O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI SOG'LIQNI SAQLASh VAZIRLIGI TOShKENT TIBBIYoT AKADEMIYaSI “TASDIQLAYMAN” O'quv ishlari bo'yicha prorektor, professor Teshaev O.R._________ “____” _______________2012 yil KAFEDRA: SUD TIBBIYOTI VA TIBBIYOT HUQUQI Fan: Sud tibbiyoti DAVOLASh, TIBBIY PEDAGOGIKA, TIBBIY PROFILAKTIKA VA STOMATOLOGIYa FAKULTETI 4-KURS TALABALARI UChUN YaGONA USLUBIY TIZIM MAVZU: TIRIK ShAXSLAR SUD-TIBBIY EKSPERTIZASI mavzusi bo'yicha amaliy mashg'ulot TA'LIM TEXNOLOGIYaSI Toshkent – 2012 Tuzuvchilar : G'iyosov Z.A. - sud tibbiyoti va tibbiyot huquqi kafedrasi professori Baxriev I.I. - sud tibbiyoti va tibbiyot huquqi kafedrasi mudiri, dostent Ko'rib chiqildi va kelishildi. Azizova F.X. - TTA o'quv bo'limi boshlig'i, professor Muhokama qilindi va tasdiqga tavsiya etildi TTA “Tibbiy-biologiya fanlari stiklopredmet sekstiyasi” raisi, professor____________ B.M. Mamatqulov “-------” -------------------- 2012 yil 127 Mavzu: TIRIK ShAXSLAR SUD-TIBBIY EKSPERTIZASI. 1. Mashg'ulot o'tiladigan joy - TTA sud tibbiyoti va tibbiyot huquqi kafedrasi, auditoriya, Toshkent sh. STE byurosi ambulatoriya bo'limi Kerakli asbob va xom ashyolar: 1. Kompyuter, mavzu bo'yicha turli rasmlar. 2. Jabrlanuvchi, ayblanuvchi, gumonlanuvchilar. 3. Albom, slaydlar. 4. Mulyajlar Tarqatma material: 1. I darajali testlar 2. II darajali testlar 3. Vaziyatli masalalar. 4. Ekspertiza xulosalari. 2. Mavzuni o'tish davomiyligi Mashg'ulot davomiyligi : - 4 soat. 3. Mashg'ulotning maqsadi Tirik shaxslar ekspertizasining, prostessual va tashkiliy asoslari, tan jarohatlarini og'irlik darajalari, jarohatlarni o'z-o'ziga etkazilganligini aniqlash, simulyastiya, desimulyastiya, agravastiya, dezagravastiya, tirik shaxslar ekspertizasi bo'yicha ekspert xulosasini tuzish. Vazifa : Talaba bilishi kerak: - tirik shaxslar ekspertizasi uchun asos bo'ladigan hujjatlar. - tan jarohatlarining yuridik tushunchasi, tasnifi. - tan jarohatlari og'irlik darajasini aniqlash mezonlari. - ekspert xulosasining tuzilish tartibi. - mazkur ekspertizalarda tibbiy hujjat ma'lumotlarini ahamiyati. Talaba bajara olishi kerak: - tirik shaxslar ekspertizasini o'qituvchi bilan birgalikda o'tkaza olishni. - tan jarohatlarining og'irlik darajasini huquqiy mezonlar orqali aniqlay olishni. 128 - tibbiy hujjat ma'lumotlari asosida tan jarohati og'irlik darajasiga baho berish. 4. Motivastiya Bo'lajak umumiy amaliyot shifokorlarida ekspertizaga molik bo'lgan holatlarda tan jarohatlarini tibbiy hujjatlarda aniq, to'liq va sifatli tavsiflash bo'yicha mas'uliyatini oshiradi. Tirik shaxslar ekspertizasi bo'yicha aholiga tibbiy yordam sifatini yaxshilashga qaratilgan tadbirlar o'tkazish imkoniyatini yaratadi. 5. Fanlararo va fan ichida bog'liqlik Mazkur mashg'ulotning mavzusi normal anatomiya, patologik anatomiya, patologik fiziologiya, travmatologiya, rentgenologiya, neyroxirurgiya va boshqa klinik fanlardan tashqari yuridik fanlar bilan o'zaro bog'liq bo'lib, kelajakda umumiy amaliyot shifokori uchun muhim ahamiyatga ega. 6. Darsning mazmuni 6.1 Nazariy qism Mashg'ulot nazariy qismida asosan quyidagi savollar echiladi: 1. Tirik shaxslar ekspertizasi qanday holatlarda o'tkaziladi? 