*
....................... ...............V/ .......................................................................
Алімпіядныя заданні
па гісторыі Беларусі, VI клас
Р эп р а д у к т ы ў н ы я п ы та н н і і задан н і
В. В. Варганаў, настаўнік гісторыі Ворнаўскага дзідячага сада —
сярэдняй школы і гімназіі г. п. Карма Кармянскага раёна
Вызначце правільны варыянт адказу:
спаборнідтааў у гонар нябожчыка; г) у го1. Першыя людзі на беларускіх э о ш х
яяр нараджэнна даідяді.
рабілі прылады прады:
11. Осршаж дааржавай на тэрыторыі Беа) з ж алеза; б) к р эм ен ю ; в) дрэва;
г) медзі.
; б) Туі>аўскае кня*)іПоаадкае;
п.
2. Галоўная жывёліна, на якую ш о в а к
іства; г) Берасцейл А ч
першабытныя людзі ў чае эвдміка, гэтж:
_____
скае і ___ _
а) мядзведзь; б) мамант; я) наўночны Д
\2. Першая міархія
беларускіх земалень; г) дзік.
^ ' О лях узнікла:
3. Індаеўрапейцы прыйшлі на тэрьггош то"
а) у Смаленску; б) Тураве; в) Полацку;
рыю нашай каріны:
г) Новагародку.
а) 40 — 35 тыс. г. таму; б) 24
13. Самая ранняя рукапісная кніга на
да н. э; в) 10 тыс. г. да н. э.; г) у
тэрыторыі Беларусі, што захавалася да напачатку II тыс. да н. э.
шых дзён, гэта: . ♦
4. Жалезны век на тэрыто
і Веларусі
а) Тураўскае Евангелле; б) П олацкі
пачаўся:
летапіс; в) Іпацьеўскі летаніс; г) Астрамірава
а) у VII ст. да н. э.; б) V ст. да н. э. ;
Евангелле.
в) V ст. н. э.; г) VII
14. Самая старажытяая стаянка перша5. Гарадзішчы з’явіліся:
бытных людзей на тэрыторыі Беларусі:
а) у раннім каменным веку; б) познім ка.
Бердыж Чачэрскага раёна; б) Юраменным веку; в) бронзавым веку; г) раннім
Калінкавіцкага раёна; в) Кляевічы
жалезным веку.
раёна; г) Грэнск Кармян.
к асцюковіцкага
“ ,
6. Папярэднікамі славян на тэрыторыі
скага раёна.
Беларусі былі пераважна:
15. Занятак па здабыванні мёду дзікіх
а) кел ьты ; б) балты ; в) угра-ф іны ;
пчол — гэта:
г) германцы.
а) анімізм; б) бортніцтва; в) талака;
7. На думку вучоных, прарадзімай слаг)
фетышызм.
вян магла быць тэрыторыя:
16. Надпіс на кры ж ы Лазара Богшы
а) поўдню Беларусі; б) поўдню Украіны;
зроблены:
в) захаду Польшчы; г) Паволжжа.
а) кірыліцай; б) глагшгіцай; в) лацінкай;
8. Натуральны падатак, які збіралі князі
г)
рунічным
нісыюм.
з падуладнага наеельніцтва, — гэта:
17.
Міф
нра
Бялуна распавядае пра:
а) чынш; б) даніна; в) пагост; г) верв.
а)
вынаходніцгва
рамёстваў; б) стварэнве
9. Занятак, яві адноеіцца да в іл ю р ч а й
Сусяеіу,
в)
вынаходніцтва
агню; г) з’яўленне
гаспадаркі, — іэта:
няроўнасці Ў грамадстве.
а) рыбалоўства; б) абіральшцтва; в) нв18. Печ-домніца выкарыстоўвалася дзеляванне; г) жывёлагадоўля.
ля таго, каб:
10. «Трызна» — гата вбраг
а) «варыць» жалезную руду; б) выплаўа) вяселля; б) вайсковьіх і спярггыўных
ляць
чыстае жалеза; в) рабіць сталь; г) ацяспаборніцтваў у гонар насвячэння юнакоў у
пляць дамы.
воіны; в) вайсковых гульняў і спартыўных
37
1рганізацыя вучэбнага працэсу
19. Горад Менск быў заснаваны на земдях:
а) радзімічаў: ■'1
ь:ь:ч :
г) драўд.чіі.
20. ГІ.'К‘ м •.?н і : •••
■
. •■• " і л : : : ч і ;•■
было гара і
-.•.-: :••:• ': • . ' • д.члгз
8. Рэлігійнае свята ў гонар Ісуса Хрыста
Збавіцеля — _____________________________ •
9. ('вабоднае насельніцтва ў часы Русі
:
.
: •'най гірыметай, якая аб’ ядноўвае
• гнас, з’яўляецца наяўнасць агульславяне падзяліліся на на-
21. V* ягла> Брачысларлч
:- ня-т'-: ■
Кіевс \ выніку:
а) перадачы ўлады з рук
•:
б) наўстання гараджан; в) спалк.-.-::.:. гз,- :::•,•
саду; г) захопу ўлады.
