Annual Reports of Education, Health and Sport

Radomska Szkoła Wyższa w Radomiu
Radom University in Radom
Annual Reports
of Education, Health and Sport
9781329900561
Edited by
Iwona Czerwińska Pawluk
Jan Falkowski
Hanna Żukowska
Wiesława Pilewska
Walery Zukow
http://ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/index
http://journal.rsw.edu.pl
https://pbn.nauka.gov.pl/search?search&searchCategory=WORK&filter.inJournal=49068
https://pbn.nauka.gov.pl/search?search&searchCategory=WORK&filter.inJournal=36616
http://elibrary.ru/contents.asp?titleid=37467
Open Access
Radom 2014
Radomska Szkoła Wyższa w Radomiu
Radom University in Radom
Annual Reports
of Education, Health and Sport
9781329900561
Edited by
Iwona Czerwińska Pawluk
Jan Falkowski
Hanna Żukowska
Wiesława Pilewska
Walery Zukow
http://ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/index
http://journal.rsw.edu.pl
https://pbn.nauka.gov.pl/search?search&searchCategory=WORK&filter.inJournal=49068
https://pbn.nauka.gov.pl/search?search&searchCategory=WORK&filter.inJournal=36616
http://elibrary.ru/contents.asp?titleid=37467
Open Access
Radom 2014
1
Scientific Council
p ro f. zw . d r hab . g eo . Z . B a b iń sk i (P o la n d ), pro f. zw . d r hab . m e d . T . C h u m a c h e n k o (U k ra in e), prof. zw . d r hab. te ch n . R . C ich o n (P o la n d ), prof. zw . d r ha b m e d . N . D ra g o m ire tsk a y a (U k ra in e),
p ro f. zw. d r h ab . m e d . V . E z h o v (U k ra in e ), pro f. zw . d r h ab . g eo . J. F a lk o w sk i (P o la n d ), prof. zw . dr h a b . m e d . A. G o z h e n k o (U k ra in e), prof. zw . d r hab. geo. M . G ro d z y n sk y i (U k ra in e),
p ro f. zw . d r hab . I. G ry g u s (U k ra in e ), pro f. zw . d r h a b m e d . A . G u d y m a (U k ra in e), prof. zw . d r h a b . m e d . S. G u ly a r (U k ra in e), prof. zw . dr hab. m e d . W . H ag n e r (P oland),
pro f. zw . d r h ab . m e d . I. K a r w a t (P o la n d ), pro f. zw . d r h ab . m e d . M . K y ry liu k (U k ra in e), prof. zw . d r hab. m e d . Y. L im a n sk y (U k ra in e), prof. zw . d r hab. geo. A. M e ln ik (U k ra in e), p ro f. zw . dr hab. m e d . V . M iz in (U k ra in e),
p ro f. zw . d r hab . m e d . B . N a sib u llin (U k ra in e), prof. zw . dr hab. geo. O. O b o d o v sk y i (U k ra in e), prof. zw . d r hab. m e d . I. S a m o s iu k (U kraine),
p ro f. zw . d r hab . m e d . L . Sh a fra n (U k ra in e), prof. zw . dr h a b . m e d . I. S h m ak o v a (U k ra in e), prof. zw . d r hab. m ed.A . S v irsk iy (U k ra in e),
p ro f. zw . d r hab . O. S o k o lo v (U k ra in e), p rof. zw . d r hab. m e d . V. S te b liu k (U k ra in e), prof. zw . d r hab. S. Y erm a k o v , (U k ra in e),
p ro f, d r hab . m e d . A. A v ra m e n k o , doc. P a e d D r. E le n a B e n d ik o v a , PhD . (S lo v a k ia ), pro f. d r hab. K . B u śk o (P o la n d ), dr hab. m e d . E . G o zh e n k o (U k ra in e), prof. dr hab. H . K n ap ik (P o la n d ), d r hab. R M u sz k ie ta (P oland),
p ro f. d r h ab . m e d . W . M y śliń sk i (P o la n d ), pro f. d r h ab . M . N a p ie ra ła (P o la n d ), prof. d r hab. M . P a stu sz k o (P o la n d ), prof. d r hab. K . P ru sik (P o la n d ), prof. d r hab. M . Z a s a d a (P o la n d ),
d r m ed. L . B u tsk a ia (U k ra in e), d r I. M . B a ty k (P o la n d ), d r M . C ieślick a (P o la n d ), dr m e d . M . C h a rz y n sk a -G u la (P o la n d ), doc. d r n. m e d . V . C h e rn o (U k ra in e), d r m e d . K C y w in sk i (P o la n d ),
d r m e d . I. C z e rw in sk a P a w lu k (P o la n d ), d r b io l. S. D o lo m a to v (U k ra in e ), d r m ed. M . D zierza n o w s k i (P o la n d ), d r m e d . M . H ag n e r-D e re n g o w sk a (P o la n d ), dr m e d . B. Ję d rz e je w sk a (P o la n d ),
d r m e d . U. K az m ie rc z a k (P o la n d ), d r m ed. K K ic z u k (P o la n d ), d r Z. K w a śn ik (P o la n d ), d r m e d . T. M a d ej (P o la n d ), dr m e d . E. M ik o la je w sk a (P o la n d ), d r D . M ik o la je w sk i (P o la n d ),
d r m e d . B. M u s z y n sk a (P o la n d ), d r m e d . A. N a la z e k (P o la n d ), d r m e d . N . N o v ik o v (U k ra in e), d r m e d . K . N o w a c k a (P o la n d ), d r m e d . G. P o la k (P o la n d ), d r m e d . P. P ro k o p c z y k (P o la n d ),
d r m e d . A. R a d z im in sk a (P o la n d ), d r m e d . L . S ie rp in sk a (P o la n d ), d r D a v e s S in ch (R e p u b lic o f In d ia ), doc. dr A . S k a liy (U k ra in e ), d r T. S k a liy (U k ra in e),
d r B. S tan k ie w icz (P o la n d ), d r m e d . E . T re la (P o la n d )
Editorial Board
S te fa n A d a m c a k (S lo v a k ia ), P a v o l B a rtik (S lo v a k ia ), E le n a B e n d Ak o v a (C z e c h R e p u b lic ), J a n u s z B ie lsk i (P o la n d ), K rz y s z to f B u śk o (P o la n d ), M iro sła w a C ieślick a (P o la n d ), Je rz y E k ste ro w ic z (P o la n d ), W ło d z im ie rz E rd m a n n (P oland),
T o m a sz F ro ło w ic z (P o la n d ), A ttila G ila n y i (H u n g a ry ), Ig o r G ry g u s (U k ra in e), H a lin a G u ła -K u b isz ew sk a (P o la n d ), P a w e ł Izd e b sk i (P o la n d ), S ergii Ie rm a k o v (U k ra in e), T e ty a n a Ie rm a k o v a (U k ra in e), J a n a Ju rik o v a (C z ec h R ep u b lic ),
V la stim ila K ara s k o v a (C z e c h R e p u b lic ), Ja c e k K la w e (P o la n d ), M a riu sz K lim c z y k (P o la n d ), A lic ja K o ste n c k a (P o la n d ), F ra n tise k L a n g e r (C z ec h R e p u b lic ), E lig iu sz M a d ejs k i (P o la n d ), Jiri M ic h a l (S lo v a k ia ), L u d m ila M ik lan k o v a
(C z ec h R e p u b lic ), E m ila M ik o ła je w sk a (P o la n d ), V ik to r M ish c h e n k o (U k ra in e), S ta n is ła w M o c e k (P o la n d ), M iro sła w M ro z k o w ia k (P o la n d ), R a d o sła w M u sz k ie ta (P o la n d ), A n n a N a la z e k (P o la n d ), M a re k N a p ie ra ła (P o la n d ),
Je rz y N o w o c ie ń (P o la n d ), P io tr O le śn iew ic z (P o la n d ), W ład y sław P a ń c z y k (P o la n d ), W ie sła w a P ile w sk a (P o la n d ), M iro sla v a P rid a lo v a (C z ec h R e p u b lic ), K rz y s z to f P ru s ik (P o la n d ), K rz y s z to f S a s-N o w o sie ls k i (P o la n d ), A le k sa n d r S kaliy
(U k ra in e), T e ty a n a S k a liy (U k ra in e), E w a S o k o ło w sk a (P o la n d ), B ła ż e j S tan k ie w icz (P o la n d ), R o b e r t S tęp n ia k (P o la n d ), A le k sa n d e r S tu ła (P o la n d ), N a o k i S u z u k i (Jap a n ), M iro sła w a S z a rk -E c k a rd t (P o la n d ), M a cie j Ś w ią tk o w sk i (P o la n d ),
H ry c h o riy T e re sc h u k (U k ra in e), H ry h o riy V a sja n o v ic z (U k ra in e ), M a riu sz Z a s a d a (P o la n d ), T e ty a n a Z av h o ro d n y a (U k ra in e), W a le ry Ż u k o w (P o la n d ), H a n n a Ż u k o w sk a (P o la n d )
Advisory Board
Z y g m u n t B a b iń sk i (P o la n d ), Y u riy B risk in (U k ra in e), L a s z ló C se rn o ch (H u n g a ry ), K a z im ie rz D en e k (P o la n d ), M iro sla v D u tc h a k (U k ra in e), K aro l G c rn e r (S lo v a k ia ), K az im ie rz K o c h a n o w ic z (P o la n d ), Je rz y K o sie w ic z (P o la n d ),
S ta n is ła w K o w a lik (P o la n d ), T a d e u sz M a sz c z a k (P o la n d ), M ik o laj N o s k o (U k ra in e ), Je rz y P o ś p ie c h (P o la n d ), E u g e n iu sz P ry stu p a (U k ra in e), R o b e rt S z e k lick i (P o la n d ), Jitk a U lric h o v a (C z e c h R e public).
Reviewers:
p ro f. zw . d r hab . g eo . Z . B a b iń sk i (P o la n d ), doc. P a e d D r. E le n a B e n d ik o v a , P h D . (S lo v a k ia ), prof. zw . d r hab. m e d . T . C h u m a c h e n k o (U k ra in e), prof. zw . d r hab. te ch n . R . C ich o n (P oland),
prof. zw . d r
h ab . m e d . N . D ra g o m ire tsk a y a (U k ra in e), p ro f. zw . d r hab . m e d . V . E z h o v (U k ra in e), prof. zw . d r hab. geo. J. F a lk o w sk i (P o la n d ), prof. zw . d r hab. m e d . A . G o zh e n k o (U k ra in e), prof. zw . dr hab. geo. M .
G ro d z y n sk y i (U k ra in e),
p ro f. zw . I. G ry g u s (U k ra in e), p ro f. zw . A . G u d y m a (U k ra in e), p ro f. zw . d r hab . m ed. S. G u ly a r (U k ra in e), prof. zw . d r hab. m e d . W . H a g n e r (P o la n d ), prof. zw . dr hab. m e d . I. K a rw a t (P o la n d ), prof. zw . dr hab. m e d . M . K y ry liu k (U k ra in e),
pro f. zw . d r hab . m e d . Y . L im a n sk y (U k ra in e), p ro f. zw . d r hab . g eo . A . M e ln ik (U k ra in e), prof. zw . d r hab. m e d . V . M iz in (U k ra in e), prof. zw . dr hab. m e d . B. N a sib u llin (U kraine),
pro f. zw . d r hab . geo. O. O b o d o v sk y i (U k ra in e), pro f. zw . d r h ab . m e d . I. S a m o siu k (U k ra in e), prof. zw . dr hab. m e d . L . S h a fra n (U k ra in e), prof. zw . dr h a b . m e d . I. S h m ak o v a (U k ra in e),
p ro f. zw . d r hab . O. S o k o lo v (U k ra in e), p rof. zw . d r hab. m e d . V. S te b liu k (U k ra in e), prof. zw . d r hab. S. Y erm a k o v , (U k ra in e),
pro f. d r h ab . m e d . A . A v ra m e n k o , p ro f. d r h ab . K B u śk o (P o la n d ), d r hab. m e d . E. G o zh e n k o (U k ra in e), prof. d r h a b . H . K n a p ik (P o la n d ), prof. zw . dr h a b . g eo. A . M e ln ik (U k ra in e),
p ro f. d r hab . R M u sz k ie ta (P o la n d ), pro f. d r h ab . m e d . W . M y śliń sk i (P o la n d ), prof. dr h ab. M . N a p ie r a ła (P o la n d ), prof. dr hab. M . P a stu sz k o (P o la n d ), prof. d r hab. K . P ru sik (P oland ),
pro f. d r h a b . M . Z a s a d a (P o la n d ), prof. dr hab . m e d . W . Z u k o w (P o la n d ),
d r I. M . B a ty k (P o la n d ), d r m ed. L. B u tsk a ia (U k ra in e), doc. d r n. m e d . V . C h e rn o (U k ra in e), d r M . C ieślick a (P o la n d ), d r m e d . I. C z e rw in sk a P a w lu k (P o la n d ), d r b iol. S. D o lo m a to v (U k ra in e),
d r m ed. N . N o v ik o v (U k ra in e), doc. d r A . S k a liy (U k ra in e), d r T . S k a liy (U k ra in e ), d r B. S tan k ie w icz (P o la n d ), dr m e d . E . T re la (P o la n d )
E ditors-in-Chief
Anatoliy Gozhenko
W alery Zukow
Co-editors
Radosław M uszkieta
M arek Napierała
A ssociateE ditors
Iwona Czerwinska Pawluk
Mariusz Klim czyk
M irosława Cieślicka
Adam Szulc
S ecreta ry
Bartłomiej Niespodziński
© The Author(s) 2014.
This articles is published w ith O pen Access at Annual Reports o f Education, Health and Sport o f Radomska Szkoła W yższa w Radomiu, Poska, Radom U niversity in Radom, Poland
Open A ccess T his articles is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncomm ercial License which permits any noncom mercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the
original author(s) and source are credited.
Attribution — You m ust attribute the work in the manner specified by the author or licensor (but not in any w ay that suggests that they endorse you or your use o f the work). Noncommercial — You m ay not use this w ork for
commercial purposes. Share A like — I f you alter, transform, or build upon this work, you m ay distribute the resulting work only under the same or similar license to this one.
Declaration on the original version. Because o f the parallel version o f the m agazine publishing traditional (paper) and o f electronic (online), Editors indicates that the m ain version o f the m agazine is to issue a "paper ”
Zawartość tegoż czasopisma jest objęta licencją Creative Commons U znanie autorstwa-Użycie niekom ercyjne-Na tych samych warunkach 3.0
Publishing House: R adom ska Szkoła W yższa w Radom iu, R adom University in R adom S tr. Zubrzyckiego 2 26-600 R adom Tel.: +48 48 383 66 05 m ed.@ rsw.edu.pl
P rinting House: Radom ska Szkoła W yższa w R adom iu, R adom U niversity in R adom S tr. Zubrzyckiego 2 26-600 R adom Tel.: +48 48 383 66 05 m ed.@ rsw.edu.pl
ISBN 9781329900561
Liczba znaków: 1 116 000 (ze streszczeniami i okładką). Liczba grafik: 182 x 1 000 znaków (ryczałt) = 182 000 znaków.
Razem: Liczba znaków: 1 298 000 (ze streszczeniami, okładką i grafikami) = 32,45 arkuszy wydawniczych.
Number of characters: 1 116 000 (with abstracts). Number of images: 182 x 1000 characters (lump sum) = 182 000 characters.
Total: Number of characters: 1 298 000 (with abstracts, summaries and graphics) = 32,45 sheet publications.
DOI http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.46140
2
Content:
Introduction............................................................................................................................................. 5
Pleshko E A. The use of inform ation technology in m edical prevention of aggressive driving b ehavior = И спользование и нф орм ационны х технологий в м едицинской п р о ф и лакти ке агрессивного
поведения водителей. [in] Czerw ińska Paw lu k Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A nnual R eports of Education, H ealth a nd Sport
9781329900561. RSW. Radom . 2014. 7-14. ISBN 9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. T his a rticles is published w ith O pen Access a t A nnual R eports o f Education, H ealth a n d Sport. RSW. Radom .
Poland.
Jaw orsk a Iwona, W rońska Irena. Factors influencing decisions ab o u t education in th e bridging study in a group of professional nurses = C zynniki w pływ ające n a podejm ow anie decyzji o kształceniu
w systemie studiów pom ostowych w grupie zawodowej pielęgniarek. [in] Czerw ińska Paw lu k Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A nnual
R eports of Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . R adom . 2014. 15-30. ISBN 9781329900561. © The A uthor(s) 2014. This articles is published w ith O pen Access a t A nnual R eports of
Education, H ealth a nd S port. RSW. Radom . Poland.
М ykhaylovа H., P ru sik K ., P ru sik K a., G rygus I. M odern approaches to organization o f physical rehabilitation o f children w ith congenital clubfoot = W spółczesne podejście do organizacji procesu
rehabilitacji dzieci z w rodzoną stopą końsko-szpotaw ą. [in] Czerw ińska Paw lu k Iw ona Ed., Falkow ski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilew ska W iesław a Ed., Z ukow W alery Ed. A nnual R eports of
Education, H ealth a nd S port 9781329900561. RSW . Radom . 2014. 31-40. ISBN 9781329900561. © The A uthor(s) 2014. This articles is published w ith O pen Access a t A nnual R ep o rts of Education,
H ealth a n d Sport. RSW. Radom . Poland.
G ladchuk I. Z., N azarenko O. Ya., Z ukow W., N alazek A. Peculiarities of postoperational p erio d o f p atien ts w ith in trap erito n eal bleeding of genital origin = Особености послеоперационного периода
у п ациенток с внутрибрю ш ны м и кровотечениям и генитального происхождения. [in] C zerw ińska Paw luk Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H an n a Ed., Pilewska W iesław a Ed.,
Z ukow W alery Ed. A nnual R epo rts o f Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . Radom . 2014. 41-54. ISBN 9781329900561. © The A uthor(s) 2014. This articles is published w ith O pen
Access a t A nnual R eports of Education, H ealth a n d S port. RSW. Radom . Poland.
Czerw iński M ateusz, Boniek Agnieszka, Sokołowski Remigiusz, Z ukow W alery. N ew tre n d s in th e tre a tm e n t of type 2 diabetes = Now e tren d y w leczeniu cukrzycy ty p u 2. [in] Czerw ińska Paw luk
Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A nnual R ep o rts o f E ducation, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . R adom . 2014. 55-76. ISBN
9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. This a rticles is p ublished w ith O pen Access a t A nnual R eports o f Education, H ealth a n d S port. RSW. Radom . Poland.
D raguła Jo an n a, K onopacki A drian, Kw aśniewska M agdalena, Sokołowski Remigiusz, Zukow W alery. T he use o f surgical cytoreduction in com bination w ith H ypertherm ic In traperitoneal
C hem otherapy (H IPEC) in the tre a tm e n t of cancerous peritonitis in p a tien ts w ith gastric cancer o r colon cancer = Zastosow anie chirurgicznej cytoredukcji w połączeniu z dootrzewnow ą
chem ioterapią perfuzyjną w hiperterm ii (H IPEC ) w leczeniu rakow atości otrzewnej u pacjentów z rak iem żołądka lub je lita grubego. [in] Czerw ińska Paw lu k Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed.,
Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Z ukow W alery Ed. A n n u al R ep o rts o f Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . R adom . 2014. 77-86. ISBN 9781329900561. © T he A uthor(s)
2014. T his articles is p ublished w ith O pen Access a t A nnual R ep o rts of Education, H ealth a n d S port. RSW. Radom . Poland.
Selskyy P R. O ptim ization of the hypertension course prognosis a t th e p rim ary level b ased on correlation indices a n d m u ltip aram eter n e u ra l n etw o rk clasterization = О п ти м и зац и я прогнозирования
течен и я артери альн ой гипертензии н а первичном уровне на основе ко рреляц ион н ы х показателей и м ногопарам етрической нейросетевой кластеризации. [in] Czerw ińska Paw luk Iw ona
Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Z ukow W alery Ed. A nnual R eports o f Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . R adom . 2014. 87-96. ISBN
9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. This a rticles is p ublished w ith O pen Access a t A nnual R eports o f Education, H ealth a n d S port. RSW. Radom . Poland.
N apierała M arek, S zark -E ck ard t M irosław a, K uska M ichalina, Żukow ska H anna, Z ukow W alery. Som atic a n d m otor skills o f boys in secondary schools in Bydgoszcz against th e ir p eers nationw ide
research = Cechy somatyczne i m otoryka chłopców z bydgoskich gim nazjów n a tle b a d a ń ogólnopolskich rówieśników. [in] Czerw ińska Paw lu k Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed.,
Pilewska W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A nnual R eports o f Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW. R adom . 2014. 97-112. ISBN 9781329900561. © The Author(s) 2014. This articles is
published w ith O pen Access a t A nnual R ep o rts o f Education, H ealth a n d Sport. RSW. Radom . Poland.
Daroszew ska M agdalena, Ferenc Sylwia, Sokołowski Remigiusz, Sysakiewicz M arty n a, B uda K am il, Zukow W alery. R adiation protection in medicine. Doses in radiology = O chrona radiologiczna w
medycynie. Dawki w radiologii. [in] Czerw ińska Paw luk Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A nnual R eports of E ducation, H ealth a nd
S port 9781329900561. RSW . Radom . 2014. 113-124. ISBN 9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. T his articles is p ublished w ith O pen Access a t A nnual R eports of Education, H ealth a nd Sport. RSW.
R adom . Poland.
B uda K am il, Daroszewska M agdalena, Ciesielska N atalia, Sokołowski Remigiusz, Ferenc Sylwia, Sysakiewicz M arty n a, Zielińska Izabela, Z ukow W alery. The guidelines o f th e E u ropean Society of
H yperbaric M edicine, the Society o f U nderw ater a n d H y p erb aric M edicine a n d th e N ational H ealth F u n d Polish R epublic on a hyp erb aric oxygen th erap y (HBOT) in 2013 = W ytyczne Europejskiego
Tow arzystw a M edycyny H iperbarycznej, Tow arzystw a M edycyny Podw odnej i H iperbarycznej i Narodowego Funduszu Z drow ia Rzeczpospolitej Polskiej n a tem a t leczenia za pom ocą hiperbarycznej
terap ii tlenowej na rok 2013. [in] Czerw ińska Paw luk Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Z ukow W alery Ed. A nnual R eports of Education, H ealth and
S port 9781329900561. RSW . Radom . 2014. 125-134. ISBN 9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. T his articles is p ublished w ith O pen Access a t A nnual R eports of Education, H ealth a nd Sport. RSW.
R adom . Poland.
Shuhtin V. V., G oydyk V. S., Shu h tin a I. M., Z ukow W. Skinpathology in HIV -infected p atien ts in Odessa region of U kraine = П ато л о ги я кожи у В И Ч -ин ф и ц и рован н ы х больны х в Одесской
области. [in] Czerw ińska Paw luk Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Z ukow W alery Ed. A nnual R eports of E ducation, H ealth a n d S p o rt 9781329900561.
RSW . Radom . 2014. 135-154. ISBN 9781329900561. © The A uthor(s) 2014. This articles is p ublished w ith O pen Access a t A nnual R ep o rts of Education, H ealth a n d S port. RSW. R adom . Poland.
K ozestańska-O czkow ska M onika, W ro ń sk a Iren a. The knowledge of th e R adom Region Teachers on glaucoma = W iedza nauczycieli szkół regionu radom skiego n a tem a t jask ry . [in] Czerw ińska
Paw luk Iw ona Ed., Falkow ski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilew ska W iesław a Ed., Z ukow W alery Ed. A n n u al R ep o rts o f E ducation, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . Radom . 2014. 155­
168. ISBN 9781329900561. © The Author(s) 2014. T his articles is published w ith O pen Access a t A nnual R ep o rts of Education, H ealth a n d S port. RSW. R adom . Poland.
Kędzierski Miłosław, Pezala M ałgorzata, N apierała M arek, Zukow W alery. Som atic features o f ju n io r high school row ers fro m RTW C lub LO TTO Bydgostia in Bydgoszcz = Cechy somatyczne
wioślarzy w wioślarzy w w ieku gim nazjalnym z k lubu R TW LO TTO Bydgostia W Bydgoszczy. [in] Czerw ińska Paw luk Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed.,
Z ukow W alery Ed. A nnual R eports o f E ducation, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . Radom . 2014. 169-190. ISBN 9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. This articles is published w ith O pen
Access a t A nnual R eports of Education, H ealth a n d S port. RSW. Radom . Poland.
Kędzierski Miłosław, Pezala M ałgorzata N apierała, M arek, Zukow W alery. Targeting m otor skills in ju n io r high school row ers fro m RTW club LO TTO Bydgostia in Baydgoszcz = U kierunkow ane
zdolności m otoryczne wioślarzy w wieku gim nazjalnym z k lubu RTW L otto Bydgostia w Bydgoszczy. [in] Czerw ińska Paw luk Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed.,
Pilewska W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A nnual R eports o f Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW. Radom . 2014. 191-216. ISBN 9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. T his articles is
published w ith O pen Access a t A nnual R ep o rts o f Education, H ealth a n d Sport. RSW. Radom . Poland.
L ubińska A nna, Popie Aneta, Sokołowski Remigiusz, Ciesielska N atalia, K u re k K atarzyna, Kow alew ska Agata, Krzyw ińska Olga, Zukow W alery. Diagnosis o f th e frailty syndrom e = Diagnostyka
zespołu kruchości. [in] Czerw ińska Paw luk Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A n n u al R ep o rts o f Education, H ealth a n d Sport
9781329900561. RSW . Radom . 2014. 217-232. ISBN 9781329900561. © T he Author(s) 2014. This articles is published w ith O pen Access a t A nnual R eports o f Education, H ealth a n d Sport. RSW.
R adom . Poland.
G arczyński W ojciech, Lubkow ska A nna, D obek A leksandra. The use o f Kinesiology Taping in sp o rt = Zastosow anie m etody kinesiology tap in g u w sporcie. [in] C zerw ińska Paw luk Iw ona Ed.,
Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A nnual R ep o rts o f Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . Radom . 2014. 233-246. ISBN
9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. This a rticles is p ublished w ith O pen Access a t A nnual R eports o f Education, H ealth a n d S port. RSW. R adom . Poland.
3
Z aporozhan V. N., T a rab rin O. A., Salekh E. N., G avrichenko D. G. C hanges in th e hem ostasis system developing d u rin g pregnancy. [in] Czerw ińska Paw luk Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Ż ukow ska
H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Z ukow W alery Ed. A n n u al R eports o f E ducation, H ealth a n d S port 9781329900561. RSW . Radom . 2014. 247-252. ISBN 9781329900561. © The A uthor(s) 2014.
This a rticles is published w ith O pen Access a t A nnual R ep o rts of E ducation, H ealth a n d S port. RSW. Radom . Poland.
Selskyy P R. T he results of the blood pressure indices analysis as token inclusion to vulnerable groups o f developing th e progression in p atien ts w ith hypertension based on th e R O C -curve research =
Pe3yibrarH aHaii3y noKamiiKiB ap rep iaib H o ro THCky b flkocri MapKepiB BkironeHHA go rp y n prniiky po3BHTKy yckiagHeHb y XBopux 3 rmepreH3icro Ha ocHOBi gociigweHHH R O C -kpiB oi. [in]
Czerw ińska Paw luk Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Z ukow W alery Ed. A nnual R ep o rts o f Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . Radom .
2014. 253-260. ISBN 9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. This articles is p ublished w ith O pen Access a t A n n u al R eports o f Education, H ealth a n d S port. RSW. Radom . Poland.
K ozestańska-O czkow ska M onika, W ro ń sk a Iren a. T he dem and fo r sup p o rt in th e group of people suffering fro m glaucoma = Zapotrzebow anie n a wsparcie w grupie chorych na jask rę . [in]
Czerw ińska Paw luk Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Z ukow W alery Ed. A nnual R ep o rts o f Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . Radom .
2014. 261-278. ISBN 9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. This articles is p ublished w ith O pen Access a t A n n u al R eports o f Education, H ealth a n d S port. RSW. R adom . Poland.
D olom atov S. I., K ubyshkin A. V., K u tia S. A., Zukow W. Role of th y ro id horm ones in fishes. [in] Czerw ińska Paw lu k Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed.,
Z ukow W alery Ed. A nnual R eports o f E ducation, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . Radom . 2014. 279-296. ISBN 9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. This articles is published w ith O pen
Access a t A nnual R eports of Education, H ealth a n d S port. RSW. Radom . Poland.
D olom atov Sergey, K ubyshkin Anatoliy, Sataieva Tatiana, Zukow W alery. The reaction o f r a t kidney to acute stress solution o f sodium chloride in norm al a n d occasional abuse of th yroid status. [in]
Czerw ińska Paw luk Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Z ukow W alery Ed. A nnual R ep o rts o f Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . Radom .
2014. 297-308. ISBN 9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. This articles is p ublished w ith O pen Access a t A n n u al R eports o f Education, H ealth a n d S port. RSW. R adom . Poland.
Gozhenko A. I., Kovalevskaya L. A., G orbenko T. N., Zukow W. C orrection of ren al dysfunction in p a tien ts w ith chronic obstructive pulm onary disease = K opekm n nopymeHHH $yH km i H ipok y
XBopux 3 xpoHiHHHM oScTpyKTHBHHivi 3axBoproBaHHflivi iereH b. [in] Czerw ińska Paw lu k Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H an n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A nnual
R eports of E ducation, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . R adom . 2014. 309-324. ISBN 9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. This articles is published w ith O pen Access a t A nnual R eports of
Education, H ealth a nd S port. RSW. Radom . Poland.
K ucher O. V., Kovalevskaya L. A., G ozhenko A. I., Zukow W. A. Peculiarities o f m orphological characteristics o f th e gastric m ucosa a n d duodenal u lcer in p atien ts w ith chronic obstructive p ulm onary
disease = О собл и восл морф ололчно! х арактери сти ки слизово!* ш лунка т а д ван ад ц яти п ал о 1 к и ш ки у хворих з хрош чним обструктивним захворю ванням легень. [in] Czerw ińska Paw luk
Iw ona Ed., Falkow ski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Z ukow W alery Ed. A nnual R ep o rts of Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . R adom . 2014. 325-338. ISBN
9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. This a rticles is p ublished w ith O pen Access a t A n n u al R eports of Education, H ealth a n d Sport. RSW. Radom . Poland.
Gozhenko A. I., Levchenko E. M., Levitsky A. P. The hepatoprotective effect o f quertulin in ra ts w ith disbiosis a fte r high-fat diet = renaTonpoTeKTopHa gin KBepTygiHy y mypiB 3 gnc6io30M, HKi
oTprnviyBa.iH BiicoKowiipoBiifi pamoH. [in] Czerw ińska Paw luk Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Ż ukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A nnual R ep o rts o f Education, H ealth
a nd S port 9781329900561. RSW . Radom . 2014. 339-346. ISBN 9781329900561. © The A uthor(s) 2014. T his articles is published w ith O pen Access a t A nnual R ep o rts o f Education, H ealth a nd Sport.
RSW. R adom . Poland.
A tm azhov I. D. Study of th e m ineral stru ctu re of th e o ral fluid in p atien ts w ith chronic diseases o f th e salivary glands using different fixed dentures. [in] Czerw ińska Paw lu k Iw ona Ed., Falkow ski J a n
Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A n n u al R ep o rts of Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW. R adom . 2014. 347-356. ISBN 9781329900561. © The
A uthor(s) 2014. This articles is p ublished w ith O pen Access a t A n n u al R eports o f Education, H ealth a n d Sport. RSW. Radom . Poland.
K lim czyk M ariusz, Klim czyk Agata, Sm olarz Ł ukasz, Zukow W alery. Special a n d physical fitness of footballers a t age of 13. [in] Czerw ińska Paw luk Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H anna
Ed., Pilewska W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A nnual R eports of Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . Radom . 2014. 357-368. ISBN 9781329900561. © T he Author(s) 2014. This
articles is published w ith O pen Access a t A nnual R ep o rts o f Education, H ealth a n d S port. RSW. Radom . Poland.
Popovych I L, Z ukow W, K rugliy Ye Z, K orolyshyn T A, Petrov V A. Im plication of harm ony conception fo r quantitative estim ation o f perfection o f living organism s = П рим енение концепции
гарм онии д л я количественной оценки соверш енства ж и вы х организмов. [in] Czerw ińska Paw luk Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Z ukow W alery
Ed. A nnual R eports of Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . Radom . 2014. 369-406. ISBN 9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. This articles is published w ith O pen Access a t A nnual
R eports o f Education, H ealth a nd Sport. RSW. Radom . Poland.
K lim czyk M ariusz, Klim czyk A gata, Kończalski Radosław, Zukow W alery. Som atic a n d m otor developm ent of u rb a n a n d ru ra l children aged 14-15 years in th e selected schools. [in] Czerw ińska
Paw luk Iw ona Ed., Falkow ski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilew ska W iesław a Ed., Z ukow W alery Ed. A n n u al R ep o rts o f E ducation, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW . R adom . 2014. 407­
416. ISBN 9781329900561. © The Author(s) 2014. T his articles is p ublished w ith O pen Access a t A nnual R ep o rts of Education, H ealth a n d Sport. RSW. R adom . Poland.
G rygus Igor, Jew tuch M ykoła. T he im pact of th e proposed m ethodology o f physical education on th e functional state o f students = W pływ zaproponow anej m etodyki w ychow ania fizycznego na stan
funkcjonalny studentów . [in] Czerw ińska Paw lu k Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A nnual R ep o rts o f E ducation, H ealth a nd Sport
9781329900561. RSW . Radom . 2014. 417-426. ISBN 9781329900561. © T he Author(s) 2014. This articles is published w ith O pen Access a t A n n u al R eports o f Education, H ealth a n d Sport. RSW.
R adom . Poland.
P ru sik Krzysztof, P ru sik K atarzyna, Stankiewicz Błażej, Ireneusz Chiliński, K o rtas Jak u b , Z ukow W alery. T he reaction of th e body to th e extrem e efforts of a m a te u r ru n n ers in th e m en's 100
kilom eters = R eakcja organizm u n a extrem alny wysiłek biegaczy am ato ró w podczas biegu n a 100 kilom etrów. [in] Czerw ińska Paw lu k Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska
W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A nnual R eports o f Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW. Radom . 2014. 427-446. ISBN 9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. This articles is published
w ith O pen Access a t A nnual R eports o f Education, H ealth a n d Sport. RSW. Radom . Poland.
P ru sik Krzysztof, Łukasz Bielawa, Cieślicka M irosław a, K o rtas Jak u b , Zukow W alery. The stru ctu re a n d th e dynam ics of tra in in g loads by ru n n ers on th e o rientation o f th e m aster class during sports
events = S tru k tu ra i dynam ika obciążeń treningow ych realizow anych p rzez biegaczy n a orientację klasy m istrzowskiej podczas zgrupow ań sportowych. [in] Czerw ińska Paw lu k Iw ona Ed., Falkowski
J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A nnual R eports of Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW. Radom . 2014. 447-472. ISBN 9781329900561. © The
A uthor(s) 2014. This articles is p ublished w ith O pen Access a t A n n u al R eports o f Education, H ealth a n d S port. RSW. Radom . Poland.
P ru sik K rzysztof, P ru sik K atarzyna, B racha M arta, K o rtas Jak u b , Zukow W alery. T he im pact of a six-m onth train in g -o rien ted health physically fit wom en aged 48 y ears old w ith m ultiple sclerosis =
W pływ sześciomiesięcznego ukierunkow anego tren in g u zdrow otnego n a spraw ność fizyczną kobiety w w ieku 48 lat chorej n a stw ardnienie rozsiane. [in] Czerw ińska Paw lu k Iw ona Ed., Falkowski J a n
Ed., Żukow ska H a n n a Ed., Pilewska W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A n n u al R ep o rts of Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW. R adom . 2014. 473-488. ISBN 9781329900561. © The
A uthor(s) 2014. This articles is p ublished w ith O pen Access a t A n n u al R eports o f Education, H ealth a n d Sport. RSW. R adom . Poland.
Ierm akova Tetiana. H ealth culture o f schoolchildren in th e context o f th e m odern views o f polish pedagogues. [in] Czerw ińska Paw lu k Iw ona Ed., Falkowski J a n Ed., Żukow ska H a n n a Ed.,
Pilewska W iesław a Ed., Zukow W alery Ed. A nnual R eports o f Education, H ealth a n d S p o rt 9781329900561. RSW. Radom . 2014. 489-502. ISBN 9781329900561. © T he A uthor(s) 2014. T his articles is
published w ith O pen Access a t A nnual R ep o rts o f Education, H ealth a n d Sport. RSW. Radom . Poland.
4
Introduction
We hope that a varied program of the Annual Reports of Education, Health and Sport
will answer your expectations. We believe that the Annual Reports of Education, Health and
Sport will contribute to raising the knowledge, skills and abilities of doctors, therapists,
physiotherapists, nurses, psychologists, biologists, researchers, practitioners and health workers
interested in rehabilitation, physiotherapy, tourism and recreation.
Annual Reports of Education, Health and Sport, corresponding to the modern challenges
of global health specialists collect articles from those areas of the leading centers of renowned
foreign and domestic. Many of them present state of art in their field. This will be particularly
valuable for young doctors in the specialization, and students.
Welcome to familiarize yourself with this issue all relevant hazards and health, life and
safety at work in tourism, recreation, rehabilitation, physiotherapy, nursing organization to work
safely and missions in these conditions, the influence of environmental conditions on public health.
Authors from abroad and the country will present an overview of contemporary challenges
and solutions in these areas. The issue concerns the text of the wider work for human health,
tourism, recreation, physiotherapy, nursing, wellness and rehabilitation, including the economics of
health care.
5
© The Author(s) 2014.
This articles Is published with Open Access at Annual Reports of Education, Health and Sport. RSW. Radom. Poland
Open Access This articles is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any
noncommercial use, distribution, and reproduction In any medium, provided the original author(s) and source are credited.
Attribution — You must attribute the work in the manner specified by the author or licensor (but not in any way that suggests that they
endorse you or your use of the work). Noncommercial — You may not use this work for commercial purposes. Share Alike — If you alter,
transform, or build upon this work, you may distribute the resulting work only under the same or similar license to this one.
6
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 7-14
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© The Author (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of University Radom in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the term s o f the Creative Com m ons Attribution Noncom m ercial License w hich perm its any noncom m ercial use,
distribution, and reproduction in any m edium , provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the term s o f the Creative Com m ons Attribution N on Com m ercial License
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) which perm its unrestricted, non com m ercial use, distribution and reproduction in any medium,
provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 25.05.2013. Revised: 20.08.2013. Accepted: 10.09.2013.
THE USE OF INFORMATION TECHNOLOGY IN
MEDICAL PREVENTION OF AGGRESSIVE DRIVING
BEHAVIOUR
Использование информационных технологий в медицинской
профилактике агрессивного поведения водителей
Pleshko EA
Плешко Э. А.
Ukrainian Research Institute of Transport Medicine, Ministry of Health
of Ukraine, Odessa, Ukraine
УкрНИИ медицины транспорта МЗ Украины, г. Одесса
Keywords: information technology, aggressive drivers, medical prevention,
road safety.
Ключевые
водителей,
движения.
слова:
информационные
технологии,
агрессивность
медицинская профилактика, безопасность дорожного
Abstract
The article considers the prospects for the use of modern information
technologies to address road safety, taking into account psycho-physiological
factors drivers.
Аннотация
В статье рассмотрены перспективы использования современных
информационных
технологий
для
решения
проблем
повышения
безопасности дорожного движения с учётом психофизиологических
факторов водителей транспортных средств.
7
Постановка проблемы. Количество погибших в дорожно-транспортных
происшествиях на дорогах Украины почти в полтора раза превышает среднеевропейский
показатель. Одной из причин такого положения дел выступает отсутствие комплексного
подхода к снижению уровня агрессивности отдельных водителей. Для решения этой
задачи не в полной мере используются возможности информационных технологий.
Цель статьи. Определить перспективы использования имеющихся баз данных для
принятия технологических решений, позволяющих учесть психофизиологические
особенности водителей при проведении медицинских осмотров с последующим
предоставлением допуска до управления транспортным средством либо отстранением от
управления по медицинским показаниям, как эффективного средства повышения
безопасности дорожного движения.
Основное содержание исследования.
При создании в 1936 году в составе Главного управления рабоче-крестьянской
милиции НКВД СССР первых органов Государственной автомобильной инспекции среди
её основных задач устанавливалось наблюдение за подготовкой и воспитанием
водительских кадров.
Уже тогда демонстрировалось понимание, что от водителя требуется не только
специальная подготовка, а и определённые нормы поведения, т.е. поведенческие
установки.
Середина пятидесятых годов прошлого столетия характеризовалась мощным
развитием автомобильной промышленности, производство отечественных автомобилей
превысило довоенный уровень в 2,5 раза. Как следствие началось резкое обострение
проблем обеспечения безопасности дорожного движения.
С тех пор, актуальность данного вопроса не снижается.
По информации ГАИ в происшествиях на дорогах Украины только в 2012 году
погибло более 5 тыс. человек. Почти каждую 21 минуту случается ДТП с пострадавшими,
практически через каждые 129 минут погибает человек. В среднем за сутки аварии уносят
11 жизней и калечат 85 участников дорожного движения.
Данные Центра безопасности дорожного движения и автоматизированных систем
при МВД Украины (1, табл.5) свидетельствуют о возобновлении в Украине роста
дорожно-транспортных происшествий (далее ДТП) по вине водителей и утрате
позитивной динамики трёх предыдущих лет: 2012г. - 165635 (+11,8% ); 2011г. - 148126
(-6,1%); 2010г. - 157759 (-7,4% ); 2009г. -170418 (-27,6%); 2008г. - 235222 (+7,9%); 2007г.
- 217899 (+43,2%); 2006г. - 152192.
В течение 2012
года выявлено
1,559 миллиона административных
правонарушений в сфере безопасности дорожного движения, за их совершение
оштрафованы 1,225 миллиона человек. В первом полугодии 2013 года динамика не
радует, выявлено 970,8 тысяч административных правонарушений ПДД, за которые к
ответственности привлечено 661,5 тысяча человек, что свидетельствует о негативных
тенденциях роста повторности и множественности правонарушений.
Основное количество выявленных нарушений относится к превышению скорости,
проезду на запрещающий сигнал светофора и другим, наиболее связанным с
психофизиологическими
характеристиками
личности
(894,1
и
448,3
тысячи
соответственно).
При этом, существующая система штрафных санкций проблем не решает и не
соизмерима с реальным ущербом. Так, сумма штрафов за 2012 год составила 376,962
миллиона гривен, а за первое полугодие 2013 года - 192,329 миллиона гривен.
8
Между тем, в 2010 году Лига страховых организаций Украины провела оценку
ущерба экономике, нанесенного ДТП, по применяемой в странах ЕС методике. Он
составил более 38,2 млрд грн, или 3,5% ВВП. Объявленная сумма в 2,5 раза превышает
показатель, рассчитанный по применяемой в Украине методике, которая использует всего
два показателя из десяти, предусмотренных в странах ЕС.
При этом эксперты отметили, что из-за отсутствия нормативного акта,
уточняющего
статистику
инвалидности
по дифференцированным
показателям
локализации, характеру травм и их последствий, обоснованная оценка экономического
ущерба остаётся недостаточно достоверной.
Острота проблемы подтолкнула украинские МВД и Министерство инфраструктуры
к разработке Государственной программы повышения уровня безопасности дорожного
движения на 2013-2016 годы с общим объемом финансирования в 5,4 млрд. гривен.
Предлагается каждый год выделять на реализацию программы приблизительно по 1,7
млрд. грн. Порядка 150 млн. грн должны будут предоставить местные бюджеты.
Среди заявленных целей программы - достижение среднеевропейского уровня
безопасности движения, в частности, снижение количества погибших вследствие ДТП с
10,6 человек до 7,5 человек на 100 тыс. населения.
Программа демонстрирует понимание необходимости широкого внедрения
информационных
технологий.
Запланировано
функционирование
программно­
аппаратного комплекса для создания интерактивной карты мест ДТП с размещением
информации о них в интернете. Планируется оснастить подразделения ГАИ 1200
портативными GPS-передатчиками для фиксации координат мест происшествий.
Программой предусмотрена закупка и установка в течение четырех лет 500
комплексов видеоконтроля "Рубеж", позволяющих распознавать автомобильные номера,
проводить автоматическую видеофиксацию и проверку транспорта. Автомобили ГАИ
должны быть оборудованы 4200 комплексами видеофиксации нарушений.
Однако указанная программа, к сожалению, не отличается достаточной
проработкой некоторых аспектов, связанных с оценкой влияния на безопасность
движения психофизиологических факторов и упускает перспективные возможности уже
имеющихся информационных технологий.
Например, при анализе транспортной отрасли с применением метода динамичных
аналогий, в качестве предварительных, возможно использование оценочных показателей
промышленного (т.е. профессионального) травматизма. Так, по данным Фонда
социального страхования от несчастных случаев на производстве и профессиональных
заболеваний Украины в 11% несчастных случаев и аварий на производстве прямо указано
на психофизиологические причины в качестве основных.
Для сведения о широте выборки, по данным предоставленным Украиною в
Статкомитет СНГ, в 2011 году зарегистрировано 10914 фактически пострадавших в таких
случаях (11 человек на 10 тысяч населения), из которых 597 человек погибло. (2)
При этом возможно предположить, что для лиц, имеющих право на управление
транспортным средством (далее ТС), такие показатели будут значительно выше в силу
ряда факторов, связанных с отсутствием динамичного медицинского наблюдения и
реального контроля при каждом допуске до управления непрофессиональных водителей,
неконтролируемой усталостью, воздействием дополнительных стресс-факторов и прочего.
О степени влияния других причин, можно заметить, что, например, за семь месяцев
2013 года из-за плохого качества дорожного покрытия произошло всего 64 ДТП с общим
количеством жертв 25 человек, в то же время прав на управление ТС лишено порядка 8
тысяч водителей. (3)
Когда речь идёт о человеческой жизни, выявление даже нескольких процентов лиц,
с отклонением от психофизиологических норм, из числа эксплуатирующих 10 миллионов
ТС в Украине, не может считаться излишним.
9
В настоящее время интересной исследовательской задачей представляется
выявление водителей с потенциально агрессивным поведением и установление
зависимости количества и последствий ДТП с участием таковых.
Применение в последующем мер профилактики, включая медицинскую и
психологическую, наверняка будет способствовать повышению безопасности дорожного
движения.
Для
решения
этой
задачи
необходимо
эффективное
использование
информационных технологий, уже имеющихся баз данных, а также новых подходов к
информационно-технологическому обеспечению проводимых медицинских осмотров,
являющихся одним из важнейших условий допуска водителей к управлению ТС.
Обратившись к административной милицейской статистике, только на примере
Одесской области (почти половина населения проживает в областном центре, город
Одесса один их трёх городов-миллионников Украины с наименьшей площадью и
плотностью населения 4239,8 чел./км?, что значительно обостряет автотранспортные
проблемы), можно увидеть, как при сокращении общего числа выявленных нарушений
правил дорожного движения (прежде всего тех, что не повлекли ДТП) и лиц их
совершивших, уровень по отдельным видам существенно не меняется, о чем
свидетельствует таблица 1.
Таблица 1
———
Год
Нарушения в сфере
———
дорожного движения
———
Выявлено админ. правонарушений о превышении
водителями ТС скорости движения и других
нарушений ПДД
Выявлено лиц, совершивших админ. правонарушения
о превышении водителями ТС скорости движения и
других нарушений ПДД
из них совершившие повторно
Выявлено админ. правонарушений о невыполнении
водителями требований об остановке
Выявлено лиц, совершивших админ. правонарушения
о невыполнении водителями требований об
остановке
Выявлено админ. правонарушений о нарушениях
ПДД, повлекших повреждение ТС и другого
имущества
Выявлено лиц, совершивших админ. правонарушения
о нарушениях ПДД, повлекших повреждение ТС и
другого имущества
из них совершившие повторно
2010
2011
2012
258550
112739
43917
258550
112739
39625
0
0
6146
223
70
37
223
70
37
10735
9978
10351
10735
9978
10081
0
0
332
Специальной оценки требуют и иные, имеющие агрессивную природу, но не
связанные с поведением на дороге, административные правонарушения, например,
приведенные в таблице 2.
______________________________________________________________________________________________ Таблица 2
'— -—
Год
Насильственные
" ———
правонарушения
—■
—■
—
Выявлено админ. правонарушений о насильственных
действиях в семье и невыполнении предостережения
Выявлено лиц, совершивших админ. правонарушения
о насильственных действиях в семье и невыполнении
предостережения
10
2010
2011
2012
7343
7600
7342
5924
6156
5915
из них совершившие повторно
Выявлено админ. правонарушений о злостном
неподчинении законному распоряжению или
требованию работника милиции, военнослужащего
Выявлено лиц, совершивших админ. правонарушения
о злостном неподчинении законному распоряжению
или требованию работника милиции,
военнослужащего
из них совершившие повторно
962
947
1073
2122
1235
503
1972
1186
494
120
42
11
Среди выявленных правонарушителей немалый удельный вес занимают лица
имеющие право на управление ТС. Приведенные показатели не претендуют на полноту,
поскольку еще ведётся административная статистика по хулиганству, иным
насильственным действиям, криминальная статистика, включающая кроме аналогичных и
преступления по фактам ДТП.
Имеются и специальные медицинские учёты.
У кандидатов на получение водительского удостоверения не возникает никаких
сомнений в устоявшейся практике оценки уровня подготовки с применением технологии
тестирования.
В тоже время подобное тестирование для определения психофизиологических
возможностей будущего водителя в целом, и уровня агрессивности в частности, пока
представляется чем-то экзотическим.
Украинским НИИ медицины транспорта МЗ Украины совместно с Одесским
государственным университетом внутренних дел начато роботу по исследованию
указанных баз данных и отработке технологии выявления среди лиц, привлекавшихся к
административной ответственности за насильственные правонарушения, водителей
допускавших нарушения Правил дорожного движения по причине агрессивного
поведения при управлении ТС.
Такое исследование позволит выработать конкретные предложения по
специальному медицинскому учёту указанных лиц и применению к ним мер медицинской
и психологической профилактики перед допуском к управлению ТС.
Однако технологическое решение сравнения имеющихся баз данных оказывается
не столь простым, поскольку формированием и использованием таких баз занимаются
разные подразделения, отличаются и принципы их построения.
Дополнительным условием выступают требования к работе с персональными
данными нарушителей. МВД Украины обоснованно установлены определённые
ограничения на сведения о конкретных технологических решениях.
Кроме того, при анализе статистических показателей нарушений правил дорожного
движения следует иметь в виду, что 19 сентября 2011 года вступил в силу Закон Украины
№°3045-У1 «О внесении изменений в некоторые законодательные акты Украины»
относительно
дорожно-транспортных
происшествий
и
выплаты
страхового
возмещения. (4)
Участники дорожного движения получили возможность оформлять ДТП по
упрощенной схеме - путем составления европротокола - унифицированного для всей
Европы бланка, заполняемого водителями на месте аварии при условии участия
обеспеченных страховкой ТС, отсутствия травмированных или погибших людей,
отсутствия у водителей признаков алкогольного, наркотического или другого опьянения, а
также при наличии согласия относительно обстоятельств совершения ДТП.
По оценкам украинских страховых компаний количество европротоколов на начало
2013 года составляет 4 - 7% от всех страховых случаев. В европейских странах, где
европротокол был введен более 40 лет назад, процедура упрощенного оформления ДТП
применяется примерно в 20% страховых случаев. (5)
11
Использование европротокола при упрощенной процедуре оформления ДТП
исключает фиксацию нарушений предусмотренных ст. 124 Кодекса Украины об
административных правонарушениях, и одновременно исключает из соответствующей
базы данных определённое число водителей с агрессивным поведением.
Между тем, на момент подготовки вышеуказанного закона его авторы, ссылаясь на
данные 2009 года, приводили экспертное мнение, что 151 тысяча ДТП с участием
застрахованных ТС без травмированных и погибших людей, могли быть оформлены без
привлечения ГАИ. (6)
Изложенное даёт повод задуматься о необходимости дальнейшего правового
регулирования в сфере безопасности дорожного движения и, возможно, ставит вопрос об
обязательном использовании баз данных страховых компаний для соответствующего
анализа, а также при периодическом медицинском обследовании водителей, что в свою
очередь
влечёт
необходимость
принятия
соответствующих
информационно­
технологических решений.
Несмотря на то, что в Украине давно функционирует государственное предприятие
«Украинский медицинский центр безопасности дорожного движения и информационных
технологий» Министерства охраны здоровья Украины, которое имеет хороший опыт
проведения тематических семинаров по методам проведения медицинских осмотров
водителей ТС, практических рекомендаций по профилактике их агрессивного поведения
пока нет.
12 марта текущего года вступил в силу совместный приказ №65/80 МВД и МОЗ
Украины от 31.01.2013 г., которым утверждено "Положение о медицинском осмотре
кандидатов в водители и водителей транспортных средств", устанавливающее порядок и
особенности проведения медосмотра, виды медосмотра и периодичность проведения
данных процедур. В частности предусмотрено 4 вида осмотров:
- предварительные (для кандидатов в водители при получении прав);
- периодичные (для всех водителей);
- ежесменные (для водителей профессионалов до и после рейсов);
- внеочередные (для водителей профессионалов при наличии информации об
ухудшении состояния здоровья).
Важным новшеством является установление сроков проведения таких осмотров в
зависимости от возраста водителя. (7)
К сожалению, недавние изменения правил медицинского обследования водителей
не конкретизируют механизмов контроля прохождения периодичных медосмотров, не
усложняют допуск к управлению ТС лиц привлечённых ранее к ответственности за
агрессивное поведение, не требуют никакой психокоррекции поведенческих установок,
позволяют таким лицам и далее беспрепятственно использовать источник повышенной
опасности.
Единой и полной информационной базы данных о лицах, допущенных к
управлению транспортными средствами нет.
В настоящее время имеется несколько коммерческих предложений по
изготовлению пластиковых водительских удостоверений со встроенными чипами, однако
ни одно из них не включает в себя возможности размещения медицинской информации о
водителе, сроках и результатах прохождения им медицинских осмотров.
Более того, даже в случае постановки такого водителя на специальный
медицинский учёт, например, психиатрический, ранее выданное водительское
удостоверение не утрачивает своей силы.
Интересен зарубежный опыт использования информационных технологий для
профилактики агрессивного поведения водителей.
Так, директор американского Института стрессовой медицины штата Коннектикут
Джон Ларсон, много лет изучавший феномен ярости за рулем в первой автомобильной
державе мира, в своем исследовании под названием «Дорожное безумие» утверждает, что
12
агрессия на дороге - это не хулиганство, а болезнь сродни алкоголизму. Эмоции
овладевают водителем, и в таком состоянии он становится склонным к насилию и крайне
рискованным действиям. Вспышки эмоций могут привести к патологическим изменениям
в организме. В результате - болезнь.
Следует отметить, что каждые 10 минут на американских дорогах гибнет один
человек, но не обязательно в аварии. По статистике, 218 американцев были убиты и более
12 000 ранены за последние годы не в ДТП, а в потасовках, которые устраивают между
собою разъяренные водители. (8)
Кстати, ситуация в США улучшилась после того, как по всей стране ввели единый
телефонный номер, по которому можно позвонить прямо из машины и сообщить об
агрессивном поведении на дороге. В некоторых штатах водители возят с собой
специальные открытки, в которые в случае инцидента вписывают номер автомобиля,
ставят отметку напротив нарушения и отправляют по почте для внесения в базу данных.
Одно такое послание ничего не значит, но если их пришло двадцать, полиция реагирует и
выносит предупреждение, а после тридцати начинает расследование.
Эмоционального водителя в Германии ждут неприятности, где в правилах
дорожного движения предусмотрен запрет целого списка эмоций, которые не уместны на
дороге. Среди них - демонстрация среднего пальца, согнутая в локте рука и даже
высунутый язык. Минимальный штраф за такие эмоции водителя составляет 200 евро, а за
более агрессивные неприличные жесты штраф возрастает до 3-4 тысяч.
Полезен также пример властей Франции, где водительское удостоверение
предусматривает учёт штрафных баллов за ненадлежащее поведение на дороге.
На наш взгляд, и здесь на помощь могут прийти информационные технологии,
такая информация была бы полезной при создании в Украине специального сайта для
водителей и специального реестра для комиссий, проводящих медицинские осмотры
водителей ТС.
Выводы.
1.
Статистические методы исследования свидетельствуют о значительном
влиянии психофизиологических характеристик личности водителя на безопасность
дорожного движения.
2.
Имеющиеся информационные технологии позволяют получить объективные
данные пригодные для дополнительной оценки некоторых психофизиологических
характеристик личности водителя.
3.
Интеграция баз данных позволит, при соответствующем правовом
регулировании, повлиять на уровень безопасности дорожного движения.
ЛИТЕРАТУРА
1. Официальный
сайт
Центра
безопасности
дорожного
движения
и
автоматизированных систем при МВД Украины // электронный ресурс - режим
доступа: http://www.sai.gov.Ua/ua/people/5.htm
2. «Статистика СНГ» // электронный ресурс - режим доступа: http://www.cisstat.com/,
раздел основные показатели социальной статистики, подраздел статистика
здравоохранения.
3. В ГАИ констатировали, что не могут гарантировать безопасность дорожного
движения
//
электронный
ресурс
режим
доступа:
http://www.sai.gov.Ua/ua/people/5.htm
4. Закон Украины «О внесении изменений в некоторые законодательные акты
Украины» // Вщ омосп Верховно! Ради Украши, 2011, №39, ст.368
5. См. электронный ресурс - режим доступа: http://stopotkat.net/articles/view/28094
13
6. См. электронный ресурс - режим доступа: http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/304517/card7#Temy
7. Совместный приказ МВД и МОЗ Украины №65/80 от 31.01.2013 г. "Об
утверждении Положения о медицинском осмотре кандидатов в водители и
водителей транспортных средств" // электронный ресурс - режим доступа:
http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/z0308-13
8. См. электронный ресурс - режим доступа:
http ://books.google.com.ua/books?id=IakurqzRDEkC
14
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 15-30
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© The Author (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of University Radom in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the term s o f the Creative Com m ons A ttribution Noncom m ercial License which perm its any noncom m ercial
use, distribution, and reproduction in any m edium , provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the term s o f the Creative Com m ons Attribution N on Com m ercial License
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) which perm its unrestricted, non comm ercial use, distribution and reproduction in any
m edium , provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 25.05.2013. Revised: 20.08.2013. Accepted: 10.09.2013.
Factors influencing decisions about education in the bridging
study in a group of professional nurses
Czynniki wpływające na podejmowanie decyzji o kształceniu w systemie studiów
pomostowych w grupie zawodowej pielęgniarek
Iwona Jaworska, Irena Wrońska
Katedra Rozwoju Pielęgniarstwa. Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Cathedral of the Development of the Nursing. Medical University in Lublin
Autor do korespondencji
Author for the correspondence
Iwona Jaworska
ul. Gielniowska10 m.1
26-600 Radom
email: [email protected]
Streszczenie
Wprowadzenie: Od kadry pielęgniarskiej zależy w dużej mierze prawidłowe funkcjonowanie
systemu ochrony zdrowia. Ważna jest zatem ich motywacja do podejmowania wysiłku
permanentnego kształcenia, przede wszystkim zaś uzyskania wyższego wykształcenia.
Dlatego istotny problem stanowi motywacja pielęgniarek do podejmowania studiów
pomostowych, jako szybkiej i stosunkowo taniej metody podwyższenia kwalifikacji.
Słowa kluczowe: motywacja, pielęgniarki, kształcenie, studia pomostowe.
15
Abstract
Introduction: From the nursing staff is largely correct functioning of the health system. It is
important, therefore, their motivation to make the effort of continuous education, and above
all, to access higher education. Therefore, an important problem is the motivation of nurses to
undertake bridging studies, as a quick and relatively cheap method of increasing the
qualifications.
Keywords: motivation, nurses, education, bridging studies.
Cel pracy: Celem pracy była analiza czynników wpływających na decyzję o podjęciu
kształcenia w systemie studiów pomostowych wśród pielęgniarek.
Materiał i metoda: Badaniami objęto 105 studentek i absolwentek pielęgniarstwa studiów
pomostowych na Wydziale Nauk o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
W pracy zastosowano metodę sondażu diagnostycznego - kwestionariusz ankiety własnej
konstrukcji.
Wyniki badań: Analiza uzyskanych wyników wykazała, że studiowanie i dalsze kształcenie
jest dla pielęgniarek elementem pracy zawodowej. Niemal połowa pielęgniarek podejmuje
decyzję o edukacji z chęci doskonalenia zawodowego, zaś 20% chce w ten sposób zapewnić
sobie bezpieczną przyszłość. Większość badanych planuje, pomimo braku formalnego
wymogu, dalsze dokształcanie na studiach magisterskich.
Wnioski:
Główną motywację dla badanych pielęgniarek do podejmowania studiów
pomostowych stanowi chęć dokształcania, jednak istotny jest również taki czynnik, jak chęć
zapewnienia
sobie bezpiecznej przyszłości zawodowej. Uzyskanie dyplomu licencjata nie
powoduje natomiast zawodowego awansu i wzrostu wynagrodzenia, chociaż zwiększa prestiż
zawodowy.
Słowa kluczowe: motywacja, pielęgniarki, kształcenie, studia pomostowe.
Czynniki wpływające na podejmowanie decyzji o kształceniu w systemie studiów
pomostowych w grupie zawodowej pielęgniarek
WPROWADZENIE
Problem motywacji do kształcenia i pracy zawodowej od wielu lat absorbuje uwagę
przedstawicieli nauk społecznych, jednak badania z tego zakresu wśród pielęgniarek
pojawiają się bardzo rzadko i są fragmentaryczne. Tymczasem procesowi globalizacji
16
towarzyszą istotne zmiany w systemie wartości oraz pojawienie się wielu nowych potrzeb, w
tym dotyczących kształcenia. Zmiany te w znacznej mierze dotyczą również grupy
zawodowej pielęgniarek, które w ostatnich latach zmuszone zostały do podwyższania swoich
kwalifikacji zawodowych.
Na wstępie należy rozróżnić dwa pojęcia, które potocznie często są stosowane zamiennie,
choć ich znaczenie nie jest tożsame - motywacja i motywowanie. Zgodnie z najczęściej
przytaczaną definicją motywacja jest stanem gotowości człowieka do podjęcia określonego
działania [1], podczas gdy motywowanie jest procesem oddziaływania, swoistym zestawem
sił, które sprawiają, że ludzie zachowują się w określony sposób [2]. Z punktu widzenia
prezentowanych w tej pracy badań istotne jest zatem wyjaśnienie tego pierwszego terminu i
znalezienie czynników, które motywują pielęgniarki do doskonalenia zawodowego.
Pojęcie motywacji na gruncie różnych nauk jest interpretowane w sposób bardzo szeroki i nie
do końca jasny. Potocznie jest to działalność, która wywołuje, ukierunkowuje oraz
podtrzymuje określone zachowania ludzkie [3]. Zachowania ludzi bywają jednak bardzo
skomplikowane, a w określonych przypadkach nawet nieracjonalne. Nie da się zatem
motywacji pozamykać w ściśle określone i posegregowane regulaminy i paragrafy.
J. Stoner, i in. definiują motywację jako „zespół czynników, które wywołują, ukierunkowują i
podtrzymują zachowania ludzi” [4]. Zdaniem J. Reykowskiego - klasyka teorii motywacji proces motywacyjny to „takie zjawiska, jak intencja, zamiar, chęć, pragnienie, życzenie,
zainteresowanie czymś mają jedną cechę wspólną - oznaczają wystąpienie w człowieku
tendencji kierunkowej, czyli gotowości do zmierzania ku określonym celom [5]” .
Z kolei Z. Jasiński uważa motywację za „splot wzajemnie powiązanych czynników
pobudzających do działania lub podtrzymujących to działanie i nadających mu kierunek” [6],
zaś według M. Chyły motywowanie polega na świadomym i celowym oddziaływaniu na
motywy postępowania ludzi poprzez stwarzanie środków i oczekiwań ku temu [7]. Wspólny
dla wszystkich definicji jest natomiast pogląd, iż motywacja obejmuje psychiczne przeżycia
człowieka, związane z możliwością i kierunkiem jego aktywności. Ze względu na mnogość
powodów, z których pielęgniarki dążą do podnoszenia kwalifikacji zawodowych, a także
niewielką ilość badań naukowych w tym obszarze, celem niniejszej pracy uczyniono zbadanie
motywacji pielęgniarek do podejmowania studiów pomostowych.
17
CEL PRACY
Celem pracy była analiza czynników wpływających na decyzję o podjęciu kształcenia w
systemie studiów pomostowych wśród pielęgniarek. Realizując cel pracy szukano odpowiedzi
na pytania badawcze dotyczące motywów podejmowania studiów pomostowych przez
pielęgniarki:
1. Jakie
czynniki
wpływają
na
zainteresowanie
pielęgniarek
możliwością
podniesienia poziomu wykształcenia?
2. Jakie są główne motywy podejmowania studiów pomostowych przez pielęgniarki?
3. Jakie są oczekiwania studentów w stosunku do zmiany ich sytuacji społecznozawodowej po ukończeniu studiów?
4. Na jakie przeszkody napotykają pielęgniarki w procesie studiów pomostowych?
5. Czy
badane
pielęgniarki
planują
dalszy
rozwój
zawodowy
na
drodze
dokształcania?
MATERIAŁ I METODA
Badaniom poddano 105 osobową grupę studentek i absolwentek pielęgniarstwa studiów
pomostowych na Wydziale Nauk o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
Badania prowadzono na przełomie 2011 i 2012 roku przy zastosowaniu metody sondażu
diagnostycznego.
Wykorzystano
niestandaryzowany
kwestionariusz
ankiety
własnej
konstrukcji, obejmujący 20 pytań. W ankiecie zamieszczono również tzw. metryczkę, która
pozwoliła
na
pozyskanie
wiedzy
dotyczącej
cech
demograficzno-socjologicznych
respondentów. Badanie było całkowicie dobrowolne i anonimowe.
Wśród respondentek przeważały kobiety z doświadczeniem zawodowym. Aż 69,5%
ankietowanych to pielęgniarki powyżej 40 r.ż., a 29,5% pomiędzy 30 a 40 r.ż. Zaledwie 1%
do kobiety młodsze (wykres 1).
Wykres 1. Struktura wiekowa respondentek
18
Wykres 2. Miejsce zatrudnienia badanych kobiet
Badaną grupę stanowiły kobiety czynne zawodowo. W 80% były to pielęgniarki zatrudnione
w szpitalu. 1,9% respondentek stanowiły pracownice poliklinik, zaś pozostałe ankietowane
(18,1%) pracują w ośrodkach zdrowia (wykres 2).
Analizując rodzaj ukończonej szkoły medycznej, należy podkreślić, że 73% respondentek to
wcześniejsze absolwentki 2-letniej medycznej szkoły zawodowej, kształcącej w zawodzie
pielęgniarki, zaś 23% badanych ukończyło 5-letnie liceum medyczne.
Wykres 3. Rodzaj ukończonej przez respondentki szkoły
19
2,5-letnia
3-letnia
zawodowa
73,3%
Badana grupa pielęgniarek wykazuje zatem wysoki stopień zróżnicowania.
WYNIKI BADAŃ
Wiodącym celem prowadzonych badań była analiza czynników wpływających na podjęcie
kształcenia w systemie studiów pomostowych wśród pielęgniarek. Aby ten cel zrealizowań
zapytano studentki i absolwentki pielęgniarskich studiów pomostowych o motywy, jakie
kierowały nimi przy podejmowaniu decyzji o rozpoczęciu studiów.
Tabela 1. Motywy zainteresowania możliwością kształcenia na studiach pomostowych
KATEGORIE
chęć podniesienia wykształcenia
wymagania przełożonych
zapewnienie sobie bezpiecznej przyszłości zawodowej
chęć dowartościowania
możliwość awansu w pracy
możliwość podniesienia wynagrodzenia
chęć wyjazdu za granicę do pracy w zawodzie
możliwość bezpłatnych studiów
Ogółem
Dla
większości
badanych
(46,7%)
najważniejszym
n
%
49
1
21
6
3
10
3
12
105
46,7
1,0
20,0
5,7
2,9
9,5
2,9
11,4
100
motywem
zainteresowania
się
możliwością kształcenia na studiach pomostowych była chęć podniesienia wykształcenia,
20% respondentek chce sobie w ten sposób zapewnić bezpieczną przyszłość zawodową, zaś
11,4% zainteresowało się ideą studiowania ze względu na zaistniałą możliwość bezpłatnego
kształcenia. Znacznie mniejszym motywatorem była możliwość podniesienia wynagrodzenia
20
(na tą opcję wskazało zaledwie 9,5% ankietowanych), chęć dowartościowania (5,7%), wyjazd
za granicę do pracy czy też możliwość awansu (po 2,9% respondentek). Wymagania
przełożonych w zasadzie nie powodują w grupie pielęgniarek zainteresowania studiowaniem,
(tab. 1).
Tabela 2. Źródła informacji o studiach pomostowych dla badanych pielęgniarek
KATEGORIE
z Internetu
od znajomych
od przełożonych w pracy
z prasy pielęgniarskiej
z prasy ogólnopolskiej
Ogółem
n
%
9
49
12
35
0
105
8,6
46,7
11,4
33,3
0,0
100
Źródłem informacji o możliwości podjęcia studiów pomostowych dla prawie połowy
badanych pielęgniarek (46,7%) były znajome osoby. Należy jednak podkreślić, iż jedna
trzecia respondentek o studiach dowiedziała się z fachowej prasy pielęgniarskiej, a 11,4%
pielęgniarek uzyskało taką wiedzę od swoich przełożonych w pracy. Internet w tej grupie
społecznej nie stanowi istotnego źródła informacji, bowiem tylko 8,6% ankietowanych
właśnie z Internetu dowiedziało się o możliwości studiowania (tab. 2).
Na ostateczną decyzję o podjęciu studiów pomostowych przez badane pielęgniarki w wielu
przypadkach nałożyło się kilka czynników. Dla znacznej większości (71,4%) decydująca była
chęć podniesienia wykształcenia. Dodatkowym czynnikiem była też chęć zapewnienia sobie
bezpiecznej przyszłości zawodowej, a także chęć dowartościowania. Nie bez znaczenia w
wielu przypadkach (17,1%) było również to, że studia pomostowe są bezpłatne (wykres 3).
Pielęgniarki zapytane bezpośrednio o to, czy podjęłyby studia gdyby były one płatne w 39%
odpowiedziały
twierdząco.
Jednak
niemal
tyle
samo
respondentek
(37,2%)
nie
zdecydowałoby się na taki wydatek. W bardzo istotny sposób podjęcie decyzji o studiach w
przypadku gdyby były one płatne, zależne było od miejsca zatrudnienia respondentek. Aż
89,5% pielęgniarek zatrudnionych w ośrodkach zdrowia nie podjęłoby takiego wysiłku (tab.
3).
Wykres 3. Czynniki, które wpłynęły na decyzję o podjęciu studiów
21
możliwość bezpłatnych studiów
chęć wyjazdu za granicę do pracy w
zawodzie
możliwość podniesienia wynagrodzenia
możliwość awansu w pracy
chęć dowartościowania
zapewnienie sobie bezpiecznej
przyszłości zawodowej
wymagania przełożonych
chęć podniesienia wykształcenia
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%
Tabela 3. Podjęcie studiów w sytuacji gdyby były płatne
tak
KATEGORIE
pielęgniarki zatrudnione w szpitalu i
poliklinice
pielęgniarki zatrudnione w ośrodkach
zdrowia
ogółem
nie
nie wiem
n
%
n
%
n
%
40
46,5
22
25,6
24
27,9
1
5,3
17
89,5
1
5,3
41
39,0
39
37,2
25
23,8
Wśród badanych pielęgniarek 35,2% uważa, że wyższe wykształcenie w ich zawodzie
zdecydowanie powoduje wzrost prestiżu zawodowego i pozycji w miejscu pracy, zaś 30,5%
nie jest tego całkiem pewnych. Przeciwnego zdania jest 34,3% badanych, jednak całkowitą
pewność co do tego, że wyższe podniesienie poziomu wykształcenia nie spowoduje wzrostu
ich prestiżu, ma już tylko 14,3% (tab. 4).
Tabela 4. Wpływ uzyskania wyższego wykształcenia na wzrost prestiżu zawodowego i
____________ pozycji w miejscu pracy____________
KATEGORIE
zdecydowanie tak
22
n
%
37
35,2
32
21
15
105
prawdopodobnie tak
raczej nie
zdecydowanie nie
Ogółem
30,5
20,0
14,3
100
Tabela 5. Wpływ uzyskania wyższego wykształcenia na awans zawodowy
KATEGORIE
zdecydowanie tak
prawdopodobnie tak
raczej nie
zdecydowanie nie
Ogółem
Nieco inaczej
n
%
20
14
51
20
105
19,0
13,3
48,6
19,0
100
wygląda opinia badanych pielęgniarek na temat wpływu wyższego
wykształcenia na możliwość awansu zawodowego. Niemal połowa respondentek uważa, że
uzyskanie dyplomu raczej nie wpłynie na awans, zaś 19% jest tego pewnych (tab. 5).
Tabela 6. Wpływ uzyskania wyższego wykształcenia na poziom samooceny
KATEGORIE
zdecydowanie tak
prawdopodobnie tak
raczej nie
zdecydowanie nie
Ogółem
n
%
58
37
10
0
105
55,2
35,2
9,5
0,0
100
W świetle tych danych wydaje się, że motywem przewodnim podjęcia studiów jest dla
badanych samorealizacja. Ponad połowa respondentek (55,2%) uważa, bowiem z całą
pewnością, że uzyskanie wyższego wykształcenia podniesie poziom ich samooceny.
Pozostałe respondentki (z wyjątkiem 9,5%) nie są tego całkiem pewne, ale tak przypuszczają
(tab. 6).
Tabela 7. Wp yw uzyskania wyższego wykształcenia na poziom wynagrodzenia
KATEGORIE
zdecydowanie tak
23
n
%
16
15,2
22
39
28
105
prawdopodobnie tak
raczej nie
zdecydowanie nie
Ogółem
20,9
37,1
26,7
100
Taką hipotezę wzmacnia odpowiedź na pytanie o wpływ uzyskania wyższego wykształcenia
na poziom wynagrodzenia. Okazuje się, bowiem, że zdecydowana większość (26,7%) nie
widzi, lub raczej nie widzi (37,1%), takiej perspektywy (tab. 7).
Tabela 8. Stosunek badanych pielęgniarek do podnoszenia kwalifikacji zawodowych
KATEGORIE
n
%
uciążliwy obowiązek wynikający z przepisów
uciążliwy obowiązek wynikający z wymogów pracodawcy
niezbędny warunek do prawidłowego wykonywania obowiązków
przyjemność
rozwój osobisty
Ogółem
7
2
29
18
49
105
6,7
1,9
27,6
17,1
46,7
100
Jednym z motywów podjęcia wyższych studiów była dla badanych chęć podwyższenia
kwalifikacji w celu lepszego wykonywania swoich zawodowych obowiązków. 27,6%
respondentek uważa bowiem, że podnoszenie kwalifikacji stanowi niezbędny warunek
prawidłowego wykonywania obowiązków. Dla 46,7% badanych studiowanie jest synonimem
rozwoju osobistego, zaś dla 17,1% stanowi przyjemność. Tylko 6,7% respondentek uznaje
konieczność podnoszenia kwalifikacji za uciążliwy obowiązek wynikający z przepisów, a
1,9% za obowiązek wynikający z wymogów pracodawcy (tab. 8). Zdecydowana większość
badanych pielęgniarek (81%) podjęła samodzielną decyzję o podjęciu wyższych studiów.
Tylko 19% przyznaje, że taką decyzję podjęło pod wpływem namowy znajomych, natomiast
żadna z respondentek nie została przymuszona (np. przez pracodawcę).
Badane pielęgniarki nie mają wątpliwości, co do słuszności podjęcia decyzji o kształceniu na
studiach wyższych. 99% respondentek uważa bowiem, że podjęła całkowicie słuszną decyzję,
tylko zaś 1% nie ma co do tego pewności. Jednak nie wszystkie respondentki są pewne, czy w
hipotetycznej sytuacji ponownego wyboru, zdecydowałyby tak samo. Wysoki odsetek (77%)
badanych uważa z całą pewnością, że ponownie podjęłaby studia, jednak 23% nie jest tego
pewna (wykres 4).
24
Wykres 4. Ponowne podjęcie decyzji o studiowaniu
Pielęgniarki widzą szereg korzyści płynących z dokształcania, przy czym nie jest to czynnik
modyfikowany w sposób istotny statystycznie przez żadną zmienną. Elementem w znaczący
sposób wpływającym korzystnie jest wzrost satysfakcji zawodowej (75%). Ponadto 43,8%
badanych uważa, że wpływa to na wzrost jakości opieki nad pacjentem. Wymierną korzyścią
z dokształcania jest zdaniem 30,5% badanej populacji pielęgniarek wzrost prestiżu w zespole
pracowniczym. Podnosząc kwalifikacje zawodowe 28,6% badanych odczuwa wzrost
pewności siebie. Nic zatem dziwnego, że pomimo napotykanych barier tylko 9,5% badanych
pielęgniarek nie zamierza podejmować studiów magisterskich, a 21,9% jeszcze tego nie wie.
25,7% pielęgniarek uzależnia uzyskanie tytułu magistra od możliwości bezpłatnego
studiowania. Pozostałych 40% jest zdecydowanych podjąć trud dalszego kształcenia.
DYSKUSJA
Współcześnie stale jesteśmy poddawani zmianom w systemie ochrony zdrowia. Dotyczy to
również
problematyki
kształcenia
pielęgniarek
na
wyższych
studiach.
Zmiany
te
determinowane są wieloma różnorodnymi czynnikami: środowiskowymi, demograficznymi,
społeczno-kulturowymi,
a nawet
politycznymi
[8].
W
chwili
obecnej
pielęgniarki
legitymujące się dyplomem średniej szkoły zawodowej, mają możliwość uzupełniania
swojego poziomu wykształcenia do poziomu licencjata. Jest to zgodne z Rozporządzeniem
Ministra Zdrowia z dnia 11 maja 2004 roku [9]. Bardzo korzystną ofertą są dla pielęgniarek
uzupełniające studia „pomostowe”, nie będące obligatoryjną formą kształcenia, ale dające
możliwość podnoszenia kwalifikacji i wykształcenia [10].
25
Do momentu wejścia w życie nowej Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej [11]
nie było żadnych przepisów ani regulacji prawnych, które wymagały od pielęgniarek
ukończenia wyższych studiów. Zgodnie z Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie
ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej [12] pielęgniarce do wykonywania zawodu
wystarczył dyplom ukończenia średniej szkoły medycznej. Dopiero nowa Ustawa, która
weszła w życie 1 stycznia 2012 roku [11], wprowadziła konieczność ukończenia studiów
pielęgniarskich. Tym samym pielęgniarki, które podjęły trud uzyskania tytułu licencjata na
studiach pomostowych do tego dnia, nie zostały jeszcze do tego „przymuszone”, ale
samodzielnie podjęły decyzję o kształceniu. Potwierdziły to wyniki prowadzonych na
potrzeby niniejszej pracy badań. 81% badanych pielęgniarek decyzję o podjęciu studiów
podjęło całkowicie samodzielnie. Bardzo podobne wyniki dotyczące sposobu podjęcia decyzji
o rozpoczęciu nauki otrzymali M. Lesińska-Sawicka i W. Kapała. W ich również badaniach
19% respondentów wybrało studia pomostowe za namową znajomych, pozostali zaś
samodzielnie podjęli decyzję [13].
Podstawowym
celem
prowadzonych
badań
była
ocena motywacji
pielęgniarek
do
podejmowania studiów pomostowych. W badaniach J. Kolonko i in. [14] głównym powodem
podjęcia decyzji o uzyskaniu tytułu licencjata na studiach pomostowych w grupie zawodowo
czynnych pielęgniarek było zapewnienie sobie bezpiecznej przyszłości zawodowej (69,7%
respondentów) oraz dowartościowanie (53,2%). W badaniach własnych tylko częściowo
potwierdzono te doniesienia. Głównym motywem podejmowania studiów pomostowych
przez badane pielęgniarki okazała się bowiem chęć podniesienia wykształcenia. Zapewnienie
sobie bezpiecznej przyszłości zawodowej znalazło się dopiero na drugim miejscu listy
motywów. Podobne wyniki uzyskali M. Lesińska-Sawicka i W. Kapała [13]. W badaniach
prowadzonych na studentach studiów pomostowych autorzy ci stwierdzili, że chęć
dokształcenia stanowi motywację do podjęcia nauki dla 77% badanych.
Jak donoszą J. Kolonko i in. [14] istotnym motywem dla 30% studentów pielęgniarskich
studiów pomostowych, jest możliwość awansu zawodowego po ich ukończeniu. Również
badania M. Kadłubowskiej i in. [15] wykazały, że 41% pielęgniarek widzi związek pomiędzy
dokształcaniem a awansem zawodowym. Jednak przeprowadzone badania własne nie
potwierdziły tych doniesień. Prawie połowa badanych pielęgniarek nie wierzy w to, że
uzyskanie wyższego wykształcenia umożliwi im awans zawodowy. Tą rozbieżność w
26
wynikach badań w porównaniu z innymi autorami można częściowo tłumaczyć badaną grupą.
W badaniach własnych udział wzięły niemal wyłącznie pielęgniarki odcinkowe lub
środowiskowe, nie pełniące żadnych funkcji administracyjnych. Z kolei w badaniach J.
Kolonko i in. 10% respondentów pełniło różne funkcje administracyjne, jak np. dyrektor,
kierownik, przełożona pielęgniarek, pielęgniarka oddziałowa itp. Jak przyjęli wspomniani
autorzy dla jednej grupy ankietowanych podwyższanie kwalifikacji stanowi szansę na awans,
a dla drugiej zaś stabilizację ich sytuacji zawodowej [15].
Co interesujące możliwość wyjazdu do pracy za granicę, wbrew panującej powszechnie opinii
o
masowej
chęci
pielęgniarek
do
emigracji
zarobkowej,
okazało
się
czynnikiem
motywującym do podjęcia studiów zaledwie dla 2,9% badanych. Może to wynikać jednak w
pewnej mierze ze struktury wiekowej badanej populacji pielęgniarek. W grupie badawczej
bardzo młode osoby (do 30 roku życia), które z natury są bardziej skłonne do podejmowania
takich działań jak wyjazd z kraju w poszukiwaniu lepszego zatrudnienia, ponadto znacznie
lepiej znają języki, stanowiły zaledwie 1%. Do podobnych wniosków doszli J. Kolonko i in.
[14].
Kadłubowska i in. [15] w swoich badaniach stwierdzili, iż znaczne grono pielęgniarek
decyduje się na podnoszenie kwalifikacji w oczekiwaniu na wzrost wynagrodzenia, choć
paradoksalnie, nie widzą one w większości żadnej zależności pomiędzy rozwojem swoich
kompetencji zawodowych a poprawą sytuacji ekonomicznej. Bardzo zbliżone wnioski
wyciągnęli z badań U. Cisoń-Apanasewicz i in.
[16]. Jak konkludują „większość
respondentek
jakiejkolwiek
ma
świadomość,
że
ukończenie
formy
kształcenia
podyplomowego nie wpłynie na ich wynagrodzenie” . Wydaje się, że podobnego zdania są
ankietowane w badaniach własnych pielęgniarki. Zdaniem 63,8% badanych uzyskanie
wyższego wykształcenia nie wpłynie na poziom ich wynagrodzenia, stąd ten czynnik nie był
motywujący do podjęcia decyzji o studiowaniu.
Zaskakującym wynikiem prowadzonych badań było to, że tylko 17,1% podjęło studia
pomostowe z tego powodu, że były bezpłatne. Z założenia bowiem refundacja studiów miała
być czynnikiem w znacznej mierze motywującym do podnoszenia poziomu wykształcenia w
grupie pielęgniarek. Do równie zaskakującego wniosku doszli w swoich badaniach
J. Kolonko i in. [14]. W efekcie zadali oni retoryczne pytanie: „Czy chęć podnoszenia
kwalifikacji zawodowych jest tak silna, że w trudnej sytuacji ekonomicznej tej grupy
27
zawodowej refundacja studiów nie jest najistotniejszym motywem podjęcia dalszego
kształcenia?” .
Wśród czynników, które mogą stanowić motywację do podejmowania kształcenia należy
jeszcze wspomnieć o podniesieniu prestiżu zawodowego i umocnieniu pozycji w miejscu
pracy. Pozytywny wpływ ukończenia studiów licencjackich na podniesienie zawodowego
prestiżu w grupie położnych udowodniła w swoich badaniach E. Krajewska-Kułak i in. [17]
Również badania własne pokazały, że zdecydowana większość pielęgniarek (65,7%) uważa,
że uzyskanie tytułu licencjata może wpłynąć na prestiż zawodowy.
Wśród korzyści z ukończenia studiów pielęgniarki w badaniach Lesińskiej-Sawickiej i W.
Kapały [13] wskazywały także otwierające się nowe perspektywy, nowe umiejętności i
nowoczesna wiedza znajduj ące zastosowanie na dotychczasowych i tworzonych nowych
stanowiskach pracy dla pielęgniarek. W prowadzonych na potrzeby niniejszej pracy
badaniach respondentki podkreślały przede wszystkim wzrost samooceny. Aż 55,2%
ankietowanych pielęgniarek uznało, że uzyskanie wyższego wykształcenia bez żadnych
wątpliwości wpłynie na ten aspekt ich życia. Na większą pewność siebie (47,2%),
podwyższenie samooceny (38,5), a przy okazji także nawiązanie kontaktów międzyludzkich
(61%) wskazywały również pielęgniarki badane przez J. Kolonko i in. [14].
Konkludując należy zauważyć, iż pomimo wielu napotykanych trudności, braku czasu i
finansów, pielęgniarki starają się podnosić swoje kwalifikacje i poziom wykształcenia.
Dlatego warto wspierać rozwój tej grupy zawodowej, aby nie spełnił się ponury scenariusz
kreślony przez M. Kadłubowską i in. [15], którzy piszą: „jeżeli nie zajdą duże zmiany w
podejściu
do
podnoszenia
kwalifikacji
zawodowych
wśród
kadr
zarządzających
pielęgniarstwem i placówkami medycznymi, to średni personel medyczny na zawsze
pozostanie „średnim” pod względem wykształcenia” .
WNIOSKI
1. Główny czynnik motywujący badane pielęgniarki do zainteresowania się ideą
studiowania i podjęcia studiów pomostowych stanowi chęć dokształcania;
28
2. Drugim istotnym motywatorem jest chęć zapewnienia sobie bezpiecznej przyszłości
zawodowej, co wynika z przekonania o tym, że w najbliższej przyszłości wyższe
wykształcenie będzie niezbędnym elementem do wykonywania zawodu pielęgniarki;
3. Możliwość
bezpłatnego
studiowania
nie
stanowi
istotnego
motywatora
do
zainteresowania studiowaniem i do podjęcia decyzji o jego podjęciu;
4. Uzyskanie wyższego wykształcenia nie wpływa na awans zawodowy pielęgniarek, ani
na poziom wynagrodzenia, zwiększa jednak prestiż zawodowy, pozycję w miejscu
pracy i w zespole terapeutycznym, przede wszystkim zaś samoocenę;
5. Badane pielęgniarki w większości planują dalszy rozwój zawodowy, uzyskując
w pierwszej kolejności tytuł magistra.
PIŚMIENNICTWO
[1] Korzeniowski L. F. Podstawy zarządzania organizacjami. Warszawa: Wyd. Difin;
2011.
[2] Webber R. A. Zasady zarządzania organizacjami. Warszawa: PWE; 1992.
[3] Bittel L. R. Krótki kurs zarządzania. Warszawa: PWN; 2002.
[4] Stoner J. A. F., Freeman E. R., Gilbert D. Kierowanie. Warszawa: PWN; 2001.
[5] Reykowski J. Motywacja, postawy prospołeczne a osobowość. Warszawa: PWN;
1986.
[6] Jasiński Z. Motywowanie w przedsiębiorstwie. Warszawa: Agencja Wydawnicza
Placet; 2001.
[7] Chyła M. Motywowanie - kwestia zapomniana. Rocz Nauk KPSW w Bydgoszczy
2006; 1:19-27.
[8] Wrońska I., Sztembis B. Jakość kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych.
Warszawa: Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych; 2001.
[9] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 maja 2004 r. w sprawie szczegółowych
warunków prowadzenia studiów zawodowych na kierunku pielęgniarstwo lub
położnictwo przeznaczonych dla pielęgniarek i położnych posiadających świadectwo
dojrzałości i będących absolwentami liceów medycznych oraz medycznych szkół
zawodowych kształcących w zawodzie pielęgniarki i położnej. Dz.U. 2004; 110,1170
ze zm.
[10]
Szymańska I., Piekarska E., Krasomski G. Kształcenie położnych w systemie
studiów licencjackich pomostowych -
29
oczekiwania i dążenia położnych we
współczesnym modelu kształcenia, [w:] Pielęgniarstwo XXI wieku. Wrońska I. (red.).
Lublin: Wyd. Czelej; 2006:103-106.
[11]
Ustawa z 15 lipca 2011 roku o zawodach pielęgniarki i położnej. Dz.U.
201;174,1039 ze zm.
[12]
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o zawodach pielęgniarki
[13]
i położnej oraz niektórych innych ustaw. Dz.U. 2004;92,885 ze zm.
[14]
Lesińska-Sawicka M., Kapała W. Studia pomostowe dla pielęgniarek w ocenie
ich absolwentów. Now Piel i Poł 2007;1 (1):1-9.
[15]
Kolonko J., Grzywna T., Sternal D., Babiarczyk B. Licencjackie studia
pomostowe dla pielęgniarek w opinii studentów WNOZ ATH w Bielsku-Białej. Probl
Piel 2008;16 (1,2):88-93.
[16]
Kadłubowska M., Bąk E., Turbiarz A., Kolonko J. Podnoszenie kwalifikacji
zawodowych w opinii studentów licencjackich studiów pomostowych. Probl Piel
2010;18 (2):124-128.
[17]
Cisoń-Apanasewicz U.,
Gaweł
G.,
Ogonowska D., Potok H.
Opinie
pielęgniarek na temat kształcenia podyplomowego. Probl Piel 2009;17: 32-37.
[18]
Krajewska-Kułak E., Lewko J., Jankowiak B., Łukaszczyk C., Krajewska K.,
Szyszko-Perłowska A. Ocena systemu kształcenia licencjackiego na kierunku
położnictwo w opinii studentów Wydziału Pielęgniarstwa i Ochrony Zdrowia
Akademii Medycznej w Białymstoku, [w:] Pielęgniarstwo XXI wieku. Wrońska I.
(red.). Lublin: Wyd. Czelej; 2006:109-114.
30
MODERN APPROACHES TO ORGANIZATION OF PHYSICAL
REHABILITATION OF CHILDREN WITH CONGENITAL
CLUBFOOT
Современные подходы к организации физической реабилитации детей с врожденной
косолапостью
Współczesne podejście do organizacji procesu rehabilitacji dzieci z wrodzoną stopą końskoszpotawą
1Мykhaylovа Н., Prusik K., Prusik Ka., 1Grygus I.
N a r o d o w y u n iw e r s y t e t g o s p o d a r k i w o d n e j i w y k o r z y s t a n ia
ZASOBÓW NATURALNYCH (RÓWNE)
AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I SPORTU W GDAŃSKU
Key words: physical rehabilitation, children, clubfoot, organization.
Ключевые слова: физическая реабилитация, дети, организация.
Kluczowe słowa: rehabilitacja, dzieci, stopa końsko-szpotawa, organizacja.
Аннотация
В статье представлены современные подходы к организации та
особенности проведения физической реабилитации при врожденной
косолапости у детей. Целью исследования было обоснование организации
проведения физической реабилитации при врожденной косолапости у детей.
Организационные основы физической реабилитации базировались на
системном подходе к процессу работы с детьми, соблюдении общепринятых
условий проведения занятий по двигательной активности в дошкольных
учреждениях.
Annotation
The article presents the modern approaches to the organization and the
peculiarities of physical rehabilitation in children with congenital clubfoot.
Organizational basis of physical rehabilitation were based on a systematic approach
to the process o f working with children, observing the generally accepted conditions
o f classes on physical activity in preschool. The developed system o f organization of
children’s physical rehabilitation contained the following structural components: a
comprehensive examination, physical rehabilitation programs, summarizing the
introduction of physical rehabilitation programs, making long-term programs of
physical rehabilitation.
Streszczenie
W artykule przedstawiono współczesne podejście do organizacji i specyfiki
przeprowadzenia rehabilitacji przy wrodzonej stopie końsko-szpotawej u dzieci.
Podstawy organizacyjne procesu rehabilitacji oparto o systemowe podejście do
procesu pracy z dziećmi, w którym zachowano ogólnie przyjęte warunki prowadzenia
zajęć z aktywności fizycznej w przedszkolach. Opracowany układ organizacji
rehabilitacji dzieci zawierał następujące elementy: obserwacja, program rehabilitacji,
wyniki zrealizowanych programów fizjoterapii, opracowanie perspektywicznych
programów rehabilitacji.
Введение. Врожденная косолапость у детей приводит не только к
нарушениям в голеностопных суставах, а также препятствует нормальному
функционированию коленных суставов, нижних конечностей. Нервная система
детей дошкольного возраста отличается большой пластичностью, на основе
чего у ребенка легко образуются новые условные связи. Это свойство
необходимо учитывать для формирования в раннем возрасте различных
двигательных навыков [2,5,7]. К 5-6 годам позвоночник ребенка соответствует
форме его у взрослого человека, однако окостенение в этом возрасте еще не
закончено. Дети в этот период очень подвижны, у них бурно развивается
мышечная система, обусловливая значительную нагрузку на скелет ребенка.
Учитывая выше сказанное, необходимо правильно организованное проведение
физической реабилитации детям с врожденной косолапостью для правильного
формирования и развития опорно-двигательного аппарата у детей [1,4,8].
Многочисленными исследованиями установлено, что нефиксированные
нарушения стопы у детей со временем могут привести к серьезным изменениям
во всем организме. Как показывает анализ литературных источников, под
влиянием физических упражнений стопа может существенно деформироваться,
что часто приводит к нежелательным последствиям, как в динамике обычной
ходьбы, так и в развитии ее патологий [3,6,9].
Итак, научная проблема заключается в неразработанности организации,
внедрения физической реабилитации и двигательной активности детей с
врожденной
косолапостью
для
предупреждения
рецидива,
эффективной
коррекции нарушенных функций, адаптации и интеграции таких детей в
учебную деятельность наряду со здоровыми сверстниками, относительно
физического развития и двигательной активности.
Цель исследования - обоснование организации проведения физической
реабилитации при врожденной косолапости у детей.
Результаты исследования и их обсуждение. На основе обобщения
данных
научно-методической
литературы,
полученных
результатов
исследования, разработаны организационные основы физической реабилитации
детей с врожденной косолапостью.
Организационные основы физической реабилитации базировались на
системном подходе к процессу работы с ребенком.
Важную роль в данном процессе играет специалист по физической
реабилитации,
его
компетентность,
организованность,
профессионализм.
Программа подготовки физического реабилитолога включает подготовку его к
работе именно с детьми с врожденной косолапостью и их родителями.
Специалист по физической реабилитации может выполнять пассивные и
активные упражнения с детьми, стретчинг упражнения, работу на тренажерах,
выкладывать ноги в лечебное положение, обучать двигательным действиям,
проводить массаж. Реабилитолог должен организовывать и проводить обучение
родителей вопросам проведения физической реабилитации с такими детьми в
домашних условиях.
В ходе исследования постоянно придерживались профессиональных
обязанностей специалиста по физической реабилитации:
У проведение
комплексного
обследования,
оценки,
определения
потребностей каждого ребенка и его родителей;
У постановка реабилитационного диагноза, определение прогноза и плана
мероприятий;
У предоставление
консультации
в
рамках
своей
компетенции
и
определение того, когда родителям с ребенком следует обратиться к другим
медицинским специалистам;
У внедрение
программы
реабилитации,
составленной
группой
специалистов;
У определение ожидаемых результатов любого вмешательства и лечения;
У предоставление
рекомендаций
для
самостоятельного
проведения
занятий родителями с ребенком.