2. Tirik shaxslar ekspertizasini o'tkazishga qanday hujjatlar asos bo'la oladi? 3. Tan jarohatlarini og'irlik darajasini aniqlashning qanday mezonlari bor? 4. Og'ir tan jarohatlarining qanday belgilari bor? 5. O'rtacha og'irlikdagi tan jarohatlarining qanday belgilari bor? 6. Engil tan jarohatlarining qanday belgilari bor? 7. Tan jarohatlarining og'irlik darajasini aniqlash uchun qanday holatlarda mutaxassis ko'rigi zarur? 8. Tan jarohatlarining etkazilish muddati qanday aniqlanadi? 9. Tan jarohatlarining olinish mexanizmi qanday aniqlanadi? 10. Tan jarohatlarining og'irlik darajasini aniqlashda tibbiy hujjat ma'lumotlaridan qanday foydalaniladi? Mashg'ulotlarni nazariy qismida tablista va slaydlar yoki mavzu bo'yicha rasmlar namoyish etiladi, talabalarning boshlang'ich bilimlari tarqatma materiallar, masalalar va vaziyatli masalalar yordamida aniqlanadi va shundan so'ng mavzuning 129 amaliy qismi tirik shaxslar ekspertizasi bilan olib boriladi va talabalar ekspert xulosasini tuzadi. Amaliy mashg'ulot davomida quyidagi yangi pedagogik texnologiyalar qo'llaniladi: vaziyatli o'yinlardan « Qora yashik», “Ari uyasi”. “Qora yashik” ni qo'llash usuli Usul har bir talabani amaliy mashg'ulotga aktiv qatnashishini ta'minlab, o'qituvchi har bir talaba bilan ishlash imkoniga ega bo'ladi. Har bir talaba “Qora yashik”dan o'ziga noma'lum savolni yoki voqea joyida tushirilgan rasmni olib, so'ngra savolga javob berishi yoki rasmni batafsil tasvirlashi kerak. Talaba o'ylashi uchun 3 daqiqagacha vaqt beriladi. Undan keyin to'g'ri javob bilan solishtiriladi va shu orqali talabani faolligi darajasi aniqlanadi. Mazkur usul talabaning nutqini rivojlantirishga, fikrlashini rivojlantirishga asos bo'lishdan tashqari guruhdagi boshqa talabalarga ham fikrni asoslashga, analiz qilishga imkon beradi. “Ari uyasi”ni qo'llash usuli «Ari uyasi» usuli qo'llanilishida guruh bir nechta mayda guruhchalarga bo'linadi va har biriga alohida vazifa yoki bir nechtadan savol berilib, 10 daqiqali muhokamadan so'ng eshitiladi. 6.2. Analitik qism 1-darajali test 1. Quyidagi hujjatlarning qaysi biri tan jarohatining og'irlik darajasini aniqlash ekspertizalarini o'tkazish uchun asos bo'la olmaydi: A. sud ajrimi B. prokuror qarori V. tergovchi qarori G. uchastka inspektori qarori D. jabrlanuvchi arizasi* 2. Yuzning silliqlanmaydigan badburushligini aniqlash kimning tasarrufiga kiradi: A. sud-tibbiy ekspert B. sud organlari* V. jarroh G. kosmetolog D. terapevt 3. Jabrlanuvchilarni sud-tibbiy tekshirish qaerda o'tkaziladi: A. voqea joyida B. sud-tibbiy ambulatoriyada* V. ushlangan joyda G. uyida D. davolash muassalarida 4. Yolg'on xulosa berish uchun javobgarlikni ko'zda tutuvchi O'zR. JKning 130 moddasini ko'rsating: A. 238* B. 239 V. 240 G. 160 D. 122 5. Jabrlanuvchini sud-tibbiy tekshiruvi nimadan boshlanadi: A. jabrlanuvchini ko'zdan kechirishdan B. hodisa tafsiloti bilan tanishishdan V. surishtiruv idoralarining qarori bilan tanishishdan* G. tibbiy hujjatlar va yozuvlar ma'lumoti bilan tanishishdan D. tibbiy muassasa xujjatlari bilan tanishishdan 2-darajali test 1. Tirik shaxslarning ekspertizasida hal etiladigan 5 ta savolni ko'rsating: tan jarohatlarining mavjudligi va og'irligi* shikast etkazilgan qurol turini aniqlash* jarohatning yuzaga kelish mexanizmini aniqlash* jarohatning etkazilish muddatini aniqlash* jarohatning og'irlik darajasini aniqlash* qurolning shikastlanish xarakterini; jismning ta'sir kuchini; jarohatning bitish mexanizmi; jarohatning bitish muddatini; jazoning turini aniqlash. 