22. Аеаблівасцю Тураўскай зямлі была:
а) поўная н езалеж н асць ад К іева;
б) наяўнасць буйных баярскіх вотчын; в)
адсутнасць княжацкай улады; г) цесная
сувязь з Кіевам.
23. У 1202 г. у ІІрыбалтыцы быў створаны ііаеііна-мапаскі ордэн:
а) мечаносцаў; б) Лівонскі; в) Тэўтонскі;
г) гаспітальераў.
24. Абшчына ва ўсходніх славян называлася:
а) задруга; б) гмін; в ) л і ^ д \ г ) верв.
25. Багіняй смерці ў продкаў беларусаў
была:
а) Ляля: б) Цёті,я; в) Мокаші; г) Яга.
Лдказы: / — 0, > ^ б . 3 — г, 4 — а, 5 - 6 -- б, 7 - а, 8 — 6, <> - г, 10 — в, 11 - й, 15 —- б , 16 - 12 -- в, 13 - а. 14
17
6, / о — б, 10 - в, 20 -- б, 21 - 22
г. 23 - а. 24 -- г, 25 — ;
г,
а,
а,
б,
За кон чыцр ска■<ы •
1 Асноўнымі суіюльнас.цямі ўсходніх славян былі
__________________________ ~
2. Радзімічы былі падпарадкаваны князем Алегам у _______________________годзе.
3. Атрад узброеных і спецыяльна абучаных ваеннай справе воінаў называецца____
4. Галоўнымі шля
!доў на беларускіх зем.
•радзімічаў было тое,
; •.іьцах б ы л о ________
\і:-,інс выраблялі
вяне верылі, што ўсе
л12 і Р ч
-
іаў з цягам часу былі
_________ княствамі.
шадзелены пам::о
ваякя» славянамі.бал16. ІІранз! •
таў вучоныя наз:
17. Валатос:-:
шулых га18. На д\"мк\- а
ць а д ___
доў», назва
_______________
: : !ІОЫ во19. Галоўш Л у;* і
рыўным земляро- ' ч
__ ____
20. Да прыходу славян на тэрыторыю
Веларусі тут пражывалі ____________ _ _ _ •
Адказы: 1 - крывічы, дрыгавічы, радзімічы, 2 — 885 г., 3 - друнгынаіі, 1 •- на
рагах рэк, 5 — 984 г., 6
і
да, 8 — Спас, 9 — <•людзі і
склавінаў і антаў, 12
■■■<•
крузе, 14 - - Дажб.-.г:,.
Смаленскім, 16
курганы, 17
ім, 7 — РагнеМШЛ.І. і 1 ■
гзпчатшым
: :!!: іўскім І
;. г рывіцкія
. 18 - імя
!■. ;••
:
рала,
: :.ы і орад Беларус.і —
•вссць мінулых гадоў»
пахам
Нестарам.
5. ГІішчанпы ••' ■ ;
: нязі ў XI ст. часта займалі
О*. і у ра.уьг'
пасад у Кіеве.
лікакняж аі
6. (Іухапутш.і адо.і
4. Ьрнчілсл.іс быў аііошнім князсм, які
называецца
7. Першай манашкай на беларускіх землях ўладарыў на ўсёй Полацкай зямлі. Пасля
бы ла______________________
.
яго смерці дзяржава распалася.
В. В. Варганаў. Алімтйядныя заданні па гісторыі Беларусі, VI клас
V /—.........
5. Славяне знаходзіліся на болып нізкім
узроўні сацыяльна-эканамічнага развіцця,
чым балты.
6. У X
ХПІ стст. ішоў працэс развіцця
феадальнага ладу на беларускіх землях.
7. Веча — гэта сход дарослых мужчын
і жанчын, на якім вырашаліся чятню т»^ шыя справы.
8. Самай вялікай групаб джншд ня беяарускіх землях былі крывічы.
9. Самым вядомым і ваяўнічым сынам
Усяслава Чарадзея быў князь Глеб Менскі.
10. Самы старажьггны мураваны помнік
Беларусі — Спаская царква Бфрасіннеўскага
манастыра.
11* Друдкае, Віцебскае, Менскае і Лагож скае ўдзельны я кн яствы ў складзе
Тураўскай зямлі.
12. Раздробленасць беларускіх зямель
доўжылася амаль 50 гадоў.
13. Абрад пакланення мядзведзю называўся камаедзіца.
14. Першы полацкі князь-хрысціянін —
Брачыслаў.
л
15. П аліты чная раздробл енасць на
беларускіх землях наступіла ў XIII ст.
16. Дрыгавічанкі насілі дротавыя кольцы розных памераў. ♦. С
17. На вечы ва ўсходніх славян вырашаліся толькі пытанні вайны і міру.
18. У міфах і паданнях усходніх славян маглі захавацца водгукі падзей, якія
адбываліся ў сапраўднасці.
19. У сх од н есл а вя н ск ія ж анчы ны ў
Раннім Сярэдневякоўі павінны былі ўмець
ткаць і прасці.
20. Новагародак і Ваўкавыск узніклі ў
канцы XII ст.
'
1
.............
6. У складзе якога княства яннттдаіітвср
Берасце з 1190 г.?
7. Ш то такое валатоўкі?
8. У якім горадзе радзімічаў была знобдзена берасцяная грамата?
