Excel окулык-2013

ҚАЗАҚ Ресей МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ
Ақпараттыцқ коммуникациялық
технологиялар
MS Excel электрондық кестесі және
оның медицинада қолданылуы
2019 ж.
[ И НФОРМАТИКАМОДУЛІ]
MS Excel электрондық кестесі
және оның медицинада қолдануы
Мазмұны
1. MS Excel электрондық кестесінде жұмыс істеудің жалпы принциптері
1.1. Программаның графикалық интерфейсі
1.2. Енгізілген мәліметтердің қатесін тексеру
1.3. Мәліметтерді өңдеу
1.4. Шартты пішімдеу
1.5. Сұрыптау және сүзгіден өткізу
1.6. Тізімді сүзгіден өткізу
1.7. Байланыстырылған кестелер
2. MS Excel-дің көрнекілік қасиеттері
2.1. Диаграммалармен жұмыс істеу
2.2. Диаграмманың типін өзгерту
2.3. Диаграммалардың сипаттамасы
2.4. Жинақтаушы (сводные) кестелер
3. MS Excel-дегі кестелік есептеулер
3.1. Формулалармен жұмыс
3.2. Формулаларды енгізу
4. MS Excel электрондық кестелерінің медицинада қолдануы
4.1. Негізі статистикалық сипаттамалар.
4.2. Мысалдар
2
1. MS Excel электрондық кестесінде жұмыс істеудің жалпы принциптері
1.1 Программаның графикалық интерфейсі
Excel 2007-нің интерфейсі Word 2007-нің интерфейсімен бірдей етіп құрастырылған және
алдыңғы 1997-2003 жылдардағы классикалық нұсқаларынан көп өзгешеленеді.
Word 2007 жұмыс ортасында құрылғандардың барлығы «Құжат» деп аталады.Excel 2007 де
құрылған «құжаттардың» спецификасына қарай олар жұмыс кітабы деген атау алды. Әрбір жұмыс
кітабы аты жұмыс экранының төменгі жағында көрініп тұратын бірнеше жұмыс парақтарынан
(үнсіздік келісімі бойынша Лист1, Лист2, т.б.). Егер жаңа жұмыс парағын құру керек болса, соңғы
жұмыс парағының атының оң жағында орналасқан Парақ қою (Вставить лист) батырмасын
басыңыз.
Әрбір жұмыс парағы жолдар мен бағандардан құралған кестеден тұрады. Жолдар мен
бағандардың қиылысуы ұяшықты береді. Әр ұяшықтың сілтеме деп аталатын жеке адресі болады.
Мысалы, А баған мен 3 жолдың қиылысу адресі А3 болатын ұяшықты береді. Адрестер
формулаларды жазғанда немесе ұяшыққа сілтеме жасалғанда қолданылады.
Программалардың бастапқы терезесі жұмыс кітабының бос 3 парағынан тұрады.
3
Office батырмасы
Тез жету тақтасы
Терезенің жоғарғы жағында аспаптары бар 7 таспа (лента) орналасқан: Главная, Вставка,
Разметка страницы, Формулы, Данные, Рецензирование, Вид.
Әрбір таспа электрондық таблицамен жұмыс істеу кезінде қолданылатын аспаптары бар
такталардан тұрады. Ереже бойынша тактада жиі қолданылатын аспаптар орналастырылады.
Қандай да бір тактаның барлық аспаптарын шақыру үшін, тактаның оң жақ төменгі бұрышындағы
тілсызықты басу қажет.
Бағдармалар терезесінің сол жақ жоғарғы бұрышында программалардың ең басты
батырмасы "Office" орналасқан.
Үнсіздік келісім бойынша программа файлды Excelдің алдыңғы нұсқалары оқи алмайтын
xlsx кеңейтілуімен сақтайды. Құжат электронды кестенің алдыңғы нұсқаларында оқылуы үшін
файлды сақтау кезінде тиісті мүмкіндікті таңдау керек.
4
Таспа — бұл жаңа басқару ортасы.
Мәзірдің ішінде орналасатын аса көп жасырын аспаптар мен командалар тақтасының
орнына қазір бір ғана басқару ортасы – таспа (лента) пайда болды. Барлық маңызды аспаптар
біріктіріліп визуалдандырылған.
Таспа үш типті объектілерден тұрады : қатпарлы бет, топтар және команда.
Қатпарлы бет. Баідарламаларда барлығы 7 қатпарлы беттер бар және олар терезенің жоғарғы
бөлігінде орналасқан. Олардың әрқайсысы Excel-де қарастырылған негізгі тапсырмаларды
орындауға арналған.
Топтар. Әрбір қатпарлы бет бір-бірімен байланысты элементтерді біріктіретін топтардан тұрады.
Командалар. Команда — бұл батырма, мәзір немесе мәліметтер енгізуге арналған өріс.
Excel -дің негізгі командалары ең бірінші болып тұратын Главная тармағында орналасқан.
Майкрософт корпорациясының
есептеуінше парақтармен жұмыс істеу кезінде ең жиі
қолданылатын командалар.
Мысалға, Қою (Вставить), Қыю (Вырезать) және Көшіру (Копировать) командалары
Главная қатпарлы бетіндегі Алмастыру буфері (Буфер обмена) топтары бірінші болып
орнатылған. Қаріп (Шрифт) топбында қаріпті форматтау командалары орналасқан. Мәтінді ортасы
бойынша, сондай-ақ оң жақ немесе сол жақ шеті бойынша туралау командалары Туралау
(Выравнивание) тобына орналастырылса, ал бетті, ұяшықты, жолдар мен бағандарды қою және
жою командалары Ұяшықтар (Ячейки) тобына орналастырылған.
5
Топтарда нақты бір тапсырманы орындау кезінде қолдануға болатын барлық командалар
жинақталған және тапсырманы орындау барысында олар менюде жасырылмай, көз алдымызда
қолдануға дайын болып тұрады. Бұл маңызды командалар жұмыс аумағының төменгі жағында
орналасқан.
Олармен жұмыс істеудің тиімділігіне көз жеткізу үшін бір мысал келтірейік. Егер ұяшықтағы
мәтінді бірнеше жолға жазғымыз келсе меню командасын, сұхбаттасу терезесінің тармағын сосын
сұхбаттасу терезесіндегі параметрді таңдаудың қажеті жоқ. Оның орнына Главная тармағындағы
Туралау (Выравнивание) тобының Переносить по словам
сәтте сәйкес аспаптары бар терезе ашылады.
батырмасын басу жеткілікті. Сол
1.2 Енгізілген мәліметтердің қатесін тексеру
Электрондық кестенің ұяшықтарына мәліметтерді енгізу барысында қателіктер жиі болады.
Егер енгізілетін мәліметтердің қандай шарттарды қанағаттандыруы тиіс екендігін білсек,
қателіктерге жол бермеуге болады. Ол үшін енгізілетін мәліметтерді тексеру шартын білу керек.
Жоғарыда аталған қателіктерді жібермеу үшін мәліметтер енгізілетін ұяшықтар аумағын ерекшелеу
керек. Сосын "Данные" таспасындағы "Работа с данными" тактасының "Проверка данных"
аспабын таңдаймыз. Қалқып шығатын тізімнен "Проверка данных" мәнін таңдаймыз.
6
Пайда болатын "Проверка вводимых значений" терезесіндегі "Параметры" тармағында
тексеру шарттарын береміз.
"Сообщение для ввода" тармағына ұяшық таңдалғанда қолданушыға көрсетілетін мәтінді
енгізіңіз.
"Сообщение об ошибке" тармағына ұяшыққа қате мән енгізілгенде қолданушыға көрсетілетін
мәтінді жазыңыз.
Жұмыс істеу процесінде бұл қалай жасалатынын көрейік.
7
Егер "Проверка вводимых значений" терезесіндегі "Параметры" тармағындағы "Тип данных"
өрісіне "Список" мәнін орналастырсақ, онда қайталанатын мәліметтерді енгізу процесін жеңілдетуге
болады.
Ол үшін тізімдегі барлық мүмкін болатын мәндерді алдын ала енгізу қажет. Сосын "Источник"
өрісінде тізімнің мүмкін болатын мәндері орналасқан ұяшықтардың аумағын көрсету керек:
• өрістің оң жағында орналасқан кестенің суретіне басыңыз;
ұяшықтар
диапазонын таңдаңыз;
• кестенің суретіне қайтадан басыңыз.
Осыдан кейін, ұяшықты таңдау кезінде тізімнен қалаған мәнді таңдап алуға болатын тілсызық пайда
болады.
8
1.3 Мәліметтерді өңдеу
Ұяшықтағы мәліметті формулалар жолында немесе ұяшықтың өзінде-ақ өңдеуге болады.
Ұяшықтың өзінде өңдеу үшін оны екі рет басыңыз немесе ерекшелеп алып <F2> пернесін
басыңыз.
Ұяшықтардағы мәліметтерді өшіру үшін <Delete> батырмасын басыңыз. <Delete> батырмасын
қолдану кезінде ұшықтың іші ғана тазаланады, форматы өзгермейді. Ал Правка/Очистить
командасы нені тазалау керектігін таңдауға мүмкіндік береді:
Все - форматталуы мен белгілеулерін қоса отырып ұяшықтағы барлық мәліметті өшіреді.