2. Tan jarohatlarining og'irlik darajasini yorituvchi JKning tegishli moddalarini (3) ayting: qasddan badanga og'ir shikast etkazish (104 modda)* qasddan badanga o'rtacha og'ir shikast etkazish (105 modda)* qasddan badanga engil shikast etkazish (109 modda)* qasddan hayot uchun og'ir shikast etkazish (103 modda); qasddan hayot uchun xavfsiz shikast etkazish (106 modda); qasddan engilroq shikast etkazish (110 modda). 3. Og'ir tan jarohatlarining 6 ta belgilarini keltiring: inson hayoti uchun xavf alomatlarining mavjudligi* umumiy mexnat kobilyatini turg'un yo'qotish (33%dan ortig'ini)* biron a'zoni yoki uning faoliyatini yo'qotish* homiladorlikni buzilishi* tananing yo'qotib bo'lmaydigan badburushligi* ruxiy kasallik* hayoti uchun xavf alomatlarining yo'qligi; mexnat qobilyatini vaqtincha yo'qotish; 131 quloq suprasini kesilgan yarasi; oshqozon faoliyatini buzilishi. 4. Tan jarohatlarining og'irlik darajasini aniqlash imkoni bo'lmagan 4 ta holatni ko'rsating: jarohatning klinikasini mavxumligi* jarohat oqibatining mavxumligi* qo'shimcha tekshiruvlarning rad etilishi yoki shaxsning tekshiruvlarga kelmasligi* tibbiy hujjatlarning yo'qligi* ekspert malakasining pastligi; o'lim jarohatlar natijasida yuzaga kelganda; jarrohlik amaliyotidan so'ng yuzaga kelganda; anamnez noto'liq bo'lganda. 5. Simulyastiyaning aniqlashni asosiy 2 usulini ko'rsating: kuzatish orqali isbotlash* xavfsiz, ob'ektiv tekshiruv usullari bilan* ota onasini so'roq qilish orqali: qon va siydikni tekshirish orqali: VAZIYaTLI MASALALAR : Masala №1 10 kun oldin fuqaro I.ni noma'lum shaxs qorniga urgan, shundan so'ng xirurgik klinikada 7 kun stastionar davolangan. Ob'ektiv: chap qovurg'alar osti soxasida, ko'ndalang qiyshiq joylashgan, uzunligi 8 sm, pushti rang chandiq mavjud. Chandiq o'rnida 5 ta chok izi bor. Davolash muassasasi tomonidan berilgan ma'lumotnomaga ko'ra bemor qorin sohasining teshib o'tuvchi jarohati bilan olib kelingan. Qorin bo'shlig'i reviziyasi o'tkazilganda, ichki organlar jarohatlari aniqlanmagan. Yara tikilgan. A. Tan jarohati og'irlik darajasi aniqlansin? a) engil b) o'rtacha v) og'ir* g) sog'liqni qisqa muddatga buzilishiga olib kelgan engil B. Etkazilgan jarohat ko'rsatilgan muddatga to'g'ri keladimi? a) to'g'ri keladi* b) to'g'ri kelmaydi v) aniqlab bo'lmaydi V. Tan jarohati og'irlik darajasi kaysi mezon asosida belgilanadi? a) sog'liqni qisqa muddatga buzilishiga olib kelish b) sog'liqni uzoq muddatga buzilishiga olib kelish v) hayot uchun xavflilik mezoni bo'yicha* g) badanning xunuklashuvi Masala №2 132 Kasallik tarixida yozilishicha, fuqaro B. kasalxonaga kelib tushgan paytda, o'ng ensa-tepa sohasida o'lchami 5x0,3sm, chetlari biroz notekis, eniga 0,5 sm shilingan , to'q-qizil rangli, yoriqsimon yara mavjud. Rentgenologik