Во
время
реабилитации
проведения
следовал
схеме
исследования
специалист
обследования
и
по
физической
проведения
физической
реабилитации согласно своим профессиональным обязанностям (рис. 1).
Оценивание морфофункционального состояния ребенка реабилитологом
включало:
У обследование детей с фактическими или потенциальными нарушениями,
двигательными расстройствами, функциональными нарушениями путем сбора
анамнеза, диагностирования с использованием специальных тестов и замеров;
У оценку результатов обследования отдельных детей на основе анализа и
синтеза
в
процессе
исполнителей
и
клинического
препятствий
на
обоснования
пути
к
с
целью
достижению
определения
оптимального
функционирования организма ребенка.
Диагностика и прогнозирование были результатами обследования и
оценки. Они представляли результаты клинического обоснования с учетом
дополнительной информации от других специалистов, в случае необходимости;
выражались в качестве определенной дисфункции двигательного аппарата или
охватывали комплекс нарушений, ограничение функций организма.
Рис. 1. Схема проведения мероприятий специалистом по физической
реабилитации
Организационными
основами проведения
физической реабилитации
было:
У осуществление комплексной исходной оценки состояния ребенка с
формулировкой реабилитационного диагноза перед началом реабилитации;
У проведение реабилитации по определенной программе, обоснованной на
оценке состояния ребенка;
У осуществление оценки эффективности реабилитационных мероприятий
в динамике и после завершения курса реабилитации;
У составление
рекомендаций
относительно
лечебных
и
социальных
мероприятий, которые необходимы на последующих этапах реабилитации.
Разработанная система организации физической реабилитации детей
содержала следующие структурные компоненты: комплексное обследование,
программы физической реабилитации, подведение итогов внедрения программ
физической реабилитации, составление перспективных программ физической
реабилитации (рис. 2).
Процесс
физической
реабилитации
носил
комплексный
характер,
включал средства физической реабилитации с дифференцировкой по возрасту
детей.
Отличительными чертами комплексных программ было то, что процесс
физической реабилитации был систематическим, включал различные средства
физической
реабилитации
(общеразвивающие,
упражнения
на
подвижности
состояния
лечебный
развитие
голеностопного
массаж,
сустава,
ортопедические
и
специальные
улучшение
функционального
физиотерапевтические
средства (туторы,
упражнения,
процедуры,
брейсы),
ношение
антиварусной обуви). Методология физической реабилитации была направлена
на коррекцию патологического положения стоп, увеличение подвижности и
улучшение функционального состояния голеностопного сустава, укрепление
мышц нижних конечностей, исправление неверной ходьбы и бега, на
всестороннее
развитие
детей,
предупреждение
рецидива,
улучшение
антропометрических показателей стопы (отношение роста к длине стопы,
отношение длины стопы к ее ширине), овладение родителями практическими
навыками проведения
различными
физической реабилитации
приемами лечебного
массажа
в домашних условиях,
и упражнений
на
растяжку
(стретчинг), включал активное привлечение и непосредственное партнерское
участие родителей.
Система организации работы с детьми
первичное
обследование
составление программ
физической реабилитации
выявление
проблемных сфер
внедрение программы
физической реабилитации
реабилитационный \
диагноз
реабилитационный
потенциал
обследование
(повторное)
заключительное
обследование
коррекция программ
физической
реабилитации
внедрение программ
физической реабилитации
подведение итогов внедрения
программ физической
реабилитации
составление перспективных программ физической реабилитации
Рис. 2. Система организации проведения физической реабилитации детей
при врожденной косолапости
В ходе исследования родители активно привлекались к процессу
физической реабилитации детей с врожденной косолапостью. Проводилась
работа в направлении обучения родителей и оказания им психологической
поддержки и всесторонней помощи.
Каждое занятие по физической реабилитации состояло из трех частей:
подготовительной, основной и заключительной.
Подготовительная часть. Цель - подготовить организм детей к работе,
постепенно увеличивая физическую нагрузку с привлечением к работе
основных групп мышц.
Основная часть. В этой части занятия изучали различные основные
движения (ходьба, бег, прыжки, метание, лазание и др.), совершенствовали
навыки
их
упражнениям
выполнения.
по
Значительное
улучшению
место
отводилось
функционального
специальным
состояния
стопы
и
предупреждения рецидива.
Заключительная часть. Задача - обеспечить постепенный переход детей
от состояния возбуждения, вызванного упражнениями и играми в основной
части, к относительно спокойному состоянию. Проводились упражнения на
растяжение мышц.
Использовали на занятиях и в свободное от занятий время упражнения
спортивного характера:
У езда на велосипеде;
У езда на самокате;
У езда на роликовых коньках.
Основное внимание во время каждого занятия уделялось:
У укреплению мышц нижних конечностей;
У увеличению амплитуды движения в голеностопном суставе;
У стабилизации коленных суставов;
У укреплению мышц спины и брюшного пресса (предупреждение развития
нарушений осанки);
У обучению верной ходьбы, бега; верному выполнению прыжковых
упражнений (отталкивания и приземления), ходьбы на пятках;
У растяжению ахиллова сухожилия;
У развитию равновесия.
Каждому ребенку давали домашнее задание, которое выполнялось вместе
с
родителями.
Выполнение
каждого
задания
тщательно
обсуждалось
специалистами с родителями. Для растяжения мышц нижних конечностей,
особенно ахиллова сухожилия, предлагали детям периодично одевать брейсы и
«сапожки» из скотчкаст Плюс (Scotchcast Plus).
Для каждого ребенка отдельно составляли перспективный план работы и
индивидуальную программу физической реабилитации. Система организации
работы с ребенком обеспечила логичность выполнения намеченных программ,
своевременность их коррекции и изменений, обоснование этих изменений и
постоянный контроль за состоянием ребенка и влиянием средств физической
реабилитации на основную патологию детей.
Выводы.
Организационные основы физической реабилитации базировались на
системном подходе к процессу работы с детьми, соблюдении общепринятых
условий проведения занятий по двигательной активности в дошкольных
учреждениях. Основную роль в данном процессе играл специалист по
физической
реабилитации,
его
компетентность,
организованность,
профессионализм, соблюдение разработанной системы организации работы с
детьми.
Литература
1. Детская спортивная медицина / под ред. Т.Г. Авдеевой, И.И. Бахрара. изд. 4-е, исправ. и доп. - Ростов н/Д: Феникс, 2007. - 320 с.
2. Епифанов В.А., Епифанов А.В. Восстановительное лечение при
повреждениях опорно-двигательного аппарата. - М.: Авторская Академия,
2009. - 479 с.
3. Еремушкин М.А. Классическая техника массажа при травмах и
заболеваниях опорно-двигательного аппарата: [справочное пособие]. - СПб.:
Наука и Техника, 2010. - 192 с.
4. Комплексная профилактика заболеваний и реабилитация больных и
инвалидов. Учебн. пособие / Под редакцией проф. С.П. Евсеева. - 2-е изд.,
стереотип. - М.: Советский спорт, 2004. -320 с.
5. Михайлова Н.С. Фiзична реабш тащ я при вродженш клишоногост //
Концепщя розвитку галузi фiзичного виховання i спорту в У краш : збiрник
наукових праць. Вип. VII. - Рiвне. - 2010. - С. 226-235.
6. Мятига О.М. Фiзична реабш тащ я в ортопедп: [навчальний пошбник]. Х. : СПДФЛ Бровш А. В., 2013. - 130 с.
7. Мятыга Е.Н., Гончарук Н.В. Современные подходы к физической
реабилитации девочек 13-14 лет при лордотической осанке // Слобожанський
науково-спортивний вюник: [наук.-теор. журн.]. - Харюв: ХДАФК, 2012. - № 4.
- С. 122-127.
8. Пешкова О.В., Мятыга Е.Н., Бисмак Е.В. Физическая реабилитация при
нарушениях осанки и плоскостопии: [учеб. пособие]. - Харьков, 2012. - 124 с.
9. Спортивна медицина i фiзична реабштащя: [навч. пошбник ] / [В.А.
Шаповалова, В.М. Коршак, В.М. Халтагарова и др.]. - К.: «Медицина», 2008. 246 с.
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 41-54
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© The Author (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of University Radom in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the term s o f the Creative Com m ons Attribution Noncom m ercial License which perm its any noncom m ercial use,
distribution, and reproduction in any m edium , provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the term s o f the Creative Com m ons Attribution N on Com m ercial License
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) which perm its unrestricted, non com m ercial use, distribution and reproduction in any medium ,
provided the w ork is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 25.05.2013. Revised: 20.08.2013. Accepted: 10.09.2013.
UDC 618.14-002-08:615.849
УДК 618.14-002-08:615.849
PECULIARITIES OF POST OPERATIONAL PERIOD OF
PATIENTS WITH INTRAPERITONEAL BLEEDING OF
GENITAL ORIGIN
Особености послеоперационного периода у пациенток с внутрибрюшными
кровотечениями генитального происхождения
I.Z. Gladchuk1, O.Ya. Nazarenko2, W. Zukow3, A. Nalazek4
И. З. Гладчук 1 , О. Я. Назаренко 2 , W. Zukow 3 , A. Nalazek 4
1Odessa National Medical University, Odessa, Ikraine
2Military-Medical Clinical Centre of the South Region, Odessa, Ukraine
3Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
4University of Economy, Bydgoszcz, Poland
1Одесский национальный медицинский университет,
2Военно-медицинский клинический центр Южного региона, Одесса
3Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
4University of Economy, Bydgoszcz, Poland
Key words: haemoperitoneum, extrauteral pregnancy, ovarian apoplexy,
compensatory-adaptative
mechanisms,
heart
rate
variability,
autohaemoreinfusion.
Ключевые слова: гемоперитонеум, внематочная беременность, апоплексия
яичника, компенсаторно-адаптационные механизмы, вариабельность
сердечного ритма, аутогемореинфузия.
Abstract
Article deals with the estimation o f efficacy o f intra- and postoperative treatment o f 97 patients who were
operated laparoscopically because o f the intraperitoneal bleedings volume from 500 ml till 1500 ml and more.
Circulating blood volume (CBV) in these patients was restituted by blood Autohaemoreinfusion together with donors’
blood and blood-substituting compounds injection. Red blood cells and hemoglobin content together with heart rate
variability (HRV) indexes were taken as the markers o f the patients’ organism functional condition and rehabilitation
efficacy estimation. Autohaemoreinfusion during acute intraperitoneal bleeding was shown to be the most physiologic
41
method o f the CBV restitution. HRV data analysis showed that compensatory-adaptative processes activity in women
with intraperitoneal blood loss above 500 ml depends on CBV loss absolute index and the way o f its restitution. It was
revealed that adaptative mechanisms functional excitation disappeared throughout 7 and 14 days o f afteroperational
period, correspondently, in patient with moderate and big blood loss who were undergone to intraoperational
autohaemoreinfusion. RBC and hemoglobin content were normal in 14-15 days after the operation in patients with
moderate bleeding which CBV was restituted by blood-substituting compounds injection. In should be mentioned that
HRV analysis showed certain sympathetic activation with reciprocal parasympathetic activity suppression together with
pertinent activation degree value normalization. All the indexes investigated restitution longest period was in patients
with big and massive intraperitoneal bleeding who received donors’ blood infusion. The conclusion was made that HRV
data analysis allows to make an objective estimation o f women with acute genital intraperitoneal bleeding (above 500
ml) treatment efficacy.
Резюме
В статье представлены данные анализа эффективности лечебных мероприятий у 24 пациенток
лапароскопически оперированных по поводу острой гинекологической патологии, осложнённой
внутрибрюшным кровотечением объёмом более 500 мл. Дефицит ОЦК восполнялся путём реинфузией
аутокрови, введением компонетов донорской крови и кровезамещающих растворов. Состояние организма и
реабилитационный процесс оценивали по данным общего анализа крови (количество эритроцитов и уровень
гемоглобина), а также анализируя вариабельность сердечного ритма (ВСР) в течении месяца после
оперативного вмешательства. Показано, что реинфузия аутокрови при острой внутрибрюшинной кровопотери
является наиболее физиологическим методом восполнения дефицита ОЦК. Показатели красной крови и данные
ВСР свидетельствует о том, что состояние компенсаторно-адаптационных процессов в организме женщин при
величине внутрибрюшной кровопотери более 500 мл зависит, как от объёма внутрибрюшной кровопотери, так
и от способа восполнения дефицита ОЦК.
O f all the gynecological operations more than half o f the emergency nature of
the abdominal surgeries is performed for acute gynecological pathology, complicated
intra-abdominal hemorrhage [5]. Almost 90% o f the causes o f internal bleeding in
women is a violation of tubal pregnancy and ovarian apoplexy. Thanks to the
widespread adoption o f routine endoscopic modern medical technologies could
significantly improve the efficiency o f diagnosis and improve treatment outcomes for
women with this disease. Significantly reduced the number of cases of massive axis
of intra-abdominal hemorrhage, followed by hemorrhagic shock, which at the present
stage of development o f medicine are regarded as a significant drawback o f the
diagnostic process. If the operation is performed when the amount of internal
bleeding does not exceed 500 ml, patients do not need the extra fluid therapy in order
replenished BCC [6]. But in cases of massive intra-abdominal hemorrhage
resuscitation measures aimed at replenishing the lost blood volume belongs, along
with the rapid cessation of bleeding, the main place among the measures aimed at the
preservation of life and healing women [1, 5].
42
Important is the question as to determine the effectiveness o f the treatment, that
is, the objectification o f women and the clinical condition of the functional state of
the organism as a whole after curative measures. This is due to a small number of
criteria for the adequacy o f medical measures of blood loss from the date of
termination to the stage of recovery. One o f these additional criteria may be the
analysis of heart rate variability (HRV), which is an integral method o f assessment of
the mechanisms o f regulation of physiological functions o f the human body. With the
help of the HRV analysis may describe the state of neuro-regulation system, to
determine the relationship between cute and parasympathetic section of the nervous
system [2, 3, 7]. This technique allows assessing the state of regulatory mechanisms
in the body and determining the degree of change compared with the level before
treatment and in healthy women, which generally makes it possible to assess the
effectiveness and adequacy of the remedial measures [7].
The aim is to assess the effectiveness of intra-and postoperative resuscitation
to restore BCC in patients with moderate to large and massive intra-abdominal
hemorrhage caused by a broken pipe pregnancy and ovarian apoplexy, by using the
method o f assessment of HRV as an additional criterion.
Materials and methods
The Department o f Obstetrics and Gynecology, number 1 ONMU and
Gynecology Clinic of the Military Medical Clinical Centre of the Southern Region
(VMKTS IOP) for the period 2006-2007 laparoscopically operated on 97 women of
childbearing age about the broken ectopic pregnancy and ovarian apoplexy. The age
of patients ranged from 17 to 42 years, amounting to an average o f (28,9 ± 4,3) years.
Clinical analyzes of blood and urine tests were performed in urgent order. With
stable hemodynamics preoperative algorithm tool o f diagnosis included pelvic
ultrasound.
Laparoscopy
was
performed
according
to
standard
procedure
under
endotracheal anesthesia with the use o f mono-and bipolar electrosurgical equipment.
All patients performed intraoperative intravenous antibiotic prophylaxis.
43
After creating the pneumoperitoneum and the introduction into the abdominal
cavity optics and instruments gave the patient the Trendelenburg position, which
ensured the centralization o f blood flow and allowed to carry out sampling the liquid
portion of blood from the subhepatic space by the proposed method reinfusion of
autologous blood (declarative patent for the invention o f Ukraine, № 51382A, UA,
IPC 6: A61V17/00 / Odessa State Medical University, I.. Z. Gladchuk, MA
Kashtalyan, O. Ya Nazarenko, O. Yakymenko) [4].
Upon entry into the abdominal cavity in 73 patients haemoperitoneum volume
does not exceed 500 ml, 12 women blood volume in the stomach was from 500 to
1,000 ml with 9 - from 1000 to 1500 ml, more than 1500 ml of blood in the stomach
was detected in 3 patients.
Intra-abdominal hemorrhage in the amount o f 500 to 1000 ml o f moderate. By
rovopotery from 1000 to 1500 ml was considered a great and more than 1500 ml massive.
If intraperitoneal blood loss did not exceed 500 ml extra fluid therapy in order
to replenish the volume o f BCC was not performed. Reinfusion of autologous blood
on the procedure [4] was performed in 12 patients (Group I o f observation). In 4
women, it was combined with intra - and postoperative blood transfusion. In 5 cases
of BCC made up for the deficit drugs donor red cells and blood substitutes (Group
II).In 7 patients with a volume of 500 ml haemoperitoneum deficit bcc replenished
only shelter replacement colloid and crystalloid solutions (group III).
Body condition was assessed by red blood cells (red blood cell count and
hemoglobin concentration) and to the analysis of heart rate variability (HRV), made
by cardiointervalometry (CMM) [2, 3, 7].
The study o f HRV was performed according to standard procedures established
by the developers of the program (Joint-Stock Company "Solveig", Ukraine).
For the analysis o f changes in HRV parameters were used, which compared
with the corresponding data 20 conditionally healthy women who received medical
examinations in gynecology clinic VMKTS IOP:
44
- SDNN - the total rate variability, which indicates the degree of adaptability of
the autonomic nervous system;
- RMSSD - the index o f activity parasympathetic level of autonomic
regulation;
- LF - Power cute waves (high-frequency component of the spectrum);
- HF - Power parasympathetic waves (low-frequency component o f the
spectrum);
- LF / HF - ratio index of cute and parasympathetic waves;
- IB (index Baevsky) - an indicator of the degree of voltage regulation systems
that characterizes the activity of the mechanisms of regulation of cute [3].
Measurements were made within one month postoperative period. All the data
were calculated using generally accepted in the medical and biological research,
parametric and non-parametric statistical analysis.
Results and discussion
Indicators o f red blood and heart rate variability at the time o f hospitalization
of patients with hemoperitoneum more than 500 ml are listed in Table. 1.
Postoperatively dynamics hemoglobin concentration, red blood cell count, as well as
HRV dependent on the amount of intraabdominal hemorrhage, and the method of
filling Lost BCC.
Thus, in the 1 st day after surgery in patients with volume haemoperitoneum
from 500 to 1,000 ml of blood loss in cases fill reinfusion o f autologous blood by
hemoglobin and red blood cell count rose, accounting (107,9 + 8,3) g / l (3, 4 + 0,1) m
/ l, respectively, in contrast to patients whose deficit bcc replenished only blood
substitute solutions. Red blood parameters they were (99 + 7) g / l (3,1 + 0,5) m / l,
respectively. H and 7th postoperative day the concentration o f hemoglobin and red
blood cell count in patients I group observations were, respectively, (110,9 + 8,3) g / l
(3,5 + 0,1) m / l, which was higher than the corresponding figures patients of group
III - (101,2 + 7,4) g / l (3,2 + 0,3) m / l. By the time of the return to active
employment (14-17th day) in patients with moderate blood loss through the
45
completion of reinfusion of autologous blood levels of hemoglobin and red blood cell
count reached almost normal values - (119,2 ± 7,4) g / l (3, 8 ± 0,2) m / l, in contrast
to patients with similar blood loss, made up for the blood substitute crystalloid and
colloid solutions - (109,7 ± 9,2) g / l (3,5 ± 0,5) m / l.
In patients with intra-abdominal hemorrhage from 1000 to 1500 ml in the first
day after surgery, accompanied by intra-operative autologous blood reinfusion, the
average level o f hemoglobin and red blood cells in the peripheral blood rose to (101,9
± 9,4) g / l (3,2 ± 0.6) million / L, exceeding the corresponding figures in patients
who have not been performed autohemoreinfusion, - (91,8 ± 5,4) g / l and (2,9 ± 0,5)
m / l. At the time o f post-surgical removal o f sutures (day 7) red blood parameters in
patients o f groups I and II were: (104,8 ± 8,4) g / l, (3,32 ± 0,5) m / l (98 , 7 ± 8,4) g /
l, (3,1 ± 0,6) m / l, respectively. On examination on the 14th day post-operative
period, the number of red blood cells and hemoglobin concentration in patients with
high blood loss and intraoperative autohemoreinfusion (Group I) were, respectively,
(111,9 ± 9,7) g / l (3,5 ± 0 8) m / l. In the same period o f observation corresponding
figures for women with the same volume o f blood loss, which made up for the deficit
bcc donor packed red blood cells and shelter replacement solutions (Group II) were
(102,2 ± 9,3) g / l and (3,2 ± 0 , 7), m / l (P <0,05).
A month after the operation red blood parameters in women with blood loss
from 1000 to 1500 ml recovered to the normal range in patients I group. The women
who make up for the loss o f blood transfused large donor erythrocyte mass and
shelter replacement solutions, red blood parameters remained below normal and
averaged (116 ± 8,3) g / l (3,7 ± 0,3) m / l.
The patient, who has a massive replenishment (2000 ml) o f blood loss was
carried out by the donor red blood cell mass and shelter replacement solutions,
recovery o f red blood indices into the normal lasted more than a month. Thus, in the
33rd day post-operative period it hemoglobin concentration was 103.7 g / l and the
amount o f erythrocytes - 3.27 million / l.
46
In cases o f combined (autohemoreinfusion + donor packed red blood cells)
make up with massive intra-abdominal hemorrhage average red blood a month
amounted to (114 ± 8,5) g / l and (3,7 ± 1,7) m / l.
Analysis of changes in key measures of HRV observed in women showed that
major changes in the parameters studied preoperative they were to substantially
decreased SDNN (in 1.9-2.6 times), elevated stress index (2.2-2.6 times ) and the
ratio of LF / HF compared with conventionally-normal values (by 27-200%) (P
<0,05; Table.).
Table. Indicators of red blood and heart rate variability at the time of
hospitalization of patients hemoperitoneum with more than 500 ml
The volume of
intra­
abdominal
hemorrhage
Moderate
from 500 to
1000 ml, N =
12
The
concentration
of hemoglobin,
g/ l
The
number of
red blood
cells, m / l
103,2 ± 7,4
3,3 ± 0.3
Large,
from 1000 to
1500 ml, N = 9
89 ± 7,1
Massive,
1,500 ml, N = 3
78,1 ± 5,3
2.9 ± 0.4
2,5 ± 0.1
Indices of heart rate variability
SDNN,
ms
RMSSD,
ms
LF,
2 ms
HF,
2 ms
LF /
HF,
conv. u
IB
conv. u
76 ± 9 *
24 ± 3
1700 ±
900 ±
1,9 ±
170 ±
350
100
0,2
24 *
2340 ±
850 ±
2,8 ±
202 ±
350
90
0,2 *
27 *
2600 ±
830 ±
3,0 ±
218 ±
350
84
0,4 *
23 *
60 ± 8 **
56 ± 7 *
23 ± 3
23 ± 4
Notes: * - P <0,05, ** - P <0,01 - possible differences compared with the corresponding figures in the control
cases (conditionally normal data, a group o f follow-up; nonparametric Krushkal - Wallis).
In the 1st postoperative day in patients with volume haemoperitoneum from
500 to 1,000 ml o f blood loss during filling method autohemoreinfusion value SDNN
tended to recovery and was (84 ± 11) ms. In contrast, in patients who have only made
up for the deficit bcc blood substitute solutions, this figure amounted to (75 ± 8) ms.
47
An index Baevsky was noted in the patients group (154 + 14) and (170 + 24)
conv. u respectively, which are not differing significantly from the corresponding
preoperative indicators was the difference in absolute value.
On the 7th postoperative day SDNN patients I group follow-up (102 + 10) ms,
which is 23% higher than in the patients of group III observation (P <0,05).Betweengroup differences in index values and Baevsky ratio LF / HF in patients of the two
groups on day 7 also differed significantly: (114 + 11) against (167 + 10), and (1,4 +
0,3) versus (2,0 + 0,2), and in patients whose BCC deficit made up for by
autohemoreinfusion, these figures were significantly different compared with the
preoperative (P <0,05).
After 2 weeks and 1 month after surgery in patients with moderate bleeding
replenishing method autohemoreinfusion blood values SDNN, stress index (Baevsky)
and the ratio LF / HF is not different from normal and were, respectively: (11 + 117)
and (126 + 14) ms (101 + 12) and (92 + 10) conv. units.; (1,4 + 0,2) and (1,3 + 0,2)
conv. u However, they differed significantly from the identical parameters in patients
with similar blood loss, made up for the blood substitute crystalloid and colloid
solutions (79 + 9) and (89 + 8) ms (151 + 26) and (137 + 22) conv. units.; (2,4 + 0,3)
and (2,0 + 0,4) conv. u , respectively (P <0,05).
Analysis o f changes in HRV in women with intra-abdominal hemorrhage from
1000 to 1500 ml in the 1st postoperative day, accompanied by intraoperative blood
autohemoreinfusion showed that the value of SDNN tended to recovery and was (118
+ 9) ms, which is significantly higher than the same figure patients who
autohemoreinfusion blood is performed, - (62 + 8) ms; P <0,05.Indicators of stress
index in patients I and II groups also differed and were (156 + 19) and (204 + 26)
conv. u , respectively (P <0,05).Similar dynamics o f the studied parameters in
patients of groups I and II and remained in the survey for 14-15th and 28th-33rd
postoperative day. Examination these intervals and values o f indicators SDNN stress
index patients with a large haemoperitoneum deficit in BCC technique that restores
48
autohemoreinfusion and without differ in average 1.8-2.6 times that was statistically
significant (P < 0.05).
The patient with massive intra-abdominal hemorrhage, lack o f BCC which has
made up for by the transfusion of donor red blood cell mass and shelter replacement
solutions HRV recovery to normal levels lasted more than a month after the surgery.
So, on the 33rd postoperative day she SDNN index was 66 ms, the ratio LF / HF - 3
conv. u, and the index Baevsky - 187 conv. u
Analysis o f the results shows in principle the possibility o f recovery of major
reserve of the organism of women with blood loss up to 1000 ml for 14 days and up
to 1,500 ml of blood loss within a month after the operation in the case of autologous
blood reinfusion. This is confirmed by the normalization of red blood indices, and
decreased tone of the autonomic regulation of the sympathetic component and a
corresponding increase o f activity of the parasympathetic regulation.
The analysis o f HRV data shows that in women with moderate to large loss of
blood, which made up for the deficit bcc reinfusion of blood, from the first days after
the operation to intensify with ethyl compensatory-adaptive regulatory processes, the
end result o f which is to restore the functional activity of the regulatory systems of
the body. In contrast, in women with a large and massive blood loss, lack o f BCC
who have made up for the introduction o f components of blood and blood substitute
solutions, within a month after surgery there is an imbalance protective and adaptive
mechanisms in the direction of increasing the activity level of sympathetic autonomic
regulation.
Results
Thus, the analysis of HRV data suggest that women with severe intra­
abdominal blood loss greater than 500 ml, the state o f the compensatory-adaptive
processes in the body depends on the amount o f blood loss, and the method of the
shortfall BCC.
Autohemoreinfusion blood during acute intra-abdominal hemorrhage is the
most physiological method shortfall BCC.
49
Thus, the degree of functional stress of adaptive mechanisms in patients with
moderate to large loss of blood, which was performed intraoperative reinfusion of
autologous blood from the abdominal cavity within 14 days after the treatment can be
considered, corresponds to the normal state o f a biological organism.
With the shortfall of BCC in patients with moderate blood loss only blood
substitute solutions of red blood parameters o f HRV and return to normal within a
month after surgery. According to the FAR, they continued activation nice
department and there is a corresponding decrease in activity parasympathetic
department regulation at a certain normalization o f the degree of tension (index
Baevsky).
The greatest period o f normalization of red blood cells and data HRV observed
in patients with large and massive blood loss, who made up for the deficit BCC
components o f blood and blood substitute solutions
With the help of the HRV analysis can objectively assess the functional activity
of the regulatory systems of women with varying levels of intra-abdominal blood loss
in the postoperative period. Such an assessment seems to us one o f the factors of an
objective analysis o f the effectiveness of the treatment.
REFERENCES
1. Айламазян Э. К. Неотложная помощь при экстренных состояниях в
гинекологии / Э. К. Айламазян, И. Т. Рябцева. — Н. Новгород : НГМА, 2003. —
183 с.
2. Баевский Р. М. Оценка адаптационных возможностей организма и риск
развития заболеваний / Р. М. Баевский, А. П. Берсенева. — М. : Медицина,
1997. — С. 205-214.
3.
Воскресенский А. Д.
показателей
Статистический
гемодинамики
в
анализ
сердечного
физиологических
ритма и
исследованиях
/ А. Д. Воскресенский, М. Д. Вентцель. — М. : Наука, 1974. — 221 с.
4. Декларацтний патент № 51382А, UA, МПК6: А61В17/00. Спошб решфузп
кровi з черевно! порожнини при лапароскотчнш г т е к о л о п ч н т операцп
50
/ Гладчук I. З., Каштальян М. А., Назаренко О. Я., Якименко О. В. ; заявник та
патентовласник Одес. держ. мед. ун-т ; заявл. 18.12.2006 ; опубл. 25.04.07, Бюл.
№ 5.
5. Запорожан В. Н. Акушерство и гинекология / В. Н. Запорожан. — Кн. 2 :
Гинекология : Учебник. — К. : Здоров’я, 2001. — 328 с.
6. Ярочкин В. С. Острая кровопотеря / В. С. Ярочкин, В. П. Панов,
П. И. Максимов. — М. : Медицинское информационное агентство, 2004. 363 с.
7. M alik M. Components o f heart rate variability. What they really mean and what
we really measure / M. Malik, A. J. Camm // Am. J. Cardiol. — 1993. — Vol. 72. —
P. 821-822.
Из всех гинекологических операций экстренного характера больше половины абдоминальных оперативных вмешательств выполняются по поводу острой гинекологической
патологии, осложненной внугрибрюшным кровотечением [5]. Почти в 90 % случаев причинами внутреннего кровотечения у женщин являются нарушенная трубная беременность и
апоплексия яичника. Благодаря ш ирокому внедрению в повседневную практику современных эндоскопических медицинских технологий удалось значительно повысить эффективность
диагностики и улучшить результаты лечения у женщин с указанной патологией. Значительно снизилось число случаев массивной интраабдоминальной кровопотери, сопровождаемых
геморрагическим шоком, которые на современном этапе развития медицины расцениваются как значительный недостаток диагностического процесса. Если операция выполняется, когда
объем внутренней кровопотери не превышает 500 мл, больные не нуждаются в дополнительной инфузионной терапии с целью восполнения ОЦК [6]. Но в случаях массивной
интраабдоминальной кровопотери реанимационным мерам, направленным на восполнение утраченного ОЦК, принадлежит, наряду с оперативной остановкой кровотечения, главное
место среди мер, направленных на сохранение жизни и выздоровление женщины [1; 5].
Важным становится вопрос относительно определения эффективности проведенного лечения, именно, объективизации клинического состояния женщин и функционального
состояния организма в целом после лечебных мероприятий. Это объясняется малым количеством критериев достаточности лечебных мероприятий от момента прекращения кровопотери
до этапа выздоровления. Одним из таких дополнительных критериев может быть анализ вариабельности сердечного ритма (ВСР), который является интегральным методом оценки
состояния механизмов регуляции физиологических функций организма человека. С помощью анализа ВСР возможно охарактеризовать состояние нейрогуморальной системы регуляции,
определить соотношение между симпатичным и парасимпатичным отделами вегетативной нервной системы [2; 3; 7]. Данная методика позволяет оценить состояние механизмов
регуляции в организме и определить степень их изменения по сравнению с уровнем до лечения и у здоровых женщин, что в целом дает возможность оценить эффективность и
достаточность лечебных мероприятий [7].
Ц елью работы является оценка эффективности интра- и послеоперационных реанимационных мероприятий, направленных на восстановление ОЦК у пациенток с
умеренной, большой и массивной внутрибрюшной кровопотерей, вызванной нарушенной трубной беременностью и апоплексией яичника, с помощью использования метода оценки ВСР
как дополнительного критерия.
М атер и ал ы и м етоды и сследования
На базе кафедры акушерства и гинекологии № 1 ОНМУ и в клинике гинекологии Военно-медицинского клинического центра Южного региона (ВМКЦ ЮР) за период 2006­
2007 гг. лапароскопически прооперировано 97 женщин репродуктивного возраста по поводу нарушенной трубной беременности и апоплексии яичника. Возраст больных колебался от 17
до 42 лет, составив в среднем (28,9±4,3) года.
Общеклинические анализы крови и мочи проводили в ургентном порядке. При стабильной гемодинамике предоперационный алгоритм инструментальной диагностики
включал УЗИ органов малого таза.
Лапароскопию выполняли по общепринятой методике под эндотрахеальным наркозом с использованием моно- и биполярной электрохирургической техники. Всем
пациенткам интраоперационно внутривенно проводили антибиотикопрофилактику.
После создания пневмоперитонеума и введения в брюшную полость оптики и инструментов больной придавали положение Тренделенбурга, что обеспечивало централизацию
кровообращения и позволяло осуществить забор жидкой части крови из подпечёночного
пространства по предложенной методике реинфузии аутокрови (Декларационный патент
Украины на изобретение, № 51382А, UA, МПК6: А61В17/00 / Одесский государственный медицинский университет ; I. З. Гладчук, М. А. Каштальян, О. Я. Назаренко, О. В. Якименко) [4].
При вхождении в брюшную полость у 73 пациенток объём гемоперитонеума не превышал 500 мл, у 12 женщин объём крови в животе составил от 500 до 1000 мл, у 9 — от
1000 до 1500 мл; свыше 1500 мл крови в животе было обнаружено у 3 пациенток.
Внутрибрюшную кровопотерю в объёме от 500 до 1000 мл оценивали как умеренную. Кровопотерю от 1000 до 1500 мл считали большой, а свыше 1500 мл — массивной.
Если внутрибрюшная кровопотеря не превышала 500 мл, дополнительной инфузионной терапии с целью восполнения объёма ОЦК не проводили. Реинфузия аутокрови по
описанной методике [4] была выполнена у 12 пациенток (I группа наблюдения). У 4 женщин она сочеталась с интра- и послеоперационным переливанием донорской крови. В 5 случаях
дефицит ОЦК восполняли препаратами донорской эритроцитарной массы и кровезаменителями (II группа). У 7 пациенток с объёмом гемоперитонеума более 500 мл дефицит ОЦК
восполнялся только коллоидными и кристаллоидными кровезаменяющими растворами (III группа).
51
Состояние организма оценивали по показателям красной крови (количество эритроцитов и концентрация гемоглобина) и данным анализа вариабельности сердечного ритма
(ВСР), выполненного методом кардиоинтервалометрии (КИМ) [2; 3; 7].
Исследование ВСР проводили по стандартной методике, созданной разработчиками программы (АОЗТ «Сольвейг», Украина).
Для анализа изменений ВСР применяли показатели, которые сравнивали с соответствующими данными 20 условно-здоровых женщин, проходивших диспансерное
обследование в клинике гинекологии ВМКЦ ЮР:
— SDNN — показатель суммарной вариабельности, который отображает степень адаптивности вегетативной нервной системы;
— RMSSD — показатель активности парасимпатичного звена вегетативной регуляции;
— LF — мощность симпатичных волн (высокочастотной составляющей спектра);
— HF — мощность парасимпатичных волн (низкочастотной составляющей спектра);
— LF/HF — индекс соотношения симпатичных и парасимпатичних волн;
— ИБ (индекс Баевского) — показатель степени напряжения систем регуляции, характеризующий активность механизмов симпатичной регуляции [3].
Измерения проводили в течение месяца послеоперационного периода. Все полученные данные рассчитывали с помощью общепринятых в медико-биологических исследованиях
параметрических и непараметрических методов статистического анализа.
Резу л ьтаты и сследования и и х обсуждение
Показатели красной крови и вариабельности сердечного ритма на момент госпитализации пациенток с гемоперитонеумом более 500 мл отображены в табл. 1. В
послеоперационном периоде динамика концентрации гемоглобина, количества эритроцитов, а также показателей ВСР зависели как от объёма интраабдоминальной кровопотери, так и от
способа восполнения утраченного ОЦК.
Так, в 1-е сутки после операции у пациенток с объёмом гемоперитонеума от 500 до 1000 мл в случаях восполнения кровопотери методом реинфузии аутокрови уровень
гемоглобина и количество эритроцитов повышались, составляя (107,9+8,3) г/л и (3,4±0,1) млн/л соответственно, в отличие от пациенток, у которых дефицит ОЦК восполнялся только
кровезамещающими растворами. Показатели красной крови у них составили (99+7) г/л и (3,1+0,5) млн/л соответственно. На 7-е сутки послеоперационного периода концентрация
гемоглобина и количество эритроцитов у пациенток I группы наблюдения составили соответственно (110,9+8,3) г/л и (3,5+0,1) млн/л, что превышало аналогичные показатели у пациенток
III группы — (101,2+7,4) г/л и (3,2+0,3) млн/л. К моменту возвращения к активной трудовой деятельности ( 1 4 -17-е сутки) у пациенток с восполнением умеренной кровопотери путём
реинфузии аутокрови уровень гемоглобина и количество эритроцитов достигали практически нормальных значений — (119,2+7,4) г/л и (3,8+0,2) млн/л, в отличие от пациенток с
аналогичной кровопотерей, восполненной коллоидными и кристаллоидными кровезамещающими растворами — (109,7+9,2) г/л и (3,5+0,5) млн/л.
У пациенток с интраабдоминальной кровопотерей от 1000 до 1500 мл в первые сутки после операции, сопровождавшейся интраоперационной реинфузией аутокрови,
средний уровень гемоглобина и количество эритроцитов в периферической крови поднялись до (101,9+9,4) г/л и (3,2+0,6) млн/л, превышая аналогичные показатели у пациенток, которым
аутогемореинфузия не выполнялась, — (91,8+5,4) г/л и (2,9+0,5) млн/л. На момент снятия послеоперационных швов (7-е сутки) показатели красной крови у пациенток I и II групп
составили: (104,8+8,4) г/л, (3,32+0,5) млн/л и (98,7+8,4) г/л, (3,1 +0,6) млн/л соответственно. При обследовании на 14-е сутки послеоперационного периода количество эритроцитов и
концентрация гемоглобина у пациенток с большой кровопотерей и интраоперационной аутогемореинфузией (I группа) составили, соответственно, (111,9+9,7) г/л и (3,5+0,8) млн/л. В этот
же период наблюдения аналогичные показатели у женщин с тем же объёмом кровопотери, где дефицит ОЦК восполнялся донорской эритроцитарной массой и кровезаменяющими
растворами (II группа), были (102,2+9,3) г/л и (3,2+0,7) млн/л (P<0,05).
Через месяц после операции показатели красной крови у женщин с кровопотерей от 1000 до 1500 мл восстанавливались до нормальных значений у пациенток I группы. У
женщин, которым для восполнения большой кровопотери переливали донорскую эритроцитарную массу и кровезаменяющие растворы, показатели красной крови оставались ниже нормы
и в среднем составили (116+8,3) г/л и (3,7+0,3) млн/л.
У пациентки, у которой восполнение массивной (2000 мл) кровопотери проводилось за счёт донорской эритроцитарной массы и кровезаменяющих растворов,
восстановление показателей красной крови до нормальных показателей длилось более месяца. Так, на 33-и сутки послеоперационного периода концентрация гемоглобина у неё
составляла 103,7 г/л, а количество эритроцитов — 3,27 млн/л.
В случаях комбинированного (аутогемореинфузия + донорская эритроцитарная масса) восполнения ОЦК при массивной интраабдоминальной кровопотере средние
показатели красной крови, через месяц составили (114+8,5) г/л и (3,7+1,7) млн/л.
Анализ изменений основных показателей ВСР у наблюдаемых женщин показал, что основные дооперационные изменения исследуемых показателей у них заключались в
существенном снижении показателя SDNN (в 1,9-2,6 раза), повышении показателя индекса напряжения (в 2,2-2,6 раза) и соотношения LF/HF по сравнению с условно-нормальными
величинами (на 27-200 %) (P<0,05; табл.).
Таблица. Показатели красной крови и вариабельности сердечного ритма на момент госпитализации
пациенток с гемоперитонеумом более 500 мл.
Объём внутрибрюшной
Концентрация
Количество
кровопотери
гемоглобина, г/л
эритроцитов, млн/л
Показатели вариабельности сердечного ритма
SDNN,
RMSSD, мс
мс
Умеренный,
LF,
HF,
LF/HF, усл.
ИБ,
мс2
мс2
ед.
усл. ед.
103,2+7,4
3,3+0.3
76+9*
24+3
1700+350
900+100
1,9+0,2
170+24*
89+7,1
2.9+0.4
60+8**
23+3
2340+350
850+90
2,8+0,2*
202+27*
78,1+5,3
2,5+0.1
56+7*
23+4
2600+350
830+84
3,0+0,4*
218+23*
от 500 до 1000 мл, N =
12
Большой,
от 1000 до 1500 мл, N =
9
Массивный,
более 1500 мл, N = 3
52
П ри м ечан и я: * — Р<0,05, ** — Р<0,01 — возможные расхождения по сравнению с соответствующими показателями в контрольных наблюдениях (условно нормальные
данные, группа диспансерного наблюдения; непараметрический критерий Крушкал — Валлис).
В 1-е сутки послеоперационного периода у пациенток с объёмом гемоперитонеума от 500 до 1000 мл при восполнении кровопотери методом аутогемореинфузии величина
SDNN имела тенденцию к восстановлению и составила (84+11) мс. В отличие от них, у пациенток, у которых дефицит ОЦК восполнялся только кровезамещающими растворами, данный
показатель равнялся (75+8) мс.
Величина индекса Баевского составила у пациенток отмеченных групп (154+14) и (170+24) усл. ед. соответственно, что, не отличаясь существенно от соответствующих
дооперационных показателей, имело различия п о абсолютным величинам.
На 7-е сутки послеоперационного периода SDNN у пациенток I группы наблюдения составил (102+10) мс, что на 23 % превышало аналогичные показатели у пациенток III
группы наблюдения (P<0,05). Межгрупповые различия величин индекса Баевского и соотношения LF/HF у пациенток этих двух групп на 7-е сутки также существенно различались:
(114+11) против (167+10) и (1,4+0,3) против (2,0+0,2), причем у пациенток, дефицит ОЦК у которых восполняли методом аутогемореинфузии, эти показатели существенно отличались по
сравнению с дооперационными (P<0,05).
Через 2 нед и через 1 мес после операции у пациенток с восполнением умеренной кровопотери методом аутогемореинфузии крови величины SDNN, индекса напряжения
(Баевского) и соотношения LF/HF не отличались от нормальных и составляли соответственно: (117+11) и (126+14) мс; (101+12) и (92+10) усл. ед.; (1,4+0,2) и (1,3+0,2) усл. ед. При этом
они значительно отличались от идентичных показателей у пациенток с аналогичной кровопотерей, восполненной коллоидными и кристаллоидными кровезамещающими растворами:
(79+9) и (89+8) мс; (151+26) и (137+22) усл. ед.; (2,4+0,3) и (2,0+0,4) усл. ед. соответственно (P<0,05).
Анализ изменения показателей ВСР в организме женщин с интраабдоминальной кровопотерей от 1000 до 1500 мл в 1-е сутки после операции, сопровождавшейся
интраоперационной аутогемореинфузией крови, показал, что величина SDNN имела тенденцию к восстановлению и составила (118+9) мс, что существенно превышало аналогичный
показатель у пациенток, которым аутогемореинфузия крови не выполнялась, — (62+8) мс; P<0,05. Показатели индекса напряжения у пациенток I и II групп также отличались и составили
(156+19) и (204+26) усл. ед. соответственно (P<0,05). Аналогичная динамика изменения исследуемых показателей у пациенток I и II групп сохранялась и при обследовании на 14-15-е и
28-е-33-и сутки послеоперационного периода. При обследовании в эти временные интервалы величины показателей SDNN и индекса напряжения у пациенток с большим объёмом
гемоперитонеума, дефицит ОЦК у которых восполняли методом аутогемореинфузии и без него, различались в среднем в 1,8-2,6 раза, что было статистически достоверным (P<0,05).
У пациентки с массивной внутрибрюшной кровопотерей, дефицит ОЦК у которой восполняли при помощи переливания донорской эритроцитарной массы и
кровезаменяющих растворов, восстановление показателей ВСР до нормальных значений продолжалось более месяца после оперативного лечения. Так, на 33-и сутки послеоперационного
периода показатель SDNN у неё составил 66 мс, соотношение LF/HF — 3 усл. ед., а индекс Баевского — 187 усл. ед.
Анализ полученных результатов свидетельствует о принципиальной возможности восстановления основных резервных возможностей организма женщин с кровопотерей до
1000 мл в течение 14 сут и с кровопотерей до 1500 мл в течение месяца после операции в случае реинфузии аутокрови. Это подтверждается нормализацией показателей красной крови, а
также снижением тонуса симпатического звена вегетативной регуляции и соответственного повышения активности парасимпатической регуляции.
Анализ данных ВСР свидетельствует, что в организме женщин с умеренной и большой кровопотерей, которым дефицит ОЦК восполняли реинфузией крови, с первых дней
после операции активизируются компенсаторно-адаптационные регуляторные процессы, конечным результатом которых является восстановление функциональной активности
регуляторных систем организма. В отличие от этого, в организме женщин с большой и массивной кровопотерей, дефицит ОЦК у которых восполняли введением компонентов донорской
крови и кровезамещающих растворов, в течение месяца после оперативного вмешательства отмечается дисбаланс защитно-адаптационных механизмов в сторону повышения активности
симпатического звена вегетативной регуляции.
В ы воды
Таким образом, анализ данных ВСР позволяет предположить, что у женщин с острой внутрибрюшной кровопотерей, превышающей 500 мл, состояние компенсаторно­
адаптационных процессов в организме зависит как от объема кровопотери, так и от способа восполнения дефицита ОЦК.
Аутогемореинфузия крови при острой внутрибрюшной кровопотере является наиболее физиологическим методом восполнения дефицита ОЦК.
Так, степень функционального напряжения адаптационно-приспособительных механизмов у пациенток с умеренной и большой кровопотерей, которым интраоперационно
выполнялась реинфузия аутокрови из брюшной полости, уже через 14 сут после лечения можно считать соответствующей нормальному состоянию биологического организма.
При восполнении дефицита ОЦК у пациенток с умеренной кровопотерей только кровезамещающими растворами показатели красной крови и ВСР возвращаются к норме в
течение месяца после операции. Согласно данным ВСР, у них продолжается активация симпатичного отдела и происходит соответствующее уменьшение активности парасимпатичного
отдела регуляции при определенной нормализации степени напряжения (индекса Баевского).
Наибольший срок нормализации показателей красной крови и данных ВСР наблюдается у пациенток с большой и массивной кровопотерей, у которых дефицит ОЦК
восполнялся компонентами донорской крови и кровезамещающими растворами
53
С помощью анализа ВСР можно объективно оценить степень функциональной активности регуляторных систем организма женщин с различными объемами
внутрибрюшных кровопотерь в течение послеоперационного периода. Подобная оценка представляется нам одним из факторов объективного анализа эффективности проведенного
лечения.
ЛИ ТЕРА ТУ РА
1. Айламазян Э. К. Неотложная помощь при экстренных состояниях в гинекологии / Э. К. Айламазян, И. Т. Рябцева. — Н. Новгород : НГМА, 2003. — 183 с.
2. Баевский Р. М. Оценка адаптационных возможностей организма и риск развития заболеваний / Р. М. Баевский, А. П. Берсенева. — М. : Медицина, 1997. — С. 205-214.
3. Воскресенский А . Д. Статистический анализ сердечного ритма и показателей гемодинамики в физиологических исследованиях / А. Д. Воскресенский, М. Д. Вентцель. — М. :
Наука, 1974. — 221 с.
4. Декларацшний патент № 51382А, UA, МПК6: А61В17/00. Спос1б решфузп кров1 з черевно! порожнини при лапароскошчнш гш еколопчнш операци / Гладчук I. З., Каштальян М.
А., Назаренко О. Я., Якименко О. В. ; заявник та патентовласник Одес. держ. мед. ун-т ; заявл. 18.12.2006 ; опубл. 25.04.07, Бюл. № 5.
5. Запорожан В. Н. Акушерство и гинекология / В. Н. Запорожан. — Кн. 2 : Гинекология : Учебник. — К. : Здоров’я, 2001. — 328 с.
6. Ярочкин В. С. Острая кровопотеря / В. С. Ярочкин, В. П. Панов, П. И. Максимов. — М. : Медицинское информационное агентство, 2004. - 363 с.
7. M alikM . Components o f heart rate variability. W hat they really mean and what we really measure / M. Malik, A. J. Camm // Am. J. Cardiol. — 1993. — Vol. 72. — P. 821-822.
54
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 55-76
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© The Author (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of University Radom in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the term s o f the Creative Com m ons Attribution Noncom m ercial License which perm its any noncom m ercial use,
distribution, and reproduction in any m edium, provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the term s o f the Creative Com m ons Attribution N on Com m ercial License
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) which perm its unrestricted, non com m ercial use, distribution and reproduction in any medium , provided
the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 15.06.2013. Revised: 20.08.2013. Accepted: 10.09.2013.
New trends in the treatment of type 2 diabetes
Nowe trendy w leczeniu cukrzycy typu 2
1
Mateusz Czerwiński 1, Agnieszka
Boniek , Remigiusz Sokołowski 1, Walery2 Zukow
department and Clinic of Geriatrics, Nicolaus Copernicus University Collegium Medicum, Bydgoszcz, Poland
2Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
Keywords: type 2 diabetes, hyperglycemia, hypertension, dyslipidemia, metabolic control,
individualization of treatment.
Słowa kluczowe: cukrzyca typu 2, hiperglikemia, nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia, kontrola
metaboliczna, indywidualizacja leczenia.
Abstract
Introduction. Type 2 diabetes has become a problem in this day and age of almost unimaginable scale.
This disease threatens men above all in relation to her late micro-and macrovascular complications and
neuropathy, significantly impairing the quality of life for many patients. To effectively treat it alone is
not enough to control hyperglycemia, a major symptom of diabetes. Nowadays, this disease requires
the physician and patient as well, multivariate approach based on glycemic control, blood pressure and
lipid levels. For each patient, determine individual treatment goals, taking into account factors that are
necessary to achieve them.
Aim. Demonstration of how it should look like the treatment of type 2 diabetes in light of recent
research.
55
Materials and Methods. Using keywords and topic of the initial assumptions, We analyzed
randomized controlled trials, published in English in international journals.
Conclusions. Determining the treatment of a patient with type II diabetes requires a multidisciplinary
approach from a doctor, patient-oriented. Patients must be enabled in the course of treatment decisions,
and the process of treatment, consider the following factors: motivation and commitment to the patient
in the treatment process, the risk of medication side effects (especially hypoglycaemia), duration of
disease, life expectancy, co-morbidities, the presence and severity of vascular complications and the
preferences and financial capabilities of the patient. It is thus possible to achieve success in the
treatment of a patient and to ensure a better quality of life.
Streszczenie
Wstęp. Cukrzyca typu 2 stała się w dzisiejszych czasach problemem o wręcz niewyobrażalnej skali.
Choroba ta zagraża ludziom przede wszystkim w związku z jej późnymi powikłaniami mikro i
makronaczyniowymi oraz neuropatią, znacznie pogarszając jakość życia wielu pacjentów. Aby
skutecznie ją leczyć nie wystarczy sama kontrola hiperglikemii, głównego objawu cukrzycy. W
dzisiejszych czasach choroba ta wymaga od lekarza, a także i pacjenta, podejścia wieloczynnikowego
opartego na kontroli glikemii, ciśnienia tętniczego i poziomu lipidów. Dla każdego pacjenta należy
ustalać indywidualne cele leczenia z uwzględnieniem czynników, które są niezbędne do ich
osiągnięcia.
Cel. Wykazanie jak powinno wyglądać leczenie cukrzycy typu 2 w świetle najnowszych badań.
Materiały i metody. Posługując się słowami kluczowymi i pierwotnymi założeniami tematu pracy,
przeszukano publikacje medyczne z czasopism i podręczników autorów polskich i zagranicznych.
Przeanalizowano
randomizowane
badania
kliniczne,
opublikowane
w języku
angielskim
w
międzynarodowych czasopismach.
Wnioski. Ustalenie leczenia chorego na cukrzycę typu drugiego wymaga od lekarza podejścia
multidyscyplinarnego, ukierunkowanego na pacjenta. Chory musi być włączony w przebieg decyzji
terapeutycznych,
a
sam
proces
leczenia,
uwzględniać
następujące
czynniki:
motywację
i
zaangażowanie pacjenta w proces leczenia, ryzyko działań niepożądanych przyjmowanych leków
(przede wszystkim hipoglikemii), czas trwania choroby, przewidywaną długość życia, choroby
współistniejące, obecność i zaawansowanie powikłań naczyniowych oraz preferencje i możliwości
finansowe chorego. W ten sposób możliwe osiągnięcie sukcesu w terapii oraz zagwarantowanie
pacjentowi lepszej jakości życia.
56
Introduction.
Diabetes, especially the type 2, has become the threshold of the twenty-first century, the problem of
large scale, both in Poland and in the world. Currently, it is one of the most serious and common health
problems and you have to come in contact with her professional practice. In 2012, diabetes had
suffered more than 371 million of the world population, but almost half of the patients with diabetes
were undiagnosed, and died at her 4.8 million people. [1]
In Poland, diabetes affects about 10% of the adult population, it is more than 3 million people and
another 5 million are patients with glucose intolerance and diabetes mellitus 2011 caused more than
29,000 deaths. This disease is not only one of the major risk factors for cardio - vascular system, is also
considered a risk equivalent, which is synonymous with the presence o f symptomatic cardiovascular
disease - vascular. In patients with diabetes, the risk of coronary heart disease, cerebrovascular disease
or peripheral vascular atherosclerosis is 2-4 times higher than in people without diabetes. It also results
in higher hospital mortality and post-hospital patients after myocardial infarction, a higher risk of
complications associated with acute and risk of retinopathy, nephropathy,
and neuropathy.
Cardiovascular diseases are, in turn, the primary cause of morbidity and death of people with type 2
diabetes. [2, 3] In the years 2001-2011 in Poland NATPOL survey was conducted in 2011, the results
of which determined the prevalence of risk factors for cardiovascular Poland. The aim of the project
was to determine what proportion of the Polish population aged 18 to 79 years they have and how they
have changed over the past ten years. It was found that although significant increase in the
effectiveness of treatment for hypertension, but also increased the number of patients with this disease.
The percentage of smokers and people with high cholesterol levels, on the other hand, you increase
Veins in the percentage of obese people which correlates with an increase in the incidence of type 2
diabetes by 25% over the last ten years. [4]
Accumulation of risk factors for cardiovascular greatly increases the risk of cardiovascular
complications, hence the care of people with diabetes is a serious social problem. [5]
Treatment of hyperglycemia
57
Effective treatment of diabetes should be based primarily on preventing and delaying the development
of these complications cardio - vascular and be a complex and multifactorial. To achieve the aim must
be to achieve recommended in the guidelines PTD 2013 targets in terms of both carbohydrate and lipid
and blood pressure. Until recently, the issue of type 2 diabetes has been downplayed as opposed to type
1, which is thought to be more dangerous.
In 1993, he published the results of a large clinical trial called the Diabetes Control and Complications
Trial (DCCT), which ran from 1983 to 1993 on a group of 1441 people aged between 13 and 39 years
of age with type 1 diabetes. This study showed that maintaining glucose level as near as possible to the
correct, slows the progression of ocular damage by 76%, about 50% of kidney and peripheral nerves by
60% caused by diabetes. Demonstrated that intensive insulin largely prevents the development of
diabetic vascular complications of type 1. [3, 6] Also, clinical trials in different ways and levels of
blood glucose control in type 2 diabetes have shown that lowering glucose levels can lead to a
reduction in cardiovascular events - diseases.
In 1998, the results of the largest study of type 2 diabetes, United Kingdom Prospective Diabetes Study
(UKPDS). The study included 5102 patients with newly diagnosed type 2 diabetes in the years 1977­
1991. UKPDS demonstrated that the pursuit of metabolic translates into a reduction in the risk of
complications. The overall rate of microvascular complications was reduced by 25% compared to the
conventional treatment. [7] Hence the recommendation to maintain HbA1c in type 2 diabetes at a level
not higher than 7%. Achieving this requires the introduction of the new antidiabetic drugs in the later
stages of getting treatment. [8, 27]
The year 2003 should be associated with the introduction of the principle of multi-factor treatment,
which involved simultaneous control of glycemia, lipemia and blood pressure. All this because of a
major Steno-2, according to which glycemic control (H bA lc < 6.5%), pressure equalization (< 130/80)
and lipid (total chol. < 175mg/dl, TG < 150 mg / dL ) reduces the incidence of cardio - vascular and
progression of retinopathy, nephropathy and neuropathy [9, 10].
A breakthrough in the current regimens for type 2 diabetes was published in the years 2008 to 2009
three large randomized clinical trials: ADVANCE, ACCORD and VADT (Table 1), which showed that
intensive glucose lowering to reduce cardiovascular risk - does not bring significant vascular benefits in
patients with long lasting diabetes. [6, 8, 24]
ACCORD study showed that participants treated intensively, the incidence of death was even higher
than standard treatment. Therefore the intensive glucose-lowering therapy to achieve normal levels of
HbA1c is associated with increased mortality and has no effect on the incidence of complications [8, 9,
58
21, 27]. Cities VADT and ADVANCE trials demonstrated that intensive glucose-lowering therapy
reduces the risk of microvascular complications only, and does not have the effect of reducing the
incidence of heart attacks. Until now, because of glycemic control to be a rule that the higher the
greater the reduction in HbA1c reduction in the risk of vascular complications. Even seven years ago
PTD has recommended lowering glycated hemo-globin to < 6.1% for all patients with diabetes. This
position changed after the publication of the results w / in R & D PT currently recommends four target
H bA lc: < 7% as a general criterion, < 6.5% for patients with short-term type 2 diabetes < 8% in elderly
patients with longstanding diabetes and at least one complication macroangiopathy, H bA lc < 6.1% in
women planning to become pregnant and non-pregnant. [11, 25]
Table 1. Summary of the results of ACCORD, ADVANCE, VADT. Modified p discontinuation
Dabrowski, M., "The objectives of treating a patient with diabetes-how aggressively to pursue
them?", Medicine Right arrow 2013, 3 (204), pp.20-28.
Study
AC CO RD
ADVANCE
VADT
N u m b er of
patients
10251
11140
1791
D uration of
diabetes
(years)
10
8
11.5
Achieved H b A lc
Baseline
H b A lc
8.10%
7.20%
9.40%
T he p rim ary endpoint
Intensive
T reatm en t
S ta n d ard
Therapy
6.40%
7.50%
6.30%
6.90%
7.00%
8.50%
H R p rim ary endpoint
(95% CI)
1.22
1.35
0,90 (0,78-1,04)
(1,01-1,46) p =
0.04
(1,04-1,76) p =
0.02
0.9
0.93
0.88
(0,82-0,98)
p = 0.01
(0,83-1,06)
(0,74-1,04)
0.88
1.07
1.32
(0,74-1,05)
(0,81-1,42)
Myocardial infarction, or
nonfatal stroke,
cardiovascular death vascular
Death cardio - vascular,
myocardial infarction, or
nonfatal stroke; formation /
progression o f retinopathy or
nephropathy
H R d eath from
H R of d eath
fro m all causes cardio - vascular
(95% CI)
(95% CI)
For incident
microvascular: 0.94 (0,84­
1,06)
Myocardial infarction or
nonfatal stroke, fatal cardio vascular, hospitalization for
heart failure, revascularization
(0,81-2,14)
In February 2012, published version of the common position of the ADA and EASD for a modern
approach to the treatment of diabetes, which involves the patient's significant role in the therapeutic
59
process. According to this document, the physician should consider starting therapy: the patient's
motivation and commitment in the process of treatment, the risk of medication side effects (especially
hypoglycaemia), duration of disease, life expectancy, co-morbidities, the presence and severity of
vascular complications and the preferences and capabilities of the patient. In other words, the doctor is
only an advisor, but to achieve the goal of full glycemic control depends largely on the patient. [6, 8,12,
27] Hence, continued to emphasize the important role of non-pharmacological treatment of diabetes,
the effects of which have the greatest impact. According to the ADA recommendations PTD and 2013
years of first-line drug for the treatment of type 2 diabetes is metformin. In case of contraindications
can be used instead of metformin, a sulphonylurea, an inhibitor of DPP-4 and GLP-1 agonist,
especially when one of our goals is to reduce the weight. When the maximum dose of oral
monotherapy does not lead to the satisfactory level of HbA1c must be accompanied by a drug from
another group, according to the ADA agonist of the GLP-1 or insulin. Note the selection appropriate
drug having efficacy, risk of side effects and the cost of the product, which for example in the case of
drugs incretin exceed the financial capacity of the patient. Following the still recent recommendations
PTD, in the third stage to join an oral drug NPH intermediate acting as a single injection or long-acting
insulin analogue. They may also provide basal insulin or a mixture of the two injections per day which
allows you to reach a greater decrease in HbA1c, but is associated with risk of hypoglycemia and
weight gain [6, 11,13].Currently, non-pharmacological measures and a wide range of antidiabetic
agents joined a relatively new drugs incretin receptor agonists for the glucagon-like peptide-1 (GLP-1),
and drugs that inhibit the enzyme dipeptidyl peptidase IV (DPP-4). They work in the mechanism of
gastrointestinal axis - pancreatic, and reduce the level of glucose in the situation when it is elevated.
This translates into a lack of adverse reaction which is hypoglycaemia. In addition, agonists of the
GLP-1 via their action on the central nervous system zmiejszajq appetite resulting in weight reduction,
the desired effect in the case of type 2 diabetes. [22, 23, 24]
Treatment of hypertension
Patients with type 2 diabetes are more predisposed to the development of hypertension, the
pathogenesis of which consists of various factors such as the autonomic neuropathy, tissue sensitivity
to catecholamines, hyperinsulinemia, obesity-related renal causes a reduced level of renin and
aldosterone. [14] In patients with diabetes, hypertension is diagnosed twice as often as in healthy
people and people with diabetes should be monitored on a par with the level of blood glucose. As
already mentioned above, a breakthrough for diabetes, the UKPDS also affected the treatment of
60
hypertension. The study showed that in patients under the strict control of blood pressure reduction to
the average values of 144/82 mm Hg was associated with a significant reduction in the risk of stroke,
microvascular complications, mortality associated with diabetes. [7, 10] There was a linear relationship
between the increase in systolic blood pressure and the risk of heart attack or complications from small
vessels. Therefore demonstrated that systolic blood pressure o f 10 mm Hg resulted in an increased risk
of myocardial infarction by 11%. [14] Since then, the global value of referrals target blood pressure
was systolic blood pressure <130 mm Hg and diastolic blood pressure <80 mm Hg (AACE and
IDF).The recommendations of the IDF in acceptable higher blood pressure only in elderly patients
[10].PTD advised these values to the year 2010 when it released the results of the ACCORD dishes on
antihypertensive treatment in diabetes. There were no differences in the reduction in risk of myocardial
infarction, non-fatal stroke, or death from cardiovascular - vascular the reduction in systolic blood
pressure <120 mm Hg in patients receiving intensive and <140 mm Hg in the standard therapy group.
The intensive antihypertensive effect in a lower rate of stroke, but this was paid for at the expense of
the more common side effects and a higher consumption of antihypertensive drugs. [10] Since 2011,
the recommendations of PTD appears to change recording in patients with type 2 diabetes reduce blood
pressure to <140/90 mm Hg, although it may be lowering the pressure to <130 / <80 mm Hg in patients
with newly diagnosed hypertension, no organ damage and patients with diabetic nephropathy. Also, the
ADA in its recommendations in 2013 recommended a reduction of blood pressure in patients with
diabetes and <140 mm Hg systolic and <80 mm Hg diastolic pressure. [11:13] Starting treatment of
hypertension in patients with diabetes in the first place, be sure to non-pharmacological methods, or
lifestyle changes such as reducing salt intake, more frequent physical activity, weight reduction,
smoking cessation and alcohol consumption. Pharmacological treatment starts with the lowest effective
dose of antihypertensive drug that if it fails, you can gradually increase. Preferred is the administration
of long-acting agents. If you still do not get the desired effect, we include a second specimen. The
majority o f patients with type 2 diabetes, combination therapy is needed to adequately control blood
pressure which is significantly greater than the choice of a particular drug. In this case, choose the
combination of low-dose rather than increasing the dose of medication single drug. This is due to the
fact that the occurrence of the adverse reactions are very low dose. [5] We remember that in the event
of the presence o f target organ damage, high normal blood pressure has enabled us to implement
pharmacotherapy. The pressure of the second and third level should start treatment with two
antihypertensive drugs. [11] Pharmacotherapy can start from: ACE inhibitor, sartanu, thiazide diuretics,
calcium blockers or P-blockers. The most preferred is the start of therapy RAAS blockers. Drugs as
61
first-line ACE inhibitors are preferred. In case of intolerance or impaired renal function, it is advisable
SART in. Secondly, it is recommended to attach the apniowego channel blocker amlodipine group or
indapamide. The benefits of such combinations have proven ADVANCE trial and ACCOMPLISH.
Principal, well-tolerated connections two drags proven effective in reducing the risk of cardio vascular
system are therefore: ACEi + calcium channel blocker, ACEi + thiazide / indapamide, sartan + thiazide
diuretic, calcium antagonist sartan +. While the connection is contraindicated P-blocker + thiazide
diuretic because of the increased risk of metabolic disorders and diabetes. This deprecated is not
significantly reduce the risk of cardiovascular disorders. The second connection is niezalecany ACEi +
sartan, because the combination of these two drugs is associated with a higher risk of kidney damage,
and does not bring additional benefits. Because of the increased risk of hyperkalemia should not be
combined with ACE inhibitor potassium-sparing drug. Calcium channel blockers verapamil and
dilitiazem combined with P-blockers can cause bradycardia and cause heart failure, and diuretics
associated with the a-blockers promote orthostatic hypotension. [15]
If necessary, taking three drugs, one of which must be a diuretic. Among these drugs, diuretics should
not be administered in renal failure with GFR <30ml/min/1, 73m A 2, should be used, loop diuretics.
When dealing with patients after myocardial infarction drug of first choice is a P-blocker, which in the
event of failure alone is likely to join the calcium antagonist.
Treatment of dyslipidemia
The most common cause of death in patients with type 2 diabetes are cardiovascular disease
(myocardial infarction, stroke) caused extensive vascular dysfunction. The vascular damage in this
disease are influenced by three main factors, ie, hyperglycemia, hypertension and dyslipidemia. The
main reason for the co-existence of the phenomenon of insulin resistance. Malfunctioning and secreted
insulin and its relative lack of favorable hyperglycemia (cells are not able to adequately process
glucose), the accumulation of free fatty acids (lipolysis excessive promotes insulin resistance) and
triglycerides. The totality of these disorders intensity promotes oxidative stress which leads to
destruction of vascular endothelial cells. So in short it looks onset of late diabetic complications. In
summary, the main elements of dyslipidemia in type 2 diabetes include hypertriglyceridemia, elevated
LDL cholesterol, decreased HDL cholesterol. [17, 18]
Alignment of lipid metabolism is another step to proper treatment of type 2 diabetes in accordance with
the principle of multi-factor treatment. The first point to mention the huge role o f statins in the
regulation of diabetic lipemia.
62
In 1997 he published the results of a famous study 4S (Scandinavian Simvastatin Survival Study),
which demonstrated the benefits of statins in the treatment of diabetes. The study group was 202
patients with type 2 diabetes treated with simvastatin at a dose of 20 - 40 mg for about 5 years followup (median = 5.4 years). The treatment resulted in a decrease in LDL cholesterol by 36%, decrease in
TG by 11% and increase HDL by 7%. At the same time showed that in the group of these patients the
relative risk of cardio - vascular decreased by 55%. In 1999, the results of the study 4S a group of 483
patients suffering from diabetes or glucose intolerance, in which the relative risk reduction was 42%.
[17] Another study using simvastatin was the HPS study, which demonstrated that patients with a high
risk of cardio - vascular stack 40 mg simvastatin daily is a reduction of 12.9% of the risk of death from
any cause, and it's all thanks to falling risk death from cardiovascular causes - diseases. Similarly, in
patients with diabetes (5963 people) achieved 24 percent decrease in the risk of major cardiovascular
events - diseases. [10, 19] In a randomized, while on atorvastatin showed that in patients with type 2
diabetes without cardiovascular disease - vascular in interviews with the risk factors, the use of 10 mg /
day of atorvastatin vs. placebo over 3.9 years (median) reduced the risk of cardiovascular events vascular, including stroke. In addition, such treatment was safe. [20]
The above-described clinical studies were the basis for the recommendations on the use of statins by
organizations such as PTD, ADA and IDF. It remains a matter for which the alignment of lipid
achieved in patients with type 2 diabetes Summary of test results 4S, HPS and CARDS shown in
Table 2.
Table 2. Summary of test results 4S, HPS, CARDS. Modified from Banach, M., K. Filipiak,
Opole, G., Current knowledge about statins.Termedia, Poznan 2013, pp. 155-173, 299-307.
N u m b er of p atien ts
Study
Prevention
Tim e period
C hange fro m baseline (% )
D ecrease ris k -
D ecrease risk -
(years)
LDL
TG
HDL
relative (% )
absolute (% )
5.4 (median)
-36
-11
7
55
22.5
4
4.8
-28
-13
1
27
4.9
20
3.9 (median)
-31
-17
-9
37
3.2
31
S tatin (m g / d)
w ith diabetes
NNT
Sim vastatin (20­
4S
Secondary
202
40)
H PS
Secondary
5963
CARDS
The original
2838
Sim vastatin (40)
Atorvastatin
(10)
A meta-analysis in 2008, taking into account the 14 trials of statin therapy, the efficacy of these drugs
in patients with diabetes. In brief it has been shown that any reduction in LDL cholesterol of 1 mmol / l
was associated with a reduction in the risk of cardio - vascular much as 21% irrespective of whether the
63
statin used as primary or secondary prevention. [17] However, a meta-analysis from 2010 on 26 studies
with statins showed that the use o f statins resulted in reduction in the risk of death (regardless of cause)
by 10% for each reduction of LDL cholesterol by 1 mmol / L (20% reduction in the risk of death from
cardiovascular causes - cardiovascular). But failed to prove that there was a limit LDL levels below
which there was no benefit to a wide range of concentrations of cholesterol that was tested.[10] In
2013, the ADA recommends PTD and in patients with type 2 diabetes achieve LDL levels <100 mg /
dL and <70 mg / dl in diabetic patients with overt cardiovascular disease - vascular. Triglycerides
according to the recommendation should be <150 mg / dl and HDL levels> 40 mg / dl in men and> 50
mg / dl in women. PTD also recommended to lower the total cholesterol <175 mg / dl and "cholesterol
HDL no" <130 mg / dl. [11, 13]
Table 3. Treatment of dyslipidemia in type 2 diabetes Modified from position 28 of the literature.
Jankowska K., New therapeutic options in light o f the current PTD Commission's guidelines. Pulse
Medicine 2013, 4 (261), pp. 20.
First-line drugs
Target taking
Statins
The decrease in LDL
Fibrates
Decrease in TG levels, increased HDL
Second-line drugs
Fenofibrate, nicotinic acid, ezetimibe, ion exchange resins, fatty
The decrease in LDL
acids, cholesterol-lowering drugs absorption
Statins
Decrease in TG levels (at the same time elevated concentration of
LDL)
Combination therapy
Statin + fibrate
The decrease in LDL and TG, HDL increase
Statins + nicotinic acid
Statins are the first-line drug for the treatment of dyslipidemia in patients with type 2 diabetes (Table
3). Currently, we have a wide range of drugs in this class. In addition to the most popular: simvastatyn,
atorvastatin or pravastatin are other applicable such as lovastatin, cerivastatin, pitavastatin, fluvastatin.
At the same time appears more and more research and information on the most powerful drug in this
class, or rosuvastatin. Although there was a significant effect of rosuvastatin in lowering cholesterol in
dyslipidemias, it is constantly tested in a growing number of clinical studies. In previous studies of
rosuvastatin sought, among others. demonstrate its effectiveness in the treatment of type 2 diabetes
URANUS study (Use of Rosuvastatin Versus Atorvastatin in type 2 diabetes mellitus) was designed to
compare the effects of rosuvastatin and atorvastatin on lipid metabolism in patients with type 2 diabetes
It has been shown that the concentration of LDL in patients treated with rosuvastatin lowered after
64
about 16 weeks of 52.3%, and in the atorvastatin group by 45.5%. In addition, significantly more
patients in the rosuvastatin reached the LDL. It was 94% vs 88% of patients for atorvastatin. Moreover,
the observation of rosuvastatin group showed a significantly greater decrease in total cholesterol, ApoB
and ApoA-I without differences in concentration of HDL and TG in comparison to those treated with
atorvastatin. Similar results were proving more effective rosuvastatin has been shown in studies
ANDROMEDA and Rosso. [17] O f course, you must also remember to non-pharmacological treatment.
Our main objective is to reduce LDL cholesterol levels while decrease cholesterol "HDL is not" a
secondary effect. Statin diabetic patients with underlying cardiovascular disease - vascular turn
regardless of the level of lipids. When you reach the target LDL and yet we observe a high level of
triglycerides can be added to a statin fibrate. The ACCORD trial showed for the addition of fenofibrate
to the current treatment of patients with diabetes was associated with a reduction in cardiovascular
event rates. [10, 11] Furthermore, the largest study of fibrates - FIELD (Fenofibrate Intervention and
Event Lowering in Diabetes) showed that fenofibrate therapy for about five years caused a decrease in
LDL cholesterol of 21%, a decrease of 25% TG unattended and increases HDL by 3 %.The study
showed that fenofibrate significantly reduced the incidence of complications from small vessels, but
did not reduce overall cardiovascular risk. [16, 18, 26]
Summary and Conclusions
In conclusion, the modern treatment of type 2 diabetes requires a multifactorial proceedings. It is based
on the simultaneous alignment of carbohydrate and lipid metabolism and lowering blood pressure.
These main objectives we aim to make them as low as possible for the patient in a safe manner. So be
sure to individualize treatment and approach that should primarily be directed at the patient. Sam the
patient should be involved in the healing process by taking into account the preferences, needs and
budget. In other words, the importance of working together with the patient and doctor to produce a
system partner in therapy. Therefore, determine treatment based on the above-mentioned seven factors:
motivation and commitment to the patient in the treatment process, the risk of medication side effects
(especially hypoglycaemia), duration of disease, life expectancy, co-morbidities, the presence and
severity o f vascular complications and the preferences and capabilities of the patient. Not every patient
will benefit from intensive lowering of blood glucose. The majority of patients with type 2 diabetes is
recommended to achieve an HbA1c = <7%. However, in younger patients with newly diagnosed,
willing to work, motivated, with no risk factors and serious co-morbidities and with inadequate means,
we must reduce HbA1c = <6.5% or even = <6%. In such patients, it is recommended that respond to
65
metabolic deterioration much earlier example, even at H bA lc = <6.5%. The same treatment in elderly
patients with long-standing diabetes mellitus, comorbidities and risk factors for cardio - vascular
system may be denied the benefits, or even seriously hurt. At the same time arterial pressure
equalization must work, depending on the above-mentioned components to achieve a <130/80 mm Hg
and <140/90 mm Hg. LDL cholesterol as much as possible and taking into account patient safety we
should be set at <70 mg / dl. Self pharmacological treatment should be additional changes in lifestyle,
diet, physical activity. As demonstrated by the Diabetes Prevention Program / Diabetes Prevention
Program / weight loss of 5-7% due to the use of a diet low in fat and physical exercises / at least 150
minutes per week / prevents the development of diabetes in the adult population of obese patients with
glucose intolerance. The incidence of type 2 diabetes is increasing assuming epidemic proportions,
which is why it is so important to early diagnosis and appropriate treatment. Recent studies have shown
that it can be effective and safe, which helps extend and improve the quality of life of the patient.
References
1.
http://www.idf.org/diabetesatlas/5e/Update2012 dostęp z dnia 23.08.2013.
2.
Pikto-Pietkiewicz W., Nadciśnienie tętnicze - ważne(najważniejsze?) zagrożenie w cukrzycy
typu 2. Rola farmakoterapii; Czynniki Ryzyka 2012; 3(73), s. 17-23.
3.
Capes S. E., Grestein. H. C., Zaburzenia metabolizmu glukozy a choroba wieńcowa:
"Dysglikemia" jako czynnik ryzyka sercowo - naczyniowego [w:] [red.] Jusuf S., Cairns J. A., Camm A.
J., Fallen E. L., Gersh B. J., Kardiologia Faktów Evidence-Based, Centrum Wydawnictw Medycznych
2005, s. 204-212.
4.
http://www.termedia.pl/jaki-jest-stan-zdrowia-polakow-wedlug-NATPOL-2011-,4624.html,
dostęp z dnia 23.08.2013.
5.
Nilsson P. M., Nadciśnienie tętnicze w cukrzycy [w:] [Red.] Mancia G., Grassi G., Kjeldsen S.
E., Nadciśnienie tętnicze. Podręcznik European Society o f Hypertension, Via Medica 2009, s. 323-332.
6.
http://diabetes.niddk.nih.gov/dm/pubs/control/, dostęp z dnia 23.08.2013.
7.
http://care.diabetesjournals.org/content/25/suppl_1/s28.full dostęp z dnia 23.08.2013.
8.
Red. Czupryniak L., Nowe trendy w diabetologii 2012/2013 Termedia 2012, s. 13-18, 85-113.
9.
Gaede P., Lund-Andersen H., Parving H.-H., Pedersen O., et al. Effects o f a Multifactorial
Intervention on Mortality in Type 2 Diabetes. N Engl J Med 2008;358:580-591.
10.
Dąbrowski M., Cele leczenia pacjenta z cukrzyca-jak bardzo agresywnie do nich dążyć?;
66
Medycyna po Dyplomie 2013; 3(204), s. 20-28.
11.
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne. Zalecenia Kliniczne dotyczące postępowania u chorych
na cukrzycę 2013. Diabetologia Kliniczna 2013; 2 (Supl. A).
12.
http://www.mp.pl/artykuly/72110 dostęp z dnia 23.08.2013.
13.
American Diabetes Association. Clinical Practice Recommendation 2013. Diabetes Care
2013;36(supl. 1).
14.
Tatoń J., Czech A., Bernas M., Kardiodiabetologia Via Medica 2002, s.75-89.
15.
Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym
- 2011 rok. Nadciśnienie Tętnicze 2011, 15(2).
16.
Red. Moczulski D., Diabetologia [w:] Wielka Interna Antczak Myśliwiec Pruszczyk Medical
Tribune Polska 2010, s.203-218.
17.
Red. Banach M., Filipiak K., Opolski G., Aktualny stan wiedzy na temat statyn Termedia
Poznań 2013, s. 155-173, 299-307.
18.
Powierża S., Ponikowski P., Banasiak W., Stabilna choroba wieńcowa i cukrzyca. Leczymy
chorobę wieńcową tak samo czy inaczej? [w:] [Red.] Banasiak W., Gierlak G., Ponikowski P., Stabilna
choroba wieńcowa - trudne pytania i wątpliwości kliniczne, 2008, s. 371-377.
19.
Heart Protection Study Collaborative Group. Heart Protection Study of cholesterol lowering
with simvastatin in 5963 people with diabetes: a randomised placebo-controlled trial. Lancet
2003;361:2005-2016.
20.
Colhoun HM, Betteridge DJ, Durrington PN i wps. Primary prevention o f cardiovascular
diseases with atorvastatin in type 2 diabetes in the Collaborative Atorvastatin Diabetes Study
(CARDS): multicentre randomised placebo-controlled trial. Lancet 2004;364:685-696.
21.
Sosnowski C., Janeczko-Sosnowska E., Badania ACCORD i ADVANCE; Kardiol Pol 2008; 66:
1013-1017.
22.
Grzeszczak W., GLP-1 i terapia analogami inkretyny; Medycyna po Dyplomie Zeszyt
edukacyjny 2010; 5(34), s. 65-68.
23.
Chmiel-Perzyńska I., Derkacz M., Jak wykorzystać efekt inkretynowy w leczeniu cukrzycy?
Endogenne inkretyny. Inhibitory dipeptydylopeptydazy IV; Diabetologia na co dzień 2009; 1(14), s. 13­
15.
24.
Sieradzki J., Postępy w terapii cukrzycy typu 2; Przewodnik Lekarza 2009; 1(109), s. 23-25.
25.
http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa0802987#t=article dostęp z dnia 23.08.2013.
26.
Knypl K., Knypl M., Fenofibrat - duże korzyści dla małych naczyń; Kardio Profil 2008; 1(22),
67
s. 40-43.
27.
Jankowska K., Nowe możliwości terapii w świetle aktualnych wytycznych PTD Puls Medycyny
2013; 4(261), s. 20.
28.
Derkacz M., Chmiel-Perzyńska I. Zaburzenia lipidowe w cukrzycy część 2: leczenie
dyslipidemii cukrzycowej; Diabetologia na co dzień 2009; 2(15), s. 28-33.
Wstęp
Cukrzyca, a szczególnie jej typ 2, stała się u progu XXI w. problemem o ogromnej skali zarówno w Polsce, jak i na świecie.
Obecnie, jest jednym z najpoważniejszych i najczęstszych problemów zdrowotnych i nie sposób nie zetknąć się z nią w
praktyce zawodowej. W 2012 roku na cukrzycę chorowało ponad 371 mln światowej populacji, ponadto prawie połowa
pacjentów z cukrzycą była niezdiagnozowana, a zmarło na nią 4,8 mln ludzi. [1]
W Polsce na cukrzycę choruje około 10% dorosłej populacji, to jest ponad 3 mln osób, kolejne 5 mln osób to chorzy z
nietolerancją glukozy a w 2011r cukrzyca spowodowała ponad 29 tysięcy zgonów. Choroba ta jest nie tylko jednym z
najpoważniejszych czynników ryzyka sercowo - naczyniowego, jest również uważana za ekwiwalent ryzyka, który jest
jednoznaczny z obecnością objawowej choroby sercowo - naczyniowej. U chorych z cukrzycą ryzyko wystąpienia choroby
wieńcowej, choroby naczyniowej mózgu czy miażdżycy naczyń obwodowych jest 2-4 razy wyższe niż u osób bez
cukrzycy. Powoduje też ona większą śmiertelność szpitalną i poszpitalną u chorych po zawale serca, większe ryzyko
powikłań związanych z zawałem oraz ryzyko retinopatii, nefropatii i neuropatii. Choroby sercowo -naczyniowe są z kolei
podstawową przyczyną zwiększonej chorobowości a także zgonów osób z cukrzycą 2 typu. [2, 3] W latach 2001 - 2011 w
Polsce przeprowadzono badanie NATPOL 2011, którego wyniki określiły rozpowszechnienie czynników ryzyka sercowonaczyniowego w Polsce. Celem projektu było ustalenie jaka część polskiej populacji w wieku od 18 do 79 lat je posiada
oraz jak się one zmieniały na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat. Ustalono, że co prawda znacznie zwiększyła się
skuteczność leczenia nadciśnienia tętniczego, lecz jednocześnie wzrosła liczba pacjentów z tym schorzeniem. Zmniejszył
się odsetek palaczy papierosów oraz osób z podwyższonym poziomem cholesterolu, z drugiej jednak strony zwiększył się
odsetek osób otyłych co koreluje ze wzrostem zachorowań na cukrzycę typu 2 o 25% w ciągu ostatnich dziesięciu lat. [4]
Kumulacja czynników ryzyka sercowo-naczyniowego znacznie zwiększa zagrożenie powikłaniami sercowo-naczyniowymi,
stąd opieka nad osobami chorymi na cukrzycę staje się poważnym problemem społecznym. [5]
Leczenie hiperglikemii
Skuteczne leczenie cukrzycy powinno opierać się przede wszystkim na zapobieganiu i opóźnianiu rozwoju tych powikłań
sercowo - naczyniowych oraz być procesem złożonym i wieloczynnikowym. Aby to osiągnąć należy dążyć do uzyskania
rekomendowanych w wytycznych PTD 2013 wartości docelowych w zakresie zarówno gospodarki węglowodanowej jak i
stężeń lipidów oraz wartości ciśnienia tętniczego. Jeszcze do niedawna kwestia cukrzycy typu 2 była bagatelizowana w
68
przeciwieństwie do typu 1, który uważano za bardziej niebezpieczny.
W 1993 roku ukazały się wyniki dużego badania klinicznego pod nazwą Diabetes Control and Complications Trial
(DCCT), prowadzonego w latach 1983 - 1993 na grupie 1441 osób w wieku od 13 do 39 roku życia z cukrzycą typu 1.
Badanie to wykazało, że utrzymanie poziomu glukozy w stopniu jak najbardziej zbliżonym do prawidłowego, spowalnia
progresję uszkodzenia narządu wzroku o 76%, nerek o 50% oraz nerwów obwodowych o 60% wywołaną przez cukrzycę.
Wykazano, że intensywna insulinoterapia w dużym stopniu zapobiega rozwojowi powikłań naczyniowych w cukrzycy typu
1. [3, 6] Również badania kliniczne dotyczące różnych sposobów i poziomów kontroli glikemii w cukrzycy 2 typu
udowodniły, że obniżanie poziomu glukozy może doprowadzić do redukcji zdarzeń sercowo - naczyniowych.
W roku 1998 przedstawiono wyniki największego badania nad cukrzycą typu 2, United Kingdom Prospective Diabetes
Study (UKPDS). Badaniem objęto grupę 5102 pacjentów ze świeżo zdiagnozowaną cukrzycą typu 2 w latach 1977 - 1991.
UKPDS udowodniło, że dążenie do wyrównania metabolicznego przekłada się na spadek ryzyka powikłań. Ogólny
wskaźnik powikłań mikronaczyniowych został zmniejszony o 25% w stosunku do konwencjonalnego leczenia [7]. Stąd
zalecenie by utrzymywać HbA1c w cukrzycy typu 2 na poziomie nie wyższym niż 7%. Osiągnięcie tego wymaga
wprowadzania kolejnych leków przeciwcukrzycowych w coraz to późniejszych etapach terapii. [8, 27]
Rok 2003 należy kojarzyć z wprowadzeniem zasady leczenia wieloczynnikowego, która zakładała jednoczesną kontrolę
glikemii, lipemii oraz ciśnienia tętniczego. Wszystko to za sprawą ważnego badania Steno-2, według którego wyrównanie
metaboliczne cukrzycy (HbA1c <6,5%), wyrównanie ciśnienia (<130/80) oraz gospodarki lipidowej (chol. całkowity
<175mg/dl, TG <150 mg/dl) redukuje częstość incydentów sercowo - naczyniowych oraz progresję retinopatii , nefropatii i
neuropatii [9, 10].
Przełomem w dotychczasowych schematach leczenia cukrzycy typu 2 było opublikowanie w latach 2008 - 2009 trzech
dużych randomizowanych badań klinicznych: ADVANCE, ACCORD i VADT (tab. 1), które dowiodły, że intensywne
obniżanie glikemii w celu redukcji ryzyka powikłań sercowo - naczyniowych nie przynosi istotnych korzyści u pacjentów z
długo trwającą cukrzycą [6, 8, 24].
Badanie ACCORD wykazało, że u uczestników projektu leczonych intensywnie, częstość zgonów była nawet wyższa niż u
standardowo leczonych. Stąd też intensywne leczenie hipoglikemizujące mające na celu osiągnięcie prawidłowy poziom
HbA1c wiąże się ze wzrostem śmiertelności i nie ma wpływu na częstość powikłań [8, 9, 21, 27]. Natomiast w badaniach
VADT i ADVANCE dowiedziono, że intensywne leczenie hipoglikemizujące redukuje jedynie ryzyko powikłań
mikronaczyniowych, a nie ma wpływu na obniżenie częstości zawałów serca. Do tej pory bowiem w zakresie kontroli
glikemii obowiązywała zasada, że im większa redukcja HbA1c tym większy spadek ryzyka powikłań naczyniowych.
Jeszcze przed siedmiu laty PTD rekomendowało obniżanie hemoglobiny glikowanej do poziomu <6,1% u wszystkich
chorych na cukrzycę. Stanowisko to zmieniono po ukazaniu się wyników w/w badań i obecnie PTD zaleca cztery docelowe
wartości HbA1c: <7% jako kryterium ogólne, <6,5% u pacjentów z krótkotrwałą cukrzycą typu 2, <8% u osób starszych z
wieloletnią cukrzycą i co najmniej jednym powikłaniem makroangiopatycznym, HbA1c <6,1% u kobiet planujących ciążę i
będących w ciąży. [11, 25]
Tabela 1. Zestawienie wyników badań ACCORD, ADVANCE, VADT. Zmodyfikowano na podstawie Dąbrowski M.,
„Cele leczenia pacjenta z cukrzyca-jak bardzo agresywnie do nich dążyć?”; Medycyna po Dyplomie 2013; 3(204), s.
20-28.
69
Badanie
AC CO RD
Liczba
chorych
Czas
trw an ia
cukrzycy
(lata)
10251
10
H R zgonu z
wszystkich
przyczyn (CI
95%)
H R zgonu z
przyczyn
sercowo naczyniowych
(C I 95%)
1,22
1,35
0,90 (0,78-1,04)
(1,01-1,46)
p=0,04
(1,04-1,76)
p=0,02
0,9
0,93
0,88
(0,82-0,98)
p=0,01
(0,83-1,06)
(0,74-1,04)
0,88
1,07
1,32
(0,74-1,05)
(0,81-1,42)
O siągnięta w artość H b A lc
W artość
wyj ściowa
HbA 1c
8,10%
Pierw szorzędowy p u n k t
końcowy
Leczenie
intensywne
Leczenie
standardow e
6,40%
7,50%
H R pierwszorzędowego
p u n k tu końcowego (CI
95%)
Zawał mięśnia
sercowego lub udar
mózgu niezakończone
naczyniowy
ADVANCE
11140
8
7,20%
6,30%
7,00%
Zgon sercowo naczyniowy, zawał
mięśnia sercowego lub
udar mózgu
niezakończone zgonem;
powstanie/progresja
retinopatii lub nefropatii
Dla incydentu
mikronaczyniowego: 0,94
(0,84-1,06)
Zawał serca lub udar
mózgu niezakończone
VADT
1791
11,5
9,40%
6,90%
8,50%
naczyniowy, pobyt w
szpitalu z powodu
niewydolności serca,
rewaskularyzacja
(0,81-2,14)
W lutym 2012 roku opublikowano wersję wspólnego stanowiska ADA i EASD dotyczącego nowoczesnego podejścia do
leczenia cukrzycy, które zakłada znaczącą rolę pacjenta w procesie terapeutycznym. Zgodnie z tym dokumentem, lekarz
rozpoczynając terapię powinien uwzględnić: motywację i zaangażowanie pacjenta w proces leczenia, ryzyko działań
niepożądanych przyjmowanych leków (przede wszystkim hipoglikemii), czas trwania choroby, przewidywaną długość
życia, choroby współistniejące, obecność i zaawansowanie powikłań naczyniowych oraz preferencje i możliwości
finansowe chorego. Innymi słowy lekarz ma być jedynie doradcą, ale osiągnięcie celu jakim jest pełna kontrola glikemii
zależy w dużym stopniu od pacjenta [6, 8,12, 27]. Stąd też nadal podkreśla się istotną rolę leczenia niefarmakologicznego
cukrzycy, na którego efekty ma on największy wpływ. Według rekomendacji PTD i ADA z 2013 roku lekiem pierwszego
rzutu w leczeniu cukrzycy typu 2 pozostaje metformina. W razie przeciwwskazań zamiast metforminy można zastosować
pochodną sulfonylomocznika, glinid, inhibitor DPP-4 lub agonistę GLP-1 zwłaszcza gdy jednym z naszych celów jest
redukcja masy ciała pacjenta.
Gdy doustna monoterapia maksymalną dawką nie prowadzi do do uzyskania
satysfakcjonującego poziomu HbA1c należy dołączyć lek z innej grupy, według ADA agonistę GLP-1 lub insulinę. Należy
pamiętać o odopowiednim doborze leku uwzględniając skuteczność, ryzyko działań niepożądanych, a także cenę danego
preparatu, która na przykład w przypadku leków inkretynowych może przekraczać możliwości finansowe pacjenta. Kierując
się w dalszym ciągu najnowszymi zaleceniami PTD, w trzecim etapie dołączamy do leku doustnego insulinę NPH o
pośrednim czasie działania w jednym wstrzyknięciu lub długodziałający analog insuliny. Dopuszcza się także podanie
insuliny bazalnej lub mieszanki w dwóch wstrzyknięciach dziennie co umożliwia co prawda osiągnięcie większego spadku
HbA1c,
ale wiąże
się z ryzykiem hipoglikemii czy wzrostem masy ciała
70
[6,
11,13].
Obecnie do działań
niefarmakologicznych oraz szerokiego grona leków przeciwcukrzycowych dołączyły stosunkowo nowe leki inkretynowe:
agoniści receptora dla glukagonopodobnego peptydu 1 (GLP-1) oraz leki hamujące enzym dipeptydylopeptydazę IV (DPP4). Działają one w mechanizmie osi jelitowo - trzustkowej, a obniżają poziom glukozy w sytuacji gdy jest on podwyższony.
Przekłada się to na brak działania niepożądanego jakim jest hipoglikemia. Dodatkowo agoniści receptora GLP-1 poprzez
swoje działanie na ośrodkowy układ nerwowy zmiejszają łaknienie co przekłada się na redukcję masy ciała, pożądany efekt
w przypadku cukrzycy typu 2. [22, 23, 24]
Leczenie nadciśnienia
Pacjenci z cukrzycą typu 2 są znacznie bardziej predysponowani do rozwoju nadciśnienia tętniczego, na którego patogenezę
składają się różne czynniki takie jak: neuropatia autonomicznego układu nerwowego, nadwrażliwość tkanek na
katecholaminy, hiperinsulinemia, otyłość czy przyczyny nerkowe związane z obniżonym poziomem reniny i aldosteronu
[14]. U chorych na cukrzycę nadciśnienie tętnicze jest rozpoznawane dwukrotnie częściej niż w populacji ludzi zdrowych i
należy je u cukrzyków monitorować na równi z poziomem glikemii. Wspomniane wyżej, przełomowe dla diabetologii,
badanie UKPDS dotyczyło także leczenia nadciśnienia. Wyniki badania wskazywały, że w grupie pacjentów objętych ścisłą
jego kontrolą, obniżanie ciśnienia tętniczego do średnich wartości 144/82 mm Hg wiązało się ze znaczną redukcją ryzyka
udaru mózgu, powikłań mikroangiopatycznych, zgonu związanego z cukrzycą [7, 10]. Obserwowano także liniową
zależność pomiędzy wzrostem skurczowego ciśnienia tętniczego, a ryzykiem zawału serca czy powikłań ze strony małych
naczyń. Stąd też wykazano, że wzrost ciśnienia skurczowego o 10 mm Hg powodował wzrost ryzyka zawału mięśnia
sercowego o 11% [14]. Od tamtej pory w światowych rekomendacjach docelową wartością ciśnienia tętniczego było
ciśnienie skurczowe <130 mm Hg oraz ciśnienie rozkurczowe <80 mm Hg (AACE oraz IDF). W zaleceniach IDF
dopuszczalno wyższe wartości ciśnienia tętniczego jedynie u pacjentów w podeszłym wieku [10]. PTD zalecało powyższe
wartości do roku 2010 kiedy to ukazały się wyniki badania ACCORD dotyczące leczenia hipotensyjnego w cukrzycy. Nie
wykazano w nim różnic w zakresie redukcji ryzyka zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu niezakończonego zgonem czy
zgonu z przyczyn sercowo - naczyniowych przy obniżaniu ciśnienia tętniczego skurczowego <120 mm Hg u pacjentów
leczonych intensywnie oraz <140 mm Hg w grupie leczonej standardowo. Przy intensywnym działaniu hipotensyjnym
rzadziej dochodziło do udarów, co jednak zostało okupione kosztem częściej występujących działań niepożądanych i
większego zużycia leków hipotensyjnych. [10] Od 2011 roku w rekomendacjach PTD widnieje zmieniony zapis by u
chorych na cukrzycę typu 2 obniżać ciśnienie tętnicze krwi do wartości <140/90 mm Hg, chociaż dopuszcza się obniżanie
ciśnienia do <130/<80 mm Hg u osób z nowo rozpoznanym nadciśnieniem, bez powikłań narządowych oraz u pacjentów z
nefropatią. Również ADA w swych rekomendacjach na rok 2013 zaleca redukcję ciśnienia tętniczego u chorych na
cukrzycę do <140 mm Hg ciśnienia skurczowego i <80 mm Hg ciśnienia rozkurczowego. [11,13] Rozpoczynając leczeni e
nadciśnienia tętniczego u chorego z cukrzycą w pierwszej kolejności należy pamiętać o metodach niefarmakologicznych,
czyli o zmianach trybu życia takich jak: ograniczenie spożycia soli, częstsza aktywność fizyczna, redukcja nadwagi,
zaprzestanie palenia tytoniu i spożywania alkoholu. Leczenie farmakologiczne rozpoczynamy od najmniejszej skutecznej
dawki leku hipotensyjnego, którą w razie niepowodzenia można stopniowo zwiększać. Preferowane jest podawanie leków
długo działających. Jeśli mimo wszystko nie uzyskamy pożądanego efektu, dołączamy drugi preparat. U większości
chorych na cukrzycę typu 2 konieczna jest terapia skojarzona w celu właściwej kontroli ciśnienia tętniczego co ma większe
znacznie niż wybór konkretnego leku. W takiej sytuacji wybieramy raczej połączenia małych dawek leków niż zwiększanie
dawki pojedynczego leku. Wynika to z faktu ,że występowanie działań niepożądanych zależne jest właśnie od dawki.[5]
71
Pamiętamy, że w razie obecności powikłań narządowych, już ciśnienie wysokie prawidłowe upoważnia nas do wdrożenia
farmakoterapii. Przy nadciśnieniu drugiego i trzeciego stopnia rozpoczynamy leczenie od dwóch leków hipotensyjnych
[11]. Farmakoterapię możemy rozpocząć od: ACE inhibitora, sartanu, diuretyku tiazydowego, blokera wapniowego lub p blokera. Najbardziej korzystnym jest rozpoczynanie terapii lekami blokującymi układ RAA. Jako leki pierwszego rzutu
preferowane są ACE inhibitory. W przypadku ich nietolerancji lub upośledzonej funkcji nerek wskazane jest zastosowanie
sartanów. W drugiej kolejności zaleca się dołączenie blokera kanału wapniowego z grupy amlodypiny albo indapamidu.
