Гариф Ахунов (1925 – 2000) « Сатмас егет илен алтын көмешләргә, Әгәр югалтмаса вөҗданын. Алтынны ул чүпкә санар, Иң кыйммәтле күрер Ватанын » • Гариф Ахунов 1925 елның 18 сентябрендә Татарстанның А рча районы Кече Өчиле авылында (хәзерге баланы әниләре карап үстерә. вакытта ул авыл юк) Күрше Казанбашавылы крәстиян гаиләсендә туа. мәктәбендә җиде сыйныф Аның әтисе Ахунҗан абзый, белем алганнан соң, авылның беренче совет Гариф 1940 елда Арча активистларыннан булып, педагогия күмәкләшү чорында ярлы училищесына укырга керә. крәстияннәр арасында зур Ләкин Ватан сугышы оештыру эшләре алып бара башланып, гаиләнең хәле бик һәм шул эшләре өчен 1931 мөшкелләнгәч, Гариф елда кулаклар тарафыннан ихтыярсыз эшләнгән бер үтерелә. Әтисез калган дүрт • «җинаяте» аркасында зур бәлагә очрый: колхоз кырыннан өенә рөхсәтсез бер күтәрәм бәрәңге алып кайтканы өчен аны хөкемгә тартып, өч елга ирегеннән мәхрүм итәләр. Яшүсмер егет хөкем мөддәтен Ерак Көнчыгышта хезмәт белән төзәтү лагеренда уза. Кайткач, 1946 елның көзеннән училищеда • өзелгән укуын дәвам иттереп, 1947 елда аны тәмамлап чыга. Аннары, Казанга килеп, университетның тата р теле һәм әдәбияты бүлегенә укырга керә. • Гариф Ахуновның язучы буларак беренче иҗат тәҗрибәләре дә нәкъ менә шушы студентлык елларына туры килә. 1951 елда «Үсү юлы» альманахында яшь авторның «Галләм сорау бирә» исемле тәүге хикәясе • чыга. Ул шулай ук газетажурналларда очерклары, рецензия һәм әдәби тәнкыйть мәкаләләре белән күренә башлый. Шул ук 1951 елда, университетның соңгы курсында укыган чагында, аны «Совет әдәбияты» (хәзерге «Казан утлары») журналы редакциясенә әдәби хезмәткәр итеп эшкә алалар. Мондагы хезмәтен ул • университетны тәмамлап чыкканнан соң да дәвам иттерә — алты ел буе анда әдәби хезмәткәр, проза бүлеге • (1955) повестен иҗат мөдире һәм журналның итә. Ибраһим җаваплы сәркәтибе Гази, Габдрахман вазифаларын башкара. Әпсәләмов, Әнвәр Журналда эшләү яшь каләмнең Давыдов, Гомәр иҗади сәләтен ачып Бәширов, Шәйхи җибәрүдә һәм әдәби Маннур, Салих Баттал кебек осталыкка өйрәнүдә үзенә танылган язучылар турында күрә бер мәктәп ролен үти. Бу әдәби-тәнкыйть мәкаләләрен елларда ул күп кенә һәм иҗат портретларын хикәяләрен, беренче күләмле бастыра. әсәре булган «Яшьлек яме» Гариф Ахунов хатыны белән • 1978, 1986 елларда әдипнең өч кисәкле роман итеп уйланыган «Идел кызы» исемле трилогиясенең беренче ике китабы басылып чыга. Әсәрдә автор катлаулы тормыш юлы үткән төп каһарманнарының язмышы аша 1900-1930еллар эчендә Урта Идел төбәкләрендә булып узган зур тарихи вакыйгаларның һәм • иҗтимагый-социаль процессларның җанлы картинасын күз алдына китереп бастыра. Кызганычка каршы, язучы иҗат мирасының төп әсәрләреннән булган һәм тарихи үткәнне яңача, чын объектив күзлектән чыгып яктыртуны максат итеп куйган бу трилогиянең өченче кисәге язылмыйча кала. • Сиксәненче елларның икенче яртысында һәм туксанынчы еллар дәвамында әдип, илдә • барган демократик үзгәрешләр белән рухланып, үзе кичергән тормыш материаллары нигезендә, авылда үзгәртеп кору чоры вакыйгаларына багышланган «Гомер юлы» романын, «Эт патша», «Соңарган мәхәббәт» исемле кече күләмле ике повестен һәм өч кисәктән торган • «Тимерханның күргәнкичергәннәре» дигән документаль әсәрен иҗат итә. Гариф Ахуновның әдәби • «Чулпы җыры», «Утлар яна мирасында Казанда Татар учакта», «Тынгысыз йөрәк» академия театры, К.Тинчурин (Ф.Мостафин белән бергә исемендәге Драма һәм комедия язылган), «Чикләвек төше», театры, Әлмәт татар драма «Ардуан батыр» (шул театры, Минзәлә исемнәрдәге повестьлар драма театрлары буенча инсценировкалар), сәхнәләрендә кат-кат куелып, «Акчарлаклар» (Ш.Камалның заманында тамашачының шул исемдәге повесте буенча игътибарын җәлеп иткән инсценировка) һ.б. Әдип берничә пьесасы да бар: шулай ук күпсанлы әдәби һәм истәлек язмалары, әдәби • тәнкыйть мәкаләләре («Әдәби язмышлар», «Чишмәләр белән сөйләшү» исемле җыентыклар, 1970, 1985) һәм әдәби тәрҗемә китаплары белән дә укучылар арасында киң таныла. Аерым алганда, ул татар теленә В.Закруткинның «Пла-вучая станица» («Йөзмә станица», 1953) романын, А.Макаренконың «Педагогик поэма»сын (1957), Рабиндранат Тагор «Хикәяләр»ен (1960), Михаил • Шолоховның «Тихий Дон» («Тын Дон») эпопеясының икенче, дүртенче китапларын (1964, 1965), Татар дәүләт академия театры өчен Н.Погодин, А.Островкий һәм башка драматургларның пьесаларын тәрҗемә итә. • Гариф Ахуновның проза әсәрләреннән күбесе русчага тәрҗемә ителә, хикәя һәм повестьлары украин, үзбәк, кыргыз, мари, чуаш, якут һ.б. телләрдә басыла, «Хәзинә» романы казакъча һәм • төрекмәнчә тәрҗемәдә нәшер ителә. Әдәбият өлкәсендәге казанышлары һәм иҗтимагый тормыштагы актив эшчәнлеге өчен Гариф Ахунов 1975 елда Хезмәт Кызыл Байрагы, 1981 елдаХалыклар Дуслыгы орденнары белән бүләкләнә, 1972 елда аңа «Россиянең атказанган мәдәният хезмәткәре» дигән мактаулы • исем бирелә, ә 1993 елда Татарстан Президенты М.Ш.Шәймиев Указы белән ул «Татарстан Республикасының халык язучысы» дигән мәртәбәле исемгә лаек була. Әдип шулай ук 1998 елдан Татарстан Фәннәр академиясенең шәрәфле академигы дигән мактаулы исем йөртә.