tekshiruvda boshning tepa orqa o'ng tomonida, ensa soxasiga o'tuvchi 6 sm li suyak darz ketishi mavjud. A. Tan jarohati og'irlik darajasi aniqlansin? a) engil b) o'rtacha v) og'ir* g) sog'liqni qisqa muddatga buzilishiga olib kelgan engil B. Etkazilgan jarohat kanday predmet bilan etkazilgan? a) o'tkir b) o'tmas* v) o'q otar V. Tan jarohati og'irlik darajasi kaysi mezon asosida belgilanadi? a) sog'liqni qisqa muddatga buzilishiga olib kelish b) sog'liqni uzok muddatga buzilishiga olib kelish v) hayot uchun xavflilik mezoni bo'yicha* g) badanning xunuklashuvi Masala №3 Fuqaro K. noma'lum shaxslar tomonidan kaltaklangan. Milistiya xodimlari tomonidan kasalxonaga olib kelingan va 12 kun yotib davolangan. Kasallik tarixida yozilishicha; fuqaro K.da yuzning, tana, qo'l va oyoqlarning ko'plab lat eyish jarohatlari, chapdan 4 va 6 qovug'alarning yopiq sinishi bo'lgan. Qoniqarli xolatda kasalxonada chiqarilgan A. Tan jarohati og'irlik darajasi aniqlansin? a) engil b) o'rtacha* v) og'ir g) sog'liqni qisqa muddatga buzilishiga olib kelgan engil B. Jarohat kanday predmet bilan etkazilgan? a) o'tkir b) o'tmas* v) o'q otar g) o'tkir sanchuvchi d) sochma o'kdan V. Tan jarohati og'irlik darajasi kaysi mezon asosida belgilanadi? a) sog'liqni qisqa muddatga buzilishiga olib kelish b) sog'liqni uzok muddatga buzilishiga olib kelish* v) hayot uchun xavflilik mezoni bo'yicha g) badanning xunuklashuvi Masala №4 133 Fuqaro I. mushtlashish oqibatida tan jarohati olib, shoshilinch jarrohlik bo'limiga olib kelingan. Ob'ektiv: bel sohasida umurtqa pog'onasining 2 tomonida 3 ta teshib o'tmaydigan, shilinish hoshiyasiz, chetlari tekis, o'lchami 0,3x0,5 sm.yara mavjud. Gumonlanuvchini tintuv paytida cho'ntagida tig' o'lchami 0,8 sm, konussimon tig'li qo'lbola yasama xanjar topilgan. A. Tan jarohati og'irlik darajasi aniqlansin? a) engil* b) o'rtacha v) og'ir g) sog'liqni qisqa muddatga buzilishiga olib kelgan engil B. Qanday jism bilan tan jarohati etkazilgan? a) o'tkir b) o'tmas v) o'q otar g) o'tmas stlindr yuzali d) o'tkir sanchuvchan* V. Tan jarohati og'irlik darajasi kaysi mezon asosida belgilanadi? a) sog'liqni qisqa muddatga buzilishiga olib kelish* b) sog'liqni uzoq muddatga buzilishiga olib kelish v) hayot uchun xavflilik mezoni bo'yicha g) badanning xunuklashuvi Masala №5 Fuqaro T. ning burun soxasiga musht zarb etkazilgan. Ekspert qabulida: burun yumshoq to'qimasi shishgan, qon talashgan. Burun yo'lida qonli qobiqchalar bor. Paypaslaganda kuchli og'riqli, bo'laklar krepitastiyasi eshitiladi. Rengenologik burun suyaklarining siljimasdan sinishi aniqlangan. A. Tan jarohati og'irlik darajasi aniqlansin? a) engil b) o'rtacha v) og'ir g) sog'liqni qisqa muddatga buzilishiga olib kelgan engil* B. Jarohat qanday predmet bilan etkazilgan? a) o'tkir b) o'tmas* v) o'q otar g) o'tkir, kesuvchan d) o'tmas, ikki qirrali V. Etkazilgan jarohat ko'rsatilgan muddatga to'g'ri keladimi? a) to'g'ri keladi* b) to'g'ri kelmaydi v) aniqlab bo'lmaydi 6.3. Amaliy qism: 134 TIRIK ShAXSLARNI SUD TIBBIY EKSPERTIZADAN O'TKAZISh Maqsad : tan jarohatini og'irlik darajasini aniqlash Ko'rsatma : mashg'ulotni o'tkazish uchun auditoriya yoki ambulatoriyada o'tkaziladi. Mashg'ulotni yoritilishi: jabrlanuvchi agar bo'lmasa mulyajlar, slaydlar yoki rasmlar. № 1. 