Форматы – ерекшеленген ұяшықтардың форматын тазалау, яғни Общий форматына
ауыстырады.
Содержимое – форматы мен белгілеулерін өзгертпей, тек ұшықты ғана тазалайды
Примечания – ерекшеленген ұяшықтардың белгілеулерін өшіреді.
1.4 Шартты пішімдеу
Excel 2007 шартты форматтаудың аса қуатты да ыңғайлы аспаптарын ұсынады. Ондай
форматтау мәліметтерді талдау үшін қолайлы – жұмыс парағын әрбір түс белгілі бір мәліметтерге
сәйкес келетіндей етіп бояп қоюға болады. Мұндай жағдайда құжат парағына жәй көз тастап-ақ
мәселе туғызатын тұстарды байқауға болады.
Шартты форматтау "Главная" лентасындағы "Стили" тақтасының "Условное
форматирование" батырмасы арқылы жүзеге асырылады.
9
Программа үнсіздік келісім бойынша автоматты түрде ерекшеленген диапазондағы ең үлкен
және ең кіші мәнді анықтап сосын бірдей проценттік қатынаста форматтайды.
Егер сізге үнсіздік келісім бойынша форматтау параметрлері қажет емес болса, онда "Другие
правила" пунктін пайдаланып қажетті параметрлерді орнатыңыз.
Мәтін, сан немесе уақыт енгізілген бір ұяшықты шартты форматтауға болатындығына назар
аудару қажет. Бұл әдіс белгілі бір мәндері бар ұяшықты тез табуға көмектеседі. Форматтаудың
ондай тәсілін таңдау үшін ұяшықты ерекшелеу керек, сосын "Условное форматирование"
батырмасын басып "Правила выделения ячеек" пунктін таңдау керек.
Пайда болатын терезеге форматтаудың нақты шарттарын жазыңыз. Форматтауға стандартты
операторлар сәйкес келмесе, "Другие правила" пунктін пайдаланыңыз.
10
Біздің жағдайымызда ерекшеленген бос ұяшық боялады, себебі Excel үнсіздік келісім
бойынша бос ұяшықтар нөлге эквивалентті деп есептейді. Егер ұяшыққа 4 – тен үлкен сан енгізсек
ұяшық түссізденеді. Шартты форматтауды басқа ұяшықтарға да қолдану үшін форматталған
ұяшықтың оң жақ төменгі бұрышына тышқанның оң жақ батырмасын баса отырып созамыз, сосын
пайда болатын контекске тәуелді менюден "Заполнить только форматы" пунктін таңдаймыз.
Excel 2007-де ұяшықтар диапазонының жоғарғы және төменгі мәндерін шартты форматтау
мумкіндіктері қосылған. Ол үшін "Условное форматирование" батырмасын басыңыз, "Правила
отбора первых и последних значений" менюін ашып қажетті форматтау ережелерін таңдаңыз.
Пайда болатын терезеге форматтау шарттарын енгізуге болады.
11
Excel 2007 –де бір диапазонға бір мезетте бірнеше шартты форматтау ережелерін қолдануға
болады. Форматтаудың артықшылықтарын орнату үшін "Условное форматирование"
батырмасының "Диспетчер правил условного форматирования" пунктін пайдалану керек.
Тізімнің ең басында тұрған ереже ең маңызды ереже болып табылады.
Қандай да бір форматтау ережесінің әрекетін тоқтату үшін "Остановить, если истина"
жалаушасын орнату қажет.
Шартты форматтарды көшіруге болады. Кез-келген ұяшыққа (ұяшықтар диапазонына)
форматтың көшірмесін апару үшін "Главная" таспасының "Буфер обмена" тақтасында
орналасқан "Формат по образцу" жалаушасын пайдалануға болады.
Шартты форматтауды өшіру үшін қажетті ұяшықтар диапазонын ерекшелеп алып, "Условное
форматирование" нүктесін басып ондағы "Удалить правила" пунктін таңдау керек.
12
1.5 Сұрыптау және сүзгіден өткізу
Кейде кестелер аса көп көлемді мәліметтерді қамтып, ол мәліметтер көбінесе тізім түрінде
беріледі. Мұндай жағдайда тізімдерді сұрыптау мен сүзгіден өткізу секілді аспаптар жұмысқа көп
септігін тигізеді. Бірақ ол үшін тізім тиісті формада жасалған болуы тиіс, олай болмаған жағдайда
сұрыптау және сүзгіден өткізу аспаптары дұрыс жұмыс істемейді.
Ереже бойынша, тізім жазбалар (жолдар) мен өрістерден (бағандар) тұрады. Бағандар бір
түрдегі (типті) мәліметтерді қамтуы тиіс. Тізімде бос жолдар мен бағандар болмауы тиіс. Егер
тізімде тақырыптар бар болса олар тізімнің басқа элементтерінен өзгеше түрде форматталған болуы
тиіс.
Тізімді сұрыптау. Тізімдерді сұрыптау немесе сорттау ақпаратты іздеу процесін барынша
жеңілдетеді. Сұрыптаудан кейін жазбалар баған мәндерімен анықталған (алфавит бойынша, өсу
немесе кему реті бойынша) ретінде берілетін болады.
Жаттығу үшін кішігірім тізім жасаңыз. Ерекшелеңіз.
"Главная" таспасының "Редактирование" тақтасындағы "Сортировка и фильтр" нүктесін
басыңыз.
"Сортировка от А до Я" батырмасын таңдаңыз. Сіздің тізіміңіз бірінші баған бойынша
сұрыпталады, яғни ФИО өрісі бойынша.
Егер тізімді бірнеше өріс бойынша сұрыптау қажет болса, онда «Настраиваемая сортировка»
пунктін қолданасыз.
13
Күрделі сұрыптама жасау мәліметтерді бірнеше өріс бойынша реттеу деген сөз. Өрістерді
"Добавить уровень" нүктесінің көмегімен енгізуге болады.
Ақырында тізім күрделі сұрыптаудың параметрлері бойынша сұрыпталатын болады.
Егер өрісті қалыптан тыс әдістен сұрыптау қажет болса, онда "Порядок" қалқып шығатын
тізімінің "Настраиваемый список" мәзірін қолданамыз.
Сұрыптаудың деңгейлерін "Вверх" және "Вниз" нүктелерінің көмегімен ауыстыруға болады.
Сондай-ақ контекске тәуелді мәзірді де ұмытуға болмайды. Сұрыптауды осы мәзір арқылы
да жүргізуге болады. Сұрыптау кезінде кестедегі қандай да бір элементті ерекшелеумен байланысты
қызықты нұсқалары да бар.
14
1.6 Тізімді сүзгіден өткізу
Сүзгіден өткізудің реттеуден айырмашылығы – сүзгіден өткізу кезінде таңдау шартына
сәйкес келмейтін жазбалар уақытша жасырылады (бірақ жоғалып кетпейді), ал реттеу кезінде
тізімдегі барлық жазбалар қалады, тек орналасу реттері ауыстырылады.
Сүзгінің екі типі бар: қарапайым сүзгі (оны автосүзгі деп те атайды) және кеңейтілген сүзгі.
Автосүзгіні қолдану үшін сұрыптау кезінде қолданылатын "Сортировка и фильтр"
батырмасының "Фильтр" пунктін таңдаймыз (мұның алдында, әрине ұяшықтар диапазоны
белгіленуі тиіс).
Тізім бағандарында тілсызықтары бар батырмалар пайда болады, оларды басу арқылы сүзгі
параметрлерін баптай аламыз.
15
Сүзгі орнатылған бағанда сүзгіштің суреті пайда болады. Егер тінтуірдің көрсеткішін
сузгішке апарса сүзгіден өткізу шарттары экранға көрінеді.
Күрделірек таңдау шарттарын қою үшін "Текстовые фильтры" немесе "Числовые фильтры"
пункттері қолданылады. "Пользовательский автофильтр" терезесінде сүзгіден өткізудің нақты
шарттарын баптау қажет.
Кеңейтілген сүзгіні қолдану үшін таңдау шарттары жұмыс парағында беріледі.
Ол үшін келесі әрекеттерді орындау қажет.
Тізімнің атының көшірмесін бос орынға қойыңыз.
16
Сәйкес бағанға сүзгіден өткізу шарттарын енгізіңіз.
Негізгі тізімді ерекшелеңіз.
"Данные" таспасының "Сортировка и фильтр" тақтасындағы "Фильтр" батырмасын басыңыз.
Сол тақтадағы "Дополнительно" батырмасын басыңыз.
Пайда болған "Расширенный фильтр" терезесінде ұяшықтардың қажетті ауқымын көрсетіңіз.
17
Нәтижесінде пайда болатын жаңа тізім сүзгіден өткізілген мәліметтерден тұрады.
Кеңейтілген сүзгіні таңдау нәтижесін негізгі тізімнен бөлек орналастыру қажет болған
жағдайда қолданған дұрыс.
1.7 Байланыстырылған кестелер
Байланыстырылған кесте – бұл бүтін объект ретінде басқаруға болатын мәліметтер жиыны.
Байланыстырылған кестелерді құру үшін "Главная" таспасының "Стили" тақтасындағы
"Форматировать как таблицу" батырмасын басу қажет.