9. У якім горадзе Панямоння ў XII ст.
былі пабудаваны тры мураваныя царквы і
княжацкі палац?
10. Пры якім князі быў пабудаваны Полацкі Сафійскі сабор?
Адказы: 1 — полацкую, смаленскую і
пскоўскую, 2 — Тураў, 3 — з Полыпчы («ад
ляхаў»), 4 — Нірэя, 5 — з боку крыжацкіх
рыцараў і каталіцкага духавенства, 6 —
Галіцка-Валынскага, 7 — народная назва
курганоў крывічоў, 8 — Мсціслаў, 9 — Гародня, 10 — пры Усяславе Чарадзеі.
Заданпі на суаднясенне эяементаў
Суаднясіце выявы вядомых архітэктурньіх помнікаў і іх назвы:
,А
ш
ш
тШ
тт
■
5
ш
ш
ШШт
Ь'
Адказы: так — 1, 2, 3, 6, 8, 9, 13, 16,
18, 19, не — астатнія.
Архітэктурныя помнік і: а — Полацкі
Сафійскі сабор, б — Каложская царква ў
Гродне, в — Камянецкая вежа, г — царква
Святога Спаса ў Полацку, д — музейны
комплекс «Бярэсце».
Адказы: 1 — г, 2 — а, 3 — б, 4 — д,
5 — в.
Адкажыце на пытанні:
1. На якія асобныя групы падзяляліся
крывічы?
2. Які горад быў самым старажытным на
землях дрыгавічоў?
3. Адкуль, на думку аўтара «Апоаесці
мінулых гадоў», прыйшлі радзімгаы?
4. Якую старажытную назву меў Сок?
5. 3 якой сур’ёзнай небяспекай сутыкнулася прыбалтыйскае насельніцтва ў ю т » т » у
XIII ст.?
П ракп п м ы я заданні
1.
Вызначце 3 — 4 найболып важныя
рысы першабытнага ладу:
а) сумеенае жыццё; б) існаванне суседскай абшчыны; калектыўная праца; в) агульная маёмасць; г) роўнасць паміж людзьмі;
д) агульнасць паходжання; е) існаванне
класаў і дзяржавы; ё) роўнае размеркаванне ежы; ж) сумеснае вядзенне гаспадаркі;
з) кожная сям’я вяла асобна гаспадарку; і) у
кожнай сям’і былі свае прылады працы.
39
АрганЬау,ыя пучэбнага пранэі. ч
.....
1V /
будаўніцтва г;! рндо'.т П) удасканальванне
ы : ьмрчаіі гаспадаіжі;
прылал гра;;;:
•• ,
, ■ ■ асобных сямеіі:
:0
к.;-;таў; д? узнікненне
магчымаеці прысваення.
4. Напішыце, якія прад.мегі.*, адлюстраі.аіі.ыя на .ма.тюнках, адноопіш. дм памяства:
аі кавальскага; б) ювелірнага: ід ганчарнага;
г ) гарбарнага; д) бандарнага.
2. Злучыцо ў адзі» скан нылучаныя ў
першым заданні нанбольш істотныя рысы,
каб атрымалася вызначэнне паняцця «першабытны лад».
3. Складзіце лагічны ланцужок, ра ставіўшы ў правільным лагічным паралк
наступныя кампаненты:
а) расслаенне грамадства, з’яўленне 'аг •
•гых і бедных, узнікненне сутычак і н.;:;-: к
Выраёы "••гЛарсскіх рамеснікаў
(1
« т
±___ _
■^ . іч « ,
2*
І
7.
8.. -
..
6.
5.
4.
(3.
ІШОІ
ч’ттк
^аМШ
..'Т т ш ш
10.
9.
5. І1;;актычныя заданні па рабоце з атласам і картай:
а) казна'-г.г
;:
гтаянкі першабытных л ю д і ••;:
:
•••
:: і і ; К'-.русі і паразважаііце н.-.д ________:________ ^.сваенне
у
ІЭДІвІТОрЫІ нашай краіны;
п.
б) зрабіце картасхему <■Асноўныя напрамкі засялення тэрыторыі Беларусі славянамі». Падумайце, з якімі плямёнамі прыншлося пры гэтым узаемадзейнічаць славянам
Раннім Сярэдневякоўі;
40
В. В. Варганау. Алімпіядныя заданні па гісторыі Беларусі, VI клас
.......... "" ...............
V/
.....................
■■■■ -.■■■ . і і
в) на аснове знаёмства з картай вызначце
геаграфічнае становішча Полацкай зямлі ў
перыяд яе найвышэйшага росквіту. Як вы
лічыце, ці можна Полацкую зямлю няаняці.
марской дзяржавай?
ч/А
іі
____
6. Вызначце, каму прысвечаны і дзе знаходзяцца помнікі, паказаныя на выявах:
А д к а зы : 1 — К ір ы л у Т у р а ў ск а м у ,
г. Тураў, 2 — Ефрасінні Полацкай, г. Полацк, 3 — Усяславу Чарадзею, г. Полацк,
4 — Рагнедзе і Ізяславу, г. Заслаўе, 5 —
заснавальнікам Полацка, г. Полацк, Кірылу Тураўскаму, г. Гомель, 6 — Кірылу
Тураўскаму, г. Гомель, 7 — Ефрасінні Полацкай, г. Мінск, 8 — помнік заснавальніку
горада князю Барысу, Стары Барысаў.