Korzyści z takich połączeń udowodniły badania ADVANCE i ACCOMPLISH. Podstawowymi, dobrze tolerowanymi
połączeniami dwulekowymi o udowodnionej
skuteczności w redukcji ryzyka sercowo naczyniowego są więc:
ACEi+antagonista wapnia, ACEi+diuretyk tiazydowy/indapamid, sartan+diuretyk tiazydowy, sartan+antagonista wapnia.
Przeciwwskazane jest natomiast połączenie p-bloker+diuretyk tiazydowy z powodu zwiększonego ryzyka zaburzeń
metabolicznych i cukrzycy. Połączenie takie nie obniża także znacząco ryzyka sercowo naczyniowego. Drugim
niezalecanym połączeniem jest ACEi+sartan, gdyż skojarzenie tych dwóch leków wiąże się z większym ryzykiem
uszkodzenia nerek i nie niesie ze sobą dodatkowych korzyści. Ze względu na zwiększone ryzyko hiperkaliemii nie powinno
się też łączyć inhibitora konwertazy z lekiem oszczędzającym potas. Blokery kanału wapniowego, werapamil i dilitiazem
połączone z p-blokerem mogą wywołać bradykardię i spowodować niewydolność serca, a diuretyki skojarzone z ablokerami sprzyjają hipotonii ortostatycznej. [15]
W razie potrzeby przyjmowania trzech leków, jednym z nich powinien być lek moczopędny. W grupie tych leków,
tiazydów nie wolno podawać przy niewydolności nerek z GFR <30ml/min/1,73mA2, należy wtedy zastosować diuretyki
pętlowe. Gdy mamy do czynienia z pacjentem po zawale mięśnia sercowego lekiem pierwszego wyboru jest p-bloker, do
którego w razie niepowodzenia monoterapii najpewniej jest dołączyć antagonistę wapnia.
Leczenie dyslipidemii
Najczęstszą przyczyną zgonu pacjentów z cukrzycą typu 2 są choroby układu krążenia (zawał serca, udar mózgu),
spowodowane rozległą dysfunkcją naczyń krwionośnych. Na uszkodzenie naczyń w tej chorobie mają wpływ trzy główne
czynniki, tj. hiperglikemia, nadciśnienie tętnicze i zaburzenia gospodarki lipidowej. Głównym powodem ich współistnienia
jest zjawisko insulinooporności. Nieprawidłowo działająca i wydzielana insulina, a także jej względny niedobór sprzyjają
hiperglikemii (komórki nie są w stanie odpowiednio przetwarzać glukozy), nagromadzeniu wolnych kwasów tłuszczowych
(insulinooporność sprzyja nadmiernej lipolizie) i triglicerydów. Całokształt tych zaburzeń sprzyja nasileniu stresu
oksydacyjnego, który prowadzi do zniszczenia komórek śródbłonka naczyniowego. Tak w skrócie wygląda początek
późnych
powikłań
cukrzycy.
Reasumując,
główne
elementy
zaburzeń
lipidowych
w
cukrzycy
typu
2
to:
hipertriglicerydemia, podwyższenie poziomu cholesterolu LDL, zmniejszone stężenie cholesterolu HDL. [17, 18]
Wyrównanie gospodarki lipidowej jest kolejnym elementem na drodze do właściwej terapii cukrzycy typu 2 zgodnie z
zasadą leczenia wieloczynnikowego. Na wstępie należy wspomnieć o ogromnej roli statyn w regulacji lipemii cukrzycowej.
W 1997 roku opublikowano wyniki słynnego badania 4S (Scandinavian Simvastatin Survival Study), w którym
udowodniono korzyści stosowania statyn w leczeniu cukrzycy. Grupa badawcza wynosiła 202 chorych na cukrzycę typu 2,
którym podawano simwastatynę w dawce 20 - 40 mg przez ok. 5 lat obserwacji (mediana = 5,4 roku). Zastosowane
leczenie spowodowało spadek stężenia LDL o 36%, spadek TG o 11% a wzrost HDL o 7%. Jednocześnie wykazano, że w
grupie tych chorych względne ryzyko sercowo - naczyniowe spadło o 55%. W roku 1999 przedstawiono wyniki badania 4S
na grupie 483 pacjentów chorych na cukrzycę lub z nietolerancją glukozy, w których względny spadek ryzyka wynosił
72
42%.[17] Innym badaniem z wykorzystaniem simwastatyny było badanie HPS, w którym udowodniono, że u osób z dużym
ryzykiem sercowo - naczyniowym stosujących 40 mg simwastatyny na dobę dochodzi do zmniejszenia o 12,9 % ryzyka
zgonu niezależnie od przyczyny, a to wszystko głównie dzięki spadkowi ryzyka śmierci z przyczyn sercowo naczyniowych. Podobnie w grupie pacjentów chorych na cukrzycę (5963 osoby) uzyskano 24 procentowy spadek ryzyka
wystąpienia poważnych zdarzeń sercowo - naczyniowych. [10, 19] W badaniu CARDS dotyczącym atorwastatyny
wykazano natomiast, że u chorych z cukrzycą typu 2 bez chorób układu sercowo - naczyniowego w wywiadach,
posiadających czynniki ryzyka, stosowanie 10 mg/dobę atorwastatyny vs. placebo w ciągu 3,9 lat (mediana) zmniejszyło
ryzyko incydentów sercowo - naczyniowych, także udaru mózgu. Ponadto leczenie takie było bezpieczne. [20]
Opisane powyżej badania kliniczne stały się podstawą do ustalenia zaleceń dotyczących stosowania statyn przez takie
organizacje jak PTD, ADA czy IDF. Pozostaje tylko kwestia do jakich wartości wyrównania gospodarki lipidowej dążyć u
chorych na cukrzycę typu 2. Zestawienie wyników badań 4S, HPS i CARDS przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Zestawienie wyników badań 4S, HPS, CARDS. Zmodyfikowano na podstawie Banach M., Filipiak K.,
Opolski G., Aktualny stan wiedzy na temat statyn. Termedia, Poznań 2013, s. 155-173, 299-307.
Z m ian a w stosu nku do
Liczba
Badanie
Prew encja
chorych na
Czas
S taty n a (mg/d)
cukrzycę
obserw acji
w artość wyjściowvych (% )
S padek
LD
ryzyka -
T
HD
(lata)
S p ad ek ryzyka NNT
bezwzględny (% )
względny (% )
L
G
L
4S
W tórna
202
Simwastatyna (20-40)
5,4 (mediana)
-36
- ii
+7
55
22,5
4
HPS
Wtórna
5963
Simwastatyna (40)
4,8
-28
-13
+1
27
4,9
20
CARDS
Pierwotna
2838
Atorwastatyna (10)
3,9 (mediana)
-31
-17
-9
37
3,2
31
W metaanalizie z 2008 roku uwzględniającej 14 badań z zastosowaniem statyn oceniono skuteczność leczenia tymi lekami
chorych na cukrzycę. W skrócie rzecz ujmując wykazano w niej, że każde obniżenie stężenia cholesterolu LDL o 1 mmol/l
wiązało się z redukcją ryzyka sercowo - naczyniowego aż o 21% niezależnie od tego czy statynę stosowano jako
profilaktykę pierwotną czy wtórną. [17]. Natomiast metaanaliza z roku 2010 dotycząca 26 badań z użyciem statyn ukazała,
że stosowanie statyn powodowało redukcję ryzyka zgonu (niezależnie od przyczyny) o 10% na każde obniżenie LDL o 1
mmol/l (20% spadek ryzyka zgonu z przyczyn sercowo - naczyniowych). Nie udało się natomiast dowieść by istniała
granica poziomu LDL, poniżej której nie stwierdzano by korzyści w szerokim przedziale stężeń cholesterolu który był
przebadany. [10] W 2013 roku PTD i ADA zalecają u chorych na cukrzycę typu 2 osiągnięcie poziomu LDL <100 mg/dl, a
<70 mg/dl u osób chorych na cukrzycę z jawną chorobą sercowo - naczyniową. Stężenie triglicerydów według tych
rekomendacji powinno wynosić <150 mg/dl, a stężenie HDL >40 mg/dl u mężczyzn i >50 mg/dl u kobiet. PTD zaleca także
by poziom cholesterolu całkowitego obniżać <175 mg/dl a cholesterolu „nie HDL” <130 mg/dl. [11,13]
Tabela 3. Leczenie zaburzeń lipidowych w cukrzycy typu 2. Zmodyfikowano na podstawie pozycji 28 piśmiennictwa.
Jankowska K., Nowe możliwości terapii w świetle aktualnych wytycznyc.h PTD Puls Medycyny 2013; 4(261), s. 20.
73
Leki I rzu tu
Cel stosowania leku
Statyny
Spadek stężenia LDL
Fibra ty
Spadek stężenia TG, podwyższenie stężenia HDL
L eki II rzu tu
Fenofibrat, kwas nikotynowy, ezetymib, żywice jonowymienne, kwasy tłuszczowe, leki
Spadek stężenia LDL
obniżające wchłanianie cholesterolu
Statyny
Spadek stężenia TG (przy jednocześnie podwyższonym stężeniu LDL)
Leczenie skojarzone
Statyny+fibraty
Spadek stężenia LDL i TG, podwyższenie stężenia HDL
Statyny+kw as nikotynowy
Statyny są lekiem pierwszego rzutu w leczeniu dyslipidemii u chorych na cukrzycę typu 2 (tabela 3). Obecnie dysponujemy
szerokim asortymentem leków z tej grupy. Oprócz najbardziej popularnych: simvastatyny, atorwastatyny czy prawastatyny,
stosowane są też inne takie jak: lowastatyna, ceriwastatyna, pitawastatyna, fluwastatyna. Jednocześnie ukazuje się coraz
więcej badań i informacji na temat najsilniejszego leku z tej grupy, czyli rosuwastatyny. Mimo, że wykazano istotne
działanie rosuwastatyny w zakresie obniżania poziomu cholesterolu w dyslipidemiach, jest ona stale testowana w coraz
większej ilości badań klinicznych. W dotychczasowych badaniach nad rosuwastatyną starano się m. in. wykazać jej
skuteczność w leczeniu cukrzycy typu 2. Badanie URANUS (Use o f Rosuvastatin versus Atorvastatin in type 2 diabetes
mellitus) miało na celu porównanie działania rosuwastatyny i atorwastatyny na gospodarkę lipidową u chorych na cukrzyce
typu 2. Wykazano, że stężenie LDL w grupie leczonej rosuwastatyną obniżyło się po ok. 16 tygodniach o 52,3%, a w grupie
leczonej atorwastatyną o 45,5%. Ponadto znacznie większa liczba chorych z grupy rosuwastatyny osiągnęła docelowe
stężenie LDL. Było to 94% chorych vs 88% dla atorwastatyny. Co więcej w obserwacjach grupy rosuwastatyny wykazano
znacznie większy spadek stężenia cholesterolu całkowitego, ApoB i apoA-I bez różnic w stężeniu HDL i TG, w porównaniu
z leczonymi atorwastatyną. Podobne wyniki udowadniające większą skuteczność rosuwastatyny wykazano w badaniach
ANDROMEDA i CORALL. [17] Rzecz jasna należy pamiętać także o leczeniu niefarmakologicznym. Naszym głównym
celem ma być redukcja stężenia cholesterolu LDL podczas gdy spadek cholesterolu „nie HDL” jest działaniem wtórnym.
Statynę u chorego na cukrzycę ze współistniejącymi chorobami sercowo - naczyniowymi włączamy bez względu na
poziom lipidów. Gdy osiągniemy docelową wartość LDL a mimo tego będziemy obserwować wysoki poziom triglicerydów
można dodać do statyny fibrat. W badaniu ACCORD wykazano bowiem, że dołączenie fenofibratu do dotychczasowego
leczenia chorych z cukrzycą wiązało się z obniżeniem częstości incydentów sercowo naczyniowych. [10,11] Co więcej
największe badanie dotyczące fibratów - FIELD (Fenofibrate Intervention and Event Lowering in Diabetes) wykazało, że
terapia fenofibratem przez ok. 5 lat powodowała spadek LDL o 21%, spadek TG o 25% praz wzrost stężenia HDL o 3%. Z
badania wynikało, że fenofibrat znacznie obniżył częstość powikłań ze strony małych naczyń, ale nie zmniejszał ogólnego
ryzyka sercowo - naczyniowego. [16,18, 26]
Podsumowanie i wnioski
Podsumowując, nowoczesne leczenie cukrzycy typu 2 wymaga postępowania wieloczynnikowego. Jego podstawą są
jednoczesne wyrównanie gospodarki węglowodanowej i lipidowej oraz obniżanie ciśnienia tętniczego. Do tych głównych
celów dążymy by były one tak niskie jak to tylko możliwe w bezpieczny dla pacjenta sposób. Dlatego należy pamiętać o
indywidualizacji leczenia i podejściu, które przede wszystkim powinno być skierowana na pacjenta. Sam chory powinien
być zaangażowany w proces leczenia poprzez uwzględnienie jego preferencji, potrzeb i możliwości finansowych. Innymi
słowy ważna jest współpraca lekarza z pacjentem i wytworzenie systemu partnerskiego w terapii. Dlatego terapię ustalamy
w oparciu o wspomniane wyżej 7 czynników: motywację i zaangażowanie pacjenta w proces leczenia, ryzyko działań
74
niepożądanych przyjmowanych leków (przede wszystkim hipoglikemii), czas trwania choroby, przewidywaną długość
życia, choroby współistniejące, obecność i zaawansowanie powikłań naczyniowych oraz preferencje i możliwości
finansowe chorego. Nie każdemu pacjentowi korzyści przyniesie intensywne obniżanie glikemii. U większości chorych na
cukrzycę typu 2 zaleca się osiągnięcie poziomu HbA1c =<7%. Natomiast u osób młodszych, ze świeżym rozpoznaniem,
chętnych do współpracy, zmotywowanych, bez czynników ryzyka i groźnych chorób współistniejących oraz dysponujących
dostatecznymi środkami, winniśmy obniżać HbA1c =<6,5% lub nawet =<6%. U takich pacjentów zaleca się by reagować
na pogorszenie wyrównania metabolicznego znacznie wcześniej np. już przy HbA1c=<6,5%. Z kolei podobne
postępowanie u osób starszych z długotrwającą cukrzycą, z chorobami współistniejącymi i czynnikami ryzyka sercowo naczyniowego może być pozbawione korzyści, a nawet poważnie zaszkodzić. Jednocześnie w wyrównywaniu ciśnienia
tętniczego powinniśmy dążyć, w zależności od wyżej wymienionych składowych do osiągnięcia odpowiednio <130/80 mm
Hg i <140/90 mm Hg. Stężenie LDL w miarę możliwości i z uwzględnieniem bezpieczeństwa pacjenta winniśmy ustalić na
poziomie <70 mg/dl. Samo postępowanie farmakologiczne powinno być uzupełnieniem zmiany stylu życia, diety,
aktywności fizycznej. Jak wykazał Program Zapobiegania Cukrzycy/ Diabetes Prevention Program/ spadek masy ciała o 5­
7% spowodowany stosowaniem diety ubogotłuszczowej oraz wykonywaniem ćwiczen fizycznych/przynajmniej 150 minut
w tygodniu/ zapobiega rozwojowi cukrzycy w dorosłej populacji chorych otyłych z nietolerancją glukozy. Częstość
cukrzycy typu 2 stale wzrasta przyjmując rozmiary epidemii ,dlatego tak ważne jest jej wczesne rozpoznanie i właściwe
leczenie. Najnowsze badania wykazały ,że może ono być skuteczne i bezpieczne,co sprzyja wydłużeniu i poprawie jakości
życia chorego.
Piśmiennictwo:
1.
http://www.idf.org/diabetesatlas/5e/Update2012 dostęp z dnia 23.08.2013.
2.
Pikto-Pietkiewicz W., Nadciśnienie tętnicze - ważne(najważniejsze?) zagrożenie w cukrzycy typu 2. Rola
farmakoterapii; Czynniki Ryzyka 2012; 3(73), s. 17-23.
3.
Capes S. E., Grestein. H. C., Zaburzenia metabolizmu glukozy a choroba wieńcowa: "Dysglikemia" ja ko czynnik
ryzyka sercowo - naczyniowego [w:] [red.] Jusuf S., Cairns J. A., Camm A. J., Fallen E. L., Gersh B. J., Kardiologia Faktów
Evidence-Based , Centrum Wydawnictw Medycznych 2005, s. 204-212.
4.
http://www.termedia.pl/jaki-jest-stan-zdrowia-polakow-wedlug-NATPOL-2011-,4624.html,
dostęp
z
dnia
23.08.2013.
5.
Nilsson P. M., Nadciśnienie tętnicze w cukrzycy [w:] [Red.] Mancia G., Grassi G., Kjeldsen S. E., Nadciśnienie
tętnicze. PodręcznikEuropean Society o f Hypertension , Via Medica 2009, s. 323-332.
6.
http://diabetes.niddk.nih.gov/dm/pubs/control/, dostęp z dnia 23.08.2013.
7.
http://care.diabetesjournals.org/content/25/suppl_1/s28.full dostęp z dnia 23.08.2013.
8.
Red. Czupryniak L., Nowe trendy w diabetologii 2012/2013 Termedia 2012, s. 13-18, 85-113.
9.
Gaede P., Lund-Andersen H., Parving H.-H., Pedersen O., et al. Effects o f a M ultifactorial Intervention on
M ortality in Type 2 Diabetes. N Engl J Med 2008;358:580-591.
10.
Dąbrowski M., Cele leczenia pacjenta z cukrzyca-jak bardzo agresywnie do nich dążyć?; Medycyna po Dyplomie
2013; 3(204), s. 20-28.
11.
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne. Zalecenia Kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2013.
Diabetologia Kliniczna 2013; 2 (Supl. A).
12.
http://www.mp.pl/artykuly/72110 dostęp z dnia 23.08.2013.
13.
American Diabetes Association. Clinical Practice Recommendation 2013. Diabetes Care 2013;36(supl. 1).
14.
Tatoń J., Czech A., Bernas M., Kardiodiabetologia Via Medica 2002, s.75-89.
15.
Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym - 2011 rok.
Nadciśnienie Tętnicze 2011, 15(2).
16.
Red. Moczulski D., Diabetologia [w:] Wielka Interna A ntczak M yśliwiec Pruszczyk Medical Tribune Polska 2010,
s.203-218.
17.
Red. Banach M., Filipiak K., Opolski G., Aktualny stan wiedzy na temat statyn Termedia Poznań 2013, s. 155-173,
299-307.
18.
Powierża S., Ponikowski P., Banasiak W., Stabilna choroba wieńcowa i cukrzyca. Leczymy chorobę wieńcową tak
75
samo czy inaczej? [w:] [Red.] Banasiak
wątpliwości kliniczne , 2008, s. 371-377.
W., Gierlak G., Ponikowski P., Stabilna choroba wieńcowa - trudne pytania i
19.
Heart Protection Study Collaborative Group. Heart Protection Study of cholesterol lowering with simvastatin in
5963 people with diabetes: a randomised placebo-controlled trial. Lancet 2003;361:2005-2016.
20.
Colhoun HM, Betteridge DJ, Durrington PN i wps. Primary prevention o f cardiovascular diseases with
atorvastatin in type 2 diabetes in the Collaborative Atorvastatin Diabetes Study (CARDS): multicentre randomised placebo­
controlled trial. Lancet 2004;364:685-696.
21.
Sosnowski C., Janeczko-Sosnowska E., Badania ACCORD i ADVANCE; Kardiol Pol 2008; 66: 1013-1017.
22.
Grzeszczak W., GLP-1 i terapia analogami inkretyny; Medycyna po Dyplomie Zeszyt edukacyjny 2010; 5(34), s.
65-68.
23.
Chmiel-Perzyńska I., Derkacz M., Ja k wykorzystać efekt inkretynowy w leczeniu cukrzycy? Endogenne inkretyny.
Inhibitory dipeptydylopeptydazy IV; Diabetologia na co dzień 2009; 1(14), s. 13-15.
24.
Sieradzki J., Postępy w terapii cukrzycy typu 2; Przewodnik Lekarza 2009; 1(109), s. 23-25.
25.
http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa0802987#t=article dostęp z dnia 23.08.2013.
26.
Knypl K., Knypl M., Fenofibrat - duże korzyści dla małych naczyń; Kardio Profil 2008; 1(22), s. 40-43.
27.
Jankowska K., Nowe możliwości terapii w świetle aktualnych wytycznych PTD Puls Medycyny 2013; 4(261), s. 20.
28.
Derkacz M., Chmiel-Perzyńska I. Zaburzenia lipidowe w cukrzycy część 2: leczenie dyslipidemiicukrzycowej;
Diabetologia na co dzień 2009; 2(15), s. 28-33.
76
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 77-86
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© The Author (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of University Radom in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the term s o f the Creative Com m ons A ttribution Noncom m ercial License which perm its any noncom m ercial
use, distribution, and reproduction in any medium , provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the term s o f the Creative Com m ons Attribution N on Com m ercial License
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) which perm its unrestricted, non com m ercial use, distribution and reproduction in any
m edium , provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 15.06.2013. Revised: 25.08.2013. Accepted: 15.09.2013.
The use of surgical cytoreduction in combination with
Hyperthermic Intraperitoneal Chemotherapy (HIPEC) in
the treatment of cancerous peritonitis in patients with
gastric cancer or colon cancer
Zastosowanie chirurgicznej cytoredukcji w połączeniu z dootrzewnową chemioterapią
perfuzyjną w hipertermii (HIPEC) w leczeniu rakowatości otrzewnej u pacjentów z
rakiem żołądka lub jelita grubego
Joanna Draguła 1 , Adrian Konopacki 1, Magdalena Kwaśniewska 1,
Remigiusz Sokołowski1, Walery Zukow 2
1Department
and Clinic of Geriatrics, Nicolaus Copernicus University Collegium
Medicum, Torun, Bydgoszcz, Poland
Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
Key words: percutaneous perfuzyjna HIPEC chemotherapy of malignant hyperthermia,
in cytoreduction, peritoneal carcinomatosis, stomach cancer, cancer of the colon.
Słowa kluczowe: HIPEC, dootrzewnowa chemioterapia perfuzyjna w hipertermii,
cytoredukcja, rakowatość otrzewnej, rak żołądka, rak jelita grubego.
Abstract
Cancer of the stomach and the large intestine are some of the most common malignancies in a
population. Often In Their course of development comes to a cancerous of the peritoneum. A
promising method is cytoreduced therapeutic intraoperative surgical linked intraperitoneal
chemotherapy in malignant hyperthermia. It allows direct action with chemo drugs on
cancerous changes in the peritoneum. Using the key: hyperthermic intraperitoneal
chemotherapy, HIPEC, gastric cancer, colorectal cancer, peritoneal carcinomatosis,
hyperthermia, cytoreductive surgery and Their combinations were made Following review of
literature databases: MedLine, PubMed, Springer. The data contained in the literature Indicate
That the beneficial effects of the use of methods of the CRS / HIPEC. It can extend the
survival of Patients with peritoneal carcinomatosis in the course of gastric cancer and
77
colorectal cancer, however, due to the side effects That this entails, You should be aware of
the strict eligibility criteria.
Streszczenie
Rak żołądka i jelita grubego są jednymi z najczęściej występujących nowotworów złośliwych
w populacji. Często w ich przebiegu dochodzi do rozwoju rakowatości otrzewnej. Obiecującą
metodą terapeutyczną jest chirurgiczna cytoredukcja połączona ze śródoperacyjną
chemioterapią dootrzewnową w hipertermii. Umożliwia ona bezpośrednie działanie
chemioterapeutyków na zmiany nowotworowe zlokalizowane na otrzewnej. Posługując się
kluczowymi hasłami: hyperthermic intraperitoneal chemotherapy, HIPEC, gastric cancer,
colorectal cancer, peritoneal carcinomatosis, hipertermia, cytoreductive surgery i ich
kombinacjami dokonano przeglądu następujących baz piśmiennictwa: MedLine, PubMed,
Springer. Dane zawarte w literaturze wskazują, na korzystne rezultaty stosowania metody
CRS/HIPEC. Może ona wydłużyć przeżycie chorych z rakowatością otrzewnej w przebiegu
raka żołądka i jelita grubego, jednakże w związku z działaniami niepożądanymi jakie ta
metoda ze sobą niesie należy pamiętać o ścisłych kryteriach kwalifikacji chorych.
Introduction
Colorectal cancer in the world in 2008, fell ill about 1.24 million and about stomach
cancer 990 000. Colon cancer was then the third and fourth stomach cancer the most common
cancer in the world [1]. These tumors tend to spread easily and metastasize the peritoneum.
This condition is called cancerous peritonitis (PC), and the statement of malignancy is very
unfavorable prognostic factor. The median overall survival (OS) in the case of PC is 6-12
months [2]. This is a result of poor penetration of intravenous systemic chemotherapy used in
the treatment of cancer located in the peritoneum because of the existence of the bloodperitoneum. Until now, the procedure for cases PC confined mainly palliative surgery. Today,
however, involves high hopes for the combination of two methods: cytoreduction (CRS) and
intraperitoneal hyperthermic perfusion chemotherapy in (HIPEC). This procedure is
performed in the first place cytoreduction, trying to reach the rank of CC0 or CC1 in a 4-point
scale CCS. If you remain metastases greater than> 2.5 mm (CCS2 / 3), penetration by
cytostatic cancer lesions is incomplete, since this capability is only 3mm [3]. Hyperthermia
increased bioavailability lower cytostatics and sensitizes tumor cells to their activity, while
showing a direct cytotoxic effect and the selective destruction of cells in a state of hypoxia
and acidosis [4].
The eligibility of patients for the procedure CRS / HIPEC should take into account the
scale of the PCI (peritoneal carcinomatosis index), which sets the stage for peritoneal
78
metastasis, the value should be no more than 20 points. It is also important limitation of
spread changes only to the peritoneum. However, a presence of the 3, possible to remove the
metastatic foci in the liver and in isolated lung tumor resection [5]. The key, it is also possible
to make cytoreduction at CC0 or CC1, as well as the clinical condition of the patient. For the
evaluation of the latter application is the scale of performance of the Eastern Cooperative
Oncology Group (ECOG). Number of received points on this scale has a close impact on
prognosis. The median survival of the ECOG 0-1 is 21.7 m, while the ECOG 2-3 drops to 9.5
months [6].
CRS / HIPEC in peritoneal cancerous colon carcinoma
In colorectal cancer, peritoneal metastases can be observed approximately 15% of
cases [7]. Peritoneal metastases are associated with poor prognosis. The median survival for
patients with metastases limited to the peritoneum, which is used in palliative surgery and
systemic chemotherapy of 12.6 months [8]. Where the procedure CRS / HIPEC period may be
significantly longer. Verwaal [9] in 2008 compared the efficacy o f systemic chemotherapy in
combination with palliative surgery, the procedure CRS / HIPEC. The study showed a
significant benefit to the patients who underwent CRS / HIPEC compared to the conventional
procedure: progression-free survival (PFS) 12.6 vs. 7.7 months, and the OS 22.2 vs. 12.6
months. The study Kuijpers [8] achieved more satisfactory results for CRS / HIPEC: 15.0 PFS
and OS 33.0 months. The explanation for this could be the difference in the completeness of
cytoreduction performed in both studies. In this paper Verwaal levels cytoreduction: CC0,
CC1, CC2 were respectively 41%, 41%, 18%, and in the work Kuijpers CC0 - 80%, and CC1
and CC2 total of 19%. The study Verwaal [10] the 2004 median OS for CC0, CC1 and CC2 /
3 amounted to 42.9, 17.4, 5.0 months, whereas the survival 1 -, 3 -, 5 - year respectively for
CC0 - 94.5% 56% , 43%, and the performance with only a CC1 - 66%, 9%, <1%.It follows
that the most important prognostic factor in PC in the course o f colorectal cancer is conducted
cytoreduction completeness. Patients with cytoreduced at CC0 have a much better prognosis
than patients with non-integer cytoreduced. What's more, this leads to the conclusion that the
patient's eligibility for surgery one o f the main factors you should be able cytoreduction at
CC0 or CC1, because these patients achieve tangible benefits from the procedure CRS /
HIPEC. On the other hand, patients with CC2 / 3 should not be qualified for HIPEC because
the whole procedure is aggravating and brings them tangible benefits in the form of an
acceptable extension of PFS and OS, and runs at about 34% and major complications (III-V
79
CTCAE v4 .0 [11]), and about 3% to death [8]. Before the CRS / HIPEC problem is it is
founded, in which the patient's ability to achieve CC0 / 1 Basic imaging test, which is the CT
is characterized by a certain degree of uncertainty in the assessment of peritoneal attachment
[12]. Diagnostic laparoscopy, performed prior to CRS / HIPEC, could be a solution to this
problem in order to better evaluate the possibility of a complete cytoreduction. However, it is
not always feasible, especially in people over the previous intra-abdominal surgery, which
results in a number of adhesions and prevent a comprehensive assessment of the peritoneal
cavity [2].
CRS / HIPEC in gastric cancer
Tumor cells in gastric cancer (GC) can easily spread within the peritoneal cavity,
which results in the creation of the possibility of cancerous peritonitis (PC). In stage IB are
detected in the peritoneal cavity in 24% of cases, while in stage II, and III already 40% of the
cases [13]. The study EVOCAPE1 said PC in a significant number of cases, GC of the 125
patients, 73 patients (58%) at the time of diagnosis of cancer coexisted peritoneal
carcinomatosis. Average survival for these patients was 6.5 months, and median 3.1 months
[14].
Randomized Yang [15] compared the effectiveness of surgical cytoreduction surgery
(CRS) with cytoreduction surgery combined with HIPEC method. Median OS for CRS vs.
CRS / HIPEC stood at 6 and 11 months. Experience 1 -, 2 -, 3 - year for CRS was on the
level: 29.4%, 5.9%, 0%, and for CRS / HIPEC: 41.2%, 14.7%, 5.9%. Depending on the type
of tumor (synchronous vs. Metachronous) the effects of the method CRS / HIPEC are
different. CRS / HIPEC significantly longer median OS of patients with synchronous
metastases (12 vs. 6.5 months), while in the case of metastases meta connection CRS / HIPEC
shortened median OS (5.5 vs 11 months). It should be noted that the number of patients with
metastatic metachronic was too small (n = 17) in order to draw firm conclusions about the
dangers of call CRS / HIPEC in the treatment of such tumors. By the time of completion of
work died 97.1% of patients who underwent CRS and 85.3% for CRS / HIPEC. This study
also showed that, as in colorectal cancer, an important predictor of OS is conducted
completeness o f cytoreduction. It shows that the more doszczętna cytoreduced the better
outcome in the group with both the CRS and CRS / HIPEC. The CC0 / 1 and CC2 / 3 for the
CRS median OS was 11 and 4 months, and for CRS / HIPEC 12 and 8.2 months. This shows
that, when cytoreduction should aim for the maximum possible reduction of cancer cells in
80
the peritoneal cavity, because it significantly improves the prognosis. It is worth noting that
the combination of methods CRS / HIPEC is beneficial not only for the treatment of
peritoneal carcinomatosis you in the course of gastric cancer, but also in the prevention of
relapse. By Fujimoto [16] The combination of both methods significantly reduced the
mortality due to relapse. Experience 2 -, 4 -, 8 - tires was respectively CRS group: 77%, 58%,
49%, while in group CRS / HIPEC 88%, 76%, 62%. During the observation period, the group
of patients who applied CRS / HIPEC (n = 71), only 1 patient died from metastases to the
peritoneum, and in the CRS group (n = 70) until the 16 patients have died. Surgical treatment
in combination with HIPEC proved efficacious in preventing recurrence of advanced gastric
cancer compared with the surgical treatment.
Morbidity, mortality rate and quality of life after CRS / HIPEC
Method CRS / HIPEC brings many benefits to patients including in the form of
improved survival. It is, however, fraught with significant risk of complications and even
mortality. A systematic review of complications during the procedure CRS / HIPEC with
2012 by Chua [17] showed that the large, specialized centers of prevalence is 12-52%, while
the mortality of 0.9-5.8%. It was found also found that morbidity and mortality are similar to
those found in other large operations on the gastrointestinal tract. The study Yang [15]
indicate that complications using cytoreduction and intraperitoneal chemotherapy in
hyperthermia occur more frequently than those using the same cytoreduction: 11.7%
vs.14.7%. The most common complications of surgery CRS / HIPEC include obstruction (0­
86%), abscess (0-37%), hematological disorders (drug) (0-28%), fistula (0-23%), sepsis (0-14
%), perforation (0-10%), anastomotic leakage (0-9%), deep vein thrombosis or pulmonary
embolism (0-9%), renal failure (0-7%) [17]. The study Yan [18] demonstrated that treatment
with intraperitoneal perfusion hyperthermia chemotherapy increases the risk of intra­
abdominal abscess and neutropenia. Additionally, Teo [2] points to the risk of complications
from the respiratory system, especially in patients with extensive resections within the
diaphragm. Therefore, should consider the introduction of pre-and postoperative pulmonary
rehabilitation.
Many studies have shown that the most important predictor of the completeness of
cytoreduction. The paper Teo [2] it is shown that the operative perioperative morbidity and
mortality associated largely with the extent cytoreduction.In patients with advanced disease
(high rate of PCI), due to the desire to achieve a level of cytoreduction CC0 / 1, the procedure
81
takes several hours and involves, among others, severe blood loss and a significant number of
resection. Design for 7 resection, including gastrectomy, splenectomy or resection does not
affect the median OS or PFS. The above operation is apparent, however, that the loss of blood
and the number of resection affect the incidence of postoperative complications. Each 1 liter
of blood loss resulting in 66% increase in the risk of complications, and each subsequent
resection increases the risk by 53%. Verwaal [10] reported, however, that patients whose
tumors are located within the small intestine or the mesentery, have a worse prognosis. This
entails that during cytoreduction leave a small section of the small intestine to absorb
nutrients. This leads to a worsening prognosis as a result of incomplete cytoreduction.
It should be borne in mind the quality of life (QoL) following the procedure CRS /
HIPEC. It might seem that such aggressive treatment method will result in a permanent
reduction in quality of life. However, studies show that, despite the initially reported QoL
reduction compared to the preoperative period, after a period of 3-6 months of treatment,
there is a return to the pre-treatment process [19]. Also Tsilimparis study [20] notes the
decline in quality of life after surgery, and between 6-12 months of this life will return to
normal, and even improve the quality of life, which makes the initial, transient decreases in
the level of QoL is not an indication to stop treatment with this method.
Conclusions
Overview
Some
literature
suggests
that the
combination
of chemotherapy
cytoreduction with intraperitoneal perfusion hyperthermia can be an effective therapeutic
method in the case of the cancerous peritonitis in the course of colorectal cancer and cancer of
the stomach. It should be borne in mind that this is an aggressive treatment method and should
be the subject appropriately-selected patients. Then, the benefits of this procedure may be
significant. It would, however, was to conduct further research on a larger number of patients
in order to more accurately evaluate the effectiveness of this method in the treatment of
cancerous peritonitis.
References
1.
Ferlay J, Shin HR, Bray F, Forman D, Mathers C and Parkin DM. GLOBOCAN 2008
v2.0, Cancer Incidence and Mortality Worldwide: IARC CancerBase No. 10 [Internet]. Lyon,
France:
International
Agency
for
Research
on
Cancer;
2010.
Available
from:
http://globocan.iarc.fr, accessed on 30/08/2013.
2.
Teo MCC, Tan GHC, Tham CK, et al. Cytoreductive Surgery and Hyperthermic
Intraperitoneal Chemotherapy in Asian Patients: 100 Consecutive Patients in a Single
Institution. Ann Surg Oncol (2013) 20:2968-2974.
82
3.
Lutton NJ, Moran BJ, Clinical Results of Cytoreduction and HIPEC in Pseudomyxoma
Peritonei. Peritoneal Carcinomatosis, Volume 134, 2007, pp 319-328
4.
Timorek- Lemieszczuk A, Nalewczyńska A, Śpiewankiwicz Zastosowanie hipertermii w
onkologii. Curr. Ynecol. Oncol, 2009, 7(4) p.264-269.
5.
Jastrzębski T, Sprawozdanie z 7 Międzynarodowej Konferencji dotyczącej chorób
nowotworowych
otrzewnej
"Globalne
Perspektywy
Chirurgii
Cytoredukcyjnej
i
Chemioterapii Dootrzewnowej". Cancer Surgery 2010; 1: 36-37.
6.
Stewart JH 4th, Shen P, Levine EA. Intraperitoneal hyperthermic chemotherapy for
peritoneal surface malignancy: current status and future directions. Ann Surg Oncol 2005; 12:
765-77.
7.
Sugarbaker PH, New standard of care for appendiceal epithelial neoplasms and
pseudomyxoma peritonei syndrome? Lancet Oncol 2006; 7; 69-76.
8.
Kuijpers AMJ, Mirek B, Aalbers AGJ et al., Cytoreduction and HIPEC in The
Netherlands: Nationwide Long-term Outcome Following the Dutch Protocol, Ann Surg
Oncol; Published online: 30 July 2013.
9.
Verwaal VJ, Bruin S, Boot H et al., 8-Year Follow-up of Randomized Trial:
Cytoreduction
and
Hyperthermic
Intraperitoneal
Chemotherapy
Versus
Systemic
Chemotherapy in Patients with Peritoneal Carcinomatosis of Colorectal Cancer. Annals of
Surgical Oncology 2008;15(9):2426-2432.
10. Verwaal VJ, van Ruth S, Witkamp A, Long-Term Survival of Peritoneal Carcinomatosis
of Colorectal Origin. Annals of Surgical Oncology 2004;12(1): 65-71
11. Younan R, Kusamura S, Barrati D, et al., Morbidity, toxicity, and mortality classification
systems in the local regional treatement of peritoneal surface malignancy. J Surg Oncol.
2008;98(4):253-7.
12. Esquivel, J., Chua, T.C., Stojadinovic, A., Melero, J. T., Levine, E.A., Gutman, M.,
Howard, R., Piso, P., Nissan, A., Gomez-Portilla, A., Gonzalez-Bayon, L., Gonzalez-Moreno,
S., Shen, P., Stewart, J.H., Sugarbaker, P.H., Barone, R.M., Hoefer, R., Morris, D.L., Sardi,
A. and Sticca, R.P. (2010), Accuracy and clinical relevance of computed tomography scan
interpretation of peritoneal cancer index in colorectal cancer peritoneal carcinomatosis: A
multi-institutional study. J. Surg. Oncol., 102: 565-570. doi: 10.1002/jso.21601.
13. Juhl H, Stritzel M, Wroblewski A, et al. Immunocytological detection of micrometastatic
cells: comparative evaluation of findings in the peritoneal cavity and the bone marrow of
gastric, colorectal and pancreatic cancer patients. Int J Cancer. 1994;57:330-5.
83
14. Sadeghi B, Arvieux C, Glehen O, et al. Peritoneal carcinomatosis from non-gynecologic
malignancies:
results of the EVOCAPE
1 multicentric prospective study.
Cancer.
2ООО;88:З58-6З.
15. Yang XJ, Huang CQ,
Suo
T et al., Cytoreductive surgery and hyperthermic
intraperitoneal chemotherapy improves survival of patients with peritoneal carcinomatosis
from gastric cancer: final results of a phase III randomized clinical trial. Annals of Surgical
Oncology, vol. 1B, no. 6, pp. 1575-1581, 2О11.
16. Fujimoto
S, Takahashi
M,
Mutou T, Kobayashi K,
Toyosawa T:
Successful
intraperitoneal hyperthermic chemoperfusion for the prevention of postoperative peritoneal
recurrence in patients with advanced gastric carcinoma. Cancer 1999, 85:529-534.
17. Chua TC, Yan TD, Saxena A, and Morris DL, Should the treatment of peritoneal
carcinomatosis by cytoreductive surgery and hyperthermic intraperitoneal chemotherapy still
be regarded as a highly morbid procedure?: a systematic review of morbidity and mortality.
Annals of Surgery, vol. 249, no. 6, pp. 9ОО-9О7, 2ОО9.
18. Yan TD, Black D, Sugarbaker PH, Zhu J, Yonemura Y, Petrou G and Morris DL A
systematic review and meta-analysis of the randomized controlled trials on adjuvant
intraperitoneal chemotherapy forresectable
gastric cancer Ann
Surg Oncol.
2ОО7
Oct;14(10):2l02-13.
19. McQuellon RP, Loggie BW, Fleming RA, Russell GB, Lehman AB, Rambo TD. Quality
of
life
after
intraperitoneal
hyperthermic
chemotherapy
(IPHC)
for
peritoneal
carcinomatosis.Eur J Surg Oncol 2ОО1;27:65-7З.
2 0.
Tsilimparis N, Bockelmann C, Raue W, Menenakos C, Perez S, Rau B, Hartmann J:
Quality of life in patients after cytoreductive surgery and hyperthermic intraperitoneal
chemotherapy: is it worth the risk? Ann Surg Oncol 2О1З, 2О:226-2З2 О:226-2З2.
Wstęp
N a raka jelita grubego na świecie w 2008 zachorowało ok. 1.24 m ln osób, a na raka żołądka ok. 990 000. Rak jelita grubego był
w tedy 3., a rak żołądka 4. najczęstszym nowotworem złośliw ym na świecie [1]. N ow otw ory te m ają tendencję do łatw ego rozprzestrzeniania
się i daw ania przerzutów do otrzewnej. Stan ten je s t nazyw any rakow atością otrzewnej (PC), a jeg o stw ierdzenie w przebiegu choroby
nowotworowej je s t czynnikiem bardzo niekorzystnym rokowniczo. M ediana całkowitego czasu przeżycia (OS) w przypadku PC wynosi 6 ­
12 m iesięcy [2]. Jest to efekt słabej penetracji dożylnej chem ioterapii systemowej stosowanej w leczeniu zm ian nowotworowych
zlokalizow anych na otrzewnej z powodu istnienia bariery krew -otrzew na. Do tej pory postępow anie w przypadkach PC ograniczało się
głównie do chirurgii paliatywnej. Obecnie jed n ak w iąże się duże nadzieje z połączenia dwóch metod: cytoredukcji (CRS) oraz
dootrzewnowej chem ioterapii perfuzyjnej w hiperterm ii (HIPEC). Postępowanie to polega na w ykonaniu w pierwszej kolejności
cytoredukcji, starając się osiągnąć stopień CC0 lub CC1 w 4-stopniowej skali CCS. Jeśli pozostaną przerzuty większe niż >2,5m m (CCS2/3),
penetracja zm ian nowotworowych przez cytostatyk będzie niepełna, gdyż zdolność ta wynosi jedynie do 3mm [3]. H iperterm ia zwiększa
biodostępność cytostatyków i uw rażliw ia kom órki nowotworowe na ich działanie, jednocześnie wykazując bezpośrednie działanie
cytotoksyczne oraz selektywną destrukcje kom órek w stanie hipoksji i kw asicy [4].
Przy kwalifikacji pacjentów do procedury CRS/HIPEC należy wziąć pod uw agę skalę PCI (peritoneal carcinom atosis index),
określającą stopień zaaw ansow ania przerzutów do otrzewnej, której w artość pow inna wynosić nie więcej niż 20 pkt. Istotne je s t także
84
ograniczenie rozsiewu zm ian jedynie do otrzewnej. D opuszcza się jednak obecność do 3, możliwych do usunięcia ognisk przerzutowych w
wątrobie oraz pojedynczy resekcyjny przerzut w płucu [5]. K luczowa okazuje się również m ożliw ość wykonania cytoredukcji na poziom ie
CC0 lub CC1, a także stan kliniczny pacjenta. Do oceny tego ostatniego zastosow anie znajduje skala sprawności według Eastern
Cooperative O ncology Group (ECOG). Ilość otrzym anych punktów w tej skali m a ścisły w pływ na rokowanie. M ediana przeżycia przy
ECO G 0-1 wynosi 21,7 m iesiąca, natom iast przy ECO G 2-3 spada do 9,5 m iesiąca [6 ].
CRS/HIPEC w rakowatości otrzewnej w przebiegu raka jelita grubego
W raku jelita grubego przerzuty do otrzewnej m ożna zaobserwować w ok. 15% przypadków [7]. Przerzuty do otrzewnej wiążą się
ze złym rokowaniem . M ediana przeżycia u pacjentów z przerzutam i ograniczonymi do otrzewnej, u których zastosow ano chirurgię
paliatywną i chem ioterapię system ową wynosi 12,6 m iesiąca [8]. W przypadku zastosow ania procedury CRS/HIPEC okres ten m oże ulec
znacznem u wydłużeniu. Verwaal [9] w roku 2008 porównał skuteczność chem ioterapii systemowej w połączeniu z chirurgią paliatywną z
procedurą CRS/HIPEC. W pracy wykazano znaczną korzyść odnoszoną przez pacjentów, u których przeprowadzono CRS/HIPEC w
stosunku do postępowania konwencjonalnego: czas wolny od progresji choroby (PFS) 12.6 vs. 7.7 m iesiąca, natom iast OS 22.2 vs. 12.6
m iesiąca. W badaniu K uijpers [8] osiągnięto jeszcze bardziej zadowalające w yniki dla CRS/HIPEC: PFS 15.0 i OS 33.0 miesiąca.
W ytłum aczeniem tego może być różnica w doszczętności przeprowadzonej cytoredukcji w obu badaniach. W pracy Verwaal poziom y
cytoredukcji: CC0, CC1, CC2 wynosiły odpowiednio 41%, 41%, 18%, natom iast w pracy K uijpers CC0 - 80% oraz CC1 i CC2 łącznie 19%.
W badaniu Verwaal [10] z 2o04 roku m ediana OS dla CC0, CC1 i CC2/3 wynosiła odpow iednio 42.9, 17.4, 5.0 miesiąca, natom iast
przeżycie 1-, 3-, 5- roczne dla CC0 odpowiednio - 94,5%, 56%, 43%, a dla CC1 ju ż tylko - 66 %, 9%, <1% . W ynika z tego, że
najistotniejszym czynnikiem prognostycznym w PC w przebiegu raka jelita grubego je s t doszczętność przeprowadzonej cytoredukcji.
Pacjenci z cytoredukcją na poziom ie CC0 m ają znacznie lepsze rokow anie niż pacjenci z cytoredukcją niecałkowitą. Co więcej, prowadzi to
do wniosku, że przy kw alifikacji pacjenta do zabiegu jednym z głównych czynników pow inna być m ożliwość cytoredukcji na poziomie CC0
lub CC1, ponieważ ci pacjenci osiągają wym ierne korzyści z procedury CRS/HIPEC. Z kolei pacjenci z CC2/3 nie powinni być
kw alifikow ani do HIPEC, ponieważ cała procedura je s t obciążająca i nie przynosi im wymiernych korzyści w postaci zadowalającego
wydłużenia PFS czy OS, a prowadzi w ok. 34% do poważnych powikłań (III-V wg CTCAE v4.0 [11] ), a w ok. 3% do zgonu [8]. Przed
przeprowadzeniem CRS/HIPEC problem em je s t stwierdzenie, u którego z pacjentów je s t m ożliwość osiągnięcia CC0/1. Podstawow e
badanie obrazowe, jakim je s t CT, cechuje się pewną niedokładnością w ocenie stopnia zajęcia otrzewnej [12]. Diagnostyczna laparoskopia,
wykonyw ana przed CRS/HIPEC, m ogłaby być rozw iązaniem tego problem u w celu dokładniejszej oceny m ożliwości przeprow adzenia
całkowitej cytoredukcji. Nie zawsze jednak je s t m ożliw a do przeprowadzenia, zwłaszcza u osób po w cześniejszych zabiegach w ew nątrz
jam y brzusznej, które skutkują licznym i zrostam i i uniem ożliw iają kom pleksow ą ocenę ja m y otrzewnej [2 ].
CRS/HIPEC w raku żołądka
Kom órki now otw orow e w raku żołądka (GC) z łatw ością rozprzestrzeniają się wewnątrz jam y otrzewnej, co skutkuje
m ożliw ością powstania rakowatości otrzewnej (PC). W stadium IB wykrywane są w jam ie otrzewnej w 24% przypadków, natom iast w
stadium II i III ju ż w 40% przypadków [13]. W badaniu EVOCAPE1 stwierdzono PC w znacznej ilości przypadków GC: spośród 125
chorych u 73 osób (ok. 58%) w chwili rozpoznania nowotworu w spółistniała rakow atość otrzewnej. Średnia przeżycia wynosiła dla tych
pacjentów 6,5 miesiąca, a m ediana 3,1 m iesiąca [14].
Random izow ane badanie Yang [15] porównuje skuteczność zabiegu chirurgicznej cytoredukcji (CRS) z zabiegiem cytoredukcji
połączonym z m etodą HIPEC. M ediana OS dla CRS vs. CRS/HIPEC wyniosła odpowiednio 6 i 11 m iesiąca. Przeżycie 1-, 2-, 3- letnie dla
CRS kształtow ało się na poziomie: 29.4% , 5.9%, 0%, a dla CRS/HIPEC: 41.2%, 14.7%, 5.9%. W zależności od rodzaju przerzutów
(synchroniczne vs. m etachroniczne) efekty zastosow ania m etody CRS/HIPEC są odmienne. CRS/HIPEC znacznie w ydłuża m edianę OS
chorych z przerzutam i synchronicznym i (12 vs. 6.5 miesiąca), natom iast w przypadku przerzutów metachronicznych połączenie CRS/H IPEC
skraca m edianę OS (5.5 vs 11 m iesięcy). N ależy tutaj podkreślić, iż liczba chorych z przerzutam i m etachronicznym i była zbyt m ała (n=17),
aby m óc w ysnuć jednoznaczne wnioski o szkodliwości połączenia CRS/HIPEC w leczeniu tego rodzaju przerzutów. Do czasu ukończen ia
pracy zm arło 97.1% chorych, u których wykonano CRS i 85.3% dla CRS/HIPEC. Badanie to wykazało również, że podobnie ja k w raku
jelita grubego, ważnym predykatorem OS je s t doszczętność przeprowadzonej cytoredukcji. Ukazano, że im bardziej doszczętna cytoredukcja
tym lepsze rokow anie w grupie zarówno z CRS ja k i CRS/HIPEC. Przy CC0/1 i CC2/3 dla CRS m ediana OS wynosiła odpowiednio 11 i 4
m iesiące, natom iast dla CRS/HIPEC 12 i 8.2 m iesiąca. Świadczy to o tym, że dokonując cytoredukcji pow inniśm y dążyć do maksym alnej
możliwej redukcji kom órek nowotworowych w jam ie otrzewnej, ponieważ to znacząco polepsza rokowanie. W arto podkreślić, że połączenie
m etody CRS/H IPEC je s t korzystne nie tylko w leczeniu rakowatości otrzewnej w przebiegu raka żołądka, ale również w zapobieganiu
nawrotom choroby. W edług Fujim oto [16] połączenie obu m etod znacznie zm niejszyło śm iertelność w wyniku naw rotów choroby. Przeżycie
2-, 4-, 8- letnie wynosiło odpowiednio w grupie CRS: 77% , 58%, 49%, natom iast w grupie CRS/HIPEC 88%, 76%, 62% . Podczas okresu
obserwacji, wśród grupy pacjentów, u których zastosow ano CRS/HIPEC (n=71), tylko 1 pacjent zm arł w wyniku przerzutów do otrzew nej,
natom iast w grupie CRS (n=70) aż 16 pacjentów zm arło z tego powodu. Leczenie chirurgiczne w skojarzeniu z HIPEC okazało się
skuteczniejszą m etodą w zapobieganiu nawrotom zaaw ansowanego raka żołądka w porównaniu z samym leczeniem chirurgicznym.
Chorobowość, śmiertelność okołooperacyjna oraz jakość życia po CRS/HIPEC
M etoda CRS/HIPEC przynosi wiele korzyści pacjentom m.in. w postaci wydłużenia przeżycia. Jest jed n ak obarczona znacznym
ryzykiem powikłań, a naw et ryzykiem zgonu. W przeglądzie system atycznym dotyczącym powikłań podczas stosowania procedury
CRS/HIPEC z 2012 roku autorstwa Chua [17] wykazano, że w dużych, specjalistycznych ośrodkach chorobowość wynosi 12-52%,
natom iast śm iertelność 0.9-5.8%. Stwierdzono również, iż chorobowość i śm iertelność są zbliżone do tych występujących podczas innych,
rozległych operacji na przewodzie pokarmowym . Z kolei badania Yang [15] wskazują, że powikłania przy zastosow aniu cytoredukcji i
chem ioterapii dootrzewnowej w hiperterm ii występują częściej aniżeli przy zastosow aniu samej cytoredukcji: 11.7% vs. 14.7%. Do
najczęstszych powikłań zabiegu CRS/HIPEC należą: niedrożność (0-86% ), ropień (0-37% ), zaburzenia hem atologiczne (polekowe) (0-28% ),
przetoka (0-23% ), sepsa (0-14% ), perforacja (0-10% ), przeciek w m iejscu zespolenia (0-9% ), zakrzepica żył głębokich lub zatorowość
płucna (0-9%), niew ydolność nerek (0-7% ) [17]. W badaniu Yan [18] wykazano, że leczenie dootrzewnową chem ioterapią perfuzyjną w
hiperterm ii zw iększa ryzyka powstania ropnia wewnątrzbrusznego i neutropenii. Dodatkowo Teo [2] wskazuje na ryzyko pojaw ienia się
powikłań ze strony układu oddechowego, zwłaszcza u pacjentów z rozległym i resekcjam i w obrębie przepony. W zw iązku z tym należałoby
rozważyć w prowadzenie przed- i pooperacyjnej rehabilitacji oddechowej.
Z wielu badań wynika, że najważniejszym czynnikiem predykcyjnym je s t doszczętność cytoredukcji. W pracy Teo [2] wykazano,
iż chorobowość i okołooperacyjna śmiertelność w iążą się w dużym stopniu z rozległością cytoredukcji. U pacjentów z zaaw ansow aną
chorobą (wysoki w spółczynnik PCI), ze względu na chęć osiągnięcia poziom u cytoredukcji CC0/1, procedura trw a wiele godzin i wiąże się
m .in. z dużą utratą krwi oraz znaczną liczbą resekcji. W ykonanie do 7 resekcji, w tym gastrektom ii, splenektomii czy resekcji jelita, nie
wpływa n a m edianę OS, ani PFS. Z powyższej pracy wynika jednak, że utrata krwi i liczba resekcji wpływają na częstość pooperacyjnych
85
powikłań. Każdy 1l utraconej krwi skutkuje 66 % wzrostem ryzyka w ystąpienia powikłań, natom iast każda kolejna resekcja zw iększa to
ryzyko o 53%. Verwaal [10] donosi jednak, że pacjenci, u których przerzuty znajdują się w obrębie jelita cienkiego bądź jego krezki, m ają
gorsze rokowanie. W iąże się to z tym, że podczas cytoredukcji należy pozostawić chociaż niewielki fragm ent jelita cienkiego w celu
wchłaniania substancji odżywczych. Prow adzi to do pogorszenia rokow ania w wyniku niepełnej cytoredukcji.
N ależy m ieć także na uw adze jakość życia pacjentów (QoL) po procedurze CRS/HIPEC. M ogłoby się wydawać, że tak
agresyw na m etoda leczenia poskutkuje trwałym obniżeniem jakości życia. Jednak badania ukazują, że m im o początkowo zgłaszanego
obniżenia Q oL w porównaniu do okresu przedoperacyjnego, po okresie 3-6 m iesięcy od zabiegu, m a m iejsce powrót do wartości
poprzedzających proces leczenia [19]. Także badanie Tsilim paris [20] odnotowuje spadek jakości życia po operacji, natom iast m iędzy 6-12
m iesiącem życia następuje pow rót do normy, a naw et podwyższenie jakości życia, co sprawia, że początkowe, przejściowe obniżenie
poziom u QoL nie jest wskazaniem do zaprzestania leczenia tą metodą.
Wnioski
Przegląd wybranej literatury sugeruje, że połączenie cytoredukcji z dootrzewnową chem ioterapią perfuzyjną w hiperterm ii może
być skuteczną m etodą terapeutyczną w przypadku rakowatości otrzewnej w przebiegu raka jelita grubego i raka żołądka. N ależy jed n ak m ieć
n a uwadze, że je s t to agresywna m etoda lecznicza i powinni być jej poddawani odpowiednio wyselekcjonowani pacjenci. W tedy korzyści z
tej procedury m ogą być znaczne. W skazane by jednak było prowadzenie dalszych badań, na większej liczbie chorych w celu jeszcze
dokładniej szej oceny skuteczności zastosow ania tej m etody w leczeniu rakowatości otrzew nej.
Bibliografia
1. Ferlay J, Shin HR, Bray F, Forman D, M athers C and Parkin DM. G LOBOCAN 2008 v2.0, Cancer Incidence and M ortality W orldwide:
IA RC CancerB ase No. 10 [Internet]. Lyon, France: International A gency for Research on Cancer; 2010. Available from:
http://globocan.iarc.fr, accessed on 30/08/2013.
2. Teo MCC, Tan GHC, Tham CK, et al. Cytoreductive Surgery and Hyperthermic Intraperitoneal C hem otherapy in Asian Patients: 100
Consecutive Patients in a Single Institution. Ann Surg Oncol (2013) 20:2968-2974.
3. Lutton NJ, M oran BJ, Clinical Results o f Cytoreduction and HIPEC in Pseudom yxom a Peritonei . Peritoneal Carcinom atosis, Volume
134, 2007, pp 319-328
4. Tim orek- Lem ieszczuk A, N alew czyńska A, Śpiewankiwicz Zastosow anie hiperterm ii w onkologii. Curr. Ynecol. Oncol, 2009, 7(4)
p.264-269.
5. Jastrzębski T, Sprawozdanie z 7 M iędzynarodowej Konferencji dotyczącej chorób nowotworowych otrzewnej "Globalne Perspektyw y
Chirurgii Cytoredukcyjnej i Chemioterapii Dootrzewnowej". C ancer Surgery 2010; 1: 36-37.
6 . Stewart JH 4th, Shen P, Levine EA. Intraperitoneal hypertherm ic chem otherapy for peritoneal surface m alignancy: current status and
future directions. Ann Surg Oncol 2005; 12: 765-77.
7. Sugarbaker PH, N ew standard o f care for appendiceal epithelial neoplasm s and pseudom yxoma peritonei syndrome? Lancet Oncol 2006;
7; 69-76.
8 . K uijpers AM J, M irek B, Aalbers AGJ et al., Cytoreduction and HIPEC in The Netherlands: N ationw ide Long-term Outcom e Following
the Dutch Protocol, Ann Surg Oncol; Published online: 30 July 2013.
9. Verwaal VJ, Bruin S, Boot H et al., 8 -Year Follow-up o f Randomized Trial: Cytoreduction and H yperthermic Intraperitoneal
Chem otherapy Versus Systemic Chemotherapy in Patients with Peritoneal Carcinom atosis o f Colorectal Cancer. Annals o f Surgical
O ncology 2008;15(9):2426-2432.
10. Verwaal VJ, van Ruth S, W itkam p A, Long-Term Survival o f Peritoneal Carcinom atosis o f Colorectal Origin. Annals o f Surgical
O ncology 2004;12(1): 65-71
11. Younan R, Kusam ura S, Barrati D, et al., Morbidity, toxicity, and m ortality classification systems in the local regional treatem ent o f
peritoneal surface malignancy. J Surg Oncol. 2008;98(4):253-7.
12. Esquivel, J., Chua, T.C., Stojadinovic, A., Melero, J. T., Levine, E.A., Gutman, M., Howard, R., Piso, P., Nissan, A., Gom ez-Portilla, A.,
Gonzalez-Bayon, L., G onzalez-M oreno, S., Shen, P., Stewart, J.H., Sugarbaker, P.H., Barone, R.M., Hoefer, R., M orris, D.L., Sardi, A. and
Sticca, R.P. (2010), A ccuracy and clinical relevance o f com puted tom ography scan interpretation o f peritoneal cancer index in colorectal
cancer peritoneal carcinom atosis: A m ulti-institutional study. J. Surg. Oncol., 102: 565-570. doi: 10.1002/jso.21601.
13. Juhl H, Stritzel M, W roblewski A, et al. Im munocytological detection o f m icrom etastatic cells: com parative evaluation o f findings in the
peritoneal cavity and the bone m arrow o f gastric, colorectal and pancreatic cancer patients. Int J Cancer. 1994;57:330-5.
14. Sadeghi B, A rvieux C, Glehen O, et al. Peritoneal carcinom atosis from non-gynecologic m alignancies: results o f the EVOCAPE 1
m ulticentric prospective study. Cancer. 2000;88:358-63.
15. Y ang XJ, H uang CQ, Suo T et al., Cytoreductive surgery and hypertherm ic intraperitoneal chem otherapy im proves survival o f patients
with peritoneal carcinom atosis from gastric cancer: final results o f a phase III random ized clinical trial. Annals o f Surgical Oncology, vol.
18, no. 6 , pp. 1575-1581, 2011.
16. Fujim oto S, Takahashi M, M utou T, Kobayashi K, Toyosaw a T: Successful intraperitoneal hypertherm ic chem operfusion for the
prevention o f postoperative peritoneal recurrence in patients with advanced gastric carcinom a. Cancer 1999, 85:529-534.
17. Chua TC, Yan TD, Saxena A, and M orris DL, Should the treatm ent o f peritoneal carcinom atosis by cytoreductive surgery and
hypertherm ic intraperitoneal chem otherapy still be regarded as a highly m orbid procedure?: a system atic review o f m orbidity and mortality.
Annals o f Surgery, vol. 249, no. 6 , pp. 900-907, 2009.
18. Y an TD, Black D, Sugarbaker PH, Zhu J, Y onem ura Y, Petrou G and M orris DL A system atic review and m eta-analysis o f the
random ized controlled trials on adjuvant intraperitoneal chem otherapy for resectable gastric cancer Ann Surg Oncol. 2007 Oct;14(10):270213.
19. M cQuellon RP, Loggie BW , Flem ing RA, Russell GB, Lehm an AB, Rambo TD. Quality o f life after intraperitoneal hypertherm ic
chem otherapy (IPHC) for peritoneal carcinom atosis.Eur J Surg Oncol 2001;27:65-73.
20.
Tsilim paris N, Bockelm ann C, Raue W, M enenakos C, Perez S, Rau B, Hartm ann J: Quality o f life in patients after cytoreductive
surgery and hypertherm ic intraperitoneal chem otherapy: is it worth the risk? Ann Surg Oncol 2013, 20:226-232 0:226-232.
86
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 87-96
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© The Author (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of University Radom in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the term s o f the Creative Com m ons Attribution Noncom m ercial License w hich perm its any noncom m ercial use,
distribution, and reproduction in any medium , provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the term s o f the Creative Com m ons Attribution N on Com m ercial License
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) which perm its unrestricted, non com m ercial use, distribution and reproduction in any m edium ,
provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 15.06.2013. Revised: 25.08.2013. Accepted: 15.09.2013.
Optimization of the hypertension course prognosis at the
primary level based on correlation indices and
multiparameter neural network clasterization
Оптимизация прогнозирования течения артериальной
гипертензии на первичном уровне на основе корреляционных
показателей и многопараметрической нейросетевой кластеризации
Selskyy PR
Сельський П.Р.
State higher education establishment “Ternopil State Medical
University by I. Ya. Horbachevsky of Ministry of Public Health of Ukraine”
Государственное высшее учебное заведение “Тернопольский
государственный медицинский университет имени И.Я. Горбачевского
МОЗ Украины”, Тернополь, Украина
Ключевые слова: первичный уровень медико-санитарной помощи,
артериальная гипертензия, нейросетевая кластеризация.
Keywords: the primary health care level, hypertension, neural network
clasterization.
Abstract
The paper examines prognosis methodology of the disease progression at the
primary health care level. Approach is based on calculation of correlation
87
coefficients and multiparameter neural network clasterization. It has been
established that neural network clasterization can effectively and objectively
allocate patients into the appropriate categories according to the level o f average
indices o f patient examination results. The cluster analysis portraits has revealed
that the combination in particular of high arterial tension measures (during the first
and repeated examination) provides a basis o f the deteriorated patient condition,
while the combination o f high age and heart rate measures (polycardia) plays also a
significant, but not the primary role for the disease prognosis.
Резюме
В работе предложена методика прогнозирования течения заболевания
на первичном уровне предоставления медико-санитарной помощи. Подход
основан на вычислении коэффициентов корреляции и многопараметрической
нейросетевой кластеризации. Установлено, что нейросетевая кластеризация
позволяет
эффективно
и
объективно
распределить
пациентов
в
соответствующие категории по уровню средних показателей результатов
обследования. Анализ кластерных портретов обнаружил, что сочетание
именно высоких показателей артериального давления (при первом и
повторном
обследовании)
дает
основание
прогнозировать
ухудшение
состояния пациентов, в то же время сочетание высоких показателей возраста
и пульса (тахикардия) имеют существенное, однако не первостепенное
значение для прогноза.
88
Вступление. С целью обеспечения надлежащего качества медицинской
помощи существует потребность в накоплении и анализе данных в течение
длительного периода [l]. Целый ряд исследований направлен на решение
проблем внедрения инновационных медицинских информационных технологий
[2,3,4,5]. Однако не до конца решенной остается проблема эффективной
информатизации
в
сельской
медицине
и
соответствующей
подготовки
специалистов. При этом важным является оптимизация прогнозирования
течения заболеваний с целью улучшения лечебно-профилактической работы на
первичном уровне.
Поэтому
целью
нашей
работы
было
проанализировать
результаты
обследования пациентов с гипертензией на основе корреляционных показателей
и многопараметрической нейросетевой кластеризации с целью оптимизации
прогнозирования течения заболевания на первичном уровне оказания медико­
санитарной помощи.
Материалы и методы. В качестве данных для анализа использованы
результаты обследования б3 больных с артериальной гипертензией в учебно­
практических центрах первичной медико-санитарной помощи (УПЦПМСП),
открытых Тернопольским государственным медицинским университетом имени
И.Я. Горбачевского при содействии местной власти в селах Гнилицы и
Зарубинцы
Тернопольской
области
[б],
внесенных
в
базу
программы
"Регистратура" в течение 2011 и 2012. Группу контроля составляли 19 жителей
данных
населенных
пунктов,
в
которых
по
данным
базы
программы
"Регистратура" не зафиксировано никакой патологии. Статистическая обработка
материала проводилась с использованием пакета программ "Microsoft Exсel"
(Microsoft Office 2003). Статистическая значимость различий между средними
арифметическими и относительными величинами оценивалась по критерию
Стьюдента-Фишера
(t).
При
сравнении
89
однотипных
групп
проводили
корреляционный анализ с учетом коэффициента корреляции (г) с помощью
метода квадратов Пирсона.
Для
более
глубокого
анализа
показателей
обследования
с
целью
прогнозирования течения заболевания использован нейросетевой подход с
использованием надстройки NeuroXL Classifier для программы Microsoft Excel.
Нейросети является проверенной и достаточно распространенной технологией
для решения комплексных классификационных проблем. Они моделируются на
основе человеческого мозга и являются взаимосвязанными сетями независимых
процессоров. Программа NeuroXL Classifier (разработка компании AnalyzerXL)
реализует самоорганизационные нейросети, выполняющие категорирование
путем изучения трендов и взаимосвязей внутри данных. Несмотря на высокую
эффективность, нейросети часто используются в силу своей сложности и
обучение, требуемое для их правильной реализации. NeuroXL
Classifier
устраняет такие барьеры, скрывая сложность методов на основе нейросетей и
используя преимущества использования рабочих книг Microsoft Excel [7].
Результати исследования. Таким образом, всего было обследовано 63
больных, среди которых - 15 мужчин и 48 женщин. Средний возраст больных
составлял (64,30 ± 1,81) лет. Среднее значение положение электрической оси
сердца было нормальным и составило (37,83 ± 1,92)0. Средний показатель
пульса составлял (78,24 ± 1,15) ударов в минуту. Показатели артериального
давления при первом обращении пациентов были следующими: систолическое (154,76 ± 2,29) мм. рт. ст., диастолическое - (92,94 ± 1,04) мм. рт. ст., пульсовое
давление - (61,83 ± 1,95) мм. рт. ст. При повторном обследовании средний
показатель пульса ((78,59 ± 1,07) ударов в минуту) и пульсовое давление
((57,06 ± 1,57) мм. рт. ст.) статистически ни отличались (p > 0,05). Показатели
верхнего и нижнего артериального давления были значительно ниже по
сравнению
с аналогичными
показателями
до
лечения:
систолическое
-
(145,86 ± 2,01) мм. рт. ст. (p < 0,01), диастолическое - (88,49 ± 1,08) мм. рт. ст.
(p < 0,001). В 13 (19,40 %) пациентов наблюдалось ухудшение состояния и
развитие осложнений.
90
При корреляционном анализе обнаружена прямая корреляционная связь
между показателями пульса (+ 0,5), верхнего (+ 0,1), нижнего (+ 0,4) и
пульсового (+ 0,1) давлений при первом и повторном обследовании.
При исследовании группы 50 пациентов со стабильным течением
заболевания
установлено,
((72,00 ± 6,35) %). Средний
что
среди
них
преобладали
женщины
возраст больных составлял (63,76 ± 1,80) лет.
Среднее значение положение электрической оси сердца было нормальным и
составило (37,72 ± 2,00)0. Средний показатель пульса составлял (77,28 ± 1,17)
ударов в минуту. Показатели артериального давления при первом обращении
пациентов были следующими: систолическое - (155,80 ± 2,29) мм. рт. ст.,
диастолическое - (93,10 ± 1,01) мм. рт. ст., пульсовое давление - (62,70 ± 1,95)
мм.
рт.
ст.
При
повторном
обследовании
средний
показатель
пульса
((78,62 ± 1,07) ударов в минуту) статистически не отличался (р > 0,05).
Показатели артериального давления были значительно ниже, по сравнению с
аналогичными показателями до лечения: систолическое - (145,28 ± 1,84) мм. рт.
ст. (р < 0,01), диастолическое - (88,30 ± 1,04) мм. рт. ст. (р < 0,01) и пульсовое
давление - ((56,60 ± 1,36) мм. рт. ст. (р < 0,05).
Проводился также
сравнительный
анализ
группы
13 пациентов
с
ухудшением состояния, которое определяли на основе таких проявлений, как
установленные при обследовании и зафиксированы в диагнозе более тяжелая
стадия или степень развития заболевания, а также появление осложнений.
Установлено,
что
среди
данной
группы
также
преобладали
женщины
((92,31 ± 7,69) %), однако эта доля была достоверно выше по сравнению с
группой со стабильным течением заболевания (р < 0,05). Средний возраст
больных существенно не отличался и составлял (66,38 ± 3,74) лет. Среднее
значение
положение
электрической
оси
сердца
было
нормальным
((38,23 ± 2,67) 0) и также существенно не отличалось. Средний показатель
пульса был значительно выше (р < 0,05) по сравнению с группой со стабильным
течением и составлял (81,92 ± 1,64) ударов в минуту. Другие показатели
гемодинамики ни отличались по сравнению с аналогичными показателями при
91
стабильном течении болезни (р > 0,05) . Показатели артериального давления при
первом
обращении
пациентов
были
следующими:
систолическое
-
(150,77 ± 4,28) мм. рт. ст., диастолическое - (92,31 ± 2,40) мм. рт. ст., пульсовое
давление - (58,46 ± 3,74) мм. рт. ст. При повторном обследовании средний
показатель пульса ((78,46 ± 2,20) ударов в минуту) статистически не отличался
(р > 0,05). Не отличались, по сравнению с аналогичными показателями до
лечения, и показатели артериального давления: систолическое - (148,08 ± 5,51)
мм. рт. ст., диастолическое - (89,23 ± 2,49) мм. рт. ст. и пульсовое давление (58,85 ± 4,86) мм. рт. ст. (р > 0,05).
При корреляционном анализе выявлена прямая корреляционная связь
между показателями гемодинамики при первом и повторном обследовании
пациентов в группах со стабильным течением (пульс - + 0,5 , артериальное
давление: нижнее - + 0,3 , пульсовое - +0,1 ) и ухудшением состояния (пульс - +
0,6 , артериальное давление: верхнее - + 0,5 , нижнее - + 0,7 , пульсовое - + 0,3).
Показатели артериального давления при первом обследовании во всех
группах с АГ были выше (р < 0,05) по сравнению с аналогичными показателями
в группе контроля, которые составляли: систолическое - (123,42 ± 1,49) мм. рт.
ст., диастолическое - (78,42 ± 1,32) мм. рт. ст. и пульсовое давление - ((45,00 ±
1,58) мм. рт. Средний показатель пульса был существенно выше (р < 0,05) в
группе с ухудшением состояния пациентов, однако не существенно отличался (р
> 0,05) в группе со стабильным течением заболевания и общей группе по
сравнению с аналогичным показателем группы контроля ((77,58 ± 1,02) ударов в
минуту). Средний возраст в группе контроля был ниже (р <0,05) по сравнению с
группами с гипертензией и составлял (38,21 ± 3,91) лет.
С целью определения значения сочетание изменения тех или иных
параметров
нейросетевую
для
прогноза
течения
кластеризацию
заболевания
пациентов на основе
было
осуществлено
показателей половой
принадлежности, возраста, изменений электрической оси сердца по результатам
электрокардиографического
исследования,
гемодинамических
показателей
(пульс, верхнее, нижнее и пульсовое артериальное давление) при первом и
92
повторном
NeuroXL
исследовании.
Classifier.
Было
использовано
компьютерную
программу
Для алгоритма нейросетевой кластеризации избраны
параметры, предложенные программой, и количество кластеров, равное пяти.
На рис. 1 приведены результаты выполнения программы для пациентов с
гипертензией. Как видно из гисторамы на рис. 1б наибольшая доля пациентов
обнаружена в 5-м кластере. Показатель изменения состояния пациентов (change)
фиксировался напротив каждого больного как “ 1” при ухудшении состояния и
“2” - в случае стабильного течения. Данный кластер (рис. 1a) сформирован из
наибольшей доли пациентов с ухудшением состояния по сравнению с 1-4
кластерами. При этом с помощью кластерного портрета можно определить, что
на пятый кластер приходятся самые высокие средние показатели верхнего
(max), нижнего (min) и пульсового (d) артериального давления при первом и
повторном обследовании. Вместе средние показатели возраста (Age) и пульса
(Ps) в данном кластере были высокими, однако не превышали аналогичные
показатели 1-4 кластеров.
93
Clusters weights
35 ,00 %
30 , 16 %
30 ,00 %
ОО ООО/
/U
25 ,00 %
19 ,05 %
20 ,00 %
14 ,29 %
14 ,29 %
15 ,00 %
10 ,00 %
5 ,00 %
0 ,00 %
Ouster 1weight (%) Cluster2weight (%) Cluster3weight (%) Cluster4weight (%) Ouster5weight (%)
б)
Рисунок 1. Результаты кластеризации для больных с гипертензией по
результатам обследования в УПЦПМСП (всего 63 пациента): а) кластерный
портрет - средние значения параметров, включая показатели гемодинамики при
первом и повторном обследовании, в пределах распределенных кластеров; б)
доли кластеров - проценты пациентов, которые попали в определенный кластер.
Выводы.
1. В работе предложен метод анализа результатов обследования пациентов
с гипертензией в учебно-практических центрах первичной медико-санитарной
помощи
на
основе
средних
значений,
корреляционных
показателей
и
алгоритмов нейросетевой кластеризации.
2. Выяснено, что анализ на основе средних значений и вычисления
коэффициентов
корреляции
средних
показателей
возраста,
положения
электрической оси сердца, ряда гемодинамических показателей является
первичным инструментом, который не дает установить значение сочетания
изменения тех или иных параметров для прогнозирования течения заболевания
в сторону ухудшения или улучшения.
94
3.
Нейросетевая кластеризация позволяет эффективно и объективно
распределить пациентов в соответствующие категории по уровню средних
показателей
результатов
обследования.
Анализ
кластерных
портретов
обнаружил, что сочетание именно высоких показателей артериального давления
(при первом и повторном обследовании) дает основание прогнозировать
ухудшение состояния пациентов, в то же время сочетание высоких показателей
возраста и пульса (тахикардия) имеют существенное, однако не первостепенное
значение для прогноза.
References
1.
Концепция информатизации здравоохранения в Украине /О.П. Минцер, Ю.В.
Вороненко, Л.Ю. Бабинцева [и др.] // Медична шформатика та iнженерiя. - 2012. - № 3. - С. 5­
29.
2.
Мшцер О.П.
1нформацшно-технолопчш
проблеми оргашзаци телемедичних
консультатцш / О.П. Мшцер, В.В. Краснов, Г. Тахере // Медична шформатика та iнженерiя. 2011. - №4. - С. 32-37.
3.
Measuring
patient-centered
communication
in
patient-physician
consultations:
theoretical and practical issues / R.M. Epstein, P. Franks, K. Fiscella [et al.] // Soc. Sci. Med. - 2005.
- Vol. 61, P. 1516-1528.
4.
Марценюк В.П.
О
програмной
среде
проектирования
интеллектуальных
медицинских баз данных / В.П. Марценюк, Н.О. Кравец // Клиническая информатика и
телемедицина - 2004. - №1. - С. 47-53.
5.
Востров Г.Н. 1нформацшна модель надання дистанцшних медичних послуг
населенню. Перше повщомлення / Г.Н. Востров, О.П. Мшцер, О.О. Павлов [та im] // Медична
шформатика та iнженерiя. - 2010. - № 3. - С. 37-47.
6.
Ковальчук. Л.Я. Результати реалiзацiï новггшх методик навчального процесу в
Тернопшьському державному медичному ушверситет iменi 1.Я. Горбачевського та плани на
майбутне / Л.Я. Ковальчук. // Медична освгга. - 2012. - № 2. - С. 11-17.
7.
Марценюк В.П. Нейромережеве прогнозування складання студентами-медиками
лщензшного штегрованого юпиту "Крок 1" на основi результа^в поточно':! устш носп та
95
семестрового
комплексного
тестового
юпиту
/
В.П.Марценюк,
А.В.Семенець,
О.О.Стаханська // Медична шформатика та iнженерiя. - 2010. - № 2. - С. 57-62.
96
Journal o f Health Sciences. 2013; 3 (9): 97-112
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© The Author (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of University Radom in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the term s o f the Creative Com m ons A ttribution Noncom m ercial License which perm its any noncom m ercial
use, distribution, and reproduction in any m edium , provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the term s o f the Creative Com m ons Attribution N on Com m ercial License
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) which perm its unrestricted, non comm ercial use, distribution and reproduction in any
m edium , provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 15.06.2013. Revised: 25.08.2013. Accepted: 15.09.2013.
SOMATIC AND MOTOR SKILLS OF BOYS IN
SECONDARY SCHOOLS IN BYDGOSZCZ AGAINST
THEIR PEERS NATIONWIDE RESEARCH
Cechy somatyczne i motoryka chłopców z bydgoskich gimnazjów na tle badań
ogólnopolskich rówieśników
Marek Napierała, Mirosława Szark-Eckardt, Michalina Kuska,
Hanna Żukowska, Walery Żukow
Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
Institute o f Physical Culture University o f Bydgoszcz is involved in the implementation o f the tasks o f
the Urban Design Program "on the paths o f health " as p a rt o f the Education Development Strategy o f Bydgoszcz
in the years 2013-2020. The Board set up a comprehensive development IO N conditions o f children and youth,
prevention and health promotion. Urban design under the name "The path o f health" indicates the
implementation o f such areas as: physical health, mental health, social health. In order to determine the
appropriate and correct trends in the development o f children and youth in Bydgoszcz IK F UKW attempted to
assess the current state o f the construction o f somatic fitness o f children and youth, her involvement in physical
activity. This article is the outcome o f research related to the measurement o f body Bydgoszcz high school
students.
Instytut Kultury Fizycznej Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy bierze udział w realizacji
zadań Rady Programowej M iejskiego Projektu „ Na ścieżkach zdrowia ” w ramach Strategii Rozwoju Edukacji
M iasta Bydgoszczy na lata 2013-2020. Do zadań Rady należy opracowanie warunków wszechstronnego rozwoju
dzieci i młodzieży, profilaktyka i prom ocja zdrowia. M iejski projekt p o d nazwą „Na ścieżkach zdrow ia”
wskazuje na takie obszary realizacji jak: zdrowie fizyczne, zdrowie psychiczne, zdrowie społeczne. Chcąc
wyznaczyć właściwe i prawidłowe kierunki zmian w rozwoju dzieci i młodzieży IK F UKW w Bydgoszczy podjął
się próby oceny aktualnego stanu budowy somatycznej, sprawności dzieci i młodzieży, je j zaangażowaniem w
aktywność fizyczną. Niniejszy artykuł to plon badań związanych z pom iaram i budowy ciała bydgoskich
gimnazjalistów.
Streszczenie
Celem artykułu jest wykazanie wielkości różnic w zdolnościach motorycznych mierzonych MTSF
chłopców bydgoskich gimnazjów w stosunku do rówieśników zamieszkujących pozostałe miasta w Polsce z
uwzględnieniem wieku kalendarzowego .
Pomiary przeprowadzono wiosną (na przełomie kwietnia i maja) 2012 roku, wśród 548 chłopców (203 w
wieku 14 lat, 173 - w wieku 15 lat i 172 w wieku 16 lat).
Wyliczono wartości średnie oraz
odchylenia standardowe. Istotność statystyczną różnic między
porównywanymi grupami określono przy pomocy testu t - Studenta, na poziomie 5% i 1%. Wyniki badań
97
przedstawiono tabelarycznie i graficznie (wraz z opisami). W realizacji problemu badawczego uczestniczyli
studenci studiów dziennych i zaocznych kierunku wychowania fizycznego UKW w Bydgoszczy.
Abstract
The purpose of this article is to demonstrate the magnitude of the differences in motor abilities measured
MTSF Bydgoszcz junior students in relation to their peers living in other cities in Poland with regard to
chronological age.
Measurements were carried out in spring (in April and May) o f 2012, o f 548 boys (203 at age 14 years, 173
- at the age o f 15 years and 172 at the age o f 16 years).
Calculated mean values and standard deviations. The statistical significance o f differences between the
compared groups were determined using the Student t - test, at 5% and 1%. The results are presented in tabular
and graphical (with descriptions). In carrying out the research problem involved full-time students and part-time
physical education the USW in.
Key words: youth gymnasium, motor skills.
Słowa kluczowe: młodzież gimnazjalna, zdolności motoryczne.
Introduction
The purpose of this article is to demonstrate the magnitude of the differences in motor
abilities Bydgoszcz junior boys compared to their peers living in other cities in Poland,
including chronological age.
Changes in the morphological development of the passage of time is the process of
enlargement of the dimensions of the body. This is the result of ontogenetic processes such as
differentiation and maturation (Cieslik 1994). Other worked run these processes in boys and
girls, which is referred to as dimorphism, manifested by a diversity of organisms, morphology
and physiological and mental health of men and women.
Human biological development is carried out in specific environmental conditions,
social and biological. Especially embarks on the development disparities observed in the
phase of progressive development of the organism before puberty. It is the statement that the
level and the "quality" of life of different social groups significantly influences the effects of
this development and thereby determines the somatic and fitness differences in human
development.
Changes in habits of civilization next to the positive effects also bring detrimental
effects to the human body, in particular children and adolescents (eg, reduction of physical
activity, exercise, poor eating habits, the attractiveness of various forms of TV broadcasting,
and others).
Thus, increasing the role of health education and treatment to improve the physical
fitness of children and adolescents. These treatments have become a permanent process,
involving all levels of the process of education (Napierała 2005, pp. 7).
With the development of the child, appear in his life, motor skills and increases the level
of motor skills. Characteristic of the different stages of ontogeny ability to move the body,
expressed in the operations and activities of the movement, make up the image of his physical
fitness. So understood, efficiency is a state system that determines the self-help movement in
situations that a child (and an adult) meets in the surrounding world. Physical fitness is
therefore a testament to the maturity and efficiency o f the body checking is primarily physical
effort (Przewęda 1973, s.179).
98
Fitness man has long been the subject of observation, therefore, in practice, physical
education and sports for the able-bodied (even today), it was assumed care of people strong,
fast, agile, resistant to fatigue, nimble and resourceful in movement activities, regardless of
build their bodies, accuracy and development of the potential o f their development
possibilities (Gilewicz 1964).
The task of physical education methodology, called to consciously regulate somatic
human development, the concept of physical fitness must be understood more broadly than in
sports.
In sports, it was assumed considered only physical fitness test the preparedness of
specific physical exercises, while the educator has an interest in addition to the state of health
of young people, body, correct rhythm of development and potential development
opportunities. The effect of physical exertion is not critical for man and speaking to him only
when it is combined with the nature of the construction of the body, age and general
indicators of development. Assessing the development of young people according to the
degree of effort available to it, you should be aware of the fact that the same result in cross­
country, ski jumping and throwing individuals with different height and weight does not
indicate the identity of their significant effort (Gilewicz 1964).
Material and methods studies
Measurements were carried out in spring (in April and May) of 2012, o f 548 boys (203 at
age 14 years, 173 - at the age of 15 years and 172 at the age of 16 years).
Calculated mean values and standard deviations. The statistical significance of differences
between the compared groups were determined using the Student t - test, at 5% and 1%.The
results are presented in tabular and graphical (with descriptions).
Measurements of height and weight were performed using medical attention and
anthropometr. Compared reported somatic size of males determined using Student's t test
existing level of significance of differences between sub-populations in the study. Statistical
significance was set at 5% and 1%.The resultsare presented graphically (with their
descriptions). In carrying out the research problemattended by studentsfrom the physical
education
USW
in.
Based
on
physical traits
studied
were calculated
"
an(j a(j0ptecj by size contained
in Table W.
Table W Rating size of BMI
Age
Underweight
14
<15.7
15
<16.3
16
<16.8
Girls
Proper
Overweight
weight
> 23
15,8­
22,9
16,4­
> 23.4
23,3
16,9­
> 23.6
23,5
Obesity
Underweight
> 25.6
<15.7
> 25.8
<16.3
> 25.9
<16.9
Boys
Proper
Overweight
weight
15,8­
> 23.2
23,1
16,4­
> 23.6
23,5
17,0­
> 23.9
23,8
Obesity
> 26.8
> 27.0
> 27.3
(Woynarowska 2008)
Rohrer also evaluated slenderness ratio, by his body shape and characteristics of the key
Curtius Kretschmer: x - 1.27 leptosomatic type, 1.27 - 1, 49 type of athletic and 1.50 - x type
picnic.
99
I
(Drozdowski 1998).
To determine the motor skills test used the International Physical Fitness Test. This test
includes a comprehensive assessment of muscle groups throughout the body. Technical
elements are not directed at any of the main sports.
Prior to testing subjects performed a warm-up, and to of intensive physical exercise.
Sports attire during the test should consist of t-shirts and shorts (or light tracksuit) and
footwear without col - occupants or pins, a non-slippery soles. Attempts to sag, pull and slope
are you - Carrying out without shoes. The tests were performed according to the test
instructions MTSF tests.
International Physical Fitness Test includes eight of the following tests:
1 Run over a distance of 50 m.
2 Long jump out of place.
3 Measurement of force your hand.
4 Measurement of relative strength: overhang on bent arm.
5 Running swinging at a distance of four times 10meters carrying blocks.
6 Standing forward bend forward in standing.
7 Traces of lying back done for 30 s.
8 Running extended: the distance 1000 m.
Results of motor skills were statistically analyzed and converted into points on the scale
T. The relevance of the statistical differences were determined by Student's t test for
independent groups. The critical values were read at: * p <0.05, ** P <0.01, t a = 0 .05, d f = X =
1.96, t a = 0 .01, d f = x = 2.58.
Analysis of test results
Age
14
years
Age
15
years
Age
16
years
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Table 1 Body height of boys (cm)
5F
Min
Max.
N
S
203
153
188
7.49
169.58
1705
N
173
1380
N
172
1157
168.94
3^
172.83
174.61
3^
172.43
177.28
138.5
193.5
Min
Max.
154
145.1
192
196.2
Min
Max.
151
155.0
190
197.4
d
0.64
at
1.14
8.25
S
7.52
7.33
S
7.22
6.74
d
1.78
d
4.85
at
2.94
**
at
8.29
**
In the group of 14-year-old boys turned out to be higher gymnasialists students from
Bydgoszcz (0.64 cm) from their peers nationwide study, but at the age of 15 and 16 years,
body height greater represent the students of the compared groups (1.78 cm and 4.85 cm).The
differences in the group of 15 and 16 years are statistically significant at 1% (Table 1).
Age
14
years
Age
15
years
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Tabl e 2.Body weight boys(kg)
5F
Min
Max.
N
S
203
45
91.3
8.69
63.38
1705
56.81
N
173
1380
64.19
62.95
27.2
95.4
6.57
10.6
Min
Max.
S
35
36.0
107
102.3
10.26
10.27
100
d
d
1.24
at
9.93
**
at
1.50
Age
16
years
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
N
jë
172
1157
63.14
67.0
Min
Max.
42
42.4
96
105.4
d
S
9.47
10.26
3.86
at
4.93
**
In all age groups compared Bydgoszcz students from secondary schools have a higher
body weight than their peers (by 6.57 kg, 1.24 kg, 3.86 kg). Differences in December armpits
14y.o. and 16 years were statistically significant at 1% (Table 2).
TalDie 3 Slim body shape
Boys 14 years
Type
Body
%
N
97
47.78
Leptosomatic
92
45.32
Athletics
14
6.89
Picnic
Boys 15 years
105
60.69
Leptosomatic
54
31.21
Athletics
14
8.09
Picnic
Boys 16 years
102
59.30
Leptosomatic
61
35.46
Athletics
9
5.23
Picnic
(Source: own)
Also evaluated using the slender body shape and characteristics of key Curtius
Kretschmer: x - 1.27 leptosomatic type, 1.27 - 1, 49 type athletic and 1.50 - x type picnic.
Boys of all ages represent mainly the type leptosomatic (14 years old - about 48%, 15 years more than 60%, and 16 years about 60%). Most types of athletic boys is in a group of 14year-olds (over 45%) (Table 3).
Table 4 BMI in boys aged 14 - 16 years
Standards
Standards
Development Development
14 years
14 years
N
Evaluation
Underweight
Proper weight
Overweight
Obesity
15 years
Underweight
Proper weight
Overweight
Obesity
16 years
Underweight
Proper weight
Overweight
Obesity
<15.7
15,8-22,9
> 23
> 25.6
<15.7
15,8-23,1
> 23.2
> 26.8
Standards
Standards
Development Development
15 years
<16.3
16,4-23,3
> 23.4
> 25.8
<16.3
16,4-23,5
> 23.6
> 27.0
Standards
Standards
Development Development
16 years
<16.8
<16.9
16,9-23,5
17,0-23,8
> 23.6
> 23.9
> 25.9
> 27.3
(Source: own)
0
154
44
5
Boys
%
0.00
75.86
21.67
2.46
Boys
N
%
3
135
30
5
1.73
78.03
17.34
2.89
Boys
N
%
6
141
22
3
3.49
81.98
12.79
1.74
BMI values were calculated taking into account the age of the respondents. Most students
surveyed have a normal weight. In the group of boys steadily increasing number of well101
nourished (respectively about 76%, more than 78% and about 82%), decreases the number of
overweight people (about 22%, more than 17% and about 13%).Detailed data can be found in
Table 4
Motor skills
Age
14
years
Age
15
years
Age
16
years
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Table 5 Long jump from p ace boys (cm)
Min
Max.
S
N
jë
203
1674
N
173
1356
N
172
1145
183.90
190.39
jë
198.65
205.94
jë
189.23
214.49
109
110.0
265
263.0
29.11
25.58
d
6.49
Min
Max.
S
d
117
125.0
295
265.0
34.06
7.29
Min
Max.
S
d
113
130.0
291
275.0
35.53
23.97
25.26
at
3.04
**
at
2.84
**
at
9.02
**
The measurements of explosive leg jump measured the distance from the location
pointed to a more powerful test students nationwide. In the following age groups compared
these differences are 6.49 cm, 7.29 cm and 25.26 cm. All differences were statistically
significant at the 1% level of confidence (Table 5).
Age
14
years
Age
15
years
Age
16
years
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Ta ple 6 Handgrip boys (kg)
Min
Max.
jë
203
6
100
43.37
N
1662
N
173
1364
N
172
1149
33.03
■Jë
46.70
10
62
Min
Max.
21
39.00
jë
59.06
42.47
14
Min
18
18
110
64
Max.
120
73
S
19.35
8.52
S
16.89
8.68
S
25.01
8.63
d
10.34
d
7.70
d
16.59
at
7.52
**
at
5.89
**
at
8.62
**
The measurement of hand muscle strength (measured compression dynamometer) were
characterized by higher parameters boys from middle schools in Bydgoszcz. Surpassed their
peers at the age of 14 years at 10.34 kg, 15 years - 7.70 kg, 16.59 kg 16 years. The differences
are statistically significant at 1% (Table 6).
Age
14
years
Age
15
years
Age
16
years
Table 7 Traces of lying back boys (number)
Min
Max.
N
S
■jë
203
13
40
4.83
Bydgoszcz
28.13
1648
25.32
12
37
4.21
Cities in Poland
Sex
Min
Max.
N
S
jë
173
2
42
5.91
Bydgoszcz
28.65
1357
25.40
7
39
4.46
Cities in Poland
Sex
Min
Max.
N
S
■jë
172
17
39
5.10
Bydgoszcz
26.68
1143
25.38
7
37
4.65
Cities in Poland
Sex
d
at
2.81
7.93
**
d
at
3.25
6.98
**
d
at
1.30
3.15
**
Trying neighbors o f lying back in time 30 sec. Determines strength endurance
abdominal muscles. In this test, Bydgoszcz high school students turned out to be better in all
age groups than their peers in the Polish cities. Increased number of attempts occurred in the
102
boys 14 - year bonds by 2.81, -3.25 15 years and 16 years - 1.30.A11 these differences are
statistically significant at 1% (Table 7).