18
Құрылатын кестенің қажетті стилін таңдап, байланыстырылған кесте жасалатын ұяшықтар
диапазонын енгізіңіз.
Барлық параметрлерді енгізіп болғасын біз байланыстырылған кестені аламыз. Бағандардың
атауларының жанына тілсызығы бар батырмалар пайда болады (сүзгіге ұқсас), ал программаның
терезесінде "Конструктор" лентасы бар "Работа с таблицами" жанама мәзір аспабы пайда
болады.
19
Әрбір байланыстырылған кестеге жеке атау беріледі. Үнсіздік келісім бойынша - "1 кесте".
Кестенің атын "Свойства" тақтасында өзгертуге болады.
Қажет болған жағдайда "Стили таблиц" тақтасында байланыстырылған кестенің стилін
өзгертуге немесе баптауға болады.
Байланыстырылған кестені қайтадан қарапайым ұяшықтар аумағына айналдырып жіберуге
болады. "Конструктор" таспасының "Сервис" тақтасындағы "Преобразовать в диапазон"
батырмасы соған арналған.
Бағандардың атауларының жанында мәліметтерді сұрыптауға және сүзгіден өткізуге
мүмкіндік беретін сұрыптау және сүзгіден өткізу батырмалары орналасқан.
Байланыстырылған кестеде бағандардың қорытынды мәндерін есептеуге болады. Ол үшін
"Параметры стилей таблиц" тақтасындағы "Строка итогов" жалаушасын орнату керек.
Пайда болатын тізімнен қорытынды функцияның қажетті мәнін таңдауға болады.
20
Байланыстырылған кестеге жолдар мен бағандар қосуға болады.
Мұны бірнеше әдіспен жүзеге асыра аламыз.
1. "Свойства" тақтасындағы "Изменить размер таблицы" батырмасын пайдалануға болады.
2. Байланыстырылған кестенің жанына жол (баған) қосылуға тиіс ұяшығына курсорды
орналастырып "Главная" лентасының "Ячейки" тақтасындағы "Вставить" батырмасын
қолдануға болады.
3.
Сондай-ақ контекске тәуелді менюді қолдануға да болады.
21
2 MS Excel-дің көрнекілік қасиеттері
2.1 Диаграммалармен жұмыс істеу
Диаграмма құру үшін "Вставка" таспасының "Диаграммалар" тақтасының аспаптарын қолдану
қажет.
Егер ұсынылған диаграмма нұсқалардың ешқайсысына сәйкес
"Диаграммалар" тақтасының терезесін шақыру нүктесін басу қажет.
келмейтін
болса,
22
Осыдан кейін диаграмма құруға қажет мәліметтер диапазонын көрсету керек. Егер кестенің
барлық мәліметтері алынуы керек болса, кестенің кез-келген ұяшығын көрсету жеткілікті. Егер
кестенің белгілі бір бөлігіндегі мәліметтер қажет болса, сол диапазонды көрсету керек. Ерекшелеу
кезінде Shift, Ctrl батырмаларын қолдануға болады.
Ось бойындағы мәліметтердің орнын өзара ауыстыру үшін "Строка/Столбец" нүктесін қолдану
қажет.
23
Диаграмманың Excel 2007–нің терезесіне орналастырып болған соң, «Диаграммамен
жұмыс» ("Работа с диаграммами") деген контекстік аспап пайда болады, оның үш лентасы бар:
"Конструктор", "Макет", "Формат".
2.2 Диаграмманың типін өзгерту
Егер құрылған диаграмманың типі ұнамаса, оны өзгертуге болады. Ол үшін диаграмма
аумағында тінтуірдің оң жақ батырмасын басыңыз, сосын контекске тәуелді мәзір деп
«Диаграмманың типін өзгерту» (Изменить тип диаграммы)деген команданы таңдаңыз. Сол сәтте
Вставка диаграммы сұхбат терезесі пайда болады. Басқа бір диаграмманың түрін таңдап, мысалы,
График, тінтуірдің оң батырмасын басыңыз.
2.3 Диаграммалардың сипаттамасы
Гистограмма мәліметтердің белгілі бір уақыт аралығындағы өзгерісін және мәліметтердегі
жеке мәндердің қатынасын көрсетеді.
Категориялар көлденеңінен, ал мәндер тігінен орналасады. Диаграмма осылай құрастырылса
уақытқа байланысты өзгеріске көп назар аударылады.
Жинақталған гистограмма жеке
элементтердің ортақ қосындыдағы үлесін сипаттайды. Үш өлшемді гистограммада мәліметтерді
салыстыру екі ось бойынша жүргізіледі.
Сызықтық диаграмма жеке компоненттердің сәйкестігін көрсетеді. Категориялар көлденеңінен,
ал мәндер тігінен орналасатындықтан мәндерді сәйкестендіруге баса назар аударылады да, ал уақыт
бойынша өзгеріске аз назар аударылады. Жинақталған сызықтық диаграмма жеке элементтердің
ортақ қосындыдағы үлесін көрсетеді.
График (сызба) бірдей уақыт аралықтарындағы мәліметтердің өзгеру тенденциясын сипаттайды.
Дөңгелек диаграмма мәліметтер қатарының әрбір элементінің абсолют шамасын немесе ортақ
қосындыдағы үлесін көрсетеді. Дөңгелек диаграммада тек бір ғана мәліметтер қатары сипатталына
алады. Диаграмманың мұндай түрін қандай да бір элементті ерекше көрсету үшін қолдануға болады.
Диаграмманың кішкентай бөліктерімен жұмыс істеуді жеңілдету үшін оларды алдымен бір
элементке біріктіру керек, сосын барып негізгі диаграмманың жанына бөліктеп орналастыруға
болады.
Нүктелік диаграмма сандық мәндердің арасындағы өзара байланысты бірнеше қатарда бейнелейді
және сандардың екі тобын ху координатасында бір қатарда бейнелейді. Мұндай диаграммалар тақ
24
интервалдарды (немесе кластерлерді) бейнелейді және көбінесе ғылыми сипатты мәліметтерді
сипаттау үшін қолданылады. Мәліметтерді даярлау кезінде бір жолға немесе бағанға х
айнымалысының барлық мәндерін орналастыру керек, ал у айнымалысының сәйкес мәндерін
іргелес жолдар немесе бағандарға орналастыру керек.
Аудандық диаграммалар енгізілген мәндердің қосындысын көрсете отырып белгілі бір уақыт
аралығындағы өзгеріс шамасын ерекшелеп көрсетеді. Сондай ақ жалпы қосындыдағы жеке
мәндердің үлесін көрсетеді.
Сақиналық (Кольцевая), дөңгелек диаграмма секілді сақиналық диаграммалар да жалпы
қосындыдағы жеке элементтердің үлесін сипаттайды, бірақ одан айырмашылығы – ол бірнеше
мәліметтер қатарын қамти алады. Сақиналық диаграммадағы әрбір сақина жеке мәліметтер қатарын
береді.
Күлтелік диаграммада әрбір категория координаталар басынан басталатын жеке координаталар
осінен тұрады. Бір серияның барлық мәндерін сызықтармен қосады. Күлтелік диаграмма бірнеше
мәліметтер тобының ортақ мәндерін салыстыруға мүмкіндік береді.
Беттік диаграмма екі мәліметтер жиынының ең жақсы тобын анықтауға мүмкіндік береді.
Топографиялық картадағы секілді бір мәнге сәйкес аймақтар бірдей түспен немесе сызықтармен
белгіленеді.
Көпіршікті диаграмма (Пузырьковая диаграмма) нүктелік диаграмманың бір түрі болып
табылады. Мәліметтер маркерінің өлшемі үшінші айнымалының мәнін көрсетеді. Мәліметтерді
даярлау кезінде бір жолға немесе бағанға х айнымалысының барлық мәндерін орналастыру керек,
ал у айнымалысының сәйкес мәндерін іргелес жолдар немесе бағандарға орналастыру керек.
Биржалық диаграмма көбінесе акциялардың бағасын көрсету үшін қолданылады. Сондайақ,
диаграмманың мұндай типі ғылыми мәліметтерді сипаттауда, мысалы, температураның өзгерісін
анықтауда қолданылады. Мұндай немесе мұнан басқа биржалық диаграммаларды құрастыру үшін
мәліметтерді дұрыс ұйымдастыру қажет. Үш және бес мәндерден тұратын биржалық диаграмманың
екі осі болады: біреуі ауытқулар интервалын көрсететін, екіншісі акцияның бағасын көрсететін
бағандар үшін қолданылады. Мәліметтерді өзгерту
Қажет болған жағдайда құрылып қойған диаграммалардың мәліметтерін өзгертуге болады.
Ол үшін тінтуірдің оң жақ батырмасын диаграмма аумағына шертіп, пайда болған контекске тәуелді
менюден Выбрать данные пунктін таңдаймыз. Осы команданы орындаған соң Выбор источника
данных сұхбаттасу терезесі пайда болады.
Диапазон данных для диаграммы өрісінде диаграмма құрастырылатын мәліметтер
орналасқан ұяшықтар ауқымы көрсетіледі.
Элементы легенды (ряды) тақтасында жаңа жазбалар қосуға болады, редактрлеуге болады
немесе алдыңғы жазбаларды мүлде өшіріп тастауға болады.