7. Складзіце віктарыну (да 10 пытанняў)
на тэму «Ж ы ццё і дзейнасць рэлігійных
асветнікаў у XII с т .».
8. Падбярыце дадатковую літаратуру па
тэме «Полацкае княства ў IX — XI стст.».
9. Складзіце гістарычны партрэт аднаго
з гістарычных дзеячаў Беларусі X — першай паловы XIII стст. (на выбар).
10. В ы к а р ы стоў ва ю ч ы дадатковы я
крыніцы, падрыхтуйце паведамленне па
тэме «Крыж Ефрасінні ПоЛацкай: гісторыя
і лёс».
«
Пра якіх гістарычных дзеячаў гаворыцца ў гэтых радках?
1. «Тры жыцці» пражыла — за бацьку і
родных братоў...
Дзяўчына спазнала парушаны гонар і
«горкую славу».
У келлі манаскай спачыўшы, адправілася
ў вечнасць вякоў,
I П олацку роднаму сына пакінула —
князя Ізяслава.
(Рагнеда.)
2. «Бацыса, ш тут уж о не адзін!» — з
н л а н за м м р ўстаў,
А прал гады — славуты м князем —
Наш слаўны...
(Ізяслаў.)
3. «Уладар рога», што «прыйшоў з-за
м ора»,
Каб «валадарыць Полацкай зямлёй».
У канцы ж жыцця ён зведаў шмат-шмат
гора,
Застаўшыся «перпшм князем» у лямятті
вякоў.
(Рагвалод.)
4. «Людзям чыніў суды»,
«Князям радзіў гарады»,
I
Арганіааныя вучэбнага пранэсу
_____—11 1
V »...................
Наш славуты князь — «чарадзей»,
Дзярлсаве і народу дабрадзей.
( Усяслаў Чарадзей.)
5. Ад замужжа ў 12 год у манастыр
уцякла,
Дзе слову Божаму людзей вучыла.
У канцы жыцця у Ерусалім пайшла
Унучка слаўнага Уеяелава...
( Ефраеіння.)
6. «...наехаў на полк з мячом і мужна
біўся, і пахваліў яго князь...».
(Якаў Палачанін.)
7. «...ад яго і тураўцамі празваныя».
( Князь Тур.)
8. «Славянскі Залатавует».
(Кірыла Тураўскі.)
9. Князёўна адказала князю Уладзіміру:
«Не хачу разуці рабыніча, а Яраполка хачу».
( Рагнсда.)
10. «...арол. лунаючь: о небе. драляцеў
ад захаду да ўсходу
н;оы прамень^^Ч^чны, прасвяціўшы ўсю зям.ію Гіоллвр^о».
( Ефрасіння ГІолацкая.)
3.
Славяно плацілі даніну князю, там
што баяліся яго ў.іб[)оенаіі дружыны.
■1. Белн!)■,■'■;■;. ы.рад [X — ХГП стст. ■■■■
гзта ўмаааванне ■: і-ч л і інча рамеснікаў і
гандляроў.
5. Раздробленаспі белаііугкіх гарадоў
магло б і не быць, калі б князі Оылі людзьмі
памяркоўнымі і згаворлівымі.
6. Полацкая зямля з’ яўлялася дзяржаўным утварэннем уеходніх славян на тэрыторыі Беларусі X
XI стст.
7. У XII — XIII стет. сярод населыііцтва
беларускіх зямель ішоў працэс хуткага
распаўсюджвання хрысціянства.
8Л&спаўеюд жванін•хрысціяітства садзейнічала развіццю лісьменнаеіп і а.чукацыі.
ЭГУ XII — XIII
бі-ларускія гарады
былі цэнтрамі разві•;:.■•. г.ультуры, рамяства
і гандлю.
10. Балпк.: ••
: .інаходзіліся на
оі.-льш >::■•■ гл.: лп гі^ грамадскага раз-
віццк. ч
•. :•:■..;:•;жЛДіЯне.
Лагічныя заг/шгіігта вызначэнне гіста-
Заданні на веданне храналогіі
рычных пара.'Н'.іяў
1. Што адбыпалася на тэрыторыі І’аліі
ў той час, калі толькі пачалася славянская
каланізацыя беларускіх зямель?
называлася Франкская дзяржава,
калі закончылася рассяленне славянскіх
плямёнаў на тэрыторыі Беларусі?
3. Якія рэлігіі былі ў франкаў, арабаў і
славян у VIII ст.?
4. Якія дзяржавы існ.іна:!: на тэ[>ыторыі
Бг.тарусі V тоі: ч:і-- •,.:• V:■••>: ! .ібвясціў аб
.: ••.ар'-нні і.';-; г .
•:• П. 'ч.аіі імперыі?
' Н.- •; •.
ч на бсларускіх
Расстаўце даты ў храналагічным парадку:
1 - пачатак княжання Усяслава Чарадзея ў Полацку; 2^^/княжанне ў Тураве Юрыя Яраславіча; 3 — першая згадка пра Пплаак \ пісьм овы х кры ніцах;
4 — засікоыпн* Рыгі: 5
бітва на Нямізе;
6 - - заснаванн<- Т’.