Age
14
years
Age
15
years
Age
16
years
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Table 8 Pull the stick boys (number)
Min
Max.
N
S
5F
203
0
22
15.05
3.53
1657
3.43
N
173
1344
at
0.09
0
20
3.27
Min
Max.
S
d
at
0
0
23
20
19.40
3.84
0.26
0.17
Min
Max.
S
0
0
22
20
28.29
3.88
4.83
4.57
N
172
1121
d
0.10
5.46
5.37
d
0.09
at
0.04
The muscle strength of the shoulder belt rim measured by the number of pulls on the
stick. In the following age groups, results steadily improving. In all tests the boys from
secondary schools in Bydgoszcz turned out to be stronger than the compared groups, but the
results of similar and the differences were not statistically significant at a confidence level of
respondents (Table 8).
Age
14
years
Age
15
years
Age
16
years
Sex
Bydgoszcz
Table 9 Run over a distance of 50m :>oys (s)
3^
Min
Max.
N
S
Cities in Poland
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
203
1662
8.74
8.08
N
173
1344
8.68
1124
11.5
Min
Max.
5.8
6.00
16.26
1.17
0.82
S
1.39
0.69
d
at
0.66
7.81
**
d
at
0.99
9.22
**
10.6
Min
8.53
12
5.8
7.69
N
172
5.6
5.71
6.00
7.50
Max.
12.2
S
1.41
0.63
d
at
1.11
9.44
**
10.4
In the course of over a distance of 50m junior boys in Bydgoszcz in the following age
groups obtained even better results (in age groups respectively 8.08, 7.69, 7.50 s), their peers
proved to be faster in all age groups and the differences were statistically considered
significant at a confidence level (Table 9).
Age
14
years
Age
15
years
Age
16
years
Table
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
10 Run over a distance of 1000m boys (s)
3^
Min
Max.
N
S
203
1650
273.00
260.34
N
5F
173
1322
227.15
N
3^
172
1117
213.58
246.87
238.19
151
168
Min
151
172
Min
149
165
517
392
Max.
367
392
Max.
338
363
84.48
38.62
S
44.23
34.92
S
35.56
32.94
d
12.66
d
19.72
d
24.61
at
2.11 *
at
5.64
**
at
8.53
**
Strength speed boys identified over a distance of 1000m. In the group of boys aged 14y.o.
better average results were characterized by the boys from national surveys of 12.66 s and a
statistically significant difference at the 5% level. In the other groups had better results with
103
the junior boys Bydgoszcz (respectively 19.72 s and 24.71 s). The difference is statistically
significant at 1% (Table 10).
Age
14
years
Age
15
years
Age
16
years
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Sex
Bydgoszcz
Cities in Poland
Table 11 Run Centre boys 4x10m (s)
5F
Min
Max.
N
S
203
1674
11.98
11.68
N
173
1341
11.78
16.3
8.4
16.2
Min
Max.
7.5
7.8
11.28
11.28
11.10
20.9
1.61
1.12
S
2.11
1.04
d
at
0.30
2.58
**
d
at
0.50
3.07
**
d
at
0.18
1.38
15.8
Min
N
172
1130
7
7.5
7.6
Max.
16.7
13.8
S
1.67
1.02
The results determined the 4x10m shuttle run agility test group of boys. Boys from
Bydgoszcz achieved even better results in the following age groups (11.98 sec, 11.78, 11.28
s), but in all age groups of boys nationwide study reported improved. Statistical significance
of the difference occurred at 14 and 15 years (1%) (Table 11).
Age
14
years
Age
15
years
Age
16
years
Table 12 Standing forward bend in front of the boys
Sex
Min
Max.
N
S
203
71
-9
16.54
Bydgoszcz
12.87
1676
2.70
-15
21
7.41
Cities in Poland
Sex
Min
Max.
N
S
173
21
-15
4.76
Bydgoszcz
6.12
1354
5.45
-15
25
7.64
Cities in Poland
Sex
Min
Max.
N
S
172
36
-8
8.48
Bydgoszcz
10.27
1145
7.19
-15
26
7.99
Cities in Poland
(cm)
d
10.17
d
0.67
d
3.08
at
8.66
**
at
1.61
at
4.47
**
Measuring flexibility of the spine was performed by measuring the slope in front of a
standing position. All attempts proved to be better for the benefit of junior high boys
Bydgoszcz (a group of 14-year-olds of 10.17 inches, 15-year-olds by 0.67 cm and 16-yearolds by 3.08 cm). Statistically significant differences between young and nationwide
Bydgoszcz were aged 14 and 16 years at 1% (Table 12).
Table 13 Comparison of test results MTSF 14-16 year old boys in secondary schools in
Bydgoszcz, the results of the Polish secondary school converted into points by the scale T
Boys 14 years
Boys 15 years
Boys 16 years
Secondary
SAMPLE
Secondary Secondary Secondary Secondary
Secondary
schools in
Bydgoszcz
Bydgoszcz
Bydgoszcz
in Poland
in Poland
Poland
50
50
47
51
41
51
Long jump PLACE
51
33
50
50
50
49
Handgrip
Traces of lying down
56
49
56
50
53
49
back
49
48
49
49
50
50
Pulls up on the stick
43
50
36
50
36
51
RUN TO 50 METERS
RACE TO 1000
46
49
56
50
58
50
METRES
47
50
52
50
49
51
RUN SWING 4x10
104
METERS
SLOPE BODY
FORWARD
E
3F
63
49
50
52
54
50
405
50.62
378
47.25
396
49.5
402
50.25
391
48.9
401
50.125
Only in the group of 14-year-old high school students from Bydgoszcz achieved better
results than their peers in the rest of the Polish. The other group obtained poorer results than
the compared groups. These results also below the national average, taking into account the
young people of the towns and villages in Poland.
Discussion
The starting point and the subject of discussion was the most common finding in the
literature that the higher the greater the biological development of motor skills. Could it be
proved by the presence of rectilinear relationship between somatic characteristics and motor
abilities. However, the present very strong relationships in the linear motor ability tests tend
to careful analysis o f phenomena in this area. The research nationwide (Przewęda, Dobosz
2003) indicate that the trial statements linear relationships were confirmed, especially
among boys. Most attempts fell out of favor for the test of higher biological development,
but there are also motor skills performance variation depending on the type of sample
developmental age, sex and the living environment. It has been shown that, to achieve the
best results favor the somatic parameters as weight and height, and body fat, having a
bearing on the type of construction which in turn results motor skills. Somatic tying to be
considered separately in relation to the result of various motor skills and because they are
multi-forms, multi-directional so it is impossible to establish a "standard size". This is also
confirmed Osinski (1988), noting that the other is the optimal size for somatic achieve the
best results in attempts to speed events, endurance and coordination.
It has long been noted human diversification of the phenomenon in terms of volume
ratio of the various parts of the body, or to form the reaction to environmental factors.
The Polish, although it is an area inhabited by a very homogeneous society in many
ways can be observed regional differences in terms of environmental and body
composition. Quite a hallmark of the human body is its height. The height of the body is a
polygenic trait, so that the offspring may deviate in different directions from the value of
this feature in their parents. Final values of the properties have a high dependence on the
environmental conditions, in particular the quality of the feeding during the progressive
development (Malinowski 19, 78). Also, studies in Poland have differences in height,
depending on education and social structure. Similar results were seen in longitudinal
studies in the area of Bydgoszcz (Napierała 2000). The higher the education of the
hierarchy in the social structure, the higher the average height. The nationwide research and
Przewęda, Dobosz (2003) and regional (Napierała 2000, 2005, 2008) shows that in Poland,
the urban population is on average higher than the rural population, the population of the
north-western Polish is higher than the south - east. The trend of differences in body height
between the people of the towns and villages is decreasing due to the migration of the urban
population, especially the richest, in rural regions around cities.
Undoubtedly, the standard of living that affects the development of the body varies in
different regions of the country. There is a need for permanent monitoring of somatic
development and motor skills of the population, in the event of significant changes in the
following, to be able to counteract any negative trends. Regional differences found in
Poland are a reflection of disparities in development and economic structure of the various
territorial areas.
105
Comparing the results of somatic Kujavian - Pomeranian nationwide results should be
noted that the standard deviations of the studied traits in Kujavian-Pomeranian region are
smaller than in the national survey, which may indicate the existence of region-specific
determinants of physical development. These may be the reasons fo r geographical and
ecological nature and causes o f pedeutologic (identity o f teacher education in physical
education and identity education students). This can be due to genetic conditions (in the
region there is little migration o f the population), but this fact needs further investigation.
The region may therefore be the starting point for all kinds o f comparative studies
(Napierała 2005, 2008).
Physical development, the rate of sexual maturation, physical fitness, work capacity
and general well-being of the body are the main criteria for the health of children and
adolescents. Screening research has been organized every ten years in the Polish schools
were randomly selected, representing the entire nation. The study took place in 1979, 1989
and 1999 and included children and adolescents aged 7-19 years. Research Przewęda and
Dobosz (2003) indicate a continuing tendency to grow and early physical maturation. These
observations provide evidence of good health rather the current young generation.
However, changes in the level of physical fitness and ability to work with young people
show a downward trend during that 20-year period. The results of this work show that even
if children and young people in 1999 were more physically developed (taller and heavier)
than the children studied in 1999 and 1989, their motor skills showed a gradual decline in
that period of time (Przewęda 2009, pp.57-71).
Conclusions:
1. The body of the senior high school students from Bydgoszcz are in the group 14 years,
while the body weight is higher in all age groups.
2. The boys from Bydgoszcz from all age groups represent mainly the type leptosomatic (14
years old - about 48%, 15 years - more than 60%, and 16 years about 60%).
3. BMI values taking into account the age of the respondents indicate that most surveyed
students have normal weight. In the group of boys steadily increasing number o f wellnourished (respectively about 76%, more than 78% and about 82%), decreases the number of
overweight people (about 22%, more than 17% and about 13%).
4. Motor skills of young people from secondary schools being compared Bydgoszcz and
national studies show diversity. Better results in the majority of samples received students
from schools in Bydgoszcz, in trying the long jump with space compression dynamometer sits
lying down, pull-ups on the bar, running the 1000m (except group 14-year-olds) and the slope
of the trunk in the front. In the course of the 50m and 4x10m better were contemporaries of
nationwide research.
5. When converted into points by the scale T performance of motor skills, the group of 14year-old high school students from Bydgoszcz achieved better results than their peers in the
rest of the Polish. These results also below the national average, taking into account the young
people of the towns and villages in Poland.
References
Cieślik J., Kaczmarek M., Kaliszewska-Drozdowska M. (1994). Dziecko Poznańskie 90.
PWN, Poznań.
106
Drozdowski Z. (1998), Antropometria w wychowaniu fizycznym, Podręczniki AWF, Poznań
nr 24.
Gilewicz Z. (1964). Teoria wychowania fizycznego, PWN, Warszawa.
Malinowski A. (red.), (1978). Dziecko Wielkopolskie. Normy rozwoju fizycznego dzieci i
młodzieży z różnych środowisk Wielkopolski, UAM, Seria: Antropologia, Nr 5.
Napierała M. (2000). Dziecko z regionu kujawsko - pomorskiego. Rozwój fizyczny i
motoryczny dzieci z klas początkowych. Wydawnictwo Uczelniane Akademii
Bydgoskiej, Bydgoszcz.
Napierała M. (2005). Ważniejsze uwarunkowania rozwoju somatycznego i motorycznego
dzieci i młodzieży z województwa kujawsko - pomorskiego, Wydawnictwo
Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
Napierała M. (2008). Środowiskowe uwarunkowania somatyczne i motoryczne a wiek
rozwojowy dzieci i młodzieży (na przykładzie województwa kujawsko pomorskiego), Bydgoszcz 2008, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza
Wielkiego w Bydgoszczy.
Osiński W. (1988). Wielokierunkowe związki zdolności motorycznych i parametrów
morfologicznych. Badania dzieci i młodzieży wielkomiejskiej z uwzględnieniem
poziomu stratyfikacji społecznej, Monografie AWF, Poznań, nr 261.
Przewęda R. (2009). Changes in physical fitness of Polish youth during the last three decades,
Studia Ecologiae et Bioethicae, vol:.7 number: 1, pages: 57-71
Przewęda R., Dobosz J. (2003). Kondycja fizyczna polskiej młodzieży, AWF, Warszawa.
Przewęda R. (1973). Rozwój somatyczny i motoryczny, Państwowe Zakłady Wydawnictw
Szkolnych, Warszawa.
Woynarowska B. (2008). Edukacja zdrowotna PWN, Warszawa.
Wstęp
Celem artykułu je s t wykazanie wielkości różnic w zdolnościach m otorycznych chłopców bydgoskich gim nazjów w stosunku do
rów ieśników zam ieszkujących pozostałe m iasta w Polsce z uwzględnieniem wieku kalendarzow ego .
Z m iany w rozw oju m orfologicznym po upływie czasu to proces polegający na powiększeniu się wym iarów ciała. Jest to efektem
procesów ontogenetycznych, takich ja k różnicowanie i dojrzewanie (Cieślik 1994). Inaczej przebiegają te procesy u chłopców i dziewcząt,
co określa się term inem dwupostaciowości organizm ów przejaw iającą się zróżnicowaniem m orfologicznym oraz fizjologicznym i
psychicznym m ężczyzn i kobiet.
Rozwój biologiczny człow ieka realizuje się w konkretnych warunkach środowiskowych, społecznych i biologicznych. Szczególnie
wdaje się zaobserwować dysproporcje rozw oju w fazie progresywnego rozwoju organizm u poprzedzającym okres dojrzewania. Oczywi ste
je s t więc stwierdzenie, że poziom i ,ja k o ść ” życia różnych grup społecznych znacząco wpływa na efekty tego rozwoju i tym samym określa
som atyczne i sprawnościowe różnice rozw oju człowieka.
Z m iany naw yków cywilizacyjnych obok pozytywnych efektów przynoszą też niekorzystne zjaw iska dla organizm u człowieka, w
szczególności dzieci i m łodzieży (np. ograniczenie aktywności ruchowej, wysiłku fizycznego, złe naw yki dietetyczne, atrakcyjność
rozm aitych form przekazu telew izyjnego i inne).
Stąd coraz większa rola edukacji zdrowotnej i zabiegów zmierzających do popraw y sprawności fizycznej dzieci i młodzieży. Zabiegi
te m uszą stać się procesem perm anentnym , obejm ującym wszystkie poziom y procesu w ychow ania (N apierała 2005, s. 7).
W raz z rozw ojem dziecka, pojaw iają się w jeg o życiu nabyte um iejętności ruchow e oraz w zrasta poziom zdolności m otorycznych.
Charakterystyczne dla poszczególnych etapów ontogenezy m ożliw ości ruchow e organizm u, wyrażające się w czynnościach i działaniach
ruchowych, składają się na obraz jego sprawności fizycznej. Tak pojm owana sprawność je s t stanem ustroju, decydującym o zaradności
ruchowej w sytuacjach, jakie dziecko (a także człowiek dorosły) spotyka w otaczającym świecie. Sprawność fizyczna je st więc świadectwem
stopnia dojrzałości i wydolności organizmu sprawdzającym się przede wszystkim w wysiłkach fizycznych (Przewęda 1973, s.179).
Sprawność fizyczna człowieka była od daw na tem atem obserwacji, w zw iązku z czym w praktyce w ychow ania fizycznego i
sportu za sprawnych fizycznie (do dziś jeszcze), przyjęto uważać ludzi silnych, szybkich, zręcznych, odpornych na zmęczenie, zwinnych i
zaradnych w ruchowych czynnościach, niezależnie od budow y ich ciała, prawidłowości rozw oju i od potencjału ich rozwojowych
m ożliwości (Gilewicz 1964).
W ram ach zadań metodyki wychowania fizycznego, powołanej do św iadom ego regulow ania som atycznego rozw oju człowieka,
pojęcie sprawności fizycznej m usi być pojmowane znacznie szerzej niż w sporcie.
W sporcie, przyjęto uznaw ać za sprawdzian sprawności fizycznej jedynie stopień przygotowania do konkretnych wysiłków
fizycznych, gdy tym czasem wychowaw cę interesować m usi oprócz tego również stan zdrow otny młodzieży, budow a ciała, prawidłowość
rytm u rozwojowego i potencjał rozwojowych m ożliwości. Efekt fizycznego wysiłku nie m a dla człowieka decydującego znaczenia i
przem awia do niego tylko wtedy, kiedy zostaje połączony z charakterem budow y ciała, wiekiem i ogólnymi wskaźnikam i rozwoju.
107
Oceniając rozwój młodzieży według stopnia dostępnego dla niej wysiłku, należy zdawać sobie sprawę z tego, że ten sam wynik w biegach,
skokach i rzutach osobników o różnej wysokości i masy ciała nie oznacza tożsamości ich istotnego wysiłku (Gilewicz 1964).
Materiał i metoda badań
Pomiary przeprowadzono wiosną (na przełomie kwietnia i maja) 2012 roku, wśród 548 chłopców (203 w wieku 14 lat, 173 - w wieku
15 lat i 172 w wieku 16 lat) .
Wyliczono wartości średnie oraz odchylenia standardowe. Istotność statystyczną różnic między porównywanymi grupami określono
przy pomocy testu t - Studenta, na poziomie 5% i 1%. Wyniki badań przedstawiono tabelarycznie i graficznie (wraz z opisami).
Pomiary wysokości i masy ciała wykonano wykorzystując wagę lekarską i antropometr. Porównano wykazane wielkości somatyczne
osobników męskich ustalono przy pomocy testu t-Studenta istniejący stopień istotności różnic w badanej subpopulacji pomiędzy. Istotność
statystyczną określono na poziomie 5% i 1%. Wyniki badań przedstawiono graficznie (wraz z opisami). W realizacji problemu badawczego
uczestniczyli studenci z kierunku wychowania fizycznego UKW w Bydgoszczy. Na podstawie badanych cech somatycznych obliczono
da
dM
4T
masa(kg)
I — --------------- j r -------— i przyjęto oceny wielkości zawarte w tabeli W.
wysokosc (m)
Tabela W. Ocena wielkości wskaźnika BMI
Dziewczęta
Wiek
Niedobór
Prawidłowa
Nadwaga
masy
masa
14
<15,7
15,8-22,9
>23
15
<16,3
16,4-23,3
>23,4
16
<16,8
16,9-23,5
>23,6
Otyłość
Niedobór
masy
>25,6
<15,7
>25,8
<16,3
>25,9
<16,9
(Woynarowska 2008)
Chłopcy
Prawidłowa
Nadwaga
masa
15,8-23,1
>23,2
16,4-23,5
>23,6
17,0-23,8
>23,9
Otyłość
>26,8
>27,0
>27,3
Oceniono również wskaźnikiem Rohrera smukłość sylwetki ciała określając go kluczem Curtiusa i charakterystyką Kretschmera: x 1,27 typ leptosomatyczny, 1,27- 1, 49 typ atletyczny i 1,50 - x typ pikniczny.
masa ciała w gramach x 100
I =
"
. (Drozdowski 1998).
(wysokość ciała w cm)
Do określenia zdolności motorycznych wykorzystano próby Międzynarodowego Testu Sprawności Fizycznej. Test ten uwzględnia
wszechstronną ocenę grup mięśni całego ciała. Elementy techniczne nie są ukierunkowane na żadną z podstawowych dyscyplin sportowych.
Przed rozpoczęciem prób badani wykonali rozgrzewkę, jak do intensywnych ćwiczeń fizycznych. Strój sportowy w czasie badania
powinien składać się z koszulki i spodenek (ewentualnie lekki dres) oraz obuwia sportowego, bez kolców lub kołków, o nieśliskiej
podeszwie. Próby zwisu, podciągania i skłonu są wykonywane bez obuwia. Próby testu przeprowadzono zgodnie z instrukcją prób MTSF.
Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej zawiera osiem następujących prób:
1. Bieg na dystansie 50 m.
2. Skok w dal z miejsca.
3. Pomiar siły dłoni.
4. Pomiar siły względnej: zwis na ugiętych rękach
5. Bieg wahadłowy na dystansie 4 razy 10 m z przenoszeniem klocków.
6. Skłon tułowia w przód w staniu.
7. Siady z leżenia tyłem wykonywane w czasie 30 s.
8. Biegi przedłużone: na dystansie 1000 m
Wyniki zdolności motorycznych zostały poddane analizie statystycznej iprzeliczone na punkty według skali T. Istotnościróżnic
statystycznych określono przy pomocy testu t Studenta dla grup niezależnych. Wartości krytyczne odczytano na poziomie: * p < 0,05; ** p
< 0,01; t a = 0 ,0 5 ; d f = ^ = 1,96; t a = 0 ,0 1 ; d f = ^ = 2,58.
Analiza wyników badań
Wiek
14 lat
Wiek
15 lat
Wiek
16 lat
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
N
203
1705
N
173
1380
N
172
1157
Tabela 1. Wysokość ciała chłopców (cm)
Min.
Max.
S
X
153
188
7,49
169,58
168,94
138,5
193,5
8,25
Min.
Max.
S
X
172,83
154
192
7,52
145,1
196,2
7,33
174,61
Min.
Max.
S
X
172,43
151
190
7,22
177,28
155,0
197,4
6,74
d
0,64
u
1,14
d
1,78
u
2,94**
d
4,85
u
8,29**
W grupie 14-letnich chłopców wyższymi gimnazjalistami okazali się uczniowie z Bydgoszczy (0,64cm) od swych rówieśników z
badań ogólnopolskich, lecz w wieku 15 i 16lat wysokość ciała większą reprezentują uczniowie z porównywanych grup (1,78cm i 4,85cm).
Różnice w grupie 15 i 16lat są statystycznie istotne na poziomie 1% (tabela 1).
Wiek
14 lat
Wiek
15 lat
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
N
203
1705
N
173
Tabela 2. Masa ciała chłopców (kg)
Min.
Max.
X
63,38
45
91,3
56,81
27,2
95,4
Min.
Max.
X
35
107
64,19
108
S
8,69
10,6
S
10,26
d
6,57
u
9,93**
d
1,24
u
1,50
Wiek
16 lat
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
1380
N
172
1157
62,95
X
63,14
67,0
36,0
Min.
42
42,4
102,3
Max.
96
105,4
10,27
S
9,47
10,26
d
3,86
u
4,93**
We wszystkich porównywanych grupach wiekowych uczniowie z gimnazjów bydgoskich charakteryzują się większą masą ciała od
swych rówieśników (odpowiednio o 6,57kg, 1,24kg, 3,86kg). Różnice w grupach 14lat i 16 lat okazały się statystycznie istotne na poziomie
1% (tabela 2).
_________________ Tabela 3. Smukłość sylwetki ciała_________
Chłopcy 14 lat
Typ
sylwetki
N
%
47,78
Leptosomatyk
97
Atletyk
92
45,32
14
6,89
Piknik
Chłopcy 15 lat
Leptosomatyk
105
60,69
54
31,21
Atletyk
Piknik
14
8,09
Chłopcy 16 lat
Leptosomatyk
102
59,30
Atletyk
61
35,46
9
5,23
Piknik
(źródło: opracowanie własne)
Oceniono również smukłość sylwetki ciała wykorzystując klucz Curtiusa i charakterystykę Kretschmera: x - 1,27 typ leptosomatyczny,
1,27- 1, 49 typ atletyczny i 1,50 - x typ pikniczny. Chłopcy we wszystkich grupach wiekowych reprezentują głównie typ leptosomatyczny
(14 letni - około 48%, 15 letni - ponad 60% i 16 letni około 60%). Najwięcej typów atletycznych u chłopców występuje w grupie 14-latków
(ponad 45%) (tab.3).
Tabela 4. Wartości BMI chłopców w wieku 14 - 16 lat
Ocena
Normy
Normy
Chłopcy 14
rozwojowe
rozwojowe
14 lat
Niedobór masy
Prawidłowa masa
Nadwaga
Otyłość
15 lat
Niedobór masy
Prawidłowa masa
Nadwaga
Otyłość
16 lat
Niedobór masy
Prawidłowa masa
Nadwaga
Otyłość
14 lat
<15,7
15,8-23,1
>23,2
>26,8
Normy
rozwojowe
15 lat
<16,3
<16,3
16,4-23,3
16,4-23,5
>23,4
>23,6
>25,8
>27,0
Normy
Normy
rozwojowe
rozwojowe
16 lat
<16,8
<16,9
16,9-23,5
17,0-23,8
>23,6
>23,9
>25,9
>27,3
(Źródło: opracowanie własne)
<15,7
15,8-22,9
>23
>25,6
Normy
rozwojowe
N
%
0
154
44
5
0,00
75,86
21,67
2,46
Chłopcy
N
3
135
30
5
%
1,73
78,03
17,34
2,89
Chłopcy
N
6
141
22
3
%
3,49
81,98
12,79
1,74
Obliczone zostały wartości BMI z uwzględnieniem wieku badanych. Najwięcej badanych uczniów posiada prawidłową masę ciała. W
grupie chłopców systematycznie wzrasta ilość prawidłowo odżywionych (odpowiednio: około 76%, ponad 78% i około 82%); maleje liczba
osób z nadwagą (około 22%, ponad 17% i około 13%). Szczegółowe dane liczbowe znajdują się w tabeli 4.
Zdolności motoryczne
Wiek
14 lat
Wiek
15 lat
Wiek
16 lat
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Tabela 5. Skok w dal z miejsca chłopców (cm)
N
Min.
Max.
S
X
203
183,90
109
265
29,11
1674
110,0
263,0
25,58
190,39
N
Min.
Max.
S
X
173
198,65
117
295
34,06
1356
205,94
125,0
265,0
N
Min.
Max.
S
X
172
189,23
113
291
35,53
1145
130,0
275,0
23,97
214,49
d
6,49
u
3,04**
d
7,29
u
2,84**
d
25,26
u
9,02**
Pomiary siły eksplozywnej kończyn dolnych mierzone skokiem w dal z miejsca wskazały na większą moc uczniów z badań
ogólnopolskich. W kolejnych porównywanych grupach wiekowych różnice te wynoszą 6,49cm, 7,29cm i 25,26cm. Wszystkie różnice
okazały się statystycznie istotne na 1% poziomie ufności (tabela 5).
109
Wiek
14 lat
Wiek
15 lat
Wiek
16 lat
Tabela 6. Ściskanie dynamometru chłopców (kG)
Płeć
N
X
Bydgoszcz
203
43,37
1662
33,03
Miasta w Polsce
Płeć
N
X
173
Bydgoszcz
46,70
Miasta w Polsce
1364
39,00
Płeć
N
X
Bydgoszcz
172
59,06
1149
42,47
Miasta w Polsce
6
Min.
Max.
100
10
Min.
21
Max.
110
14
Min.
18
18
62
S
19,35
8,52
S
16,89
8,68
S
64
Max.
120
73
25,01
8,63
d
10,34
d
7,70
d
16,59
u
7,52**
u
5,89**
u
8,62**
W pom iarach siły m ięśni dłoni (m ierzone ściskaniem dynam om etru) większymi param etrami charakteryzowali się chłopcy z
gim nazjów bydgoskich. Przewyższali swych rów ieśników w wieku 14 lat o 10,34kg, 15 lat - 7,70 kg, 16 lat 16,59 kg. Różnice są
statystycznie istotne na poziom ie 1% (tabela 6 ).
Tabela 7. Siady z leżenia tyłem chłopców (liczba)
Wiek
14 lat
Wiek
15 lat
W iek
16 lat
Płeć
N
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
203
1648
N
173
1357
N
172
1143
X
28,13
Min.
Max.
S
d
u
13
7,93**
12
Min.
2
4,83
4,21
2,81
25,32
40
37
X
28,65
Max.
S
d
u
5,91
4,46
3,25
6,98**
25,40
7
42
39
X
26,68
Min.
Max.
S
d
u
17
7
39
37
5,10
4,65
1,30
3,15**
25,38
Próba siadów z leżenia tyłem w czasie 30sek. określa wytrzym ałość siłową m ięśni brzucha. W tej próbie bydgoscy gimnazjaliści
okazali się lepsi we wszystkich grupach wiekowych od swych rów ieśników z m iast Polski. W iększa ilość wykonywanych prób w ystąpiła
odpowiednio u chłopców 14-letnich o 2,81, 15 lat -3,25 i 16 lat - 1,30. W szystkie te różnice są statystycznie istotne na poziom ie 1% (tabela
7).
Tabela 8 . Podciąganie na drążku chłopców (liczba)
W iek
14 lat
W iek
15 lat
Wiek
16 lat
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
N
203
1657
N
173
1344
N
X
3,53
3,43
X
4,83
4,57
X
5,46
172
1121
5,37
Min.
0
0
Min.
0
0
Min.
0
0
Max.
22
20
Max.
S
15,05
3,27
23
20
Max.
22
20
d
0,10
u
0,09
S
d
u
19,40
3,84
0,26
0,17
S
28,29
3,88
d
0,09
u
0,04
Siłę m ięśni obręczy pasa barkowego m ierzono poprzez liczbą podciągnięć na drążku. W kolejnych wiekowo grupach wyniki
system atycznie poprawiały się. W e wszystkich próbach chłopcy z gim nazjów bydgoskich okazali się silniejsi od porównywanej grupy, ale
wyniki zbliżone i różnice nie były istotne statystycznie na badanych poziom ach ufności (tabela 8).
Tabela 9. Bieg na dystansie 50m chłopców (s)
Wiek
14 lat
Wiek
15 lat
Wiek
16 lat
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
N
203
1662
N
173
1344
N
172
1124
X
8,74
Min.
5,6
8,08
X
8,68
7,69
X
5,8
8,53
5,71
7,50
Max.
12
5,8
11,5
Min.
Max.
6,00
Min.
6,00
16,26
10,6
Max.
12,2
10,4
S
1,17
0,82
S
1,39
0,69
S
1,41
0,63
d
0,66
d
0,99
d
1,11
u
7,81**
u
9,22**
u
9 44 **
W biegu na dystansie 50m chłopcy z gim nazjów w Bydgoszczy w kolejnych grupach wiekowych uzyskiwali coraz lepsze rezultaty
(odpowiednio w grupach wiekowych 8,08; 7,69; 7,50s), Ich rów ieśnicy okazali się szybsi we w szystkich kategoriach wiekowych a różnice
okazały się statystycznie istotne na rozpatryw anych poziom ach ufności (tabela 9).
Tabela 10. Bieg na dystansie 1000m chłopców (s)
Wiek
14 lat
Wiek
15 lat
Wiek
16 lat
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
N
203
1650
N
173
1322
N
172
X
273,00
260,34
X
227,15
Min.
151
168
Min.
246,87
151
172
X
213,58
149
Min.
110
Max.
517
392
Max.
367
392
Max.
338
S
84,48
38,62
d
12,66
S
d
44,23
34,92
19,72
S
d
35,56
24,61
u
2 , 11*
u
5,64**
u
8,53**
M iasta w Polsce________ | 1117
| 238,19
| 165
| 363
| 32,94
Wytrzymałość biegową chłopców określono biegiem na dystansie 1000m. W grupie chłopców w wieku 14lat lepszymi średnimi
wynikami charakteryzowali się chłopcy z badań ogólnopolskich o 12,66s i wystąpiła statystycznie istotna różnica na poziomie 5%. W
pozostałych grupach lepsze rezultaty mieli chłopcy z gimnazjów bydgoskich (odpowiednio o 19,72s i 24,71s). Różnica jest statystycznie
istotna na poziomie 1% (tabela 10 ).
Wiek
14 lat
Wiek
15 lat
Wiek
16 lat
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Tabela
N
203
1674
N
173
1341
N
172
1130
11. Bieg wahadłowy 4x10m chłopców
Min.
Max.
X
11,98
7
16,3
8,4
16,2
11,68
Min.
Max.
X
11,78
20,9
7,5
11,28
15,8
7,8
Min.
Max.
X
11,28
16,7
7,5
13,8
11,10
7,6
(s)
d
0,30
u
2,58**
2,11
d
0,50
u
3,07**
1,04
S
1,67
d
0,18
u
1,38
S
1,61
1,12
S
1,02
Wyniki biegu wahadłowego 4x10m określały zwinność badanej grupy chłopców. Chłopcy z Bydgoszczy wyniki osiągali coraz
lepsze w kolejnych grupach wiekowych (11,98s, 11,78, 11,28s), lecz we wszystkich grupach wiekowych chłopcy z badań ogólnopolskich
uzyskali lepsze. Statystyczna różnica istotności wystąpiła w wieku 14 i 15 lat (1%) (tabela 11).
Wiek
14 lat
Wiek
15 lat
Wiek
16 lat
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Płeć
Bydgoszcz
Miasta w Polsce
Tabela
N
203
1676
N
173
1354
N
172
1145
12. Skłon tułowia w przód chłopców (cm)
Min.
Max.
S
X
12,87
71
-9
16,54
2,70
-15
21
7,41
Min.
Max.
S
X
21
-15
4,76
6,12
5,45
-15
25
7,64
Min.
Max.
S
X
10,27
36
-8
8,48
7,19
-15
26
7,99
d
10,17
8 ,66 **
u
d
0,67
u
1,61
d
3,08
4 ,47 **
u
Pomiar gibkości kręgosłupa dokonano poprzez pomiar skłonu w przód z pozycji stojącej. Wszystkie próby okazały się lepsze na korzyść
chłopców z gimnazjów bydgoskich (w grupie 14-latków o 10,17cm, 15-latków o 0,67cm i 16-latków o 3,08cm). Różnice statystycznie istotne
pomiędzy młodzieżą bydgoską a ogólnopolską wystąpiły w wieku 14 i 16 lat na poziomie 1% (tabela 12).
Tabela 1. Porównanie wyników prób MTSF 14-16 letnich chłopców z gimnazjów w Bydgoszczy do wyników gimnazjalistów z Polski
___________________________________________ przeliczone na punkty wg skali T___________________________________________
CHŁOPCY
14 lat
CHŁOPCY
15 lat
CHŁOPCY
16 lat
PROBY
Gimnazja
Gimnazja
Gimnazja
Gimnazja
Gimnazja
Gimnazja w
Bydgoszcz
w Polsce
Bydgoszcz
w Polsce
Bydgoszcz
Polsce
SKOK W DAL
Z
50
50
47
51
41
51
MIEJSCA
ŚCISKANIE
51
33
50
50
50
49
DYNAMOMETRU
56
49
56
50
53
49
SIADY Z LEŻENIA TYŁEM
PODCIĄGANIE NA DRĄŻKU
49
48
49
49
50
50
BIEG NA
50
43
50
36
50
36
51
METRÓW
BIEG NA
1000
46
49
56
50
58
50
METRÓW
BIEG WAHADŁOWY 4x10
47
50
52
50
49
51
METRÓW
SKŁON TUŁOWIA
W
63
49
50
52
54
50
PRZÓD
378
396
391
405
402
401
I
47,25
49,5
48,9
50,62
50,25
50,125
X
Tylko w grupie 14-letniej, gimnazjaliści z Bydgoszczy osiągnęli lepsze rezultaty od swych rówieśników z pozostałej części Polski.
Pozostałe grupy wyniki uzyskiwali słabsze od porównywanych grup. Są to wyniki również poniżej średniej krajowej biorąc pod uwagę
młodzież z miast i wsi w Polsce.
Dyskusja
Punktem wyjścia i przedmiotem dyskusji stało się najczęściej występujące w literaturze stwierdzenie, że im wyższy rozwój
biologiczny tym większe zdolności motoryczne. Świadczyć to by mogło o występowaniu prostoliniowych związków pomiędzy cechami
somatycznymi a zdolnościami motorycznymi. Jednak występujące niezbyt silne związki liniowe w części prób zdolności motorycznych
skłaniają do wnikliwej analizy w tym obszarze zjawisk. Przeprowadzone badania ogólnopolskie (Przewęda, Dobosz 2003) wskazują, że
w części prób stwierdzenia dotyczące związków liniowych zostały potwierdzone, zwłaszcza w grupie chłopców. Większość prób wypadła
z korzyścią dla badanych o wyższym rozwoju biologicznym, lecz również istnieją zróżnicowania wyników zdolności motorycznych w
111
zależności od rodzaju próby, w ieku rozwojowego, płci oraz od środowiska zamieszkania. W ykazano, że dla osiągnięcia najlepszych
rezultatów sprzyjają param etry som atyczne ja k m asa i wysokość ciała oraz ilość tłuszczu, m ające niew ątpliw ie w pływ na typ budow y a te
z kolei n a w yniki zdolności m otorycznych. Pow iązania rozpatryw anych cech som atycznych należy rozpatryw ać oddzielnie w stosunku do
wyniku różnych zdolności m otorycznych a ponieważ występują one różnokształtnie, wielokierunkowo więc nie da się ustalić „wielkości
w zorcowych” . Potwierdza to rów nież Osiński (1988) zauważając, że inna je s t wielkość optym alna cech som atycznych dla osiągania
najlepszych rezultatów w próbach szybkościowych, wytrzym ałościowych czy koordynacyjnych.
Od daw na zauważano zjaw isko zróżnicow ania form ludzkich pod względem wielkości, proporcji różnych części ciała, czy też
form reakcji na czynniki środowiskowe.
N a terenie Polski, aczkolw iek stanowi obszar zam ieszkiw any przez społeczeństwo bardzo jednolite pod wielom a względam i daje
się zaobserwować zróżnicow anie regionalne i środowiskowe pod w zględem budow y ciała. Dość znam ienną cechą organizm u człowieka
je s t jeg o wysokość. W ysokość ciała je s t cechą poligeniczną, w zw iązku z czym potom stwo m oże różnokierunkow o odchylać się od
wartości tej cechy u swych rodziców. W artości ostateczne tej cechy w ykazują dużą zależność od warunków środowiskowych, zw łaszcza
od jakości żyw ienia w okresie progresywnego rozwoju (M alinowski 1978). Również badania w Polsce w ykazują różnice wysokości w
zależności od wykształcenia i struktury społecznej. Podobne wyniki zaobserw ow ano w badaniach longitudinalnych w regionie bydgoskim
(N apierała 2000). Im wyższe je s t wykształcenie czy hierarchia w strukturze społecznej, tym wyższe są przeciętne wysokości ciała. Z
badań ogólnopolskich D obosza i Przew ędy (2003) ja k i regionalnych (N apierała 2000, 2005, 2008) wynika, że w Polsce ludność m iast
je s t przeciętnie wyższa od ludności wiejskiej, że ludność północno- zachodniej Polski je s t wyższa od południowo - wschodniej.
Tendencja różnic w wysokości ciała pom iędzy ludnością z m iast i wsi je s t m alejąca z uwagi na m igrację ludności m iejskiej, zwłaszcza tej
najbogatszej, w regiony wiejskie w okolicach miast.
N iewątpliwie poziom życia m ający w pływ na rozwój organizm u je s t zróżnicow any w poszczególnych regionach kraju. Istnieje
potrzeba m onitorow ania perm anentnego rozw oju som atycznego i m otorycznego danej populacji, aby w razie znaczących zm ian w nim
następujących, m óc przeciwdziałać wszelkim negatywnym tendencjom . Różnice regionalne w ystępujące w Polsce są odzwierciedleniem
dysproporcji w rozwoju i strukturze gospodarczej poszczególnych obszarów terytorialnych.
Porów nując w yniki badań cech somatycznych regionu kujawsko - pom orskiego do wyników ogólnopolskich należy zauważyć,
że odchylenia standardowe badanych cech w regionie kujaw sko-pom orskim są m niejsze niż w badaniach ogólnopolskich, co może
świadczyć o istnieniu specyficznych dla regionu czynników warunkujących rozwój som atyczny. M ogą to być przyczyny geograficzno-
ekologiczne oraz przyczyny o charakterze pedeutologicznym (identyczność kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego i identyczność
kształcenia uczniów). Przyczyna może tkwić w uwarunkowaniach genetycznych (w regionie istnieje mała migracja ludności), lecz ten fakt
wymaga dalszych badań. Region może stanowić z tego względu punkt wyjścia do wszelkiego rodzaju badań porównawczych (Napierała
2005, 2008).
Rozwój fizyczny, tem po dojrzewania płciowego, sprawności fizycznej, zdolności do pracy i ogólnego dobrobytu organizm u są
główne kryteria stanu zdrow ia dzieci i młodzieży. Przekrojowe badania zostały zorganizow ane co dziesięć lat w losowo wybranych
szkołach polskich, reprezentujących cały naród. Badania m iały m iejsce w 1979, 1989 i 1999 i obejm ow ały dzieci i m łodzież w wieku 7­
19 lat. Badania Przew ędy i D obosza (2003) wskazują na ciągłą tendencję intensyw niejszego wzrostu i w cześniejsze fizyczne dojrzewanie.
Te obserwacje dają dowody raczej dobrego stanu zdrow ia obecnego m łodego pokolenia. Jednakże, zm iany w poziom ie sprawności
fizycznej i zdolności do pracy z m łodzieżą przedstaw iają tendencję spadkową podczas tego 20-letniego okresu. W yniki tej pracy pokazują
że naw et jeśli dzieci i m łodzież w 1999 r. były lepiej fizycznie rozw inięte (w yższy i cięższy) niż dzieci badanych w latach 1999 i 1989,
ich zdolności m otoryczne pokazywały stopniow y spadek w tym okresie czasu (Przewęda 2009, s. 57-71).
Wnioski:
1.
2.
3.
4.
5.
W w ysokości ciała gimnazjaliści bydgoscy są wyżsi w grupie 14 lat, natom iast m asa ciała je s t wyższa we w szystkich grupach
wiekowych.
Chłopcy z Bydgoszczy ze wszystkich grup wiekowych reprezentują głównie typ leptosom atyczny (14 letni - około 48% , 15 letni ponad 60% i 16 letni około 60%).
W artości BM I z uwzględnieniem wieku badanych wskazują, że najwięcej badanych uczniów posiada praw idłow ą m asę ciała. W
grupie chłopców system atycznie w zrasta ilość prawidłowo odżywionych (odpowiednio: około 76%, ponad 78% i około 82%);
m aleje liczba osób z nadw agą (około 22% , ponad 17% i około 13%).
Zdolności m otoryczne porównywanej m łodzieży z gim nazjów bydgoskich i badań ogólnopolskich w ykazują zróżnicowanie. Lepsze
rezultaty w większości prób uzyskali gim nazjaliści z Bydgoszczy w próbach skoku w dal z miejsca, ściskaniu dynamometru,
siadach z leżenia, podciąganiu na drążku, biegu na 1000m (wyjątek grupa 14-latków) oraz skłonu tułow ia w przód. W biegu na
50m i 4x10m lepsi byli rów ieśnicy z badań ogólnopolskich.
Po przeliczeniu na punkty wg skali T wyników zdolności m otorycznych, grupie 14-letniej, gim nazjaliści z Bydgoszczy osiągnęli
lepsze rezultaty od swych rów ieśników z pozostałej części Polski. Są to w yniki również poniżej średniej krajowej biorąc pod
uwagę m łodzież z m iast i wsi w Polsce.
Piśmiennictwo
Cieślik J., Kaczm arek M., Kaliszewska-Drozdowska M. (1994). Dziecko Poznańskie 90. PWN, Poznań.
Drozdowski Z. (1998), Antropom etria w w ychowaniu fizycznym, Podręczniki AWF, Poznań nr 24.
Gilewicz Z. (1964). Teoria w ychow ania fizycznego, PWN, W arszawa.
M alinow ski A. (red.), (1978). Dziecko W ielkopolskie. N orm y rozwoju fizycznego dzieci i m łodzieży z różnych środowisk W ielkopolski,
UAM , Seria: Antropologia, N r 5.
N apierała M. (2000). Dziecko z regionu kujaw sko - pom orskiego. Rozwój fizyczny i m otoryczny dzieci z klas początkowych.
W ydawnictwo U czelniane Akadem ii Bydgoskiej, Bydgoszcz.
N apierała M. (2005). W ażniejsze uw arunkow ania rozwoju som atycznego i m otorycznego dzieci i m łodzieży z województwa kujaw sko pomorskiego, W ydawnictwo U czelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazim ierza W ielkiego, Bydgoszcz.
N apierała M. (2008). Środowiskowe uw arunkow ania som atyczne i m otoryczne a wiek rozw ojow y dzieci i m łodzieży (na przykładzie
województwa kujawsko - pomorskiego), Bydgoszcz 2008, W ydawnictwo Uniw ersytetu Kazim ierza W ielkiego w
Bydgoszczy.
Osiński W. (1988). W ielokierunkow e związki zdolności m otorycznych i param etrów m orfologicznych. Badania dzieci i m łodzieży
wielkom iejskiej z uw zględnieniem poziom u stratyfikacji społecznej, M onografie AWF, Poznań, nr 261.
Przew ęda R. (2009). Changes in physical fitness o f Polish youth during the last three decades, Studia Ecologiae et Bioethicae, vol:.7
number: 1, pages: 57-71
Przew ęda R., Dobosz J. (2003). Kondycja fizyczna polskiej młodzieży, AWF, W arszawa.
Przew ęda R. (1973). Rozwój som atyczny i m otoryczny, Państwow e Zakłady W ydaw nictw Szkolnych, W arszawa.
W oynarow ska B. (2008). Edukacja zdrow otna PWN, W arszawa.
112
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 113-124
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© The Author (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems o f University Radom in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the term s o f the Creative Com m ons A ttribution Noncom m ercial License which perm its any noncom m ercial
use, distribution, and reproduction in any m edium , provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the term s o f the Creative Com m ons Attribution N on Com m ercial License
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) which perm its unrestricted, non com m ercial use, distribution and reproduction in any
m edium , provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 15.06.2013. Revised: 25.08.2013. Accepted: 18.09.2013.
Radiation protection in medicine. Doses in radiology
O chrona r a d io lo g ic z n a w m ed y cy n ie. D aw k i w r a d io lo g ii.
Magdalena Daroszewska1, Sylwia Ferenc1, Remigiusz Sokołowski1,
Martyna Sysakiewicz , Kamil Buda1, Walery Zukow2
1Department and Clinic of Geriatrics, Nicolaus Copernicus University Collegium
Medicum, Bydgoszcz, Poland
2Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
K e y w o rd s: r a d ia tio n p r o te c tio n , r a d ia tio n d o se , m e d ic a l e x p o su r e .
S ło w a
k lu cz o w e :
ochrona
e k s p o z y c ja m e d y c z n a .
r a d io lo g ic z n a ,
daw ka
p r o m ie n io w a n ia ,
A b s tr a c t
R adiation p rotection is a co m p lex o f issu es related to the safe use o f
io n iz in g radiation. M ed ical exposure is one o f the essen tia l sources o f
io n iz in g radiation. R a d io lo g ica l P rotection System in clu d es a set o f leg a l
p ro v isio n s, control system , training and preven tion. In order to a sse ss the
quantitative io n isin g radiation introduced the con cep t o f dose. It a llo w s for
the introd uction o f a system atic evalu ation and control o f risks.
S tr e s z c z e n ie
O chrona r a d io lo g iczn a to
ca ło k szta łt
b ezp ieczn y m
stosow an iem
prom ien iow an ia
113
zagadnień
zw ią za n y ch
z
jo n izu ją c eg o .
E k sp ozycja
m edyczna je s t jednym z isto tn y ch źród eł prom ien iow an ia jo n iz u ją c e g o .
System ochrony rad iologiczn ej obejm uje zbiór p rzep isó w p raw n ych , system
k on troli, szk oleń i działań p ro fila k ty czn y ch . W celu ilo śc io w e j ocen y
p rom ien iow an ia jo n iz u ją c e g o w prow adzono p o jęc ie dawki. P o zw a la ono na
w p row ad zen ie system atyczn ej ocen y i kontroli zagrożen ia.
Radiation protection in m edicine.Doses in radiology
R a d ia tio n p ro tectio n in m ed icin e. D oses in ra d io lo g y .
Magdalena Daroszewska 1 Sylvia Ferenc 1 Remigiusz Sokolowski 1 Martyn Sysakiewicz
1 Kamil Buda 1 Valery Zhukov 2
1 Department and Clinic of Geriatrics, Nicolaus Copernicus University Medical College,
Bydgoszcz, Poland
Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
K e y w o rd s: r a d ia tio n p r o te c tio n , r a d ia tio n d o se , m e d ic a l e x p o su r e .
K e y w o rd s: r a d ia tio n p r o te c tio n , r a d ia tio n d o se e x p o su r e o f M e d ic in e .
A b s tr a c t
R adiation protection is a com p lex o f issu e s related to the safe use o f
io n iz in g rad iation .M ed ical exposure is one o f the essen tia l sources o f io n izin g
radiation. R a d io lo g ica l P rotection System in clu d es a set o f leg a l P r o v isio n s,
control system s, training and preven tion. In order to A SS E S S the quantitative
io n iz in g radiation Introduced the co n cep t o f dose. It a llo w s for the
introd uction o f a system atic evalu ation and control o f R isks.
S u m m ary
114
R adiation p rotection is a range o f issu es related to the safe use o f
io n iz in g rad iation .E xp osu re o f M ed icin e is one o f the major sources o f
io n iz in g r a d ia tio n . The system in clu d es a set o f radiation p rotection
le g is la tio n , the control system , training and preven tion acti v itie s. In order to
quantify the con cep t o f radiation dose. It a llo w s a sy stem a tic evalu ation and
control o f hazards.
I n tr o d u c tio n
A tom ic Law (A ct o f 29 N ovem b er 2 0 0 0 ) is defin ed as the radiation p rotection
"Prevention o f human exposure and environm ental contam i n ation , and in case
o f in a b ility to prevent such situ ation s - to lim it their co n seq u en ces to a le v e l
as lo w as soon as is reason ab ly achi e v a b le, tak in g into accou nt eco n o m ic
factors, so cia l and health". The main o b jectiv e o f p rotection is p reven tion o f
the co n seq u en ces o f d eterm in istic and sto ch a stic m in im ization o f the
co n seq u en ces. M ed ical exposure to io n iz in g radiation w ith patien ts, m edical
staff, students, trainees and m em bers o f the p u b lic, such as v isito r s, fam ily.
There are typ es o f exposure to the said factor: p r o fe ssio n a l, m edical and
general p op ulation [1]. The radiation exposure occurs during d ia g n o stic tests
(ren tg en o d ia g n o stics, com puted tom ography, nuclear m ed icin e, com puted
tom ograp hy), in terven tion al rad io lo g y , radiotherapy. X -ra y s used for m edical
purposes co n stitu tes about 90% o f the annual dose o f io n iz in g radiation
receiv ed human PRZE a rtificial sources. 78% com es from m edical im agin g
[2] . The tasks o f the radiation p rotection standards shoul d in clu d e
determ ination o f d oses for occu p ation al ly ex p o sed person s and the general
public.
R a d ia tio n p r o te c tio n in m e d ic in e
R a d io lo g ica l p rotection deal w ith such organ ization s as the W orld H ealth
O rganization (W H O ), the Central Laboratory for R a d io lo g ica l P rotection
(C LR P), Institu te o f O ccupational M ed icin e (IM P). In Pol and also p rotection
against io n iz in g radiation in addition to dealin g w ith the M inistry o f Health:
N ation al A tom ic E nergy A g en cy , N ation al Center for R a d io lo g ica l H ealth,
115
C h ie f Sanitary Inspectorate, N ation al In stitu te o f H y g ien e, M ilitary Institute
o f H y g ien e and E p id em io lo g y , A sso c ia tio n o f R adiation P rotection
S u pervisors. N ation al A tom i c Energy A g en cy (P A A ) issu e a perm it to launch
and use o f radiation sources. A pproval to launch X -ray m achine seem s to
N ation al Provi ncial Sanitary Inspector, Com m ander o f the M ilitary Centre o f
P reven tive M ed icin e and the N ation al Sanitary Inspectorate o f the M inistry o f
Internal A ffairs and A dm inistration. State Sanitary Inspectorate in the fie ld o f
radiation safety is a d ia g n o stic X -ray m achine, the p rotection o f w orkers,
p atien ts and the public. O ctober 6, 2005 an agreem ent w as reached betw een
the C h ie f Sanitary Inspector and P resid en t o f the N ation al A tom ic Energy
A g en cy on coop eration in the im p lem en tation o f a c tiv itie s in the fie ld o f
radiation p rotection - m easurem ents o f radi o a ctiv e contam ination , the use o f
sources o f io n iz in g radiation, radiation em ergency situ ation s [3].
L aw s d efin in g p rin cip les o f radiation p rotection are con tain ed in the A tom ic
Energy Law o f 29 N ovem b er 2000 International B a sic S afety S tandards for
P rotection A gain st Io n izin g R adiation and for S afety o f R adiation Sources
(B S S ) D ir ec tiv e o f the European U n ion and the law s o f m ost countries are
based on the recom m end ation s o f the International C om m ission on
R a d io lo g ica l P rotection (IC R P) [4].
International C om m ission on R a d io lo g ica l P rotection w as esta b lish ed by the
International C ongress on X -ray. T oday's poster at the International S o c iety
for X -ray. It consi sts o f a M ain C om m ission and four expert com m ittees: for
the b io lo g ic a l e ffe c ts o f radiation on the secondary standards and criteria in
r a d io lo g ica l protection , for radiation p rotection in m ed icin e and for the
practical ap p lication o f the b asic p oin ts o f the M ain C om m ission [5].IC R P
sets out the b asic p rin cip les o f radiation protection: ju stific a tio n ,
o p tim ization and lim ita tio n . A ny use o f sources, conduct a r a d io lo g ica l or
nuclear te c h n o lo g y m ust be ju stifie d by the so cia l b en efits that o u tw eigh the
p oten tial harm resu ltin g from the r a d io lo g ica l risk. O p tim ization m eans that
the radiation dose from a c tiv itie s related to exposure to radiation should be
sm all as much as p o ssib le under the co n d itio n s so cio -e c o n o m ic - the p rincip le
o f A L A R A (as lo w as reasonab ly a c h ie v a b le ).N o tw ith sta n d in g the ap p lication
o f op tim ization is introduced lim its on d oses above the dose are co n sid ered
u n accep tab le. The lim its do not apply to m edical exposure [2, 4].
In radiation p rotection it is im portant to keep a safe d istan ce from
the radiation, the use o f screen s and the tim e o f exposure to a m inim um [6].
U n its w h ich may occur exposure requi re p erm issio n for the
p ro v isio n o f health serv ices. The b u sin ess unit's co m p lia n ce w ith the
p rin cip les o f radiation p rotection corresponds to the m anager o f an
organization . Internal su p ervised by the in sp ecto r '.E m p lo y ees m ust be
trained and have the appropriate q u a lifica tio n s [3, 6].E ach unit in w h ich there
is exposure to radiation m ust have a quality m anagem ent sy stem .P h y sica l
param eters are con trolled r a d io lo g ica l equipm ent, shall be carried out internal
audits are [3] .
116
P atient radiation p rotection in v o lv e s the use o f co v ers, screen s, o v era lls,
rubber lead. The sam e is true w ith the staff. The w ork is separated into
s p e c ific p laces o f work [6].
A s a result o f the procedures perform ed incorrectl y can l ead to m edical
r a d io lo g ica l accid en t [6]. R adiation P rotection also covers rules o f conduct
duri ng accid en ts and prevent their occurrence.
D o ses in r a d io lo g y
E xposure to radiation can be qu antified . The tasks o f radiation p rotection
personnel to m onitor exposure and contam ination o f the w ork environm ent. In
normal operation shall be sp e c ifie d dose o f radiation. C ontem porary radiation
p rotection is based, in addition to lic e n sin g and su p erv isio n system , to reduce
doses.
The dose receiv ed by the patient during m edical procedures is not lim ited .
Y ou can not prevent a ccess to the patient for the treatm ent or d ia g n o sis u n less
the risk o f adverse e ffe c ts o f io n iz in g radiation is greater than the exp ected
b en efits. Y ou should not ex ceed the referen ce d oses sp e c ifie d in the
regu lation s. It is im portant to ju stify the use o f io n iz in g radiation p rotection
and op tim ization o f th is factor. U se the la test te c h n o lo g y so as to m in im ize
the adverse e ffe c ts o f radiation on the patient [2, 7].
P rotection o f w orkers in c lu d e s, am ong others. control o f radiation doses.
Sh all be m easured individual d oses and environm ental ind. W ith a registration
d oses m anager i s resp on sib l e organ ization al unit [2] .
The dosim etry is used to determ ine: the ab sorb ed dose, exposure, eq u ivalen t
to an e ffe c tiv e , border. ICRP d efin es both radiation dose and dose eq u iv a len ts,
in clu d in g tab les for con version [8].
A bsorb ed dose is defin ed b y the A ct as a nuclear "energy radiation im parted
to m atter in a volu m e elem en t d iv id ed by the w eig h t o f the item." This is the
b asic siz e used in dosim etry [3, 8, 9]. The e ffe c tiv e dose is the total dose
eq u ivalen t resu ltin g from external and internal exposure, taki ng into account
the resp ectiv e w e ig h tin g factors organs or tissu e s. The exposure is the sum o f
the ab solu te valu e o f good s ion s o f one sign produced b y the rays o f a unit
m ass o f air. The absorbed dose in tissu e or organ dem onstrated, taking into
account the typ e and energy o f io n iz in g radiation equival ent dose is
determ ined. W hen con sid erin g d ifferen t sto ch a stic e ffe c ts o f d ifferen t typ es o f
harmful radiation cau ses the sum o f the d oses receiv ed by d ifferen t typ es o f
radiation m isrep resen ts the health risks. [3, 8].
Table 1 Dose limits in force in Poland (mSv / year) based on the Act of 29 November 2007
Atomic Law ( JournaLLaws of 2012,No._0, pos. 264 ) and the Council of Ministers of 18
117
January 2005 on the dose limits of ionizing radiation ( OJ.Laws of 2005,No._20, item. 168 of 3
February 2005).
P r o fe s s io n a lly
e x p o s e d p e r so n s,
a p p r e n tic e s and
s tu d e n ts a g e d o v er
18 y ea rs
A p p r e n tic e s and stu d e n ts
a g ed 1 6 -1 8 y ea r s o f age
(A v e r a g e value for any area
o f 1 cm 2 irradiated parts of the
skin)
P e o p le o f the to ta l
p o p u la tio n ,
a p p r e n tic e s,
stu d en ts u nder 16
y e a r s o f age
6
1
150
50
15
500
150
15
500
150
15
20
The effective dose
-The whole body (mSv
/ year)
Equivalent dose-eyes
(mSv / year)
Equivalent doseleather (mSv / year)
Equivalent dosehands, forearms, feet,
lower leg (mSv / year)
p reg n a n t w o m en fro m 1 to 50,
provided that the total
dose over the next five
years will not exceed
100 mSv
The dose is the dose lim it, w h ich , ex cep t in the ca ses m entioned in the
v olu m es o f Law and can not be ex ceed ed . It is exp ressed as the e ffe c tiv e dose
or the eq u ivalen t. A sso c i ated w ith occu p ation al exp osu res and memb ers o f the
pu blic [3]. The m edical exp osu re is not a p p lica b le dose lim its. The dose lim it
in clu d es the sum o f d oses derived from internal and external sources, and
does not in clu d e exposure to natural radiation, i f it w as not in creased as a
result o f human a ctiv ity . It does not in clu d e ex p o su re, am ong others. from
radon in residenti al natural rad io n u clid es incl uded in the human body, co sm ic
radiation. The dose may be ex ceed ed for category A w orkers, after obtainin g
the con sen t o f the P resid en t o f the N ation al A tom ic E nergy A g en cy . It can not
be pregnant w om en, students, apprentices [3, 9]. The dose lim its should be
m easured in d iv id u a lly [2] .
S u m m a r iz a tio n and C o n c lu sio n s
It is hard to im agin e m odern m ed icin e w ith ou t te stin g and treatm ent u sin g
io n iz in g radiation sm okers. N and the dose o f radiation during m edical
procedures is in flu en ced b y the techni cal co n d itio n o f equipm ent, qu ality
m anagem ent and regulatory le g isla tio n . This w ork is a d escrip tion o f the m ost
118
im portant elem en ts o f p rotection again st io n iz in g radiation in m edi cin e.
P r e c isio n ist inform ation are contain ed in the reg u la tio n s updated in
accordance w ith the recom m end ation s o f international organ ization s d ealin g
w ith radiation protection , the recom m end ation s o f the European C o m m issio n
and the C ouncil o f the European U nion . In co n n ectio n w ith the m od ernization
o f equipm ent that are sources o f radiation, exposure to io n iz in g radiation
duri ng m edical procedures is gettin g sm aller and sm all er.
R e fe r e n c e s
1.
International Basic Safety Standards for Protection Against Ionizing Radiation and for
Safety of Radiation Sources, National Atomic Energy Agency, Warsaw, 1997.
2.
Cepiga A., R. Kopec, Budzanowski M., Obryk B. Tests X-ray doses of ionizing
radiation and modern control doses of ionizing radiation in the quality management system in
medicine. Acta Bio-Optica et Informatica Medica 1/2010, vol 16, 69-72.
3.
The Act of 29 November 2007 Atomic Law ( Journal.Laws of 2012,No._0, pos.264 )
4.
Gostkowska B. Radiation Protection System under the relevant legislation.
Contemporary Oncology (2000) vol 4, 6 (244-245).
5.
ICRP
Activities
[online].
[Accessed
08/31/2013]
Available
online
http://www.icrp.org/page.asp?id=3 .
6.
Regulation of the Minister of Health of 18 February 2011 on the conditions for the
safe use o f ionizing radiation for all types of medical exposure (OJLaw of 9 March 2011).
7.
Council of Ministers of 18 January 2005 on the dose limits of ionizing radiation (
OJ.Laws of 2005,No._20, item. 168 of 3 February 2005).
8.
ICRP Publication 60: 1990 Recommendations of the International Commission on
Radiological Protection, Elsevier, 1991.
9.
Budzanowski M., radiological protection in the office with the camera to Xrays.Dental Tribune, 18
W stęp
Prawo atom ow e (ustaw a z dnia 29 listo p a d a 2 0 0 0 r.) d efin iu je ochronę
r a d io lo g iczn ą jak o „zap ob iegan ie narażeniu lud zi i skażeniu ś rodow iska, a w
przypadku braku m o ż liw o śc i za p o b ieżen ia takim sytuacjom - o g ra n iczen ie ich
skutków do poziom u tak n isk ie g o , jak ty lk o je s t to rozsą d nie o sią g a ln e, prz y
u w zg lęd n ien iu czyn n ik ów ek o n o m iczn y ch , sp o łe cz n y c h i zd ro w o tn y ch ” .
Z asad niczym celem ochrony je s t za p o b ieg a n ie w y stą p ien iu n astępstw
119
d eterm in istyczn ych
i
m in im a lizo w a n ie
w y stą p ien ia
n astępstw
sto ch a sty czn y ch . E k sp ozycja m edyczna na prom ien iow an ie jon izu j ące d otyczy
p acjentów , person elu m ed y czn eg o , stu d en tów , praktykantów oraz osób
postronn ych , np. od w ied zający, ro d zin a . W yróżnia się kategorie ek sp o zy cji na
w sp om niany c z y n n ik : zaw od ow ą, m edyczną oraz o g ó łu lu d n o ści [1]. D o
narażenia na p rom ien iow an ie d o ch o d zi
w cza sie badań d ia g n o sty czn y ch
(ren tgen od iagn ostyk a,
tom ografia
kom puterow a,
m edycyna
nuklearna,
kom puterow a tom ografia em isy jn a ), ra d io lo g ii z a b ie g o w ej, radioterapii.
P rom ien iow an ie ren tgen ow sk ie sto so w a n e w celach m ed yczn ych stanow i ok.
90 % rocznej dawki p rom ien iow an ia jo n iz u ją c e g o otrzym anej prze czło w ie k a
ze źród eł sztu czn ych . 78% p och od zi z d iagn ostyk i obrazow ej [2]. D o zadań
ochrony rad iologiczn ej n a leży m .in. u sta len ie norm daw e k, dla osób
narażonych zaw od ow o i og ó łu lu d n o ści.
O ch ro n a r a d io lo g ic z n a w m e d y c y n ie
O chroną r a d io lo g iczn ą zajm ują się takie organ izacje jak
Św iatow a
O rganizacja
Z drow ia
(W H O ),
C entralne
Laboratorium
Ochrony
R a d io lo g iczn ej (C LO R ), Instytut M ed ycyn y Pracy (IM P). W P o lsc e ponadto
ochroną przed p rom ieniow an iem jo n izu ją cy m prócz M in isterstw a Z drow ia
zajm ują się: P ań stw ow a A gen cja A to m isty k i, K rajow e Centrum O chrony
R a d io lo g icz n e j, G łów ny Inspektorat Sanitarny, P ań stw ow y Zakład H ig ien y ,
W ojsk ow y Instytut H ig ien y i E p id em io lo g ii, S to w a rzy szen ie Inspektorów
O chrony R a d io lo g icz n e j. P ań stw ow a A gen cja A to m isty k i (P A A ) w ydaje
z e z w o le n ie na u ru ch om ien ie i sto so w a n ie źródeł p rom ieniow an ia. Z godę na
u ru ch om ien ie aparatu RTG w ydaje P ań stw ow y W ojew ód zk i Inspektor
Sanitarny, K om endant W ojsk ow eg o O środka M ed ycyn y Prew encyjnej oraz
P ań stw ow y Inspektor S anitarny M in isterstw a S praw W ew nętrznych i
A dm inistracji.
P ań stw ow a Inspekcja
Sanitarna w
d z ie d z in ie
h ig ien y
radiacyjnej zajm uje się d iagn ostyk ą aparatu RTG, ochroną pracow ników ,
pacjentów i osób postronn ych . 6 p aździern ika 2005 r. d o szło do p orozu m ienia
m ięd zy G łów nym Inspektorem Sanitarnym a P rezesem Państw ow ej A gen cji
A tom istyk i w spraw ie w sp ó łd z ia ła n ia w rea liza cji działań z zakresu ochrony
rad iologiczn ej - pom iarów skażeń p ro m ien io tw ó rczy ch , sto so w a n ia źródeł
prom ien iow an ia jo n iz u ją c e g o , sytu acji zdarzeń radiacyjnych [3].
P rzep isy prawne ok reślające zasad y ochrony ra d io lo g iczn ej zaw arte są w
u staw ie Praw o atom ow e z dnia 29 listop ad a 2 0 0 0 r. M ięd zyn arod ow e
p od staw ow e
norm y
ochrony
przed
p rom ieniow an iem
jo n izu ją cy m
i
b ezp ie czeń stw a źród eł p rom ien iow an ia (B S S ), D yrek tyw y U nii E uropejskiej
oraz przep isy prawne w ię k sz o śc i państw
oparte są na z a lecen i ach
M ięd zyn arod ow ej K om isji O chrony R a d io lo g icz n ej (IC R P) [4].
M ięd zyn arod ow a K om isja O chrony R a d io lo g iczn ej zo sta ła p ow ołan a przez
M ięd zyn arod ow y K ongres R a d io lo g icz n y . O becnie je s t a fiszo w a n a przy
120
M ięd zyn arod ow ym T ow arzystw ie R a d io lo g iczn y m . Składa się z K om isji
G łów nej oraz czterech k o m itetó w fach ow ych : do spraw
b io lo g ic z n e g o
d ziałan ia p rom ien iow an ia, ds. w tórnych standardów i kryteriów w ochronie
r a d io lo g iczn ej, ds. ochrony ra d io lo g iczn ej w m ed y cy n ie oraz ds. praktycznego
stosow an ia p od staw ow ych za leceń K om isji G łów nej [5]. ICRP określa
p od staw ow e zasady ochrony rad io lo g iczn ej : u za sa d n ien ie, op ty m a liza cja oraz
lim ito w a n ie. K ażde za sto so w a n ie źródła, p o stęp o w a n ia r a d io lo g ic z n e go lub
te c h n o lo g ii jądrow ej musi być uzasad n ion e korzyściam i sp o łe cz n y m i, które
p rzew yższają p oten cjaln e szk od y w yn ik ające
z ryzyka ra d io lo g ic z n e g o .
O ptym alizacja ozn acza, iż dawka prom ien iow an ia z d z ia ła ln o śc i zw iązanej
narażeniem na p rom ien iow an ie pow in na być m ała jak ty lk o je s t m o ż liw e w
danych w arunkach sp o łe cz n o -ek o n o m ic z n y c h - zasada A L A R A (as lo w as
reasonab ly a c h ie v a b le ). N ie z a le ż n ie od sto so w a n ia o p ty m a liza cji w prow adza
się lim ity daw ek pow yżej których dawki uznaw ane są za n ied o p u szcza ln e.
L im itów nie stosu je się w ek sp o zy cji m edycznej [2, 4].
W ochronie rad iologiczn ej
w ażne je s t za ch o w a n ie b ezp ieczn ej
o d le g ło śc i od m iejsca p rom ien iow an ia, sto so w a n ie osło n oraz sk rócen ie czasu
narażenia do m inim um [6].
Jednostki w kt órych m oże d o ch o d zić do narażenia na pro m ien io w a n ie
w ym agają zgod y na u d zie la n ie św ia d czeń zdrow otnych.
W je d n o stc e
organizacyjnej za p rzestrzegan ie zasad ochrony ra d io lo g iczn ej odpow iada
k ierow n ik jed n o stk i organ izacyjn ej. W ew nętrzny nadzór sprawuje Inspektor
O chrony R a d io lo g ic z n e j. P racow n icy m uszą p rzech o d zić szk o len ia i m ieć
od p ow ied n ie k w a lifik a cje [3, 6]. K ażda jed n o stk a w której d och od zi do
narażenia na p rom ien iow an ie m usi posiad ać system zarządzania ja k o ścią .
K ontrolow an e
są
fiz y c z n e
param etry
urządzeń
ra d io lo g iczn y ch ,
prze prow adzane są w ew n ętrzn e audyty [3].
O chrona ra d io lo g iczn a pacjenta obejm uje sto so w a n ie o sło n , paraw anów ,
fartuchów z gum y o ło w io w e j. P od ob n ie je st z p erson elem . W m iejscu pracy
w y d z ie la się ok reślon e m iejsca do pracy [6].
W w yni ku b łęd n ie w ykonanej procedury m oże dojść do med y c zn eg o w ypadku
ra d io lo g ic z n e g o [6]. O chrona r a d io lo g iczn a obejm uje rów nież zasady
postęp ow an ia w trakcie w ypad ków oraz za p o b ieg a n ie ich w y stą p ie n iu .
D a w k i w r a d io lo g ii
N arażen ie na p rom ien iow an ie m ożna o k r e ślić ilo ś c io w o . D o zadań ochrony
rad iologiczn ej n ależy m on itorow an ie narażenia person elu oraz skażeń
środ ow isk a pracy. W w arunkach norm alnej pracy otrzym uje się określon ą
daw kę p rom ien iow an ia. W sp ó łczesn a ochrona r a d io lo g iczn a oparta je st, prócz
na sy stem ie licen cjo n o w a n ia i nadzoru, na o g ra n iczen iu daw ek.
D aw ki otrzym yw ane przez pacjenta w trakcie procedur m ed yczn ych nie są
lim ito w a n e . N ie m ożna u n ie m o ż liw ić p acjen tow i dostęp do le c z e n ia bądź
121
d ia g n o sty k i, chyba że ryzyko działań n iep ożąd an ych prom ieniow an ia
jo n iz u ją c e g o je s t w ię k sze niż sp o d ziew a n e k o rzy ści. N ie pow in no się
przekraczać daw ek referen cyjn ych o k reślo n y ch w rozp orząd zen iach . W ażne
je s t u za sa d n ien ie stosow an ia prom ien iow an ia jo n iz u ją c e g o oraz o p tym alizacja
ochrony przed tym czyn n ik iem . N a le ży sto so w a ć n ajn ow sze te c h n o lo g ie tak,
by z m in im a lizo w a ć n iek orzystn y w p ły w p rom ien iow an ia na pacjenta [2, 7].
O chrona p racow n ik ów obejm uje m. in. kon trolę daw ek prom ieniow an ia.
Dokonuj e się pom iarów daw ek in d y w id u a ln y ch i śro d o w isk o w y ch . Z a
rejestrację daw ek o d p o w ied zia ln y je s t k ierow n ik jed n o stk i organizacyjnej [2].
W d ozym etrii stosu je się określenia: dawki p o c h ło n ię te j, ek sp o zy cy jn ej,
rów now ażn ej, sk u teczn ej, graniczn ej.
ICRP d efin iu je zarów no dawki
p rom ien iow an ia jak i rów now ażn iki daw ki, w raz z tabelam i do p rzeliczeń [8].
D aw ka p o ch ło n ięta je s t d efin io w a n a przez u staw ę Praw o atom ow e jako
„energia prom ien iow an ia jo n izu ją c ego przekazana m aterii w elem en cie
o b jęto ści p o d zielo n a przez m asę teg o elem en tu ” . Jest to pod staw ow a w ie lk o ść
stosow an a w d ozym etrii [3 , 8, 9] . D aw ka skuteczna j est sumą daw ek
rów n ow ażn ych p och od zących od zew n ętrzn eg o i w ew n ętrzn eg o narażenia, z
u w zg lęd n ien iem
od p ow ied n ich w sp ó łc zy n n ik ó w w a g o w y ch narządów lub
tkanek. D aw ka ek sp o zy cy jn a to w artość b ezw zg lęd n a sumy ładu nk ów jo n ó w
je d n eg o znaku w ytw arzan ych przez p rom ienie w je d n o stc e m asy pow ietrza.
D aw ka poch łon i ęta w tkance lub narządzie w ykazana z u w z g lę dnieniem
rodzaju i en ergii prom ieni ow ania jo n iz u ją c e g o je s t określana dawką
rów now ażną. Przy rozpatryw aniu skutków sto ch a sty czn y ch różna szk o d liw o ść
różnych rodzaj ów p rom ien iow an ia pow oduj e, że suma daw ek poch łon i ętych
różnych rodzaj ów prom ien iow an ia ni e oddaj e w ła śc iw i e ryzyka zd row otn ego.
[3, 8].
Tabela 1. Dawki graniczne obowiązujące w Polsce(mSv/rok) na podstawie Ustawa z dnia 29
listopada 2007 r. Prawo atomowe (Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 264) i Rozporządzenie Rady
Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawek granicznych promieniowania
jonizującego (Dz. U. z 2005 r. Nr 20, poz. 168 z 3 lutego 2005).
122
O so b y n ara żon e
zaw odow o,
p ra k ty k a n ci i
stu d e n c i w w iek u
p o w y ż e j 18 r.ż.
P ra k ty k a n ci i stu d e n c i w
w ie k u 1 6 -1 8 r.ż.
(wartość średnia dla dowolnej
powierzchni 1 cm2
napromienionej części skóry)
O so b y z o g ó łu
lu d n o śc i,
p ra k ty k a n ci,
u c z n io w ie p o n iż e j
16 r.ż.
20
Dawka skuteczna
-całe ciało (mSv/rok)
k o b ie ty w c ią ż y 1 do 50 pod
warunkiem że suma
dawek w ciągu
najbliższych 5 lat nie
przekroczy 100 mSv
6
1
Dawka równoważna150
50
15
oczy (mSv/rok)
Dawka równoważna500
150
15
skóra (mSv/rok)
Dawka równoważnadłonie, przedramiona,
500
150
15
stopy, podudzia
(mSv/rok)_____
D aw ka graniczna
je s t to dawka, której, poza przypadkam i
w y m ien ion ym i w u staw ie Praw o a tom ow e nie m ożna p rzek roczyć. W yrażona
je s t jak o dawka skuteczna lub rów now ażna. W iąże się z ek sp o zy cją zaw od ow ą
i osób z ogółu lu d n ości [3]. W ek sp o zy cji m edycznej nie stosu je się dawek
g ran iczn ych . D aw ka graniczna obejm uje sumy daw ek p o ch o d zą cy ch ze źródła
z ew n ętrzn ego i w ew n ętrzn ego , natom iast nie obejm uje narażenia na
p rom ien iow an ie naturalne, j eżel i nie z o sta ło ono z w ięk sz o n e w w yniku
d z ia ła ln o śc i czło w iek a . N ie obejm uje narażenia m. in. od radonu w budynkach
m ieszk a ln y ch , naturalnych n u k lid ów p ro m ien io tw ó rczy ch w ch o d zą cy ch w
skład cia ła lu d zk ie go, p rom ien iow an ia k o sm iczn eg o . D aw ka m oże być
p rzek roczona przez pracow ników kategorii A, po uzysk an iu zgod y P rezesa
A gen cji A tom istyk i. N ie m ogą to być k ob iety w cią ży , stu d en ci, praktykanci
[3, 9]. D aw ki graniczn e pow in ny b yć m ierzo ne in d y w id u a ln ie [2].
P o d su m o w a n ie i w n io s k i
Trudno w yob razić sob ie w sp ó łc z e sn ą m edycynę
bez badań i z a b ieg ó w
w y k orzystu jących p rom ien iow an ie jo n izu ją ce. N a daw kę p rom ien iow an ia w
cza sie procedur m ed yczn ych w p ły w maj ą stan techni czny urządzeń, system
zarządzania ja k o śc ią oraz regu lacje p rzep isó w praw nych. Praca stanow i opis
najwa ż n ie jszy c h elem en tów ochrony przed p rom ien iow an iem jo n izu ją cy m w
m ed ycyn ie. D o k ła d n ie jsze inform acje zaw arte są w regu lacjach praw nych
ak tu alizow an ych z g o d n ie z za lecen ia m i organizacji m ięd zyn arod ow ych
zajm ujących się ochroną r a d io lo g iczn ą , za lecen ia m i K om isji E uropejskiej i
Rady U nii E uropejskiej. W zw iązk u z u n o w o cześn ia n iem urządzeń będących
źródłem p rom ien iow an ia, narażenie na p ro m ien io w a n ie jo n izu ją c e w trakcie
procedur m ed yczn ych j est coraz mni ej sze.
123
B ib lio g r a fia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Międzynarodowe podstawowe normy ochrony przed promieniowaniem jonizującym
i bezpieczeństwa źródeł promieniowania, Państwowa Agencja Atomistyki, Warszawa,
1997.
Cepiga A., Kopeć R., Budzanowski M., Obryk B. Testy aparatury rentgenowskiej
dawek promieniowania jonizującego oraz nowoczesna kontrola dawek
promieniowania jonizującego w systemie zarządzania jakością w medycynie. ActaBio Optica et Informatica Medica 1/2010, vol. 16, 69-72.
Ustawa z dnia 29 listopada 2007 r. Prawo atomowe (Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 264)
Gostkowska B., System Ochrony radiologicznej w świetle obowiązujących przepisów.
Współczesna Onkologia (2000) vol. 4; 6 (244-245).
ICRP Activities [online]. [dostęp: 31.08.2013] Dostępny w Internecie
http://www.icrp.org/page.asp?id=3.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie warunków
bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów
ekspozycji medycznej (Dz. U. z dnia 9 marca 2011 r.).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawek
granicznych promieniowania jonizującego (Dz. U. z 2005 r. Nr 20, poz. 168 z 3 lutego
2005).
ICRP Publication 60: 1990 Recommendations of the International Commission on
Radiological Protection, Elsevier 1991.
Budzanowski M., Ochrona radiologiczna w gabinecie z aparatem do zdjęć RTG.
Dental Tribune, 18.
124
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 125-134
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© The Author (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems o f University Radom in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the term s o f the Creative Com m ons A ttribution Noncom m ercial License which perm its any noncom m ercial
use, distribution, and reproduction in any m edium , provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the term s o f the Creative Com m ons Attribution N on Com m ercial License
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) which perm its unrestricted, non com m ercial use, distribution and reproduction in any
m edium , provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 15.06.2013. Revised: 25.08.2013. Accepted: 18.09.2013.
The guidelines of the European Society of Hyperbaric
Medicine, the Society of Underwater and Hyperbaric
Medicine and the National Health Fund Polish Republic
on a hyperbaric oxygen therapy (HBOT) in 2013
Wytyczne Europejskiego Towarzystwa Medycyny Hiperbarycznej, Towarzystwa
Medycyny Podwodnej i Hiperbarycznej i Narodowego Funduszu Zdrowia
Rzeczpospolitej Polskiej na temat leczenia za pomocą hiperbarycznej terapii tlenowej na
rok 2013
Kamil Buda 1 , Magdalena Daroszewska 1 , Natalia Ciesielska 1 , Remigiusz Sokołowski1 ,
1
1
1
2
Sylwia Ferenc , Martyna Sysakiewicz , Izabela Zielińska , Walery Zukow
1Department
and Clinic of Geriatrics, Nicolaus Copernicus University Collegium
Medicum, Bydgoszcz, Poland
2 Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
Keywords: oxygen, hyperbaric chamber, bag Gamow, indications and contraindications
for treatment in a hyperbaric chamber.
Słowa kluczowe: tlen, komora hiperbaryczna, worek
przeciwskazania do leczenia w komorze hiperbarycznej.
Gamowa,
wskazania
i
Abstract
Hyperbaric Oxygen Therapy (HBOT) is a rapidly developing branch of medicine. In
recent centuries, the prototype underwent hyperbaric chamber only mild modification.
Initially, HBOT was designed for patients Pulmonary Hospital, divers and miners. As the
years passed indications for hyperbaric therapy are becoming more numerous. Every year, the
European Society of Hyperbaric Medicine, the Society of Underwater and Hyperbaric
Medicine and the National Health Fund of the Republic of Polish show indications and
contraindications for hyperbaric oxygen therapy. The paper presents the indications and
contraindications for hyperbaric oxygen therapy for 2013.
125
Streszczenie
Tlenowa terapia hiperbaryczna (HBOT) jest dynamicznie rozwijającą się gałęzią
medycyny. Na przestrzeni ostatnich stuleci pierwowzór komory hiperbarycznej ulegał jedynie
delikatnym modyfikacją. Początkowo HBOT było przeznaczone dla pacjentów Szpitali
Pulmonologicznych, nurków i górników. Wraz z biegiem lat wskazania do terapii
hiperbarycznej są coraz liczniejsze. Co roku Europejskie Towarzystwo Medycyny
Hiperbarycznej, Towarzystwa Medycyny Podwodnej i Hiperbarycznej i Narodowego
Funduszu Zdrowia Rzeczpospolitej Polskiej przedstawiają wskazania i przeciwwskazania do
tlenowej terapii hiperbarycznej. W pracy zostały przedstawione wskazania i przeciwskazania
do tlenowej terapii hiperbarycznej na rok 2013.
Introduction
Hyperbaric oxygen therapy (HBOT) is becoming a thriving and appreciated branch of
medicine that allows the treatment of an increasing number of acute and chronic conditions.
In recent centuries, the list of indications for HBO T gradually increases currently
counting several diseases.
Historical outline of the discovery and use of oxygen reaches the sixteenth century, it
is suspected that was first described in 1604 in the book "Twelve treaties philosophers stone"
by Michal Sedziwoj being an alchemist at the court of King Sigismund III Vasa. Sedziewoj
performing experience roasting saltpeter (potassium nitrate) observed that nitrate "contains
the spirit of the world," recognizing the oxygen for the Philosopher's Stone that allows life.
The discovery began intensive studies on the life-giving biogenic element [1, 2, 3].
In 1775 the world became aware of the discovery by the English chemist Joseph
Priestley, oxygen-gas build-up during the heating mercuric oxide (II). The beginning o f the
nineteenth century resulted in the discovery and characterization of liquid oxygen [2, 3, 9].
Polish name owes Jan Oczapowski element, which in 1851 proposed and promoted the
acceptance of the combined oxygen [2].
The following years brought more and richer understanding of the properties of the
element which is an essential part of every living organism.
The origins of the use o f oxygen in medicine dates back to the seventeenth century,
when it was built in England, the first hyperbaric chamber which is designed for divers and
caisson workers. The first device based on the use of compressed oxygen mechanism
constructed in 1622 doctor Dr Henshaw, who has been targeted for patients with diseases
pulmonologic [4, 9]. In the United Unite complex precursor HBOT was a doctor, Dr
Cunningham, who during a pandemic Spanish women (1920r.) built in a hyperbaric chamber,
which in 1823 was a tragedy in the chamber caught fire due to a technical fault was found
later, all residing at that time in the chamber died [5, 9].
The breakthrough came in the 80s when Rustem Igor Gamow bag began to promote
his name called. Gamow bag was addressed to the climbers to optimize the high-altitude
training, but did not meet with interest. The bag has a unique tool to combat acute mountain
sickness. The mechanism of action rely on the injured person is placed inside a plastic bag
and then through the injection pump to the inside air. The pressure inside the Gamow bag is
higher than outside, which is obtained from the victim of controlled descent to a lower
126
altitude [6]. As the years passed and the development of medicine and engineering sciences
hyperbaric chamber underwent a change but never changed drastically from the original.
1959 belonged to the cardiac surgeon Boerema idea that removing the cellular
elements of the blood in the pig and placing it in a hyperbaric chamber proved that the oxygen
dissolved in the plasma in hyperbaric oxygen can survive the animal. This experience has
revolutionized the perception of HBO T. Cardiac surgeon performed a complex congenital
heart disease in hyperbaric conditions. The operation was a total success [7, 8, 9].
Hyperbaric chamber
Operation hyperbaric chamber defines Henry's law (the amount of dissolved gas is
directly proportional to the partial pressure of the gas) [9, 10, 11, 12].
Currently, using a mixture of hyperbaric chamber at a pressure respirator greater than
atmospheric pressure (in the chamber air is used at a different pressure, usually about two and
a half times higher than atmospheric pressure) as consisting of one hundred percent oxygen.
We divide them into single and multi chamber stationary and portable single chamber [13, 14,
15, 16].
The mechanism of single-ventricle patient is breathing oxygen directly from the
chamber, not needed here are additional pieces of equipment like masks or hoods. The big
downside and dangers o f this chamber is the lack of immediate assistance to the patient. In
this kind of chamber maximum pressure obtained does not exceed 3 bar for which is not
suited for the treatment of emboli and decompress disease [13, 14, 15, 16].
Shared chambers are spacious, each patient has its own post oxygen consumption, the
chamber may remain qualified medical personnel, who at any moment can give a patient
assistance or to clarify doubts. Critically ill patients or unconscious during the whole meaning
of the chamber are connected to a specialized life-saving equipment. On the outside of the
chamber's control panel protected against too rapid change in pressure inside the chamber [13,
14, 15, 16].
Recent chamber single portable vertical and horizontal allow you to use them in places
without medical facilities and technical people in wheelchairs and in the patient's home.
Unfortunately, the cost of co chamber is high [13, 14, 15, 16].
Hyperbaric Therapy (HBOT) is the primary form of treatment of the disease and
adjunct treatment and convalescence o f the patient. At the turn of the last century, numerous
observations and studies have shown that the use of a hyperbaric chamber allows the
following positive action on the body as providing life-giving oxygen to hypoxic tissues
which is supported by the circulation, helps fight infections of various etiologies, especially
oxygen, accelerates the elimination of carbon monoxide or reduce the tissue swelling and the
volume of gas bubbles [13, 14, 15, 16, 17].
Indications for HBOT
Guidelines for eligibility of patients for treatment in a hyperbaric chamber in Poland
designates the National Health Fund and it completely refunded. For a patient to be eligible
for treatment must submit the following documents: a referral from a medical professional,
proof of current insurance, chest X-ray, ECG-to-date, the documents of the current course of
the disease and methods of treatment [13]. Following the submission of the above documents
is the classification of the patient and make a decision about treatment or withdrawal from it
by HBOT. The National Health Fund in Poland in 2013 identified the following conditions
that are treated free of charge by hyperbaric oxygen therapy indications list coincides with the
indications of the European Society of Hyperbaric and the Society of Underwater and
127
Hyperbaric Medicine. They are divided into two groups of diseases: acute indications and
indications of chronic [13]. Indications for HBOT for the year 2013 of the European Society
of Hyperbaric and Underwater Medicine Society adopted by the National Health Fund in
Poland are presented in Table 1 [13, 17, 18, 19].
Table 1 On the basis of the European Society of Hyperbaric and Underwater Medicine
Society adopted by the National Health Fund in Poland in 2013.
Indications for HBO
Acute
Chronic
Disease
•
decompression sickness;
•
idiopathic sudden hearing loss, deafness after acoustic trauma;
•
necrotizing soft tissue infections (anaerobic and mixed);
•
thermal burns (second degree of> 10% in children and the third
level of> 20% in adults).
•
acute ischemia o f soft tissue and musculoskeletal trauma,
polytrauma;
•
gas embolism;
•
carbon monoxide poisoning.
* European Society o f Hyperbaric Medicine and the Society o f Underwater and
Hyperbaric Medicine also shows a group of other conditions on which intensive
clinical and cerebral stroke, cerebral palsy, retinal edema, multiple sclerosis,
myocardial infarction, and migraine. This group is not subject to reimbursement
by the National Health Fund in Poland.
•
Radiation damage to tissues and organs;
•
hard to heal the wounds o f past documented failure o f other
methods include here the following conditions: diabetic foot syndrome,
infection, amputation stump necrosis, inflammation o f the skin and
subcutaneous tissue, diffuse, malignant otitis externa, bedsores, trophic
ulcers o f the lower limbs in the course o f chronic venous insufficiency ,
inflammation and necrosis o f bone, skin grafts at risk o f necrosis, tissue
reconstruction threatened necrosis, infection, traumatic injury,
inflammation o f the sternum, mediastinal postoperative sternal
instability;-intracranial abscesses, pleura, lung, liver, actinomycosis)
HBOT Contraindications
The final decision to qualify a patient for treatment in a hyperbaric chamber made by a
physician specialist in the Center. The decision is based on a thorough analysis of the
collected medical records, current health status, co-morbid medical conditions and risk
analysis for the patient which involves therapy and resulting from its benefits. Note that HBO
is based on the inhalation of large amounts of oxygen which is in excess of toxic especially
for lung tissue. Oxygen poisoning during hyperbaric treatment are rare but potentially
dangerous threat to the life of the patient [13].
Contraindications to hyperbaric oxygen therapy are presented in table number 2 [13].
128
Table 2 Contraindications to HBO T [13].
Contraindication
HBO
to
Disease
Absolute
• nondecompressio pneumothorax (a life-threatening!)
• treatment with cytostatic agents such as adriamycin, disulfiram,
cis-platinum, sulphamylon (HBOT increases their side effects)
• upper respiratory tract infections,
• pregnancy (only carbon monoxide poisoning is an indication for
HBOT)
• epilepsy
The relative
• emphysema,
• fever,
• ear surgeries and chest,
• metastatic cancer
Availability of HBOT in Poland:
In Poland, for patients, the five of hyperbaric chambers, which are located in the following
cities: Gdynia (Department of Hyperbaric Medicine and Sea Rescue - The National Centre for
Hyperbaric Medicine); Siemianowice Silesia (Laboratory of Hyperbaric Oxygen Treatment
Center Burns), Warsaw (Mazowia Hyperbaric Therapy Center, NZOZ Punjab Hyperbaric
Therapy Center and Wound Healing), Wroclaw (Lower Silesia Centre for hyperbaric oxygen
therapy, Clinical Center, Medical University), and the latest opened in April 2013 in
Bydgoszcz (X Military Hospital with Policlinic) [16]. All of the above clinical entities have
signed a contract for the provision of hyperbaric oxygen therapy with the National Health
Fund.
Summation
Oxygen therapy patients one hundred percent pure oxygen in a hyperbaric chamber for years
complementary therapy treatment of many diseases. It is as a life-saving therapy in
decompression sickness. HBO T to obtain good therapeutic effects in chronic, non-healing
wounds. The dynamic development of medicine and expand the number of clinical indications
for HBO T making it possible therapies for diseases for which medicine has not yet found an
appropriate treatment.
References
1. Jan Oczapowski: Projekt do słownictwa chemicznego. Warszawa: 1853. Przedruk: Uwagi o
tlenie (oxygenium). Ogłoszone przez Jana Oczapowskiego. (1853).. „Chemik Polski”. Rok X
(12), s. 264-269, 1910-06-15.
129
2. Władysław Leppert. Jan Oczapowski. „Chemik Polski”. Rok X (12), s. 269-272, 1910-06­
15.
3. Cailletet L. THE LIQUEFACTION OF OXYGEN.. „Science”. Jul 17;6. 128, s. 51-52,
2007. doi:10.1126/science.ns-6.128.51. PMID 17806947.
4. Henshaw N. Aero-chalinos. Dublin, Dancer, 1664.
5. Cunningham OJ. Oxygen therapy by means of compressed air. Anaest Analg 1927; 6:64.
6. http://alpinmed.blogspot.com/2012/07/pod-cisnieniem-czyli-o-terapii-ostrej.html
7. Boerema I, Kroll JA, Meijne E, Lokin E, Kroon B, Huiskes JW. High atmospheric pressure
as an aid to cardiac surgery. Arch Chir Neerl 1956; 8:193-211. Medline.
8. Brummelkamp WH, Hogenijk J, Boerema I. Treatment of anaerobic infections (clostridial
myostitis) by drenching the tissue with oxygen under high atmospheric pressure. Surgery
1961; 49:299-302.
9. http://qjmed.oxfordjournals.org/content/97/7/385.2.full.pdf+html4
10. Tibbles PM, Edelsberg JS. Hyperbaric oxygen therapy. N Engl J Med 1996; 334:1642-8.
11. Gabb G, Robin ED. Hyperbaric oxygen— a therapy in search of diseases. Chest 1987;
92:1074-82.
12. Leach RM, Rees PJ, Wilmshurst P. Hyperbaric oxygen therapy. Br Med J 1998;
317:1140-3.
13. Mazowieckie Centrum Terapii Hiperbarycznej http://www.hiperbaria.pl
14. Knefel G. i wsp.: Podstawy hiperbarycznej terapii tlenowej: Leczenie Ran 2006 T3 z.3 s.
83-93.
15. Oxynet - Information Resources on Hyperbaric Oxygen Therapy and Diving Medecine
http//www.echm.org
16.http://actabalneologica.pl/pl/articles/item/17120/aktualny_stan_medycyny_hiperbarycznej
_w_polsce
17. Ciesielska N., Smuczyński W., Sokołowski R. Use of HBOT in the treatment of
neurological disorders after stroke. Review of selected clinical trials. Journal of Health
Sciences. 2013; 3(5): 377-390.
18. www.eubs.org
19. www.uhms.org
Wstęp
Hiperbaryczna terapia tlenowa (HBOT) staje się coraz prężniej działającą i docenianą gałęzią medycyny
umożliwiającą leczenie coraz większej ilości stanów ostrych i przewlekłych. Na przestrzeni ostatnich stuleci lista
wskazań do HBOT stopniowo się wydłuża licząc aktualnie kilkanaście schorzeń.
Zarys historyczny odkrycia i wykorzystania tlenu sięga XVI wieku, podejrzewa się, że został po raz
pierwszy opisany w 1604 roku w dziele "Dwanaście traktatów o kamieniu filozofów" autorstwa Michała
Sędziwoja będącego alchemikiem na dworze króla Zygmunta III Wazy.
Sędziwoj
przeprowadzając
doświadczenie prażenia saletry potasowej (azotan potasu) zaobserwował, że saletra „zawiera ducha świata”
uznając tlen za kamień filozoficzny umożliwiający życie. Odkrycie to rozpoczęło intensywne badania nad
życiodajnym biogennym pierwiastkiem [1, 2, 3]
130
W roku 1775 świat obiegła wiadomość o odkryciu przez angielskiego chemika Josepha Priestleya tlenu gazu zbierającego się podczas ogrzewania tlenku rtęci (II). Początek XIX wieku przyniosło odkrycie i opisanie
ciekłego tlenu [2, 3, 9].
Polską nazwę pierwiastek zawdzięcza Janowi Oczapowskiemu, który w roku 1851 zaproponował i
propagował zaakceptowanie nomenklatury tlen [2].
Kolejne lata przynosiły coraz to bogatszą wiedzę na temat właściwości tego pierwiastka będącego niezbędnym
elementem każdego organizmu żywego.