Подписи горизонтальной оси (категории) тақтасында диаграмманың көлбеу осіндегі
жазбаларды өшіруге немесе өзгертуге болады.
"Строка/Столбец" батырмасы осьтердегі мәліметтердің орындарын өзара ауыстыруға
мүмкіндік береді.
2.4 Жинақтаушы (сводные) кестелер
Жинақтаушы кестелер аса үлкен көлемді кестелердің мәліметтерін ықшамды түрде
қарауға мүмкіндік береді. Себебі кәдуілгі құралдармен мұны істеу ыңғайсыз, тіпті кейде мүмкін
емес болады.
Талдау жасалатын кестенің мәліметтерінің арасындағы байланыс көрнекі түрде
сипатталатын кестелер жинақтаушы кестелер деп аталады. Жинақтаушы кесте мәндердің
форматталған тізімі негізінде жасалады. Сондықтан, жинақтаушы кестені құрмас бұрын
мәліметтерді алдын-ала даярлап алу қажет.
25
3 MS Excel-дегі кестелік есептеулер
3.1 Формулалармен жұмыс
Мұнда Excel – дің ең жиі қолданылатын математикалық функциялары қарастырылған
(қысқаша анықтама). Функциялар жайлы қосымша ақпаратты функция шеберінің сұхбаттасу
терезесінде, сондай ақ Excel - дің анықтамалық жүйеісінен алуға болады. Математикалық
функциялардың көпшілігі "Пакет анализа" пунктіне жинақталған.
3.2 Формулаларды енгізу
Формуланы енгізу үшін алдымен “=” белгісін енгізу қажет, сосын формуланың өзін.
Формуланы ұяшыққа жазу кезінде әдетте ұяшықтар адресі қолданылады. Ұяшықтардың адресі
салыстырмалы (мысалы, А4), абсолютті (мысалы, $А$4) және аралас (мысалы А$4, $А4) болып
үшке бөлінеді .
Формулаларды көшіру кезінде ұяшықтардың салыстырмалы адрестері модифицияланады, яғни
формуланың жаңа орнына сәйкес түрленеді. Мысалы, D1 ұяшығына =А1+В1-С1 формуласы
енгізілген. Формуланы D1 ұяшығынан D2 және D3 ұяшықтарына көшіру кезінде формула сәйкес
келесі түрге ауысады: =А2+В2-С2 және =А3+В3-С3.
Формуланы көшіру кезінде ұяшықтардың абсолютті адрестері өзгермейді.
Мысалы, D2 ұяшығына формула енгізілсін: =(А2+В2)*$C$1. Формуланы D1 ұяшығынан D2 және
D3 ұяшықтарына көшіру кезінде формула сәйкес келесі түрге ауысады: =(А3+В3)*$C$1 и
==(А4+В4)*$C$1.
4 MS Excel электрондық кестелерінің медицинада қолдануы
4.1 Негізі статистикалық сипаттамалар
Таңдама – барлық элементтер жиынтығынан зерттеу үшін бөліп алынған элементтер тобы.
Таңдама бақылаудың мақсаты жиынтықтың бір бөлігін ғана бақылап, жалпы объектіге, жиынтыққа
қатысты дұрыс тұжырымдар жасау. Мысалы, дәрігер аурудың бірнеше тамшы қанын алып тексеріп,
қан құрамын анықтай алады.
Статистикалық талдау кезінде, ең алдымен, таңдаманың сипатын анықтау керек, сондай-ақ, орта
мәннің де маңызы жоғары.
Орта мән (Хс, М) – таңдаманың элементтері топтастырылатын таңдаманың ортасы.
Медиана – реттелген таңдаманың санын тең екі бөлікке бөлетін, тура ортада тұрған элемент.
26
Дисперсия (D) – таңдама элементтерінің орта мәннің маңайындағы шашырау дәрежесін
сипаттайтын параметр.
Таңдама элементтерінің орта мәннің маңайындағы шашырауын сипаттайтын өлшем таңдаманың
маңызды сипаттамасы болып табылады. Ол өлшем орташа квадртаттың ауытқуы немесе
стандартты ауықту деп аталады.
Стандартное ауытқу (орташа квадраттың ауытқуы) – таңдама элементтерінің орта мәннен
шашыру дәрежесін сипаттайтын параметр. Стандартты ауытқу әдетте “σ” әрпімен белгіленеді
(сигма).
Орта мәннің қателігі немесе стандартты қателік (m) – жиынтықтың барлық
элементтерінің орта мәнінен таңдаманың орта мәнінің мүмкін болатын дәрежесін сипаттайтын
параметр.
Нормаль үлестірілім – қандай да бір белгінің шеткі (ең үлкен, ең кіші) мәндері сирек кездесетін
объектілер жиынтығы; белгінің мәні орташа арифметикалық мәнге жақындаған сайын жиі
кездеседі. Мысалы, пациенттердің кез-келген фармакологиялық агенттің әсеріне сезімталдығын
үлестіру көбінесе нормаль үлестірілімге бағынады.
Корреляция коэффициенті (r) – екі таңдаманың арасындағы сызықтық байланыстың дәрежесін
сипаттайтын параметр. Корреляция коэффициенті - 1 (қатаң кері сызықтық байланыс) мен 1 (қатаң
оң сызықтық байланыс)-дің арасында жатады. Ал корреляция коэффициентінің мәні
0-ге тең болса, онда екі таңдаманың арасындағы сызықтық байланыс жоқ.
Кездейсоқ оқиға – тәжірбие нәтижесінде пайда болуы да, болмауы да мүмкін оқиға.
Кездейсоқ шама – кездейсоқ оқиғалар қабылдайтын сандық шама.
Ықтималдық
(p) – кездейсоқ оқиғаның пайда болу жиілігін сипаттайтын параметр.
Ықтималдықтың мәні 0 мен 1-дің арасында жатады, р=0 деген ықтималды кездейсоқ оқиға ешқашан
орындалмайды дегенді білдірсе, (мүмкін емес оқиға) , ал р=1 деген ықтималдық оқиғаның міндетті
түрде орындалатынын білдіреді (ақиқат оқиға).
Мәнділік деңгейі – іс жүзінде орындалуы мүмкін емес деп саналатын оқиғаның пайда болуының
ең үлкен ықтималдығы. Медицинада 0,05-ке тең мәнділік деңгейі көп таралған. Сондықтан, егер
бізді қызықтырып отырған оқиғаның пайда болуның ықтималдығы р < 0,05 болса, онда бұл
оқиғаның пайда болуының ықтималдығы өте төмен деп санаймыз, ал тіпті пайда болған жағдайда
ол кездейсоқ болды деп айта алмаймыз.
Стьюдент критерииі – «Екі таңдаманың орта мәні бір жиынтыққа тиісті» деген гипотезаны
тексеру үшін жиі қолданылады. Бұл критерий екі орта мән бір ғана жиынтыққа тиісті болатын
ықтималдықты табуға мүмкіндік береді. Егер бұл ықтималдық р мәнділік деңгейінен р мәнділік
деңгейінен төмен болса (р < 0,05), онда таңдамалар екі түрлі жиынтыққа тиісті деп есептелінеді.
Регрессия – сызықтық регрессиялық талдау бақылаулар тобын сипаттайтын сызба мен сол сызбаға
сәйкес теңдеуді табу үшін қолданылады. Регрессия бір тәуелді айнымалыға сәйкес келетін бір
немесе бірнеше тәуелсіз айнымалының әрекетін талдау үшін қолданылады. Мысалы, адамның
ауруға шалдығу дәрежесіне бірнеше факторлар әсер етеді. Мысалы, жасы, салмағы, иммунитеттің
деңгейі. Осы үш факторға пропорциялап үлестіріліп береді. Ақырында, регрессия нәтижелері жаңа,
әлі зерттелмеген адамдар тобының қарастырылып отырған ауруға мүмкіндіктерін болжауға
көмектеседі.
4.2 Мысалдар
1 мысал.
Тахикардиямен ауыратын екі аурулар тобын қарастырайық. Бірінші топ (бақылаушы) дәстүрлі
әдіспен емделді, екінші топқа( зерттелуші) жаңа әдіспен ем жүргізілді. Төменде әр топқа тән жүрек
соғыстарының жиіліктері (ЖСЖ) (минутына соғылуы) берілген.
А).
Бақылаушы топтың орта мәнін табыңыз.
В). Бақылаушы топтың стандартты ауытқуын анықтаңыз.
27
Бақыланушы
Зерттелуші
162
135
156
126
144
115
137
140
125
121
145
112
151
130
Шешуі: А) Бақылаушы топтың орта мәнін анықтау үшін кесте курсорын бос ұяшыққа қою
керек. Сосын аспаптар тақтасындағы Вставка функций (fx) батырмасын басамыз. Экран бетінде
пайда болатын сұхбаттасу терезесіндегі Статистические категориясының СРЗНАЧ функциясын
таңдап, ОК батырмасын басамыз. Сосын тінтуірдің көрсеткішімен орта мәні есептелінген
мәліметтер аумағын енгіземіз, ОК батырмасын басамыз. Таңдалған ұяшықта таңдаманың орта мәні
– 145,74 пайда болады.