•ыый езіархіі; 7
уварванне на Ь
е
г
м а шА м /
татараў; 8 ••• пе;.і:.:..г .
Г .\ Х у
гістарычных крынік. ..
. гн- г;-.:неды Уладзімірам; 10
звесткі пра Тураў.
Адказы: 3 — 9 — 5 — 1 8 - 2 — 4 — 6.
... ............ ..
1
Дакажыце правільнасць ці пам-..:
наступных сцвярджэнняў і вывадаў:
1. Рэлігія ўзнікла таму, што старажыткыг
людзі не ўмелі правільна растлумачыць і зразумець многія з’ явы навакольнага свету.
2. Акрамя земляробства, славяне займаліся жывёлагадоўляй, рамяством, паляваннем, рыбнай лоўляй, таму што ў іх было
шмат вольнага часу.
X..
імнсрятя]>а Бар.акгншя III; г) Басіля II
о Рычарда Львінае Сэрца.
ггл.іася ў беларускіх землях
: • лершага крыжовага паходу; б) утва:: ,-:-:ня Другога Балгарскага царства; в) узяцця крыжакамі Капстанцінопаля; г) стварэння перш ых універсітэтаў у Еўропе;
д) прыняцця Вялікай хартыі вольнасцей у
Англіі?
42
В. В. Варганаў. Алімпіядныя заданні па гісторыі Беларусі, VI клас
* ........................................... ...................................... ...........................................................
Залаўненне гістарычных табліц
а) Асноўныя сулольнасці ўсходніх славян на тэрыторыі Беларусі:
Прыметы для параўнання Крывічы-палачане
Дрыгавічы
Радзімічы
Паходжанне назвы
Тэрыторыя рассялення
Суседзі
Мова
Дата першага ўпамінання
Найважнейшыя гарады
Занаўненне табліцы:
Прыметы для параўнання
Крывічы-палачане
Дрыгавічы
Радзімічы
Версіі
паходжання назвы
«Кроўныя*, «родныя
па к р ы в і» , «к ры вы я», ад імя Крыв,
Крыва-Крывейтэ;
«палаяане» — ад г. Полацка, р. Палаты
Ад слова «дрыгва*, ад
імя правадыра Драгавіт, ад літоўскіх —
«сыры», «віяьготны»,
«вільгаць»
Ад імя правадыра Рад зім , «р а д з ім ы я »,
«родныя», ад літоўскага — «м есц а зн а х оджанне»
Тэрыторыя рассялення
П аўночная частка Паўднёвая частка Бе- Усходняя частка БелаБеларусі
ларусі, сярэдняе ця- русі, па рацэ Сож
чэнне Прыпяці, басейн
Свіслачы, сярэдняе
цячэнне Бярэзіны
Суседзі
На захадзе і паўночнымзахадзе — балты;
на поўдні — дрыгавічы; на ўсходзе —
На поўначы — крывічы-палачане; на ўсходзе — радзімічы; на
поўдні — драўжяне, на
На поўначы — смаленскія крывічы; на
захадэе — дрыгавічы;
на поўдвп — севяране
смыаккіа крывічы; паўночным
і
на поўшчы — осхоў- аатадвг — баягы, васкіякрыйчы
лыняяе
Мова
Славянская
Плявянская
Скавянская
Дата першага згадвання 859 г.
ў пісьмовых крыніцах
980 г.
885 г.
Найважнейшыя гарады Полацк, Віцебск
(цэнтры)
Тураў, Пінск
Гоыехь, Чачэрск, Радомкя
б) Параўнайце дзейнасць Усяслава Чарадзея і Глеба Усяславіча:
План нараўнання
Усяслаў Чарадзей
Месца і час княжання
Тэрыторыя (гарады), якая была
далучана (падпарадкавана)
Галоўны сапернік
Найважнейшыя бітвы, у якіх
князі пацярпелі паражэнне
Вынікі дзейнасці
43
Глеб Усяславіч
*
Л()іап\л(шыя вучэбнакі ппаіосу
V"
Зтііі\;лі?іі,чс птліцы:
__ Пл.ні марііўн.пшя
Усясллў Чпралзоіі
Мссціі і ■і.іс княжішпя
Полацк, 1044 — 1101 гг.
;Т:ірыторыя ( тіі ]) і і д ы ), якня оы.т.
іі .
ірад
і’ тсо 'Лнотнкіч
ІМенск, 1101 — 1119 гг.
! Друцк, Орша, К оііысь
; Л.Н.ТуЧіШіІ (іНІДІІІіріІДКіШіІМіІ)
І Гіі.тоуны
сішс])мік
[.:•
11 Ііііів.іжмоіішыя біттіы, у я г :х
Ікня.'іі ііііця])ііс.ті ішрпж.-яші'
:::: князт
іі.