Początki wykorzystania tlenu w lecznictwie sięgają XVII wieku, kiedy to w Anglii zbudowana została
pierwsza komora hiperbaryczna będąca przeznaczona dla nurków i pracowników kesonowych. Pierwsze
urządzenie oparte na mechanizmie wykorzystania sprężonego tlenu skonstruował w 1622 roku lekarz - dr
Henshaw, które było skierowane dla pacjentów z chorobami pulmonologicznymi [4, 9]. W Stanach
Zjednoczonych prekursorem HBOT był lekarz dr Cunningham, który podczas pandemii hiszpanki (1920 r.)
zbudował komorę hiperbaryczną w, której w 1823 roku doszło do tragedii w komorze wybuchł pożar z powodu
jak później ustalono awarii technicznej, wszystkie przebywające w tym czasie wewnątrz komory zgineły [5, 9].
Przełom nastąpił w latach 80 XX wieku kiedy to Rustem Igor Gamow zaczął promować worek nazwany swoim
nazwiskiem. Worek Gamowa był adresowany do alpinistów celem optymalizacji treningów wysokogórskich,
niestety nie spotkał się z zainteresowaniem. Worek stał się wyjątkowym narzędziem walki z ostrą chorobą
wysokogórską. Mechanizm działania polegał na umieszczeniu osoby poszkodowanej we wnętrzu worka a
następnie za pomocą pompki wtłaczania do wewnątrz powietrza. Ciśnienie wewnątrz worka Gamowa jest
wyższe niż poza nim, przez co otrzymywany zostaje efekt kontrolowanego zejścia poszkodowanego na niższą
wysokość [6]. Wraz z biegiem lat i rozwojem medycyny i nauk technicznych komora hiperbaryczna ulegała
zmianą ale nigdy nie zmieniła się diametralnie od pierwowzoru.
Rok 1959 należał do kardiochirurga Idea Boerema, który usuwając elementy komórkowe układu
krwionośnego u świni i umieszczając ją w komorze hiperbarycznej udowodnił że tlen rozpuszczony w osoczu w
warunkach hiperbarii tlenowej umożliwia przeżycie zwierzęcia. Doświadczenie to zrewolucjonizowało
postrzeganie HBOT. Kardiochirurg przeprowadził skomplikowaną operację wrodzonej wady serca w warunkach
komory hiperbarycznej. Operacja w pełni się udała [7, 8 , 9].
Komora hiperbaryczna
Działanie komory hiperbarycznej definiuje prawo Henry’ego (ilość gazu rozpuszczonego jest wprost
proporcjonalne do ciśnienia parcjalnego gazu) [9, 10, 11, 12].
Aktualnie komory hiperbaryczne wykorzystujące mieszaninę oddechową o ciśnieniu wyższym niż
ciśnienie atmosferyczne (w komorze wykorzystywane jest powietrze pod różnym ciśnieniem, najczęściej około
dwu i pół krotnie wyższym niż ciśnienie atmosferyczne) składającą się nawet w stu procentach z tlenu. Dzielimy
je na jednoosobowe i wieloosobowe komory stacjonarne oraz jednoosobowe przenośne komory [13, 14, 15, 16].
Mechanizm działania komory jednoosobowej polega na oddychaniu pacjenta tlenem bezpośrednio z
komory, nie potrzebne tutaj są dodatkowe elementy wyposażenia jak maski czy kaptury. Ogromnym minusem i
niebezpieczeństwem tej komory jest brak możliwości natychmiastowej pomocy pacjentowi. W tego rodzaju
131
komorze maksymalne uzyskane ciśnienie nie przekracza 3 barów przez co nie nadaje się do leczenia zatorów
gazowych i choroby dekompresyjnej [13, 14, 15, 16].
Komory wieloosobowe są przestronne, każdy z pacjentów posiada własne stanowisko poboru tlenu,
wewnątrz komory może przebywać wykwalifikowany personel medyczny, który w każdej chwili może udzielić
choremu pomocy czy też wyjaśnić wątpliwości. Pacjenci w stanie ciężkim lub nieprzytomni podczas całego
trwania sensu w komorze są podłączeni do specjalistycznego sprzętu ratującego życie. Na zewnątrz komory
znajduje się panel kontrolny z zabezpieczeniem przed zbyt gwałtowną zmianą ciśnienia wewnątrz komory [13,
14, 15, 16].
Najnowsze komory jednoosobowe przenośne pionowe i poziome umożliwiają korzystanie w nich w
miejscach bez zaplecza medycznego oraz technicznego, osobom na wózkach inwalidzkich oraz w domu
chorego. Niestety koszt komory jest wysoki [13, 14, 15, 16].
Terapia hiperbaryczna (HBOT) nie jest podstawową formą leczenia danego schorzenia a metodą
wspomagającą leczenie i rekonwalescencję pacjenta. Na przełomie ostatniego stulecia liczne obserwacje i
badania dowiodły że korzystanie z komory hiperbarycznej umożliwia następujące pozytywne działania na
organizm jak dostarczenie życiodajnego tlenu do niedotlenionych tkanek przez co wspomagane jest krążenie,
ułatwia walkę z zakażeniami o różnej etiologii, zwłaszcza beztlenowej, przyspiesza eliminacje tlenku węgla czy
też zmniejsza obrzęki tkanek i objętość pęcherzyków gazu [13, 14, 15, 16, 17].
W skazania do HBOT
Wytyczne do kwalifikacji pacjentów na leczenie w komorze hiperbarycznej w Polsce wyznacza
Narodowy Fundusz Zdrowia i go całkowicie refunduje. Aby pacjent mógł zostać zakwalifikowany do leczenia
musi złożyć następujące dokumenty: skierowanie od lekarza specjalisty, dowód aktualnego ubezpieczenia,
zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej, aktualne badanie elektrokardiograficzne, dokumenty przedstawiające
aktualny przebieg choroby i zastosowane metody leczenia [13]. Po złożeniu wyżej wymienionych dokumentów
następuje kwalifikacja pacjenta i podjęcie decyzji o leczeniu lub odstąpieniu od niego metodą HBOT.
Narodowy Fundusz Zdrowia w Polsce na rok 2013 określił następujące schorzenia, które nieodpłatnie są leczone
za pomocą hiperbarycznej terapii tlenowej lista wskazań pokrywa się ze wskazaniami Europejskiego
Towarzystwa Hiperbarycznego i Towarzystwa Medycyny Podwodnej i Hiperbarycznej. Podzielone są one na
dwie grupy schorzeń: wskazania ostre i wskazania przewlekłe [13]. Wskazania do HBOT na rok 2013
Europejskiego Towarzystwa Hiperbarycznego i Towarzystwa Medycyny Podwodnej przyjęte przez Narodowy
Fundusz Zdrowia w Polsce zostały przedstawione w tabeli nr 1. [13, 17, 18, 19].
132
Tabela nr 1. Na podstawie Europejskiego Towarzystwa Hiperbarycznego i Towarzystwa Medycyny Podwodnej przyjęte przez
Narodowy Fundusz Zdrowia w Polsce na rok 2013.
Wskazanie do HBO
Schorzenie
choroba dekompresyjna;
głuchota nagła idiopatyczna, głuchota po urazie akustycznym;
martwicze zakażenia tkanek miękkich (beztlenowe i mieszane);
oparzenia termiczne (II stopień > 10% u dzieci i III stopień > 20% u dorosłych);.
ostre niedokrwienie tkanek miękkich, uraz mięśniowo-szkieletowy, uraz wielonarządowy;
zatory gazowe;
zatrucie tlenkiem węgla.
Ostre
* Europejskie Towarzystwo Medycyny Hiperbarycznej oraz Towarzystwo Medycyny Podwodnej i
Hiperbarycznej podaje również grupę innych schorzeń nad, którymi trwają intensywne badania
kliniczne jak udary mózgowe, dziecięce porażenie mózgowe, obrzęk siatkówki, stwardnienie rozsiane,
zawał mięśnia sercowego i migreny. Grupa ta nie jest objęta refundacją przez NFZ w Polsce.
Przewlekłe
Popromienne uszkodzenie tkanek i narządów;
trudno gojące się rany po wcześniejszym udokumentowanym niepowodzeniu leczenia innymi
metodami zaliczamy tutaj następujące schorzenia: zespół stopy cukrzycowej, zakażenie, martwica
kikuta po amputacji, zapalenie skóry i tkanki podskórnej, rozlane, złośliwe zapalenie ucha
zewnętrznego, odleżyny, owrzodzenia troficzne kończyn dolnych w przebiegu niewydolności żylnej,
zapalenia i martwica kości, przeszczepy skóry zagrożone martwicą, rekonstrukcja tkanek zagrożona
martwicą, zakażenie rany pourazowej, zapalenie mostka, śródpiersia pooperacyjne, niestabilność
mostka; ropnie- wewnątrzczaszkowe, opłucnej, płuca, wątroby; promienica)
Przeciwskazania do HBOT
Ostateczną decyzję do zakwalifikowania pacjenta do terapii w komorze hiperbarycznej podejmuje
lekarz specjalista w danym Ośrodku. Decyzja opiera się na dokładnym przeanalizowaniu zgromadzonej
dokumentacji medycznej, aktualnego stanu zdrowia, schorzeń towarzyszących chorobie oraz dokonania analizy
ryzyka dla pacjenta jaką niesie ze sobą terapia oraz uzyskanych dzięki niej korzyści. Należy pamiętać że HBO
opiera się na wdychaniu dużej ilości tlenu, który jest w nadmiarze toksyczny szczególnie dla tkanki płucnej.
Zatrucia tlenem podczas terapii hiperbarycznej są bardzo rzadkie jednak potencjalnie niebezpiecznym
zagrożeniem dla życia pacjenta [13].
Przeciwskazania do hiperbarycznej terapii tlenowej zostały przedstawione w tabeli numer 2. [13].
Tabela 2. Przeciwwskazania do HBOT [13].
Przeciwwskazanie do HBO
Bezwzględne
Względne
Schorzenie
nieodbarczona odma opłucnowa (stan zagrożenia życia!)
leczenie cytostatykami takimi jak : adriamycyny, disulfiramu, cis-platyny, sulfamylonu (HBOT
nasila ich działania niepożądane)
zakażenia górnych dróg oddechowych,
ciąża (jedynie zatrucie tlenkiem węgla jest wskazaniem do HBOT)
padaczka
rozedma płuc,
stany gorączkowe,
przebyte operacje ucha i klatki piersiowej,
rozsiana choroba nowotworowa
133
Dostępność HBOT w Polsce:
W Polsce dla pacjentów dostępnych jest pięć komór hiperbarycznych, które znajdują się w
następujących miastach: Gdynia (Klinika Medycyny Hiperbarycznej i Ratownictwa Morskiego - Krajowy
Ośrodek Medycyny Hiperbarycznej); Siemianowice Śląskie (Pracownia Hiperbarii Tlenowej Centrum Leczenia
Oparzeń); Warszawa (Mazowieckie Centrum Terapii Hiperbarycznej, NZOZ Mazowieckie Centrum Terapii
Hiperbarycznej i Leczenia Ran); Wrocław (Dolnośląski Ośrodek Tlenoterapii Hiperbarycznej, Centrum
Kliniczne Akademii Medycznej we Wrocławiu) oraz najnowsza oddana do użytku w kwietniu 2013 roku w
Bydgoszczy (X Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką) [16]. Wszystkie wyżej wymienione jednostki
kliniczne posiadają podpisany kontrakt na świadczenie usług w zakresie tlenoterapii hiperbarycznej z
Narodowym Funduszem Zdrowia.
Podsumowanie
Tlenowa terapia chorego czystym stu procentowym tlenem w komorze hiperbarycznej jest od lat
uzupełniającą terapią leczenia wielu schorzeń. Bywa też terapią ratującą życie w chorobie dekompresyjnej.
HBOT umożliwia uzyskanie dobrych efektów terapeutycznych w chorobach przewlekłych, trudno gojących się
ranach. Dynamiczny rozwój medycyny i liczne badania kliniczne rozszerzają wskazania do HBOT dając
możliwość terapii schorzeń na, które medycyna nie znalazła jeszcze odpowiedniej terapii.
Bibliografia:
1. Jan Oczapowski: Projekt do słownictwa chemicznego. Warszawa: 1853. Przedruk: Uwagi o tlenie (oxygenium). Ogłoszone przez Jana
Oczapowskiego. (1853).. „Chemik Polski”. Rok X (12), s. 264-269, 1910-06-15.
2. Władysław Leppert. Jan Oczapowski. „Chemik Polski”. Rok X (12), s. 269-272, 1910-06-15.
3. Cailletet L. THE LIQUEFACTION OF OXYGEN.. „Science”. Jul 17;6. 128, s. 51-52, 2007. doi:10.1126/science.ns-6.128.51. PMID
17806947.
4. Henshaw N. Aero-chalinos. Dublin, Dancer, 1664.
5. Cunningham OJ. Oxygen therapy by means o f compressed air. Anaest Analg 1927; 6:64.
6 . http://alpinmed.blogspot.com/2012/07/pod-cisnieniem-czyli-o-terapii-ostrej.html
7. Boerema I, Kroll JA, Meijne E, Lokin E, Kroon B, Huiskes JW. High atmospheric pressure as an aid to cardiac surgery. Arch Chir Neerl
1956; 8:193-211. Medline.
8 . Brummelkamp WH, Hogenijk J, Boerema I. Treatment o f anaerobic infections (clostridial myostitis) by drenching the tissue with oxygen
under high atmospheric pressure. Surgery 1961; 49:299-302.
9. http://qjmed.oXfordjournals.org/content/97/7/385.2.full.pdf+html4
10. Tibbles PM, Edelsberg JS. Hyperbaric oxygen therapy. N Engl J Med 1996; 334:1642-8.
11. Gabb G, Robin ED. Hyperbaric oxygen—a therapy in search o f diseases. Chest 1987; 92:1074-82.
12. Leach RM, Rees PJ, Wilmshurst P. Hyperbaric oxygen therapy. Br Med J 1998; 317:1140-3.
13. Mazowieckie Centrum Terapii Hiperbarycznej http://www.hiperbaria.pl
14. Knefel G. i wsp.: Podstawy hiperbarycznej terapii tlenowej: Leczenie Ran 2006 T3 z.3 s. 83-93.
15. Oxynet - Information Resources on Hyperbaric Oxygen Therapy and Diving Medecine http//www.echm.org
16.http://actabalneologica.pl/pl/articles/item/17120/aktualny_stan_medycyny_hiperbarycznej_w_polsce
17. Ciesielska N., Smuczyński W., Sokołowski R. Use of HBOT in the treatment o f neurological disorders after stroke. Review of selected
clinical trials. Journal o f Health Sciences. 2013; 3(5): 377-390.
18. www.eubs.org
19. www.uhms.org
134
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 135-154
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© The Author (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems o f University Radom in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution,
and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the
work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 15.06.2013. Revised: 25.08.2013. Accepted: 19.09.2013.
UDC 616.98:578.828.6;616.5(477.4)
Skinpathology in HIV-infected patients in Odessa region of
Ukraine
Патология кожи у ВИЧ-инфицированных больных в Одесской области
V.V. Shuhtin1, V.S. Goydyk2, I.M.Shuhtina3, W. Zukow4
В.В. Шухтин1, В.С. Г ойдык2, И.Н. Шухтина3, В. Жуков4
1SE "Ukrainian Research Institute of Transport Medicine” (Odessa)
2Odessa Regional Center of the prophylactic and struggle against AIDS
3Odessa National Medical University
4Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
1ГП «Украинский научно-исследовательский институт медицины транспорта
Министерства здравоохранения Украины»
Одесский областной Центр по профилактике и борьбе со СПИДом
3Одесский национальный медицинский университет
4Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
Л
Key words: HIV infection, skin pathology, histology of the skin.
Ключевые слова:
исследование кожи.
ВИЧ-инфекция,
патология
кожи,
гистологическое
Abstract
Clinical manifestations of HIV infection are extremely diverse, due to a direct effect
o f the virus on the body, as well as secondary changes related to frolic under the influence
o f viral immune disorders. The aim of our study was to describe and analyze the main
clinical manifestations and laboratory findings in HIV-infected patients with disorders of
the skin.
Materials and methods. The object of our study included 372 patients were hospitalized at
the Odessa Regional Centre o f the prophylactic and struggle against AIDS. In the analysis
135
o f the material into account the clinical diagnosis, clinical stage of HIV infection, these
immunological studies, instrumental and laboratory examination methods, comorbidity,
histology (cytology) of the skin.
Results. The most common condition is candidiasis o f the mouth, esophagus (82.26%),
chronic herpes infection (33.87%), cytomegalovirus infection (24.73%) and toxoplasmosis
(32.53%). According to histological (cytology) skin o f HIV-infected patients, one o f the
leading ranks dermatitis, differentiation (30.92%), degenerative changes o f the skin,
impaired protein synthesis function o f the skin, inhibition of differentiation processes
(28.49%), atrophy, hydropic changes pseudoplastic focus (26.88%).
Conclusion. The cutaneous pathology is one o f the most frequent. As a result of HIV
infection in the skin are infringements o f differentiation processes, which respectively
contribute to disruption o f the implementation of its core functions.
Резюме. В статье рассматриваются результаты обследования 372 больных
находившихся на стационарном
лечении в Одесском областном Центре по
профилактике и борьбе со СПИДом. Целью нашего исследования было
охарактеризовать и проанализировать основные клинические проявления и
лабораторные показатели у ВИЧ-инфицированных больных с патологией кожи. При
анализе материала учитывали клинический диагноз, клиническую стадию ВИЧинфекции, данные иммунологических исследований, инструментальные и
лабораторные методы обследования, сопутствующие заболевания, гистологическое
(цитологическое) исследование кожи. Установлено, что кожная патология занимает
одно из ведущих мест при ВИЧ-инфекции. Наиболее часто встречающейся
патологией является кандидоз рта, пищевода (82,26 %), хроническая герпетическая
инфекция (33,87 %), цитомегаловирусная инфекция (24,73 %) и токсоплазмоз (32,53
%).
Introduction
HIV-infection/AIDS is one of the most important and tragic issues facing humanity
in the late twentieth century. According to official data of the World Health Organization,
HIV / AIDS infection was registered in 152 countries around the world, with data on the
total number o f HIV-infected individuals ranged from 13 to 20 million [1-3]. Began in the
late 70's o f the 20th century as a disease of certain groups and public communities, HIV /
AIDS pandemic spread to all regions o f the world, and is now the world's number of
136
infections is more than 40 million people. For 20 years, AIDS has claimed the lives of 22
million people [4, 5].
According to estimates UNAIDS, the AIDS epidemic in Ukraine at the moment is
the most threatening in Europe and the spread of AIDS among adults is more than 1.63%,
ie Ukraine is home to about 500,000 people with HIV infection [10, 11].
Highest incidence of HIV infection in 2006. Odessa region occupied 23 ranking
among the 27 administrative territories of Ukraine, in 2007. in 1470 there were new cases
o f HIV infection (61.3 per 100 thousand population against 34.4 in Ukraine) [5, 10].
Clinical manifestations of HIV infection are extremely diverse, due to a direct effect
o f the virus on the body, as well as secondary changes related to frolic under the influence
o f viral immune disorders.
Skin lesions in patients with HIV infection are found in 80-85% of cases. In the
dynamics o f HIV-infected skin lesions are recurrent in nature, with periods of
exacerbation and remission, and with very advanced forms o f the disease become heavy,
not peculiar to their clinic variants [6, 7, 13]. According to most researchers in the early
stages o f the disease per patient accounts for approximately 2.5 dermatologic syndrome,
and in the later - this figure rises to 3.7 [8, 9, 12]. Dermatologic manifestations are often
the first symptom that causes the patient to seek medical attention.
In this context, the aim of our study was to describe and analyze the main clinical
manifestations and laboratory findings in HIV-infected patients with pathology of the skin.
Materials and methods
The object o f our study included 372 patients were hospitalized at the Odessa
Regional Center for active profile and AIDS. In the analysis of the material into account
the clinical diagnosis, clinical stage o f HIV infection, these immunological studies,
instrumental and laboratory examination methods, comorbidity, histology (cytology), a
study of the skin.
All patients received standard therapy and symptomatic treatment depending on
comorbidities.
Rezulths
137
The total number of examined patients was 372 people. O f these men 233 people
(62.63%), women - 139 (37.37%). Given the sex o f the patients, their distributed
according to age (Table 1). Urban residents was 318, accounting for 85.48%, rural - 54
(14.52%).
Table 1
Distribution of patients by age and sex
Age
Men, pers. (%)
Women, people. (%)
U20
2 (0.86)
-
20 - 30 years
31 (13.3)
26 (18.71)
31 - 40 years
100 (42.92)
72 (51.8)
41 - 50 years
84 (36.05)
32 (23.02)
51 - 60 years
15 (6.44)
9 (6.47)
61 - 70 years
1 (0.43)
-
According to the WHO classification of clinical stages o f HIV infection, stage I had
no patients in stage II - 4 patients, which was 1.08% in stage III - 121 (32.52%) in stage IV
- 247 (66 , 4%).
According to the degree of immune deficiency, according to the absolute number of
CD4 T-lymphocytes, noted: CD4 more than 1000 mkl -1 in 6 patients, which amounted to
1.85%, from 1,000 to 501 mkl -1 in 24 (7.41% ) patients, from 500 to 201 mkl -1 - 124
(38.27%), 200 - 51 mkl -1 - 110 people (33,95%), and 50 mkl o f -1 - 60 (18.52%) patients.
O f all the patients received HAART, 192 patients (51.61%), and received - 180
(48.39%).
Analyzed the presence o f associated diseases in HIV-infected patients (Table 2).
Table 2
Disease in HIV-infected patients
Number of
Disease
%
patients
306
Candidiasis o f the mouth, esophagus
138
82.26
Candidiasis o f the internal organs
51
13.71
Candida coleitis
7
1.88
Oropharyngeal candidiasis
44
11.83
Herpes labialis, a severe course
9
2.45
HIV-associated encephalopathy
149
40.05
Chronic herpes infection
126
33.87
EBV infection
56
15.05
Tojo infection
92
24.73
CMV infection
121
32.53
Debilitating disease
105
28.23
Mycosis smooth skin
11
2.96
Deep mycosis skin
7
1.88
Atopic dermatitis
4
1.08
Herpetic adnexitis
1
0.27
Seborrheic dermatitis o f the face
6
1.61
Seborrheic dermatitis o f the head
4
1.08
Exudative erythema mnogomorfnaya
1
0.27
Chronic bronchitis
31
8.33
Bronchial asthma
3
0.81
Pneumonia
85
22.85
Pulmonary tuberculosis
105
28.23
Renal tuberculosis
1
0.27
Chronic pancreatitis
13
3.49
Chronic pyelonephritis
211
56.72
Chronic hepatitis
284
73.34
Cirrhosis
11
2.96
Hypochromic anemia
89
23.92
Lymphadenopathy unknown etiology
30
8.06
Deep vein thrombophlebitis leg
10
2.69
139
Coronary artery disease, angina pectoris
1
0.27
Toxic goiter
1
0.27
Osteochondrosis of the cervical spine
2
0.54
Osteochondrosis of the arms and hands
1
0.27
Kaposi's sarcoma
9
2.45
Onychomycosis hands
8
2.15
Shingles
3
0.81
Vulgar warts
3
0.81
Hairy leukoplakia
4
1.08
Hysteromyoma
4
1.08
Lymphoblastic lymphosarcoma
2
0.54
Widespread psoriasis
2
0.54
Early neurosyphilis
2
0.54
Secondary syphilis
1
0.27
Seborrheic dermatitis
1
0.27
Reticulose skin (B-lymphoma)
1
0.27
Molluscum contagiosum, a common form o f skin
1
0.27
Lymphoma Hodzhikin
1
0.27
Skin abrasions
1
0.27
Urine acid diathesis
1
0.27
lesions with the face, extremities
Histological (cytology) A study of the skin o f HIV-infected patients and concluded
(Table 3).
Table 3
Histological (cytology) A study of the skin of HIV-infected patients
Histological conclusion
Dermatitis
sluggish,
Number of patients
%
34
9.14
impaired
140
differentiation
100
26.88
Dermatitis, differentiation
115
30.92
Degenerative changes of the skin,
106
28.49
10
2.69
7
1.88
Atrophy,
hydropic
changes
pseudoplastic hearth
impaired protein synthesis function of
the skin, inhibition o f differentiation
processes
Dystrophy and impaired differentiation
processes in all parts of the skin
Leather with degenerative phenomena
violated
the
cyclic
process
of
differentiation
Analyzing the performance o f urinalysis noted: proteinuria was identified in 205
patients, accounting for 55.11%, while 86 (23.11%) patients revealed leucocyturia, white
blood cell count was within 8/5/10 in sight. Red blood cells in the urine found in 85
patients (22.85%), the number ranged 2-3-5 in sight. Cylindruria was in 110 patients
(29.57%). Bacteriuria was determined in 163 patients (43.82%).
There were also analyzed blood biochemical parameters in HIV-infected patients
(Table 4) and for total blood count (Table5).
Table 4
Biochemical blood indices in HIV-infected patients.
n
M±m
Total protein, g / l
320
78,32 ± 1,32
Albumin, g / l
279
34,8 ± 1,7
Urea, mmol / l
290
5,58 ± 2,34
Uric acid, mmol / l
241
39,073 ± 16,43
LDH, MO / ml
333
344,23 ± 26,53
Data
141
ALT, MO / ml
336
61,214 ± 6,25
AST, MO / ml
334
69,793 ± 7,43
Alkaline phosphatase
47
117,83 ± 19,774
Amylase, G / (lhch)
226
69,76 ± 2,343
Glucose, mmol / l
356
4,359 ± 0,25
Triglycerides, mmol / l
255
2,13 ± 0,23
Potassium, mmol / L
19
4,63 ± 0,39
Sodium, mmol / l
24
138,413 ± 2,003
Calcium, mmol / l
11
1,404 ± 8,44
Iron, umol / L
269
16,03 ± 1,23
The total bilirubin, mmol / l
303
12,81 ± 1,75
Table 5
Measures of blood in HIV-infected patients.
n
M±m
Hemoglobin, Hb, g / l
358
120,3 ± 4,17
Hematocrit, Ht
346
34,25 ± 1,03
ESR, mm / h
343
30,19 ± 2,97
The erythrocyte count, RBC
352
3,7 ± 0,11
Mean corpuscular volume, MCV
354
99,86 ± 3,46
The mean corpuscular hemoglobin,
353
35,34 ± 3,12
The platelet count, PLT
358
232,85 ± 12,6
White blood cell count, WBC
344
6,82 ± 1,044
Data
MCH
Discussion
It is known that persons who have atopic status, responding to HIV infection before
the onset o f manifest clinical symptoms o f AIDS. Therefore, the combination of HIV with
dermatoses o f different etiology and pathogenesis requires a new level o f contemporary
142
use o f all available methods of treatment of complex character with close clinical and
laboratory monitoring.
Given in recent years a breakthrough in the treatment of HIV infection, and the
extension of life o f patients with HIV infection, topical issue is the issue o f atypical, not
typical of the flow in particular dermatovenereological complications o f the disease in
patients with HIV infection. In-depth study o f these issues is extremely important, both in
terms o f early diagnostic suspicion, early diagnostic evaluation o f patients with suspected
HIV infection, as in the diagnosis and treatment of diseases o f later periods, given the
atypical course o f events. In particular n The necessary to examine the dependence of the
nature and for dermatoses in patients with AIDS on the state o f immunosuppression (CD4
+) effect on the dynamics of antiretroviral therapy of skin diseases. This may clarify the
pathogenesis of skin diseases that can be used to improve the diagnosis and treatment of
this group o f patients.
Conclusions
Thus, skin pathology is one o f the leading places in HIV infection. The most
common condition is candidiasis o f the mouth, esophagus (82.26%), conical herpes
infection (33.87%), cytomegalovirus infection (24.73%) and toxoplasmosis (32.53%).
According to histological (cytology) study o f the skin of HIV-infected patients, one
o f the leading ranks dermatitis, differentiation (30.92%), degenerative changes of the skin,
impaired protein synthesis function o f the skin, inhibition of differentiation processes
(28.49%), atrophy, hydropic changes pseudoplastic focus (26.88%).
Therefore, it can be concluded that the skin pathology is one of the most frequent
observed in almost all HIV-infected patients. The main cause o f the development of skin
lesions is immunosuppression. However, as a result o f HIV infection in the skin are
infringements o f differentiation processes, which respectively contribute to disruption of
the implementation of its core functions and also causes frequent skin lesions in AIDS.
References
143
1. Арифанов С.О., Сабиров Ч.Ю., Набиев Т.А. Дерматологические знаки у больного
СПИДом // Клиническая дерматология и венерология. - 2005. - №3. - С. 14-15.
2. Бабш Н.О., Щербшська А.М. Ко-шфекцп вiрусного генезу у хворих на В1Лш ф екцш // 1нфжацшш хвороби. - 2007. - №2. - С. 23-25.
3. Белозеров Э.С., Змушко Э.И. ВИЧ-инфекция. - 2-е изд. - СПб: Питер, 2003. - 368
с.
4. Бойко А.Н., Прохоренко В.И. Социально-гигиенические, поведенческие и
эпидемиологические характеристики мужчин, вовлеченных в коммерческий секс //
Вест. дерматологии и венерологии. - 2007. - №4. - С. 26-28.
5. Гуменюк Р.В., Гойдик В.С., Горобець О.П., Гоженко А.1. Огляд етдемю лопчно!
ситуацп з ВШ-шфекцп/СНЩу та захворюваност на хрошчний шелонефрит при
ВШ-шфекцп в Одеськш област // Актуальные проблемы транспортной медицины. 2010. - №1. - C. 110-113.
6. Покровский В.В. ВИЧ-инфекция наступает // Терапевтический архив. - 2004. №4. - С.9-11.
7. Проценко О.А. Особенности клиники и течения поверхностных микозов у ВИЧпозитивных больных // Дерматолопя та венеролопя. - 2007. - №1. - С. 49-52.
8. Святенко Т. В., Шевченко О. П., Суременко Н. С. та ш. - Захворювашсть В1Лшфжованих хворих на дермато-венеролопчну патологш в Дншропетровському
регюш // Дерматолопя та венеролопя. - 2008. - №3. - С. 56-61.
9. Шухтин В. В., Гойдык В. С. Заболевания кожи и слизистых оболочек при СПИДе
в Одесском регионе // Морской вестник - 2010. - № 3. - С. 51-55.
10.
Sexsually transmited infections HIV/AIDS programe. WHO/Europa syrvey on
HIV/AIDS and antiretroviral therapy: 31 December. Copengagen. WHO Regional office
for Europe, 2007.
11. The major genetic determinants of HIV-1 control affect FILA class I peptide
presentation / F. Pereyra, X. Jia, P. J. McLaren [et al.] // Science. - 2010. - Vol. 330. - P.
1551-1557.
12. Toxoplasmosis in HIV/AIDS patients: a current situation / V. Nissapatorn, C. Lee, K.
F. Quek [et al.] // Jpn. J. Infect. Dis. - 2004. - Vol. 57, № 4. - P. 160-165.
144
13.
Use o f laboratory tests and clinical symptoms for identification of primary HIV
infection / F. M. Hecht, M. P. Busch, B. Rawal [et al.] // AIDS. - 2002. - Vol. 16. - P.
1119-1129.
Введение
ВИЧ-инфекция/СПИД является одной из важнейших и трагических проблем,
возникших перед человечеством в конце ХХ века. Согласно официальным данным
Всемирной организации здравоохранения, ВИЧ/СПИД-инфекция зарегистрирована
в 152 странах мира, при этом данные об общем количестве ВИЧ-инфицированных
людей варьируют от 13 до 20 миллионов [1-3]. Начавшаяся в конце 70-годов 20
столетия как болезнь определенных групп и общественных сообществ, пандемия
ВИЧ/ СПИДа охватила все регионы мира, и в настоящее время в мире число
инфицированных составляет более 40 миллионов человек. За 20 лет СПИД унес
жизни 22 млн. человек [4, 5].
По оценкам иКАГОБ, эпидемия СПИДа в Украине на данный момент является
наиболее угрожающей в Европе и распространение СПИДа среди взрослого
населения составляет более 1,63%, т.е. в Украине проживают около 500.000 людей с
ВИЧ-инфекцией [10, 11].
По уровню заболеваемости ВИЧ-инфекцией в 2006г. Одесская область
занимала 23 ранговое место среди 27 административных территорий Украины, в
2007г. в области было зарегистрировано 1470 новых случаев ВИЧ-инфекции (61,3
на 100 тыс. населения против 34,4 в Украине) [5, 10].
Клинические
проявления
ВИЧ-инфекции
крайне
разнообразны,
что
обусловлено как прямым действием вируса на организм, так и вторичными
изменениями, связанными с резвившимися, под влиянием вируса нарушениями
иммунитета.
145
Поражения кожи у больных ВИЧ-инфекцией встречаются в 80-85% случаев. В
динамике ВИЧ-инфекции поражения кожи носят рецидивирующий характер, с
периодами обострений и ремиссий, а при далеко зашедших формах болезни
приобретают тяжелые, не свойственные их клинике варианты [6, 7, 13]. По данным
большинства исследователей, на ранних стадиях заболевания на одного больного
приходится приблизительно 2,5 дерматологического синдрома, а на поздних - этот
показатель возрастает до 3,7 [8, 9, 12]. Дерматологические проявления нередко
являются первым симптомом, который заставляет пациента обратиться к врачу.
В связи с этим, целью нашего исследования было охарактеризовать и
проанализировать основные клинические проявления и лабораторные показатели у
ВИЧ-инфицированных больных с патологией кожи.
Материал и методы
Объектом нашего исследования послужили 372 больных находившихся на
стационарном лечении в Одесском областном Центре по профилактике и борьбе со
СПИДом. При анализе материала учитывали клинический диагноз, клиническую
стадию
ВИЧ-инфекции,
инструментальные
и
данные
лабораторные
иммунологических
методы
обследования,
исследований,
сопутствующие
заболевания, гистологическое (цитологическое) исследование кожи.
Все больные получали базовую терапию и симптоматическое лечение в
зависимости от сопутствующей патологии.
Результаты
Общее количество обследуемых больных составило 372 человека. Из них
мужчин 233 человека (62,63 %), женщин - 139 (37,37 %). Учитывая пол пациентов,
распределили их согласно возрасту (табл. 1). Городских жителей было 318 человек,
что составило 85,48 %, сельских - 54 (14,52 %).
Таблица 1
Распределение больных по возрасту и полу
Возраст
Мужчины, чел. (%)
Женщины, чел. (%)
До 20 лет
2 (0,86)
146
20 - 30 лет
31 (13,3)
26 (18,71)
31 - 40 лет
100 (42,92)
72 (51,8)
41 - 50 лет
84 (36,05)
32 (23,02)
51 - 60 лет
15 (6,44)
9 (6,47)
61 - 70 лет
1 (0,43)
-
Согласно классификации ВОЗ по клиническим стадиям ВИЧ-инфекции, в I
стадии не было больных, во II стадии - 4 больных, что составило 1,08 %, в III стадии
- 121 (32,52%), в IV стадии - 247 (66,4%).
По
степени
иммунологической
недостаточности,
в
зависимости
абсолютного количества СD4-Т-лимфоцитов, отмечали: уровень СD4 более
от
1000
мкл-1 у 6 пациентов, что составило 1,85 %, от 1000 до 501 мкл-1 у 24 (7,41 %)
больных, от 500 до 201 мкл-1 - 124 (38,27%), 200 - 51 мкл-1 - 110 человек (33,95 %),
до 50 мкл-1 - 60 (18,52%) больных.
Из всех больных ВААРТ получало 192 пациента (51,61 %) и не получали - 180
(48,39 %).
Анализировали наличие сопутствующих заболеваний у ВИЧ-инфицированных
пациентов (табл. 2).
Таблица 2
Заболевания у ВИЧ-инфицированных больных
Заболевание
Количество
%
больных
Кандидоз слизистой рта, пищевода
306
82,26
Кандидоз внутренних органов
51
13,71
Кандидозный кольпит
7
1,88
Орофарингиальный кандидоз
44
11,83
Г ерпес labialis, тяжелое течение
9
2,45
ВИЧ-ассоциированная энцефалопатия
149
40,05
Хроническая герпетическая инфекция
126
33,87
147
ВЭБ инфекция
56
15,05
ТОХО инфекция
92
24,73
СМV инфекция
121
32,53
Истощающая болезнь
105
28,23
Микоз гладкой кожи
11
2,96
Г лубокий микоз кожи
7
1,88
Аллергический дерматит
4
1,08
Г ерпетический аднексит
1
0,27
Себорейный дерматит лица
6
1,61
Себорейный дерматит головы
4
1,08
Экссудативная многоморфная эритема
1
0,27
Хронический бронхит
31
8,33
Бронхиальная астма
3
0,81
Пневмония
85
22,85
Туберкулез легких
105
28,23
Туберкулез почек
1
0,27
Хронический панкреатит
13
3,49
Хронический пиелонефрит
211
56,72
Хронический гепатит
284
73,34
Цирроз печени
11
2,96
Г ипохромная анемия
89
23,92
Лимфаденопатия неуточненной этиологии
30
8,06
Тромбофлебит глубоких вен голени
10
2,69
ИБС, стенокардия
1
0,27
Диффузный токсический зоб
1
0,27
Остеохондроз шейного отдела позвоночника
2
0,54
Остеохондроз рук и кистей
1
0,27
Саркома Капоши
9
2,45
Онихомикоз кистей рук
8
2,15
148
Опоясывающий лишай
3
0,81
Вульгарные бородавки
3
0,81
Волосатая лейкоплакия
4
1,08
Миома матки
4
1,08
Лимфобластная лимфосаркома
2
0,54
Распространенный псориаз
2
0,54
Ранний нейросифилис
2
0,54
Вторичный сифилис
1
0,27
Себорейный дерматит
1
0,27
Ретикулез кожи (В-лимфома)
1
0,27
Контагиозный моллюск, распространенная
1
0,27
Лимфома Ходжикина
1
0,27
Фурункулез кожи
1
0,27
Мочекислый диатез
1
0,27
форма с поражением кожи лица, конечностей
Проведено гистологическое (цитологическое) исследование кожи у ВИЧинфицированных пациентов и сделано заключение (табл. 3).
Таблица 3
Гистологическое
(цитологическое)
исследование
кожи
инфицированных пациентов
Г истологическое заключение
Количество больных
%
34
9,14
100
26,88
Дерматит, дифференцировка
115
30,92
Дистрофические изменения кожи,
106
28,49
Дерматит вялотекущий, нарушение
дифференцировки
Атрофия, гидропические изменения
псевдопластического очага
149
у
ВИЧ-
нарушение
белоксинтезирующей
функции кожи, угнетение процессов
дифференцировки
Дистрофия и нарушение процессов
10
2,69
7
1,88
дифференцировки во всех элементах
кожи
Кожа
с
явлениями,
дистрофическими
нарушен
процесс
циклической дифференцировки
Анализируя показатели общего анализа мочи отметили: протеинурия была
определена у 205 пациентов, что составляет 55,11 %, у 86 (23,11 %) больных
выявлялась лейкоцитурия, количество лейкоцитов было в пределах 5-8-10 в поле
зрения. Эритроциты в моче находили у 85 больных(22,85%) , их количество
колебалось в пределах 2-3-5 в поле зрения. Цилиндрурия была у 110 больных (29,57
%). Бактериурия определялась у 163 больных (43,82 %).
Так же были проанализированы биохимические показатели крови у ВИЧинфицированных больных (табл. 4) и показатели общего анализа крови (табл. 5).
Таблица 4
Биохимические показатели крови у ВИЧ-инфицированных больных.
Показатели
п
М ±т
Общий белок, Г/л
320
78,32±1,32
Альбумин, Г/л
279
34,8±1,7
Мочевина, ммоль/л
290
5,58±2,34
Мочевая кислота, ммоль/л
241
39,073±16,43
ЛДГ, МО/мл
333
344,23±26,53
АлАТ, МО/мл
336
61,214±6,25
АсАТ, МО/мл
334
69,793±7,43
Щелочная фосфатаза
47
117,83±19,774
150
Амилаза, Г/(лхч)
226
69,76±2,343
Глюкоза, ммоль/л
356
4,359±0,25
Триглицериды, ммоль/л
255
2,13±0,23
Калий, ммоль/л
19
4,63±0,39
Натрий, ммоль/л
24
138,413±2,003
Кальций, ммоль/л
11
1,404±8,44
Железо, мкмоль/л
269
16,03±1,23
Билирубин общий, мкмоль/л
303
12,81±1,75
Таблица 5
Показатели общего анализа крови у ВИЧ-инфицированных больных.
Показатели
п
М ±т
Г емоглобин, № , г/л
358
120,3±4,17
Г ематокрит, №
346
34,25±1,03
СОЭ, мм/ч
343
30,19±2,97
Количество эритроцитов, КБС
352
3,7±0,11
Средний объем эритроцита, MCV
354
99,86±3,46
Среднее содержание гемоглобина в
353
35,34±3,12
Количество тромбоцитов, PLT
358
232,85±12,6
Количество лейкоцитов, WBC
344
6,82±1,044
эритроците, MCH
Обсуждение
Известно, что лица, у которых имеются состояния атопии, реагируют на ВИЧинфекцию еще до развития манифестных клинических проявлений СПИДа.
Поэтому
сочетания
ВИЧ-инфекции
с дерматозами
различной
этиологии
и
патогенеза требуется новый современный уровень применения всех доступных
методов терапии комплексного характера с пристальным клинико-лабораторным
контролем.
151
Учитывая в последние годы прорыв в лечении ВИЧ-инфекции, и продление
жизни пациентов с ВИЧ-инфекцией, актуальным вопросом становится вопрос
атипичного, не свойственного течения в частности дерматовенерологических
осложнений заболевания у пациентов с ВИЧ-инфекцией. Углубленное изучение
этих вопросов является чрезвычайно важным как в плане ранней диагностической
настороженности,
раннего
диагностического
обследования
пациентов
при
подозрении на ВИЧ-инфекцию, так в диагностике и лечении более поздних
периодов заболевания, учитывая
атипичное течения осложнений. В частности
необходимо изучить зависимость, характер и течение дерматозов у больных
СПИДом от состояния иммунодепрессии (СD4+), влияния на динамику кожной
патологии антиретровирусной терапии. Это может уточнить патогенез патологии
кожи, что можно использовать для совершенствования диагностики и лечения
данного контингента больных.
Выводы
Таким образом, кожная патология занимает одно из ведущих мест при ВИЧинфекции. Наиболее часто встречающейся патологией является кандидоз рта,
пищевода
(82,26
%),
хроническая
герпетическая
инфекция
(33,87
%),
цитомегаловирусная инфекция (24,73 %) и токсоплазмоз (32,53 %).
Согласно гистологическому (цитологическому) исследованию кожи у ВИЧинфицированных
пациентов
дифференцировка
(30,92
%),
одно
из
ведущих
дистрофические
мест
изменения
занимает
кожи,
дерматит,
нарушение
белоксинтезирующей функции кожи, угнетение процессов дифференцировки (28,49
%), атрофия, гидропические изменения псевдопластического очага (26,88 %).
Следовательно, можно прийти к заключению, что кожная патология является
одной из наиболее часто встречаемой и наблюдается практически у всех ВИЧинфицированных. Главной причиной развития поражений кожи является угнетение
иммунитета. Однако в результате развития ВИЧ-инфекции в коже происходят
нарушения
процессов
дифференцировки,
что
соответственно,
способствуют
нарушению осуществления ее основных функций и также обуславливает частые
поражения кожи при СПИДе.
152
ЛИТЕРАТУРА
1. Арифанов С.О., Сабиров Ч.Ю., Набиев Т.А. Дерматологические знаки у больного
СПИДом // Клиническая дерматология и венерология. - 2005. - №3. - С. 14-15.
2. Бабш Н.О., Щ ербшська А.М.
Ко-шфекцп вiрусного генезу у хворих на В1Л-
ш ф екцш // 1нфжацшш хвороби. - 2007. - №2. - С. 23-25.
3. Белозеров Э.С., Змушко Э.И. ВИЧ-инфекция. - 2-е изд. - СПб: Питер, 2003. - 368
с.
4. Бойко А.Н., Прохоренко В.И. Социально-гигиенические, поведенческие и
эпидемиологические характеристики мужчин, вовлеченных в коммерческий секс //
Вест. дерматологии и венерологии. - 2007. - №4. - С. 26-28.
5. Гуменюк Р.В., Гойдик В.С., Горобець О.П., Гоженко А.1. Огляд етдемю лопчно!
ситуацп з ВШ-шфекцп/СШДу та захворюваност на хрошчний шелонефрит при
ВШ-шфекцп в Одеськш област // Актуальные проблемы транспортной медицины. 2010. - №1. - C. 110-113.
6. Покровский В.В. ВИЧ-инфекция наступает // Терапевтический архив. - 2004. №4. - С.9-11.
7. Проценко О.А. Особенности клиники и течения поверхностных микозов у ВИЧпозитивных больных // Дерматолопя та венеролопя. - 2007. - №1. - С. 49-52.
8. Святенко Т. В., Шевченко О. П., Суременко Н. С. та ш. - Захворювашсть В1Лшфжованих хворих на дермато-венеролопчну патологш в Дншропетровському
регюш // Дерматолопя та венеролопя. - 2008. - №3. - С. 56-61.
9. Шухтин В. В., Гойдык В. С. Заболевания кожи и слизистых оболочек при СПИДе
в Одесском регионе // Морской вестник - 2010. - № 3. - С. 51-55.
10.
Sexsually transmited infections HIV/AIDS programe. WHO/Europa syrvey on
HIV/AIDS and antiretroviral therapy: 31 December. Copengagen. WHO Regional office
for Europe, 2007.
11. The major genetic determinants of HIV-1 control affect FILA class I peptide
presentation / F. Pereyra, X. Jia, P. J. McLaren [et al.] // Science. - 2010. - Vol. 330. - P.
1551-1557.
153
12. Toxoplasmosis in HIV/AIDS patients: a current situation / V. Nissapatom, C. Lee, K.
F. Quek [et al.] // Jpn. J. Infect. Dis. - 2004. - Vol. 57, № 4. - P. 160-165.
13.
Use o f laboratory tests and clinical symptoms for identification o f primary HIV
infection / F. M. Hecht, M. P. Busch, B. Rawal [et al.] // AIDS. - 2002. - Vol. 16. - P.
1119-1129.
154
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 155-168
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© The Author (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems o f University Radom in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial
use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any
medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 15.06.2013. Revised: 25.08.2013. Accepted: 19.09.2013.
The knowledge of the Radom Region Teachers on
glaucoma
Wiedza nauczycieli szkół regionu radomskiego na temat jaskry
Monika Kozestańska-Oczkowska1, Irena Wrońska2
1Wydział Nauk o Zdrowiu, Radomska Szkoła Wyższa w Radomiu
Katedra Rozwoju Pielęgniarstwa, Wydział Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu
Uniwersytet Medyczny w Lublinie
ul. Żwirki i W igury 33m70
26-600 Radom
email [email protected]
Key words: glaucoma, knowledge, education.
Słowa kluczowe: jaskra, wiedza, edukacja.
Abstract
Introduction: Glaucoma is a silent epidemic o f the 21st century. If it is found too late and is
not treated, it leads to a total loss of sight of millions of people. Because of the lack of the
knowledge on glaucoma, only every second patient is aware of his/her health condition.
Teachers comprise a professional group of people who have a huge impact on the level of
education in the society, therefore it is very crucial to raise the level of knowledge and
awareness of this professional group as for the symptoms, risk factors, ways of treatment, and
first of all, prevention of glaucoma. The information provided in a methological way at school
can prevent young generations and their families from a loss of sight as a result of glaucoma
which was found late and untreated.
155
Aim of the study: The aim of the study is an attempt to get familiarised with the state of the
teachers’ knowledge o f the Radom region schools on glaucoma and specify the need of
education in this respect.
Material and method: A questionnaire survey was conducted among 130 teachers of
primary schools, junior high schools and high schools of the Radom region.
Results of the study: The analysis of the study material showed that there are significant
deficits in knowledge on glaucoma among teachers in the Radom region. However, it is
characteristic that up to 85% of the interviewed are aware of that and up to 81% o f the
interviewed feel the need to broaden the knowledge in this field. As for the sources from
which they want to obtain knowledge on glaucoma, 61% of the interviewed want to obtain
knowledge from a general practitioner (family doctor) and 35% from a mass-media
information campaign.
Conclusions: A low level of knowledge on glaucoma was stated among the teachers of the
Radom region, which, in future, can contribute to the fact that this illness is found too late and
irreversible effects of it occur. Moreover, it shows a necessity of intensive education of this
professional group in this respect.
Streszczenie
Wprowadzenie: Jaskra to cicha epidemia XXI wieku. Zbyt późno wykryta i nie leczona
prowadzi do całkowitej utraty wzroku miliony ludzi. Z powodu braku wiedzy na temat jaskry
tylko co drugi chory jest świadomy swojego stanu. Nauczyciele są grupą zawodową która ma
ogromny wpływ na poziom edukacji społeczeństwa, dlatego bardzo ważne jest ciągłe
podnoszenie wiedzy i świadomości tej grupy zawodowej w zakresie objawów, czynników
ryzyka, sposobów leczenia oraz przede wszystkim profilaktyki jaskry. Informacje te
przekazane w sposób usystematyzowany w szkole mogą uchronić młode pokolenia oraz ich
rodziny przed utratą wzroku w wyniku późno rozpoznanej i nie leczonej jaskry.
Cel pracy: Celem pracy była próba poznania stanu wiedzy nauczycieli szkół regionu
radomskiego na temat jaskry oraz określenie zapotrzebowania na edukację w tym zakresie.
Materiał i metoda: Badanie ankietowe przeprowadzono wśród 130 nauczycieli szkół
podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych regionu radomskiego.
Wyniki badań: Analiza materiału badawczego wykazała znaczące braki w wiedzy na temat
jaskry wśród nauczycieli regionu radomskiego. Znamienne jednak jest to iż aż 85%
ankietowanych ma świadomość tego i aż 81% badanych odczuwa potrzebę poszerzenia
156
wiedzy w tej dziedzinie. Wśród źródeł informacji, z których ankietowani chcą czerpać wiedzę
o jaskrze 61% wskazuje lekarza rodzinnego a 35% medialną kampanię informacyjną.
Wnioski: Stwierdzono niski poziom wiedzy na temat jaskry wśród nauczycieli regionu
radomskiego, co w przyszłości może się przyczynić do zbyt późnego wykrycia tej choroby
oraz wystąpienia nieodwracalnych jej skutków i wskazuje na konieczność intensywnej
edukacji tej grupy zawodowej w tym zakresie.
WPROWADZENIE
Choroby cywilizacyjne, zwane coraz częściej chorobami XXI wieku, to szybko szerzące się
schorzenia wywołane globalnym rozwojem cywilizacyjnym, uprzemysłowieniem i szybką
urbanizacją. Wśród wielu schorzeń, najczęściej zaliczanych do tej grupy, wymienia się
CHUK,
choroby
układu
oddechowego,
alergie,
nowotwory
oraz
różnego
rodzaju
uzależnienia. Na liście chorób XXI wieku znalazła się również jaskra - choroba bardzo
niebezpieczna, a przy tym mało znana, przez co często bagatelizowana.
Jaskra stanowi pojęcie określające zespół jednostek chorobowych, które charakteryzują
następujące cechy:
1. podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe,
2. zagłębienie i postępujący zanik tarczy nerwu wzrokowego,
3. postępujące ubytki w polu widzenia [1].
Jaskra jest chorobą, która potrafi rozwijać się w organizmie bezobjawowo, nawet przez
kilkanaście lat. Najczęściej udaje się ją zdiagnozować zbyt późno, kiedy dochodzi już do
utraty wzroku. Niestety na tym etapie choroby nie daje się już powstrzymać. Dlatego wiedza
społeczeństwa na temat jaskry jest niezbędnym warunkiem zapobiegania rozprzestrzenianiu
się tej „nowej epidemii” .
CEL PRACY
Celem pracy była próba poznania stanu wiedzy nauczycieli szkół regionu radomskiego na
temat jaskry oraz określenie zapotrzebowania na edukację w tym zakresie.
157
MATERIAŁ I METODA
Badania metodą sondażu diagnostycznego przeprowadzono na grupie 130 nauczycieli szkół
różnego typu (podstawowe, gimnazja, licea, szkoły zawodowe) z regionu radomskiego, jako
narzędzie wykorzystując autorski, niestandaryzowany, kwestionariusz ankiety skonstruowany
dla potrzeb niniejszych badań. Kwestionariusz zawierał pytania otwarte i zamknięte,
jednokrotnego i wielokrotnego wyboru. Badania przeprowadzono w grudniu 2012 roku.
Podczas badań zapewniono anonimowość oraz niezbędną ilość czasu.
Wśród badanych nauczycieli przeważały kobiety (86,9%). W większości były to osoby w
przedziale wiekowym 41-50 lat (36,2%) oraz 31-40 lat (30,0%). Stosunkowo liczną grupę
(21,5%) stanowili także nauczyciele młodzi, w wieku do 30 lat.
Najliczniejsza grupa respondentów (45,4%) zamieszkuje duże miasto (pow. 20 tys.
mieszkańców),
23,1%
to
mieszkańcy
podradomskich
wsi,
zaś
22,3%
mieszka w
miejscowościach liczących 10-20 tys. mieszkańców. Specyfika badanej grupy powoduje, że
wszyscy ankietowani to osoby z wyższym wykształceniem. Badani nauczyciele w większości
nie znają problemu jaskry z autopsji, tylko bowiem 10,8% respondentów posiada w rodzinie
osobę chorą na jaskrę.
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej. Istotność różnic między badanymi cechami
sprawdzono testem chi-kwadrat Paersona. Za zmienną przyjęto występowanie jaskry w
rodzinie, zaś za poziom istotności statystycznej wartość p < 0,05.
WYNIKI BADAŃ
Badani nauczyciele nie znają skali problemu jaskry w społeczeństwie polskim. Zapytani o
szacunkową liczbę chorych na jaskrę w Polsce w 66,2% przyznali się do całkowitej
niewiedzy tym zakresie. Zaledwie 7,7% znało prawidłową odpowiedź (ryc. 1).
Rycina 1. Wiedza respondentów o szacunkowej liczbie chorych na jaskrę w Polsce
Według 23,8% badanych nauczycieli jaskra jest chorobą nerwu wzrokowego, zaś zdaniem
20,8% respondentów - siatkówki. Pomimo możliwości zaznaczenia w kwestionariuszu
ankiety kilku odpowiedzi, tylko 2,3% badanych prawidłowo zaznaczyło obie opcje.
158
Jednocześnie aż 36,1% w ogóle nie wie nic o rodzaju uszkodzeń oka w przebiegu tej choroby
(ryc. 2).
Rycina 2. Wiedza badanych o części oka ulegającej uszkodzeniu w przebiegu jaskry
Niepokojącym zjawiskiem jest niski poziom wiedzy nauczycieli na temat czynników ryzyka
jaskry. Tylko 20,8% respondentów wie, że ryzyko zachorowania na tą chorobę wzrasta już po
40 roku życia. 27,7% uważa, że wiekiem podwyższonego ryzyka jest dopiero 60 rok życia,
zaś według 24,6% - 50 r.ż. (ryc. 3).
Rycina 3. Wiedza ankietowanych na temat wieku, w jakim wzrasta ryzyko zachorowania na
jaskrę
Nieco ponad 1/3 badanych nauczycieli zwraca również uwagę na czynnik płci, jako
predestynujący do rozwoju jaskry, natomiast aż 43,1% uważa, że płeć w tej chorobie nie ma
żadnego znaczenia. 20,8% badanych nie posiada żadnej wiedzy w tym zakresie.
Poziom wiedzy nauczycieli o przebiegu jaskry jest bardzo niski i nie jest statystycznie wyższy
(p<0,05) nawet w grupie nauczycieli, którzy mają bezpośrednią styczność z osobami chorymi
na jaskrę w rodzinie. 22,3% respondentów nie wie, że jaskra może często przebiegać
bezobjawowo, a 40,8% jest przekonanych o tym, że nie jest to możliwe. Wśród pozostałych,
którzy wiedzą o możliwości bezobjawowego rozwoju choroby, 56,9% nie wie, po jakim
okresie czasu pojawiają się zwykle pierwsze objawy, 13,1% uważa, że powinny pojawić się
nie później niż po roku choroby, zaś według 19,2% nie późnij niż po 5 latach.
Analiza uzyskanych wyników badań wykazała, że najbardziej znane w grupie nauczycieli są
genetyczne czynniki ryzyka rozwoju jaskry. 57,7% badanych uważa występowanie jaskry w
rodzinie za czynnik predestynujący do rozwoju tej choroby. 37,7% badanych za czynnik
ryzyka słusznie uznaje cukrzycę, 26,2% wiek, a 16,2% częste migreny. Jednak aż 30%
respondentów za czynnik ryzyka uważa nadciśnienie, podczas gdy jaskra znacznie częściej
rozwija się u osób mających zbyt niskie ciśnienie ogólne krwi. Tymczasem o takim ryzyko
wie zaledwie 10,8% badanych nauczycieli. Jeszcze mniej badanych zdaje sobie sprawę, że
cechą predestynującą do zachorowania jest wysoki poziom cholesterolu (7,7%) i wysoka
krótkowzroczność (6,9%). Stosunkowo wysoki odsetek badanych (19,2%) wskazuje na stres
jako czynnik rozwoju jaskry (ryc. 4), co wynika prawdopodobnie z powszechnej tendencji do
wskazywania stresu jako czynnika rozwoju większości chorób cywilizacyjnych. Warto
159
podkreślić, że zmienna występowania jaskry w rodzinie nie modyfikuje na poziomie istotnym
statystycznie (p<0,05) wiedzy czynnikach rozwoju tej choroby.
Rycina 4. Czynniki ryzyka rozwoju jaskry według ankietowanych nauczycieli
Badana grupa nauczycieli posiada ogólną wiedzę na temat możliwych objawów jaskry. ponad
połowa badanych (52,8%) wskazuje na zamazany obraz jako wyraźny objaw choroby, 43,8%
na wysokie ciśnienie śródgałkowe, 42,3% na bóle oczu, zaś 27,7% na bóle głowy. Wykonany
test niezależności chi-kwadrat Pearsona pomiędzy zmienną posiadania w rodzinie osoby
chorej na jaskrę a znajomością objawów tej choroby wykazał statystycznie istotną zależność
(p>0,05) (ryc. 5). Wyższą wiedzę w tym zakresie posiadają osoby, które mają bezpośrednią
styczność z chorym.
Rycina 5. Wiedza ankietowanych na temat objawów jaskry
Badani nauczyciele zdają sobie sprawę, że jaskra nie jest chorobą, która może zostać wykryta
podczas ogólnego badania u lekarza rodzinnego czy też dzięki morfologii krwi. Jednak aż
39,2% badanych jest zdania, że wykrycie jaskry jest możliwe w toku standardowego badania
okulistycznego, a 14,6% respondentów otwarcie przyznaje się do całkowitej niewiedzy w tym
zakresie. Stosunkowo wysoki odsetek badanych (58,5%) posiada prawidłową wiedzę na temat
diagnostyki choroby, uznając, że tylko specjalistyczne badanie okulistyczne, z pomiarem
ciśnienia śródgałkowego i pola widzenia daje możliwość prawidłowej diagnozy.
Badani nauczyciele (67,7%) widzą poważne konsekwencje braku leczenia jaskry w postaci
całkowitej ślepoty. 6,9% wskazuje na „kurzą ślepotę”, zaś 3,1% na trudności w rozróżnianiu
barw. 7,7% respondentów jest przekonanych, że nieleczona jaskra może dawać wyłącznie
przejściowe problemy z widzeniem.
Pomimo świadomości konsekwencji braku leczenia choroby tylko niewiele badanych
nauczycieli (50,8%) uważa, że badania w kierunku jaskry powinni wykonywać absolutnie
wszyscy. 32,3% badanych uważa, że badaniom profilaktycznym powinny poddawać się tylko
osoby mające problemy ze wzrokiem, zaś 16,2% wskazuje na potrzebę regularnych badań
wyłącznie w grupie ryzyka.
Badani nauczyciele w 56,9% uważają, że osoby powyżej 50 r.ż. powinny wykonywać badania
prewencyjne w kierunku jaskry raz do roku. W przypadku osób po 35 r.ż. na konieczność
badań z taką częstotliwością wskazuje już tylko 28,5% respondentów. Ludzie młodsi powinni
160
się badać zdaniem 25,4% nauczycieli raz na dwa lata. 26,9% respondentów otwarcie
przyznaje się do niewiedzy w zakresie badań profilaktycznych (ryc. 6).
Rycina 6. Wiedza ankietowanych na temat częstości wykonywania badań prewencyjnych w
kierunku jaskry po 35 r.ż. i 50 r.ż.
Zdaniem 8,5% nauczycieli jaskrę można wyleczyć przy pomocy tabletek, a według 25,4%
przydatne są krople do oczu. 24,6% badanych nie wie nic o metodach leczenia tej choroby.
Znaczna część badanych (45,4%) uważa, że leczenie jaskry jest możliwe za pomocą zabiegu
laserowego, natomiast według 27,7% konieczny jest zabieg chirurgiczny (ryc. 7). Te metody
leczenia według 39,2% badanych pozwalają na całkowite zahamowanie choroby. 16,2%
respondentów uważa, że zupełne wyleczenie jaskry nie jest możliwe, zaś 44,6% nie posiada
żadnej wiedzy w tym temacie. Zmienną w znacznym stopniu modyfikującą wiedzę o
metodach leczenia (p>0,05) jest zmienna posiadania osoby chorej na jaskrę w rodzinie. Osoby
doświadczające kontaktu z członkami rodziny chorymi na jaskrę charakteryzują się wyższym
poziomem wiedzy.
Rycina 7. Znajomość metod leczenia jaskry
(53,8%) uważa, że jaskra jest chorobą, której można zapobiegać poprzez różne działania
profilaktyczne. Tylko 2,3% respondentów uważa, że profilaktyka jest w tym przypadku
pozbawiona znaczenia, bowiem nie można zapobiec chorobie. 27,7% nie posiada żadnej
wiedzy z tego zakresu. Zdaniem
38,5% ważnym
działaniem
profilaktycznym jest
utrzymywanie prawidłowego ciśnienia tętniczego, według 21,5% istotna jest odpowiednia
dieta, zaś 18,5% powinna być ona bogata w magnez, selen oraz witaminy. Test niezależności
chi-kwadrat Pearsona przy większości działań profilaktycznych nie wykazał istotnych
statystycznie różnic zależnie od posiadania osoby chorej w rodzinie.
Interesujące są wyniki badań dotyczące „głodu wiedzy” nauczycieli jeśli chodzi o jaskrę. Aż
84,6% badanych czuje potrzebę poszerzania swojej wiedzy. Tylko 4,6% uważa, że obecny
poziom ich wiedzy jest wystarczający. Dodatkowo 80,8% badanych uważa, że takich
informacji powinni udzielać lekarze pierwszego kontaktu i to od nich chciałoby otrzymać
więcej informacji o tej chorobie. Tylko 7,7% badanych nie oczekuje takich informacji od
lekarza rodzinnego (ryc. 8). 60,8% badanych uważa, że taki lekarz jest najlepszym źródłem
informacji o chorobach oczu i ich zapobieganiu. Według 36,2% konieczna jest medialna
161
kampania informacyjna, udzielana przez lekarzy okulistów, lekarzy medycyny pracy,
pielęgniarki środowiskowe.
Rycina 8. Zapotrzebowanie na informację o jaskrze wśród nauczycieli.
DYSKUSJA
Jaskra stanowi drugą przyczynę ślepoty na świecie [2]. Tymczasem nawet połowa pacjentów
nie wie o swojej chorobie [2], chociaż wcześnie wykrytą jaskrę można z powodzeniem
leczyć, zapobiegając rozwojowi choroby i utracie wzroku [3]. Niezwykle istotne jest zatem
poznawanie poziomu wiedzy różnych grup społecznych na temat jaskry, jej diagnozowania,
leczenia, a przede wszystkim profilaktyki.
Przeprowadzone badania wykazały niski poziom wiedzy jaskrze wśród nauczycieli
radomskich szkół. Wrocławskie Badania Epidemiologiczne Jaskry pokazały, że na tą chorobę
cierpi w Polsce 1,6% populacji osób powyżej 40 r.ż. i aż 4,6% populacji osób powyżej 70 r.ż.
[4]. W populacji osób powyżej 80 r.ż. na jaskrę choruje już co dziesiąta osoba [5].
Tymczasem tylko 20,8% badanych nauczycieli posiada wiedzę o tym, że ryzyko
zachorowania wzrasta już w wieku 40 lat, 14,6% w ogóle nie posiada wiedzy na ten temat,
zaś 12,3% uważa, że wiek w tej chorobie nie ma żadnego znaczenia.
Trudno porównać wyniki przeprowadzonych badań dotyczących wiedzy na temat jaskry w
różnych grupach społecznych, brakuje bowiem w literaturze przedmiotu badań z tego zakresu.
Większość autorów wskazuje jednak na znaczne deficyty w tym obszarze [4]. Niski poziom
wiedzy społeczeństwa może być jedną z najważniejszych przyczyn niskiej wykrywalności tej
choroby, co stwierdzono zarówno w Polsce
[4], jak i w innych krajach [6,7,8].
Przeprowadzone badania własne pokazały, że wiedza o przebiegu jaskry i jej objawach jest w
grupie nauczycieli raczej niska. 22,3% respondentów nie wie, że jaskra może często
przebiegać bezobjawowo, a 40,8% jest przekonanych o tym, że nie jest to możliwe. Ponadto
nauczyciele w
większości
nie wiedzą
o tym,
że
czynnikiem
ryzyka jaskry jest
krótkowzroczność, wysoki poziom cholesterolu, a także zbyt niskie ciśnienie ogólne krwi.
Stosunkowo wysoka jest wiedza nauczycieli odnośnie genetycznych czynników ryzyka.
Medycyna wciąż jest bezradna jeśli chodzi o jednoznaczną ocenę przyczyn tej choroby.
Bezsprzecznym pozostaje jednak fakt, że przed utratą wzroku w wyniku jaskry mogą
162
uchronić systematyczne badania profilaktyczne [9]. Wykrycie jaskry nie zawsze jest jednak
możliwe podczas rutynowego badania okulistycznego [10]. Pomimo iż (67,7%) badanych
zdaje sobie sprawę z konsekwencji braku leczenia jaskry, to tylko połowa z nich uważa, że
badaniom profilaktycznym powinni poddawać się wszyscy, niezależnie od wieku, płci czy
innych czynników ryzyka. Jedna trzecia respondentów uważa , że takie badania powinny
wykonywać wyłącznie osoby mające problemy ze wzrokiem. Tymczasem, jak donoszą M. H.
Niżanowska i in. [4] zastosowanie u wszystkich osób powyżej 40 r.ż. jednej, dostanej w
każdym gabinecie okulistycznym, metody badań (oftalmoskopii z użyciem soczewki Volka),
pozwoliło na rozpoznanie ponad 70% z grupy nierozpoznanych przypadków jaskry. Wskazuje
to na pilną konieczność działań informacyjnych, dotyczących nie tylko zagrożeń, jakie niesie
ta choroba, ale przede wszystkim możliwości jej zapobiegania i wczesnego wykrywania. O
konieczności prowadzenia szerokiego poradnictwa w zakresie profilaktyki, diagnozowania i
leczenia jaskry świadczy również wyrażona przez badanych potrzeba poszerzania wiedzy w
tym zakresie. Aż 84,6% badanej grupy chciałoby się dowiedzieć więcej o tej chorobie. Na
konieczność
informowania
lekarzy
pierwszego
kontaktu
i
szkolenia
ich
celem
upowszechniania wiedzy o jaskrze w społeczeństwie wskazuje również J. Kłoniecki [9].
Utrata wzroku w wyniku jaskry powoduje wyeliminowanie chorego z roli zawodowej i często
z ról społecznych, rodzinnych, znacznie obniżając komfort życia. Jest to niepełnosprawność,
która powoduje całkowitą zależność chorego od opiekunów, zmniejsza albo uniemożliwia
możliwości zarobkowe i zmusza pacjentów do korzystania z zasiłków, rent czy różnego
rodzaju zapomóg. Jak pokazują wyniki licznych badań [3,4,6,7,8,11] jaskrze można
zapobiegać, a wczesna diagnostyka tej choroby pozwala na jej zahamowanie i nie
dopuszczenie do powstania nieodwracalnych skutków. Aby jednak wczesne wykrywanie
jaskry było możliwe u znacznie wyższego niż dotychczas odsetka chorych, konieczna jest
promocja działań profilaktycznych. Grupą, która w szczególny sposób jest predestynowana
do szerzenia wiedzy z tego obszaru, są nauczyciel każdego szczebla edukacji. Promocja
zdrowia i edukacja zdrowotna należą bowiem do istotnych obowiązków nauczycieli,
zapisanych pośrednio w art. 6 Karty nauczyciela [12]. Nauczyciel zobowiązany jest bowiem
do realizacji zadań zgodnych z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi
funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą. [5].
Z powyższego zapisu wynika iż nauczyciel to nie tylko człowiek nauczający określonego
przedmiotu, ale także edukator i wychowawca w bardzo szerokim znaczeniu obejmującym w
163
pełni również edukację zdrowotną i promocję zdrowia. Jak wykazały powyższe badania
wiedza nauczycieli na ten temat nie jest kompletna i wymaga uzupełnienia w wielu jej
aspektach.
WNIOSKI
1. Poziom wiedzy nauczycieli na temat profilaktyki jaskry jest relatywnie niski.
2. Nauczyciele dostrzegają potrzebę poszerzania wiedzy w tym zakresie.
3. Występuje konieczność prowadzenia szerokiej działalności informacyjnej.
4. Podmiotem edukacji powinni być nauczyciele wszystkich szczebli edukacji.
References
1. Niżanowska M. H. Podstawy okulistyki. Wrocław: Wyd. VOLUMED; 1992.:183-184.
2. Czajor K.,
Szaliński
M.,
Misiuk-Hojto
M.
Zasady
leczenia jaskry-leczenie
farmakologiczne. Mag Lek Okul 2012;1:16.
3. Czechowicz-Janicka K. Jaskra - Co lekarz rodzinny powinien wiedzieć o tej chorobie.
Przew Lek 2002;1-2 dod.: 3-9.
4. Niżanowska M. H., Kaczmarek R., Jakubaszko J. Poziom wykrywalności jaskry i
nadciśnienia ocznego w populacji wrocławskiej. Adv Clin Exp Med 2004;13(4):607613.
5. Gerkowicz M., Makara-Studzińska M., Latalska M., Kalisz O. Zależność między
wsparciem społecznym a stanem emocjonalnym w grupie osób leczonych z powodu
jaskry. Mag Lek Okul 2007;1:19
6. Coffey M., Reidy A., Wormald R., Xian W. X, Wright L., Courtney P. Prevalence of
glaucoma in the West of Ireland. Br J Ophthalmol 1992;99: 1499-1504.
7. Dielemans I, Vingerling J. R., Wolfs R. C, Hofman A., Grobbee D. E., de Jong P.
T.The prevalence of primary open-angle glaucoma in a population - based study in
The Netherlands. The Rotterdam Study. Ophthalmology 1994;101:1851-1855.
8. Ekstrom C. Prevalence of open-angle glaucoma in central Sweden. The Tierp
Glaucoma Survey. Acta Ophthalmol Scand 1996;74: 107-112.
9. Kłoniecki J Psychospołeczne problemy zagrożenia jaskrą. Przew Lek 2002;5(12):115116.
10. Grosvenor T. Optometria. Warszawa: Elsevier; 2011:312.
11. Rzymski P. Jaskra i zaćma w Internecie. Przew Lek 2000;10:115-116.
164
12. Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tekst jednolity) DzU
2006;67:674 z późn. zm.
Rycina 1. Wiedza respondentów o szacunkowej liczbie chorych na jaskrę w Polsce
5 000
osób
75 000
osób
750 000
osób
200 000
osób
Nie wiem
3
18
10
13
86
Rycina 2. Wiedza badanych o części oka ulegającej uszkodzeniu w przebiegu jaskry
165
rogówki
21
nerwu
nerwu
siatkówki wzrokowego
wzrokowego
i siatkówki
31
27
nie
wiem
3
48
Rycina 3. Wiedza ankietowanych na temat wieku, w jakim wzrasta ryzyko zachorowania na
jaskrę
Ok. 40 r.ż Ok. 50 r.ż Ok. 60 r.ż
27
32
36
Wiek nie
ma
Nie wiem
znaczenia
16
19
Rycina 4. Czynniki ryzyka rozwoju jaskry według ankietowanych nauczycieli
objaw
wysok
niskie
i
jaskra
y
częste
krótko
naczy
RR cukrzy
w
pozio
migre
wzroc
rodzin
m
niosku
tęt.
ca
zność
ny
ie
rczow krwi
choles
e
terolu
57,7% 16,2% 8,5% 10,8% 37,7% 6,9% 7,7%
166
stres
wiek
wysok
ie RR
tęt.
krwi
nie
wiem
19,2% 26,2% 30,0% 21,5%
Rycina 5. Wiedza ankietowanych na temat objawów jaskry
Zabur
Nudno
Zmnie
Wyso
Zamaz
Przekr
Zimne
jszenie Bóle
zenia
Ból
ści i Senno
kie RR Nie
any
wienie
stopy i
krążen oczu
masy głowy
wymio
ść
śródga wiem
oczu
dłonie
obraz
ia
ciała
łkowe
ty
1,5% 27,7% 2,3% 2,3% 42,3% 52,3% 6,2% 1,5% 16,2% 43,8% 25,4%
Rycina 6. Wiedza ankietowanych na temat częstości wykonywania badań prewencyjnych w
kierunku jaskry po 35 r.ż. i 50 r.ż.
60,0%
50,0%
40,0%
30,0%
20,0%
10 ,0 %
0,0%
Raz w roku
Raz na dwa
lata
Raz na trzy
lata
■ pow. 35 r. ż.
pow. 35 r.
ż.
pow. 50 r.
ż.
Raz na pięć
lat
Nie wiem
■ pow. 50 r. ż.
Raz w
roku
Raz na
dwa lata
Raz na
trzy lata
Raz na
pięć lat
Nie wiem
28,5%
25,4%
13,1%
6,2%
26,9%
56,9%
11,5%
2,3%
2,3%
26,9%
167
Rycina7. Znajomość metod leczenia jaskry
Farmakologicznie Farmakologicznie Laserowy
Zabieg
Nie
kroplami do oczu
tabletkami
zabieg chirurgiczny wiem
25,4%
8,5%
45,4%
27,7%
24,6%
Rycina 8. Zapotrzebowanie na informację o jaskrze wśród nauczycieli
potrzeba poszerzania wiedzy
potrzeba otrzymywania ifnormacji o
zaćmie od lekarza POZ
tak
84,6%
nie
4,6%
nie wiem
10,8%
80,8%
7,7%
11,5%
168
Journal of H ealth Sciences. 2013; 3 (9): 169-190
The journal has had 4 points in M inistry of Science and H igher E ducation of Poland param etric evaluation. P art B item 683.
© The A uthor (s) 2013;
This article is published with open access at L icensee Open Journal System s of University Radom in Radom , Poland
Open Access
This article is distributed under the term s of the Creative Com m ons Attribution Noncom m ercial L icense w hich perm its any
noncom m ercial use, distribution, and reproduction in any m edium , provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the term s of the Creative Com m ons Attribution Non Com mercial License
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich perm its unrestricted, non com m ercial use, distribution and reproduction in
any m edium , provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 15.07.2013. Revised: 21.09.2013. Accepted: 21.09.2013.
SOMATIC FEATURES OF JUNIOR HIGH SCHOOL
ROWERS FROM RTW CLUB LOTTO BYDGOSTIA IN
BYDGOSZCZ
Cechy somatyczne wioślarzy w wioślarzy w wieku gimnazjalnym z klubu RTW LOTTO
Bydgostia W Bydgoszczy
Miłosław Kędzierski, Małgorzata Pezala, Marek Napierała, Walery Zukow
Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Keywords: build somatic, rowers in junior high school, the indicators of the body.
Słowa kluczowe: budowa somatyczna, wioślarze w wieku gimnazjalnym, wskaźniki ciała.
Abstract
The aim of this study was to determine the status of somatic junior high school rowers in the
club Lotto Bydgostia RTW.
The research was carried out in autumn and study group consisted of 30 patients (15 girls and
15 boys). Somatic condition was determined by measuring the weight and height. Based on
the results calculated: Roher slenderness ratio specified by key Curtis, BMI, characteristics
Kretschmer.
Based on the results, the following calculation: standard deviation, arithmetic mean,
arithmetic difference, statistical significance of differences, the coefficient of variation. The
results are presented tables.
Conclusions:
1 In the studied group dominates the correct value BMI girls (67%), boys (80%).
2 Both groups have a silhouette leptosomatyczną.
Streszczenie
Celem pracy było określenie stanu cech somatycznych wioślarzy w wieku gimnazjalnym z
klubu RTW Lotto Bydgostia.
Badania były przeprowadzone jesienią 2012 roku a grupa badana składała się z 30 osób
169
(15 dziewcząt i 15 chłopców). Stan cech somatycznych został określony za pomocą pomiaru
masy i wysokości ciała. W oparciu o wyniki wyliczono: wskaźnik smukłości Rohera
określany kluczem Curtisa, wskaźnik BMI, charakterystyka Kretschmera.
Na podstawie uzyskanych wyników dokonano następujących obliczeń: odchylenie
standardowe, średnia arytmetyczna, różnica średnich arytmetycznych, istotność statystyczna
różnic, współczynnik zmienności. Uzyskane wyniki zostały przedstawione tabelach.
Wnioski:
1. W przebadanych grupach dominuje wartość prawidłowa BMI dziewczęta (67%), chłopcy
(80%).
2. Badane grupy charakteryzują się sylwetką leptosomatyczną.
Introduction
Knowledge of the sport and the training continues to grow. More and more we know
about the functioning of the human body. Better able to manage complex processes of stress
adaptation, which are the result of a high level of training.
The competition continues to fall records and pushed the boundaries of what is
possible. An increasing level of sophistication in the disciplines in which the beauty of the
traffic counts and winning in direct contact or in the game. All these aspects increase the
attractiveness of sport, fashion for its training, it attracts before television and the stadiums,
more and more viewers.
Despite extensive knowledge of man in various stages of ontogeny are still under
study in order to expand.
Issues of human life and its development still focus the attention of many theorists.
Among them are many specialists in physical education, for which the theme of physical
performance, potential and physical fitness based on a comprehensive physical development
is the foundation of everyday human activity.
Rowing is a sport in which success at the highest level achieved in later life. The
average age of the players the Olympic Games or World Championships Seniors still going
up. Large group of athletes won medals at major sporting events over the age of 30 years. To
succeed in this age of the training process must be carried out reasonably early age (Hennig
2003).
Modern sport puts the competitor very high expectations, glad they can only give a
unit of outstanding biological and psychological predispositions. That is why so many in the
sport takes on the role of proper recruitment and selection (Raczek 1991). The choice and
selection of sport is a multi-faceted problem: social, ethical, educational, and psychological
(Raczek 1991 p. 8).
One of the features of modern education is to find talented individuals and guiding
their development. Through talent can be understood here the ability to make an outstanding
business in the field. Finding people with talent extends from the earliest years of life. The
talent is discovered early, the greater the opportunity to develop it fully. You have to
remember that not every child is blessed with sporting talent. Only selected individuals are in
your life achieve the highest levels of the podium. At the very beginning to start the process of
finding the need to separate healthy children interested in sport. Dopiera then you can begin to
recognize talents and characteristics that are desired in a particular sport. (...) By selecting
170
understand such behavior, which will allow the identification of individuals in the appropriate
age by the most talented and promising growth characteristics and properties necessary to
achieve a high level in the future of sports (Sozanski 1999, pp.50).
Selection is a long process of finding the most talented individuals shaping features
and characteristics, so that these individuals will be able to achieve spikes sport results in a
given discipline. This process has several limitations:
- Applies to children and young people
- Includes the features and characteristics of psychophysical
- Selection is carried out in stages in the process of long-term training.
Currently, there are three ways to search for children:
Natural selection (spontaneous) - is very common in countries with a high level of physical
culture and an array of facilities for sport and entertainment. These elements conducive to the
development of sport for all, which promotes education of the younger population so that
cared about their health and body, it also enables faster identification of children with special
abilities. In this case it is assumed all groups concerned with the assumption that each of them
can give up the deed. In this way we shape the proper attitude to sport, which give us the
facilities to measure athletic.
Select intuitive - performed by experienced trainers who on the basis of their experience,
practice and professional news know the specifics of the sport. Due to the subjectivity of one
person procedure should be carried out by a group of trainers. Important here is the number of
tests to emerge the best.
Comprehensive Selection (guided) - a common feature here is the comprehensive assessment
of the functions of the body and mental processes through indicators of morphological,
physiological, psycho-physiological and pedagogical (Sozanski 1999 s53). It should be
assessed whether the child is able to achieve in the future of high performance sport, and if a
child wants to play sports, or makes him enjoy it (Sozanski 1999).
Raczek (1991) distinguishes between two ways of looking for children:
Natural selection otherwise spontaneous - it is gradually developing the abilities of children
who themselves have expressed their desire to practice the discipline. It is performed for a
specified duration.
Artificial selection differently organized - which consists of qualifying for sports entities
having specific characteristics for each discipline, which are measured continuously by
certain tests, a set of tests and Progress athletic performance. (Raczek 1991).
Selection takes place completely in the process of long-term training, which allows us
to distinguish the following steps:
Pre-selection stage of a comprehensive training - determines the possibility of the child in a
specific discipline based on anatomical indicators - morphological, physiological,
psycho-physiological and health.
Selection of appropriate training targeted at the stage - based on a determination of the
candidate's achievement of high results at different stages of training, based on the analysis of
the growth of the championship, the ability to maintain the achieved level performance,
control technology.
Selection specialist in the preparation of special - should recognize the ability to achieve
results in the international arena, is used for this purpose coaching and psychological
indicators.
And so, thanks to the regularity of such solutions can be divided into organizational
and methodical:
Priority - observation of children in the youngest age (before training).
171
Pre-selection - directing children to comprehensive training, searching for talented children in
sports but without the choice of specialization. There are preliminary tests determining the
state of health and physical fitness.
Select the right - after 2-4 years of training followed by a comprehensive range of units with
special abilities of fitness, functional and anatomical. Start of targeted training should be open
assessment of progress with comprehensive training, assessment of body composition.
Select specialty - set out the specific features associated with specialized training in the
discipline which is here begun (Sozanski 1999).
Sozanski (1999) lists the selection criteria as:
health,
the composition and structure of the body,
motor abilities,
physical fitness,
mental dispositions,
age,
sports score.
Due to the fact that rowing is a sport discipline in which high physical parameters are
provided to achieve a high result of sports during the pre-selection should take into account
parameters such as height and weight. It must be remembered that girls mature faster, and
after 14 years of living increase is too much in them does not change. A boy of 14 years of age
continues to grow steadily.
Selection of children rowing section should be done at the beginning of the school
year, so that even before the winter you can start the first training on the water. In the winter,
children need to prepare very well in the field overall physical development, and in early
spring to develop such a technique that was first possible start to competition. If you have
started recruiting in the spring to start on any competition that was not possible this season.
The basic strength training lasts 2-3 years. Therefore, you should start recruiting at the age of
13-14 years if we do this then you will need to change the program - to develop a specific
plan. Experience shows that if we start working with older athletes reduce the duration of
basic training and generally accelerated technological development, but the development of
the core to reduce the period of less than two years is not recommended (Smith, Koch 1976).
Writes Henning (2003), one of the essential features in order to achieve results in
rowing is a sport of body building. Many years of observation athletes at the Olympic Games
have shown that the outcome of rowing is strongly related to somatic features and age. An
analysis of body rowers during 1960-1992. Rowers starting at the Olympics in Barcelona
were on average taller by about 8 cm had a higher body weight of 8.5 kg. Weight rowers at
the Olympics in Sydney was about 91 kg with an average body height 192 cm.
In 1998, the winter was carried out the first phase of recruitment to rowing. It was
aimed at the selection of girls and boys from class V and VI to a group of pre-selection by:
- A preliminary assessment of somatic built - was based on the theory that children higher
than their peers have a chance in the future to achieve significant parameters of the body.
Assumed that the girls at the age of 11 years must exceed 158 cm, and 12-year-old 163 cm, 11
year old boys 156 cm and 12 years old 163 cm. During the review can not be overlooked
lightweights - those lower high performance endurance were also sent for a medical
examination to a sports clinic - medical;
- A preliminary assessment of motor abilities - keeping young people in rowing on the
Concept II rowing ergometer and rowing at the pool;
172
- A preliminary assessment of fitness - making four exercises general development assessed
by the trainers;
- A preliminary assessment of the overall efficiency of the Concept II ergometer;
- Referral of children selected for a medical examination.
The first phase of recruitment to the section WTW rowing.
1 Control of health by a medical examination in a specialized clinic where the team rejected
from further proceedings qualifying person who appeared contraindications for rowing.
2 Control of somatic built.
3 Ability motor (motor).
4 Physical fitness.
5 Psychological dispositions.
6 Age: skeletal biological development, secondary sexual characteristics.
Record the results of the selection and evaluation
During the study of biological age adopted scales from 0 to 6:
•
Cat.0 Extremely late development (delayed physical development for more
than 30 months in age calendar)
•
Cat.1 The development of late (between 18 and 30 months delayed physical
development relative to chronological age)
•
Cat.2 normal development of the tendency to the development of delayed
(retarded growth from 6 to 18 months age calendar)
•
Cat.3 Development of normal (plus minus 6 months)
•
Cat.4 The development of normal with the trend of development of early (6
to 18 months ahead of the development of somatic calendar age)
•
Cat.5 Early development (from 18 to 30 months ahead of somatic
development calendar age)
•
Cat.6 The development of highly accelerated (accelerated somatic
development for more than 30 months than the calendar age)
Rating rowing technique on the rowing ergometer
Coach shows several complete cycles of rowing and asks us to remember that performs
traffic. Children sit on the ergometers and try to repeat the motion of rowing. Coach evaluates
each participant to perform the movement.
Ratings:
•
0 points - made wrong move
•
1 point - motion made Inaccurate
•
2 point movement performed correctly
With previous test techniques ergometer trainer sets for two minutes of work and recommend
rolling off as many meters (the form of the race). Meters on the record player.
Rating rowing technique rowing at the pool.
The coach does show how to paddle the same hands, and how to perform a complete cycle of
rowing. Mastered take place to exercise and perform the same exercise hands and a complete
cycle of rowing, coach evaluates to the same criteria as the rowing ergometer.
The ratings of all the tests are written to the card player ratings.
The second stage of the recruitment
All participants reported to the research perform any attempt to subject the test program.
The test results are plotted on a summary sheet and scored in accordance with footnotes 16
173
points below.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Measurement of body
Determining the biological age
Run over a distance of 1500m
Pulling on the rod in a cantilevered overhang
Bending and straightening of RR in the support lying ahead
Slopes torso lying back
Slopes torso lying ahead
Antics of the squat
Snap weights, lying
Frequency of training
The results of all tests in conjunction with the assessment of biological age children will give
a ranking list of the tests were performed (Berek 2003).
Morphological criteria for selecting children for rowing at the age of 13 -18 years.
In Moscow in the Department of Anthropology and the Institute of Sport were
conducted anthropological research paddlers and rowers of all ages and with different training
experience (Martirosow 1985). The analysis of 90 parameters which 7 were extracted as most
important to the sport. These are:
1. Body height (cm)
2. SIAG levels (cm)
3. Length of the leg from the crook more by the end of obciągniętych back
4. Length of the body, from the level on which it sits, measured to the seven
cervical vertebrae
5. Body weight (kg)
6. Muscle mass (%)
7. Fat mass (%)
Selected parameters and indicators have been included in a special rock. It distinguishes
five categories of development:
Category A - Low - 1 point
Category B - below average - 2 points
Category C - medium - 3 points
Category D - above average - 4 points
Category E - high - 5 points
Research objectives
The aim of the study is to obtain information on the status of somatic rowers and
paddlers belong to a club RTW Lotto Bydgostia in. The study was conducted at the Regional
Bydgostia Rowing Association, which is located in Bydgoszcz Street Żupy 4 This is the best
rowing club in Poland, has a large legacy medal from the arena of world and national.
Material and methods studies
The study was carried out in late autumn 2012 and was attended by 30 students born
in 1998 (15 girls and 15 boys) studying in secondary school No. 6 at. Karłowicz. Athletes
174
train with the first year of primary school six days a week. All participants in the study had a
current research sport (athlete's health card issued by the Provincial Sports and Physicians
clinics in Bydgoszcz).
Measurement of somatic development, such as height and weight, was performed
using medical scales equipped with anthropometr the presence of a nurse. The study was a
youth dressed in sports attire without footwear. Study design:
- Body weight - the weight of the subjects consisted of medical attention without shoes, taking
silhouette straight, the feet joined, his face towards the weights. The measurement was
performed with an accuracy of 0.5 cm.
- The height of the body - the subjects stepped on the importance of which has its Seca, lined
up back to the measure received erect figure, the arms at your sides and feet together. The
measurement was performed with an accuracy of 0.1 kg.
The results of measurements are used to determine the type of body of each test.
Kretschmer in his system distinguishes three types of body shape:
- Leptosomatic type - characterized by a narrow and elongated structure with a low body
weight, elongated face and neck, flat and narrow cage, poorly muscled slender limbs;
- The type of Athletic - there are well developed backbone and muscles giving your body a
strong character;
- Type - Picnic - characterized by poorly developed muscles, small frame, the tendency to
gain weight, wide and well vaulted chest, broad face, shoulders and pelvis, short neck and
limbs.
Physical structure of the young people has been characterized by Kretschmer from
Rohrer index using key Curtius (Drozdowski 1984):
_
masa ciapa w gramach ' 100
Rohrer index I =
;
; ;
^
:
(wysokoun ciapa w cm )
Standards silhouettes by Curtius formula
Type Leptosomatic - x - 1.27
Type Athletic - 1.28 - 1.49
Type Picnic - 1.50 - x
The assessment of the size specified by BMI classification Woynarowska (2008, pp. 284).
The results were subjected to statistical processing and calculated:
- Arithmetic mean, standard deviation, arithmetic difference, statistically significant
differences, the coefficient of variation. (Arska-Kotlinska, Bartz 1993).
Analysis of test results
Table 1 Characteristics of the numerical height and weight of respondents girls
HEIGHT
WEIGHT
LP
BODY [cm]
BODY [kg]
1
162.5
48.9
2
181
72.1
175
3
4
5
6
7
8
9
10th
11th
12th
13th
14th
15th
164
169
171
169
171
174
167
175
175
177.5
168.5
175.5
176
(Source: own)
55
54
67.2
67.6
74.8
70.8
77.7
57.8
62.8
85.1
64.1
79.3
57.8
Table 2 Characteristics of the numerical height and weight of respondents boys
lp
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10th
11th
12th
13th
14th
15th
HEIGHT
BODY [cm]
189
182
182
180.5
171
177.5
179
184.5
176
180
176
179.5
179
183
175
(Source: own)
WEIGHT
BODY [kg]
70.3
74.4
70.6
70.5
69.8
70.2
65.1
82.6
67.5
67.4
62.1
62.9
98.9
65.1
70.9
Table 3 shows the characteristics of a numerical test of the body of girls and boys
expressed in cm. The arithmetic mean of the body of girls is 171.73 cm 179.60 cm while the
boys. The difference in body height between the two groups is 7.87 cm in favor of boys. The
coefficient of variation "v" in the two cases are classified on a small level.The test result u =
4.53, and the difference statistically significant at 1%.
Table 3 Characteristics of the numerical height (cm) body examined girls anc boys
Min
x
The study group
N
D
Ô
V
Vat
Max
176
162.5
Girls
15
171.73
5.15
181
171
Boys
15
0,029
3%
7.87
4.53 **
179.60
4.33
0,024
2%
189
(Source: own)
* P <0.05, ** p <0.01, t
a = 0.05, df = ¥
= 2.04, t a
= 0.01, df = ¥
= 2.75
Table 4 expresses the numerical weight treatment groups expressed in kg. The analysis
of the data shows that the surveyed boys showed higher body weight of 4.89 kg of surveyed
girls. The coefficient of variation between groups occurs at significant levels.The test result u
= 1.36, and the difference is not statistically significant.
Table 4 Characteristics of the numerical weight (kg) of body examined girls and boys
Min
The study group
N
x
D
Ô
V
Vat
Max
48.9
Girls
15
66.33
10.43
85.1
62.1
Boys
15
0,157
16%
4.89
71.22
1.36 *
9.13
0,128
13%
98.9
(Source: own)
* P <0.05, ** p <0.01, t
a = 0.05, df = ¥
= 2.04, t a
= 0.01, df = ¥
= 2.75
^1
BMI
The following tables 5, 6 and 7 are shown the characteristics of respondents girls and boys
with regard to the basic classification of BMI. The analysis of the collected data shows that
among the study groups dominated by the value of normal BMI (girls 67%, boys 80%).Over
the girls is overweight (20%) and obesity (13%).In boys, in addition to the normal (80%) is
also overweight (13%) and obesity (7%).
Table 5 BMI - basic classification of respondents girls
L.p.
3.
4.
5.
6.
7.
1.01
1.64
1.69
1.71
1.69
1.71
M ASA
C 1A LA [k g ]
4 0 .9
72.1
55
54
67.2
67.6
7 4 .0
0.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
1.74
1.67
1.75
1.75
1.775
1.605
1.755
1.76
70.0
77,7
57.0
62.0
05,1
6 4 .1
7 9 .3
57.0
i.
ij
W Y S O K O SC
C IA Ł A [m ]
1.625
177
W S K A Ź N IK
BMI
10.51
2 2 ,0 0
2 0 .4 4
10.90
2 2 ,9 0
2 3 ,6 6
2 5 .5 0
2 3 ,3 0
2 7 .0 6
10.07
2 0 .5 0
2 7 .0 1
2 2 ,5 7
2 5 .7 4
10.65
K L A S Y F IK A C JA
POD STAW O W A
p ra w i d ło w a
p ra w i d ło w a
p ra w i d ło w a
p ra w i d ło w a
p ra w i d ło w a
n adw aga
n adw aga
p ra w i d ło w
o t v ł O!Ć
p ra w i d ło w
p ra w i d ło w
o t v ł O!Ć
p ra w i d ło w
n adw aga
praw i d ło w
a
a
a
a
a
(Source: own)
Table 6 BMI - basic classification of respondents boys
LP
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10th
11th
12th
13th
14th
15th
HEIGHT
BODY [m]
1.89
1.82
1.82
1,805
1.71
1,775
1.79
1,845
1.76
1.80
1.76
1,795
1.79
1.83
1.75
WEIGHT
BMI
BODY [kg]
70.3
19.68
74.4
22.46
70.6
21.31
70.5
21.63
69.8
23.87
70.2
22.28
65.1
20.31
82.6
24.26
67.5
21.79
67.4
20.80
62.1
20.04
62.9
19.52
98.9
30.86
65.1
19.43
70.9
23.15
(Source: own)
CLASSIFICATION
BASIC
correct
correct
correct
correct
overweight
correct
correct
overweight
correct
correct
correct
correct
obesity
correct
correct
W a r to ś ć
p ra w i d ło w a
N
I— 1
N adw aga
Otył o ś ć
> 2 3 .4
N
%
ió .4 -1 ¡3 .3
N
%
N
%
>25.3
N
%
13
Ai
B adana
gru p a
N ie d o w a g a
er-,
Table 7 BMI surveyed girls and boys
B adane
d zi e w c z D t a
15
0
0
10
67
3
20
Badani
c h ło p c y
15
0
0
12
30
2
13
1
7
(Source: own)
Table 9, 10 and 11 shows the characteristics of the three types of somatic treatment
178
groups by Kretschmer. The results, which are presented in the following tables show that
among girls dominating type leptosomatic - seven girls, which is 47%, then the athletic type
accounting for 40% - six girls and the silhouette picnic occurs in two girls which represents
13% of all surveyed girls .Among the boys studied the predominant type leptosomatic 73% 11 respondents of the 3 boys (20%) represents the athletic type, and 2 (13%) is characterized
by the type of picnic.