Шешуі: В) Бақыланушы топтың стандартты ауытқуын анықтау үшін кесте курсорымен бос
ұяшықты белгілеп, аспаптар тақтасындағы Вставка функций (fx) батырмасын басу қажет. Экран
бетінде пайда болатын сұхбаттасу терезесіндегі Статистические категориясының
СТАНДОТКЛОН функциясын таңдау қажет, сосын ОК батырмасын басамыз. Сосын тінтуірдің
көрсеткішімен стандартты ауытқу есептелінетін мәліметтер аумағы енгізіледі, ОК батырмасын
басамыз. Таңдалған ұяшықта таңдаманың стандартты ауытқуының мәні – 12, 298 пайда болады.
2
мысал. Қарастырылып отырған мысалдағы статистикалық талдаудың келесі есебі
зерттелінетін топтың мәліметтерін бақыланушы топтың мәліметтерімен салыстыру болып
табылады. Аурулардың бақыланушы тобының жүрек соғыстарының жиіліктерінің (ЖСЖ) орта
мәнін (145,7) зерттелінетін топтың орта мәнімен салыстыратын болсақ олардың бір-бірінен өзгеше
екенін байқаймыз. Осы мәліметтерге сүйеніп жаңа препараттың тиімді немесе тиімсіздігін
анықтауға бола ма?
Мұндай типті есептерді шешу үшін айырмашылық критерииі деп аталатын Стьюденттің
tкритериін қолдану керек.
Стьюдент критериі бойынша айырмашылықтардың сенімділігін бағалау үшін
таңдамалардың орта мәндері өзара тең болатын нөлдік гипотеза қабылданады. Сосын зерттелініп
отырған оқиғаның (екі таңдамадағы аурулардың ЖСЖ) кездейсоқ болуының ықтималдығы
есептелінеді. Ол үшін кесте курсорымен бос ұяшықты белгілейміз. Аспаптар тақтасындағы Вставка
функций (fx) батырмасын басамыз. Пайда болатын Мастер функции сұхбаттасу терезесіндегі
Статистические категориясының ТТЕСТ функциясын таңдап, ОК батырмасын басамыз. Экран
бетінде ТТЕСТ сұхбаттасу терезесі пайда болады. Терезедегі Массив 1 өрісіне бақыланатын топтың
мәліметтерін енгіземіз, Массив 2 өрісіне зерттелінетін топтың мәліметтерін енгіземіз. «Хвосты»
өрісіне әрқашан «2» цифрі (тырнақшасыз) енгізіледі. Тип өрісіне «3» цифрін енгіземіз де ОК
батырмасын басамыз. Белгіленген ұяшықта – 0,006295 цифрі пайда болады.
Талдау жасалынатын таңдамалардың кездейсоқ болуының ықтималдық шамасы (0,006295)
мәндік деңгейінен (р=0,05) кіші болғандықтан нөлдік гипотеза орындалмайды. Демек,
таңдамалардың арасындағы айырмашылық кездейсоқ емес және таңдамалардың орта мәндері шын
мәнінде бір-бірінен өзгеше болады. Сол себепті Стьюдент критериін қолдану негізінде жаңа
препараттың аса тиімді екендігіне көз жеткіземіз (р<0,05).
3
мысал. Белгілі бір паталогияға ие аурулар тобының жүрек соғыстарының жиіліктері
(1 минуттағы соғысы) және демалу жиіліктері (минутына ішке тартулары) жайлы бақылау
нәтижелері берілген:
ЖСЖ
ДЖ
120
20
84
15
28
105
18
92
16
113
19
90
16
80
15
Зерттелініп отырған паталогияда жүрек соғыстарының жиілігі мен демалу жиілігінің
арасында байланыстың бар жоғын анықтау қажет.
Шешуі.
Мәліметтердің арасындағы өзара байланыстың дәрежесін анықтау үшін алдымен оларды
жұмыс кестесіне енгізу қажет. Таңдамалардың арасындағы корреляция коэффициентінің мәнін
есептеу үшін кестенің курсорын бос ұшыққа отнату керек. Аспаптар тақтасындағы Вставка
функций (fx) батырмасын басамыз. Пайда болатын Мастер функции сұхбаттасу терезесіндегі
Статистические категориясының КОРРЕЛ функциясын таңдап, ОК батырмасын басамыз.
Тінтуірдің көрсеткішімен ЖСЖ-ның мәліметтерін Массив1 өрісіне, Массив2 өрісіне ДЖ-ны
енгіземіз. ОК батырмасын басамыз. Таңдалған ұяшықта корреляция коэффициентінің мәні пайда
болады – 0,995493. Корреляция коэффициентінің мәні 0,95 тен жоғары. Демек, зерттелініп отырған
патологияда аурулардың ЖСЖ – ның арасында түзу сызықтық байланыстың бар екені анықталады.
(r=0,995493) .
Ескертулер: r=-1 – қатаң кері сызықтық байланыс;
r=0 – екі таңдаманың арасында сызықтық байланыс жоқ;
r>\0,95\- болғанда параметрлердің арасында практикалық сызықтық байланыс
бар деп есептеледі ( r оң сан болса оң, теріс сан болса кері сызықтық байланыс бар ; 0,6< r<0,8 –
параметрлер арасындағы сызықтық байланыстың бар екендігін көрсетеді; r<0,4 – болған жағдайда
параметрлердің арасындағы сызықтық байланыстың орындалмайтынын көреміз.
Әдебиеттер:
1. Гельман В.Я. Медицинская информатика.СПб. “Питер”. 2001.
2. Герасевич В.. Компьютер для врача. СПб. 2002.
3. Симонович С. В. Информатика. Базовый курс. СПб. “Питер”. 2003.
4. Чернов В.И., Есауленко И.Э., Фролов М.В., Семенов С.Н.Информатика, Москва, 2008
5. Берк К., Кэйри П. Анализ данных с помощью Microsoft Excel. – М.: Вильямс, 2005
6. Сингаевская Г.И. Функции в Ехсel. Решение практических задач. - М.: Вильямс, 2005
7. Вадзинский Р. Статистические вычисления в среде Excel. – СПб.: ООО «Питер-пресс», 2008.
– 608с.
8. Жижин К.С. Медицинская статистика Ростов на Дону, Феникс, 2007
9. Андаспаева А.А. Новичку о работе на персональном компьютере Windows - 95, 98
Алматы. 2001 г.
10. Байжұманов М.Қ., Жапсарбаева Л.Қ. Информатика. 2004.
11. Жапарова Г.Ә. Информатика негіздері. 2006.
Бақылау
Сұрақтар:
1. Электронды кестелер не үшін қолданылады?
2. Электронды кестенің файлдары қалай ұйымдастырылған?
3. MS Excel электронды кестесін іске қалай қосады?
4. Жұмыс парағы және жұмыс кітабы дегеніміз не?
5. Электронды кестенің қаңқасы (структурасы) қандай?
6. Ұяшықтың адресі қалай анықталады?
29
Берілгендерді қалай ұяшыққа енгізуге болады?
Электронды кестенің ұяшықтарына қандай деректер енгізуге болады?
Ұяшықтарға деректерді енгізу қалай жеделдетіледі?
Кестеге бағана мен жолды қосу жолдарын көрсетіңіз?
Бағаналардың ені мен жолдың биіктігін қалай өзгертуге болады?
Ұяшықтың мазмұнын қалай көшіруге, орнын ауыстыруға және жоюға болады?
Ұяшықты қалай өңдеуге және біріктіруге болады?
Ұяшықтағы деректер қалай пішімделінеді?
Жұмыс парақтарының атын қалай ауыстыруға болады?
Деректерді сұрыптау үшін қандай команда орындалады?
Excel-де графикті немесе диаграмманы қалай тұрғызады?
Диаграмманы қалай құруға, өңдеуге және толықтыруға болады?
Функция шеберін қалай шақырамыз?
Excel электронды кестесімен жұмыс барысында қандай қателер кездеседі?
Excel құжаттарына қолжетімділікті шектеу қалай орындалады?
Абсолюттік және салыстырмалы ұяшықтардың адрестері немен айырылысады?
Формулалар қалай ендіріледі?
Басқа парақтарға сілтеме жасайтын формулалар қалай құрылады?
Парақта берілгендердің консолидациясы деген не?
Кітапты тексеру қалай орындалады?
Excel электронды кестесімен жұмыс барысында қандай қателер кездеседі?
Таңдамалы әдіске анықтама беріңіз.
Вариациялық қатарға анықтама беріңіз.
Гистограмма мен полигон деген не?
«Пакет анализа» не үшін қолданады?
Негізгі статистикалық сипаттамалар қалай есептелінеді?
Корреляциялық сараптауда Excel-дің қандай статистикалық функциялары қолданады?
Екі орта арифметикалық шамалардың арасындағы ақиқаттық қалай анықталады?
а)
тәуелді таңдамалар үшін;
б) тәуелсіз таңдамалар үшін.
35. Қос корреляциялық коэффициент қалай есептелінеді?
36. Регрессиялық сараптамада Excel-дің қандай статистикалық функциялары қолданылады?
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
Тапсырмалар: 1-тапсырма
1. MS Excel-де өз тобыңызбен аталатын файл құрыңыз. Оны С:\ Student бумасында сақтаңыз.
2. №1 кестеге қарап, оны құрыңыз және толтырыңыз, жиектеңіз.