Вялікі кіеўскі князь Уладзімір
Мніііімііх
Нямізо
ІІЫМІКІ Л.'ІОІІПіІСЦІ
.:::
Абіірона М і.чіскіі >■ ч.п !■ аснды
яго ноііокіімі Уліідімлнр;! Мііна-
Молацкагп кня- (ітратіі Мопскам сшіііго .чнач.тііші як піі.тітычнш’.т ціштра
Т н.'ст ;і намылісамі
З ігіійдзіцо і кыііраЎШ' п;г-': .
|...У канці.і I т ы с я ч і і і п .:;. ;':>ры ІІОМ.ТЯ])оГ)СТІЧі) ! :■;■.
Iраснаўсюджна нм я . \
|ноўначы сучіісмаіі т
Iад месца і абставін бьіло
'і іюрыпіі Жіі.тс.чііі.гм ріі.:іі.\:
’■ : 'гсце «Гіісігпдарка жялознагіі ноі:у-«
. у сітмым пачатку ііяііііні
:•'■ ат])ымалі шырокага |яімч.) б о т і.ш
.чем.тяробстна было гіа;
'■': З'-м.тяробстна ў заложнасці' поў.цг
пдяак п])ымяпялі!
іі : ііш .і |)ы .тіся
■
часам асаджвалася касцяным |драўляным
; ііаіталыіікам. Цяг.тан.л: г. і. ііпі быў :-іаііііорш кош..
:: і::<;іі: ц\-, калезннм, вол
■я ч м с н і ,, іцюс.а. ІІа ])убян:ы старой і новай зры у сольскмк, г<іг-1■;■Ліі]жу :пы])ока ўнахол.чіці, грачка, болып нндыхолзячая да маімага чкі.іта
|клімату і .чямі'.ть. Дзоля ті.тт]).)б іі]>адзсшія і ткацтна вырошчва.ті;
.хмсль і кііігоіі.ті. 3 іх насення маглі выціскаць алсіі. Мслі і агпро-!лсп
: лы. якія маіібо.тын заііма.ті бу.тьбай.
і
■■*,;н'г:і.!!,’•■ жалі крзмпі'нымі с.я])ііамі, якія з часам набыва.ті болым ; р.'Шіііі
.Тііск;,!: , г іо (Іюрму. Зсрпс рлсцірнлі ші муку ў кпмслпмх зсрняцср-; жа.тс.тнымі
і іг:.
:.'ГІ чн.ірпі I тысячагоддзя жыхары ІІлўночнай Всларусі!
■:,!*■ г')\’ іы.ті і ',К()])Ш.І. ІІапоўпа, мслі і ступы, але яны !
; прь:
і.тіі.'кач' ііакуль не .чтюітдзсны
I Гаўлнснаіі
Паводле тзора: Чаркяускі, М, М. Ілюс-
Міпск: ІІЦ ВЦУ. 2
■1. ГІІто мака.члмн ма міі.міоііі:! іх ? Аб нкіх
іл’рмых .ч’ явах 'ч:<'.тчычі- нысі-чамас ма
;;■ ..:■ .:
трттнау
П('ршапі,;!Г:Н -. ■.
.
-Лагічнмя задшш і .
1. Чаму расся.тсшіс у:
;.г
плямснаў па тзры торы і Б слііі.;. . :
I
4
....
::
стаямнао пражынашю здзяйспялн я узд г.:-г:
буіімых р.тк?
2. Чаму на ўсходпіх славян былі расмаўсчоджамы абрады спальнання цела мябожчы к а з мокаторымі рэчлмі і здабывагіня
«ж ы воіа агпю *?
Лдка.чы: с.:.:;.. :.ш «Раі'падоданы
кіімямі»;
3. Члму Усяслаў Чарадзсй, які ў выпіку
шіўстання кіяўлям быў абвешчапы вялікім
адлюстряваны р.-ывіццс ііісьмсіінпсці і наці ырзн не х рыс ц ія 11 стна.
кмязс.м к ісў ск ім , пс застаўся на кісўскім
насадзс і вярнуўся ў ІІолацк?
б.
Я кія культурпн-гістарычныя мадзоі і
црацэсы адлюстраваны на малюмках?
па гісторыі Беларусі, VI клас
Б. В. Ваоганаў. А.іімпія,
6. Што адлюстравана на малюнках
»м »■♦ пянй*:у
.ч
\Я
'кД
-ДЯ
с*Л
ДЯйД
М
Адказы: а — бітва на іія:-:. - ‘ -- з:-.:зва.'іонігс'князя Уояслава Ч.:;
■
:.у'л
кіяўлянамі, в — хрышчэпьч- і . : >:пяЗг.м
Уладзімірам, г — заступшцтМ"'Ж.шгжы~
ча Ізяслава за маці Рагнеду перад кшсзем
У л а д зім ір а м .
45
Аршнізаыыя вучэбнпга праыэсу
* ------------------------------------------------------------ :------- — ---------------------------------------------------------- — Л
Адказы: а — Крыж Ефрасінні Полапкай, б — гшрсцёнак князя Ізяслава, в —
герб Полацка, г — каменны паганскі ілал.
знойдзены каля Ш клова, д — малюна:- рэканструкцыя Менска, е — абрад здабь:нзння «жывога» агню, ё — капішча Перуна. :г. —
упрыгожванні радзімічаў, з — славяасМіШсёлак, і — план старажытнага Поллпна.
7. Перад вамі выява жы.іля
ыхдра
Новагародка XIII ст. Каму, на ь.ллн лумку.