Table 9 Features body type of girls surveyed Dy Kretschmer
L.p.
3.
4.
5.
6.
7.
Masa
C i Lll Ll [g]
43900
72100
55000
54000
Ć7200
67600
74300
W y s o k o ś ć c i aia
[cm ]
162,5
131
164
169
171
169
171
W skaźnik
R ohrera
1.13
1.21
1.24
1.11
1,34
1.40
1.49
L ep tosom atyc
L ep tosom atyc
L ep tosom atyc
L ep tosom atyc
Atl etyc zny
Atl etyc zny
Atl etyc zny
S.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
70300
77700
57S00
62300
35100
64100
79300
57S00
174
167
175
175
177,5
163,5
175,5
176
1,34
1.66
1.07
1.17
1.52
1,33
1.46
1.07
Atl etyc zny
Pi knic zn y
l_epto5om atyc zny
L epto5om atyc zny
Pi knic zn y
Atl etyc zny
Atl etyc zny
L epto5om atyc zny
l.
2,
Typ b u d o w y c i aia
zny
zny
zny
zny
(Source: own)
Table 1(1 Characteristics of oody type boys surveyed by Kretschmer
L.p.
i.
2,
3.
4.
5.
6.
7.
3.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Mas a
C i ai a [g]
70 300
74400
70600
70500
69300
70200
65100
W v s o k o s c c i aia
[c m ]
139
132
132
130.5
171
177,5
179
W sk a ź n ik
R o h re r a
1,04
1,23
1.17
1.19
1,39
1.25
1.13
T y p b u d o w y ci aia
Le p to s o m atyr
Le p to s o m atyr
Le p to s o m atyr
Le p to s o m atyr
Atl etyc z n y
Le p to s o m atyr
Le p to s o m atyc
32600
67500
67400
62100
62900
93900
65100
70900
134.5
176
130
176
179,5
179
133
175
1.31
1,23
1.15
1.13
1,03
1.72
1,06
1,32
Atl etyc z n y
Le p to s o m atyc
Le p to s o m atyc
Le p to s o m atyc
Le p to s o m atyc
P y k n ic zn y
Le p to s o m atyc
Atl etyc z n y
zn y
zn y
zn y
zn y
zn y
zn y
zn y
zn y
zn y
zn y
zn y
(Source: own)
Table 11 Characteristics of numeric types of somatic by Kretschmer study groups
179
The study group
N
Tested girls
Respondents boys
15
15
Type Leptosomatic Type Leptosomatic
Type Athletic
x - 1.27
x - 1.271.28 - 1.49
N
%
N
%
7
47
6
40
11
73
3
20
(Source: own)
Type Athletic
Type Picnic
1.28 - 1.491.50 - x
N
%
2
13
1
7
Summarization and Conclusions
Physical development, physical fitness, the rate of sexual maturation, the ability to
work and well-being of the body are the main criteria for human health. Research Przewęda
and Dobosz (2003) show the trend of continuous growth and maturation of intense physical
activity. These observations provide evidence of good health of the current young generation.
Even in the distant past were carried out work on understanding the movement. In
recent years, you can see the intensity of research that aims to create a theoretical structure of
human motor used in various fields of practice (Sozański 2000).
The research problem of somatic development and motor bothering many researchers.
The ability to correctly assess the developmental age and ability to predict body composition
of young athletes makes it possible to determine the possible time period and the athletic
performance of the player (Szklarska, Velon 2000, Żarow 2004, 2005).
In most sports body measurements started to be used for the selection phase. Finding a
model of somatic and motor sportsman future dealt with Seabra (1997).
In each discipline at the level of competitive sports can be found somatic interest in
the construction, expected growth and its impact on the result m.in sports: football (Czerniak
et al 2006), karate (Sterkowicz, Żarow 1994), triathlon (Gradecka 1996), dance sport
(Pilewska 2002), rowing and canoeing (Skład, Krawczyk, Mayle 1994).
The measure of proper implementation of the training rowers competing in rowing,
and thus a high level of physical fitness and technical support during the actual
implementation of the daily training plan and periodic training camps. More than this, it is
important to draw the attention of both rowers on technical training - specialized for their
discipline and preparation for general physical fitness.
Analyzing the results of all tested paddlers and rowers can be concluded that:
1 In the studied group dominates the correct value BMI girls (67%), boys (80%).
2 Both groups have a silhouette leptosomatic.
References
1. Arska-Kotlińska M., Bartz J. (1993). Wybrane zagadnienia statystyki dla studiujących
wychowanie fizyczne, Skrypty AWF nr 85, Poznań.
2. Berek P. (2003). Nabór do wioślarstwa [w]: Wioślarstwo, (red.) Hening M., Polski Związek
Towarzystw Wioślarskich, Warszawa.
3. Czerniak U, M. Krzykała, D. Wieliński, E. Ziółkowska-Łajp (2006). Przewidywana
wysokość ciała chłopców uprawiających piłkę nożną - rzetelność prognozy w świetle badań
ciągłych, „Antropomotoryka”, t. 16, nr 33, s. 59-64.
4. Drozdowski Z. (1984). Antropologia sportowa, PWN, Poznań.
180
5. Grądcka E. (1996). Budowa ciała triathlonistów, „Wychowanie Fizyczne i Sport”, nr 4 s.
25-32.
6. Hening M. (2003). Wioślarstwo, Polski Związek Towarzystw Wioślarskich, Warszawa
7. Kowalski J., Koch R. (1976). Kajakarstwo Wioślarstwo, Wydawnictwo Sport i Turystyka,
Warszawa.
8. Pilewska W. (2002). Zróżnicowanie motoryczne oraz somatyczne tancerzy i tancerek
sportowego tańca towarzyskiego, „Roczniki Naukowe”, t. 11, AWF Gdańsk, s. 217-226
9. Przewęda R., Dobosz J. (2003). Kondycja fizyczna polskiej młodzieży, AWF, Warszawa
10. Raczek J. (1991). Podstawy szkolenia sportowego dzieci i młodzieży, Warszawa.
11. Seabra, A., J.A. Maia, R. Garganta, M.A. Janeira, P. Santos (1997). Is there an impact of
selection, training and maturation in body build, somatotype, physical fitness and explosive
strength? A study in Portuguese young soccer players, Conference: European Congress on
Sports Medicine, 23/26 September, Porto, Portugal, p.1.
12. Skład M, B. Krawczyk, B. Mayle (1994). Body build profiles of male and female rowers
and kayakers, “Biology of Sport”, t. 11, nr 4, s. 249-256.
13. Sozański H. (red.). (1999). Podstawy teorii treningu sportowego, Biblioteka Trenera,
Centralny Ośrodek Sportu, Warszawa.
14. Sterkowicz S, R. Żarów (1994). Charakterystyka budowy somatycznej zawodniczek
karate, Wychowanie Fizyczne i Sport”, t. 38, nr 3, s. 33-41.
15. Szklarska A, Z. Welon (2000). Prognoza wysokości ciała mężczyzn w Polsce w latach
2000-2020, „Wychowanie Fizyczne i Sport”, t. 44 nr 2, s. 13-19.
16. Woynarowska B. (2008), Edukacja zdrowotna, PWN, Warszawa.
17. Żarów R. (2005). Prognozowanie wysokości ciała człowieka - metody, możliwości i
znaczenie dla sportu, „Kultura Fizyczna”, nr 5-6 s. 3-6, 3.
18. Żarów R. (2004). Podstawy rozwoju biologicznego dzieci i młodzieży, „Med.Sportiva”, t.
8 suppl. 1 s. 33-48.
Wstęp
Wiedza na temat sportu i treningu wciąż się rozwija. Coraz więcej wiemy o funkcjonowaniu organizmu
człowieka. Lepiej potrafimy kierować złożonymi procesami wysiłkowej adaptacji, które są wynikiem wysokiego
poziomu wytrenowania.
Na zawodach nadal padają rekordy i przesuwana zostaje granica ludzkich możliwości. Wzrasta poziom
zaawansowania w dyscyplinach, w których liczy się piękno ruchu i wygrana w bezpośrednim kontakcie lub w
grze. Wszystkie te aspekty podnoszą atrakcyjność sportu, modę na jego trenowanie, przyciąga to przed
telewizory i na stadiony coraz więcej widzów.
Pomimo obszernej wiedzy o człowieku w różnych okresach ontogenezy nadal prowadzone są badania w
celu jej poszerzenia. Problemy dotyczące życia człowieka oraz jego rozwój cały czas skupiają uwagę wielu
teoretyków. Wśród nich znajduje się wielu specjalistów z wychowania fizycznego, dla których tematyka
wydolności fizycznej, potencjalnych możliwości i sprawności fizycznej opartych o wszechstronny rozwój
fizyczny jest podstawą codziennej działalności człowieka.
Wioślarstwo jest dyscypliną sportową, w której sukcesy na najwyższym poziomie osiąga się w późnym
wieku. Średnia wieku zawodników Igrzysk Olimpijskich lub Mistrzostw Świata Seniorów ciągle się podnosi.
Spore grono zawodników zdobyło najważniejsze medale na zawodach sportowych w wieku powyżej 30 lat. By
osiągnąć sukces w takim wieku proces szkolenia musi być prowadzony racjonalnie już od najmłodszych lat
(Hennig 2003).
Współczesny sport stawia na zawodniku bardzo wysokie wymagania, rade im może dać jedynie
jednostka o wybitnych predyspozycjach biologicznych i psychicznych. Dlatego też tak dużo rolę w sporcie
nabiera prawidłowy nabór i selekcja (Raczek 1991). D obór i selekcja do sportu je st wieloaspektowym
181
problemem: społecznym, etycznym, pedagogicznym i psychologicznym (Raczek 1991 s. 8).
Jedną z cech współczesnego edukowania jest odnajdywanie utalentowanych jednostek i kierowanie ich
rozwojem. Przez talent rozumieć można tutaj zdolność do podejmowania wybitnej działalności w danej
dziedzinie. Poszukiwanie ludzi z talentem przebiega od najwcześniejszych lat życia. Im wcześniej zostanie
odkryty talent tym większa możliwość rozwinięcia go w pełni. Trzeba pamiętać że nie każde dziecko jest
obdarzone talentem sportowym. Tylko wybrane jednostki mogą w swoim życiu osiągnąć najwyższe stopnie
podium. Na sam początek by rozpocząć proces poszukiwania trzeba oddzielić dzieci zdrowe zainteresowane
uprawianiem sportu. Dopiera później można rozpocząć rozpoznanie uzdolnień i właściwości które są pożądane
w danym sporcie. (...) Przez dobór rozumiemy takie postępowanie, które umożliwi wyłonienie osobników w
odpowiednim wieku najbardziej utalentowanych oraz rokujących rozwój cech i właściwości niezbędnych do
osiągnięcia w przyszłości wysokiego poziomu sportowego (Sozański 1999, s. 50).
Selekcja jest to długi proces szukania najbardziej uzdolnionych jednostek, kształtowania cech i
właściwości, dzięki którym te jednostki będą mogły osiągnąć wyskoki wynik sportowy w danej dyscyplinie.
Proces ten cechuje kilka ograniczeń:
- dotyczy dzieci i młodzieży
- obejmuje cechy i właściwości psychofizyczne
- selekcja odbywa się etapowo w procesie wieloletniego szkolenia.
Obecnie można wyróżnić trzy sposoby poszukiwania dzieci:
Selekcja naturalna (spontaniczna) - jest bardzo powszechna w krajach o wysokim poziomie kultury fizycznej i
bogatym zapleczu sportowo-rekreacyjnym. Elementy te sprzyjają rozwijaniu sportu dla wszystkich, co sprzyja
wychowaniu młodego społeczeństwa tak aby dbało o własne zdrowie i ciało, umożliwia to również szybszą
identyfikację dzieci o wyjątkowych predyspozycjach. W Tym przypadku przyjmuje się do grup wszystkich
zainteresowanych z założenia że każdy z nich może zrezygnować z wyczynu. Dzięki temu kształtujemy
prawidłowe postawy wobec sportu, które dają nam zaplecze na miarę mistrzostwa sportowego.
Selekcja intuicyjna - realizowana przez doświadczonych trenerów którzy na bazie swojego doświadczenia,
praktyki i fachowych wiadomości znają specyfikę danego sportu. Ze względu na subiektywizm postępowanie
jednej osoby powinno być realizowane przez grupę trenerów. Ważna jest tu liczba sprawdzianów by wyłonić
najlepszych.
Selekcja kompleksowa (kierowana) - wspólną cechą je s t tu kompleksowa ocena stanu funkcji organizmu i
procesów psychicznych za pośrednictwem wskaźników morfologicznych, fizjologicznych, psychofizjologicznych i
pedagogicznych (Sozański 1999 s. 53). Należy tutaj ocenić czy dziecko jest wstanie osiągnąć w przyszłości
wysokie wyniki sportowe i czy dziecko chce uprawiać sport, czy sprawia mu to przyjemność (Sozański 1999).
Raczek (1991) wyróżnia dwa sposoby poszukiwania dzieci:
Selekcja naturalna inaczej spontaniczna - polega ona na stopniowym rozwijaniu predyspozycji u dzieci które
same wyraziły chęć uprawiania danej dyscypliny. Realizowana jest ona przez określony czas treningu.
Selekcja sztuczna inaczej zorganizowana - polegająca na kwalifikowaniu do sportu jednostek wykazujących się
specyficznymi cechami dla danej dyscypliny, które mierzone są w sposób ciągły przez określone testy, zestaw
sprawdzianów i progres wyników sportowych. (Raczek 1991).
Selekcja przebiega kompleksowo z procesem wieloletniego szkolenia co pozwala wyróżnić następujące
etapy:
Selekcja wstępna na etapie szkolenia wszechstronnego - określa się możliwości dziecka w danej dyscyplinie w
oparciu o wskaźniki anatomiczno - morfologiczne, fizjologiczne , psychofizjologiczne i stan zdrowia.
Selekcja właściwa na etapie szkolenia ukierunkowanego - opiera się na określeniu osiągania przez kandydata
wysokich wyników na kolejnych etapach szkolenia, w oparciu o analizę tempa wzrostu mistrzostwa, zdolności
utrzymywania osiągniętego poziomu wyników, opanowywanie techniki.
Selekcja specjalistyczna na etapie przygotowania specjalnego - rozpoznać należy możliwości osiągania
wyników na arenie międzynarodowej, wykorzystuje się w tym celu wskaźniki trenerskie i psychologiczne.
I tak dzięki tym prawidłowością można wyróżnić takie rozwiązania organizacyjno-metodyczne:
Preselekcja - obserwacja dzieci w najmłodszym wieku (przed rozpoczęciem szkolenia).
Selekcja wstępna - kierowanie dzieci do szkolenia wszechstronnego, poszukiwanie dzieci uzdolnionych
sportowo ale bez wyboru specjalizacji. Pojawiają się wstępne sprawdziany określające stan zdrowia i sprawności
fizycznej.
Selekcja właściwa - po 2-4 latach szkolenia wszechstronnego następuje wybór jednostek o szczególnych
predyspozycjach sprawnościowych, funkcjonalnych i anatomicznych. Rozpoczęcie szkolenia ukierunkowanego
powinno być otwarte oceną postępów z szkolenie wszechstronnego, oceną budowy ciała.
Selekcja specjalistyczna - określa się szczegółowe możliwości związane z treningiem specjalistycznym w danej
dyscyplinie który jest tutaj zapoczątkowany (Sozański 1999).
182
Sozański (1999) wymienia takie kryteria selekcji jak:
• stan zdrowia,
• skład i budowa ciała,
• uzdolnienia ruchowe,
• sprawność fizyczna,
• dyspozycje psychiczne,
• wiek,
• wynik sportowy.
Ze względu na to, iż wioślarstwo jest dyscypliną sportu w której wysokie parametry fizyczną są
warunkiem osiągania wysokiego wyniku sportowego podczas selekcji wstępnej należy wziąć pod uwagę takie
parametry jak wysokość i masę ciała. Pamiętać trzeba o tym, że dziewczęta dojrzewają szybciej i po 14 roku
życia wzrost się już za dużo u nich nie zmienia. A chłopcy po 14 roku życia nadal systematycznie rosną.
Selekcja dzieci do sekcji wioślarskiej powinna być robiona na początku roku szkolnego, tak by jeszcze
przed zimą można było rozpocząć pierwsze treningi na wodzie. W okresie zimowym trzeba dzieci przygotować
bardzo dobrze z zakresu ogólnorozwojowego, a na początku wiosny wypracować tak technikę, by był możliwy
pierwszy start w zawodach. Jeżeli rozpoczęlibyśmy nabór wiosną to start na żadnych zawodach nie był by
możliwy tego sezonu. Podstawowy treningi wytrzymałości trwa 2-3 lata. Dlatego też powinno się rozpocząć
nabór w wieku 13-14 lat jeżeli zrobimy to później będzie trzeba zmienić program - opracować specjalny plan. Z
doświadczeń wynika że jeżeli rozpoczynamy prace ze starszymi zawodnikami skraca się czas treningu
podstawowego i na ogół przyspiesza się rozwój techniczny, ale skrócenie rozwoju podstawowego do okresu
mniejszego niż 2 lata nie jest zalecane (Kowalski, Koch 1976).
Jak pisze Hening (2003) jedną z istotnych cech by osiągnąć wynik sportowy w wioślarstwie jest
budowa ciała. Wieloletnie obserwacje zawodników na igrzyskach olimpijskich pokazały że wynik wioślarstwie
jest silnie powiązany z cechami somatycznymi oraz wiekiem. Przeprowadzono analizę budowy ciała wioślarzy
w latach 1960-1992. Wioślarze startujący na igrzyskach w Barcelonie byli średnio wyżsi o około 8 cm posiadali
też większa masa ciała o 8.5 kg. Masa wioślarzy na igrzyskach olimpijskich w Sydney wynosiła około 91 kg
przy średniej wysokości ciała 192 cm.
W 1998 roku w okresie ferii zimowych została przeprowadzona pierwsza faza naboru do wioślarstwa.
Miała ona na celu dobór dziewcząt i chłopców z klasy V i VI do grupy preselekcyjnej poprzez:
- wstępną ocenę budowy somatycznej - opierano się na teorii, że dzieci wyższe od swoich rówieśników mają
szansę w przyszłości osiągnąć znaczące parametry wysokości ciała. Przyjęto że dziewczęta w wieku 11 lat
powinny przekraczać 158 cm, a 12-letnie 163 cm, 11 letni chłopcy 156 cm, a 12 letni 163 cm. Podczas przeglądu
nie można pominąć wagi lekkiej - osoby niższe o wysokich parametrach wydolnościowych również kierowane
były na badania lekarskie do przychodni sportowo - lekarskiej;
- wstępną ocenę uzdolnień ruchowych - obserwowanie młodzieży podczas wiosłowania na ergometrze
wioślarskim Concept II i na basenie wioślarskim;
- wstępną ocenę sprawności fizycznej - wykonanie 4 ćwiczeń ogólnorozwojowych ocenianych przez trenerów;
- wstępną ocenę wydolności ogólnej na ergometrze Concept II;
- skierowanie wytypowanych dzieci na badania lekarskie.
Pierwszy etap naboru do sekcji wioślarskiej WTW.
1. Kontrola stanu zdrowia poprzez badania lekarskie w przychodni specjalistycznej gdzie zespół odrzuca z
dalszego postępowania kwalifikacyjnego osoby u których pojawiły się przeciwwskazania do uprawiania
wioślarstwa.
2. Kontrola budowy somatycznej.
3. Uzdolnienia ruchowe (motoryczne).
4. Sprawność fizyczna.
5. Dyspozycje psychiczne.
6 . Wiek: szkieletowy, rozwoju biologicznego, wtórnych cech płciowych.
Rejestrowanie wyników podczas naboru i ich ocena
Podczas badań wieku biologicznego przyjęto skale od 0 do 6 :
• Kat. 0 Wyjątkowo spóźniony rozwój (rozwój somatyczny spóźniony o więcej niż 30 miesiące
względem wieku kalendarzowego)
• Kat. 1 Rozwój spóźniony (od 18 do 30 miesięcy opóźniony rozwój somatyczny względem wieku
kalendarzowego)
• Kat. 2 Rozwój normalny z tendencja do rozwoju opóźnionego ( rozwój opóźniony od 6 do 18 miesięcy
względem wieku kalendarzowego)
183
• Kat. 3 Rozwój normalny ( Plus minus 6 miesięcy)
• Kat. 4 Rozwój normalny z tendencją rozwoju wczesnego (od 6 do 18 miesięcy rozwoj somatyczny
wyprzedza wiek kalendarzowy)
• Kat. 5 Wczesny rozwój ( od 18 do 30 miesięcy rozwój somatyczny wyprzedza wiek kalendarzowy)
• Kat. 6 Rozwój wybitnie przyśpieszony ( Rozwój somatyczny przyspieszony o więcej niż 30 miesięcy
niż wiek kalendarzowy)
Ocena techniki wiosłowania na ergometrze wioślarskim
Trener pokazuje kilka pełnych cykli wiosłowania i prosi o zapamiętanie ruchu który wykonuje. Dzieci
siadają na ergometrach i starają się powtórzyć ruch wiosłowania. Trener ocenia każdego uczestnika który
wykonuje ten ruch.
Oceny:
• 0 pkt - ruch wykonany źle
• 1 pkt - ruch wykonany niedokładnie
• 2 pkt ruch wykonany poprawnie
Po przebytej próbie techniki trener ustawia ergometr na 2 minuty pracy i poleca zjechanie jak największej liczby
metrów ( forma wyścigu). Ilość metrów zapisuje na karcie zawodnika.
Ocena techniki wiosłowania na basenie wioślarski.
Trener wykonuje pokaz jak wiosłować samymi rękoma i jak wykonać pełen cykl wioślarski.Ćwiczący zajmują
miejsca do ćwiczenia i wykonują ćwiczenie same ręce i pełen cykl wioślarski, trenerocenia takimi samymi
kryteriami jak na ergometrze wioślarskim.
Oceny z wszystkich prób są wpisywane do karty ocen zawodnika.
Drugi etap naboru
Wszyscy uczestnicy zgłoszeni na badania wykonują każdą próbę objęta programem testu. Wyniki prób
nanoszone są na arkusz zbiorczy i punktowane zgodnie z ryciną 16 punktacji poniżej.
•
Pomiar wysokości ciała
•
Określanie wieku biologicznego
•
Bieg na dystansie 1500m
•
Podciąganie na drążku w zwisie podpartym
•
Uginanie i prostowanie RR w podporze leżąc przodem
•
Skłony tułowia z leżenia tyłem
•
Skłony tułowia z leżenia przodem
•
Wyskoki z przysiadu
•
Dociąganie sztangi w leżeniu
•
Częstotliwość treningu
Wyniki wszystkich prób w połączeniu z oceną wieku biologicznego dadzą rankingową listę dzieci wśród których
przeprowadzono próby (Berek 2003).
Morfologiczne kryteria doboru dzieci do wioślarstwa w wieku 13 -18 lat.
W Moskwie w Katedrze Antropologii i Instytutu Sportu zostały przeprowadzone badania
antropologiczne wioślarzy i wioślarek w różnym wieku i z różnym stażem treningowym (Martirosow 1985).
Analizie poddane 90 parametrów z czego 7 zostało wyodrębnione jak najistotniejsze dla tej dyscypliny
sportowej. Są nimi:
1. Wysokość ciała (cm)
2. Siąg poziomy (cm)
3. Długość kończyny dolnej, od krętacza większego do końca obciągniętych pleców
4. Długość tułowia, od poziomu na którym siedzi mierzony do 7 kręgu szyjnego
5. Waga ciała (kg)
6. Masa mięśniowa (%)
7. Masa tłuszczowa (%)
Wybrane parametry i wskaźniki zostały ujęte w specjalna skale. Wyróżnia ona 5 kategorii rozwoju:
Kategoria A - niska - 1 pkt
Kategoria B - poniżej średniej - 2 pkt
Kategoria C - średnia - 3 pkt
Kategoria D - powyżej średniej - 4 pkt
Kategoria E - wysoka - 5 pkt
184
Cele badawcze
Celem badania jest uzyskanie informacji na temat stanu cech somatycznych wioślarek i wioślarzy
należących do klubu RTW Lotto Bydgostia w Bydgoszczy. Badania zostały przeprowadzone w Regionalnym
Towarzystwie Wioślarskim Bydgostia, który znajduje się w Bydgoszczy przy ulicy Żupy 4. Jest to najlepszy
klub wioślarski w Polsce, ma on duży dorobek medalowy z areny światowej jak i krajowej.
M ateriał i metoda badań
Badania zostały przeprowadzone pod koniec jesieni 2012 roku i wzięło udział 30 uczniów urodzonych
w roku 1998 (15 dziewcząt i 15 chłopców) uczących się w gimnazjum nr 6 przy ul. Karłowicza. Zawodnicy
trenują od pierwszej klasy gimnazjum sześć razy w tygodniu. Wszyscy biorący udział w badaniach posiadali
aktualne badania sportowe (karta zdrowia sportowca, wydaną przez Wojewódzką Przychodnie
Sportowo-Lekarską w Bydgoszczy).
Pomiaru rozwoju cech somatycznych takich jak wysokość i masa ciała, wykonano przy użyciu wagi
lekarskiej wyposażonej w antropometr przy obecności pielęgniarki. Badana młodzież ubrana była w strój
sportowy bez obuwia sportowego. Przebieg badania:
- masa ciała - badani wchodzili na wagę lekarską bez obuwia, przyjmowali sylwetkę wyprostowaną, o stopach
złączonych, twarzą skierowaną w stronę odważników. Pomiar został wykonany z dokładnością do 0,5 cm.
- wysokość ciała - badani wchodzili na wagę wyposażoną we wzrostomierz , ustawiali się tyłem do miary,
przyjmowali sylwetkę wyprostowaną, kończyny górne wzdłuż tułowia, stopy złączone. Pomiar wykonano z
dokładnością do 0,1 kg.
Uzyskane wyniki pomiarów zostały wykorzystane do określenia typów budowy ciała każdego
badanego. Kretschmer w swoim systemie wyróżnia 3 typy sylwetki ciała:
- typ leptosomatyczny - charakteryzujący się wąską i wydłużoną budową o małej masie ciała, wydłużoną twarzą
i szyją, płaską i wąską klatką, smukłymi słabo umięśnionymi kończynami;
- typ atletyczny - wyróżnia się silnie rozwiniętym kośćcem i mięśniami nadając charakter silnej budowy ciała;
- typ - pykniczny - cechuje słabo rozwinięte umięśnienie, drobny szkielet, tendencja do tycia, szeroka i dobrze
sklepiona klatka piersiowa, szeroka twarz, barki i miednica, krótka szyja i kończyny.
Budowa fizyczna badanej młodzieży została scharakteryzowana wg Kretschmera na podstawie
wskaźnika Rohrera z wykorzystaniem klucza Curtiusa (Drozdowski 1984):
masa ciapa w gramach ' 100
Wskaźnik Rohrera
I =
,
,3
(wysokoun ciapa w cm )
Normy sylwetek według formuły Curtiusa:
Typ leptosomatyczny
x - 1,27
Typ atletyczny
1,28 - 1,49
Typ pykniczny
1,50 - x
Ocenę wielkości wskaźnika BMI określono wg klasyfikacji Woynarowskiej (2008, s. 284).
Wyniki badań poddano obróbce statystycznej i obliczono:
- średnią arytmetyczną, odchylenie standardowe, różnicę średnich arytmetycznych, istotność statystyczną różnic,
współczynnik zmienności. (Arska-Kotlińska, Bartz 1993).
Analiza wyników badań
Tabela 1. Charakterystyka liczbowa wysokości i masy ciała badanych dziewcząt
L.p.
WYSOKOŚĆ
MASA
CIAŁA [cm]
CIAŁA [kg]
162,5
48,9
1.
2.
181
72,1
3.
164
55
4.
169
54
5.
171
67,2
6.
169
67,6
7.
171
74,8
185
8.
9.
174
70,8
167
77,7
10.
175
57,8
11.
175
62,8
12.
177,5
85,1
13.
168,5
64,1
14.
175,5
79,3
15.
176
57,8
(Źródło: opracowanie własne)
Tabela 2. Charakterystyka liczbowa wysokości i masy ciała badanych chłopców
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10 .
11.
12.
13.
14.
15.
WYSOKOŚĆ
CIAŁA [cm]
MASA
CIAŁA [kg]
189
70,3
182
74,4
182
70,6
180,5
70,5
171
69,8
177,5
70,2
179
65,1
184,5
82,6
176
67,5
180
67,4
176
62,1
179,5
62,9
179
98,9
183
65,1
175
70,9
(Źródło: opracowanie własne)
Tabela 3 zawiera charakterystykę liczbową wysokości ciała badanych dziewcząt i chłopców wyrażona
w cm. Średnia arytmetyczna wysokości ciała dziewcząt wynosi 171,73cm natomiast chłopców 179,60cm.
Różnica średnich wysokości ciała pomiędzy badanymi grupami wynosi 7,87cm na korzyść chłopców.
Współczynnik zmienności „v” w obydwóch przypadkach klasyfikuje się na małym poziomie. Wynik testu u =
4,53 i jest różnicą statystycznie istotną na poziomie 1%.
Tabela 3. Charakterystyka liczbowa wysokości (cm) ciała badanych dziewcząt i chłopców
Min
Badana grupa
N
D
6
V
u
x
Max
162,5
Dziewczęta
15
171,73
5,15
0,029
3%
181
7,87
4,53**
171
Chłopcy
15
179,60
4,33
0,024
2%
189
(Źródło: opracowanie własne)
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df =¥ = 2,04; t a =0,01; df =¥ = 2,75
W tabeli 4 została przedstawiona charakterystyka liczbowa masy ciała badanych grup wyrażona w kg. Z
analizy danych wynika, że badani chłopcy wykazali się większą masą ciała o 4,89kg od badanych dziewcząt.
Współczynnik zmienności w badanych grupach występuje na znacznym poziomie. Wynik testu u = 1,36 i nie jest
różnicą statystycznie istotną.
186
Tabela 4. Charakterystyka liczbowa masy (kg) ciała badanych dziewcząt i chłopców
Min
Badana grupa
N
x
6
D
V
u
Max
48,9
Dziewczęta
15
66,33
10,43
85,1
62,1
Chłopcy
15
71,22
0,157
16%
4,89
1,36*
9,13
98,9
(Źródło: opracowanie własne)
0,128
13%
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df =¥ = 2,04; t a =0,01; df =¥ = 2,75
>
Wskaźnik BMI
W poniższych tabelach 5, 6 i 7 zostały przedstawione charakterystyki badanych dziewcząt i chłopców z
uwzględnieniem klasyfikacji podstawowej wskaźnika BMI. Z analizy zebranego materiału wynika, że wśród
badanych grup dominuje wartość prawidłowa wskaźnika BMI (dziewczęta 67%, chłopcy 80%). Ponad to u
dziewcząt występuje nadwaga (20%) oraz otyłość (13%). U chłopców oprócz wartości prawidłowej (80%)
występuje także nadwaga (13%) i otyłość (7%).
Tabela 5. Wskaźnik BMI - klasyfikacja podstawowa badanych dziewcząt
L.p.
WYSOKOŚĆ
CIAŁA [m]
MASA
CIAŁA [kg]
WSKAŹNIK BMI
KLASYFIKACJA
PODSTAWOWA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
1,625
1,81
1,64
1,69
1,71
1,69
1,71
1,74
1,67
1,75
1,75
1,775
1,685
1,755
1,76
48,9
72,1
55
54
67,2
67,6
74,8
70,8
77,7
57,8
62,8
85,1
64,1
79,3
57,8
18,51
22,00
20,44
18,90
22,98
23,66
25,58
23,38
27,86
18,87
20,50
27,01
22,57
25,74
18,65
prawidłowa
prawidłowa
prawidłowa
prawidłowa
prawidłowa
nadwaga
nadwaga
prawidłowa
otyłość
prawidłowa
prawidłowa
otyłość
prawidłowa
nadwaga
prawidłowa
(Źródło: opracowanie własne)
Tabela 6 . Wskaźnik BMI - klasyfikacja podstawowa badanych chłopców
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
WYSOKOŚĆ
CIAŁA [m]
1,89
1,82
1,82
1,805
1,71
1,775
1,79
1,845
1,76
MASA
CIAŁA [kg]
70,3
74,4
70,6
70,5
69,8
70,2
65,1
82,6
67,5
187
WSKAŹNIK
BMI
19,68
22,46
21,31
21,63
23,87
22,28
20,31
24,26
21,79
KLASYFIKACJA
PODSTAWOWA
prawidłowa
prawidłowa
prawidłowa
prawidłowa
nadwaga
prawidłowa
prawidłowa
nadwaga
prawidłowa
10.
11.
12.
1,80
1,76
1,795
1,79
1,83
1,75
13.
14.
15.
67,4
20,80
62,1
20,04
62,9
19,52
98,9
30,86
65,1
19,43
70,9
23,15
(Źródło: opracowanie własne)
prawidłowa
prawidłowa
prawidłowa
otyłość
prawidłowa
prawidłowa
Tabela 7. Wskaźnikiem BMI badanych dziewcząt i chłopców
Niedowaga
Badana
grupa
N
< 16,3
N
%
Wartość
prawidłowa
16,4-23,3
N
%
Nadwaga
N
>23,4
%
Otyłość
>25,8
N
%
Badane
dziewczęta
15
0
0
10
67
3
20
2
13
Badani
chłopcy
15
0
0
12
80
2
13
1
7
(Źródło: opracowanie własne)
Tabela 9, 10 i 11 przedstawia charakterystykę trzech typów somatycznych badanych grup wg
Kretschmera. Wyniki badań, które zostały przedstawione w poniższych tabelach wykazały, że wśród dziewcząt
dominuje typ leptosomatyczny - 7 dziewcząt, co stanowi 47%, później typ atletyczny stanowiący 40% - 6
dziewcząt natomiast sylwetka pykniczna występuje u 2 dziewcząt co stanowi 13% ze wszystkich przebadanych
dziewcząt. Wśród badanych chłopców również przeważa typ leptosomatyczny 73% - 11 badanych, ponadto 3
chłopców (20%) reprezentuje typ atletyczny, zaś 2 (13%) charakteryzuje się typem pyknicznym.
Tabela 9. Charakterystyka typu budowy ciała badanych dziewcząt wg Kretschmera______________
L.p.
Masa
Wysokość ciała
Wskaźnik
Typ budowy ciała
Ciała [g]
[cm]
Rohrera
1.
48900
162,5
1,13
Leptosomatyczny
2.
72100
181
1,21
Leptosomatyczny
3.
55000
164
1,24
Leptosomatyczny
4.
54000
169
1,11
Leptosomatyczny
5.
67200
171
1,34
Atletyczny
6.
67600
169
1,40
Atletyczny
7.
74800
171
1,49
Atletyczny
8.
70800
174
1,34
Atletyczny
9.
77700
167
1,66
Pykniczny
10.
57800
175
1,07
Leptosomatyczny
11.
62800
175
1,17
Leptosomatyczny
12.
85100
177,5
1,52
Pykniczny
13.
64100
168,5
1,33
Atletyczny
14.
79300
175,5
1,46
Atletyczny
15.
57800
176
1,07
Leptosomatyczny
(Źródło: opracowanie własne)
Tabela 10. Charakterystyka typu budowy ciała badanych chłopców wg Kretschmera
188
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Masa
Ciała [g]
70300
74400
70600
70500
69800
70200
65100
82600
67500
67400
62100
62900
98900
65100
70900
Wysokość ciała
[cm]
189
182
182
180,5
171
177,5
179
184,5
176
180
176
179,5
179
183
175
Wskaźnik
Rohrera
1,04
1,23
1,17
1,19
1,39
1,25
1,13
1,31
1,23
1,15
1,13
1,08
1,72
1,06
1,32
Typ budowy ciała
Leptosomatyczny
Leptosomatyczny
Leptosomatyczny
Leptosomatyczny
Atletyczny
Leptosomatyczny
Leptosomatyczny
Atletyczny
Leptosomatyczny
Leptosomatyczny
Leptosomatyczny
Leptosomatyczny
Pykniczny
Leptosomatyczny
Atletyczny
(Źródło: opracowanie własne)
Tabela 11. Charakterystyka liczbowa typów somatycznych wg Kretschmera badanych grup
Badana grupa
Typ leptosomatyczny
Typ atletyczny
Typ pykniczny
N
Badane dziewczęta
Badani chłopcy
15
15
x - 1,27
N
%
1,28 - 1,49
N
%
47
6
11
73
3
(Źródło: opracowanie własne)
7
40
20
1,50 - x
N
%
2
1
13
7
Podsumowanie i wnioski
Rozwój fizyczny, sprawność fizyczna, tempo dojrzewania płciowego, zdolność do pracy i ogólnego
dobra organizmu są głównymi kryteriami stanu zdrowia człowieka. Badania Przewędy i Dobosza (2003)
wykazują ciągłą tendencję intensywniejszego wzrostu i dojrzewania fizycznego. Obserwacje te dają dowody na
dobry stan zdrowia obecnego młodego pokolenia.
Już w odległej przeszłości wykonywane były prace nad poznaniem ruchu. W ostatnich latach dostrzec
można intensywność badań, które mają na celu stworzenie konstrukcji teoretycznej motoryki człowieka
stosowanych w różnych dziedzinach praktycznych (Sozański 2000).
Problem badawczy rozwoju somatycznego i motorycznego nurtuje wielu badaczy. Umiejętność
prawidłowej oceny wieku rozwojowego i umiejętność przewidywania budowy ciała młodych sportowców daje
możliwość ewentualnego określenia czasu i wielkości wyników sportowych danego zawodnika ( Szklarska,
Welon 2000, Żarow 2004, 2005).
W większości dyscyplinach sportowych zaczęto wykorzystywać pomiary ciała do etapu selekcji.
Znalezieniem modelu somatycznego i motorycznego przyszłego sportowca zajmował się Seabra (1997).
W każdej dyscyplinie na poziomie sportu wyczynowego można znaleźć zainteresowania budową
somatyczną, przewidywaniami rozwoju i jego wpływu na wynik sportowy m.in: w piłce nożnej (Czerniak i wsp.
2006), w karate (Sterkowicz, Żarow 1994), triatlonie (Grądecka 1996), tańcu sportowym (Pilewska 2002),
wioślarstwie i kajakarstwie (Skład, Krawczyk, Mayle 1994).
Miernikiem odpowiedniej realizacji treningu wioślarzy jest udział w zawodach wioślarskich, a co za
tym idzie wysoki poziom sprawności fizycznej i technicznej uzyskany podczas właściwego realizowania
codziennego planu treningowego i okresowych obozów szkoleniowych. Ponad to ważne jest aby wioślarze
zwrócili uwagę zarówno na szkolenie techniczne - specjalistyczne dla swojej dyscypliny jak i przygotowanie
dotyczące ogólnej sprawności fizycznej.
Analizując wszystkie wyniki badań przebadanych wioślarzy i wioślarek można wywnioskować, że:
1. W przebadanych grupach dominuje wartość prawidłowa BMI dziewczęta (67%), chłopcy (80%).
189
2. Badane grupy charakteryzują się sylwetką leptosomatyczną.
Piśmiennictwo
1. Arska-Kotlińska M., Bartz J. (1993). Wybrane zagadnienia statystyki dla studiujących wychowanie fizyczne,
Skrypty AWF nr 85, Poznań.
2. Berek P. (2003). Nabór do wioślarstwa [w]:Wioślarstwo, (red.) Hening M., Polski Związek Towarzystw
Wioślarskich, Warszawa.
3. Czerniak U, M. Krzykała, D. Wieliński, E. Ziółkowska-Łajp (2006). Przewidywana wysokość ciała chłopców
uprawiających piłkę nożną - rzetelność prognozy w świetle badań ciągłych, „Antropomotoryka”, t. 16, nr 33, s.
59-64.
4. Drozdowski Z. (1984). Antropologia sportowa, PWN, Poznań.
5. Grądcka E. (1996). Budowa ciała triathlonistów, „Wychowanie Fizyczne i Sport”, nr 4 s. 25-32.
6 . Hening M. (2003). Wioślarstwo, Polski Związek Towarzystw Wioślarskich, Warszawa
7. Kowalski J., Koch R. (1976). Kajakarstwo Wioślarstwo, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa.
8 . Pilewska W. (2002). Zróżnicowanie motoryczne oraz somatyczne tancerzy i tancerek sportowego tańca
towarzyskiego, „Roczniki Naukowe”, t. 11, AWF Gdańsk, s. 217-226
9. Przewęda R., Dobosz J. (2003). Kondycja fizyczna polskiej młodzieży, AWF, Warszawa
10. Raczek J. (1991). Podstawy szkolenia sportowego dzieci i młodzieży, Warszawa.
11. Seabra, A., J.A. Maia, R. Garganta, M.A. Janeira, P. Santos (1997). Is there an impact of selection, training
and maturation in body build, somatotype, physical fitness and explosive strength? A study in Portuguese young
soccer players, Conference: European Congress on Sports Medicine, 23/26 September, Porto, Portugal, p.1.
12. Skład M, B. Krawczyk, B. Mayle (1994). Body build profiles of male and female rowers and kayakers,
“Biology of Sport”, t. 11, nr 4, s. 249-256.
13. Sozański H. (red.). (1999). Podstawy teorii treningu sportowego, Biblioteka Trenera, Centralny Ośrodek
Sportu, Warszawa.
14. Sterkowicz S, R. Żarów (1994). Charakterystyka budowy somatycznej zawodniczek karate, „Wychowanie
Fizyczne i Sport”, t. 38, nr 3, s. 33-41.
15. Szklarska A, Z. Welon (2000). Prognoza wysokości ciała mężczyzn w Polsce w latach 2000-2020,
„Wychowanie Fizyczne i Sport”, t. 44 nr 2, s. 13-19.
16. Woynarowska B. (2008), Edukacja zdrowotna, PWN, Warszawa.
17. Żarów R. (2005). Prognozowanie wysokości ciała człowieka - metody, możliwości i znaczenie dla sportu,
„Kultura Fizyczna”, nr 5-6 s. 3-6, 3.
18. Żarów R. (2004). Podstawy rozwoju biologicznego dzieci i młodzieży, „Med.Sportiva”, t. 8 suppl. 1 s.
33-48.
190
Journal of H ealth Sciences. 2013; 3 (9): 191-216
The journal has had 4 points in M inistry of Science and H igher E ducation of Poland param etric evaluation. P art B item 683.
© The A uthor (s) 2013;
This article is published with open access at L icensee Open Journal System s of University Radom in Radom , Poland
Open Access
This article is distributed under the term s of the Creative Com m ons Attribution Noncom m ercial L icense w hich perm its any
noncom m ercial use, distribution, and reproduction in any m edium , provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the term s of the Creative Com m ons Attribution Non Com mercial License
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich perm its unrestricted, non com m ercial use, distribution and reproduction in
any m edium , provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 15.07.2013. Revised: 21.09.2013. Accepted: 21.09.2013.
Targeting motor skills in junior high school rowers from
RTW club LOTTO Bydgostia in Baydgoszcz
Ukierunkowane zdolności motoryczne wioślarzy w wieku gimnazjalnym z klubu RTW
Lotto Bydgostia w Bydgoszczy
Miłosław Kędzierski, Małgorzata Pezala, Marek Napierała, Walery Zukow
Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Keywords: ability targeted at junior high school rower.
Słowa kluczowe: zdolności ukierunkowane, wioślarze w wieku gimnazjalnym.
Abstract
The aim of the study was to determine the targeted motor skills in junior high school rowers from the club RTW
Lotto Bydgostia in Bydgoszcz.
Double-tests were carried out in autumn 2012 and spring 2013, and the study group consisted of 30 patients (15
girls and 15 boys).
To measure the level of targeted motor skills used in three attempts made in the gym: tightening rods, lying in
front, push rods, lying back, lying tightening rods in front and four attempts at rowing ergometer.
Based on the results, the following calculation: standard deviation, arithmetic mean, arithmetic difference,
statistical significance of differences, the coefficient of variation, the correlation coefficient. The results are
presented tables.
Streszczenie
Celem badań było określenie ukierunkowanych zdolności motorycznych wioślarzy w wieku gimnazjalnym z
klubu RTW Lotto Bydgostia w Bydgoszczy.
Dwukrotne badania były przeprowadzone jesienią 2012 roku i wiosną 2013 roku, a grupa badana składała się z
30 osób (15 dziewcząt i 15 chłopców).
Do pomiaru poziomu ukierunkowanych zdolności motorycznych wykorzystano 3 próby wykonane na siłowni:
dociąganie sztangi w leżeniu przodem, wypychanie sztangi w leżeniu tyłem, dociąganie sztangi w leżeniu
przodem oraz 4 próby na ergometrze wioślarskim.
Na podstawie uzyskanych wyników dokonano następujących obliczeń: odchylenie standardowe, średnia
arytmetyczna, różnica średnich arytmetycznych, istotność statystyczna różnic, współczynnik zmienności,
współczynnik korelacji. Uzyskane wyniki zostały przedstawione tabelach.
191
Introduction
Rowing is a sport in which success at the highest level achieved in later life. The
average age of the players the Olympic Games or World Championships Seniors still going
up. Large group of athletes won medals at major sporting events over the age of 30 years. To
succeed in this age of the training process must be carried out reasonably early age (Hennig
2003).
The origins of the modern rowing back to the times before Christ. We find them at the
Polynesian peoples, Arab countries, the ancient Romans, Greeks, Turks and African Niger.
Like the way today's paddling canoes or boats moving with long oars, had just such a drive
commercial galleries and warships.
Today's rowing has its origins in England. There's rivers and canals allow the use of
rowing transport. A large number of rowing boats on the rivers was the cause of the collision.
King Henry VII began to issue licenses to master and apprentice. Licensing Exams fallen at a
time when there is rowing regatta. In 1717 games were played among carriers originating
from the lower orders of the prize founded by the London-based actor Doggett.
In the second half of the eighteenth century, there were a lot of races with the
participation of carriers. Racing on racing boats have been launched by the students of
Cambridge and Oxford in 1829 on the River Thames in the eights competition. It is these
competitions gave opinions with rowing is a sport gentlemen. In 1839 the first race was held
in Henley under royal patronage, they took on a very high level. Regate these are played
today and next to the tennis at Wimbledon and horse racing are among the most prestigious.
In the nineteenth century, in the thirties, rowing started to develop dynamically.
The first rowing club in the world was founded in New York and in Europe, was
founded in Hamburg in 1834. In the thirties, rowing became a hit in France, Italy, Belgium,
Switzerland, Russia. In Hamburg were held in 1844, the first race on the highway triangle.
With the development of rowing appeared new types of boats. In 1760, in England, 10-8
floats on personal boats. In 1811 was constructed six seater boat. All these boats helmsman
steered. In 1830 was put into use metal outrigger that were attached to the side of the boat and
stepped aside from the fulcrum axis paddle boat. In 1857, four of them were built that uses a
movable seat, they allowed the use of the leg work while rowing, the sliding saddle used the
Oxford settlement introducing this system to eight. 1880 years move saddle began to wheelie
on a special substrate.
Very well developing rowing has given rise in 1892, the International Federation of
Rowing FISA. It is this organization took place in 1892, the first European Championships
Men, which in 1962 was transformed into the World Cup. Since 1900 is rowing in the
Olympics. Women first took part in the European Championships in 1954 women. In
Montreal in 1976 when the Olympic Games were also women's competition
(http://www.pztw.org.pl).
Polish Rowing ended up in the nineteenth century At that time, the state-vocational
Polish invaders under occupation who did not agree to the creation of Polish sports
organizations. The first company that was founded in rowing during those years was mostly in
German burghers and called the Yacht Club River, it was founded in Warsaw in 1872. The
first Polish Rowing Club was founded in 1878 and was called the Warsaw Rowing
Association. In 1914, it was possible to charge rowing seven companies operating in the
Russian zone, the Austrian company were four and Prussian 2 After Poland regained its
192
independence has been called the Polish Association of Rowing Associations (PZTW)
December 9, 1919 and headquartered in Warsaw. He began the massive development of
rowing discipline, it can be particularly seen in Warsaw, in the areas of Pomerania and Poznań
region. In 1929 PZTW concentrated to 19 which had 2490 members, four years later it was
7,000 rowers from 25 companies. In 1938 PZTW brings together 66 clubs and 8,100 players.
Just before the same war company reported operating 72 boats.
The first Polish Championships were held only in fours competition in 1920, an annual
competition were coming up in 1929 Polish Championships were played in the same
competitions as many as in the FISA. In Lomza 1900 years when the first settlements female,
eleven years later in Kraków, and twelve years later formed a separate Warsaw club rowers.
Separate formed a rowing club in Bydgoszcz, Poznan, Kalisz and Vilnius.
In 1924, Poland is admitted to FISA as 11 a member of this organization and this year
it will start in the Olympic Games in Paris, the two settlements would Referring dropped off
in qualifying (Single men and four with coxswain). Two years later, Poland starts for the first
time at the European Championships. Poles starting in the years 1926-1938 at the European
Championships earn four gold medals, 5 silver and 8 bronze (Kobanedza 2009, pp. 5 - 9).
Evaluation and monitoring of sport training rowers
Coach and player are interested in the progress that occurred in the training process
from the start of training. Larger right to exist is to regularly monitor the development of a
smaller number of elements and accurately record them during the training process, than to
carry out frequent checks of progress that were to unsystematic (Smith, Koch 1976)
An important link in the control training, a proper control of the process of change
during the course of the player's body. It is part of assessing the effects of work and allows the
correct choice of methods and means of training. Control is comprehensive, so for all
components critical to obtaining the best results in competition. In that case, it includes
biomedical, psychological and pedagogical aspects of sports preparation.
Content inspection should include an assessment of the health status of the player, the
training load, sports results, technical movements and postures in the competition (Raczek
1991).
Checks the training process can be divided into control performance (grade and performance
training) and control the effects of post-training.
Control performance is what creates the training load, namely:
number of training units,
total duration of the training sessions,
frequency of training,
labor intensity,
means, methods and forms of activities,
treatments and procedures to support training.
Control effects of training divided into control of the body and control of athletic
achievements (Sozański 1999).
The control model of the body rower should include:
- Construction of somatic,
- Potential efficiency (VO2max/min, oxygen pulse, anaerobic threshold average power,
tightening the burden laid horizontally on the bench for 7 minutes weighing 60 kg, the
resulting time rowing simulator at a distance of 2 km)
193
- The level of technical preparation (style boating, nature forces during the sweep oar)
- Prepare the tactical level (the ability to start finishing at the right moment, the stability of the
boat speed)
- The level of mental preparation (the ability to concentrate, resistance to stress caused by
participation in this event) (Borysiuk 1992).
Model control of home rower should include:
- Biomechanical parameters of movement rower
- Distribution of boat speed over a distance,
- The average rate of rowing and its changes during the race,
- The average length of the "step rowing” and its changes during the race,
The rowing exercise is complex and lengthy, so the model of the control system should
include three layers, and thus the three types of control:
- Current control:
a quality of work - based on the video recording is visual observation and analysis of the
embodiment of exercise,
b internal body burden - follow your heart with sport-testers during the first part of your
workout and rest
- Operational control:
a quality of work - the same as the current control plus measurement of forces generated on
the outrigger and kinematic parameters rower and rowing boats,
b energy efficiency mechanisms - performance test on the Concept II rowing ergometer in
order to obtain information about trends and the state of development of the aerobic and
anaerobic energy conversion circuit,
c degree of fatigue - daily measurement flexor strength fingers and a record of the messages
in the form of the curve in order to obtain information on the standby player to intense
exercise,
- Periodic inspection:
a quality of your work - tests similar to the operational control,
b energy efficiency mechanisms and the musculoskeletal system:
• limit oxygen
• power efficiency muscular arms and legs (the maximum possible force the
trunk, leg extensors, shoulder flexors)
• shoulder muscle strength endurance
• attempt to drive the Concept II ergometer for 8 km or 20 minutes at an intensity 75 85% of the maximum (Ważny et al, 1992, p 11-23).
Research Objectives
The aim of this study was to determine the level of targeted motor skills rowers and paddlers
in the middle school age belonging to the club RTW Lotto Bydgostia in.
Specific objectives:
1 How to increase the efficiency of targeted youth after burnout of the winter?
2 What is the coefficient of variation of the studied traits?
3 What is the level of correlation examined the ability of targeted?
Material and methods studies
The study was conducted at the Regional Bydgostia Rowing Association, which is located in
Bydgoszcz Street Żupy 4 This is the best rowing club in Poland, has a large legacy medal
194
from the arena of world and national.
The club is located in the center of the Brda River, it has a rich base of sports. The first
study was conducted in late autumn 2012, and the second study took place in the early spring
of 2013. The two tests scheduled in such same conditions on the same hardware. Warm
discrete due to numerous group and duration of the test, prior to each test, each player has 30
minutes to prepare the body for exercise. All attempts were carried out in training athletes.
The tests lasted two weeks.
A total of 30 students were born in 1998 (15 girls and 15 boys) studying in secondary
school No. 6 at Karłowicz. Athletes train with the first year of primary school six days a
week. All participants in the study had a current research sport (athlete's health card issued by
the Provincial Sports and Physicians clinics in Bydgoszcz).
To measure the level of motor skills used in three attempts made in the gym and 4 attempts at
rowing ergometer.
Gym:
- Tightening rods, lying ahead - The player is facing on a special board set horizontally.
Barbell lying on soft ground. The board is set at such a height that the practitioner can easily
catch on straight arms neck weights. Movement exercises is to raise the barbell and touch the
board from the bottom neck. Failing that test is not included. The student come up to the
weight, which implies a coach. Each test was not one described can be repeated twice. The
test is to determine the maximum weight.
- Push rods, lying back - The player is back on the bench, bar lies on the stand. Exercising
raises the bar from the racks. With straight arms perpendicular to the body slowly leaving the
bar to the chest by bending arms, neck barbell touches your chest and straighten the arms to
the starting position, keeping the bar for 3 seconds and allowed to stand in its place. Exercise
performed with full-roping at least two people. The trial is not included in the assumptions are
not met. Players approach to weight trainer who prepared, are not included in any attempt can
be repeated two times. The test is to determine the maximum weight.
- Tightening rods, lying ahead for 7 minutes - The player is facing on a special board set
horizontally. Barbell lying on soft ground. The board is set at such a height that the
practitioner can easily catch on straight arms neck weights. Movement exercises is to raise the
barbell and touch the board from the bottom neck and releasing the weights so as to freely fell
to the ground. This movement is carried out periodically by seven minutes. If a player for the
second time in a row will not touch the board barbell repetition is not included. Counted the
number of repetitions for 7 minutes. After 7 minutes measured by the way that I beat bar
(bottom boards to the top of the barbell), measured in meters to two decimal places. The
player goes to the weight of how prepared the coach. For the determination of operation
during this test uses the following formula:
Weight [kg] x distance [m] x number of repetitions = Work [J]
- Exercise:
All tests on the rowing ergometer (100m, 500m, 2000m, 6000m) was conducted according to
the adopted technique of rowing. Tests were conducted on a cycle ergometer CONCEPT II.
Players are ranked on ergometers, the coach sets the counters ergometers the distance to be
covered. At a signal the players move while performing the test in the shortest possible time.
The results were subjected to statistical processing and calculated:
- The arithmetic mean, standard deviation, arithmetic difference, the statistical significance of
differences, the correlation coefficient, the coefficient of variation. The assessment of the
strength of correlation (absolute value of the correlation coefficient) is described by the scale
of JP Guilford (Arska-Kotlińska, Bartz 1993).
195
The test results
T ab le 1 s h o w s th e ch a ra cteristics o f n u m erica l w e ig h ts ex tru sio n , ly in g b a c k girls.
T h e resu lts s h o w e d that th e arith m etic m ea n o f the stu d y is 2 7 .1 3 k g autum n and sp rin g
su r v e y s is 3 1 .0 9 k g . T h e d iffe r e n c e b e tw e e n resea rch r a ised th e w e ig h t is 3 .9 6 k g in fa v o r o f
th e resea rch c o n d u c te d in th e sp rin g. T h e c o e ffic ie n t o f v a ria tio n is p resen t in th e first test at a
h ig h le v e l, w h ile in th e s e c o n d te st ranks at s ig n ific a n t le v e ls . T h e te st resu lt u = 1 .8 0 is n o t a
sta tistic a lly sig n ific a n t d iffe r e n c e in te st le v e ls .
T able 1 C h a ra cteristics o f ex tr u sio n n u m er ic a l w e ig h ts , ly in g b a c k girls (k g )
Min
The study group
N
D
x
Ô
v
vat
Max
17
Autumn
15
27.13
5.75
37
20
Spring
15
0,211
21%
3.96
31.09
1.80 *
6.26
0,201
20%
42.5
(Source: own)
* P <0.05, ** p <0.01, t a =0.05, df= ¥ = 2.15, t a =0.01, df= ¥ = 2.98
T ab le 2 p resen ts th e n u m e r ica l ex tru sio n rods, ly in g b a c k b o y s . A n a ly s is o f the
resu lts s h o w e d that th e arith m etic m ea n o f the first stu d y is 4 5 .0 5 k g, w h ile in th e s e c o n d
study, 5 1 .1 6 k g . T h e d iffe r e n c e b e tw e e n resea rch ra ised the w e ig h t is 6 .1 1 k g in fa v o r o f the
resea rch c o n d u c te d in th e sp rin g. T h e c o e ffic ie n t o f v a ria tio n in b o th stu d ie s (21% , 20% )
o c c u r s at a h ig h le v e l. T h e te st resu lt u = 1 .6 0 d iffe r e n c e is n o t sta tistica lly sig n ific a n t.
Table 2 Characteristics ^of extrusion numerical weights, lying back b o y s su r v e y e d (k g )
Min
The study group
N
D
Ô
v
vat
Max
31.2
Autumn
15
45.05
10.15
65.8
30
Spring
15
51.16
70
0,225
23%
6.11
1.60 *
10.7
5
0,210
21%
(Source: own)
* P <0.05, ** p <0.01, t a =0.05, df= ¥ = 2.15, t a =0.01, df= ¥ = 2.98
Table 3 shows the characteristics of numerical weights, lying snap front of girls.It can
be seen that the study group achieved better results in spring ( x = 42.88 kg) than in autumn (
x = 38.87) with a 4.01 kg. The coefficient of variation in the autumn was a h ig h level (21%),
while the spring at s ig n ific a n t levels (17%).The test result u = 1.41 difference is not
statistically significant.
196
T ab le 3 N u m e r ic a l ch a ra cteristics tig h te n in g roc s, ly in g
Min
The study group
N
x
D
Ô
v
vat
Max
25.8
Autumn
15 38.87
8.06 0,207 21%
52.6
4.01
1.41 *
31.2
7.4
Spring
15 42.88
0,173 17%
5
57.8
(Source: own)
* P <0.05, ** p <0.01, t a =0.05, df= ¥ = 2.15, t a =o.oi, df= ¥ = 2.98
T ab le 4 s h o w s th e ch a ra cteristics o f n u m erica l w e ig h ts tig h te n in g th e b o y s ly in g
ah ead . T h e resu lts in T able 4 s h o w that th e arith m etic m e a n o f th e te sts carried ou t in the
autum n is 5 6 .8 1 k g , in a stu d y c o n d u c te d in the sp rin g is 6 0 .5 2 k g. T h e d iffe r e n c e b e tw e e n the
stu d ie s is 3 .7 1 k g in fa v o r o f sp rin g te stin g . T h e c o e ffic ie n t o f va ria tio n in b o th research ranks
at s ig n ific a n t le v e ls (1 6 %
an d 1 8 % ).T h e te st resu lt o f 0 .9 9 , and th e d iffe r e n c e is n ot
sta tistic a lly sig n ific a n t.
T ab le 4 N u m e r ic a l ch a ra cteristics tig h te n in g rods ly in g ah ead in b o y s (k g )
Min
The study group
N
D
Ô
v
vat
x
Max
41.4
Autumn
15 56.81
9.18
0,161 16%
73.7
3.71
0.99 *
40
11.0
Spring
15 60.52
0,182 18%
6
76.2
(Source: own)
* P <0.05, ** p <0.01, t a =0.05, df= ¥ = 2.15, t a =0.01, df= ¥ = 2.98
T able 5 s h o w s th e c h a ra cteristics o f n u m erica l w e ig h ts , ly in g tig h te n in g ah ead b y 7
'girls. T h e resu lts s h o w e d that th e arith m etic m ea n in a stu d y c o n d u c te d in th e autum n is
1 4 4 6 .0 8 J, in a stu d y c o n d u c te d in th e sp rin g is 1 7 3 0 .4 J. T h e d iffe r e n c e b e tw e e n th e stu d ie s is
2 8 4 .3 2 J in fa v o r o f sp rin g te stin g . T h e c o e ffic ie n t o f va ria tio n o f 23% in th e autum n - a large
v a ria tio n , an d th e sp rin g is 13% - a sig n ific a n t v a riation . T h e te st resu lt u = 2 .7 4 is the
d iffe r e n c e sta tistic a lly s ig n ific a n t at the 5% le v e l.
T ab le 5 S nap w e ig h ts , ly in g a h ea d b y 7 'girls (J)
Min
The study group
N
D
Ô
v
vat
x
Max
801.9
Autumn
15 1446.08
329.17 0,227 23%
1944.8
284.32
2.74 **
1320.9
228.5
Spring
15
1730.4
0,132 13%
7
2064.8
(Source: own)
* P <0.05, ** p <0.01, t a =0.05, df= ¥ = 2.15, t a =0.01, df= ¥ = 2.98
197
T ab le 6 s h o w s th e ch a ra cteristics o f n u m erica l w e ig h ts , ly in g tig h te n in g ah ead b y 7
'b o y s. T h e resu lts s h o w e d that th e arith m etic m ea n in a stu d y c o n d u c te d in th e autum n is
2 0 7 9 .5 5 J, in a stu d y c o n d u c te d in th e sp rin g is 2 4 4 0 .5 1 J. T h e d iffe r e n c e b e tw e e n th e stu d ies
is 3 6 0 .9 6 J in fa v o r o f sp rin g te stin g . T h e c o e ffic ie n t o f va ria tio n is 22% in th e autum n - a
la rg e v a ria tio n , an d the sp rin g is 18% - a sig n ific a n t va ria tio n . T h e te st resu lt u = 2 .1 8
d iffe r e n c e is n o t sta tistic a lly sig n ific a n t.
T ab le 6 S nap w e ig h ts , ly in g a h ea d b y 7 'su rv e y ed b o y s (J)
Min
The study group
N
D
x
Ô
v
vat
Max
1263.6
Autumn
15
2079.55
467.38
2838
1722.2
Spring
15
0,224
22%
360.96
2.18 *
436.7
2
2440.51
3242.2
0,178
18%
(Source: own)
* P <0.05, ** p <0.01, t a =0.05, df= ¥ = 2.15, t a =0.01, df= ¥ = 2.98
T ab le 7 p resen ts th e ch a ra cteristics o f a n u m er ica l te st on erg o m eter r o w in g 1 0 0 m g irls. T he
arith m etic m ea n o f th e stu d ie s c o n d u c te d in th e fa ll at 3 4 5 .7 3 , and stu d ie s c o n d u c te d in the
sp rin g is 3 4 9 .4 0 W . T h e d iffe r e n c e b e tw e e n th e stu d ie s is 3 .6 7 in fa v o r o f sp rin g. T he
c o e ffic ie n t o f v a ria tio n in b o th resea rch ranks at a m o d e r a te le v e l (9% and 1 0 % ).T h e test
resu lt |i = 0 .2 9 is n o t a sta tistic a lly sig n ific a n t d iffere n ce .
_________________
T ab le 7 T est for r o w in g erg o m eter girls 1 0 0 m (W )
Min
The study group
N
D
x
Ô
v
vat
Max
281
Autumn
15
345.73
35.42
425
287
Spring
15
0,102
10%
3.67
349.40
414
0.29 *
32.7
6
0,093
9%
(Source: own)
* P <0.05, ** p <0.01, t a =0.05, df= ¥ = 2.15, t a =0.01, df= ¥ = 2.98
T able 8 p resen ts th e ch a ra cteristics o f a n u m erica l test on erg o m eter r o w in g 1 0 0 m b o y s.
T h e a rith m etic m ea n o f th e stu d ie s c o n d u c te d in th e fa ll at 4 6 4 .3 3 , and stu d ies c o n d u c te d in
th e sp rin g is 4 7 7 .6 W . T h e d iffe r e n c e b e tw e e n th e stu d ie s is 1 3 .2 7 W . T h e c o e ffic ie n t o f
va ria tio n in b o th resea rch ranks at s ig n ific a n t le v e ls (12% and 1 4 % ).T h e test resu lt o f 0 .5 8 is
n o t a sta tistic a lly s ig n ific a n t d iffe r e n c e.
198
T ab le 1 8 T est for r o w in g erg o m eter te st at 1 0 0 m b o y s (W )
Min
The study group
N
D
x
6
v
vat
Max
411
Autumn
15
464.33
56.59
606
412
Spring
15
0,121
12%
13.27
0.58 *
66.5
4
477.60
623
0,139
14%
(Source: own)
* P <0.05, ** p <0.01, t a =0.05, df= ¥ = 2.15, t a =0.01, df= ¥ = 2.98
T ab le 9 s h o w s th e ch a ra cteristics o f a n u m erica l test on a r o w in g erg o m eter at a
d ista n c e o f 5 0 0 m girls. T h e stu d y grou p a c h ie v e d b etter resu lts ( x
than in autum n ( x
= 2 4 2 .8 0 W ) in sp rin g
= 2 3 0 .4 0 W ) on th e r o w in g erg o m eter o f 1 2 .4 W . T h e c o e ffic ie n t o f
v a ria tio n w a s in th e autum n (1 3 % ) and sp rin g (1 4 % ) c la s s ify t h e m s e lv e s b y it at s ig n ific a n t
le v e ls . T h e te st resu lt u = 1 .0 5 - n o sta tistica lly sig n ific a n t d iffe r e n c e s.
T ab le 9 T ests on th e r o w in g erg o m eter te st at 5 0 0 m girls (W )
Min
The study group
N
D
6
v
vat
x
Max
182
Autumn
15 230.40
30.43 0,132 13%
292
12.4
1.05
192
33.6
Spring
15 242.80
0,138 14%
4
298
(Source: own)
* P <0.05, ** p <0.01, t a =0.05, df= ¥ = 2.15, t a =0.01, df= ¥ = 2.98
T able 1 0 s h o w s th e ch a ra cteristics o f a n u m erica l te st on r o w in g erg o m eter at a
d ista n c e o f 5 0 0 m b o y s . A n a ly z in g ta b le s o f 2 0 can b e o b se r v e d that th e stu d y grou p a c h ie v e d
b etter resu lts in sp rin g ( x = 3 5 3 W ) than in autum n ( x
= 3 3 5 .3 3 W ) on th e r o w in g erg o m eter
o f 1 7 .6 7 W . T h e c o e ffic ie n t o f v a ria tio n w a s in th e autum n (1 5 % ) and sp rin g (1 4 % ) c la ssify
th e m s e lv e s b y it at s ig n ific a n t le v e ls . T h e test resu lt u = 0 .9 8 d iffe r e n c e is n o t sta tistica lly
sig n ific a n t.
Table 10 Tests on the rowing ergom eter test at 500m boys (W)
Min
The study group
N
x
D
v
6
vat
M ax
259
Autumn
15
335.33
49.54
0,147
15%
403
17.67
0.98
291
Spring
15
353
49.09
0,139
14%
432
(Source: own)
* P <0.05, ** p <0.01, t a =0.05, df= ¥ = 2.15, t a =0.01, df= ¥ = 2.98
199
T ests on th e r o w in g erg o m eter at 2 0 0 0 m girls s h o w e d that (T able 11) th e arith m etic m ea n o f
th e stu d ie s c o n d u c te d in th e fa ll at 1 6 9 .9 3 , and stu d ie s c o n d u c te d in the sp rin g is 1 8 0 .9 3 W .
T h e d iffe r e n c e b e tw e e n th e stu d ie s is 11W . T h e c o e ffic ie n t o f va ria tio n in b o th research ranks
at s ig n ific a n t le v e ls (1 4 % an d 1 5 % ).T h e te st resu lt u = 1 .1 6 is n o t a sta tistica lly sig n ific a n t
d iffe r e n c e .
T ab le 11 T est or 2 0 0 0 m r o w in g erg o m eter for g irls su r v e y e d (W )
Min
The study group
N
D
Ô
v
vat
x
Max
135
Autumn
15 169.93
26.27 0,154 15%
214
11.0
1.16
143
25.2
Spring
15 180.93
0,139 14%
7
216
(Source: own)
* P <0.05, ** p <0.01, t a =0.05, df= ¥ = 2.15, t a =0.01, df= ¥ = 2.98
T ab le 1 2 p resen ts th e ch a ra cteristics o f a n u m e rica l test on 2 0 0 0 m r o w in g erg o m eter for b o y s.
T h e a rith m etic m ea n o f th e stu d ie s c o n d u c te d in th e fa ll at 2 4 0 .6 7 , and stu d ies c o n d u c te d in
th e sp rin g is 2 5 5 .5 3 W . T h e d iffe r e n c e b e tw e e n th e stu d ie s is 1 4 .8 6 in fa v o r o f research
c o n d u c te d in th e sp rin g. T h e c o e ffic ie n t o f va ria tio n in b o th research ranks at s ig n ific a n t
le v e ls (11% and 12% ). T h e te st resu lt u = 1 .4 2 , and th e d iffe r e n c e is n o t sta tistica lly
sig n ific a n t.
The study group
Autumn
Spring
T able 1 2 T est for 2 0 0 0 m r o w in g erg o m eter for b o y s (W )
Min
N
x
D
Ô
v
vat
Max
187
15 240.67
29.30 0,121 12%
289
14.86
1.42
207
27.6
15 255.53
0,108 11%
6
299
(Source: own)
* P <0.05, ** p <0.01, t a =0.05, df= ¥ = 2.15, t a =0.01, df= ¥ = 2.98
T ab le 1 3 p resen ts th e ch a ra cteristics o f a n u m erica l te st on 6 0 0 0 m r o w in g erg o m eter for girls.
T h e a rith m etic m ea n o f th e stu d ie s c o n d u c te d in th e fa ll at 1 4 3 .7 3 , and stu d ies c o n d u c te d in
th e sp rin g is 1 5 2 .4 W . T h e d iffe r e n c e b e tw e e n th e stu d ie s is 8 .6 7 in fa vor o f sp rin g te stin g .
T h e c o e ffic ie n t o f v a ria tio n in b o th research ranks at s ig n ific a n t le v e ls (1 2 % an d 1 4 % ).T h e
te st resu lt u = 1 .2 1 , and the d iffe r e n c e is n o t sta tistic a lly sig n ific a n t.
200
T ab le 1 3 T est for 2 0 0 0 m r o w in g erg o m eter for girls su r v e y e d (W )
Min
The study group
N
D
Ô
v
vat
x
Max
107
Autumn
15 143.73
20.77 0,144 14%
173
8.67
1.21 *
120
18.1
Spring
15
152.4
0,119 12%
6
181
(Source: own)
* P <0.05, ** p <0.01, t a =0.05, df= ¥ = 2.15, t a =0.01, df= ¥ = 2.98
T ab le 1 4 p resen ts th e ch a ra cteristics o f a n u m e rica l test on 6 0 0 0 m r o w in g erg o m eter for b o y s.
T h e resu lts in T ab le 2 4 s h o w that th e arith m etic m ea n in a stu d y c o n d u c te d in th e fa ll at
1 9 2 .2 7 , and stu d ie s c o n d u c te d in the sp rin g is 2 0 6 .6 W . T h e d iffe r e n c e b e tw e e n the stu d ies is
1 4 :3 3 in fa v o r o f sp rin g te stin g . T h e c o e ffic ie n t o f va ria tio n in b o th research ranks at
s ig n ific a n t le v e ls (11% and 1 2 % ).T h e te st resu lt u = 1 .6 8 d iffe r e n c e is n o t sta tistic a lly
sig n ific a n t.
T ab le 1 4 C h a ra cteristics o f n u m erica l tests for th e 6 0 0 0 m r o w in g erg o m eter test b o y s (W )
Min
The study group
N
D
x
Ô
v
vat
Max
147
Autumn
15
192.27
23.33
232
166
Spring
15
0,121
12%
14.33
1.68 *
23.1
5
206.6
246
0,112
11%
(Source: own)
* P <0.05, ** p <0.01, t a =0.05, df= ¥ = 2.15, t a =0.01, df= ¥ = 2.98
T ab le 1 5 s h o w s th e co rrela tio n b e tw e e n th e v a r io u s attem pts w h ic h h a v e b e e n te ste d in
th e autum n g irls. T h e la r g e st co rrela tion (0 .7 8 8 ) e x ists b e tw e e n an attem p t to snap w e ig h ts,
ly in g in fron t o f a r o w in g erg o m eter te st at a d ista n ce o f 5 0 0 m and it is a s ig n ific a n t
co rrela tio n b e tw e e n h ig h d e p e n d e n c y . H o w e v e r , there w e r e w e a k correla tio n s b a se d on a lm o st
n o th in g sig n ific a n t, in v e r s e ly p ro p o rtion al ( - 0 .0 4 9 ) b e tw e e n sn a p p in g ly in g barb ell in front o f
th e
erg o m eter
at
a
d ista n c e
of
2 0 0 0 m .M o d e r a te
co rrelation
p rop ortion al
(sig n ific a n t
r e la tio n sh ip ) is se e n in 1 0 c a se s, e g erg o m eter 1 0 0 m - 6 0 0 0 m erg o m eter (0 .5 5 2 ).
T ab le 1 5 T h e co rrela tio n c o e ffic ie n t - g irls - A u tu m n
Snap weights,
Exerc
Snap weights,
Exercise
lying ahead by 7
ise
lying ahead
100m
500m
Bench Press,
0.565
0.760471
0.487012
0.272457
lying back
534
Snap weights,
0.788
Snap weights, lying ahead
lying
0.58435
598
ahead0.586186
Snap weights, lying ahead by 7 '
Snap
0.772
Correlation
201
2000m
ergometer
6000m ergometer
-0.25502
0.52245
-0.04975
0.573074
0.562151
0.731262
weights,
lying ahead
by 7 'Snap
weights, 125
lying ahead
by 7
'0.33377
Exerc
ise
100m
Exerc
ise
100m
Exerc
ise
100m
0.649
06
Exercise 100m
Exercise 500m
0.105367
0.552309
Exercise
500mExercise
500mExercise
500mExercise
500m0.16321
4
0.650782
2000m
ergometer2000m
ergometer2000m
ergometer2000m
ergometer2000m
ergometer0.276687
2000m ergometer
(Source: own)
Table 16 shows the correlation between the various attempts which have been tested in
the spring of girls. There is a moderate correlation dependence of material, conversely
proportional (-0.515) between the extrusion rods, lying back and snapping lying barbell in
front by seven minutes. The largest correlation (0.781) exists between snapping lying barbell
in front of the ergometer 500m. Weak inverse correlation (-0.003) occurs between snapping
lying barbell in front by seven minutes and 6000m ergometer.
Table 16 The correlation coefficient - Girls - Spring
Snap weights,
Correlation Snap weights,
Exercise Exercise
lying ahead by 7
lying ahead
100m
500m
Bench
Press, lying
back
0.71504
-0.51586
Snap weights,
lying
ahead-0.14714
Snap weights, lying ahead by 7 '
Snap weights, lying ahead
2000m
ergometer
6000m
ergometer
0.033346
0.50642
-0.20912
0.214539
0.40939
0.781671
-0.09067
0.49187
Snap
weights,
-0.22393
0.135575
-0.00319
202
lying
ahead by 7
'Snap
weights,
lying
ahead by 7
'0.154339
Exercise
100mExer
cise
100mExer
cise
100m0.311
466
Exercise 100m
Exercise 500m
-0.30528
0.326597
Exercise
500mExercis
e
500mExercis
e
500mExercis
e
500m0.1402
35
0.49956
2000m
ergometer20
00m
ergometer20
00m
ergometer20
00m
ergometer20
00m
ergometer
0.354593
2000m ergometer
Table 17 shows the correlation between the various attempts which have been tested
in the autumn boys. Depending surest proportional exist between attempts: ergometer 500m 2000m ergometer, ergometer 500m - 6000m ergometer and ergometer 2000m - 6000m
ergometer (very high correlation). Inverse correlation has not occurred. The relationship
almost nothing significant occurred in two cases between: extrusion rods, lying back snapping lying barbell in front of the 7 ', snapping lying barbell in front - snapping lying
barbell in front of the 7'.
Table 17 The correlation coefficient - Boys - Autumn
Snap weights,
Snap weights,
Exercise Exercise
Correlation
lying ahead by 7
lying ahead
100m
500m
Bench
Press, lying
0.78265
back
Snap weights, lying ahead
2000m
ergometer
6000m
ergometer
0.10643
0.454231 0.680222
0.630927
0.641931
Snap weights,
0.783256 0.868205
0.74295
0.73695
203
lying
ahead0.180674
Snap
weights,
lying
ahead by 7
Snap weights, lying ahead by 7 '
'Snap
0.336792 0.288024
0.372865
weights,
lying
ahead by 7
'0.254816
Exercise
100mExer
cise
Exercise 100m
100mExer 0.702147
0.750627
cise
100m0.822
86
Exercise
500mExercis
e
500mExercis
Exercise 500m
e
0.913295
500mExercis
e
500m0.9408
68
2000m
ergometer20
00m
ergometer20
00m
ergometer20
2000m ergometer
00m
ergometer20
00m
ergometer
0.932663
Table 18 shows the correlation between the various attempts which have been tested
in the spring of boys. The largest (0.92) ergometer relationship is between 500m and 2000m
ergometer. The lowest correlation is between extrusion rods, lying back and ergometer 100m
(0.496) correlation is moderate, significant relationship. There is inversely proportional
correlation.
Table 18 The correlation coefficient - Boys - Spring
Snap weights,
Snap weights,
Exercise
Correlation
lying ahead by 7
lying ahead
100m
Bench
Press, lying
back
0.741066
0.583362
Exercise
500m
2000m
ergometer
6000m
ergometer
0.496285 0.606315
0.700025
0.583684
204
Snap weights,
lying
0.661109 0.713221 0.824569
ahead0.804427
Snap
weights,
lying
ahead by 7
Snap weights, lying ahead by 7 '
0.758775 0.773489
'Snap
weights,
lying
ahead by 7
'0.621834
Exercise
100mExer
cise
Exercise 100m
100mExer 0.78149
cise
100m0.859
922
Exercise
500mExercis
e
500mExercis
Exercise 500m
e
500mExercis
e
500m0.9244
43
Snap weights, lying ahead
2000m ergometer
0.689966
0.775036
0.645172
0.818682
2000m
ergometer20
00m
ergometer20
00m
ergometer20
00m
ergometer20
00m
ergometer
0.895371
Conclusions
Analyzing the results of all paddlers and rowers can be concluded that:
1 After a period of spent winters arithmetic mean of all of the samples is characterized by
progress.
2 The coefficients of variation decreased which indicates that the level of efficiency of the
surveyed group has equalized.
3 Among girls the greatest correlation (0.788) occurred between snapping lying barbell in
front of the ergometer 500m. In the group of boys at the highest dependence Corellation
occurred between high ergometer tests 500m and 2000m, 2000m and 6000m ergometer and
cycle ergometer 500m and 6000m.
205
References
1.
Arska-Kotlińska M., Bartz J. (1993). Wybrane zagadnienia statystyki dla studiujących
wychowanie fizyczne, Skrypty AWF nr 85, Poznań.
2.
Borysiuk Z. (2001). Somatyczne, wysiłkowe i koordynacyjne determinanty
mistrzostwa sportowego w szermierce, „Sport Wyczynowy”, nr 1 - 2, s. 17-29.
3.
Hening M. (2003). Wioślarstwo, Polski Związek Towarzystw Wioślarskich,
Warszawa.
4.
Kobanedza R. (2009). 90 lat działalności Polskiego Związku Towarzystw Wioślarski,
[w:] „Wioślarz”, 25/2009, s. 5 - 9.
5.
Kowalski J., Koch R. (1976). Kajakarstwo Wioślarstwo, Wydawnictwo Sport i
Turystyka, Warszawa.
6.
Raczek J. (1991). Podstawy szkolenia sportowego dzieci i młodzieży, Warszawa.
7.
Sozański H. (red.). (1999). Podstawy teorii treningu sportowego, Biblioteka Trenera,
Centralny Ośrodek Sportu, Warszawa.
8.
Ważny Z., Franecki J., Kosiński J., Kubań J., Pośnik J., Wolf J., (1992). System
kontroli procesu treningu (na przykładzie wioślarstwa), [w:] „Sport Wyczynowy”, nr 7 8/331 - 332.
9.
http://www.pztw.org.pl/new/index.php?
option=com_content&view=article&id=34&Itemid=16
10.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wioślarstwo
11.
http://www.pztw.org.pl/new/index.php?
option=com_content&view=article&id=32&Itemid=17
12.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bydgostia_Bydgoszcz
Wstęp
Wioślarstwo jest dyscypliną sportową, w której sukcesy na najwyższym poziomie osiąga się w późnym
wieku. Średnia wieku zawodników Igrzysk Olimpijskich lub Mistrzostw Świata Seniorów ciągle się podnosi.
Spore grono zawodników zdobyło najważniejsze medale na zawodach sportowych w wieku powyżej 30 lat. By
osiągnąć sukces w takim wieku proces szkolenia musi być prowadzony racjonalnie już od najmłodszych lat
(Hennig 2003).
Początki współczesnego wioślarstwa sięgają czasów przed naszą erą. Odnajdujemy je u ludów
Polinezji, krajach arabskich, u starożytnych Rzymian, Greków, Turków i w afrykańskim Nigrze. Sposób
wiosłowania przypominał wówczas dzisiejsze kanadyjki czy poruszanie łodzi za pomocą długich wioseł, właśnie
taki napęd posiadały galery handlowe czy statki wojenne.
Współczesne wioślarstwo ma swój początek w Anglii. Tam właśnie rzeki i kanały umożliwiały
zastosowanie transportu wiosłowego. Bardzo duża liczba łodzi wiosłowych na rzekach była przyczyną kolizji.
Król Henryk VII zaczął wydawać licencje mistrzowskie i czeladnicze. Egzaminy licencyjne upadły w momencie
gdy pojawiło się wioślarstwo regatowe. W 1717 roku zostały rozegrany zawody wśród przewoźników
wywodzących się z niższych stanów o nagrodę ufundowaną przez londyńskiego aktora Doggeta.
W drugiej połowie XVIII wieku było już dużo regat z udziałem przewoźników. Wyścigi na łodziach
wyścigowych zostały zapoczątkowane przez studentów Cambridge i Oxfordu w 1829 roku na Tamizie w
konkurencji ósemek. To właśnie te zawody dało opinie ze wioślarstwo jest sportem dżentelmenów. W 1839 roku
rozegrane został pierwsze regat w Henley pod patronatem królewskim, nabrało one bardzo wysokiej rangi.
206
Regate te rozgrywane są do dziś i obok tenisowego Wimbledonu i wyścigów konnych zaliczane są do
najbardziej prestiżowych. W XIX wieku w latach trzydziestych wioślarstwo zaczęło się dynamicznie rozwijać.
Pierwszy klub wioślarski na świecie został założony w Nowym Jorku a w Europie został założony w
Hamburgu w 1834 roku. W latach trzydziestych wioślarstwo zadomowiło się w Francji, Italii, Belgii, Szwajcarii,
Rosji. W Hamburgu rozegrano w 1844 roku pierwsze regaty na trasie trójkąta. Wraz z rozwojem wioślarstwa
pojawiały się nowe typy łodzi. W 1760 roku w Anglii pływano na 10-8 osobowych łodziach. W 1811 została
skonstruowana 6 osobowa łódź. Wszystkie te łodzie sterował sternik. W 1830 roku zostało wprowadzone do
użytku metalowe odsadnie które były przytwierdzone do burty łodzi i odsunęły punkt podparcia wiosła od osi
łodzi. W 1857 roku zbudowano czwórkę w której zastosowano ruchome siodełko, umożliwiało one
wykorzystanie pracy nóg podczas wiosłowania, takie ślizgowe siodełko wykorzystała osada Oxfordu
wprowadzając ten system do ósemki. 1880 roku siodełka zaczęły poruczać się na kółeczkach na specjalnym
podłożu.
Bardzo dobrze rozwijające się wioślarstwo było przyczyną powstania w 1892 roku Międzynarodowej
Federacji Towarzystw Wioślarskich FISA. To właśnie ta organizacja rozegrała w 1892 roku pierwsze
Mistrzostwa Europy mężczyzn, które w 1962 roku zostały przekształcone w Mistrzostwa Świata. OD 1900 roku
wioślarstwo znajduje się w programie Igrzysk Olimpijskich. Kobiety pierwszy raz udział wzięły w
Mistrzostwach Europy kobiet w 1954 roku. W Montrealu 1976 podczas Igrzysk Olimpijskich znalazły się
również konkurencje kobiece (http://www.pztw.org.pl).
Wioślarstwo trafiło do Polski w XIX w. W tamtych czasach państwo Polskie znajdywało się pod
okupacją zaborców którzy nie zgadzali się na tworzenie polskich organizacji sportowych. Pierwsze towarzystwo
wioślarskie jakie powstało w tamtych latach było głownie na mieszczan niemieckich i nazywało się Yacht Club
Rzeczny, został on założony w Warszawie roku 1872. Pierwszy polski klub wioślarski został założony w 1878
roku i nosił nazwę Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie. W roku 1914 można już było naliczyć 7 towarzystw
wioślarskich działających w zaborze rosyjskim, w austriackim były 4 towarzystwa a w pruskim 2. Po odzyskaniu
niepodległości przez Polskę został powołany Polski Związek Towarzystw Wioślarskich (PZTW) 9 grudnia 1919
roku z siedzibą w Warszawie. Rozpoczął się potężny rozwój dyscypliny wioślarskiej, szczególnie można było
go zauważyć w Warszawie, na terenach Pomorza i regionie poznańskim. W 1929 roku PZTW skupiało już 19 do
których należało 2490 członków, cztery lata później było już 7000 wioślarzy z 25 towarzystw. W 1938 roku
PZTW zrzesza 66 klubów i 8100 zawodników. Tuż przed samą wojną odnotowano działające 72 towarzystwa
wioślarskie.
Pierwsze Mistrzostwa Polski odbyły się tylko w konkurencji czwórek w 1920 roku, co roku konkurencji
przybywało aż w 1929 roku Mistrzostwa Polski rozgrywane były w tylu samych konkurencjach co w programie
FISA. W Łomży 1900 rok pojawiły się pierwsze osady żeńskie, jedenaście lat później w Krakowie a dwanaście
lat później powstaje odrębny Warszawski Klub Wioślarek. Odrębne klubu wioślarskie powstały też w
Bydgoszczy, Poznaniu, Kaliszu i w Wilnie.
W 1924 roku Polska zostaje przyjęta do FISA jako 11 członek tej organizacji i też tego roku startuje w
Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu, oby dwie osady startujące odpadły w eliminacjach (jedynka mężczyzn i
czwórka ze sternikiem). Dwa lata później Polska startuje pierwszy raz na Mistrzostwach Europy. Polacy
startując w latach 1926-1938 na Mistrzostwach Europy zdobywają 4 złote medale, 5 srebrnych i 8 brązowych
(Kobanedza 2009, s. 5 - 9).
Ocena i kontrola treningu sportowego wioślarzy
Trener jak i zawodnik są zainteresowani postępami jakie nastąpiły w procesie szkolenia od momentu
rozpoczęcia treningu. Większe prawo bytu ma kontrolowanie regularnie rozwoju mniejszej ilości elementów i
dokładnie je notować w czasie procesu treningowego, niż przeprowadzać częste kontrole postępu, które były by
niesystematyczne (Kowalski, Koch 1976)
Istotnym ogniwem sterowania treningiem, jest właściwa kontrola tego procesu, zachodzących zmian w
czasie trwania jego toku w organizmie zawodnika. Jest ona elementem oceniania efektów pracy i umożliwia
prawidłowy dobór metod i środków treningowych. Kontrola ma charakter kompleksowy, więc dotyczy
wszystkich składowych decydujących o uzyskaniu najlepszych wyników sportowych. W takim razie obejmuje
ona biomedyczne, psychologiczne oraz pedagogiczne aspekty procesu przygotowania sportowego.
Treść kontroli powinna zawierać ocenę stanu zdrowia zawodnika, obciążeń treningowych, wyników
sportowych, techniki ruchów i postawy w zawodach (Raczek 1991).
Kontrole procesu treningowego można podzielić na kontrole wykonania (stopień i sposób realizacji treningu)
oraz kontrola efektów potreningowych.
Kontrola wykonania jest to, to co tworzy obciążenie treningowe, mianowicie:
•
liczba jednostek treningowych,
207
•
łączny czas trwania jednostek treningowych,
• częstotliwość treningu,
• intensywność pracy,
•
środki, metody i formy zajęć,
•
zabiegi i procedury wspomagające trening.
Kontrola efektów treningu dzieli się na kontrolę stanu organizmu i kontrolę osiągnięć wyników sportowych
(Sozański 1999).
Model kontroli stanu organizmu wioślarza powinien zawierać:
- budowę somatyczną,
- potencjał sprawnościowy (VO2max/min, tętno tlenowe, średnia moc progu beztlenowego, dociąganie ciężaru
na ławeczce ułożonej poziomo przez 7 minut o masie 60 kg, uzyskany czas na symulatorze wiosłowania na
dystansie 2 km),
- poziom przygotowania technicznego ( styl wiosłowania, charakter siły w trakcie przeciągnięcia wiosłem),
- poziom przygotowania taktycznego ( umiejętność rozpoczęcie finiszu w odpowiednim momencie, stabilność
prędkości łodzi),
- poziom przygotowania psychicznego (zdolność do koncentracji, odporność na stres wywołanym udziałem w
zawodach) (Borysiuk 1992).
Model kontroli działalności startowej wioślarza powinien zawierać:
- biomechaniczne parametry ruchów wioślarza,
- rozkład prędkości łodzi na dystansie,
- średnie tempo wiosłowania i jego zmiany w czasie trwania wyścigu,
- średnia długość „kroku wioślarskiego” i jej zmiany w czasie trwania wyścigu,
Proces treningu wioślarskiego jest złożony i długotrwały, dlatego jego model systemu kontroli powinien
uwzględniać trzy warstwy, a co za tym idzie trzy rodzaje kontroli:
- kontrola bieżąca:
a. jakość wykonywanej pracy - na podstawie zapisu video odbywa się obserwacja wizualna i analiza formy
wykonania ćwiczenia,
b. wewnętrzne obciążenie organizmu - obserwacji pracy serca za pomocą sport-testerów w czasie trwania
treningu i pierwszej części wypoczynku
- kontrola operacyjna:
a. jakość wykonywanej pracy - tak samo jak podczas kontroli bieżącej plus pomiar sił uzyskiwanych na odsadni
i kinematycznych parametrach wioślarza, i łódki,
b. sprawność mechanizmów energetycznych - wykonanie testu na ergometrze wioślarskim Concept II w celu
uzyskania informacji o tendencjach i stanie rozwoju tlenowego i beztlenowego toru przemian energetycznych,
c. stopień zmęczenia - codzienny pomiar siły zginaczy palców dłoni i zapis tych wiadomości w postaci krzywej
w celu pozyskania informacji o stanie gotowości zawodnika do intensywnego wysiłku,
- kontrola okresowa:
a. jakość wykonanej pracy - testy podobne jak podczas kontroli operacyjnej,
b. sprawność mechanizmów energetycznych oraz całego układu ruchu:
•
pułap tlenowy
•
sprawność siłowa mięśni ramion i nóg (maksymalne możliwości siłowe prostowników tułowia,
prostowników nóg, zginaczy ramion)
•
wytrzymałość siłowa mięśni ramion
•
próba jazdy na ergometrze Concept II przez 8 km lub 20 minut przy intensywności 75 - 85%
maksymalnej (Ważny i wsp., 1992, s. 11-23).
Cele badań
Celem badania było określenie poziomu ukierunkowanych zdolności motorycznych wioślarek i wioślarzy w
wieku gimnazjalnym należących do klubu RTW Lotto Bydgostia w Bydgoszczy.
Cele szczegółowe:
1. Jak wzrosła sprawność ukierunkowana młodzieży po przetrenowaniu okresu zimowego?
2. Jaki jest współczynnik zmienności badanych cech?
3. Jaki jest poziom korelacji badanych zdolności ukierunkowanych?
M ateriał i metoda badań
Badania zostały przeprowadzone w Regionalnym Towarzystwie Wioślarskim Bydgostia, który znajduje
się w Bydgoszczy przy ulicy Żupy 4. Jest to najlepszy klub wioślarski w Polsce, ma on duży dorobek medalowy
208
z areny światowej jak i krajowej.
Klub zlokalizowany jest w centrum miasta nad Brdą, posiada on bogatą bazę sportową. Pierwsze badania
zostały przeprowadzone pod koniec jesieni 2012 roku, a drugie badanie odbyło się na początku wiosny 2013
roku. Oba badania odbyły się w takich samach warunkach, na tym samym sprzęcie. Rozgrzewka była
indywidualna ze względu na liczną grupę i czas trwania testów, przed wykonaniem każdej prób, każdy zawodnik
miał 30 minut by przygotować organizm do wysiłku. Wszystkie próby odbyły się w ramach treningu
zawodników. Testy trwały 2 tygodnie.
W badaniach wzięło udział 30 uczniów urodzonych w roku 1998 (15 dziewcząt i 15 chłopców) uczących
się w gimnazjum nr 6 przy ul. Karłowicza. Zawodnicy trenują od pierwszej klasy gimnazjum sześć razy w
tygodniu. Wszyscy biorący udział w badaniach posiadali aktualne badania sportowe (karta zdrowia sportowca,
wydaną przez Wojewódzką Przychodnie Sportowo-Lekarską w Bydgoszczy).
Do pomiaru poziomu zdolności motorycznych wykorzystano 3 próby wykonane na siłowni oraz 4 próby na
ergometrze wioślarskim.
Siłownia:
- dociąganie sztangi w leżeniu przodem - Zawodnik leży przodem na ustawionej poziomo specjalnej desce.
Sztanga leży na miękkim podłożu. Deska jest ustawiona na takiej wysokości by ćwiczący mógł złapać
swobodnie na wyprostowanych rękach gryf sztangi. Ruch ćwiczenia polega na podniesieniu sztangi i dotknięcia
deski od dołu gryfem. Przy niespełnieniu tego warunku próba zostaje nie zaliczona. Ćwiczący podchodzą do
ciężaru, który zakłada trener. Każdą próbę nie zaliczoną można powtórzyć dwukrotnie. Test ma na celu
określenie maksymalnego ciężaru.
- wypychanie sztangi w leżeniu tyłem - Zawodnik leży tyłem na ławeczce, sztanga leży na stojakach.
Ćwiczący podnosi sztangę ze stojaków. Przy wyprostowanych rękach ustawionych prostopadle do tułowia
opuszcza powoli sztangę na klatkę piersiową uginając ręce, Dotyka gryfem sztangi klatki piersiowej i prostuje
ramiona do pozycji wyjściowej, utrzymuje sztangę przez 3 sekundy i odstawia na swoje miejsce. Ćwiczenie
wykonywane z pełna asekuracją co najmniej dwóch osób. Próba jest nie zaliczone gdy nie zostaną spełnione
założenia. Zawodnicy podchodzą do ciężaru który przygotował trener, każdą próbę nie zaliczoną można
powtórzyć dwa razy. Test ma na celu określenie maksymalnego ciężaru.
- dociąganie sztangi w leżeniu przodem przez 7 minut - Zawodnik leży przodem na ustawionej poziomo
specjalnej desce. Sztanga leży na miękkim podłożu. Deska jest ustawiona na takiej wysokości by ćwiczący mógł
złapać swobodnie na wyprostowanych rękach gryf sztangi. Ruch ćwiczenia polega na podniesieniu sztangi i
dotknięcia deski od dołu gryfem i puszczenie sztangi tak by swobodnie spadła na podłoże. Ruch ten wykonuje
się cyklicznie przez 7 minut. Jeżeli zawodnik drugi raz z rzędu nie dotknie deski sztangą powtórzenie nie jest
zaliczone. Liczona jest ilość powtórzeń przez 7 minut. Po upływie 7 minut mierzona jest droga jaką pokonuje
sztanga ( od dołu deski do górnej krawędzi sztangi), mierzona w metrach do drugiego miejsca po przecinku.