3. «Салмағы» және «Бойы» бағандарын жолдарының кемуі бойынша сұрыптаңыз;
4. «Автосүзгі» командасын қолданып:
а) Баған бойынша берілгендердің «Салмағы» 59-дан үлкенін көрсетіңіз;
б) Баған бойынша берілгендердің «Бойы» 172-ден кіші және теңдерін көрсетіңіз;
в) Баған бойынша берілгендердің «Фамилиясын», «А»-әріпінен басталатындарын көрсетіңіз;
5.«Функция шеберін» қолданып, орташа мәнін, дисперсиясын және корреляция коэффициентін
есептеңіз. Келтірілген кестенің мәндерін пайдаланып, есептеулер жүргізіңіз, №2 толтырыңыз ;
№1 кесте
Статистикалық есеп
№
Аты-жөні
1
Азанбаева Г.
Салмағы
61
Бойы
163
30
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Бөгедаев А.
Көкебаев Б.
Илипов М.
Қамиева А.
Өміржанов Қ
Акімбаев Р.
Кенесбаева А.
Нұрымбетов М.
Жумашев Ж.
Тайбуринова Н.
64
76
81
53
75
69
57
67
70
54
172
175
180
160
179
176
165
176
178
161
№2 кесте
Параметрлер
Орташа мәнін
Дисперсия
Корреляция
Салмағы
Бойы
6. MS Excel-де құрылған кесте мен диаграмманы Word-қа тасымалдаңыз;
2-тапсырма 1. Үшінші кестеге байланысты төмендегі командаларды
орындаңыз;
Ескерту: бағаналар бойынша сәйкес функцияны қолдана отырып, С2:L12 ұяшықтарындағы
мәндерді есептеңіз.
№3 кесте
2. 4-ші кестені толтырыңыз: Ескерту: 3-кестеден Х және У жиындарын қолданып, Нәтиже
бағанындағы мәнді есептеп шығарыңыз.
№4 кесте
Амалдар
Нәтиже
1. Х және У-гі сандарды қосу
2. Х-гі сандарды көбейту
3. У-гі сандарды көбейту
4. Х-тің сандарын қосу Х>0 үшін
5. У тің сандарын қосу У>=2 үшін
6. У-тің сандарын қосу Х>=0
31
7.
8.
9.
10.
Пи (сан)
Пи (градус)
180 градустың радианы
16 санын 3-ке бөлгендегі қалдық
3-тапсырма
1. №5 кестені құрып,толтырыңыз.
2. Дисперсия және корреляция коэффициентін есептеңіз:
№5 кесте
Мед.статбасқармасының туылуы
есебінің кестесі
Жылдар
1991
1992
1993
1994
1995
1996
дисперсия
корреляция
коэффициент
Тууы
9,3
7,4
6,6
7,1
7,0
6,6
және өлімі туралы
Өлімі
12,5
13,5
17,4
17,2
15,9
14,2
4-тапсырма
1. Жаңа парақ қосып, атын «Студент» деп ауыстырыңыз;
2. №6 кесте құрып, толтырыңыз. К және Х берілген , Y1, Y2 , Y мәндерін табыңыз;
3. Қосындысын, ең үлкен және ең кіші мәндерін есептеңіз;
4. «Функция шеберін» қолданып, К және Х мәндерінің дисперсиясын және орта мәнін есептеңіз.
5. Типі “График” болатын «Х» алаңын сұрыптап график тұрғызыңыз.
№6 кесте
К
Х
Y1=X^4+2K
Y2=3X^2-5K+Y1
Y=(Y1/Y2)
18
24
61
46
57
13
28
16
минимум
максимум
сумма
срзнач
дисперсия
66
25
72
77
12
74
45
80
32
5-тапсырма «Өз жасыңды біл»
Өз жасыңызды күндерде, апталарда және жылдарда қанша екенін біліңіз;
1. №7 электрондық кестесін толтырыңыз және есептеңіз;
№7 кесте
Менің жасым
1 Ағымдағы күн
2 Туған күніңіз
3 Күндермен есептегендегі жасым
4 Аптамен есептегендегі жасым
5 Жылдармен есептегендегі жасым
2. «Ағымдағы күнді» және өз «туылған күніңізді» (Дата форматында енгізіңіз); күндермен есептегендегі жасым тұсындағы бос ұяшыққа мына формуланы енгізіңіз:
= ағымдағы күнді көрсететін ұяшықтың абсолютті адресі – туған күніңізді көрсететін
ұяшықтың абсолютті адресі
3. «Аптамен есептегендегі жасым» тұсындағы бос ұяшыққа мына формуланы енгізіңіз:
= (ағымдағы күнді көрсететін ұяшықтың салыстырмалы адресі – туған күніңізді көрсететін
ұяшықтың салыстырмалы адресі)/7
4. Жылмен есептегендегі жасым тұсындағы бос ұяшыққа мына формуланы енгізіңіз:
= (ағымдағы күнді көрсететін ұяшықтың салыстырмалы адресі – туған күніңізді көрсететін
ұяшықтың салыстырмалы адресі)/365 Экранның түрі келесідей болу қажет (мысал):
Менің жасым
1
Ағымдағы күн
01.10.2009
2
Туған күніңіз
01.05.1981
3
Күндермен есептегендегі
жасым
=$C$2-$C$3
4
Аптамен есептегендегі жасым
=(C2-C3)/7
5
Жылдармен есептегендегі
жасым
=(C2-C3)/365
Нәтиже
Менің жасым
1 Ағымдағы күн
01.10.2009
2 Туған күніңіз
01.05.1981
Күндермен есептегендегі
3 жасым
10380
33
4 Аптамен есептегендегі жасым
Жылдармен есептегендегі
5 жасым
1482,86
28,44
5. Келесі есептеулер мен өзгерістерді жасаңыз:
- 2-параққа өтіп, «Менің тобым» деп атын өзгертіңіз;
- №8 кестені толтырыңыз;
№
Ф.И.О
Туған күні
Күндермен
есептегендегі
жасы
№8 кесте
Аптамен
Жылдармен
есептегендегі есептегендегі
жасы
жасы
- Smart Art обьектісінің көмегімен өз тобыңыздың пирамидасын енгізіңіз;
6-тапсырма «Территория және континент бойынша елді мекен»
Келесі берілгендерді пайдалана отырып, 1970 жылғы және 1989 жылғы елді мекен тығыздығының
минималды және максимальды мәндерін, барлық континенттер территориясын анықтаңыз.
Австралия территориясы - 8,5 млн. кв.км. Африка елді мекен тығыздығы 1989 жылы 21 адам кв. км.
болды Европа елді мекені в 1989ж.701 млн.адам. Территория Оңтүстік Америка территориясы -17,8
млн.кв.км. Солтүстік және Орталық Америка елді мекені 1989жылы 422 млн.адамнан тұрды.
Солтүстік және Орталық Америка елді мекен тығыздығы 1970жылы 13 адам кв. км. болды бүкіл
дүниежүзі территориясы -135,8 млн. кв. км. Австралия елді мекен тығыздығы 1989жылы 3 адам
кв.км. болды. Оңтүстік Америка елді мекені 1989жылы 291 млн.человек. болды. Африки
территориясы -30,3 млн. кв.км. Австралия елді мекені 1989жылы 26 млн. адам. болды. Бүкіл
дүниежүзі елді мекені 1970жылы 27 адам кв.км. болды. Азия территориясы -44,4 млн.кв.км. Бүкіл
дүниежүзі елді мекені 1989 жылы 5201 млн.адамнан тұрды. Солтүстік және Орталық Америка
территориясы -24,3 млн. кв.км. Азия елді мекені 1970жылы 2161 млн. адам болды. Европа елді
мекен тығыздығы 1989жылы 67 адам кв.км. болды. Азияда елді мекен тығыздығы 1970 жылы 49
адам кв.км.болды. Африка елді мекені 1970жылы 361 млн.адам болды. Австралия елді мекені
1970жылы 19 млн. адам. Оңтүстік Америка елді мекені 1970 жылы 190 млн.адам болды. Африка
елді мекен тығыздығы 1970жылы 12 адам кв.км.болды. Солтүстік және Орталық Америка елді
мекен тығыздығы 1970жылы 320 млн. адам болды.Оңтүстік Америка елді мекенінің тығыздығы
1970жылы 11 адам кв.км. болды. Афлика елді мекені 1989 жылы 628 млн.адам болды. Австралия
елді мекен тығыздығы 1970жылы 2 адам кв.км. болды. Европ елді мекені 1970жылы 642 млн. адам.
Бүкіл дүниежүзі елді мекенінің тығыздығы 1989жылы 38 адам кв. км.болды. Европа территориясы–
10,5 млн. кв.км. Солтүстік және Орталық Америка елді мекенінің тығыздығы 1989 жылы 17 адам
кв№км болды. Европа елді мекен тығыздығы 1970 жылы 61 адам кв. км.болды. Азия елді мекені
1989жылы 3133 млн.адам болды. Оңтүстік Америка елді мекен тығыздығы 1989жылы 16 адам кв.км.