2. 3. 4. 5. 6. Tadbir ketma-ketligi To'g'ri so'rab surishtirish Tan jarohatlarni huquqiy tasnifi Tan jarohati mezonini to'g'ri tanlash Tibbiy ma'lumotlardan to'g'ri foydalanish Jarohatlarni to'g'ri tasvirlash Tan jarohatlarining og'irlik darajasini huquqiy mezonlar orqali aniqlay olish Jami To'liq bajarsa 20 15 15 15 15 25 Bajarmasa 100 0 0 0 0 0 0 0 7. Malaka, ko'knikma va bilimni tekshirish usullari - og'zaki; - yozma; - test yordamida; - vaziyatli masalalar echish; - talabani interaktiv usulda qatnashishi: 8. Joriy nazoratni baholash mezoni № 1. O'zlashtirishi (%) va ballarda 96-100 Baho A'lo «5» Talabani bilim darajasi Amaliy mashg'ulot ma'lumotini to'liq umumlashtiradi va tahlil qiladi. STE ob'ektlarini to'liq baholaydi Amaliy ko'nikmalarni biladi va ko'rasata oladi Vaziyatli masalalarni hal qiladi O'rgatuvchi testlarni to'g'ri echadi Amaliy mashg'ulotlarga tayyorlanishda internet va qo'shimcha ma'lumotlardan foydalanadi Mashg'ulot muhokamasida faol qatnashadi To'liq tashabbuskor 135 2. 91-95 3. 86-90 4. 81-85 Yaxshi «4» 5. 76-80 6. 71-75 7. 66-70 Qoniqarli «3» 8. 61-65 Amaliy mashg'ulot ma'lumotini to'liq umumlashtiradi va tahlil qiladi. STE ob'ektlarini to'liq baholaydi Amaliy ko'nikmalarni biladi va ko'rasata oladi Vaziyatli masalalarni hal qiladi O'rgatuvchi testlarni to'g'ri echadi Mashg'ulot muhokamasida faol qatnashadi To'liq tashabbuskor Amaliy mashg'ulot ma'lumotini to'liq umumlashtiradi va tahlil qiladi. STE ob'ektlarini to'liq baholaydi Amaliy ko'nikmalarni biladi va ko'rasata oladi Vaziyatli masalalarni hal qiladi O'rgatuvchi testlarni to'g'ri echadi Mashg'ulot muhokamasida faol qatnashadi Qisman tashabbuskor Amaliy mashg'ulot ma'lumotini qisman umumlashtiradi va tahlil qiladi. STE ob'ektlarini qisman baholaydi Amaliy ko'nikmalarni biladi va ko'rasata oladi Vaziyatli masalalarni hal qiladi Uyga berilgan topshiriqlarga juda yaxshi tayyorlangan O'rgatuvchi testlarni to'g'ri echadi Mashg'ulot muhokamasida faol qatnashadi Qisman tashabbuskor STE ob'ektlarini qisman baholaydi Amaliy ko'nikmalarni biladi va qisman ko'rasata oladi Vaziyatli masalalarni qisman hal qiladi O'rgatuvchi testlarni qisman to'g'ri echadi Mashg'ulot muhokamasida faol qatnashadi Qisman tashabbuskor STE ob'ektlarini qisman baholaydi Amaliy ko'nikmalarni biladi va qisman ko'rasata oladi Vaziyatli masalalarni qisman hal qiladi O'rgatuvchi testlarni qisman to'g'ri echadi Nazorat qiluvchi testlarni to'g'ri echadi Mashg'ulot muhokamasida faol qatnashadi Qisman tashabbuskor STE ob'ektlarini baholay olmaydi Amaliy ko'nikmalarni biladi va qisman ko'rasata oladi Vaziyatli masalalarni qisman hal qiladi O'rgatuvchi testlarni qisman to'g'ri echadi Nazorat qiluvchi testlarni noto'g'ri echadi Mashg'ulot muhokamasida passiv qatnashadi Qisman tashabbuskor STE ob'ektlarini baholay olmaydi Amaliy ko'nikmalarni biladi va qisman ko'rasata oladi 136 9. 55-60 10. 