Урок 103 Основные группы омонимов. 1. Аллай тёре да болады

advertisement
Урок 103
1. Основные группы омонимов.
2. «Аллай тёре да болады
дунияда» 2- ая часть.
Повторение

Омонимы в балкарском языке образуются
различными путями:


1) потеряв связи между значениями слов:




ай (кёкде ай) – ай (январь ай)
кюн (жылы кюн) - кюн (кюн тиеди)
сюр (жерни сюр) – сюр (малланы сюр);


2) изменив фонетическое строение слова:



адакъ (тюрк тиллде) – аякъ (нога, чаша)
баар (тюрк тилде) – бар (иди, есть);
. Повторение.

3) Схожие по произношению балкарские и
заимствованные из других языков слова:



бал (орус тилде) – балда тепседик
бал (малкъар тилде) – бал аша


4) переходом слова из одной части речи в другую или
в другие части речи:






аман (прил.) (аман адам) – аман (нар.) (аман жырла)
иги (прил.) (иги жаш) – иги (нар.) (иги тепсе)
кёк (сущ.) (чууакъ кёк) – кёк (прил.) (кёк бояу)
кёк (сущ.) (быйыл кёк эртте чыкъгъанды)
уллу (прил.) (уллу эл) – уллу (нар.) (уллу къычыр)
Омонимы по способу
образования делятся на 2 группы

1) простые омонимы:

ат – лошадь
ат – имя
ат – брось
иги – хороший
иги - хорошо
ары – устань и т. д.







2) производные омонимы

айлыкъ (айлыкъ план) – месячный
уруш (анга уруш) – ругай
уруш (уруш бошалды) – война
жазыу (буруннгу жазыу) – письмо, письменность
жазыу (адамны жазыуу) – судьба




Рассмотрим примеры:


Завод айлыкъ планын
заманында толтургъанды. Завод выполнил месячный план
вовремя.
Биз айлыгъыбызны келир
ыйыкъда аллыкъбыз. – Мы
месячную зарплату получим на
будущей неделе.
Рассмотрим примеры:




Аны ючюн анасы жашына ингирде
къаты урушду. – За это мать вечером
крепко поругала сына.
Ол урушдан кёпле къайтмай
къалгъандыла. – С этой войны многие
не вернулись.
Къалаланы къабыргъаларында
бурунгу жазыула кёрюрге боллукъду.
– На стенах башен можно увидеть
древние знаки письма.
Заманнга кёре болады адамны
жазыуу. – Судьба человека связана со
временем.
Вопросы к теме:



1. На какие группы делятся
омонимы?
2. Назовите простые
омонимы. Приведите
примеры.
3. Назовите производные
омонимы. Приведите
примеры.
«Аллай тёре да болады
дунияда» 2 – чи кесеги










Слова и выражения к тексту:
къатын излей – в поисках жены
чогъож болуп – передумав
саным сау – здоровый
атам айтханлыкъгъа – не смотря на то, что
сказал отец
аллыкъ тюйюлме – не возьму
санга ким дау айтады? – Кто от тебя что
требует? (Какие к тебе претензии?)
бурулуп кетдиле – повернувшись ушли
башха жолгъа – на другую дорогу
аладан айырылып кетди – от них
отделившись, ушёл
Слова и выражения к уроку:










къыяулу къызлагъа – к девушкам с
недостатками
къонакъгъа тюшдюле – попали в гости
игирек шагъырей – ближе познакомившись
заманны тас этмей – не теряя время
сёзню ачыкъ айтадыла – откровенно говорят,
открылись
тартып темир юзген – рвущий железо
тийишли тюйюлдюле – не подходят,
недостойны
кёлюнге аллай зат келмесин – не подумай
такое
жаныгъыз кёргенлей – как душе угодно
сёзню къысхасы – говоря коротко
«Аллай тёре да болады
дунияда» 2 – чи кесеги



Жашла ючюсю да къатын излей
кетдиле. Жолда тамата къарындаш
чогъож болады.
- Угъай, мени саным сау, атам
айтханлыкъгъа, мен сокъур
тиширыуну аллыкъ тюйюлме,- дейди.
- Да алмасанг – алма. Санга ким дау
айтады? Сюйгенинги келтир,дейдиле къарындашлары. Эки
къарындаш башха жолгъа бурулуп
кетедиле. Таматалары да, айырылып
кеси кетеди.
«Аллай тёре да болады
дунияда» 2 – чи кесеги


Эки къарындаш айлана кетип,
къыяулу къызланы юйлерине
къонакъгъа тюшедиле. Сыйланып
бошагъандан сора, къызла бла
игирек шагъырей боладыла.
Жашланы заманларын тас этмей,
къызланы аналары:
-Да , жашларым, мени къызларым
кими – сокъур, кими – сангырау, кими
чолакъды. Ала сизни кибик тартып
темир юзген жашлагъа тийишли
тюйюлдюле,- дейди.
«Аллай тёре да болады
дунияда» 2 – чи кесеги




Жашла:
-Угъай анабыз, кёлюнге алай
келмесин. Биз аллай тиширыуланы
излеп келгенбиз,- дейдиле.
- Да, алай эсе, жаныгъыз кёргенлей
этигиз. Ма къызла, ма сиз,- дейди
къызланы аналары.
Сёзню къысхасы, жашланы бирисангырауну, бири да чолакъны
алыргъа келишедиле.
Вопросы к тексту:









1. Жашла къайры кетедиле?
2. Таматалары нек чогъож болады?
3. Къарындашла анга не айтадыла?
4. Эки къарындаш къайры
тюшедиле?
5. Сайлап бошагъандан сора жашла
не этедиле?
6. Къызланы аналары не айтады?
7. Жашла не жууаплайдыла?
8. Къызланы аналары жашлагъа
ыразы боламыды?
9. Ала не затха келишедиле?
Переведите предложения
на русский язык:





1. - Угъай, мени саным сау, атам
айтханлыкъгъа, мен сокъур тиширыуну
аллыкъ тюйюлме,- дейди.
2. Эки къарындаш башха жолгъа бурулуп
кетедиле. Таматалары да, айырылып кеси
кетеди.
3. - Да, жашларым, мени къызларым кими –
сокъур, кими – сангырау, кими да чолакъды.
4. - Угъай анабыз, кёлюнге алай келмесин,
биз аллай тиширыуланы излеп келгенбиз,дейдиле.
5. Сёзню къысхасы, жашланы бири сангырау, бири да чолакъны алыргъа
келишедиле.
Переведите предложения
на балкарский язык:





1. Сыновья втроём отправляются на
поиски жён.
2. По дороге старший брат
передумывает.
3. Двое братьев сворачивают на
другую дорогу и уходят.
4. После долгих скитаний, они
попадают в дом к девушкам.
5. Короче говоря, они
договариваются жениться: один - на
глухой, другой – на безрукой.
Докончите предложения:





1. Жашла ючюсю да … .
2. Эки къарындаш башха
жолгъа … .
3. Эки къарындаш айлана
кетип, … .
4. Сайлап бошагъандан
сора, … .
5. Ала сизни кибик тартып
темир юзген жашлагъа … .
Дополните предложения:




1. Угъай, мени саным сау … …
мен … къызны аллыкъ
тюйюлме.
2. … … башха жолгъа
бурулуп кетедиле.
3. Эки къарындаш, айлана кетип,
… … … къонакъгъа
тюшедиле.
4. … … … , къызла бла игирек
шагъырей боладыла.
Download