болды. Бүкіл дүниежүзі елді мекені 1970 г. 3693 млн. адам болды. Азия елді мекенінің тығыздығы
1989жылы 71 адам кв.км болды.
1. Бір парақтан тұратын кітап құрыңыз,оны «Елді мекен» деп сақтаңыз;
34
2. Парақтарға мына аттарды тағайындаңыз: «Европа», «Америка», «Азия», «Австралия»,
«Африка», «Всего по континентам»;
3. Европа парағын №9 кестеге сай толтырыңыз, оның көшірмесін алып, «Европа», «Америка»,
«Азия», «Австралия», «Африка», «Барлығы» парақтарына қойыңыз;
Көшірмесін алғанда қажет диапазондарды ерекшелеп алып, көшіріп, мына командаларды
орындаңыз :
- Специальная вставка → Ширины столбцов
вставка → Все
Континент
Территориясы
млн.кв.км
Елді мекен
тығыздығы
1970г
адам. кв км.
- Специальная
Таблица №9
Елдімекен
Елді мекен
1970г
тығыздығы
1989 год
млн.чел.
адам. кв км.
Елді
мекен
1989 год
млн.чел.
4. Континенттер бойынша мәліметтерді толтырыңыз;
5. «Барлығы» парағына ауысыңыз, А1 ұяшығында курсорды орналастырыңыз және мына
команданы орындаңыз:
Данные→ Группа: работа с данными→ Консолидация
6. Шыққан сұхбат терезеде Функция→Сумма таңдаңыз, және қажет сілтемелерді Добавить
батырмасы көмегімен таңдаңыз.
7. подписи верхней строки и значения левого столбца жалаушаларында шертіңіз
8. ОК батырмасын шертіңіз
9. «Мастер функции» көмегімен елді мекен тығыздығының максималды, минималды мәндерін
және бүкіл дүниежүзі территориясын есептеңіз;
10. Қортындыны №10 кестемен салыстырыңыз, құжатқа қорғау қойыңыз және оны сақтаңыз.
Кесте №10
Елді
Елді мекен
Елді мекен
Елді
мекен
мекен
Континент
Территория тығыздығы
тығыздығы
1970г
1970г
1989 год
1989 год
Австралия
8,5
2
19
3
26
Азия
44,4
49
2161
71
3133
Оңтүстік Америка
17,8
11
190
16
291
Солтүстік және
Орталық Америка
24,3
13
320
17
422
Африка
30,3
12
361
21
628
Европа
10,5
61
642
67
701
Минимум
2
3
Максимум
61
71
Дүниежүзі
территориясы
135,8
Қосымша тапсырмалар:
1.
Қандай-да бір параққа көшіңіз.
35
2.
4.
5.
6.
7.
Парақтарды орналасу ретін өзгертіңіз 3. Ағымдағы параққа жаңа
парақ қосыңыз.
Параққа жаңа ат беріңіз.
Ұяшықтар диапазонына ат беріңіз.
Түсініктемелер қойыңыз.
Формулалар экранда көрінетіндей жасаңыз
Бақылау сауалнамалары
1. Параққа жол қосу үшiн орындалатын команда:
A) Формат-Жол.
B) Кiрiстiру-Жол.
C) Файл-Жол.
D) Түзету-Жол.
E) Түр-Жол.
2. Ұяшықтар тобы деп:
A) Ұяшықтар диапозонын айтады.
B) Жұмыс аймағын айтады.
C) Кiтапты айтады.
D) Парақты айтады.
E) Формуланы айтады.
3. А5 ұяшығы:
A) 2 бағана мен 5-шi жолдың қиылысуын бiлдiредi.
B) 1-шi бағана мен 5-шi жолдың қиылысуын бiлдiредi.
C) 1-шi жол мен 5-шi бағананың қиылысуын бiлдiредi.
D) 5-шi жолдың 5-шi бағанамен қиылысқанын бiлдiредi.
E) 5 бағанасы мен 5-шi жолдың қиылысуын бiлдiредi.
4. "Ұяшық пiшiмiн" шақыру үшiн ... таңдаймыз: A)
Tab+1.
B) Ctrl+1.
C) Ctrl+4.
D) Ctrl+F11.
E) Alt+7.
5. Жаңа парақты қосу:
A) SHIFT+F11.
B) SHIFT+F1.
C) SHIFT+F2.
D) SHIFT+F3.
E) SHIFT+F4.
6. "Функция шеберiнiң" сұхбаттық терезесiн шақыру:
A) Tab+F3.
B) Shift+F3.
C) Ctrl+Shift.
D) Shift+F2.
E) Shift+F9.
7. Ең кiшi мәндi анықтайтын функция.
A) СУММ.
36
B) МИН.
C) МАКС.
D) СРЗНАЧ.
E) ДИСП.
8. Мәндердiң қосындысын есептейтiн функция:
A) СУММ.
B) МИН.
C) МАКС.
D) СРЗНАЧ.
E) ДИСП.
9. MS Excel. Әр ұяшықтың адресi ... тұрады:
A) Баған әрiпiмен жолдың нөмiрiнен.
B) Бағана әрiпiнен.
C) Жолдың нөмiрiнен.
D) Жазба нөмiрiнен.
E) Екi саннан.
10. MS Excel. Ағымды ұяшық бұл:
A) Ағымды ұяшық болмайды.
B) Жұмысшы емес ұяшық.
C) Белгiленбеген ұяшық.
D) Жиекпен жиектелген ұяшық.
E) Кез келген ұяшық.
11. MS Excel. Егер ұяшықтың сандық мәнi өзгертiлсе, онда электрондық кестеге
құрылған диаграмма: A) Өзгермейдi.
B) Өзгередi.
C) Ұяшықтың тек түсi өзгередi.
D) Ұяшықтың көлемi өзгередi.
E) Диаграмманың тек түсi өзгередi.
12. Диаграмманы жою үшiн оны объект ретiнде белгiлеп... пернесiн басамыз: A)
Shift.
B) Ctrl.
C) Entі.
D) Delete.
E) Insіt.
13. Excel-дегi кестелiк деректердiң графикалық бейнесi... деп аталады:
A) Ұяшық.
B) Жолдар мен бағандар.
C) Диаграмма.
D) Жұмыс кiтабы.
E) Жұмыс парағы.
14. Электрондық кестедегi бiр жұмыс парағындағы максимальды жолдар саны: A)
1011124.
B) 7882553.
C) 1566256.
D) 1048576.
E) 6555523.
37
15. 1 баған мен 2 жолдың қиылысында тұрған ұяшық ... белгiленедi: (екi дұрыс жауабы бар)
A) А2. B) 2ААА.
C) В1.
D) А1.
E) 2А.
16. MS Excel құжаттарының кеңейтiлуi:
A) .cls
B) .xls
C) .xlp
D) .slp
E) .xlsх
17. Электронды кестеде A1:B3 ұяшықтар тобы берiлген. Осы топқа қанша ұяшық
кiредi:
A) 7
B) 4
C) 8
D) 6
E) 5
18. Берiлгендердi сақтауға арналған ең кiшi элемент:
A) Парақ.
B) Ұяшық.
C) Кiтап.
D) Кесте.
E) Файл.
19. MS Exсel. Егер терiлген символ "=" таңбасымен басталатын болса, онда
терiлген тiзбек бұл:
A) Формула.
B) Сан.
C) Мәтiн.
D) Экспоненциалды түрдегi сан.
E) Дата.
20. MS Excel. Абсолюттi адрестеу кезiнде қолданылатын символ: A)
$.
B) #.
C) %.
D) @.
E) &.
21. MS Excel. Автофильтрдiң қызметi:
A) Кестедегi мәлiметтердi сорттау үшiн.
B) Барлық бағандарды сұрыптау үшiн.
C) Макро командаларды жазуға қолданады.
D) Кестедегi деректердiң орнын ауыстыру үшiн.
E) Кестеде керектi деректердi алу үшiн.
22. СУММ(C7:C10) формуласындағы қате:
A) Аргументтер жетiспейдi.
B) Ұяшықтардың дұрыс емес диапазоны.
C) Формула "=" белгiсiнен басталып тұрған жоқ.
38
D) Мұндай функция жоқ.
E) Осы аралықтағы мәндердiң бөлiнуiн бiлдiредi.
23. Бiр құжатта қанша кесте құруға болады: A)
1.
B) 16.
C) Экранға қанша сиғанша.
D) 1000.
E) Қанша қажет болса.
24. Excel ұяшығының мәнiн өзгерту үшiн қолданылатын функционалдық перне: A)
F3.
B) F6.
C) F5.
D) F2.
E) F1.
25. MS Excel бұл:
A) Электрондық кесте.
B) Мәтiндiк редактор.
C) Компьютерлiк ойын.
D) Графикалық редактор.
E) Операциялық жүйе.
26. Excel-дiң жұмыс кiтабы деп:
A) Электронды пiшiндер жиыны.
B) Кестелi құрылымды жұмыс парақтарының жиыны.
C) Жұмыс терезесiнiң графикалық бөлiгi.
D) Мәтiндiк құжаттарының жиыны.
E) Басқа жұмыс кiтаптарының жиыны.
27. Ұяшық адресiнiң берiлуi:
A) Әрiп және сан.
B) Белгi және сан.
C) Әрiп және белгi.