магло належыць такое жыллё'? Як.л млгчымыя вывады мы можам зрайіні. глелзячы
на малюнак?
занадта светлыя і не рудыя, не зусім схіляюцца
■са
?"? .
'^ы ледзь чырванаватыя,
Спосаб жыцця іх грубы і непатрабавальны... Ды I
•.••= 1 - 5 , - і . :*ягвіна/ . з--.зу было адно. Бо і тых
■
, :-сзд в е к у назь наг
с'ооамі», як раз з-за
гучзю, што яны засяля.сць краіну, раскінута
раз.мясціушы сваё жылле. Менавіта таму яны і
займаюць шырокую зямлю: 6о яны размяшчаюцца
на большай частцы іншага берага Істра [Дунаю].
Прокопіій Кесарайскіій. Н сторая войн // Свод
древнейш т пасьменных іізвестай о славянах. —
2-е іізд., ііспр. — М. : Нздательская фцрма «Восточная лцтература» РАН, 1994. — Т. I ( I —
VI вв.). — С. 183, 185.
Пытанні да дакумента
1. Ці склалася ў славян у VI ст. моцная
цэнтральная ўлада або дзяржава?
2. Як, паводле аўтара дакумента, выгл я д а л і сл а в я н е ?
8. Чаму болыпасць назваў беларускіх
гарадоў паходзіць ад назваў рэк?
9. Чаму менавіта кавальская справа першай вылучылася ў асобнае рамяство?
10. На беразе Дняпра знойдзена болып за
ўсё манетных скарбаў (пры гэтым пераважалі
арабскія дырхемы і заходнееўрапейскія
дынарыі). Аб чым сведчыць гэты. факт?
... Бо плямёнамі гг-_ ••
кіруе адзін чалавек, але спрадзе<у
1. ...Затрубілі * ? :з конунга1-1
■
- ............
-з ?•: :с , і было
іаўляць
-алі сабраліся,
убачьіл! ,і:е _ '
:
— у дружыне
Эй‘.".--:? • - - ••• - : •■
■? - ?ў. Было абвешчана
з:
Е _ :::- : - , - га. што княгіня будзе
• ■_•
г;..ч
Прачыта
адкажыце на
I. Пракоп Кесарыйскі V :*
якіх узяты ўрыўкі.
I
Зада нні п з працы
з г іс т а р ы ч л ;
3. Як вы мяркуецо, чаму славяне часта
мянялі месца сваіх селішчаў?
4. Знайдзіце ў тэксце сведчанні таго,
што склавіны і анты мелі агульнае паходжанне.
5. Якія ў тэксце маюцца сведчанні аб
месцазнаходжанні прарадзімы славян?
II. Назавіце гістарычныя крыніцы, з
. - - . : “ ; [1067]. Падняў раць у По: :-
- ёпачыслава, і заняў Ноўгарад.
- -; т ізяслаў, Святаслаў, Усевалад,
: : : •; • _ : : ■ -зйшлі на Усяслава ў люты мароз. I
: ; ’.’е-ска, і мяняне зачыніліся ў горадзе.
:.'а ==“
■
:
ж*» *•
народаўладдзі, і таму ў іх вь 'з г - г : - г :
•
справы заўсёды вядуцца раззг 1
:• :-г
нолькава і астатняе, можна сказз_; :е -: •
іншых, і ўсталявана здаўна ў гэтых в - г - :- ::
А жывуць яны ва ўбогіх хацінах, р а з т-_
далёка адзін ад аднаго і кожны змяня-:-г -• ■:-л
часцей месца селішча. Уступаючы ж у о ч . : : - :
шасць ідзе на ворагаў пешымі, маючы -ез-" • ;
шчыты ў руках, панцыра ж ніколі на сябе ~е
наюць; некаторыя ж не маюць на сабе н.
ні грубага плашча... Ёсць у тых і іншых і алз -? =
мова, цалкам варварская. Ды і знешне яны з :з ад аднаго нічым не адрозніваюцца, бо ўсе ячы і
высокія, і вельмі рудыя, целам жа і валасамі не
/зялі Менск і перабілі ўсіх мужоў,
; - : - - - пзяцей захапілі ў палон і пайшлі да
- - ■ /:яслаў пайшоў супраць іх.
3. „ ,Н а Немнзе снопы стелють головамп, моло-
тшь. чет харалужнымп, на тоце жмвоть, кладуть,
душу огь тела.
Аб раптоўнай смерці караля Уладзіміра.
Яасля свята Уваскрасення Гасподня эсты паслалі
да караля Полацкага Уладзіміра просьбу, каб ён
-рыйшоў з войскам і асадзіў Рыгу, а супраць ліваў
летаў, а таксама замкнуць гавань у Дзюнэмэндзе.
.іх, якія
заўсёды імкнуліся разбурыць Лівонскую царкву, і,
паслаўшы ганцоў у Руцію і Літву, ён склікаў вялікаё
войска з рускіх і літоўцаў. I калі ўсе ўжо сабраліся
і былі ўжо гатовыя, і кароль збіраўся ладняцца на
карабель, каб адправіцца з імі, ён раптам зваліўсЯ
В. В. Варганаў. А.ймпіядныя зі іданні па гісторыі Беларусі, VI клас
....... .