Zawodnik podchodzi do ciężaru jaki przygotował trener. Do określenia pracy podczas tego testu używa się
wzoru:
Ciężar [Kg] x droga [m] x ilość powtórzeń = praca [J]
Ergometr:
Wszystkie testy na ergometrze wioślarskim (100m, 500m, 2000m, 6000m) wykonane były zgodnie z przyjętą
techniką wiosłowania. Testy zostały przeprowadzone na ergometrze typu CONCEPT II. Zawodnicy zajmują
miejsca na ergometrach, trener ustawia na licznikach ergometrów dany dystans do pokonania. Na sygnał
zawodnicy ruszają jednocześnie wykonując próbę w jak najkrótszym czasie.
Wyniki badań poddano obróbce statystycznej i obliczono:
- średnią arytmetyczną, odchylenie standardowe, różnicę średnich arytmetycznych, istotność statystyczną różnic,
współczynnik korelacji, współczynnik zmienności. Ocenę siły korelacji (wartości bezwzględnej współczynnika
korelacji) opisano wg skali J.P. Guilforda (Arska-Kotlińska, Bartz 1993).
Wyniki badań
Tabela 1 przedstawia charakterystykę liczbową wyciskania sztangi w leżeniu tyłem dziewcząt. Wyniki
badań wykazały, że średnia arytmetyczna w badaniach jesiennych wynosi 27,13kg, a w badaniach wiosennych
wynosi 31,09kg. Różnica podniesionego ciężaru pomiędzy badaniami wynosi 3,96kg na korzyść badań
przeprowadzonych wiosną. Współczynnik zmienności w pierwszym badaniu występuje na dużym poziomie,
natomiast w drugim badaniu plasuje się na znacznym poziomie. Wynik testu u = 1,80 nie jest różnicą istotną
statystycznie na badanych poziomach.
209
Tabela 1. Charakterystyka liczbowa wyciskania sztangi w leżeniu tyłem dziewcząt (kg)
Min
Badana
grupa
N
Jesień
15
x
D
27,13
v
5,75
37
20
Wiosna
6
u
Max
17
15
31,09
0,211
21%
3,96
1,80*
6,26
42,5
(Źródło: opracowanie własne)
0,201
20%
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df=¥ = 2,15; t a =0,01; df=¥ = 2,98
Tabela 2 przedstawia charakterystykę liczbową wyciskania sztangi w leżeniu tyłem chłopców. Analiza
wyników badań wykazała, że średnia arytmetyczna w pierwszym badaniu wynosi 45,05kg, natomiast w drugim
badaniu 51,16kg. Różnica podniesionego ciężaru pomiędzy badaniami wynosi 6,11kg na korzyść badań
przeprowadzonych wiosną. Współczynnik zmienności w obydwóch badaniach (21%, 20%) występuje na dużym
poziomie. Wynik testu u = 1,60 nie jest różnicą istotną statystycznie.
p~ •’ *
Badana
grupa
N
Jesień
15
x
D
6
v
u
Max
31,2
45,05
10,15
65,8
30
Wiosna
--
Min
15
0,225
23%
6,11
1,60*
51,16
10,75
0,210
21%
70
(Źródło: opracowanie własne)
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df=¥ = 2,15; t a =0,01; df=¥ = 2,98
Tabela 3 przedstawia charakterystykę liczbową dociągania sztangi w leżeniu przodem dziewcząt.
Można zaobserwować, iż grupa badana osiągnęła lepsze wyniki wiosną ( x = 42,88kg) niż jesienią ( x =
38,87) o 4,01kg. Współczynnik zmienności jesienią był na dużym poziomie (21%), natomiast wiosną na
znacznym poziomie (17%). Wynik testu u = 1,41 nie jest różnicą istotną statystycznie.
Tabela 3. Charakterystyka liczbowa dociągania sztangi w leżeniu przodem dziewcząt (kg)
Min
Badana grupa
N
x
D
6
v
u
Max
25,8
Jesień
15
38,87
8,06
0,207
21%
52,6
4,01
1,41*
31,2
Wiosna
15
42,88
7,45
0,173
17%
57,8
(Źródło: opracowanie własne)
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df=¥ = 2,15; t a =0,01; df=¥ = 2,98
Tabela 4 przedstawia charakterystykę liczbową dociągania sztangi w leżeniu przodem chłopców.
Wyniki badań w tabeli 4 wykazały, że średnia arytmetyczna w badaniach przeprowadzonych jesienią wynosi
56,81kg, a w badaniach przeprowadzonych wiosną wynosi 60,52kg. Różnica pomiędzy badaniami wynosi
3,71kg na korzyść badań wiosennych. Współczynnik zmienności w obydwóch badaniach plasuje się na
210
znacznym poziomie (16% i 18%). Wynik testu u = 0,99 i nie jest różnicą istotną statystycznie.
Tabela 4. Charakterystyka liczbowa dociągania sztangi w leżeniu przodem chłopców (kg)
Min
Badana
N
x
D
6
v
grupa
Max
41,4
Jesień
15
56,81
9,18
0,161
73,7
3,71
40
Wiosna
15
60,52
11,06
0,182
76,2
(Źródło: opracowanie własne)
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df=¥ = 2,15; t a =0,01; df=¥ = 2,98
u
16%
0,99*
18%
Tabela 5 przedstawia charakterystykę liczbową dociągania sztangi w leżeniu przodem przez 7'
dziewcząt. Wyniki badań wykazały, że średnia arytmetyczna w badaniach przeprowadzonych jesienią wynosi
1446,08J, a w badaniach przeprowadzonych wiosną wynosi 1730,4J. Różnica pomiędzy badaniami wynosi
284,32J na korzyść badań wiosennych. Współczynnik zmienności jesienią wynosi 23% - zmienność duża, a
wiosną wynosi 13% - zmienność znaczna. Wynik testu u = 2,74 jest różnicą istotną statystycznie na poziomie
5%.
Tabela 5. Dociąganie sztangi w leżeniu przodem przez 7' dziewcząt (J)
Min
Badana grupa
N
x
D
6
v
Max
801,9
Jesień
15
1446,08
329,17
0,227
1944,8
284,32
1320,9
Wiosna
15
1730,4
228,57
0,132
2064,8
(Źródło: opracowanie własne)
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df=¥ = 2,15; t a =0,01; df=¥ = 2,98
u
23%
2,74**
13%
Tabela 6 przedstawia charakterystykę liczbową dociągania sztangi w leżeniu przodem przez 7'
chłopców. Wyniki badań wykazały, że średnia arytmetyczna w badaniach przeprowadzonych jesienią wynosi
2079,55J, a w badaniach przeprowadzonych wiosną wynosi 2440,51J. Różnica pomiędzy badaniami wynosi
360,96J na korzyść badań wiosennych. Współczynnik zmienności jesienią wynosi 22% - zmienność duża, a
wiosną wynosi 18% - zmienność znaczna. Wynik testu u = 2,18 nie jest różnicą istotną statystycznie.
Tabela 6. Dociąganie sztangi w leżeniu przodem przez 7' badanych chłopców (J)
Min
Badana grupa
N
x
D
6
v
Max
1263,6
Jesień
15
2079,55
467,38
0,224
2838
360,96
1722.2
Wiosna
15
2440,51
436,72
0,178
3242.2
(Źródło: opracowanie własne)
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df=¥ = 2,15; t a =0,01; df=¥ = 2,98
Średnia
u
22%
2,18*
18%
Tabela 7 przedstawia charakterystykę liczbową próby na ergometrze wioślarskim na 100m dziewcząt.
arytmetyczna w badaniach przeprowadzonych jesienią wynosi 345,73W, a w badaniach
211
przeprowadzonych wiosną wynosi 349,40W. Różnica pomiędzy badaniami wynosi 3,67W na korzyść wiosny.
Współczynnik zmienności w obydwóch badaniach plasuje się na umiarkowanym poziomie (9% i 10%). Wynik
testu p = 0,29 nie jest różnicą istotną statystycznie.
Tabela 7. Próba na ergometrze wioślarskim na 100m dziewcząt (W)
Min
Badana grupa
N
x
D
6
v
u
Max
281
Jesień
15
345,73
35,42
425
287
Wiosna
15
0,102
10%
3,67
349,40
32,76
0,093
414
(Źródło: opracowanie własne)
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df=¥ = 2,15; t a =0,01; df=¥ = 2,98
0,29*
9%
Tabela 8 przedstawia charakterystykę liczbową próby na ergometrze wioślarskim na 100m chłopców. Średnia
arytmetyczna w badaniach przeprowadzonych jesienią wynosi 464,33W, a w badaniach przeprowadzonych
wiosną wynosi 477,6W. Różnica pomiędzy badaniami wynosi 13,27W. Współczynnik zmienności w obydwóch
badaniach plasuje się na znacznym poziomie (12% i 14%). Wynik testu u = 0,58 nie jest różnicą istotną
statystycznie.
Tabela 18. Próba na ergometrze wioślarskim na 100m badanych chłopców (W)
Min
Badana grupa
N
D
6
v
x
Max
411
Jesień
15
464,33
56,59
0,121
606
13,27
412
Wiosna
15
477,60
66,54
0,139
623
(Źródło: opracowanie własne)
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df=¥ = 2,15; t a =0,01; df=¥ = 2,98
u
12%
0,58*
14%
Tabela 9 przedstawia charakterystykę liczbową próby na ergometrze wioślarskim na dystansie 500m
dziewcząt. Grupa badana osiągnęła lepsze wyniki ( x = 242,80W) wiosną niż jesienią ( x = 230,40W) na
ergometrze wioślarskim o 12,4W. Współczynnik zmienności jesienią wynosił (13%), a wiosną (14%)
klasyfikując się przez to na znacznym poziomie. Wynik testu u = 1,05 - brak statystycznej istotności różnic.
Tabela 9. Próby na ergometrze wioślarskim na 500m badanych dziewcząt (W)
Min
Badana
N
D
6
v
x
grupa
Max
182
Jesień
15
230,40
30,43
0,132
292
12,4
192
Wiosna
15
242,80
33,64
0,138
298
(Źródło: opracowanie własne)
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df=¥ = 2,15; t a =0,01; df=¥ = 2,98
u
13%
1,05
14%
Tabela 10 przedstawia charakterystykę liczbową próby na ergometrze wioślarskim na dystansie 500m
chłopców. Analizując tabele 20 można zaobserwować, iż grupa badana osiągnęła lepsze wyniki wiosną ( x =
212
353W) niż jesienią ( x = 335,33W) na ergometrze wioślarskim o 17,67W. Współczynnik zmienności jesienią
wynosił (15%), a wiosną (14%) klasyfikując się przez to na znacznym poziomie. Wynik testu u = 0,98 nie jest
różnicą istotną statystycznie.
Tabela 10. Próby na ergometrze wioślarskim na 500m badanych chłopców (W)
Min
x
Badana grupa
N
D
6
v
Max
259
Jesień
15
335,33
49,54
0,147
403
17,67
291
Wiosna
15
353
49,09
0,139
432
(Źródło: opracowanie własne)
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df=¥ = 2,15; t a =0,01; df=¥ = 2,98
u
15%
0,98
14%
Próby na ergometrze wioślarskim na 2000m dziewcząt wykazały, że (tabela 11) średnia arytmetyczna w
badaniach przeprowadzonych jesienią wynosi 169,93W, a w badaniach przeprowadzonych wiosną wynosi
180,93W. Różnica pomiędzy badaniami wynosi 11W. Współczynnik zmienności w obydwóch badaniach plasuje
się na znacznym poziomie (14% i 15%). Wynik testu u = 1,16 nie jest różnicą istotną statystycznie.
Badana
grupa
Jesień
Wiosna
Tabela 11. Próba na ergometrze wioślarskim na 2000m badanych dziewcząt (W)
Min
N
D
6
v
x
Max
135
15
169,93
26,27
0,154
15%
214
11,0
143
15
180,93
25,27
0,139
14%
216
(Źródło: opracowanie własne)
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df=¥ = 2,15; t a =0,01; df=¥ = 2,98
u
1,16
Tabela 12 przedstawia charakterystykę liczbową próby na ergometrze wioślarskim na 2000m chłopców.
Średnia arytmetyczna w badaniach przeprowadzonych jesienią wynosi 240,67W, a w badaniach
przeprowadzonych wiosną wynosi 255,53W. Różnica pomiędzy badaniami wynosi 14,86W na korzyść badań
przeprowadzonych wiosną. Współczynnik zmienności w obydwóch badaniach plasuje się na znacznym poziomie
(11% i 12%). Wynik testu u = 1,42 i nie jest różnicą istotną statystycznie.
Badana
grupa
Jesień
Wiosna
Średnia
Tabela 12. Próba na ergometrze wioślarskim na 2000m chłopców (W)
Min
N
x
D
6
v
Max
187
15
240,67
29,30
0,121
289
14,86
207
15
255,53
27,66
0,108
299
(Źródło: opracowanie własne)
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df=¥ = 2,15; t a =0,01; df=¥ = 2,98
u
12%
1,42
11%
Tabela 13 przedstawia charakterystykę liczbową próby na ergometrze wioślarskim na 6000m dziewcząt.
arytmetyczna w badaniach przeprowadzonych jesienią wynosi 143,73W, a w badaniach
213
przeprowadzonych wiosną wynosi 152,4W. Różnica pomiędzy badaniami wynosi 8,67W na korzyść badań
wiosennych. Współczynnik zmienności w obydwóch badaniach plasuje się na znacznym poziomie (12% i 14%).
Wynik testu u = 1,21 i nie jest różnicą istotną statystycznie.
Badana grupa
Jesień
Wiosna
Tabela 13. Próba na ergometrze wioślarskim na 2000m badanych dziewcząt (W)
Min
N
x
D
6
v
Max
107
15
143,73
20,77
0,144
14%
173
8,67
120
15
152,4
18,16
0,119
12%
181
(Źródło: opracowanie własne)
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df=¥ = 2,15; t a =0,01; df=¥ = 2,98
u
1,21*
Tabela 14 przedstawia charakterystykę liczbową próby na ergometrze wioślarskim na 6000m chłopców.
Wyniki badań w tabeli nr 24 wykazały, że średnia arytmetyczna w badaniach przeprowadzonych jesienią wynosi
192,27W, a w badaniach przeprowadzonych wiosną wynosi 206,6W. Różnica pomiędzy badaniami wynosi
14,33W na korzyść badań wiosennych. Współczynnik zmienności w obydwóch badaniach plasuje się na
znacznym poziomie (11% i 12%). Wynik testu u = 1,68 nie jest różnicą istotną statystycznie.
Tabela 14. Charakterystyka liczbowa próby na ergometrze wioślarskim na 6000m badanych chłopców (W)
Min
Badana grupa
N
x
D
6
v
u
Max
147
Jesień
15
192,27
23,33
0,121
12%
232
14,33
1,68*
166
Wiosna
15
206,6
23,15
0,112
11%
246
(Źródło: opracowanie własne)
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df=¥ = 2,15; t a =0,01; df=¥ = 2,98
Tabela 15 pokazuje współczynnik korelacji pomiędzy poszczególnymi próbami przebadanymi jesienią
dziewcząt. Największa zależność (0,788) zachodzi pomiędzy próbą dociągania sztangi w leżeniu przodem a
próbą na ergometrze wioślarskim na dystansie 500m i jest to korelacja wysoka o znacznej zależności. Zauważyć
można korelację słabą o zależności prawie nic nie znaczącej, odwrotnie proporcjonalnej (-0,049) pomiędzy
dociąganiem sztangi w leżeniu przodem a ergometrem na dystansie 2000m. Korelacja umiarkowana wprost
proporcjonalna (zależność istotna) widoczna jest w 10 przypadkach np. ergometr 100m - ergometr 6000m
(0,552).
Tabela 15. Współczynnik korelacji - dziewczęta - jesień
Dociąganie
Dociąganie
sztangi w
sztangi w
Ergometr
Korelacja
leżeniu
leżeniu
100m
przodem
przodem
przez 7'
Wyciskanie
sztangi w
0,760471
0,487012
0,272457
leżeniu tyłem
Dociąganie sztangi w leżeniu
0,586186
0,58435
przodem
Dociąganie sztangi w leżeniu przodem przez
0,33377
214
Ergometr
500m
Ergometr
2000m
Ergometr
6000m
0,565534
-0,25502
0,52245
0,788598
-0,04975
0,573074
0,772125
0,562151
0,731262
7'
Ergometr 100m
0,64906
Ergometr 500m
Ergometr 2000m
(Źródło: opracowanie własne)
0,105367
0,163214
0,552309
0,650782
0,276687
Tabela 16 pokazuje współczynnik korelacji pomiędzy poszczególnymi próbami przebadanymi wiosną
dziewcząt. Występuje korelacja umiarkowana o zależności istotnej, odwrotnie proporcjonalnej (-0,515)
pomiędzy wyciskaniem sztangi w leżeniu tyłem a dociąganiem sztangi w leżeniu przodem przez 7 minut.
Największa zależność (0,781) zachodzi pomiędzy dociąganiem sztangi w leżeniu przodem a ergometrem 500m.
Korelacja słaba odwrotnie proporcjonalna (-0,003) występuje pomiędzy dociąganiem sztangi w leżeniu przodem
przez 7 minut a ergometrem 6000m.
Tabela 16. W spółczynnik korelacji - dziewczęta - wiosna
Dociąganie
Dociąganie
sztangi w
Korelacja
sztangi w
Ergometr
leżeniu
leżeniu
100m
przodem
przodem
przez 7'
Wyciskanie
sztangi w
0,71504
-0,51586
0,033346
leżeniu
tyłem
Dociąganie sztangi w
-0,14714
0,40939
leżeniu przodem
Dociąganie sztangi w leżeniu przodem
0,154339
przez 7'
Ergometr 100m
Ergometr 500m
Ergometr 2000m
Ergometr
500m
Ergometr
2000m
Ergometr
6000m
0,50642
-0,20912
0,214539
0,781671
-0,09067
0,49187
-0,22393
0,135575
-0,00319
0,311466
-0,30528
0,140235
0,326597
0,49956
0,354593
Tabela 17 pokazuje współczynnik korelacji pomiędzy poszczególnymi próbami przebadanymi jesienią
chłopców. Najpewniejsze zależności wprost proporcjonalne zachodzą pomiędzy próbami: ergometr 500m ergometr 2000m, ergometr 500m - ergometr 6000m i ergometr 2000m - ergometr 6000m (korelacja bardzo
wysoka). Korelacja odwrotnie proporcjonalna nie wystąpiła. Zależność prawie nic nie znacząca wystąpiła w
dwóch przypadkach pomiędzy: wyciskaniem sztangi w leżeniu tyłem - dociąganiem sztangi w leżeniu przodem
przez 7', dociąganiem sztangi w leżeniu przodem - dociąganiem sztangi w leżeniu przodem przez 7'.
Tabela 17. Współczynnik korelacji - chłopcy - jesień
Dociąganie
Dociąganie
sztangi w
sztangi w
Ergometr
Korelacja
leżeniu
leżeniu
100m
przodem
przodem
przez 7'
Wyciskanie
sztangi w
0,78265
0,10643
0,454231
leżeniu
tyłem
Dociąganie sztangi w
0,180674
0,783256
leżeniu przodem
Dociąganie sztangi w leżeniu przodem
0,254816
przez 7'
Ergometr 100m
Ergometr 500m
Ergometr 2000m
Ergometr
500m
Ergometr
2000m
Ergometr
6000m
0,680222
0,630927
0,641931
0,868205
0,74295
0,73695
0,336792
0,288024
0,372865
0,82286
0,702147
0,940868
0,750627
0,913295
0,932663
Tabela 18 pokazuje współczynnik korelacji pomiędzy poszczególnymi próbami przebadanymi wiosną
215
chłopców. Największa (0,92) zależność zachodzi pomiędzy ergometrem 500m a ergometrem 2000m. Najniższa
zależność zachodzi pomiędzy wyciskaniem sztangi w leżeniu tyłem a ergometrem 100m (0,496) jest to korelacja
umiarkowana, zależność istotna. Nie występuje korelacja odwrotnie proporcjonalna.
Tabela 18. Współczynnik korelacji - chłopcy - wiosna
Dociąganie
Dociąganie
sztangi w
sztangi w
Ergometr
Korelacja
leżeniu
leżeniu
100m
przodem
przodem
przez 7'
Wyciskanie
sztangi w
0,741066
0,583362
0,496285
leżeniu tyłem
Dociąganie sztangi w
0,804427
0,661109
leżeniu przodem
Dociąganie sztangi w leżeniu przodem przez
0,621834
7'
Ergometr 100m
Ergometr 500m
Ergometr 2000m
Ergometr
500m
Ergometr
2000m
Ergometr
6000m
0,606315
0,700025
0,583684
0,713221
0,824569
0,689966
0,758775
0,773489
0,775036
0,859922
0,78149
0,924443
0,645172
0,818682
0,895371
Wnioski
Analizując wszystkie wyniki badań wioślarzy i wioślarek można wywnioskować, że:
1. Po okresie przepracowanej zimy średnia arytmetyczna wszystkich badanych prób charakteryzuje się
progresem.
2. Współczynniki zmienności uległ zmniejszeniu co świadczy o tym, że poziom sprawności przebadanej grupy
uległ wyrównaniu.
3. W grupie dziewczyn największe korelacja (0,788) zaszła między dociąganiem sztangi w leżeniu przodem a
ergometrem 500m. W grupie chłopców największa zależność na poziomie korelacji bardzo wysokiej zaszła
pomiędzy próbami na ergometrze 500m a 2000m, ergometrze 2000m a 6000m i ergometrze 500m a 6000m.
Piśmiennictwo
1.
Arska-Kotlińska M., Bartz J. (1993). Wybrane zagadnienia statystyki dla studiujących wychowanie
fizyczne, Skrypty AWF nr 85, Poznań.
2.
Borysiuk Z. (2001). Somatyczne, wysiłkowe i koordynacyjne determinanty mistrzostwa sportowego w
szermierce, „Sport Wyczynowy”, nr 1 - 2, s. 17-29.
3.
Hening M. (2003). Wioślarstwo, Polski Związek Towarzystw Wioślarskich, Warszawa.
4.
Kobanedza R. (2009). 90 lat działalności Polskiego Związku Towarzystw Wioślarski, [w:]„Wioślarz”,
25/2009, s. 5-9.
5.
Kowalski J., Koch R. (1976). Kajakarstwo Wioślarstwo, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa.
6.
Raczek J. (1991). Podstawy szkolenia sportowego dzieci i młodzieży, Warszawa.
7.
Sozański H. (red.). (1999). Podstawy teorii treningu sportowego, Biblioteka Trenera, Centralny Ośrodek
Sportu, Warszawa.
8.
Ważny Z., Franecki J., Kosiński J., Kubań J., Pośnik J., Wolf J., (1992). System kontroli procesu
treningu (na przykładzie wioślarstwa), [w:] „Sport Wyczynowy”, nr 7 - 8/331 - 332.
9.
http://www.pztw.org.pl/new/index.php?option=com_content&view=article&id=34&Itemid=16
10.
11.
12.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wioślarstwo
http://www.pztw.org.pl/new/index.php?option=com_content&view=article&id=32&Itemid=17
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bydgostia_Bydgoszcz
216
Journal of H ealth Sciences. 2013; 3 (9): 217-232
The journal has had 4 points in M inistry of Science and H igher E ducation of Poland param etric evaluation. P art B item 683.
© The A uthor (s) 2013;
This article is published with open access at L icensee Open Journal System s of University Radom in Radom , Poland
Open Access
This article is distributed under the term s of the Creative Com m ons Attribution Noncom m ercial L icense w hich perm its any
noncom m ercial use, distribution, and reproduction in any m edium , provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the term s of the Creative Com m ons Attribution Non Com mercial License
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich perm its unrestricted, non com m ercial use, distribution and reproduction in
any m edium , provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 30.07.2013. Revised: 23.09.2013. Accepted: 29.09.2013.
Diagnosis of the frailty syndrome
Diagnostyka zespołu kruchości
Anna Lubińska1, Aneta Popie12, Remigiusz Sokołowski1, Natalia Ciesielska1
Katarzyna Kurek1, Agata Kowalewska1, Olga Krzywińska1, Walery Zukow3
departm ent and Clinic of Geriatrics, Nicolaus Copernicus University
Collegium Medicum, Bydgoszcz, Poland
Department of Clinical Pathomorphology, Nicolaus Copernicus University
Collegium Medicum, Bydgoszcz, Poland
3Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
Key words: the frailty syndrome, frailty, frailty index, diagnosis.
Słowa klucze: zespół kruchości, zespół słabości, indeks słabości, diagnostyka.
Abstract
Introduction. T h e tea m fra g ility is a p h y s io lo g ic a l red u ctio n o f r ese rv e s and resista n c e to
stresso rs, w h ic h is a s s o c ia te d w ith d e c r e a se d fu n ctio n o f m a n y sy ste m s. T h e stu d y e m p h a siz e s
that m o re accu rate m ea su re o f th e fra g ility team is n o t th e patient's a g e and th e F r a ilty I n d e x
(F I).T h ere are n u m ero u s ro c k u s e fu l in m a k in g a d ia g n o sis o f frailty.
Goal. Id e n tific a tio n an d a ss e s s m e n t o f c lin ic a l and criteria as an aid in th e d ia g n o sis o f frailty.
Materials and Methods. U s in g th e k ey o f th e fr a ilty s y n d r o m e , fra ilty , fr a ilty in d e x ,
d ia g n o s is , se a r c h e d fo r e ig n b ib lio g r a p h ic d a tab ases M e d lin e , M e d ic a l S c ie n c e s , N a tio n a l
C e n te r fo r B io te c h n o lo g y I n fo r m a tio n , W ile y O n lin e L ib r a r y z a n a ly z e d s ix c lin ic a l trials
p u b lish e d b e tw e e n 1 9 8 9 -2 0 1 1 .
Results and discussion. In m a n y stu d ie s, th e authors appear sim ila r criteria u se fu l in the
d ia g n o sis o f an y e m b rittlem en t. T h e se are, a m o n g oth ers. p h y sic a l a ctivity, p h y sic a l fitn ess,
d e p r e ssio n , n u m b er o f fa lls, ca rd io v a scu la r en d u ran ce, c o g n itiv e im p a irm en t, u n in ten tio n a l
w e ig h t lo s s , d e c r e a se d m u s c le strength, th e le v e l o f a v a ila b ility , s p e e d o f m o v e m e n t. T h e
b io c h e m ic a l param eters for th e cur lip o p r o tein c h o le ste r o l le v e ls , g ly c o s y la te d h e m o g lo b in ,
urine c o r tiso l, a d ren a lin e in th e urine, u rine n orad ren alin e, alb u m in , in te rleu k in -6 , CRP,
crea tin in e, D H E A -S and fib r in o g e n . B a se d on th e criteria o f p a tien ts m a y b e e lig ib le for a
th ree su b g ro u p s: n o n fra il, p refrail, frail.
Conclusions. It can u se m u ltip le criteria for th e sy n d r o m e o f frailty. T h e creation o f s o m an y
sc a le s , ta k in g in to a c c o u n t th e d ifferen t ch a ra cteristics, r e fle c ts th e current u n certain ty as to
217
th e d e fin itio n o f the fra g ility o f th e team and its m em b er s. E xtract th e p r e c ise d ia g n o stic
criteria is a n e c e ssa r y c o m m o n o b je c tiv e in th e p la n n in g o f care.
Streszczenie
Wstęp. Z e s p ó ł k r u c h o śc i j e s t fiz jo lo g ic z n y m o b n iż e n ie m rez erw i o d p o r n o śc i na c z y n n ik i
str e so g e n n e , c o w ią ż e się z e sp a d k ie m fu n k cji w ie lu u k ła d ó w . W b a d a n ia ch p o d k reśla się , ż e
tr a fn ie jsz y m k ryteriu m o c e n y z e s p o łu k ru c h o ści je s t n ie w ie k p acjen ta, a F r a ilty I n d e x (F I).
Istn ieją lic z n e sk a le p o m o c n e w p o s ta w ie n iu d ia g n o z y z e s p o łu k ru ch o śc i.
Cel. P r z e d sta w ie n ie i o c e n a b ad ań k lin ic z n y c h i k ry te rió w p o m o c n y c h w d ia g n o sty c e z e s p o łu
k ru c h o śc i.
Materiały i metody . P o słu g u ją c się k lu c z o w y m i th e fr a ilty s y n d r o m e , fra ilty , fr a ilty in d e x ,
d ia g n o s is , p r z e sz u k a n o z a g r a n ic z n e b a z y b ib lio g r a fic z n e M e d lin e , M e d ic a l S c ie n c e , N a tio n a l
C e n te r fo r B io te c h n o lo g y I n fo r m a tio n , W ile y O n lin e L ib r a r y z z a n a liz o w a n o s z e ś ć badań
k lin ic z n y c h o p u b lik o w a n y c h w la ta ch 1 9 8 9 - 2 0 1 1 .
Wyniki i dyskusja. W b a d a n ia ch w ie lu a u to r ó w p o ja w ia ją się p o d o b n e k ryteria p o m o c n e w
d ia g n o z ie z e s p o łu k r u c h o śc i. S ą to m . in . a k ty w n o ść fiz y c z n a , sp r a w n o ść fiz y c z n a , za b u rzen ia
d ep resy jn e,
lic z b a
upadków ,
w y d o ln o ś ć
s e r c o w o -n a c z y n io w a ,
z a b u rzen ia
fu n k cji
p o z n a w c z y c h , n ie z a m ie r z o n a utrata w a g i, o b n iż e n ie siły m ię ś n io w e j, p o z io m w y c z e r p a n ia ,
s z y b k o ś ć ru ch ów . Z p a ra m etró w b io c h e m ic z n y c h p o d u w a g ę b ie ż ę się p o z io m y frakcji
c h o le ste r o lu ,
h e m o g lo b in y
g lik o w a n e j,
k o r ty z o lu
w
m oczu,
ad ren alin y
w
m oczu,
n orad ren a lin y w m o c z u , alb u m in , in te r le u k in y -6 , CRP, k reatyn in y, D H E A -S i fib ry n o g en . N a
p o d sta w ie k r y te r ió w p a c je n tó w m o ż n a k w a lifik o w a ć d o 3 podgrup: n o n fra il, p refrail, frail.
Wnioski. Istn ieje m o ż liw o ś ć k o r z y sta n ia z w ie lu k r y ter ió w dla o k r e śle n ia sy n d ro m u
k r u c h o śc i. S tw o r z e n ie tak w ie lu sk al, b io r ą c y c h p o d u w a g ę ró żn e c ec h y , o d z w ie r c ie d la
d o ty c h c z a s o w ą
n ie p e w n o ś ć
co
do
d e fin ic ji
z e s p o łu
k r u c h o śc i
i
je g o
sk ła d o w y c h .
W y o d r ę b n ie n ie p r e c y z y jn y c h k r y te r ió w d ia g n o sty c z n y c h j e s t k o n ie c z n y m w s p ó ln y m c e le m
w p la n o w a n iu o p ie k i.
Introduction
T h e tea m fra g ility w a s d e fin e d in 2 0 0 1 b y L in d a F ried et al as a p h y s io lo g ic a l p r o c ess
re d u c in g th e r e se r v e s and r e sista n c e to stresso rs, w h ic h is a sso c ia te d w ith a d ec re a se in the
fu n c tio n o f m a n y s y s te m s [1 ]. T h is p r o c e ss m a in ly a ffe c ts th e o steo a rticu la r sy ste m , m u sc le ,
re d u c in g p h y s ic a l ca p a city . I n v o lv e d in th e p a th o p h y sio lo g y o f th e n e u r o lo g ic a l m e c h a n ism s,
r e d u c e d en erg y m e ta b o lism [2 ]. P ro v en in c r e a se in IL -6 , and r ed u ced IG F -1 (In su lin G row th
F actor - 1), and D H E A -S in d ic a te s en d o c rin e d isord ers, and im m u n e reg u la tio n . [8] D e fin itio n
o f frailty sy n d r o m e w a s a s s o c ia te d w ith is o la tin g in d e p e n d e n t o f d isa b ility and co m o rb id ity .
F ried et al h a v e d em o n stra ted that in 2 6 .6 % o f su b je cts h ad o n ly F r a ilty s y n d r o m e [1 ]. In
218
2 0 0 3 , H a n n ek e S ch u u rm a n s e m p h a siz e d in h is w o r k th e m ore accurate m ea su re o f the
in c id e n c e o f m e d ic a l in te r v e n tio n s in the eld erly is FI [F railty In d ex ] than th e a g e o f the
p a tien ts. T h ere are n u m ero u s s c a le s and criteria h e lp fu l in th e d ia g n o sis o f any fragility.
Target
Id e n tific a tio n a n d a s s e s s m e n t o f c lin ic a l trials and criteria as an aid in th e d ia g n o sis o f frailty.
Materials and Methods
U s in g th e k e y o f th e fr a ilty s y n d r o m e , fr a ilty , fr a ilty in d e x , d ia g n o s is ,
b ib lio g r a p h ic d a ta b a ses M e d lin e ,
sea r ch ed fo r eig n
M e d ic a l S c ie n c e s , N a tio n a l C e n te r fo r B io te c h n o lo g y
I n fo r m a tio n , W ile y O n lin e L ib r a r y . W ere tak en in to a cco u n t stu d ies that rep orted d ia g n o stic
m e th o d s
fr a g ile
tea m .
F in a lly ,
th e
a n a ly sis
c la s s ifie d
s ix
stu d ie s
p u b lish e d
b e tw e e n
1 9 8 9 -2 0 1 1 .
Results and Discussion
Fried et al Criteria
C riteria F ried et al [1] h a v e b e e n p r o p o se d in 2 0 0 1 on th e b a sis o f the C a rd io v a scu la r H ealth
S tu dy (C H S ) c o n d u c te d in 1 9 8 9 - 1 9 9 0 , 1 9 9 2 - 1 9 9 3 [3 ].T h e stu d ie s w e r e in v o lv e d 5 3 1 7 m en
an d w o m e n a g e d 6 5 y ears a n d o v e r ( 4 ,7 3 5 r esp o n d en ts from th e U n ite d S tates in 1 9 8 9 -9 0 , and
5 8 2 o f A fr ic a n A m e r ic a n co h o rt in th e y ears 1 9 9 2 to 1 9 1 9 9 3 ).O r ig in a lly o f 5 8 8 8 p erso n s
w e r e e x c lu d e d from th e h isto ry o f P ark in son 's d ise a se (4 7 p a tien ts), strok e (2 4 5 ), a resu lt o f
< 1 8 in th e te st c o g n itiv e M in i-M e n ta l (8 4 ) and e x c lu d e d th o se ta k in g A ric ep t, S in e m e t or
a g a in st d ep ressa n t d ru gs ( 2 3 5 p e r so n s) .P articip an ts o f th e stu d y (n = 5 3 1 7 ) w e r e a s s e s s e d b y
m e a n s of: 1 M in n e so ta L eisu re T im e A c tiv itie s Q u estio n n a ire, w h ic h to o k in to a cco u n t
p h y sic a l a c tiv ity in th e p a st tw o w e e k s and its duration; 2 P h y sic a l fitn e ss, as m e a su r ed b y
q u e stio n s a b ou t th e d iffic u lty o f e ffe c tin g the 15 ta sk s o f d a ily life ; 3 E ffic ie n c y o f p h y sic a l
fu n c tio n as m e a su r e d u s in g th e Jam ar d y n a m o m eter, h an d -h eld , fourth D e p r e s s iv e sy m p to m s
a s s e s s e d b y th e m o d ifie d s c a le o f th e C enter for E p id e m io lo g ic a l S tu d ie s-D e p r e ssio n S c a le
(C E S -D ), 5 A c c o r d in g to their sc a le o b ta in e d the n u m b er o f fa lls in th e p ast s ix m o n th s, 6
C a rd io v a scu la r
en d u ra n ce,
as
m e a su red
by
m e d ic a tio n
and
m ade
standard
ECG,
e c h o c a r d io g r a p h y an d m e a su r e m e n t o f s y s to lic b lo o d p ressu re at the b rach ial artery and
sa p h en o u s; 7 C o g n itiv e fu n c tio n s w e r e a s s e s s e d a cc o r d in g to th e sc a le o f th e M in i-M en ta l
State E x a m in a tio n an d th e D ig it S y m b o l S u b stitu tio n T est. A d d itio n a l tests tak e in to a cco u n t
th e im p o r ta n c e o f su b je c ts, b lo o d p ressu re, u ltrasou n d o f ca rotid arteries and the carotid
arteries, b lo o d g lu c o s e , serum a lb u m in , seru m crea tin in e, and fib rin o g en , lip id s. B a se d on the
resu lts o f m e a su r e m e n ts d e v e lo p e d fiv e co m p o n e n ts to b e tak en in to a cc o u n t in a s s e s s in g the
fra g ility o f th e team : 1 U n in te n tio n a l w e ig h t lo s s in a y ea r - 10 p o u n d s or m ore, or 5% o f
b o d y w e ig h t or m o re, a s s e s s e d on th e b a sis o f the f o llo w in g form ula: (w e ig h t in th e p re v io u s
y ea r) - (a ctu a l w e ig h t) / (w e ig h t in th e p rev io u s y ea r) = K , 2 M u sc le w e a k n e s s (20% o f the
219
lo w e s t r e su lts) a s s e s s e d b y th e a d h e siv e fo r ce , ta k in g in to a c c o u n t B M I; 3 S tren gth and
fa tig u e , R a ted b y th e C E S -D
sc a le , and in th e e x e r c ise test, w h ic h is a p red ictor o f
ca rd io v a scu la r d ise a se ; 4 S lo w n e s s , d e te rm in ed on th e b a sis o f tim e o f 15 ft ( 4 .7 5 m ) (at the
b e g in n in g o f th e stu d y h ig h lig h ts th e s lo w e s t 20% o f th e p o p u la tio n ); 5 T h e le v e l o f p h y sic a l
a ctiv ity , b a s e d on q u e stio n s M in n e so ta L eisu re T im e A c tiv itie s Q u estio n n a ir e - rated b y the
w e ig h te d n u m b er o f c a lo r ie s b u rn ed in a w e e k ta k in g in to a c co u n t th e 18 a c tiv itie s o f d aily
liv in g (2 0 % o f th e lo w e s t resu lts).
B a s e d on the resu lts, ta k in g in to a c c o u n t th e w e a k e s t (u su a lly 20% o f the lo w e s t r esu lts) w e r e
s e le c te d param eters that w ill m e e t th e se fiv e criteria.
1 W h e n K > 0 .0 5 , and th e w e ig h t lo s s is u n in ten tion al;
2 W h e n a g iv e n B M I, m u s c le stren gth in [kg] is le s s than or eq u al to T a b l.
Table 1 Criteria helpful in the diagnosis of frailty.
O u r o w n s tu d y b a s e d o n L in d a P. F r ie d , C a th e r in e M . T a n g e n e t a l.F r a ilty in O ld e r A d u lts :
E v id e n c e fo r a P h e n o ty p e . o th e r s . J o u r n a l o f G e r o n to lo g y : M E D I C A L S C I E N C E S 2 0 0 1 , Vol
5 6 A , no . 3 , M 1 4 6 - M 1 5 6 .
3 If th e a n sw e r to th e q u estio n : " H o w o ften in th e la st w e e k I fe lt th is w a y ? ” ea ch o f th e tw o
s e n te n c e s is 2 or 3: a I fe lt that e v e r y th in g I d o is an effort; b I c o u ld (to m a k e ) to g o (S c a le
rep lies: 0 = < 1 day, 1 = 1 to 2 d a y s, 2 = 3 to 4 d ays, 3 = m o st o f th e tim e.
4 A s w ith th e in c r e a se in th e gen der, tim e d ista n ce 4 .7 5 m w a s greater than or equal: M en:
h e ig h t < 1 7 3 c m - tim e > 7 s, an in c r e a se o f> 1 7 3 c m - tim e > 6s; W om en : h e ig h t < 1 5 9 c m tim e > 7 s, an in c r e a se o f> 1 5 9 c m - tim e > 6 s.
5 W h e n th e o u tc o m e o f c a lo r ie s b u rn ed o v e r th e p ast w e e k for w o m e n < 2 7 0 k c a l / w e e k , for
m e n < 3 8 3 k ca l / w e e k .
F ired et al [1] fo u n d th e p r e se n c e o f any te n d e rn e ss are m et th ree or m o re o f the fiv e criteria
p r o p o se d b y C H S . W h e n fu lfille d o n e or tw o criteria is r e c o g n iz e d in ter m e d ia te frailty
sy n d r o m e or p refrial, a c o n d itio n p r e c e d in g th e sy n d r o m e [4]. In ad d ition , C H S resu lts
r e v e a le d that th e m a jority o f p e o p le c la s s ifie d as su ffer in g from frailty sy n d r o m e is to
220
n o n -q u a lify in g o ld er p e o p le , o fte n w o m e n , b e lo n g in g to th e s e c o n d grou p o f p a tien ts (A frica n
A m e r ic a n ), m o s tly c o m in g from p o o rer b a ck g ro u n d s, w ith lo w e r e d u c a tio n and h ig h e r risk o f
in c id e n c e or th e c o e x is te n c e o f ch ro n ic d is e a s e s [1]. W ork F ried et al th erefo re e m e r g e d frailty
sy n d r o m e ch a ra cteristics, n a m ely : u n in ten tio n a l w e ig h t lo s s , sa rco p en ia , w e a k n e ss, fa tig u e,
s lu g g is h n e s s , d e c r e a se d a ctiv ity . It w a s a lso sh o w n that th e e ld e rly fra g ility sy n d r o m e h a v e a
h ig h er risk o f m u ltip le d is e a s e s , in c lu d in g heart failu re, a th e r o sc le r o sis and d ia b e te s [6].
Criteria for The Women's Health and Aging Studies - WHAS
T h e stu d y W H A S I to o k part in 1 0 0 2 , w o m e n w h o a g r ee d to the research in th e y ears 1 9 9 2 to
1 9 9 4 an d m e e t th e a g e req u irem en t (6 5 years and o ld er). W H A S II stu d y b eg a n in 1 9 9 4 and
in c lu d e d 4 3 6 w o m e n a g e d 7 0 to 7 9 y ea rs [6]. T h e research fo c u s e d on the ch a ra cterization o f
o ld er w o m e n w ith d isa b ility , s h o u ld in c lu d e a n a ly sis o f th eir fu n c tio n in g , m en ta l h ealth ,
ca rd io v a scu la r, p u lm on ary, m u s c u lo s k e le ta l, n e u r o lo g ic a l, h ea rin g an d v is io n , as w e ll as
b io c h e m ic a l and h o rm o n a l ev a lu a tio n e x e r c is e to le ra n c e [9]. B a se d on h is research team
W H A S h as d e v e lo p e d criteria for frailty, v e ry sim ila r to th e criteria for C H S .
1 T h e criterion o f w e ig h t lo s s w e r e g iv e n , i f w e ig h t lo s s co m p a red to the w e ig h t at 6 0 years o f
a g e is greater than or eq u a l to 10% b y w e ig h t at 6 0 yea rs o f a g e, or i f th e current v a lu e o f
B M I w a s b e lo w 1 8 .5 k g / m A 2 (C a lcu la tio n : w e ig h t at 6 0 y ears o f a g e - w e ig h t n o w ). H e
later in tr o d u c e d th e n e e d for a sk in g for u n in te n tio n a l w e ig h t lo ss;
2 To e v a lu a te th e w e a k e n in g grip stren gth w e r e m ea su r ed m a x im u m grip on a stron ger h an d
(th e sa m e criterion to criterio n C H S );
3 C riterion e x h a u ste d c o n sid e r e d s a tisfie d i f th e p atien t a n sw er ed y e s to any o f th e three
q u e stio n s: a I fe lt u n u su a l fa tig u e d u rin g the p re v io u s m o n th (h o w m u c h tim e f e e lin g last? C riterion c o n sid e r e d b y th e a n sw e r "M ost o f th e tim e ”; 2 I fe lt e x tr e m ely w e a k d u rin g the
p r e v io u s m o n th (s e e a b o v e ), 3 I fe lt e x tr e m e ly lo w en erg y le v e ls d u rin g th e p r e v io u s m on th .
(R a te d on a sc a le 0 - 10, w h e r e 0 = n o en ergy, 10 = m a x im u m burst o f energy;
4 T h e s lo w n e s s w a s e v a lu a te d on th e b a sis o f th e tran sition s p e e d o f 4 m at a n orm al p a ce for
a p erso n . C riteria w e r e fu lfille d , w h ile at th e g ro w th o f g en d er tran sition sp e e d 4 m is le s s
than or eq u a l to: W o m en : h e ig h t < 1 5 9 c m - sp e e d < 0 .6 5 m / s, an in c r e a se o f> 1 5 9 c m - sp e e d
< 0 .7 6 m / s; M en: h e ig h t < 1 7 3 c m - s p e e d < 0 .6 5 m / s, an in c r e a se o f> 1 7 3 c m - sp e e d < 0 .7 6
m / s;
5 P h y sic a l a c tiv ity m e a su r e d in th e a m ou n t o f c a lo r ie s b u rn ed / w e e k w e r e ev a lu a te d on the
b a sis o f 6 a n d n o t 1 8 ste p s from the q u estio n n a ire M in n e so ta L eisu re T im e A c tiv itie s
Q u estio n n a ire, ta k in g in to a ccou n t: a w a lk , e x e r c ise m o d e ra tely h e a v y h o u se w o r k and w o r k
o u tsid e , d a n cin g , b o w lin g and e x e r c is e . T h e resu lt w a s c o n sid e r e d p o s itiv e w h e n the nu m b er
o f c a lo r ie s b u rn ed d u rin g th e la st w e e k for w o m e n < 9 0 k ca l / w e e k , for m e n < 1 2 8 k ca l / w e e k
[5, 6 ].
221
The relationship between obesity and the frailty syndrome. Are additional criteria
should be applied?
S tu d ies on th e a sso c ia tio n o f o b e sity w ith frailty sy n d r o m e w a s p u b lish e d in 2 0 0 5 , b a se d on
p r e v io u s data from th e W o m en 's H ealth and A g in g S tu d ies I ( 1 9 9 2 ) and II (1 9 9 4 ) [6 ].T h e
p articip an ts o f th e stu d y w e r e 5 9 9 w o m e n a g e d 7 0 to 7 9 y ears w ith B M I a b o v e 1 8 .5 k g / m .
T h e stu d y u s e d th e criteria F ried et al, e m e r g in g from th e team stu d ied w o m e n w ith brittle
(h a v in g th ree or m o re o f the fiv e criteria), and w o m e n w ith sta g e p refrailty (h a v in g o n e or tw o
criteria). T h e p a tien ts w e r e a ls o d iv id e d a c c o r d in g to B M I in to th ree g rou p s a cc o r d in g to
W H O criteria: 1 8 .5 - 2 5 k g /m 2 as standard, 2 5 - 3 0 k g /m 2 as o v e r w e ig h t and o v er 3 0 k g /m 2
as o b e s e . T h ere is an o b v io u s lin k b e tw e e n o b e sity and th e risk o f d isa b ility , but the
a sso c ia tio n o f o v e r w e ig h t / o b e sity w ith a team o f fra g ility w a s n o t s o o b v io u s. S o m e
resea rch ers
have
d e sc r ib e d
a
sy n d ro m e
of
" sarcop en ic
o b esity" ,
w h ic h
m ea n t
a
d isp ro p o rtio n a te d istrib u tio n o f fat an d m u sc le . A ls o b io c h e m ic a l m arkers w h o s e rela tio n sh ip
w ith th e tea m d em o n stra ted th e fra g ility [8], it w a s c o n sid e r e d e le v a te d in p a tien ts w h o are
o v e r w e ig h t (in te r le u k in -6 a n d C R P p rotein ). In a stu d y o f T h e A s s o c ia tio n B e tw e e n O b e sity
an d th e F railty S y n d r o m e in O ld er W o m en : T h e W o m en 's H ea lth and A g in g S tu d ie s, b a se d on
resea rch W H A S I an d II, c o m p a red d e p e n d e n c y ratios team m et th e fra g ility o f B M I [T able 2]
Table 2 Dependency ratios team met the fragility of BMI
In d icators o f
A ll
W o m en w ith a
W o m e n w ith a
W o m en w ith a
w e a k n e s s [%]
w om en
B M I o f 1 8 .5 -2 5
B M I o f 2 5 -3 0
B M I o v er 3 0
(N =
k g /m 2
k g /m 2
k g /m 2
(N = 2 0 0 )
(N = 2 2 4 )
(N = 1 7 5 )
84
1 2 .1
5 .5
5 .2
1 3 .2
1 4 .6
9 .0
1 3 .9
W e a k n e ss
1 9 .8
1 0 .4
1 6 .2
3 1 .0
T h e s lo w d o w n
3 2 .2
1 7 .5
2 2 .7
4 7 .4
D e c r e a s e d a c tiv ity
2 2 .0
1 6 .0
1 4 .2
2 9 .3
599)
R ep o rted w e ig h t
lo s s
R ep o rted
e x h a u stio n
u nd er 9 0 k c a l/w e a k
S tu d y o n th e b a s is B la u m C S , X u e Q L , M ic h e lo n E , e t al. T h e a s s o c ia tio n b e tw e e n o b e s ity a n d
th e fr a ilty s y n d r o m e in o ld e r w o m e n : T h e W o m e n ’s H e a lth a n d A g in g S tu d ie s .J A m G e r ia tr
S o c 2 0 0 5 ; 5 3 :9 2 7 - 9 3 4 .
T h e c o n c lu s io n s o f th e s e stu d ie s h a v e sh o w n that th ere is a rela tio n sh ip b e tw e e n B M I and
b e in g in a grou p o f h ig h -r isk or fra g ility sy n d ro m e (g ro u p n o n fra il, prefrail, frail). T h e o v e ra ll
222
in c id e n c e o f th e v a r io u s sta g e s o f 5 9 9 p articip an ts w a s 8% m et the c o n d itio n s for th e team
frailty, 4 3 % w e r e in a grou p o f p re-frail, th e in c r e a se d risk, 49% d id n o t m e e t any criteria for
th e sy n d r o m e . B e in g in th e g rou p w ith o u t th e risk (n o n fra il) w a s a sso c ia te d w ith a B M I o f
1 8 .5 - 2 5 k g / m A 2, an d d e c r e a se d w ith in c r e a sin g B M I. H o w e v e r , th e risk o f d e v e lo p in g the
sy n d r o m e (i.e . a grou p o f p re-fra il) in c r e a se d w ith in c r e a sin g B M I. T h e h ig h e st p er ce n ta g e o f
w o m e n e n r o lle d fra g ility tea m (F rial) h o u se d in B M I o v e r 3 0 k g / m A 2, lo w e r v a lu e s w e r e at
1 8 .5 -2 5 k g / m a 2 T h e p rop ortion o f w o m e n Frial w a s th e lo w e s t in the grou p w ith B M I
2 5 - 3 0 k g / m A 2 T h e c o n c lu s io n o f th e stu d y is as fo llo w s : sta g e o b e sity is sig n ific a n tly
a s s o c ia te d w ith an in c r e a se d risk o f fra g ility team
(sta g e p refrailty), w h ile
o b e sity is
a s s o c ia te d w ith a sta g e p refrailty an d frailty, the frailty sy n d r o m e [6 ].
W h e n th e V C o n g r e ss o f the E u rop ean U n io n G eriatric M e d ic in e S o c ie ty , w h ic h w a s h e ld
from 3 - 6 S e p te m b e r 2 0 0 8 in C o p e n h a g e n , en title d "G eriatrics w h ile c h a n g in g gen eration s" ,
p r e se n te d th e v ie w that o b e sity is a n e w re v e r sib le m arker o f frailty tea m . O b e sity is a factor
lo w e r in g p h y sic a l, w h ic h can le a d to any em b rittlem en t. O b e sity c o m b in e d w ith a la c k o f
p h y sic a l a c tiv ity and p o o r d iet a c c e le ra te s th e p r o c e ss o f o ste o p o r o sis and sa rco p en ia . (D T
V illa r e a l - W a sh in g to n D C , U S A ) [7]
The scale of the Canadian Study of Health and Aging Clinical Frailty
In 2 0 0 5 h e p u b lish e d th e criteria for h a v in g 7 p o in ts, d e v e lo p e d on the b a sis o f 2 3 0 5 a group
o f e ld e r ly p e o p le w h o to o k part in the s e c o n d sta g e o f th e C anadian S tudy o f H ea lth and
A g in g (C S H A ) (resea rch started in 1 9 9 6 ).A n a ly s is o f the resu lts s h o w e d that th e sc a le is
b etter than m e a su r in g c o g n itiv e or c o m o r b id ratin g a s s e s s e s th e risk o f m ortality. T h e sc a le o f
th e C anadian S tu d y o f H ea lth and A g in g has fo c u s e d m a in ly on c lin ic a l a sse ssm e n t o f the
p atien t. S c a le d istin g u is h e s s e v e n groups: 1 V ery e ffic ie n t (v ery fit) - a ctiv e, e n erg etic,
w e ll-m o tiv a te d , health y, e x e r c is in g regularly, 2 A n e ffic ie n t ( w e ll) - w ith o u t a c tiv e d ise a se ,
b u t le s s e ffic ie n t than in grou p 1, 3 E ffic ie n t w ith c o n c o m ita n t d ise a se to b e treated (W ell,
trea ted w ith c o m o r b id d is e a s e ) - s y m p to m s w e ll c o n tr o lle d (c o m p a r e d to th e p atien t from
group 4 ), 4 A p p a ren tly s e n s itiv e (v u ln er a b le A p p a r en tly ) - n o t c o m p le te ly d ep en d en t on other
p e o p le , sy m p to m s are n o t fu lly c o n tr o lled , o fte n c o m p la in o f slo w ; 5 M ild ly im p a ir ed (M ild ly
fra il) - w ith lim ite d d e p e n d e n c e on others in th e c o m p le x a c tiv itie s o f d aily life (in stru m en tal
a c tiv itie s o f d a ily liv in g (IA D L )), 6 M o d e ra tely im p a ire d (M o d e ra te ly frail) - n e e d h elp w ith
a c tiv itie s o f d a ily liv in g (A D L ), 7 S e v e r e ly w e a k e n e d (S e v e r e ly frail) - c o m p le te ly d ep en d en t
on other p e o p le or te r m in a lly ill. [1 5 ]
GFI Groningen Frailty Index
G F I in c lu d e s
q u e stio n s
on
m o b ility , v is io n ,
h earin g,
n utrition,
co m o rb id ity ,
c o g n itiv e ,
p s y c h o s o c ia l and p h y sic a l en d u ra n ce. T o co n firm th e fra g ility o f th e team req u ired to occu r
223
fou r or m o re criteria. R e su lts D ru b b el et al [1 0 ] s h o w a c lo s e co rrelation b e tw e e n the FI and
G FI. P a tien ts w ith h ig h -F I an d G F I o fte n liv e d a lo n e or d iv o r c e d and w e r e le s s ed u ca ted .
F ig u re 1. C orrela tio n b e tw e e n FI and G FI.
T h e T im e d U p a n d G o te st.
I r e n e D r u b b e l, N ie n k e B le ije n b e r g , G u id o K r a n e n b u r g e t a l.,
I d e n tify in g F r a ilty : D o th e F r a ilty I n d e x a n d G r o n in g e n F r a ilty I n d ic a to r C o v e r D iffe r e n t
C lin ic a l P e r s p e c tiv e s , B M C F a m P r a c t. 2 0 1 3 , 1 4 (6 4 ).
In 1 8 6 0 , M a th ia s u se d a s im p le te st G e t u p a n d g o to th e a sse ssm e n t team fra g ility o f p atien ts.
N o w c o m m o n p la c e to u se a te st T im e d U p a n d G o (T U G ), w h e re w e u se th e tim e in w h ic h
th e p a tien t g e ts up from h is chair, o v e r c o m e d ista n ce o f 3 fe e t and b a c k in to a sittin g p o sitio n
on a chair. T U G h as a s im p le co rrela tion w ith th e n u m b er o f fa lls o f o ld er p e o p le . P atien ts
u n a b le to p erform th is te st has th e h ig h e st rate o f fa lls, m otor in c o o r d in a tio n and thus F R [11].
H eu b erg er p r o p o se d 1 5 p aram eters u se d to a sse ss A llo s ta tic L oad , w h ic h d e sc r ib e the
s y s te m ic
d y sfu n c tio n .
B io m a rk ers
are
h y p er ten sio n ,
ca rd io v a scu la r
d ise a se s,
d ia b etes,
n e u r o e n d o c r in e a b n o rm a lities, c lo ttin g d isord ers and in fla m m a to ry p r o c e sse s [1 2 , 13]: 1
S y s to lic b lo o d p ressu re> 1 4 8 m m H g , th e se c o n d D ia s to lic b lo o d p ressu re> 8 3 m m H g ; 3 H D L
c h o le ste r o l < 3 7 m g / dL, 4 T otal c h o le ste r o l / H D L c h o le ste r o l ratio> 5 .9 3 ; 5 G ly c a te d
h e m o g lo b in (H b A 1 c )> 7.1% , 6 C ircu it ratio w a is t / h ip > 0 .9 4 ; 6 U rin ary c o r tiso l (C O R T )>
2 5 .6 9 u g / g creatin in e; 7 U rin ary n o r ep in ep h rin e ( N A )> 4 8 .0 0 u g / g creatin in e; 8 A d r en a lin e
in th e urine (E P I)> 4 .9 9 u g / g creatin in e; 9 A lb u m in < 3 .9 0 m g / dl, 10 In terleu k in -6 (IL -6 )>
4 .6 4 p g / m l; 11 C R e a c tiv e P rotein (C R P )> 3 .1 9 g / dL , 12 P ea k exp iratory f lo w (P E F )
< 2 0 % , 1 3 D e h y d r o e p ia n d r o ste r o n e su lfa te (D H E A -S ) < 3 5 .0 0 m g / dl, 1 4 F ib r in o g e n > 3 3 6 .0 0
m g / dl, 1 5 C rea tin in e c lea ra n ce < 4 4 .6 4 m l / m in .
L im it th e risk is a b o v e th e s e v a lu e s further ad v a n ta g e in s o c ie ty are the eld erly r e c e iv in g
m u ltip le m e d ic a tio n s. C an ad ian resea rch h as sh o w n that th e a v era g e n u m b er o f m e d ic a tio n s
224
tak en b y o ld er p e o p le (a v e r a g e age: 8 1 .5 ) d uring th e o n e day stay in th e geriatric w a rd w a s
15 , and on a v era g e e v e r y e ig h th is s u e w a s rela ted to c o n c o m ita n t m e d ic in a l p rod u cts an d their
a d v erse e ffe c ts on th e p atien t. D ru g in te ra c tio n s a ffec t th e n u trition al status and the patient's
p s y c h o lo g ic a l, w h ic h d irectly co rrela tes w ith th e lo s s o f m u sc le m a ss and an in c r e a se in FI
[1 4 , 15]
Conclusions
Y o u can u se m u ltip le criteria for th e sy n d ro m e o f frailty. T h e creation o f so m a n y sc a le s,
ta k in g in to a c c o u n t th e d ifferen t ch a ra cteristics, r e fle c ts th e current u n certain ty as to the
d e fin itio n o f th e fra g ility o f th e tea m and its m e m b er s [1 6 ]. E xtracts p r e c ise d ia g n o stic
criteria, an d th erefo re p a tien ts w ith fra g ility sy n d r o m e is a n e c e ssa r y c o m m o n g o a l o f m an y
c lin ic ia n s in care p la n n in g and a n ticip a tio n o f n e g a tiv e e v e n ts. S o far h a v e n o t e sta b lish e d
e ffe c tiv e therapy, b u t d ia g n o s in g a p a tien t F S can p rev en t th e e ffe c ts an d c o m p lic a tio n s. T here
is the p o s s ib ility o f p r e v e n tin g su c h p r e v en tio n lo s s o f m u sc le strength.
References
[1] L in d a P. F ried,
C ath erin e M . T an gen et al. Frailty in O ld er A d u lts: E v id e n c e for a
P h e n o ty p e . in . Journal o f G er o n to lo g y : M E D IC A L S C IE N C E S 2 0 0 1 , V ol. 5 6 A , N o . 3:
M 1 4 6 -M 1 5 6 .
[2] B u ch n er D M , W a gn er E H ., P r e v e n tin g frail h ealth . C lin G eriatr M ed . 1 9 9 2 F e b ;8 (1 ): 1 -1 7 .
[3] Jerem y W a lsto n , M ary A n n M c B u r n ie , A n n e N e w m a n et al. F railty and A c tiv a tio n o f the
In fla m m a tio n an d C o a g u la tio n S y s te m s W ith and W ith o u t C lin ic a l C o m o r b id itie sR e su lts
F rom th e C a rd io v a scu la r H ea lth Stu dy; A r ch Intern M ed . 2 0 0 2 , 1 6 2 (2 0 ) :2 3 3 3 -2 3 4 1 . doi:
1 0 .1 0 0 1 /a r c h in te .1 6 2 .2 0 .2 3 3 3 . A r c h Intern M ed . 2 0 0 2 , 1 6 2 .
[4] Jolan ta Ż y c z k o w s k a ,T o m a sz G rąd alsk i ,Z e s p ó ł s ła b o śc i (fr a ilty )- c o p o w in ie n o n im
w ie d z ie ć o n k o lo g . O n k o lo g ia w p ra k tyce k lin iczn ej 2 0 1 0 , to m 6, nr 2: 7 9 -8 4 .
[5] Q ian L i X u e ,T h e F railty S y n d ro m e: D e fin itio n an d N atural H isto ry ,C lin G eriatr
M e d .2 0 1 1 F ebruary; 2 7 (1 ): 1 - 1 5 .
[6] B la u m C S , X u e Q L , M ic h e lo n E et al. T h e a sso c ia tio n b e tw e e n o b e sity an d th efrailty
sy n d r o m e in o ld er w o m e n : T h e W o m e n ’s H ea lth and A g in g S tu d ies.J A m
G eriatr S o c
2 0 0 5 ;5 3 :9 2 7 -9 3 4 .
[7] K atarzyn a W ie c z o r o w s k a -T o b is , P ierr e-O liv ier L a n g , K atrin S ch m itt ,S e le c te d h ig h lig h ts
in geriatrics; G eriatria 2 0 0 9 ; 3: 3 4 -3 5 .
[8] L e n g S X , C a p p o la A R , A n d e r se n R E , B la c k m a n M R
et al. Seru m le v e ls o f in su lin -lik e
g ro w th factor-I (IG F -I) an d d eh y d r o e p ia n d ro ste ro n e su lfa te (D H E A -S ), an d th eir rela tio n sh ip s
225
w ith seru m in te r le u k in -6 , in th e geriatric sy n d ro m e o f frailty:A g in g C lin ic a l and E x p erim en ta l
R e se a r c h 2 0 0 4 , 1 6 (2 ):1 5 3 -1 5 7 .
[9] Jack M . G u raln ik , L in d a P. F ried, E lean or M . S im o n s ic k
A g in g
et a l.T h e W o m en 's H ea lth and
Study: H e a lth and S o c ia l C h aracteristics o f O ld er W o m e n W ith D isa b ility ; N IH
p u b lic a tio n N o . 9 5 -4 0 0 9 .
[1 0 ] Irene D ru b b el, N ie n k e B le ije n b e r g , G u id o K ranenburg et al. , Id e n tify in g F railty: D o the
F railty In d e x a n d G r o n in g e n Frailty In d icator C o v er D iffe r e n t C lin ic a l P e r sp ec tiv e s; B M C
F am Pract. 2 0 1 3 ; 1 4 (6 4 ).
[11] J u lien n e L arge .N e e s h a G an , U s in g th e T im e d U p an d G o T est to stratify eld erly
in p a tien ts at risk o f F a lls. C lin R e h a b il M ay 2 0 0 6 v o l. 2 0 n o. 5: 4 2 1 -4 2 8 .
[1 2 ] S e e m a n T E , M c E w e n B S , R o w e JW, S in g e r B H . A llo s ta tic lo a d as a m arker for
c u m u la tiv e b io lo g ic a l risk: M acA rth u r S tu d ies o f S u c c e s s fu l A g in g . P roc N a tl A c a d S c i U S A .
2 0 0 1 ; 98: 4 7 7 0 - 5 .
[1 3 ]
Seem an
TE,
C rim m in s
E,
H uang
MH
et.
al.
C u m u la tiv e
b io lo g ic a l
risk an d
s o c io - e c o n o m ic d iffe r e n c e s in m ortality: M acA rth u r S tu d ies o f S u c c e s s fu l A g in g . S o c ia l
S c ie n c e & M e d ic in e , 2 0 0 4 .
[1 4 ] F arrell B , S z e to W , S h a m ji S. . D ru g -rela ted p r o b lem s in th e frail eld erly. C an Fam
P h y sic ia n . 2 0 1 1 ; 5 7 (6 ): 1 6 8 - 9 .
[1 5 ]
Juby A G ,
D a v is
P. U tility
of
p u b lish e d
g u id e lin e s
on
th e
u se
o f n o n ster o id a l
a n ti-in fla m m a to ry drugs in th e eld erly ,C lin R h eu m a to l. 2 0 0 8 ; 2 7 (9 ): 1 1 9 1 - 4 .
[1 6 ] R o c k w o o d K , S o n g X , M a c K n ig h t C et al. A g lo b a l c lin ic a l m ea su re o f fitn e ss and frailty
in e ld e r ly p e o p le ; C an ad ian M e d ic a l A s s o c ia tio n J o u rn al., 2 0 0 5 A u g 30; 1 7 3 (5 ): 4 8 9 -9 5 .
Wstęp
Zespół kruchości został zdefiniowany w 2001 roku przez Lindę Fried i wsp. jako fizjologiczny proces obniżenia
rezerw i odporności na czynniki stresogenne, co wiąże się ze spadkiem funkcji wielu układów [1]. Proces ten
dotyka głównie układ kostno-stawowy, mięśniowy, obniżając wydolność fizyczną. W patofizjologii biorą udział
także mechanizmy neurologiczne, zmniejszony metabolizm energetyczny [2]. Udowodniony wzrost IL-6 i
zmniejszony IGF-1 (Insulin Growth Factor - 1), a także DHEA-S wskazuje na zaburzenia regulacji
endokrynologicznej i immunologicznej [8]. Ustalenie definicji kruchości wiązało się wyodrębnieniem syndromu
niezależnego od niepełnosprawności oraz chorób współistniejących. Fried i wsp. ukazali, że u 26,6 % badanych
stwierdzono jedynie Frailty syndrome [1].W 2003 roku Hanneke Schuurmans podkreślił w swojej pracy, że
trafniejszym kryterium oceny częstości występowania interwencji medycznych u osób starszych jest FI [Frailty
Index ] niż wiek pacjentów. Istnieją liczne skale i kryteria pomocne w postawieniu diagnozy zespołu kruchości.
226
Cel
Przedstawienie i ocena badań klinicznych oraz kryteriów pomocnych w diagnostyce zespołu kruchości.
M ateriały i metody
Posługując się kluczowymi the frailty syndrome, frailty, frailty index, diagnosis, przeszukano zagraniczne bazy
bibliograficzne Medline, M edical Science, National Center for Biotechnology Information, Wiley Online
Library. Pod uwagę brano badania, w których opisywano metody diagnostyczne zespołu kruchości. Ostatecznie
do analizy zakwalifikowano sześć badań, opublikowanych w latach 1989-2011.
Wyniki i dyskusja
Kryteria Fried i wsp.
Kryteria Fried i wsp. [1] zostały zaproponowane w 2001 roku na podstawie badań Cardiovascular Health Study
(CHS) przeprowadzonych w latach 1989-1990, 1992-1993 [3]. W badaniach brało udział 5317 kobiet i
mężczyzn w wieku 65 lat i więcej (4735 badanych z United States w latach 1989-90 oraz 582 z African
American kohorty w latach 1992-1993). Pierwotnie z 5888 osób wykluczono osoby z chorobą Parkinsona w
wywiadzie ( 47 osób), udarem (245), wynikiem <18 w teście poznawczym Mini-mental (84), oraz wykluczono
osoby przyjmujące Aricept, Sinemet lub leki przeciwdepresyjne (235 osób). Uczestników badania (n= 5317)
oceniano przy pomocy: 1. Minnesota Leisure Time Activities Questionnaire, który brał pod uwagę aktywność
fizyczną w ciągu ostatnich dwóch tygodni oraz czas jej trwania; 2. Sprawność fizyczną ocenianą na podstawie
pytań o trudność w wykonaniu 15 zadań z życia codziennego; 3. Wydolność funkcji fizycznych mierzoną przy
pomocy dynamometru Jamar hand-held; 4. Objawy depresyjne oceniane według zmodyfikowanej skali Center
for Epidemiological Studies-Depression scale (CES-D); 5. Według własnej skali uzyskano liczbę upadków w
ciągu ostatnich 6 miesięcy; 6. Wydolność sercowo-naczyniową ocenianą na podstawie przyjmowanych leków
oraz wykonanych standardowych badań EKG, echo serca oraz pomiaru ciśnienia skurczowego na tętnicy
ramiennej i piszczelowej; 7. Funkcje poznawcze oceniane według skal Mini-Mental State Examination i Digit
Symbol Substitution Test. Dodatkowe testy uwzględniały wagę badanych, ciśnienie tętnicze, USG tętnic
szyjnych wewnętrznych oraz tętnic szyjnych wspólnych, poziom glukozy we krwi, stężenie albumin w surowicy,
poziom kreatyniny i fibrynogenu, lipidogram. Na podstawie wyników pomiarów opracowano 5 komponentów,
branych pod uwagę w ocenie zespołu kruchości: 1. Niezamierzona utrata wagi w ciągu roku - 10 pounds lub
więcej lub 5% masy ciała lub więcej, oceniana na podstawie wzoru: (Waga w poprzednim roku) - (waga
aktualna)/(waga w poprzednim roku) = K; 2. Osłabienie siły mięśniowej (20% najniższych wyników) oceniane
przez siłę przyczepności, uwzględniając BMI; 3. Wytrzymałość i wyczerpanie, oceniane w według skali CES-D
oraz w próbie wysiłkowej, będącej wskaźnikiem prognostycznym chorób sercowo- naczyniowych; 4.
Powolność, określana na podstawie czasu przejścia 15 stóp (4,75m) (na początku badania wyróżniono
najwolniejsze 20% spośród populacji badanej); 5. Poziom aktywności fizycznej bazując na pytaniach Minnesota
Leisure Time Activities Questionnaire - oceniono wg ważonej liczby kalorii spalonych w ciągu tygodnia
uwzględniając 18 czynności życia codziennego (20% najniższych wyników).
Na podstawie uzyskanych wyników, biorąc pod uwagę najsłabsze (najczęściej 20% najniższych wyników)
wyłoniono parametry, które będą spełniały te 5 kryteriów.
1. Gdy K > 0,05, a ubytek wagi jest niezamierzony;
2. Gdy przy danym BMI, siła mięśniowa w [kg] jest mniejsza lub równa Tab1.
227
Tab. 1. Kryteria pomocne w diagnostyce zespołu kruchości.
BMI Kobiety:
Siła mięśniowa [kg]
BMI Mężczyźni:
Siła mięśniowa [kg]
<23
<17
<24
<29
23.1-26
<17,3
24.1-26
<30
26.1-29
<18
26.1-28
<30
>29
<21
>28
<32
Własne opracowanie na podstawie Linda P. Fried, Catherine M. Tangen et al. Frailty in Older Adults: Evidence
for a Phenotype. in. Journal o f Gerontology: MEDICAL SCIENCES 2001, Vol. 56A, No. 3, M146—M156.
3. Gdy odpowiedź na pytanie : „Jak często w ostatnim tygodniu czułem się w ten sposób?” do każdego z dwóch
zdań to 2 lub 3: a. Czułem, że wszystko co robię jest wysiłkiem; b. Nie mogłem (się zmusić) do pójścia (Skala
odpowiedzi: 0 = < 1 dnia, 1 = od 1 do 2 dni, 2 = od 3 do 4 dni, 3 = większość czasu.
4. Gdy przy danym wzroście dla płci, czas przejścia odległości 4,75m był dłuższy lub równy: Mężczyźni:
wzrost < 173cm - czas >7s, wzrost >173cm - czas > 6s; Kobiety: wzrost < 159cm - czas > 7s, wzrost >
159cm - czas > 6s.
5. Gdy wynik spalonych kalorii w ciągu ostatniego tygodnia jest dla kobiet < 270 kcal/tydzień, dla mężczyzn <
383 kcal/tydzień.
Fired i wsp.[1] uznali obecność zespołu kruchości, gdy spełnione są 3 lub więcej z pięciu kryteriów
zaproponowanych przez CHS. Przy spełnionym jednym lub dwóch kryteriach rozpoznawany jest pośredni
zespół kruchości lub prefrial, czyli stan poprzedzający syndrom [4]. Ponadto wyniki badań CHS dowiodły, że
większość z osób zakwalifikowanych jako chorzy na zespół kruchości to wobec niezakwalifikowanych, ludzie
starsi, częściej kobiety, należący do drugiej grupy badanych (African American), najczęściej pochodzący z
biedniejszych środowisk, z niższym wykształceniem oraz wyższym ryzykiem zapadalności lub ze
współistnieniem chorób przewlekłych[1]. Prace Fried i wsp. wyłoniły zatem cechy charakteryzujące syndrom
kruchości, tj.: niezamierzona utrata wagi, sarkopenia, osłabienie, wyczerpanie, spowolnienie, zmniejszona
aktywność. Wykazano również, że osoby starsze z syndromem kruchości mają większe ryzyko mnogich chorób,
w tym niewydolności serca, miażdżycy oraz cukrzycy [6].
Kryteria The Women's Health and Aging Studies - WHAS
W badaniu WHAS I wzięły udział 1002 kobiety, które zgodziły się na badania w latach 1992 - 1994 oraz
spełniały kryteria wiekowe (65 lat i starsze). Badanie WHAS II rozpoczęło się w 1994 roku i obejmowało 436
kobiet w wieku od 70 do 79 lat [6]. Badania dotyczyły scharakteryzowania starszych kobiet z
niepełnosprawnością, obejmowały analizę ich funkcjonowania, zdrowia psychicznego, chorób sercowonaczyniowych, płucnych, mięśniowo-szkieletowych, neurologicznych, narządu słuchu i wzroku, a także badań
biochemicznych, hormonalnych czy ocenę tolerancji wysiłku [9]. Na podstawie swoich badań WHAS
opracowało kryteria zespołu kruchości, bardzo zbliżone do kryteriów CHS.
1. Kryterium utraty masy ciała przyznawano, jeśli utrata masy ciała w porównaniu z wagą w 60 roku życia jest
większa lub równa 10% wagi w 60 roku życia lub jeśli obecnie wartość BMI była poniżej 18,5 kg/mA2.
(Obliczamy: waga w 60 r.ż. - waga obecnie). W późniejszym czasie wprowadzono konieczność zapytania o
niezamierzoną utratę wagi;
228
2. Do oceny osłabienia dokonywano pomiaru siły przyczepności maksymalnego chwytu w silniejszej ręce
(kryterium identyczne z kryterium CHS);
3. Kryterium wyczerpania uznawano za spełnione, jeśli pacjent odpowiedział twierdząco na jedno z trzech
pytań: a. Poczułem niezwykłe zmęczenie w ciągu poprzedniego miesiąca (ile czasu uczucie trwało? - kryterium
uznane przy odpowiedzi „Większość czasu”; 2. Poczułem się niezwykle słaby w ciągu poprzedniego miesiąca
(j.w.); 3. Czułem niezwykle niski poziom energii w ciągu poprzedniego miesiąca. (ocena w skali 0 - 10, gdzie 0
= brak energii, 10 = maksymalny przypływ energii;
4. Powolność oceniano na podstawie prędkości przejścia 4 m normalnym tempem dla danej osoby. Kryterium
spełniano, gdy przy danym wzroście dla płci, prędkość przejścia odległości 4 m była niższa lub równa: Kobiety:
wzrost < 159cm - prędkość < 0,65m/s, wzrost > 159cm - prędkość < 0,76m/s; Mężczyźni: wzrost < 173cm prędkość < 0,65m/s, wzrost >173cm - prędkość <0,76m/s;
5. Aktywność fizyczną mierzoną w ilości spalonych kcal/ tydzień oceniano na podstawie 6, a nie 18 czynności z
kwestionariusza Minnesota Leisure Time Activities Questionnaire, uwzględniając: spacer, wykonywanie
umiarkowanie cięzkich prac domowych oraz prac na zewnątrz, taniec, kręgle oraz ćwiczenia. Wynik pozytywny
uznano, gdy liczba spalonych kalorii w ciągu ostatniego tygodnia jest dla kobiet < 90 kcal/tydzień, dla mężczyzn
< 128 kcal/tydzień [5, 6].
Związek między otyłością a zespołem kruchości. Czy należałoby zastosować dodatkowe kryterium?
Badania nad związkiem otyłości z zespołem kruchości zostały opublikowane w 2005 roku, w oparciu o
wcześniejsze dane z Women's Health and Aging Studies I (1992) and II (1994) [6]. Uczestnikami badania było
599 kobiet w wieku od 70 do 79 lat z wartością BMI ponad 18,5 kg/m. W badaniu użyto kryteriów Fried i wsp.,
wyłaniając spośród badanych kobiety z zespołem kruchości (spełniające 3 lub więcej z 5 kryteriów) oraz kobiety
w stadium prefrailty (spełniające 1 lub 2 kryteria). Badanych podzielono także według BMI na trzy grupy
zgodnie z kryterium WHO: 18,5 - 25 kg/m2 jako norma, 25 - 30 kg/m2 jako nadwaga oraz ponad 30 kg/m2 jako
otyłość. Istnieje oczywisty związek między otyłością a ryzykiem niepełnosprawności, ale związek
nadwagi/otyłości z zespołem kruchości nie był tak oczywisty. Niektórzy badacze opisywali syndrom „sarcopenic
obesity”, który oznaczał nieproporcjonalne rozłożenie tkanki tłuszczowej i mięśniowej. Także biochemiczne
markery, których związek z zespołem kruchości wykazano [8], uznano za podwyższone u pacjentów z nadwagą
(interleukina 6 czy białko CRP). W badaniach The Association Between Obesity and the Frailty Syndrome in
Older Women: The Women’s Health and Aging Studies , bazując na badaniach WHAS I i II, porównano
zależność spełnionych wskaźników zespołu kruchości od wskaźnika BMI [Tab. 2]
Tab. 2. Zależność spełnionych wskaźników zespołu kruchości od wskaźnika BM I
Wskaźniki słabości [%]
Wszystkie
badane kobiety
(n= 599)
Kobiety z
BMI 18.5-25
kg/m2
Kobiety z BMI 25-30
kg/m2
Kobiety z BMI
ponad 30 kg/m2
(n= 224)
(n= 175)
(n= 200)
Zgłoszona utrata wagi
84
12.1
5.5
5.2
Zgłoszone wyczerpanie
13.2
14.6
9.0
13.9
Osłabienie
19.8
10.4
16.2
31.0
Spowolnienie
32.2
17.5
22.7
47.4
229
Spadek aktywności poniżej
90kcal/tydzień
22.0
16.0
14.2
29.3
Opracowanie własne na podstawie Blaum CS, Xue QL, Michelon E et al. The association between obesity and
thefrailty syndrome in older women: The Women’s Health and Aging Studies.J Am Geriatr Soc
2005;53:927-934.
Wnioski z tych badań wykazały, że istnieje związek między wartością BMI a byciem w grupie obarczonej
ryzykiem syndromu kruchości lub nie (grupy nonfrail, prefrail, frail). Ogólna częstość występowania
poszczególnych stadiów wśród 599 uczestników wynosiła: 8% spełniało warunki dla zespołu kruchości, 43%
była w grupie pre-frail, czyli zwiększonego ryzyka, 49% nie spełniało żadnych kryteriów syndromu. Bycie w
grupie bez ryzyka (nonfrail) było związane z BMI 18,5- 25 kg/mA2 i obniżało się wraz ze wzrostem BMI.
Natomiast ryzyko rozwoju syndromu (czyli grupa pre-frail) wzrastało wraz ze wzrostem BMI. Największy
odsetek kobiet zakwalifikowanych do zespołu kruchości(frial) mieścił się w wartościach BMI ponad 30 kg/mA2 ,
niższy był przy wartościach 18,5-25 kg/mA2. Odsetek kobiet frial był najniższy w grupie z wartością BMI 25-30
kg/mA2. Wniosek z przeprowadzonych badań jest następujący: stadium nadwagi jest istotnie związane ze
zwiększonym ryzykiem rozwoju zespołu kruchości (stadium prefrailty), otyłość natomiast jest związana ze
stadium prefrailty jak i frailty, czyli zespołem kruchości. [6]
Podczas V Kongresu European Union Geriatric Medicine Society, który odbył się w dniach 3 - 6 września 2008
w Kopenhadze pod hasłem „Geriatria podczas zmiany generacji”, zaprezentowano opinię, że otyłość jest nowym
odwracalnym markerem zespołu kruchości. Otyłość jest czynnikiem obniżającym sprawność fizyczną, co może
prowadzić do zespołu kruchości. Otyłość w połączeniu z brakiem aktywności fizycznej i złą dietą przyspiesza
proces osteoporozy oraz sarkopenii. (D.T. Villareal - Washington DC, USA) [7]
Skala Canadian Study of Health and Aging-Clinical Frailty
W 2005 roku ukazały się kryteria zawierające 7 punktów, opracowane na podstawie badań grupy 2305 osób w
podeszłym wieku, która wzięła udział w drugim etapie Canadian Study of Health and Aging (CSHA) (badania
rozpoczęte w 1996 roku). Analiza wyników wykazała, że skala ta lepiej niż pomiary funkcji poznawczych czy
ocena chorób towarzyszących ocenia ryzyko śmiertelności. Skala Canadian Study of Health and Aging skupiła
się głównie na ocenie klinicznej pacjenta. Skala wyróżnia 7 grup pacjentów: 1. Bardzo sprawny (very fit) aktywny, energiczny, dobrze zmotywowany, zdrowy, regularnie ćwiczący; 2. Sprawny (well) - bez czynnej
choroby lecz mniej sprawny niż w grupie 1; 3. Sprawny z leczoną chorobą współistniejącą (Well, with treated
comorbid disease) - objawy chorobowe dobrze kontrolowane (w porównaniu z pacjentem z grupy 4.); 4.
Widocznie wrażliwy (Apparently vulnerable) - niecałkowicie zależny od innych osób, objawy chorobowe nie w
pełni kontrolowane, często skarży się na spowolnienie; 5. Łagodnie osłabiony (Mildly frail) - z ograniczoną
zależnością od innych osób w złożonych czynnościach życia codziennego (instrumental activities of daily living
(IADL)); 6. Umiarkowanie osłabiony (Moderately frail) - konieczna pomoc w czynnościach życia codziennego (
ADL); 7. Silnie osłabiony (Severely frail) - całkowicie zależny od innych osób lub śmiertelnie chory [15].
GFI Groningen Frailty Index
GFI zawiera pytania dotyczące mobilności, wzroku, słuchu, żywienia, chorób współistniejących, czynności
poznawczych, psychospołecznych i wytrzymałości fizycznej. Do potwierdzenia zespołu kruchości wymagane
jest wystąpienie 4 lub więcej kryteriów. Wyniki Drubbel i wsp. [10] pokazują bliską korelację pomiędzy FI i
GFI. Pacjenci z wysokim FI i GFI często żyli samotnie lub po rozwodzie i byli mniej wykształceni.
230
Ryc. 1. Korelację pomiędzy FI i GFI.
The Timed Up and Go test. Irene Drubbel, Nienke Bleijenberg, Guido Kranenburg et al., Identifying Frailty: Do
the Frailty Index and Groninqen Frailty Indicator Cover Different Clinical Perspectives; BM C Fam
Pract. 2013;14(64)
W 1860 roku Mathias używali prostego testu Get up and Go do oceny zespołu kruchości pacjentów. Teraz
powszechniejszy w użyciu jest test Timed Up and Go (TUG) gdzie wykorzystujemy czas w jakim pacjent wstaje
z krzesła , pokonuje dystans 3 metrów i powraca do pozycji siedzącej na krześle. TUG wykazuje prostą korelacje
z ilością upadków osób starszych. Pacjenci niezdolni do wykonania tego testu posiadają najwyższy
współczynnik upadków , dyskoordynacji ruchowej a tym samym FR [11].
Heuberger zaproponował 15 parametrów stosowanych do oceny Allostatic Load, które opisują dysfunkcję
ogólnoustrojową. Biomarkery dotyczą nadciśnienia tętniczego, chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy,
nieprawidłowości neuroendokrynnych, zaburzeń krzepnięcia i procesów zapalnych [12, 13]: 1. Ciśnienie
skurczowe > 148 mmHg; 2. Ciśnienie rozkurczowe > 83 mmHg; 3. Cholesterol HDL < 37 mg/dl ; 4. Cholesterol
całkowity/ cholesterol HDL ratio > 5,93; 5. Hemoglobina glikowana (HbA1c) > 7,1 %; 6. Stosunek obwodów
talia/biodra >0,94; 6. Kortyzol w moczu (CORT) > 25,69 ug/g kreatyniny; 7. Noradrenalina w moczu (NA) >
48.00 ug/g kreatyniny; 8. Adrenalina w moczu (EPI) > 4,99 ug/g kreatyniny; 9. Albuminy < 3,90 mg/dl; 10.
Interleukina-6 (IL-6) > 4,64 pg/ml; 11. Białko C Reaktywne (CRP) > 3,19 ug/dl; 12. Szczytowy przepływ
wydechowy (PEF) < 20%; 13. Dehydroepiandrosteron siarczan (DHEA-S) < 35,00 mg/dl; 14. Fibrynogen >
336.00 mg/dl; 15. Klirens kreatyniny < 44,64 ml/min.
Granica ryzyka jest powyżej tych wartości dodatkowo przewagę w społeczeństwie mają osoby starsze
przyjmujące wiele leków. Kanadyjskie badania wykazały ,że średnia liczba leków przyjmowanych przez starsze
osoby (średnia wieku: 81,5 ) podczas jednego dnia pobytu na oddziale geriatrii wynosiła 15, a średnio co ósmy
problem związany był z przyjmowanymi lekami i ich niekorzystnym wpływem na organizm pacjenta. Interakcje
leków wpływają na stan odżywienia i psychiczny pacjenta co bezpośrednio koreluje z utratą masy mięśniowej i
wzrostem FI [14,15]
Wnioski
Istnieje możliwość korzystania z wielu kryteriów dla określenia syndromu kruchości. Stworzenie tak wielu skal,
biorących pod uwagę różne cechy, odzwierciedla dotychczasową niepewność co do definicji zespołu kruchości i
jego składowych. [16] Wyodrębnienie precyzyjnych kryteriów diagnostycznych, a tym samym chorych na zespół
231
kruchości jest koniecznym wspólnym celem wielu klinicystów w planowaniu opieki czy przewidywaniu
negatywnych zdarzeń. Dotychczas nie stworzono skutecznej terapii, lecz diagnozując u pacjenta FS możemy
zapobiegać skutkom i powikłaniom. Istnieje możliwość wprowadzenia prewencji zapobiegając m.in. utracie siły
mięśniowej.
Bibliografia
[1] Linda P. Fried, Catherine M. Tangen et al. Frailty in Older Adults: Evidence for a Phenotype. in. Journal of
Gerontology: MEDICAL SCIENCES 2001, Vol. 56A, No. 3, M146-M 156.
[2] Buchner DM, Wagner EH., Preventing frail health. Clin Geriatr Med. 1992 Feb;8(1):1-17.
[3] Jeremy Walston, Mary Ann McBurnie, Anne Newman et al. Frailty and Activation of the Inflammation and
Coagulation Systems With and Without Clinical ComorbiditiesResults From the Cardiovascular Health Study;
Arch Intern Med. 2002, 162 (20) :2333-2341. doi: 10.1001/archinte.162.20.2333. Arch Intern Med. 2002, 162 .
[4] Jolanta Życzkowska ,Tomasz Grądalski ,Zespół słabości (frailty)- co powinien o nim wiedzieć onkolog.
Onkologia w praktyce klinicznej 2010 ,tom6 , nr.2,79-84 .
[5] Qian Li Xue ,The Frailty Syndrome: Definition and Natural History ,Clin Geriatr Med.2011 February; 27(1):
1-15.
[6] Blaum CS, Xue QL, Michelon E et al. The association between obesity and thefrailty syndrome in older
women: The Women’s Health and Aging Studies.J Am Geriatr Soc 2005;53:927-934.
[7] Katarzyna Wieczorowska-Tobis, Pierre-Olivier Lang , Katrin Schmitt ,Selected highlights in geriatrics;
Geriatria 2009; 3: 34-35.
[8] Leng SX. Cappola AR. Andersen RE. Blackman MR et al. Serum levels of insulin-like growth factor-I
(IGF-I) and dehydroepiandrosterone sulfate (DHEA-S), and their relationships with serum interleukin-6, in the
geriatric syndrome of frailty:Aging Clinical and Experimental Research [2004, 16(2):153-157].
[9] Jack M. Guralnik, Linda P. Fried, Eleanor M. Simonsick et al.The Women's Health and Aging Study: Health
and Social Characteristics of Older Women With Disability; NIH publication No. 95-4009.
[10] Irene Drubbel, Nienke Bleijenberg, Guido Kranenburg et al. , Identifying Frailty: Do the Frailty Index and
Groningen Frailty Indicator Cover Different Clinical Perspectives; BMC Fam Pract. 2013;14(64).
[11] Julienne Large ,Neesha Gan , Using the Timed Up and Go Test to stratify elderly inpatients at risk of Falls.
Clin Rehabil May 2006 vol. 20 no. 5 421-428
[12] Seeman TE, McEwen BS, Rowe JW, Singer BH. Allostatic load as a marker for
cumulative biological risk: MacArthur Studies of Successful Aging. Proc Natl
Acad Sci USA. 2001; 98:4770-5.
[13] Seeman TE, Crimmins E, Huang MH et. al. Cumulative biological riskand socio-economic differences in
mortality: MacArthur Studies of Successful Aging. Social Science & Medicine, 2004.
[14] Farrell B, Szeto W, Shamji S. . Drug-related problems in the frail elderly. Can Fam Physician. 2011;
57(6):168-9.
[15] Juby AG, Davis P. Utility of published guidelines on the use of nonsteroidal anti-inflammatory drugs in the
elderly ,Clin Rheumatol. 2008; 27(9):1191-4.
[16] Rockwood K, Song X , MacKnight C et al. A global clinical measure of fitness and frailty in elderly people;
Canadian Medical Association Journal., 2005 Aug 30;173(5):489-95.
232
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 233-246
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© The Author (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of University Radom in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any
noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and
reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 30.07.2013. Revised: 23.09.2013. Accepted: 02.10.2013.
ZASTOSOWANIE METODY KINESIOLOGY TAPINGU W SPORCIE
The use of Kinesiology Taping in sport
Wojciech Garczyński1, Anna Lubkowska1, Aleksandra Dobek1
1 Zakład Diagnostyki Funkcjonalnej i Medycyny Fizykalnej,
Wydział Nauk o Zdrowiu, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
ul. Grudziądzka 31, 70-103 Szczecin
STRESZCZENIE: Metoda Kinesiology Tapingu opiera się na oklejeniu wybranej
części ciała (mięśni lub stawów) specjalnym plastrem z bawełny, pokrytym akrylem
medycznym, wykorzystując jedną z 6 technik aplikacji (mięśniowa, więzadłowa,
powięziowa, korekcyjna, limfatyczna, funkcjonalna). Plaster oddziaływując na powięź,
przywraca prawidłową perfuzję płynów, uaktywnia przepływ chłonki przez co
wykazuje działanie przeciwbólowe ułatwiając usuwanie przez chłonkę czynników
zapalanych, które drażniąc zakończenia nerwowe wywołują dolegliwości bólowe,
ponadto reguluje tonus mięśniowy. Kinesiology Taping ma zastosowanie głównie w
fizjoterapii, ortopedii i sporcie.
Słowa kluczowe: Kinesiology Taping, sport
SUMMARY: Kinesiology Taping method is based on a stick on a selected part of the
body (muscles and joints) special patch of cotton, acrylic coated medical device, using
one of the six application techniques (muscular, ligamentous, fascial correction,
lymphatic and functional). Application by acting on the fascia, restores normal
perfusion fluids, activates the lymph flow by as an analgesic action by facilitating the
removal of lymph ignited factors that stimulate nerve ends cause pain and also regulates
muscle tone. Kinesiology Taping is mainly used in physiotherapy, orthopedics and
sports.
Keywords: Kinesiology Taping, Sports
WSTĘP
W piśmiennictwie naukowym i praktyce fizjoterapeutycznej widoczne jest
zainteresowanie
metodą Kinesiology
Tapingu
[1].
Kinesiology
Taping
został
spopularyzowany głównie poprzez sport. Wysoka skuteczność oraz możliwość
233
kontynuacji treningu, mimo zaistniałej dysfunkcji, sprawiły, że wielu sportowców
chętnie korzysta z tej formy terapii [22]. K-Active Tape jest elastyczną, bawełnianą
taśmą terapeutyczną stosowaną w leczeniu urazów sportowych [2, 4, 11, 17] i mającą
wiele zastosowań w medycynie - głównie w rehabilitacji, ortopedii i medycynie
sportowej. Dostępne na rynku taśmy K -Active stworzone przez japońską firmę Nitto
Denko, zbliżone są do ludzkiej skóry pod względem ciężaru właściwego, grubości i
rozciągliwości (30-40% długości spoczynkowej). Dzięki przepuszczalności powietrza
nie zaburzają one procesów termoregulacji. Taśma nie ogranicza również czynności
higienicznych
dzięki
temu,
że
jest
wodoodporna,
zachowując
właściwości
terapeutyczne przez kilka dni od aplikacji. Dzięki zastosowaniu akrylowej warstwy
klejącej o kształcie sinusoidalnym zostało zredukowane do minimum występowanie
odczynów alergicznych związanych z aplikacją K -Active [20, 21].
Chiropraktyk, dr Kenso Kase opracował techniki plastrowania w 1970 roku.
Stwierdził on, że plastrowanie dynamiczne wspomaga pracę mięśni i stawów i jest
skuteczną terapią w łagodzeniu bólu [2, 4]. Ponadto, aplikacje Kinesiology Tapingu
stosuje się w leczeniu stawów skroniowo - żuchwowych [23], w rehabilitacji dzieci z
rozpoznaną skoliozą [24], u pacjentów po udarze [25], w redukcji obrzęków kończyn
dolnych [26], u pacjentów po operacjach kardiochirurgicznych [28] i operacjach jamy
brzusznej [29]. Aplikacje Kinesiology Tapingu wpływają na czynność bioelektryczną
mięśni [27] i wspomagają terapię tkanek miękkich [21].
W 2007 roku powstało stowarzyszenie K-Active Europe, które zrzesza
instruktorów i terapeutów Kinesiology Tapingu. Przed zastosowaniem konkretnej
aplikacji
i techniki
powięziowego.
przeprowadza
się
dokładną ocenę
układu mięśniowo
-
Ocena łańcuchów mięśniowych i pracy systemu mięśniowo -
234
powięziowego umożliwia dobór właściwej aplikacji wpływającej bezpośrednio na
przyczynę dysfunkcji narządu ruchu. K-Active Europe proponuje osiem testów
screeningowych. Cztery z nich oceniają skórę i powieź w górnej części ciała, pozostałe
cztery w dolnej. Dzięki globalnemu badaniu terapeuta otrzymuje informacje o
funkcjonowaniu systemu mięśniowo - powięziowego w zakresie zaburzeń mechaniki
układu powięziowego. Celem terapii jest normalizacja zaburzeń dysbalansu mięśniowo
- powięziowego [21].
Kinesiology Taping jako metoda wspomagająca proces rehabilitacji opiera się na
stosowaniu różnych technik aplikacji plastra:
1. Aplikacja mięśniowa - najbardziej fizjologiczna, naklejana bez rozciągania taśmy na
rozciągnięty mięsień.