D) Екi белгi.
E) Екi әрiп.
28. 10-нан 0-ға дейiн сұрыптаудың орындалу жолы:(екi дұрыс жауабы бар)
#r а) Өсуi бойынша сұрыптау.
#r б) Кемуi бойынша сұрыптау.
#r в) Алфавит бойынша сұрыптау.
#r г) Сандық ретi бойынша сұрыптау.
A) б,г.
B) а,г.
C) в,г.
D) б,а.
E) в,а.
29. "####"символдарының ұяшықта шығуының мәнi: A)
Формуладағы аргументтiң мәнi дұрыс емес.
B) Формулада қате бар.
C) Берiлген деректер типi дұрыс емес.
39
D) Оның iшiндегi сан өте үлкен және де толық бейнеле алмайды.
E) Формуланың бөлiмiн нөл деп қабылдап тұр.
30. Excel программасында файл қалай аталады?
A) Құжат.
B) Парақ.
C) Кiтап.
D) Слайд.
E) Ұяшық.
31. Мәтiн фрагментiн қиып алу пернелер комбинациясы:
A) Alt+Shift
B) Ctrl+Х
C) Ctrl+Y
D) Alt+Y
E) Ctrl+V
32. Главная астарлы бетiндегi саймандар тобы:
A) Алмастыру буферi, Шрифт, Выравнивание, Сандар, Ұяшықтар, Редактiрлеу.
B) Шрифт, Беттер, Колонтитулдер, Мәтiн, Тақырып, Диаграммалар.
C) Сұрыптау және сүзгi, Кестелер, Мәтiн, Символ, Байланыстар.
D) Құру, Шрифт, Абзац, Нәтижелер көру, Кестелер, Диаграммалар.
E) Алмастыру буферi, Беттер параметрлерi, Мәтiн, Диаграммалар.
33. Разметка страницы астарлы бетiнде төмендегi командалар орындалады:
A) Құжаттың қалыпты көру режимiн құру және өзгерту үшiн.
B) Мәтiнге сiлтеме ендiру және оларды редактiрлеу үшiн.
C) Құжат мәтiнiне кесте ендiру үшiн.
D) Құжаттың қалыпты көру режимдерiнiң түрiн таңдау үшiн.
E) Құжат мәтiнiнiң дұрыс жазылуын, түсiнiктеме ендiру және қорғау үшiн.
34. Диаграммалар тобы келесi астарлы бетте орналасқан: A)
Главная.
B) Вставка.
C) Формула.
D) Данные.
E) Вид.
35. Ұяшықтар тобы келесi астарлы бетте орналасқан:
A) Главная.
B) Вставка.
C) Разметка страницы.
D) Данные.
E) Вид.
36. Алмастыру буферi келесi астарлы бетте орналасқан:
A) Главная.
B) Вставка. C) Разметка страницы.
D) Формула.
E) Вид.
37. Сүзгiлеу және сұрыптау тобы келесi астарлы бетте орналасқан:
A) Вставка.
40
B) Главная.
C) Данные.
D) Формула.
E) Вид.
38. "Библиотека функция" тобы келесi астарлы бетте орналасқан:
A) Главная.
B) Вставка.
C) Разметка страница.
D) Данные.
E) Формула.
39. "Терезе" тобы келесi астарлы бетте орналасқан:
A) Главная.
B) Вставка.
C) Данные.
D) Формула.
E) Вид.
40. "Есептеу" тобы келесi астарлы бетте орналасқан:
A) Главная.
B) Вставка. С) Данные.
D Формула. E)
Вид.
41. "Мәтiн" тобы келесi астарлы бетте орналасқан:
A) Главная.
B) Вставка.
C) Вид.
D) Формула.
E) Данные.
42. "Символ" пиктограммасы келесi астарлы бетте орнналасқан:
A) Главная.
B) Вставка.
C) Вид.
D) Данные.
E) Формула.
43. Автосумма пиктограммасы келесi астарлы бетте орналасқан:
A) Главная.
B) Вставка.
C) Вид.
D) Формула.
E) Данные.
44. "Парақты қорғау" пиктограммасы астарлы бетте орналасқан:
A) Главная.
B) Вставка.
C) Вид.
D) Рецензирование.
E) Формула.
45. Жылдам кiру тақтасының бастапқы "тиiмдi" командалары:
41
A) Сақтау, Қайтару, Өзгерту.
B) Сақтау, Беттер параметрi, Қайтару.
C) Қайтару, Ашу, Барлық белгiлердi бейнелеу.
D) Сақтау, Қайтару, Электронды пошта.
E) Гиперсiлтеме, Символдар қою.
46. Office батырмасының қызметi:
A) Деректердi сақтауға және құруға, ашуға арналған командалар жиыны.
B) Деректердi өңдеуге және баспаға шығаруға арналған командалар жиыны.
C) Құжаттың әртүрлi көру режимiн таңдауды қамтамасыз етедi.
D) Құжаттың беттерiн белгiлеуiн құрады және өзгертедi.
E) Дұрыс жазылуды, түсiнiктеме берудi қамтамасыз етедi.
47. Төменде келтірілгендердің барлығы ұяшықтың сипаттамасы болып табылады, ТЕК БІРЕУІНЕН
БАСҚАСЫ:
A) Аты
B) Адресі
C) Мөлшері
D) Шамасы
48. Егер A1 адресін R1C1 деп ауыстырса, B12 адресі қандай болады?
A) RBC12
B) R2C12
C) 12В
D) R12C2
E) R12C12
49. Формуладағы ұяшықтың адресін ... деп атаймыз:
A) Сілтеме
B) Функция
C) Оператор
D) Ұяшықтың аты
E) Диаграмма
50. Кез-келген диаграмма ненің негізінде тұрғызылады?
A) Excel кітабы
B) Графикалық файл
C) Текстік файл
D) Кесте деректері
E) Мәтіндік файл
51. СУММ функциясы не үшін қолданады?
A) Көрсетілген сандардың квадраттарының қосындысын алу үшін.
B) Көрсетілген сандардың қосындысын алу үшін.
C) Сандардың айырымының қосындысын алу үшін.
D) Көрсетілген сандардың квадраттарын алу үшін.
E) Көрсетілген сандардың кубын алу үшін.
52. Егер құрылған формулада қате болса Excel не істейді?
42
A) Ұяшықтың шамасына 0-ді қайтарады
B) Ұяшықтың шамасында қате бар деп шығарады
C) Формуладағы қатені жөндейді
D) Формуладағы қатені жояды
E) Қатесі бар формуланы қосады
53. Абсолюттік сілтемені таңдаңыз:
A) С22
B) R1C2
C) $A$5
D) #A#5
E) С#5
54. Ұяшықтардың диапазондарының шамасын реттеуді... дейді.
A) Форматтау
B) Пішімдеу
C) Топтау
D) Сұрыптау
E) Топтауды алып тастау
55. Егер ені бойынша және биіктігі бойынша 1беттен аспайтын деп беттің масштабы «Беттің
параметрінде» қойылса, бірақ бет көрсетілген параметрден үлкен болса, баспа қандай болады?
A) Бет көрсетілген параметрге дейін кесіледі
B) Бет көрсетілген параметрге дейін кішірейеді
C) Бет басылмайды
D) Бет көрсетілген параметрге дейін үлкейтіледі
E) Бет 5-ке көбейтіледі
56. Excel-ге қандай пішімдеу қолданылады?
A) Жиектеу және қою
B) Мәтінді тегістеу және қаріпті пішімдеу
C) Деректердің түріне байланысты
D) Ені және биіктігі
57. Excel кестелік процессорындағы құжат үндеместік бойынша ... деп аталады.
A) Документ1
B) Книга1
C) Лист1
D) Проект1
E) Таблица1
58. Үндеместік бойынша Excel сандарды тегістейді:
A) Сол жақ шеті бойынша
B) Оң жақ шеті бойынша
C) Орта шені бойынша
D) Ені бойынша
E) Биіктігі бойынша 59. Ұяшыққа енгізу үшін:
43
A) F4 батырмасын басамыз
B) Enter батырмасын басамыз
C) Кестелік курсорды басамыз
D) «Формат ячеек» пунктін басамыз
E) Белгіге басамыз
60. B5 ұяшындағы формула (A1+B1)*$C$1 С8-ге көшірілгенде қандай болады?
A) (B4+C4)*$C$1
B) (B4+C4)*$D$4
C) (A1+B1)*$D$4
D) (A1+B1)*$C$1
E) (A5+B5)*D5
61. Жұмысшы парақта келесі әрекеттер жасалынады: A)
Ашу.
B) Атын өзгерту.
C) Шектеу.
D) Сақтау.
62. Бірнеше қатар шығару қай диаграмма түрлеріне жатады?
A) Дөңгелек.
B)+Гистограмма.
C) Сақиналық.
D) График.
E) Үшбұрыштық.
63. Бірнеше қатар келмеген ұяшықтар диапазонын ерекшелеу үшін қолданылатын перне: A)
Shift
B) Ctrl
C) Alt
D) Esc
E) F4
64. Автоматты толтыру бар:
A) Мәтіндік курсорда.
B) Тышқандық курсорда
C) Кестелік курсорда.
D) Ұяшықтарда.
E) Жолдард.а
44