54 va undan past Qoniqarsiz «2» Vaziyatli masalalarni hal qila olmaydi O'rgatuvchi testlarni noto'g'ri echadi Nazorat qiluvchi testlarni noto'g'ri echadi Mashg'ulot muhokamasida passiv qatnashadi Qisman tashabbuskor Konspekti to'liq Darsda intizomi qoniqarli Amaliy ko'nikmalarni biladi:ko'rasata olmaydi Vaziyatli masalalarni hal qila olmaydi Amaliy mashg'ulotda qisman faol O'rgatuvchi testlarni noto'g'ri echadi Nazorat qiluvchi testlarni noto'g'ri echadi Mashg'ulot muhokamasida passiv qatnashadi Qisman tashabbuskor Konspekti to'liq emas Darsda intizomi qoniqarli STE ob'ektlarini baholay olmaydi Amaliy ko'nikmalarni bilmaydi::ko'rasata olmaydi Vaziyatli masalalarni hal qila olmaydi O'rgatuvchi testlarni noto'g'ri echadi Nazorat qiluvchi testlarni noto'g'ri echadi Mashg'ulot muhokamasida passiv qatnashadi Tashabbuskorlik yo'q Konspekti qisman to'liq Darsda intizomi qoniqarli 9. Mashg'ulot xronologik xaritasi № 1 2 3 4 5 6 Mashg'ulot bosqichlari O'qituvchining kirish so'zi. Mavzu mazmunini asoslab, ma'no va mohiyatlarini tushuntirish. Maqsad va vazifalarni aniqlash. Amaliy mashg'ulot mavzusiga taalluqli ma'lumotlarni talabalar bilan muhokama qilish, o'rgatuvchi nazorat testlaridan foydalanib, talabalarning bilim darajasini tekshirish. Muhokamaga yakun yasash. O'qituvchi tomonidan talabalarning mavzuga tayyorgarlik darajasini e'lon qilish. Talabalarga mvzuni o'zlashtirish uchun belgilangan ko'rgazmali qurollar yordamida tirik shaxslar ekspertizasi bo'yicha tushuncha berish. O'qituvchi bilan birgalikda tirik shaxslar ekspertizasini o'tkazish. Tan jarohatlarining og'irlik darajasini mustaqil aniqlash. Ekspert xulosasini tuzish. Yakuniy muhokama 137 Mashg'ulot shakli Minut 20 So'rov, tushuntirish 70 Tushuntirish va xulosa qilish 10 Tushuntirish 30 Sud-tibbiy ambulatoriyada tirik shaxslar ekspertizasida qatnashish. 90 20 10. Tekshiruv savollari 1. Tirik shaxslar ekspertizasi qanday holatlarda o'tkaziladi? 2. Tirik shaxslar ekspertizasini o'tkazishga qanday hujjatlar asos bo'la oladi? 3. Tan jarohatlarini og'irlik darajasini aniqlashning qanday mezonlari bor? 4. Og'ir tan jarohatlarining qanday belgilari bor? 5. O'rtacha og'irlikdagi tan jarohatlarining qanday belgilari bor? 6. Engil tan jarohatlarining qanday belgilari bor? 7. Tan jarohatlarining og'irlik darajasini aniqlash uchun qanday holatlarda mutaxassis ko'rigi zarur? 8. Tan jarohatlarining etkazilish muddati qanday aniqlanadi? 9. Tan jarohatlarining olinish mexanizmi qanday aniqlanadi? 10.Tan jarohatlarining og'irlik darajasini aniqlashda tibbiy hujjat ma'lumotlaridan qanday foydalaniladi? 11. Tavsiya etiladigan adabiyotlar Asosiy : 1. J.J. Jalolov “Sud tibbiyoti”, Toshkent, 1996 y. 2. A.O. Yo'ldoshev “Huquq tibbiyoti”, Toshkent, 1996 y 3.. “Sudebnaya medistina”, pod redakstiey V.N.Kryukova, Moskva, 1998 y. 4. O'zbekiston Respublikasi SSV ning 1992 yil 21 oktyabr 551-sonli buyrug'i. 5. O'zbekiston Respublikasi SSV ning 1994 yil 21 iyul 336-sonli buyrug'i. Qo'shimcha : 1. «Atlas po sudebnoy medistine» pod redakstiey A.A.Soloxina, Moskva, «Medistina», 1998,S.413-452 2. V.L.Popov, V.S.Babaxanyan, G.I.Zaslavskiy. «Kurs lekstiy po sudebnoy medistine». S-P., «Dean», 1999, S. 87-108. Qo'shimcha saytlarning nomlari : www.forens-rus.net; www.sudmed.ru; www.dundee.co.uk; www.forensicmed.uk www.medline.ru 138