"V /
і выпусціу дух, памёршы смерцю нечакгнэ/ -ггаданан.
5. ...Добра жа, браты, і вельмі касг
с і і ••
мець нам Святога пісання сэнс -зтге : с . _ • : : ' -:
цнатлівай, і да пакоры накірс.іээ-:
на імкненне да дабрадвейнгс.
чалавека робіць удзячны?/ - '• • - ' . •. : : г : запаветаў думку накіроув.--- : . .: :
цела ўмацоўвае, і г р э : : - - - - .:
жыцця, і багацця, і с г ' - • : - ;
•
:
смуткі адводзіць
6. Ад Сця -е - Г: : : - - - : . •; ■ ■: - г і : :
адзенне. то - . “ •-: - т
-э •: ' : : - *г'
чаго не
- э*
не прадау, то, буазь г-аскаў. . - ■••-:
Д адатковае пы танне. Аб як:>: яадзеях
згадваюць урыўкі 2 — 4?
Л дк азы : 1 — ісландская «Эймундава
сага-> (XI ст.), 2 — « Аповесць мінулых
гадоў», 8 - - «Слова гіра паход Ігаравы», 4 —
«Хроніка Л івоніі» Генрыха Латвійскага
(XIII ст.), 5 — «Прытча аб чалавечай душы
і целе Кірылы Тураўскага (XII ст.), 6 — берасцяная грамата.
А дказы на дадатковае пытанне: 2, 3 —
аб бітве на Нямізе 1067 г., 4 — аб смерці
князя Уладзіміра Полацкага ў 1216 г., які,
верагодна, быў атручаны.
Заданні на імітацыю гістарычнай
крыніцы, сачыненні.
Прыкладныя тэмы: «Дзённік купца, які
па шляху з варагаў у грэкі», «Ліст
_ д а ________ », «Адзін дзень 3
- ;;;-_я
•>(аповед вядзецца ад імя лю:• :к ; і ). «У келлі манашкі________»,
: •■'радзе ІІолацку____ », «Сла: !>ларусі», «У святой Сафіі
■ная грамата горада».
ч іанні і заданні
іраванне рэльефу
•'•ЛаііІК?
2.
Якія аядомыя археалагічныя помнікі
Гстаявкі першабытЕага чалазека) знойдзены
:тваў)
увахолз:.:. і . . .
4. Я к: я
мясцовасц;?
5. У згадай::- _. .
згадкі пра ваш г г ....
вас горад).
6. Складзіце ы ::
:■
ку) па тэме «Наш
Сярэдневякоўі •> ( 10
пан
:ім
Спіс выкарыстаных крыніц
1 Аповесць мінулых гадоў: старонкі летапісу. — Мінск, 1999.
Бедаруеь, 1994. — 464 с.
2. Арлоу, У. А. Таямніцы полацкай гісторыі / У. А. Арлоў. — М:н
малсдшых школьнікаў /
3. .4рло(/, У. А. Адкуль наш род. Апавяданні з гісторыі Беларусі :
У. А. Арлоў. — Вільня: Наша Будучыня, 2003. — 128 с.
У. Бутраме-еў. — Мінск:
4. Бутрамееў. У. Вялікія і славутыя людзі беларускай зямл:
Беларуская энцыклапедыя, 1995. — 128 с.
>ганаў. — Карма: Аддзел
5. Варганаў, В. Алімпіяды па гісторыі: з вопыту работы Н.
адукацыі Кармянскага райвыканкама, 2011. — 64 с.
гіст.
6. Варганаў, В. Алімпіяда па гісторыі ў сельскай школе
часоп. -- 2008. — № 10. — С. 65 — 67.
•У Нарганаў / /
7. Варганаў, В. Матэрыялы для правядзення школьных алі:
Беларус. гіст. часоп. — 2008. — № 11. — С. 61 — 70.
і.
Мінск, 1998.
8. Дакументы і матэрыялы па гісторыі Беларусі ў Сярэднія :-..•;
с
,ват.
школ с рус.
9. ІІсторня, 6 клаес: рабочая тетрадь: пособне для учаш:
'
"
г*
■
•
.:
пл.
языком обучешія / В. А. Федоснк [н др.]. — Мннск: Авер' ' ;•••;!..менных нзвестнн о
10. Пуюкопнй Кесаршіскіпі. Псторня войн / / Свод
':
■-•Г'птура» РАН, 1994. —
славянах. — 2-е іізд., пспр. — М. : Нздательская фнрма «Ь
Т. I ( I — VI вв.). — С. І&З, 185.
ны ХШ ст.: 6 кл.: дапам.
11. Цемушаў, С. М. Беларускія землі ад старажытнас:;. ::
- : С. М. Цемушаў. —•Мінск:
для вучняў агульнаадукац. устаноў з бел. і рус. мовам: н; ■
-г
АСАР, 2010. — 196 с.
12. Цемушаў. С. М. Гісторыя Беларусі ў 6 кл.: е;.-: -'.-мет. г •ЛП.іМ.. для настаўнікаў устаноў
Іінск: Адукацыя і выхаванне,
адукацыі з бел. і рус. мовамі навучання / С. М. Цемушаў. 2011. — 144 с.