2. Aplikacja więzadłowa pobudza mechanoreceptory, normalizuje napięcie więzadeł i
ścięgien, stosuje się rozciągliwość plastra w zakresie 25-50%.
3. Aplikacja powięziowa zmniejsza nadmiernie napiętą powięź przy rozciągnięciu
taśmy 25-50%.
4. Aplikacja limfatyczna stosowana jest w
profilaktyce i redukcji obrzęków
limfatycznych. Plaster jest cięty na długie, wąskie paski (ogony), a baza przyklejana jest
w okolicach węzłów chłonnych. Rozciąg taśmy 0-15%.
5. Aplikacja funkcjonalna stosowana jest w terapii ograniczenia mobilności [18-19].
Działanie aplikacji opiera się na:
1. Korekcji mechanicznej (stabilizowanie, normalizacja napięcia powięzi i mięśni,
zwiększanie / korygowanie zakresu ruchomości [1], redukcja bólu, zmniejszenie
obrzęku),
235
2. Przywracaniu prawidłowej perfuzji płynów (ułatwianie przepływu chłonki [13, 14],
zmniejszanie obrzęków, zmniejszenie bólu skórnego i mięśniowego) [4],
3.
Wspomaganiu pracy mięśni
(pomoc w
rozluźnianiu,
redukcja zmęczenia,
przywracanie zakresu ruchu [1, 13, 14], reedukacja bólu [13, 14]),
4. Aktywizacji systemu przeciwbólowego (likwidowanie przyczyny bólu, aktywizacja
inhibitorów bólowych) [15].
Celem niniejszej pracy jest analiza dostępnego piśmiennictwa na temat
możliwości zastosowania Kinesiology Taping w sporcie. Analiza literatury obejmowała
metodyczny
przegląd
baz
danych:
PUBMED
i
Google
Scholar.
Autorzy
zakwalifikowali do przeglądu prace badawcze poruszające tematykę wykorzystania
plastrowania dynamicznego w sporcie, które ukazały się w ostatnich 10 latach.
Przeanalizowano
13
publikacji
naukowych
w
recenzowanych
czasopismach
naukowych, dotyczących zastosowania plastrowania dynamicznego w sporcie. Nie
znaleziono artykułu o szkodliwości lub skutkach ubocznych stosowania tej metody
terapeutycznej. Jak wynika z przeglądu piśmiennictwa jest niewiele publikacji
naukowych traktujących o plastrowaniu w sporcie, a prezentowane w literaturze
badania były prowadzone często na małych grupach badanych, niekiedy były to opisy
przypadków. W Tabeli 1 zestawiono opisywane w literaturze badania z zastosowaniem
plastrowania dynamicznego w sporcie.
Tab. 1. Przegląd wybranych publikacji
Autor
Forma
aktywności
Zastosowanie
236
Aplikacja
Grupa badana
Tieh-Cheng
lekkoatleci
[2008]
Hsu YH
baseball
[2009]
Mięsień
więzadłowa
14 zdrowych
czworogłowy uda i
ochotników (7
staw kolanowy,
mężczyzn, 7
technika więzadłowa
kobiet)
mięsień
nieokreślona
czworoboczny
17 mężczyzn z
zespołem
ciasnoty
podbarkowej
Chang
lekkoatletyka
[2010]
Hsiao-Yun
koszykówka
[2012]
Mięśnie
Technika
21 zdrowych
przedramienia
mięśniowa
mężczyzn
Mięsień brzuchaty
więzadłowa
11 kobiet, 6
łydki, mięsień
mężczyzn z
strzałkowy długi,
rozpoznaniem
mięsień piszczelowy
zapalenia
przedni
nadkłycia
przyśrodkowego
kości ramiennej
Hsiao-Yun
baseball
[2012]
Mięsnie zginające
lekkoatletyka,
Mięsień pośladkowy
Wenzel
rugby, krykiet
wielki
[2012]
i inne
Marban
triatloniści
[2011]
więzadłowa
[2012]
60 zdrowych
mężczyzn
Mięsień brzuchaty
mięśniowa
łydki
lekkoatletyka
27 zdrowych
mężczyzn
nadgarstek
Mostert -
Stedge HL
więzadłowa
6 zdrowych
mężczyzn
Mięsień brzuchaty
nieokreślona
łydki
61 zdrowych
ochotników (23
mężczyzn, 38
kobiet)
Lee JH
badminton
Ścięgno Achillesa
237
więzadłowa
1 mężczyzna z
[2012]
dolegliwościami
bólowymi
pourazowymi
ścięgna
Achillesa
Bicici
koszykówka
[2012]
Mięsień strzałkowy
więzadłowa
15 mężczyzn z
długi, mięsień
przewlekłymi
strzałkowy krótki,
skręceniami
więzadło strzałkowo
kostki
- piszczelowe
przednie i tylnie
Ostiak
piłka nożna
[2012]
W zależności od
nieokreślona
kontuzji
piłka nożna
de Hoyo
[2013]
30 zdrowych
mężczyzn
Mięsień obszerny
więzadłowa
boczny, mięsień
18 zdrowych
mężczyzn
obszerny
przyśrodkowy
Chang
Sportowcy
Mięśnie
[2013]
różnych
przedramienia
Nieokreślona
27 mężczyzn z
rozpoznaniem
dyscyplin
zapalenia
nadkłycia
przyśrodkowego
kości ramiennej
DYSKUSJA
W
zależności
od
stosowanej
techniki
aplikacji
można
uzyskać
efekt
przeciwbólowy, przeciwobrzękowy, stabilizujący lub korekcyjny. Dokładne badanie
funkcjonalne, w szczególności dokładna ocena układu mięśniowo - powięziowego
238
połączona z analizą problemu pacjenta i umiejętnym naklejeniem aplikacji, stwarza
możliwości poprawy stanu funkcjonalnego.
Plastrowanie dynamiczne poprzez stymulację struktur okołostawowych wpływa
na poziom funkcjonowania narządu ruchu [15]. Mostert - Wenzel i wsp. [3] badali
wpływ metody plastrowania dynamicznego na skoczność u lekkoatletów przy pomocy
aparatu do pomiaru maksymalnego pionowego skoku - Vertec. Badania były
przeprowadzone na grupie 60 mężczyzn, ochotników w wieku 18-22 lat. W pierwszej
grupie liczącej 30 osób zastosowano aplikację więzadłową na mięsień pośladkowy
wielki, w drugiej grupie aplikację placebo Kinesiology Tapingu. Zaobserwowano
znaczną poprawę w zakresie skoczności sportowców u których zastosowano aplikację
na mięsień pośladkowy. Badanie było randomizowane z podwójnie ślepą próbą [3].
Tieh-Cheng F. i wsp wykazali brak istotnych różnic we wzroście siły mięśniowej
mięśnia czworogłowego uda u sportowców u których zastosowano aplikację
Kinesiology Tapingu. Badania były prowadzone na grupie lekkoatletów, u których
zastosowano aplikację techniką więzadłową na mięsień czworogłowy uda i staw
kolanowy. Grupa badana liczyła 14 sportowców (7 mężczyzn i 7 kobiet). Trzykrotnie
dokonywano pomiaru siły mięśniowej za pomocą dynamometru. Przed założeniem
aplikacji, bezpośrednio po jej naklejeniu oraz 12 godzin po założeniu aplikacji [9].
Bicici S. i wsp. w badaniach przeprowadzonych na grupie 15 sportowców ochotników,
trenujących koszykówkę, nie uzyskali poprawy funkcjonalnej i wydolnościowej po
zastosowaniu
aplikacji
techniką
więzadłową
mięśni:
strzałkowego
długiego,
strzałkowego krótkiego, oraz więzadeł: strzałkowo - piszczelowego przedniego i
tylnego [5]. Natomiast badania Hsiao-Yun C. i wsp., przeprowadzone również na grupie
koszykarzy (17 osób) wykazały poprawę w zakresie zgięcia podeszwowego stopy po
239
zastosowaniu aplikacji techniką więzadłową na mięśnie: brzuchaty łydki, strzałkowy
długi, i mięsień piszczelowy przedni [8]. Efekt przeciwbólowy po zastosowaniu
plastrowania dynamicznego uzyskali Marban R. i wsp. u triatlonistów. W grupie
badanej, liczącej 7 osób, zastosowano aplikację na mięsień brzuchaty łydki techniką
mięśniową.
Aplikację zakładano przed przystąpieniem do rozgrzewki na obu
kończynach. Po treningu oceniano dolegliwości bólowe oraz bolesność mięśnia
brzuchatego łydki.
bocznego,
[10]. De Hoyo M. i wsp. oceniali wydolność mięśni: obszernego
obszernego przyśrodkowego,
trenujących piłkę nożną.
stosując technikę więzadłową u osób
Grupa badana liczyła 18 mężczyzn w wieku 18-22 lata.
Badani zostali przydzieleni do dwóch grup. W grupie pierwszej nie stosowano aplikacji
Kinesiology Tapingu, w drugiej grupie zastosowano aplikację techniką więzadłową.
Badania nie potwierdziły wpływu aplikacji plastrowania dynamicznego na wydolność
mięśniową piłkarzy [6]. Celem badań przeprowadzonych przez Hsiao-Yun C. i wsp.
była ocena siły mięśni zginaczy stawu nadgarstkowego u sportowców trenujących
baseball z rozpoznanym zapaleniem nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej.
Grupa badana liczyła 27 mężczyzn. 10 trenowało baseball, 17 trenowało inny sport i
stanowiło grupę kontrolną. Badanych przydzielono losowo do trzech grup: bez
zastosowania Kinesiology Tapingu, z zastosowaniem aplikacji placebo Kinesiology
Tapingu oraz do grupy z zastosowaniem właściwej aplikacji. U badanych zastosowano
aplikację techniką więzadłową na mięśnie zginające nadgarstek. W badaniach nie
wykazano istotnych zmian w sile mięśni zginaczy nadgarstka pod wpływem aplikacji
wzmagających napięcie mięśniowe w grupach badanych [7]. W badaniach Stedge HL i
wsp. oceniano
wytrzymałość mięśni, obwód łydki oraz przepływ krwi za pomocą
laserowego Dopplera w kończynie dolnej. Grupa badana liczyła 61 osób zdrowych w
240
tym 23 mężczyzn i 38 kobiet. Badani zostali losowo przydzieleni do jednej z 3 grup:
bez Kinesiology Tapingu, z zastosowaniem aplikacji placebo Kinesiology Taping i
grupy, która miała naklejoną właściwą aplikację Kinesiology Tapingu. Pomiarów
dokonywano przed aplikacją, 24 oraz 72 godziny po założeniu aplikacji. Autorzy nie
sprecyzowali jednak rodzaju oraz techniki zastosowanej aplikacji Kinesiology Tapingu.
W badaniach nie wykazano istotnych statystycznie różnic między grupami. Było to
badanie randomizowane [30]. Skuteczność terapeutyczną po zastosowaniu aplikacji
Kinesiology Tapingu w zakresie zmniejszenia grubości ścięgna Achillesa (badanie
USG),
zwiększenia zgięcia podeszwowego stopy oraz zmniejszenia dolegliwości
bólowych u pacjenta trenującego amatorsko badmintona wykazał Lee JH i wsp. Badanie
kazuistyczne dotyczyło 22- letniego mężczyzny, który podczas gry w badmintona
uszkodził ścięgno Achillesa. Aplikacje Kinesiology Tapingu były stosowane przez 5
tygodni. Uzyskano całkowite ustąpienie dolegliwości bólowych, oraz zwiększenie
zgięcia podeszwowego stopy
[31]. Celem badania Hsu YH i wsp. była ocena
trójwymiarowego ruchu łopatki oraz czynność bioelektryczna mięśnia czworobocznego
u mężczyzn trenujących amatorsko baseball, którzy mieli rozpoznany zespół ciasnoty
podbarkowej. Do badań zastosowano taśmy Kinesio Tex. Badania były prowadzone na
grupie 17 ochotników. W badaniach dowiedziono, że aplikacja Kinesio Tapingu
wpływa na ruchomość łopatki oraz zmniejsza napięcie mięśniowe
[32]. Ostiak W i
wsp. przeprowadzili badania na młodych piłkarzach, którzy doznali różnych kontuzji
kończyn dolnych. Grupa badana liczyła 30 mężczyzn. Dokonano oceny zakresu
ruchomości stawów, poziomu dolegliwości bólowych oraz czucia głębokiego podczas
stania na jednej nodze. W badaniach miało zastosowanie kilka technik i aplikacji
Kinesiology Tapingu w zależności od urazu. Badania zostały powtórzone trzykrotnie: w
241
dniu urazu, na 3 i 7 dzień od urazu. Badacze odnotowali istotne statystycznie
zmniejszenie dolegliwości bólowych w grupie kontrolnej i grupie badanej. Zakres
ruchomości oraz propriocepcja nie zmieniły się w sposób istotny, a wartości deficytu
zakresu ruchu w zmniejszały się istotnie statystycznie wraz z upływem czasu. Siódmego
dnia deficyt ten był mniejszy w grupie badanej w stosunku do grupy kontrolnej, jednak
zawodnicy z obu grup nie uzyskali pełnego zakresu ruchu. [33]. Chang HY i wsp.
prowadził badania dotyczące wpływu aplikacji Kinesiology Tapingu na maksymalną
siłę ścisku dłoni u lekkoatletów. Grupa badana liczyła 21 mężczyzn, u których
dokonano pomiaru siły ścisku za pomocą dynamometru. Badanych przydzielono do
jednej z trzech grup: bez Kinesiology Tapingu, z zastosowaniem aplikacji placebo
Kinesiology Taping i z właściwą aplikacją Kinesiology Tapingu. Badania nie wykazały
istotnych statystycznie różnic w pomiarze siły ścisku dłoni [34]. Chang z zespołem
badawczym oceniał wpływ
aplikacji Kinesiology Tapingu na siłę chwytu u
sportowców, którzy mieli zapalenie nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej. Grupa
badana liczyła 27 mężczyzn. Badanych przydzielono do jednej z trzech grup: bez
zastosowania Kinesiology Tapingu, z zastosowaniem aplikacji placebo Kinesiology
Tapingu i z zastosowaniem właściwej aplikacji. Wyniki maksymalnej siły chwytu w
każdej z grup badanych były porównywalne i nie potwierdzono skuteczności aplikacji
Kinesiology Tapingu na siłę chwytu u sportowców z rozpoznaniem zapalenia nadkłycia
przyśrodkowego kości ramiennej [35].
PODSUMOWANIE
Potwierdzenie skuteczności nowych metod wspomagających proces rehabilitacji
w sporcie wymagają dobrze zaplanowanych metodologicznie badań. Konieczna jest
242
ocena porównawcza postępowania fizjoterapeutycznego z zastosowaniem nowych
metod. W światowej
literaturze brak jest na dzień dzisiejszy opisów badań
przeprowadzonych na dużych grupach badanych, z randomizacją w zakresie stosowania
Kiniesiology Tapingu. Niekiedy wyniki badań dotyczące skuteczności Kinesiology
Tapingu są sprzeczne, co dowodzi potrzeby prowadzenia dalszych badań nad
możliwościami wykorzystania plastrowania dynamicznego w sporcie, co jest zgodne
założeniami Światowej Konfederacji Fizjoterapii dotyczącej wysokich standardów
badań opartych o Evidence Based Practice (EBP). Z przeprowadzonego przeglądu
piśmiennictwa można stwierdzić, że aplikacje Kinesiology Tapingu, nie wpływają na
wartość siły mięśniowej u sportowców, za to wykazują bardzo duże działanie
analgetyczne. Ponadto w żadnym z badań nie odnotowano negatywnego oddziaływania
aplikacji Kinesiology Tapingu na stan zdrowia badanych.
References
[1] Kiebzak W. i wsp., Wykorzystanie metody Kinesiology Taping w praktyce
fizjoterapeutycznej: przegląd literatury, Fizjoterapia Polska 2012; 12(1): 1-11.
[2] Williams i wsp., Kinesio Taping in Treatment and Prevention of Sports Injuries: A
Meta-Analysis of the Evidence for its Effectiveness, Sports Medicine 2012; 42(2): 153­
164.
[3] Mostert - Wenzel K. i wsp., Effect of kinesio taping on explosive muscle power of
gluteus maximus of male athletes, S Afr J SM 2012;24(3):75-80.
[4] Williams i wsp., Kinesio Taping in Treatment and Prevention of Sports Injuries: A
Meta-Analysis of the Evidence for its Effectiveness, Sports Medicine 42(2): 153-164.
[5] Bicici S. i wps., Effect of athletic taping and Kinesiotaping on measurements of
functional performance in basketball players with chronic inversion ankle sprains, Int J
Sports Phys Ther. 2012 April; 7(2): 154-166.
243
[6] de Hoyo M. i wsp., Immediate effect of kinesio taping on muscle response in young
elite soccer players, J Sport Rehabil. 2013 Feb;22(1):53-8.
[7] Hsiao-Yun C. i wsp., Could Forearm Kinesio Taping Improve Strength, Force
Sense, and Pain in Baseball Pitchers With Medial Epicondylitis?, Clinical Journal of
Medicine Sport 2012, 22(4): 327-333.
[8] Hsiao-Yun C. i wsp., Comparison of kinesio taping and sports taping in functional
activities for collegiate basketball players: a pilot study, 30th Annual Conference of
Biomechanics in Sports - Melbourne 2012, pp.: 109-112.
[9] Tieh-Cheng F. i wsp., Effect of Kinesio taping on muscle strength in athletes - A
pilot study, Journal of Science and Medicine in Sport (2008) 11, 198— 201.
[10] Marban R. I wsp., The effect of Kinesio taping on calf’ s injuries prevention in
triathletes during competition. Pilot experience, Journal of Human Sport & Exercise
2011, 6(2): 305-308.
[11] Bandyopaghyay A., Mahapatra D., Taping in sports: a brief update, Journal of
Human Sport & Exercise 2012, 7(2): 554-552.
[12] Merino R. i wsp. Influencia de los músculos gemelos en el test sit-and-reach tras la
aplicación de kinesiotape en triatletas. Un estudio piloto. Trances. 2010b; 2:523-535.
[13] Bac A. i wsp., Efficacy of Kinesiology Taping in the rehabilitation of children with
low - angle scoliosis, Fizjoterapia Polska 2009, 9(3): 202-210.
[14] Michalak B. i wsp., Assesment of gait patient following Kinesiology Taping
application in patients after cerebral storke, Fizjoterapia Polska 2009, 2(4): 133-142.
[15] Meyers TM., Anatomy Trains. Edinburgh: Churchil Livingstone; 2005.
[16] Szczegielniak J. i wsp., Kinesiotaping w fizjoterapii po zabiegach chirurgicznych w
obrębie jamy brzusznej, Fizjoterapia Polska 2007, 3(4): 299-307.
[17] Lipińska A., i wsp., Wpływ aplikacji Kinesiotapingu na obrzęk limfatyczny
kończyny górnej u kobiet po mastektomii, Fizjoterapia Polska 2007, 3(4): 258-269.
[18] Zait - Kwiatkowska J., i wsp., Kinesiotaping metoda wspomagająca proces
usprawniania fizjoterapeutycznego - wybrane aplikacje kliniczne, Nowiny Lekarskie
2005, 74(2): 190-194.
[19] Weber - Rajek M., i wsp., Ocena skuteczności Kinesiotapingu w terapii
dolegliwości bólowych lędźwiowo - krzyżowego odcinka kręgosłupa, Medical and
Biological Sciences, 2011, 25 (1), 59-64.
244
[20] Mikołajewska E. Hipoalergiczność plastrów do kinesiotapingu - opis przypadku.
Prak Fizjoter Reh 2010;6:48-51.
[21] Hałas I. Kinesiology Taping - metoda wspomagająca terapię tkanek miękkich. Prak
Fizjoter Reh 2010; 9(10):22-25.
[22] Armata A, Hałas I. Zastosowanie Kinesiology Tapingu po zabiegach operacyjnych
na stawie kolanowym. Prakt Fizjoter Reh 2010;10:58-60.
[23] Ey-Chmielewska H. i wsp., Metoda kinesiotapingu i jej zastosowanie w leczeniu
zaburzeń narządu żucia - przegląd piśmiennictwa, Dental Forum 2009;37(1):69-72.
[24] Bac A. i wsp., Efficacy of Kinesiology Taping in the rehabilitation of children with
low - angle scoliosis, Fizjo Pol 2009; 9(3):202-210.
[25] Michalak B. i wsp., Assessment of gait patient following Kinesiology Taping
application in patiens after cerebral storke, Fizjo Pol 2009; 2(4):133-142.
[26] Białoszewski D., Woźniak W., Żarek S., Przydatność kliniczna metody
Kinesiology Taping w redukcji obrzęków kończyn dolnych u pacjentów leczonych
metodą Ilizarowa. Doniesienie wstępne,
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja
2009;1(6):50-59.
[27] Słupik A., Dwornik M., Białoszewski D., Zych E., Wpływ aplikacji kinesiotapingu
na aktywność bioelektryczną mięśnia obszernego przyśrodkowego.
Doniesienie
wstępne, Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2007;9(6):644-651.
[28] Szczegielniak J. i wsp., The possibilitis of using Kinesio Tape in patients after
cardiac surgery, Fizjo Pol 2007;7(4):465-471.
[29] Szczegielniak J. i wsp., Kinesiotaping in physiotherapy after abdominal surgery,
Fizjo Pol 2007;3(4):299-307.
[30] Stedge HL i wsp., Kinesiotaping and the circulation and endurance ratio of the
gastrocnemius muscle, J Athl Train. 2012;47(6):635-42.
[31] Lee JH i wsp. Treatment of chronic Achilles tendon pain by Kinesiotaping in an
amateur badminton player, Phys Ther Sport. 2012;13(2):115-9.
[32] Hsu YH i wsp., The effects of taping on scapular kinematics and muscle
performance in baseball players with shoulder impingement syndrome, J Electromyogr
Kinesiol. 2009;19(6):1092-9.
245
[33] Ostiak W., Peretiatkowicz A., Krystkowiak I., Skuteczność kinesiotapingu w
leczeniu urazów tkanek miękkich u młodych sportowców, Postępy Nauk Medycznych
2012(6):501-507.
[34] Chang HY i wsp., Immediate effect of forearm Kinesio taping on maximal grip
strength and force sense in healthy collegiate athletes, Physical Therapy in Sport
2010;11(4):122-127.
[35] Chang HY I wsp., The Effectiveness of Kinesio Taping for Athletes with Medial
Elbow Epicondylar Tendinopathy, Int J Sports Med, DOI: 10.1055/s-0033-1333747.
246
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 247-252
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© The Author (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any
noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any
medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 30.07.2013. Revised: 23.09.2013. Accepted: 02.10.2013.
Changes in the hemostasis system developing during pregnancy
V.N. Zaporozhan, O.A. Tarabrin, E.N. Salekh, D.G. Gavrichenko
Odessa National Medical University (Rector - academician of AMS of
Ukraine, Professor V.N. Zaporozhan), Odessa, Ukraine
Abstract
The aim of the study was investigation of the hemostasis system in practically healthy
pregnant women in the third trimester by using low-frequency vibration piezoelectric
hemoviscosymetry (LVPH), comparison of the received indices with the ones of nonpregnant
women. The authors have characterized in detail the main indices of hemoviscosymetry
associating them with phases of hemocoagulation.
Key words: pregnancy, hemostasis.
The urgency o f the problem is conditioned by significant changes in the
hemostasis system during pregnancy; they are registered from the 2nd month,
progress during prolongation of gestation and are directed at increasing the
potential of blood coagulation and are of adaptation character in the physiological
course of pregnancy. The interest to hemocoagulation in pregnancy is conditioned
by high rate of thromboembolic and hemorrhagic complications in this cohort of
women as well as involvement o f the blood coagulation system in any critical state
arising in obstetric and nonobstetric practice in pregnant women. At present the
clinicians have got a lot o f methods for investigating the state o f the aggregate
247
blood condition system, however, overwhelming majority of these methods are
uninformative and, moreover, giving no notion of the process dynamics. There was
developed an apparatus-program complex for investigation of the blood
rheological properties ARP-01M “Mednord” in Tomsk (Russia). The table 1
presents a correlation of LVPN indices with the indices o f generally accepted
laboratory- clinical methods of diagnosis presented by the authors o f the method.
Table 1.
Correlation of LVPN indices with the indices o f aggregatogram (A), coagulogram
(B) and thromboelastogram (C)
À
ICC
Spontaneous aggregation
0.76
Ti
Spontaneous aggregation
0.59
ICC
Agp.2.5 mcg/ml
0.66
B
CTA
TB
0.78
T3
CT
0.86
ICD
APTT
0.56
MA
F
0.67
IRCL
FA
0.83
C
CTA
K
0.93
BCT
R
0.76
ICD
R
0.64
MA
AM
0.86
IRCL
FA
0.74
The investigation is made at the bedside o f the patient. Blood taking is made by
the needle of the large diameter (not less than 1 mm) without applying a tourniquet
or with a short-term application o f the tourniquet. The data obtained by this
method
cover
all
phases
o f the
blood
vasculothrombocytic to fibrinolysis [3, 4, 9].
248
coagulation process:
from the
Materials and methods. There wereexamined 50 practically healthy pregnant
women with 26-30 weeks o f gestation on the basis of the women’s consultation
center N14 o f Odessa. The hemostasis system of all women was examined by the
LVPN method at the same time o f the day using the needle of the large diameter
with a short-term application o f the tourniquet.
Results and discussion. The data obtained were processed by the standard
software package “MedStart” and Microsoft Excel.
M.N.Shpisman, I.I. Tyutrin and coauthors (2012) [ ] published referent values
of the hemostasis indices in nonpregnant women - volunteers obtained by the
LVPN method (Tabl.2).
Table 2.
Referent values of the hemostasis indices in nonpregnant women and in
physiological pregnancy
Indices
Nonpregnant women
Pregnant women with a
physiological course of
gestation, M ± m
A0 (rel.u.)
191.00 [147.00; 236.00]
166.242 ± 16.166
A1 (rel.u
154.50 [107.00; 186.00]
170.545 ± 13.033
T1 (min)
1.30 [0.80; 1.8]
1.381 ± 0.175
ICC (rel. u.)
-18.71 [-33.30; -10.67]
- 18.754 ± 0.94
CTA (rel.u)
30.3 [20.00; 34.48]
82.032 ± 2.4
T3 (min)
7.35 [6.00;14.80]
6.861 ± 0.717
ICD (rel.u)
30.30 [21.42; 36.56]
60.552 ± 4.081
A4 (rel.u)
607.00 [488.00; 689.00]
723.848 ± 26.077
T4 (min)
17.35 [16.00; 24.80]
16.845 ± 0.706
CIP (rel.u)
17.90 [14.70; 23.40]
19.242 ± 1.145
T5 (min)
30.50 [24.40; 38.10]
32.946 ± 1.654
MA (rel.u)
506.50 [422.00; 614.00]
669.091 ± 24.103
ITC (oTH.eg.)
16.25 [14.49; 19.92]
26.685 ± 1.157
IRCL (%)
0.76 [-0.74; 3.16]
1.885 ± 0.4
249
The mean values obtained correlate with the data o f changes taking place in the
hemostasis sytem in the normal course of pregnancy [5, 6, 7, 8].
The first phase o f thrombogenesis (vascular - thrombocytic) is characterized by
indices o f hemoviscosimogram A0, A i, T1, ICC. The index A0, which directly
depends on the hematocrit value, concentration o f the protein fractions and
processes of the enzyme cascade of coagulation beginning immediately after blood
taking is reduced by 4% in pregnant women with a physiological course of
gestation in comparison with healthy nonpregnant women. It is explained by
presence of oligocytemic hypervolemia as well as reduced amount o f general
protein due to hemodilution in the normal course o f pregnancy. The indices T1 and
ICC reflect the rate and intensity of the contact phase of coagulation and depend on
the same characteristics of blood as A0 as well as quantitative and qualitative
properties of thrombocytes. As regulation o f the adhesive-aggregate function of
thrombocytes takes place with the help of thromboxangenerating system of
thrombocytes and prostacyclingenerating system o f the placenta, the data indices
are not practically changed.
The second phase of coagulation is characterized by a number o f indices of
hemoviscosimogram: CTA, T3, ICD, A4, T4, CIP, MA, T5. While analyzing the
indices obtained by the LVPN method, the activation of II phase of
hemocoagulation is clearly seen. There is elevation o f the CTA index
characterizing the rate o f rise of thrombin formation and intensity o f the proteolytic
stage o f the clot formation by 64%. It is confirmed by considerable activity
increase o f most factors of blood coagulation (XII, VIII, IX, X, V, II, XI) and
factor activation occurs as a result of proteolysis o f one or two specific protein
bonds o f the molecule with formation o f the active center. This index is closely
correlates with thrombin time (TT), which tends to decrease during pregnancy due
to increased amount of fibrinogen. During physiological pregnancy the activity of
VIII, X and XII factors significantly increases but the level o f XI factor slightly
decreases, which is evidence o f activation o f the inner way of coagulation. APTT
corresponds to the index o f hemoviscosimogram of ICD, which significantly
250
increases during the physiological course of pregnancy. On one hand, accelerated
proteolysis and polymerization o f the clot results from shortening o f T3 and T4
intervals, on the other hand, prolongation o f the T5 interval results in slowing
down the clot stabilization that in total supports the process of clot formation in the
organism o f the pregnant woman at the safe level. The state o f the fibrinolytic
system characterizes the index of intensity o f retraction and clot lysis (IRCL),
which depends on activity o f plasminogen and its activators (tissue, urokinase,
kallikrein, XIIa factor). During pregnancy inhibitors of plasminogen activators are
produced in the area of the placenta bed: PAI-1 in the endothelium of the vessels,
PAI-2 in the placenta thromboblasts causing suppression o f fibrinolysis in the
physiological course of gestation. Thus, significant decrease o f IRCL index is
determined in women with the physiological course o f pregnancy.
Conclusions.
1. During pregnancy the hemostasis system undergoes significant changes
resulting in elevation o f the coagulation potential.
2. The application o f the new instrumental method of LVPH allows to estimate the
whole kinetics of the clot formation, which extremely important for correct and
effective diagnosis and treatment. The data obtained are closely correlated with the
results o f clinical and laboratory methods o f investigation.
3. The diagnosis of the smallest changes in the hemostasis system is possible by
using this method.
4. The mentioned method widens the diagnostic opportunities in obstetrics,
gynecology, anesthesiology and intensive care.
References
1. A way of estimation of the functional condition of hemostasis: theses of reports of VII AllRussia congress of anesthesiologists and experts in resuscitation, 25 - 29 September, 2000, St.Petersburg /P.M.Vorotnyak, A.V.Simovskikh, I.A.Afanaseva, D.N.Shcherbina -St.Petersburg,
2000. - p. 265.
2. A functional condition of the hemostasis system in physiological pregnancy and late toxicosis:
[col.
Of
scientific
works
of
the
Association
251
of
obstetricians-gynecologists
of
Ukraine]/A.V.Simovskikh, O.O.Kodrul, P.M. Chuev, V.Yu.Zemtsov. - K.: “Intermed”, 2002. pp.120-122.
3. O.A.Tarabrin, I.I.Tjutrin, A.V.Turenko, S.S.Scherbak, D.G.Gavrichenko - A new method of
investigation of the functional condition of the regulation system of the blood aggregate state.
Integrative anthropology N2(18) 2011, pp.37-40.
4. Instrumental method of estimation of the functional condition of the regulation system of
aggregate blood state (PACK) with the use of low-frequency vibrating piezoelectric
hemocoagulation (LVPG): materials of the 1st International conference “Diagnostics, treatment
and prevention of thromboses and thromboembolism”/ I.I.Tjutrin, A.I.Stetsenko. - Tomsk, 2011.
5. Fatkullin I.F. Hereditary acquired defects of the hemostasis system in obstetric-gynecologic
practice / Fatkullin I.F.,Zubairov M.M., M.: MED pressinform, 2002. - 64 p.
6. Chyorny V.I., Kabanko T.P., Kuznetsova I.V.. Disturbance in the hemostasis system in critical
conditions / Chyorny V.I., KabankoT.P., Kuznetsova I.V. - Kiev. Health, 2000, 208 p.
7. Bonnar J. Venous thromboembolism and pregnancy// Clin.Obstet.Ginec. - 1981, vol.8, №2,
P.455-473.
8. Lutze G. Useful facts about coagulation. Questions/answers/ G. Lutze. - Roshe Dragnostics
GmbH, 2004.
9. Low-frequency hemoviscoelastography - new method diagnostics coagulation disorders after
surgery: 19-th ESICM Annual Congress, 24-27 September, 2006, Barcelona / O. Tarabrin Barcelona, 2006.
10. Functional state of the hemostasis system in physiological pregnancy and late: 28-th
International symposium on intensive care and emergency medicine, 18-21 march, 2008,
Brussels / O. Tarabrin, V. Mazur, A. Suhanov, S. Shcherbakov. - Brussel, 2008.
Salekh Elena Nikolaevna
Odessa National Medical University, department of anesthesiology, intensive therapy with
postdiploma training, a postgraduate student.
Mob.+380638732136.
252
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 253-260
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© TheAuthor (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any
noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any
medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 30.07.2013. Revised: 23.09.2013. Accepted: 03.10.2013.
The results of the blood pressure indices analysis as token inclusion
to vulnerable groups of developing the progression in patients with
hypertension based on the ROC-curve research
Результата анал1зу показникдв артер1ального тиску в якост1 маркер1в включення до
груп ризику розвитку ускладнень у хворих з гшертенз1ею на основ1 дослщження
ROC-кривоТ
Selskyy PR
Сельський П.Р.
State higher education establishment “Ternopil State Medical University by I. Ya. Horbachevsky of Ministry
of Public Health of Ukraine”, Ternopil, Ukraine
Государственное высшее учебное заведение “Тернопольский государственный медицинский
университет имени И.Я. Горбачевского МОЗ Украины”, Тернополь, Украина
Keywords: the primary health care level, hypertension, the disease prognosis, ROC-curves.
Ключевые слова: первичный уровень, гипертензия, прогнозирование заболевания,
ROC-кривые.
Abstract
The paper suggests an optimization method for the developing disease
prognosis at the primary health care level. The hemodynamic indices in primary
and re-examination as token inclusion to vulnerable groups o f health deterioration
and developing the progression in patients with hypertension have been
investigated. An approach is based on the analysis of ROC-curves.
Резюме
В работе предложена методика оптимизации прогнозирования
развития заболеваний на первичном уровне оказания медицинской помощи.
В качестве маркеров включения в группы риска ухудшения состояния и
развития осложнений у больных с артериальной гипертензией исследованы
показатели верхнего артериального давления при первичном и повторном
обследовании. Подход основан на анализе ROC-кривых.
253
Вступление. Эффективная информатизация работы сельских лечебных
учреждений
дает
возможность
существенного
повышения
качества
предоставления медицинских услуг [1]. Многочисленные исследования
направлены на решение технологических проблем внедрения новейших
технологий [2, 3, 4], однако не до конца решенной остаются проблема их
использования
в
сельской
медицине
высококвалифицированных
и
специалистов.
соответствующей
При
этом
подготовки
важным
является
оптимизация прогнозирования заболеваний на первичном уровне с целью
коррекции обследования и лечения с применением недорогих и простых в
использовании информационных методик.
Поэтому
оптимизации
артериальной
исследования
целью
нашей
работы
было
прогнозирования
течения
заболевания
гипертензией
показателей
с
помощью
артериального
предложить
у
больных
ROC-анализа
давления
при
методику
с
результатов
первичном
и
повторном обследовании.
Материалы и методы. В качестве данных для анализа использованы
результаты
обследования
63
пациентов
с
гипертензией
в
учебно­
практических центрах первичной медико-санитарной помощи (УПЦПМСП),
открытых в с. Гнилицы и с. Зарубинцы Тернопольской области [5],
внесенных в базу программы "Регистратура" в течение 2011 и 2012. В 50
(79,37%) больных наблюдалось стабильное течение болезни, а у 13 (20,63%)
пациентов оказывалось ухудшение состояния и развитие осложнений.
Исследованы показатели артериального давления по результатам первого
(первичного, до назначенного лечения) и второго (повторного, в процессе
лечения)
обследований
больных.
Статистическая
обработка материала
проводилась с использованием пакета программ "Microsoft Exсel" (Microsoft
Office 2003
254
С целью оптимизации прогнозирования течения заболевания у больных
с гипертензией использован анализ с помощью ROC-кривых [6]. Данная
кривая известна также как кривая ошибок. Анализ классификаций с
применением ROC-кривых называется ROC-анализом. ROC-кривая (англ.
receiver operating characteristic, операционная характеристика приемника) график,
позволяющий
оценить
качество
бинарной
классификации,
и
отражает соотношение между долей верных положительных классификаций
от общего числа положительных классификаций (англ. true positive rate TPR) с долей ложных положительных классификаций от общего числа
негативных классификаций (англ. false positive rate - FPR) при варьировании
порога решающего правила. При этом TPR называют чувствительностью
(sensitivity)
алгоритма
классификации,
а
FPR
определяют,
как
1-
специфичность (1-specificity). Соответственно специфичностью (specificity)
алгоритма
классификации
называют
долю
верных
негативных
классификаций (true negative rate - TNR) от общего числа негативных
классификаций [7, 8].
Результати
исследования.
Определены
13
уровней
верхнего
(систолического) артериального давления от 110 мм. рт. ст. до 230 мм. рт. ст.
(с шагом в 10 мм. рт.) по результатам первого и второго обследований
пациентов с гипертензией. На каждом уровне (табл. 3) определяли TPR
(чувствительность) показателей артериального давления по формуле: TPR =
TP / TP + FN, где ТP (true positive) - количество больных со стабильным
течением заболевания, показатель артериального давления в которых равен
или превышал соответствующий уровень, FN (false negative) - количество
больных со стабильным течением заболевания, показатель артериального
давления
в
которых
был
ниже
соответствующего
уровня.
TNR
(специфичность) показателей АД определяли по формуле: TNR = TN / TN +
FP, где ТN (true negative) - количество больных с ухудшением состояния и
развитием осложнений, показатель артериального давления в котрых равен
или превышал соответствующий уровень, FP (false positive ) - количество
255
больных со стабильным течением заболевания, показатель артериального
давления в которых был ниже соответствующего уровня.
Таблица 3 - Сравнительный анализ чувствительности и специфичности
показателей верхнего артериального давления при первом и втором
обследованиях в качестве маркеров включения в группу риска ухудшения
состояния и развития осложнений у пациентов с гипертензией
Показатель давления
(n = 63)
Уровень
давления
(мм.рт.ст.)
> 110 (+)
< 110 (-)
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
120
120
130
130
140
140
150
150
160
160
170
170
180
180
190
190
200
200
210
210
220
220
230
230
Количество
больных
Количество
больных со
стабильным
течением
(n = 50 )
Количество
больных с
ухудшением
состояния и
развитием
осложнений
(п = 13)
Чувстви­
тельность
Специ­
фичность
2-е
1-е
2-е
1-е
2-е
1-е
2-е
1-е
2-е
1-е
обсле­ обсле- обсле- обсле- обсле- обсле- обсле- обсле- обсле- обследова­ дова- дова- дова- дова- дова- дова- дова- дова- дование
ние
ние
ние
ние
ние
ние
ние
ние
ние
63
63
50
50
13
13
1,00
1,00 0,00 0,00
0
0
0
0
0
0
63
0
63
0
58
5
42
21
27
36
9
54
8
55
4
59
2
61
1
62
1
62
1
62
61
2
59
4
44
19
30
33
21
42
5
58
2
61
0
63
0
63
0
63
0
63
0
63
50
0
50
0
46
4
35
15
22
28
8
42
7
43
4
46
2
48
1
59
1
59
1
59
48
2
47
3
36
14
23
27
15
35
3
47
1
49
0
50
0
50
0
50
0
50
0
50
256
13
0
13
0
12
1
7
6
5
8
1
12
1
12
0
13
0
13
0
13
0
13
0
13
13
0
12
1
8
5
7
6
6
7
2
11
1
12
0
13
0
13
0
13
0
13
0
13
1,00
0,96
0,00
0,00
1,00
0,94
0,00
0,08
0,92
0,72
0,08
0,38
0,70
0,46
0,46
0,46
0,44
0,30
0,62
0,54
0,16
0,06
0,92
0,85
0,14
0,02
0,92
0,92
0,08
0,00
1,00
1,00
0,04
0,00
1,00
1,00
0,02
0,00
1,00
1,00
0,02
0,00
1,00
1,00
0,02
0,00
1,00
1,00
При сравнительном анализе наблюдалось преобладание показателей
чувствительности
по
результатам
определения
показателей
верхнего
артериального давления при обследовании до назначенного лечения по
сравнению с обследованием в процессе лечения как маркеров включения в
группы
риска
большинстве
развития
уровней.
осложнений
Только
на
пациентов
первом
с
гипертензией
уровне
на
показатели
чувствительности ни отличались при первом и втором обследовании.
Показатели специфичности на большинстве уровней (1, 2, 5, 8-13 уровне) не
отличались по результатам первого и второго обследования. На 3-м и 4-ом
уровне более специфическим было второе, а на шестой и седьмой - первое
обследование.
С целью набора массивов данных для построения РОС-кривых
определены показатели ТРЯ (чувствительность) и БРЯ (1-специфичность) на
каждом уровне артериального давления (табл. 4).
Таблица 4 - Показатели ТРЯ (чувствительности) и БРЯ (1специфичности) по уровням верхнего артериального давления при первом и
втором обследованиях больных с гипертензией
№ п/п
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Уровень
верхнего
артериаль­
ного давле­
ния
(мм. рт. ст.)
110
120
130
140
150
160
170
180
190
200
210
220
230
1-е обследование
2-е обследование
Чувстви­
тельность
1-специфич­
ность
Чувстви­
тельность
1-специфич­
ность
1,00
1,00
1,00
0,92
0,70
0,44
0,16
0,14
0,08
0,04
0,02
0,02
0,02
1,00
1,00
1,00
0,92
0,54
0,38
0,08
0,08
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1,00
0,96
0,94
0,72
0,46
0,30
0,06
0,02
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1,00
1,00
0,92
0,62
0,54
0,46
0,15
0,08
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
257
ЯОС-анализ
результатов
исследования
показателей
верхнего
артериального давления у пациентов с гипертензией в качестве маркеров
включения в группу риска ухудшения состояния и развития осложнений
(рис. 2) показал большую специфичность и чувствительность показателей
при первом обследовании больных. Площадь, ограниченная ЯОС-кривой и
осью доли ложных положительных классификаций была выше при первом
обследовании по сравнению со вторым, что показывает высокое качество
данного классификатора.
1-е
0
0 ,2
—
2-е
0 ,4
0 ,6
0 ,8
1
1-$ресЖ с^
Рисунок 2 - ЯОС-анализ
результатов исследования показателей
верхнего артериального давления при первом и повторном обследовании в
качестве маркеров для включения в группу риска ухудшения состояния и
развития осложнений у больных с артериальной гипертензией
Выводы. 1. В работе предложен метод оптимизации прогнозирования
течения заболевания на первичном уровне на основе анализа показателей
артериального давления при первом (к назначенному лечению) и втором (в
258
процессе лечения) обследованиях
больных с гипертензией путем анализа
ROC-кривых.
2. Выяснено, что при прогнозировании течения гипертензии на основе
показателей артериального давления в качестве маркеров включения в
группу риска ухудшения состояния и развития осложнений целесообразно
использовать данные обследования до назначенного лечения. При этом ROCанализ
результатов
исследования
показателей
верхнего
артериального
давления показал большую чувствительность при первичном обследовании
больных. Одновременно на большинстве уровней показатели специфичности
ни отличались по результатам первого и второго обследования.
3. Представляется перспективным внедрение методики ROC-анализа
для прогнозирования течения заболеваний на первичном уровне оказания
медицинской
помощи
с
целью
определения
чувствительности
и
специфичности исследуемых показателей в разные периоды и по разным
методикам, учитывая доступность и простоту в использовании.
References
1. Концепция информатизации здравоохранения в Украине /О.П. Минцер, Ю.В.
Вороненко, Л.Ю. Бабинцева [и др.] // Медична шформатика та iнженерiя. - 2012. - № 3. С. 5-29.
2. Measuring
patient-centered
communication
in
patient-physician
consultations:
theoretical and practical issues / R.M. Epstein, P. Franks, K. Fiscella [et al.] // Soc. Sci. Med. 2005. - Vol. 61, P. 1516-1528.
3. Марценюк В.П.
О
програмной
среде
проектирования
интеллектуальных
медицинских баз данных / В.П. Марценюк, Н.О. Кравец // Клиническая информатика и
телемедицина - 2004. - №1. - С. 47-53.
4. Востров Г.Н. 1нформацшна модель надання дистанцшних медичних послуг
населенню. Перше повщомлення / Г.Н. Востров, О.П. Мшцер, О.О. Павлов [та ш.] //
Медична шформатика та iнженерiя. - 2010. - № 3. - С. 37-47.
5. Ковальчук. Л.Я. Результати реалiзацiï новггшх методик навчального процесу в
Тернопшьському державному медичному уш верситет iменi 1.Я. Горбачевського та плани
на майбутне / Л.Я. Ковальчук. // Медична освыа. - 2012. - № 2. - С. 11-17.
259
6. Signal detection theory and psychophysics. — New York, NY: John Wiley and Sons
Inc., 1966.
7. Hanley J.A., Hajian-Tilaki K.O. Sampling variability of nonparametric estimates of
the areas under receiver operating characteristic curves: an update / J.A. Hanley, K.O. HajianTilaki // Academic Radiology. - 1997. - Vol. 4. - P. 49-58.
8.
Hilgers R.A. Distribution-free confidence bounds for ROC curves / R.A.
Methods of Information in Medicine. - 1991. - Vol. 30. - P. 96-101.
260
Hilgers //
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 261-278
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© TheAuthor (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any
noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in
any medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 30.07.2013. Revised: 23.09.2013. Accepted: 03.10.2013.
The demand for support in the group of people suffering
from glaucoma
Zapotrzebowanie na wsparcie w grupie chorych na jaskrę
Monika Kozestańska-Oczkowska1, Irena Wrońska2
1Wydział
Nauk o Zdrowiu, Radomska Szkoła Wyższa w Radomiu
2 Katedra Rozwoju Pielęgniarstwa, Wydział Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu,
Uniwersytet Medyczny w Lublinie
email [email protected]
Streszczenie
W prowadzenie: Jaskra, coraz częściej nazywaną, „nową epidemią”, jest schorzeniem w
znacznym stopniu ograniczającym sprawność człowieka i możliwość jego pracy zawodowej.
W
tej
sytuacji
chorzy
potrzebują
różnego
typu
wsparcia
społecznego,
zarówno
profesjonalnego, jak i emocjonalnego wsparcia osób bliskich. W badaniach wskazuje się na
konieczność dostosowania poziomu i rodzaju wsparcia do potrzeb pacjentów, bowiem
niewłaściwa pomoc może przynieść negatywne skutki. Dlatego bardzo istotne są badania
oczekiwań pacjentów w zakresie wsparcia społecznego. W ten nurt wpisuje się niniejszy
artykuł, brakuje bowiem badań jakości życia i wsparcia społecznego pacjentów z jaskrą.
Cel pracy: Celem pracy jest próba poznania zapotrzebowania na wsparcie w każdym jego
aspekcie u chorych na jaskrę.
Materiał i metoda: Badanie ankietowe przeprowadzono wśród 100 pacjentów radomskich
przyszpitalnych przychodni jaskrowych.
261
Wyniki badań:
Analiza materiału badawczego wykazała wysokie
zapotrzebowanie
pacjentów z jaskrą na wsparcie społeczne, zarówno profesjonalne, jak i nieprofesjonalne oraz
znaczny rozdźwięk pomiędzy poziomem oczekiwanej i otrzymywanej pomocy profesjonalnej.
Niska jest przy tym wiedza pacjentów o możliwości poszukiwania pomocy instytucjonalnej.
Wnioski: Konieczne są dalsze badania w analizowanym obszarze prowadzące do dokładnego
poznania rodzaju i poziomu potrzebnego wsparcia w grupie pacjentów z jaskrą. Umożliwi to
dostosowanie udzielanej pomocy profesjonalnej do poziomu potrzeb pacjentów.
Słowa kluczowe: jaskra, wsparcie społeczne, trabekulektomia.
Summary
Introduction: Glaucoma, more and more frequently called “a new epidemic”, is an illness
which, to a large extent, limits the person’s fitness and his/her possibility to work in a
profession. In such a situation patients need different sorts of social support, both a
professional and an emotional one from the closest people. The examinations show a
necessity to adjust the scope and type of the support to the patient’s needs because
inappropriate help can bring negative results. Therefore, it is extremely important to research
the patients’ expectations in terms of social support. This article also corresponds with this
trend because there is no research regarding the quality of life and social support for the
patients suffering from glaucoma.
Aim of the study: The aim of the study is an attempt to get to know the demand for support
in its each and every aspect for a patient with glaucoma.
Material and method: A questionnaire survey was conducted among 100 patients of the
hospital out-patient glaucoma clinics in Radom.
Results of the study: The analysis of the study material showed a high demand of the patient
with glaucoma for social support, both a professional and a non-professional one, and a
significant discrepancy between the level of the expected and received professional help. At
the same time the patients do not know little about a possibility to search for an institutional
support.
Conclusions: Further research within the analysed areas is necessary because this which will
lead to a more thorough knowledge of the type and level of the necessary support in the group
262
of the patients with glaucoma. This will make it easier to adjust the professional help being
granted to the scope of the patient’s needs.
Key words: glaucoma, social support, trabeculectomy.
WPROWADZENIE:
Rola wsparcia społecznego w chorobach, szczególnie przewlekłych, od lat jest przedmiotem
licznych analiz. Najczęściej jednak bada się znaczenie pomocy emocjonalnej w grupie
chorych na nowotwory, cukrzycę czy też choroby psychiczne. Bardzo rzadko natomiast
analizie poddawani są pacjenci z zaburzeniami widzenia. Jest to bardzo niepokojące zjawisko,
bowiem jaskra znalazła się już na liście bardzo częstych chorób XXI wieku, zyskując
przydomek „choroby cywilizacyjnej” czy też „nowej epidemii” . Jest to przy tym choroba o
charakterze przewlekłym, w znacznym stopniu utrudniająca codzienne funkcjonowanie,
zagrażająca całkowitą utratą wzroku, a zatem zapotrzebowanie na zewnętrzną pomoc jest
prawdopodobnie w tej grupie wysokie.
Warto zatem podjąć próbę oceny rodzaju wsparcia, którego oczekują chorzy z jaskrą. Liczne
badania wskazują bowiem, że w procesie pielęgnowania chorych wsparcie społeczne odgrywa
ogromną rolę - zmniejsza poczucie osamotnienia [1], wpływa na tempo rekonwalescencji i
nastawienie do leczenia [2], poprawia rokowania [3], a nawet chroni przez chorobami
fizycznymi i psychicznymi [4]. Wyniki badań wieloletnich, prowadzonych przez H.
Hemingwaya i M. Marmota [5] wykazały, że w schorzeniach kardiologicznych istotnym
czynnikiem etiologicznym może być niski poziom wsparcia społecznego. Również A.
Rozanski i in. [6] uznali, że deficyt społecznego wsparcia jest niezależnym czynnikiem
ryzyka wieńcowego.
Jednak, jak pokazały wyniki badań H. Sęk i R. Cieślak [7], nie każdy rodzaj wsparcia jest
jednakowo pożądany, a w niektórych sytuacjach nieodpowiednie wsparcie społeczne może
263
wywoływać skutki negatywne w postaci wzrostu poczucia zagrożenia, poczucia nadmiaru
kontroli społecznej, ograniczenia samodzielności itp. Dlatego tak istotne jest określanie
rodzajów i poziomu wsparcia w każdej jednostce chorobowej osobno.
CEL BADAŃ:
Celem pracy było poznanie zapotrzebowania na wsparcie społeczne (w każdym jego
aspekcie) w grupie pacjentów chorych na jaskrę, przed i po zabiegu operacyjnym
trabekulektomii.
MATERIAŁY I METODA:
W badaniach przeprowadzonych dla realizacji celu pracy zastosowano metodę sondażu
diagnostycznego, zaś narzędziem badawczym adekwatnym do tej metody był kwestionariusz
ankiety własnej konstrukcji.
Pytania miały charakter kafeterii zamkniętej i zostały tak
skonstruowane, aby można było ustalić potrzeby w zakresie wsparcia społecznego osób
chorych na jaskrę. Pytania w kwestionariuszu zostały uzupełnione metryczką do zbadania
cech demograficzno-socjologicznych respondentów.
Wykres 1. Struktura wiekowa respondentów
Badania prowadzono w okresie od maja do czerwca 2013 roku na grupie 100 osób chorych na
jaskrę - pacjentów przychodni przyszpitalnych w Radomiu. W grupie badawczej przeważały
kobiety (66%). Były to osoby w różnych grupach wiekowych. Specyfika choroby (może
przebiegać bezobjawowo nawet 20 lat) powoduje jednak, że najmniej licznie reprezentowani
264
byli pacjenci najmłodsi - tylko 16% badanych to osoby poniżej 40 roku życia. Choroba
najczęściej dotyka osoby starsze. Dlatego 38% respondentów to pacjenci w wieku 41-50 lat, a
32% w wieku 51-60 lat (wykres 1).
Wykres 2. Poziom wykształcenia ankietowanych
podstawowe
L
3,0%
Grupa badawcza była zróżnicowana pod względem poziomu wykształcenia -
49%
respondentów to osoby z wykształceniem średnim, 26% z wyższym, a 22% z zawodowym.
Zaledwie 3% ankietowanych ukończyło jedynie szkołę podstawową (wykres 2).
Wykres 3. Miejsce zamieszkania badanych osób
265
Badania prowadzono na terenie powiatu radomskiego. Wśród respondentów przeważali
mieszkańcy Radomia (35%). Ponad 30% respondentów zamieszkuje w mniejszych miastach
(22% w miastach zamieszkiwanych przez 10-20 tys. mieszkańców, a 14% w miastach 5-10
tys. mieszkańców), a 17% badanych to mieszkańcy wsi (wykres 3).
Pomimo tego, iż wśród badanych tylko 14% jest w wieku powyżej 61 roku życia to aż 46%
respondentów to emeryci lub renciści. Pozostali pracują umysłowo (22%) lub fizycznie (9%).
Tylko 8% w grupie badawczej to rolnicy.
Wykres 4. Czas trwania choroby
Większość respondentów już wiele lat zmaga się z chorobą. U 44% z nich chorobę wykryto
3-7 lat temu, a u 15% nawet 13-17 lat temu. Tylko 21% to pacjenci, u których jaskrę
zdiagnozowano nie później niż w 2011 roku (wykres 4). Pomimo tego jedynie 26% badanych
to pacjenci po przeprowadzonym już zabiegu operacyjnym.
266
Wykres 5. Deklarowany przez respondentów status materialny
W większości badani pacjenci żyją w przeciętnych (46%) i dobrych (36%) warunkach
materialnych. Tylko 6% z nich deklaruje niski poziom życia, nikt zaś z badanych nie uważa
swojej sytuacji materialnej za bardzo złą (wykres 5).
Znaczny poziom zróżnicowania badanej grupy daje gwarancję jej reprezentatywności i
umożliwia rozciągnięcie uzyskanych w toku badań wniosków na szerszą populację osób z
jaskrą.
WYNIKI BADAŃ:
W prowadzonych badaniach starano się przede wszystkim poznać zapotrzebowanie osób z
jaskrą na wsparcie społeczne. Na potrzeby prowadzonych badań wyróżniono dwa rodzaje
wsparcia - wsparcie rodziny i znajomych oraz wsparcie profesjonalne (służb medycznych,
psychologów itp.). Badania wskazują, że chorzy z jaskrą potrzebują obydwu rodzajów
wsparcia. Ponad połowa z nich uważa, że są one jednakowo dla nich istotne, 30% wyżej ceni
wsparcie profesjonalne, a 13% woli być wspierana przez rodzinę (wykres 6).
267
Wykres 6. Rodzaj wsparcia najważniejszy dla ankietowanych
Respondenci najbardziej liczą na wsparcie współmałżonków (61%) oraz lekarzy (71%). O ile
jednak poziom oczekiwanego wsparcia od rodziny i znajomych pokrywa się ze wsparciem
otrzymywanym od nich (wykres 7), o tyle w przypadku wsparcia profesjonalnego sytuacja
wygląda zgoła odmiennie (wykres 8).
Wszyscy badani (61%), którzy oczekują od swojego współmałżonka wsparcia otrzymują je.
W grupie osób oczekujących wsparcia od swoich dzieci (24%) tylko 8,4% jest go
pozbawionych. Oczekiwanego wsparcia często udzielają również sąsiedzi, koledzy z pracy,
księża i przyjaciele (wykres 7).
Wykres 7. Oczekiwane i otrzymywane od rodziny i znajomych wsparcie w chorobie
inne
ksiądz
k oled zy z pracy
s ąs ie dz i
przyja ciele
rodzice
d z ie ci
w sp ółm ałżonek
0%
10%
20%
■ otrzym yw a ne
30%
40%
■ o c ze k iw a n e
268
50%
60%
70%
Wykres 8. Oczekiwane i otrzymywane wsparcie profesjonalne
Bardzo rzadko natomiast pacjenci otrzymują potrzebne im wsparcie w chorobie od lekarza.
Ponad 70% chorych potrzebuje wspierającej rozmowy z lekarzem prowadzącym. Lekarz jest
dla nich osobą, której ufają i którą uważają za najbardziej profesjonalną w kwestii udzielania
informacji. Jednak tylko 29% badanych takie wsparcie otrzymuje. Grupą zawodową, która
najczęściej udziela wsparcia chorym są natomiast pielęgniarki, co nie powinno dziwić, biorąc
pod uwagę ich zadania zawodowe. Warto jednak podkreślić, iż dla większości pacjentów to
wsparcie jest pewnym zaskoczeniem, nie oczekują go bowiem od pielęgniarki. O ile aż 66%
respondentów deklaruje otrzymywanie wsparcia od pielęgniarki, o tyle zaledwie 24% takiego
wsparcia oczekuje (wykres 8).
269
Wykres 9. Rodzaj oczekiwanego wsparcia
Chorzy na jaskrę oczekują przede wszystkim wsparcia emocjonalnego. Aż 68% badanych
uważa ten właśnie rodzaj wsparcia za najważniejszy. Pomimo tego, iż w grupie respondentów
ponad 40% badanych odczuwa z różnym nasileniem trudności w realizacji czynności
pielęgnacyjno-opiekuńczych, tylko 8% badanych oczekuje wsparcia w samoopiece. Nieco
częściej badani potrzebują pomocy materialnej (11%) oraz pomocy przy załatwianiu spraw
urzędowych (12%) (wykres 9). Stałego wsparcia oczekuje przy tym tylko 38% respondentów.
Pozostałym wystarcza okazjonalna pomoc.
Wykres 10. Korzystanie z instytucjonalnych form wsparcia społecznego
270
Chorzy na jaskrę bardzo rzadko korzystają w różnego typu instytucjonalnych form wsparcia
społecznego, a ponad połowa badanych w ogóle nie widzi potrzeby pomocy instytucjonalnej.
Warto jednak podkreślić, że 29% badanych nie ma świadomości, że może takiej pomocy
szukać. Zaledwie 3% respondentów korzystało kiedykolwiek z grupy wsparcia dla osób z
chorobami oczu (wykres 10), chociaż 58% badanych deklaruje, że gdyby w ich okolicy
istniała grupa wsparcia osób z jaskrą z pewnością korzystaliby z pomocy takiej grupy.
Nikt z badanych nie uważa grup wsparcia w chorobie za całkowicie niepotrzebne, chociaż
39% respondentów nie jest pewnych, czy zgłosiłoby się po taką formę pomocy. Badani
bardzo rzadko korzystają również ze wsparcia oferowanego przez różnego rodzaju
stowarzyszenia i fundacje. Tylko 2% respondentów kiedykolwiek poprosiło o pomoc
organizację z sektora NGO.
Wykres 11. Zakres informacji otrzymywanych od lekarza na temat choroby
Przeprowadzone badania wskazują, że najbardziej dotkliwie pacjenci odczuwają brak
wsparcia od lekarza. Nie dotyczy to przy tym wyłącznie wsparcia emocjonalnego - ten typ
wsparcia chorzy otrzymują bowiem w wystarczającym stopniu od pielęgniarek i swoich
bliskich. Problemem jest przede wszystkim odczuwalny brak szczerej rozmowy z lekarzem o
chorobie. Tylko 39% badanych uważa, że otrzymuje od swojego lekarza wyczerpujące
informacje. Niemal połowa respondentów próbuje natomiast wnioskować z wyników badań i
domyślać się różnych informacji ze zdawkowej rozmowy z lekarzem (wykres 11). Jedna
271
czwarta badanych chciałaby się od lekarza dowiedzieć, jak będzie przebiegało leczenia, 16%
oczekuje informacji o przebiegu leczenia operacyjnego, a 59% badanych nie wie nawet o co
pytać.
Wykres 12. Ocena poziomu otrzymywanego wsparcia od lekarza i pielęgniarki
bardzo
wysoki
wysoki
■ lekarz
średni
niski
bardzo niski
■ pielęgniarka
W efekcie tylko 18% respondentów wysoko ocenia otrzymywane od lekarza wsparcie.
Jednocześnie badani bardzo pozytywnie odbierają pomoc udzielaną im przez personel
pielęgniarski. W grupie 58% badanych uważa, że wsparcie pielęgniarek jest na wysokim
poziomie, a 16% uważa, że jest ono nawet bardzo pomocne (wykres 12). Należy podkreślić,
że jest to bardzo subiektywna ocena chorych, która nie musi wynikać wcale z obiektywnego
braku współpracy z lekarzem. Badania pokazały bowiem, że pacjenci oczekują od lekarza
znacznie więcej niż od pielęgniarki, dlatego też mogą być bardziej krytyczni w stosunku do
tych pierwszych.
272
Wykres 13. Rodzaj oczekiwanego od lekarza i pielęgniarki wsparcia
zrozumienia
pocieszenia
■ lekarz
motywacji do
walki z chorobą
informacji o
chorobie i jej
leczeniu
■ pielęgniarka
Ponadto chorzy oczekują innego rodzaju wsparcia od lekarza, innego zaś od pielęgniarki. Od
lekarza badani oczekują przede wszystkim rzetelnej i wyczerpującej wiedzy o chorobie, zaś
od pielęgniarki pocieszenia i wsparcia emocjonalnego (wykres 13). Poziom odczuwanego
przez pacjenta wsparcia będzie zatem zależał w dużej mierze od współpracy u wzajemnego
uzupełniania się przez przedstawicieli tych zawodów.
Wykres 14. Źródła wiedzy o chorobie
273
W sytuacji braku porozumienia z lekarzem pacjenci szukają informacji o chorobie w różnych
źródłach, nie zawsze wystarczająco wiarygodnych. Jak wynika z danych zobrazowanych na
wykresie 14 tylko dla 29% respondentów podstawowym źródłem wiedzy o chorobie jest
kadra medyczna, najczęściej zaś (38%) badani szukają informacji z Internecie. Warto
podkreślić, iż 21% poszukuje wiedzy w fachowej prasie, a 10% w medycznych książkach.
Zaledwie 2% badanych w ogóle nie poszukuje informacji o swojej chorobie. Brak rzetelnej
informacji o przebiegu leczenia wywołuje wśród pacjentów z jaskrą liczne obawy. Tylko 20%
respondentów uważa, że ich lekarz skutecznie próbował je rozwiać. Jednocześnie 76%
badanych boi się zabiegu operacyjnego.
DYSKUSJA:
Każdy człowiek - chory czy zdrowy - potrzebuje do życia innych, życzliwych mu, ludzi.
Najsilniej jednak odczuwa potrzebę bliskości z drugim człowiekiem w sytuacjach trudnych,
kiedy samodzielnie przestaje sobie radzić. A każda choroba, w szczególności tak dotkliwa, że
prowadząca do utraty wzroku, jest sytuacją trudną. W sytuacji pogarszającego się widzenia
różne grupy społeczne bliskie choremu (rodzina, przyjaciele, znajomi) odgrywają ogromną
rolę. H. Sęk określa wsparcie społeczne mianem „interakcji społecznej, która zostaje podjęta
przez jednego lub obu uczestników w sytuacji problemowej, trudnej, stresowej, krytycznej”,
której celem jest zmniejszenie poziomu stresu w wyniku towarzyszenia choremu, dawania mu
poczucia bezpieczeństwa, przynależności i nadziei na wyzdrowienie [8].
K. Kmiecik-Baran do najważniejszych grup wsparcia zalicza rodzinę, przyjaciół, znajomych,
organizacje oraz profesjonalistów [9]. W badaniach D. Ćwiek i in. [2] 90% respondentów
wskazało na życiowego partnera, jako osobę od której oczekują „nieprofesjonalnej” pomocy.
Również badania własne potwierdzają te doniesienia. Pacjenci chorzy na jaskrę z powiatu
radomskiego oczekują przede wszystkim wsparcia od współmałżonka. Na rodzinę, jako
podstawowe źródło wsparcia społecznego w chorobie, wskazują również badania D.
Zarzyckiej [10].
Wsparcie profesjonalne badani pacjenci powiatu radomskiego chcieliby otrzymywać przede
wszystkim od lekarza. Podobnie w badaniach D. Ćwiek i in. [2] 89% respondentów
wskazywało lekarza jako osobę, od której oczekuje profesjonalnej pomocy. Na pielęgniarkę,
jako źródło tejże pomocy w cytowanych badaniach wskazywało tylko 21% pacjentów. W
274
badaniach empirycznych profesjonalnej pomocy od pielęgniarek oczekuje 24% pacjentów z
jaskrą.
Jak podkreślają L. Wiśniewska i in. [11] właściwie dobrane wsparcie emocjonalne u
większości pacjentów warunkuje sukces terapeutyczny. Jednocześnie M. Keirse [12] donosi,
że zdiagnozowanie przewlekłej choroby należy do najbardziej bodaj stresujących zdarzeń w
życiu jednostki. W tym kontekście pojawia się pytanie o poziom zaspokojenia potrzeby
wsparcia społecznego, zarówno profesjonalnego, jak i nieprofesjonalnego, w grupie
pacjentów z jaskrą. Odpowiedź na to pytanie jest bardzo istotna, bowiem choroba ta stanowi
drugą przyczynę ślepoty na świecie [13].
Przeprowadzone badania pokazały,
że w
zakresie wsparcia nieprofesjonalnego
(od
współmałżonka, innych członków rodziny oraz przyjaciół i znajomych), chorzy otrzymują
wystarczającą pomoc, zbliżoną do poziomu oczekiwanej. Podobne wyniki w grupie chorych z
wyłonioną kolostomią otrzymali M. Leyk i in. [14], choć autorzy ci podkreślają, że wraz z
upływem czasu trwania choroby poziom otrzymywanego wsparcia rodzinnego ulega
osłabieniu. Z kolei opiekunowie osób po udarze mózgu, badani przez B. Grabowską-Fudala i
K. Jaracz [15], deklarowali otrzymywanie większego wsparcia niż oczekują i potrzebują,
chociaż takie niedopasowanie poziomu udzielanego wsparcia nie wpływa na wzrost
satysfakcji wspieranej osoby [14].
Brakuje natomiast w literaturze przedmiotu badań dotyczących otrzymywanego wsparcia od
lekarzy i pielęgniarek. Badania w zakresie wsparcia profesjonalnego obejmują z reguły całość
personelu medycznego, bez rozgraniczania pełnionych funkcji. W badaniach prowadzonych
przez D. Zarzycką [16] pacjenci onkologiczni wysoko ocenili pomoc otrzymywana od
personelu medycznego, zarówno w zakresie dostępności, jak i profesjonalizmu. Podobne
wyniki otrzymały B. Lelonek i E. Kamusińska [17] w grupie pacjentów oddziału
chirurgicznego. Badania te obejmowały jednak pomoc profesjonalną ogółem. Tymczasem
przeprowadzone badania własne wskazują na konieczność prowadzenia osobnych badań w
grupie lekarzy i pielęgniarek, bowiem zarówno poziom oczekiwanego wsparcia, jak i
postrzeganie otrzymywanej pomocy jest u pacjentów różne dla przedstawicieli każdego z tych
zawodów. W przeprowadzonych badaniach 71% respondentów oczekuje wsparcia od lekarza,
natomiast tylko 24% spodziewa się profesjonalnej pomocy od pielęgniarki. Zawód
275
determinuje również rodzaj oczekiwanej pomocy. Od lekarza pacjenci oczekują przede
wszystkim informacji, od pielęgniarki zaś pocieszenia.
Nie wszyscy badani oczekiwane wsparcie od profesjonalistów otrzymują. Zaledwie 29%
badanych otrzymało wsparcie na oczekiwanym poziomie od lekarzy, natomiast 66% wskazało
na pielęgniarkę jako źródło otrzymywanej, choć często nie oczekiwanej, pomocy. Również w
badaniach M. Krasuskiej i in. [18] kadra pielęgniarska została bardzo dobrze oceniona w
zakresie udzielanego wsparcia. Badania własne wskazują jednak, że pacjenci nadal nie
doceniają roli pielęgniarki w procesie terapeutycznym i nie ufają jej profesjonalnej wiedzy.
Jak podkreślają I. Szymańska i in. [19] bardzo wysoki potencjał zawodowy kadry
pielęgniarskiej, dobrze wykształconej i przygotowanej do wykonywania swojego zawodu,
zaczyna być dopiero zauważany i nie zawsze jest jeszcze w pełni wykorzystywany.
Jednocześnie lekarze, z różnych zapewne przyczyn, cedują obowiązek udzielania wsparcia
pacjentom na kadrę pielęgniarską.
Trudno
porównać
wyniki
przeprowadzonych
badań
dotyczących
oczekiwanego
i
otrzymywanego wsparcia społecznego przez pacjentów z jaskrą, brakuje bowiem w literaturze
przedmiotu badań z tego zakresu. Zaznacza się zatem konieczność kontynuacji badań
zasygnalizowanych w niniejszym artykule, obejmujących znacznie więcej zmiennych.
WNIOSKI:
1. Pacjenci z jaskrą deklarują zapotrzebowanie na wsparcie społeczne, zarówno od
rodziny i przyjaciół, jak i kadry medycznej.
2. W zakresie wsparcia nieprofesjonalnego chorzy otrzymują wsparcie zbliżone do
oczekiwanego.
3. Zaznacza się wyraźny rozdźwięk pomiędzy poziomem oczekiwanego wsparcia od
lekarza a wsparciem otrzymywanym.
4. Pacjenci rzadko oczekują profesjonalnej pomocy od pielęgniarki, mimo tego jednak ją
otrzymują.
5. Pacjenci oczekują od lekarza przede wszystkim informacji, od pielęgniarki zaś
pocieszenia.
6. Chorzy z jaskrą bardzo rzadko korzystają ze wsparcia instytucjonalnego.
276
References
1. Łepecka-Klusek C. Pielęgniarstwo we współczesnym położnictwie i ginekologii.
Lublin: Wyd. Czelej; 2003.
2. Ćwiek D., Branecka-Woźniak D., Fryc D., Grochans E., Rygielska M. Ocena
możliwości samo opieki i zapotrzebowania na źródła wsparcia społecznego u kobiet z
problemem niepłodności. Ann Acad Med. Stetinensis 2009;55 (2): 35-38.
3. Chuchra M. M., Stodulska-Blaszke A. Wsparcie społeczne w chorobach psychicznych
- badania pilotażowe. Badania nad Schizofrenią 2006;7: 195-200.
4. Pommersbach J. Wsparcie społeczne a choroba. Przegl Psych 1988;31 (2): 503-525.
5. Hemingway H., Marmot M. Evidence-based cardiology: psychosocial factors in the
etiology and prognosis of coronary heart disease: systematic review of the prospective
cohort studies. BMJ 1999;318: 1460-1467.
6. Rozanski A., Blumenthal J., Kaplan J. Impact of psychological factors on the
pathogenesis of cardiovascular disease and implications for therapy. Circulation
1999;16: 2192-2217.
7. Sęk H., Cieślak R. Wsparcie społeczne - sposoby definiowania, rodzaje i źródła
wsparcia społecznego, wybrane koncepcje teoretyczne, [w:] Wsparcie społeczne, stres
i zdrowie, H. Sęk, R. Cieślak (red.). Warszawa: PWN; 2004.
8. Sęk H. Wprowadzenie do psychologii klinicznej. Warszawa: Wyd. Scholar; 2001.
9. Kmiecik-Baran K. Skala Wsparcia Społecznego SWS. Młodzież i przemoc 2000;4:
45-64.
10. Zarzycka D. Wsparcie społeczne w pielęgnowaniu, [w:] Podstawy pielęgniarstwa, B.
Ślusarska, D. Zarzycka, K. Zahradniczek (red.). Lublin: Wyd. Czelej; 2004.
11. Wiśniewska L., Paczkowska B., Białobrzeska B. Zapotrzebowanie na wsparcie
emocjonalne wśród pacjentów leczonych nerkozastępczo. Forum Nefrol 2010; 3 (1):
63-70.
12. Keirse M. Życie z chorobą. Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne; 2007.
13. Czajor K.,
Szaliński
M.,
Misiuk-Hojto
M.
Zasady
leczenia jaskry-leczenie
farmakologiczne. Mag Lek Okul 2012;1: 16.
14. Leyk M., Książek J., Stangiewicz M. Rodzina jako źródło wsparcia społecznego dla
osób z wyłoniona kolostomią. Probl Pielęg 2010;18 (1): 41-46.
15. Grabowska-Fudala B., Jaracz K. Obciążenie osób sprawujących opiekę nad chorymi
po udarze mózgu - wyniki wstępne. Udar Mózgu 2007;9: 24-31.
277
16. Zarzycka D. Wsparcie społeczne wybarnej kategorii pacjentów onkologicznych próba obiektywizacji ocen. Psychoonkologia 1997; 1: 56-60.
17. Lelonek B., Kamusińska E. Analiza dostępnego wsparcia społecznego u pacjentów
oddziału chirurgicznego. Studia Medyczne 2011;23 (3): 35-42.
18. Krasuska M. E., Stanisławek A., Lechicka J. Wsparcie pacjenta i rodziny w chorobie,
cierpieniu i śmierci. Psychoonkologia 2002;6 (3): 65-69.
19. Szymańska I., Piekarska E., Krasowski G. Kształcenie położnych w systemie studiów
licencjackich pomostowych - oczekiwania i dążenia położnych we współczesnym
modelu kształcenia, [w:] Pielęgniarstwo XXI wieku, I. Wrońska (red.). Lublin: Wyd.
Czelej; 2006.
278
Journal o f Health Sciences. 2013; 3 (9): 279-296
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© TheAuthor (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use,
distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium,
provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 30.02.2013. Revised: 23.09.2013. Accepted: 03.10.2013.
ROLE OF THYROID HORMONES IN FISHES
Dolomatov S.I.1, Kubyshkin А.V.1 , Kutia S.A.1 , Zukow W 2 .
1State Institution “Crimea State Medical University named after S.I. Georgievsky”, Simferopol, Ukraine
2Kazimierz W ielki University, Bydgoszcz, Poland
Abstract
Literature review is devoted to analysis of role of thyroid hormones in fishes. Structural
features of secretory epithelium and neuro-endocrine control of thyroid status in fishes are described.
Function of thyroid hormones in development of biorhythms as well as in molecular mechanisms of
maintenance of cellular and tissue chronobiological activities in fishes are characterized. Issue about
role of thyroid hormones in fish adaptation in response to changes of intensity of abiotic environmental
factors - water salinity and temperature are considered.
Key words: fish, thyroid hormones, thyroid status control, ontogenesis.
Thyroid gland produces mainly prohormone thyroxine (T4). In tissues type I and type II
monodeiodinases catalyze it’s conversion into physiologically active form - triiodothyronine (Bianco
A.C. et al., 2002; Gereben B. et al., 2008). Main trends of investigation in thyroidology relate to study
of controlling mechanisms of hormonogenesis and tissue metabolism of thyroid hormones (TH). These
mechanisms are based on delicately organized interactions of TH receptor’s group (Yen P.M., 2001),
deiodinases (Gereben B. et al., 2008), transport complex of carrier proteins, providing TH entry into
cell through plasmalemma (Hennemann G. et al., 2001; Ritchie J.W. et al., 2003; Heuer H., Visser
Th.J., 2009) and mechanisms, maintaining systemic levels of T3. They are realized due to conversion
of T4 into T3 with subsequent T3 release into extracellular fluid (Neves F.A. et al., 2002; Heuer
H.,Visser Th.J., 2009).
279
It must be admitted that current viewpoint on physiological mechanisms of integration of
hormonogenesis and TH metabolism at tissue and cellular level is reasonably efficient. It is confirmed
by significant progress in ascertainment of role of deiodinases in regulation of systemic and
intraorganic TH metabolism, in maintenance of thyroid status constants, as well as some important TH
effects, including coordination of embryogenesis in vertebrates (Kohrle J., 1999; Bianco A.C. et al.,
2002; Peeters R.P. et al., 2006; Stoykov I. et al., 2006; Barrett P. et al., 2007; Gereben B. et al., 2008;
St. Germain D.L. et al., 2009; Chiamolera M.I., Wondisford F.E., 2009; Salvatore D., 2011).
It is necessary to mention that total lack or minor evidence of own regulatory effects of T4 is far
from incontestability (Incerpi S. et al., 2002; 2005; Lin H.-Y. et al., 2009).
It's essential to note that researches are strenuously interested by evolutional aspects of
formation of thyroid status controlling mechanisms in vertebrates. At the same time, facts about some
interspecies differences of TH metabolism in mammals were progressively accumulated (Kuiper G.G.
et al., 2003). However, most numerous phylogenetically ancient representatives of verterbrates are
fishes. Their distinctive feature is fairly wide range of systemic parameters of humoral regulation of
physiological functions. Therefore, discussed in literature issues about role of various thyroid status
regulatory mechanisms in fishes, including role of deiodinases (Darras V.M. et al., 1998; Bianco A.C.
et al., 2002; Shepherdley C.A. et al., 2004), neuro-endocrine mechanisms of thyroid gland activity
control (Geven E. et al., 2007; Carr J.A., Patino R., 2011), iodthyronines transport system state (Santos
C.R. et al., 2002; Richardson S. et al., 2005) are of interest not only to fundamental science, but also to
ichthyology, as well as development of aquaculture methods.
Earlier studies have shown that inorganic iodine compounds, required for TH biosynthesis, get
into fish by food intake and active absorption of iodide-anions in gill’s epithelium (Eales J.G., Brown
S.B., 1993). Also, authors of cited publication, state that teleost fishes as well as homoiotherms, have
basic components of thyroid status control, including hypothalamo-pituitary axis; specific plasma
proteins, responsible for TH delivery to tissues; presence of specific enzymes - deiodinases and TH
receptors. Besides they suggest that peculiarities of thyroid status regulation in fishes unlike
homoiotherms are due to less effective activity of ion-transporting system, responsible for
accumulation of biologically important iodide-anions, and weaker neuro-endocrine control of TH
tissue metabolism.
It was shown that TH, accumulated in mature fish eggs, play an extremely important role in
embryogenesis (Power D.M. et al., 2001). It was established that thyroid status is one of the critical
factors in salmon smoltification (Ebbesson L.O. et al., 2008), as well as in fish development and
reproduction (Blanton M.L., Specker J.L. et al., 2007). Physiological constants of thyroid status can be
recognized as one of the most important selection criterions in commercial fishing (Tymchuk W.E. et
al., 2009).
Findings of studies on thyroid physiology in fishes confirmed the great theoretical and practical
values of given aspect (Brown D.D., 1997; Blanton M.L., Specker J.L., 2007; Geven E.J. et al., 2009;
Carr J.A., Patino R., 2011; Chang J. et al., 2012). They were carried out within wider aspect of
investigations on humoral control of fish physiology (McCormick S.D., 2001; McGonnell I.M.,
Fowkes R.C., 2006; Geven E. et al., 2007; 2009).
280
Side by side with mentioned arguments, the use of bony fish as an object in biomedical
researches is also important (McGonnell I.M., Fowkes R.C., 2006; Blanton M.L., Specker J.L., 2007;
Liu C. et al., 2011; Chang J. et al., 2012). In addition, thyroid status of fishes inhabiting the natural
reservoirs can be recognized as perspective marker of intensity o f man’s impact on water ecosystem
(Brar N.K. et al., 2010; Thienpont B. et al., 2011; Park B. et al., 2011).
Thus, we conclude that physiological mechanisms of formation and maintenance of fish’s
thyroid status is an actual research aspect. Meanwhile, in literature widely presented facts about role of
TH in control of fish embryogenesis and metamorphosis. Also, many data about role of TH in fish
reparation and adaptation were collected. From our point of view, it deserves special consideration
mechanisms of toxic effects of xenobiotics on fish thyroid status.
1. NEURO-ENDOCRINE CONTROL OF FISH THYROID STATUS
We should remember that in higher animals thyrotropin-releasing hormone is a tripeptide
produced by hypothalamic neurons. It travels along portal vessels to adenohypophysis and stimulates
thyreotrophs to secrete thyroid-stimulating hormone (TSH) (Balabolkin M.I., 1987). TSH controls
expression of thyreoglobulin mRNA, thyreoperoxidase, TSH receptors and sodium-dependent iodide
ions uptake in thyrocytes, i.e. basic determinants of iodothyronine biosynthesis intensity (Kambe F.,
Seo H., 1997). In vitro experiments have shown TSH ability to increase expression of plasmalemma
Na+/K+-ATPase and to stimulate Na+/K+-pump activity (Pressley T.A. et al., 1995). Besides, TSH
directly affects rate of T4 5’-monodeiodination in thyroid tissue (Tourakulov Y.H. et al., 1986). In
mammals hypothalamic-pituitary-thyroid axis hormones do not only directly stimulate thyroid gland,
but also modulate synthesis and secretion of neuropeptides, specifically vasopressin (antidiuretic
hormone) and oxytocin (Ciosek J., 2002). On the other hand, increase of TH plasma level inhibits
synthesis and secretion of thyrotropin-releasing hormone and TSH by suppression transcription and
posttranslational processing of prohormones as well as modulation of TH receptors expression in
thyrotrophs (Chiamolera M.I., Wondisford F.E., 2009). Strong correlation between T4 and TSH plasma
concentrations allows to use them as an indicator of functional activity o f thyroid gland (Gitel E.P.,
Melnitchenko G.A., 1999, Gontcharov N.P., 1995) emphasized that testing of levels of TSH and free
T 4 is the most objective criterion for thyroid axis activity.
Though basic mechanisms of neuro-endocrine control of endocrine glands activity in fishes and
animals are principally identical, some authors noted specific features of embryogenesis and anatomy
of hypothalamus, hypophysis and thyroid gland in bony fishes (McGonnell I.M., Fowkes R.C., 2006;
Geven E.J. et al., 2007). They mentioned that one of the most important fish peculiarities is absence of
thyroid gland as compact organ. Most o f bony fiches have aggregations of follicles in subpharyngeal
area and close to ventral aorta. In some fishes, follicles are found around heart, spleen, kidneys and
other organs.
Earlier findings have shown species differences in TH plasma dynamics in response to
injections of exogenic thyrotropin-releasing hormone (Eales J.G., Himick B.A., 1988). Hamano K. et
al. (1990) revealed immunohistochemically high concentrations of thyrotropin-releasing hormone in
hypothalamus and olfactory bulb of carp. Futher immunohistochemical studies found out presence of
281
high concentrations of thyrotropin-releasing hormone in other part of juvenile chinook salmon brain
(Matz S.P., Takahashi T.T., 1994). Authors suggested that in fish brain, as well as in higher
vertebrates, thyrotropin-releasing hormone acts not only as humoral control factor, but also
neuromediator. Another study detected strong correlation between thyrotropin-releasing hormone
concentration in hypothalamus and T4 in carp plasma. Their levels depend on water temperature (van
den Burg E.H. et al., 2003). In publications, devoted to study of fish hypothalamic-pituitary-thyroid
axis, it is noted that this physiological mechanism of endocrine status control contains basic molecular
components which correspond closely to those of higher animals (Blanton M.L., Specker J.L., 2007).
During early stages of fish embryogenesis, when own secretory follicles and hypothalamic-pituitary
axis are not formed yet, maternal TH (mostly T4) are used (Tagawa M., Hirano T., 1989). It is
established that in embryogenesis, tissue iodothyronin kinetics control is realized due to modulation of
TH receptors’ expression (Power D.M. et al., 2001; Liu Y.W., Chan W.K., 2002; Raine J.C. et al.,
2004) and enzymatic activity of various deiodinases isoforms (Walpita C.N. et al., 2007; 2009).
The primary structure of TSH beta-subunit in vertebrates is characterized by a high homology
(Han Y.S. et al., 2004). At the same time, authors reported that its intensive transcription correlates
with the increased T4 plasma concentration during maturation of Japanese eel. It is informed that the
selective inhibition of thyroid hormonogenesis in Pimephales promelas is accompanied with the
reduction of T4 in blood on the background of stimulation of TSH beta-subunit transcription (Lema
S.C. et al., 2009). Authors emphasized tissue-specific and gender features of changes in TH receptors
mRNA transcription depending on alterations of fish thyroid status.
At once, it was shown that in most of the bony fish species, unlike mammals, corticotropinreleasing hormone stimulates TSH synthesis and secretion (Matz S.P., Hofeldt G.T., 1999; De Groef
B. et al., 2006; McGonnell I.M., Fowkes R.C., 2006). At the same time it was revealed that this
neuropeptide stimulation of ACTH and TSH synthesis and secretion is realized via different receptors
- type I and type II respectively (De Groef B. et al., 2006). On the other hand earlier studies showed
that exogenic corcticosteroids affect T 4 plasma concentrations, thyroid index value and thyroid tissue
sensitivity to TSH (Leatherland J.F., 1987). Further findings allowed to establish that thyrotropinreleasing hormone does not control TSH secretion in carp, while ACTH and a-melanocyte-stimulating
hormone have direct effects (Geven E.J. et al., 2009). In the author’s opinion, this proves strong
integration between interrenal and thyroid axis of humoral control of metabolism. They pay attention
on significant differences between in vivo and in vitro studies devoted to the sensitivity of
hypothalamo-pituitary-thyroid and hypothalamo-pituitary-interrenal axes to various humoral factors.
The biological role of hypothalamo-hypophyseal-interrenal axes in TH secretion control in fishes is an
issue. However, lack of stimulating effect of thyrotropin-releasing hormone on TSH secretion, except
for some bony fishes, was recorded in some amphibians and terrestrial vertebrates (Geven E.J. et al.,
2006; 2009).
In literature, the reasoned opinion is expressed that TH and corticosteroid synergism is
important for adaptation, organogenesis and metamorphoses in anadromous fishes (Geven E.J. et al.,
2009). Really, these findings have confirmed conception about TH importance in the formation of
adaptive response in fishes (Sreejith P. et al., 2007; Peter M.C. et al., 2011; Peter V.S., Peter M.C.,
282
2011), their role in critic stages of fish growth and development (Itoh K. et al., 2010; Ojima D., Iwata
M., 2010). It is emphasized too that cortisol and TH, along with growth hormone, modulate synthesis
insulin-like growth factor-I in fish hepatocytes (Leung L.Y. et al., 2008). Therewith authors noted that
corticotrophin-releasing hormone, but not thyrotropin-releasing hormone, besides T4 synthesis
stimulation, triggers downstream migration in anadromous salmonids (Ojima D., Iwata M., 2010).
2.
ROLE
OF
THYROID
HORMONES
IN
REGULATION
CHRONOBIOLOGICAL STRUCTURE OF PHYSIOLOGICAL FUNCTIONS IN
FISHES
Investigation of chronobiological parameters o f physiological functions in fishes is very
important because of its practical significance (Karlsen 0 . et al., 2006; Leder E.H. et al., 2006; Zhang
D. et al., 2009; Almeida F. et al., 2009; Volkoff H. et al., 2010). In modern literature, as one of the
main environmental time-setting factors is considered the photoperiod. It is a universal stimulus which
coordinates dynamics of environmental conditions and intensivity of biochemical, physiological and
behavioral reactions in vertebrates (Vanecek J., 1998; Gastel J.A. et al., 1998; Klein D.C., 2007).
Certain publications indicate that interseasonal adaptation of fishes depends not only on light intensity
dynamics but also spectral composition of optical signal. Its perception efficiency throughout life cycle
of, for example, salmonids is controlled by TH (Temple Sh.E. et al., 2008; Cheng Ch. L. et al., 2009).
It will be recalled that the pineal gland in vertebrates is one of the central regulators of the
circadian rhythm realizing own action via secretion of a specific hormone - melatonin. Highest rate of
melatonin synthesis and secretion is registrated at night time. Because the ratio of dark period to light
period changes throughout year, melatonin directly participates in the formation of seasonal rhythms as
well.
It is generally known that in mammals’ pineal gland secretory activity is modified by external
signal incoming from photoreceptors or the higest time-giver supraoptic nucleus of hypothalamus
(SNH) which also receives information from the retina. Unlike other tissues, the circadian rhythm
produced by SNH is characterized by high damping resistance even beyond an external stimulus.
Whereas in lower vertebrates, including fishes, namely pineal gland, apart from endocrine function,
plays a role of endogenous circadian oscillator which controls rhtythmic production of melatonin. In
addition, unlike mammals, fish pineal gland is a photoreceptor organ. Due to this specificity, circadian
rhythms of melatonin synthesis and secretion, even in isolated organ, are very stable.
Apart from that in lower animals, including fishes, time-givers’ hierarchy is not so strict as in
higher ones. It is because of the ability of peripheral tissues not only to autonomous maintenance of
stable circadian rhythm, but also its sensitivity to light stimulus in the absence of signals, incoming
from retina and pineal gland. Due to these mechanisms in various fish cell cultures, the light stimulus
synchronizes and stabilizes clearly marked circadian rhythm o f gene expression.
It is known that in fishes, photoreceptors of the pineal gland are directly involved in the
development of particular reactions to light stimuli. They are circadian rhythm corrections, triggering
of mechanisms of circadian rhythms of pineal gland secretion activity at early stages of ontogenesis,
283
OF
and the acute inhibition of melatonin secretion by light stimuli. It was revealed that the expression of
isoforms of the photosensitive pigment; opsin is recorded in fish pineal gland at early stages of
embryogenesis (Gothilf Y. et al., 1999).
Numerous chronobiological studies clearly prove significant role of photoperiod in fish life
cycle and reveal mechanisms of changes of physiological functions in most important marketable
fishes in photoperiod parameters’ modulation. In the literature widely presented findings about
regulatory effects of melatonin on most obvious target tissues in fishes, including gill epithelium
(Kleszczyska A. et al., 2006), gonads (Renuka K., Joshi B.N., 2010), as well as in relation to
mechanisms of nitrogen metabolism control (Rodela T.M., Wright P.A., 2006), behavioral reactions
(Loipez-Olmeda J.F., 2006), growth hormone secretion (Falcón J. et al., 2003), smoltification (Iigo M.
et al., 2005), immune protection (Roy B. et al., 2008). Data about extrapineal sources o f melatonin in
fishes (Velarde E., 2010), as well as some other effects beyond its time-setting function are also
interesting.
Meanwhile, molecular genetic nature of these effects till now is studied poorly. For the most of
fishes photoperiod is a major environmental time-setting factor. It forms chronobiological structure of
physiological functions and coordinates action of specific genes-molecular clock. In turn, genesoscillators control circadian and annual rhythms of transcription on tissue level. As a result, many
genes are involved in development and maintenance of stable parameters o f functional systems
chronostructure in fishes (Gothilf Y. et al., 1999; Ziv L., Gothilf Y., 2006; Leder E.H. et al., 2006;
Zhang D. et al., 2009; Huang T.S. et al., 2010; Migaud H. et al., 2010). Moreover, in some bony fishes
there is no strong correlation between light intensity and expression of genes coding basic enzymes of
melatonin biosynthesis (Cahill G.M. et al., 1998). Also, some bony fishes possess low sensitivity of
pineal endocrine function to light stimulus (Migaud H. et al., 2006).
Such ideology, recognising chronobiological parameters as integral index of interaction
between central and molecular time-setting factors, is supported by many studies devoted to
investigation of the role of the photoperiod in chronobiological regulation of fish reproduction (Bayarri
M.J. et al., 2004; Leder E.H. et al., 2006; Zhang D. et al., 2009; Renuka K., Joshi B.N., 2010), as well
as embryonic and postembryonic development (Gothilf Y. et al., 1999; Ziv L., Gothilf Y., 2006).
However, some researchers mentioned that these effects of melatonin could be realized without
growth hormone, but via control of secretory activity of thyroid tissue and TH tissue metabolism is
essential for organogenesis (Kalamarz H. et al., 2009). Moreover, TH are most important humoral
regulators of gene expression (Aranda A., Pascual A., 2001; Flamant F. et al., 2007). Besides, it is
known that TH are one of the major humoral regulators of cell cycle. They determine cell division and
differentiation (Kress E. et al. 2008; Kester M. et al., 2009; St. Germain D.L. et al., 2009). It is very
important for growing fishes (Power D.M. et al., 2001; Liu Y.W., Chan W.K., 2002; Lam S.H. et al.,
2005; Li W. et al., 2011) as well as effective reparation (Mader M.M., Cameron D.A., 2004; Tripathi
G., Shasmal J., 2010; Fujimoto K. et al., 2012).
It is known that TH have permissive effect and plasma concentration of total and free fractions
of TH narrowly limited. Though it is possible not only to reveal diurnal fluctuations of their plasma
concentrations in smolts, but also to identify specific chronobiological parameters of concentrations of
284
given hormones typical for smoltification (Ebbesson L.O. et al., 2008). Moreover, salmonids possess
low sensitivity of pineal secretory activity to light intensity (Cahill G.M. et al., 1998; Migaud H. et al.,
2006). However, hypothesis that temperature is a major time-setting environmental factor for
salmonids is not experimentally proved too (McCormick S.D. et al., 2002). At the same time, the
priority of temperature or photoperiod as a time-setting factor can be determined by geographical
distribution of fishes (Condon C.H. et al., 2010).
It is interesting that main parameters o f fish thyroid status used in chronobiological studies are
plasma concentration of total and free fractions o f T4 and T3 (Wright M.L., 2002; McCormick S.D. et
al., 2002; Ebbesson L.O. et al., 2008; Allen P.J. et al., 2011), production intensity of reverse T3 (3,3',5'T3, rT3), deiodinase activity levels in various tissues (Eales J.G. et al., 1993; Morin P.P. et al., 1993),
or TH concentration in the whole body of fish (Kalamarz H. et al., 2009).
Mechanism for maintenance of plasma T 4 and T 3 levels and metabolism of TH in tissues are
very complicated. Therefore, describing it is necessary to pay attention on neuro-endocrine control of
thyroid tissue, temporal dynamics of TH transport proteins, TH receptors expression level in target
tissues and parameters of metabolic TH clearance in fishes.
Probably, light signal directly affects hypothalamo-pituitary control of thyroid status in fishes
(Ebbesson L.O.E. et al., 2011). Facts about influence o f photoperiod on monodeidinases activity
parameters in mammals also exist (Lechan RM, Fekete C., 2005; Barrett P. et al., 2007). It was
established interspecies differences of TH kinetics parameters in teleost fishes. Kinetics is determined
by: 1) hormonogenesis intensity in thyroid tissue; 2) TH uptake in tissues and their biotransformation
(deiodination); 3) TH metabolic clearance rate due to the formation of water-soluble conjugates
(Geven E. et al., 2007).
It is necessary to consider that target tissues most actively uptake free plasma TH fractions, i.e.
ones not bound with specific transport proteins. In mammals, principal plasma transport proteins for T 4
and
T3
are
thyroxine-binding
protein
(TBP),
albumin
and
thyroxine-binding
prealbumin
(transthyretin). They bind and transport at least 99.97% T4 and 99.7% T3 (Robbins J., 2000; Kelly
G.S., 2000; Cameron S.J. et al., 2005). Plasma concentration of these proteins in humans is 17 mg/l
(TBP), 0.27 g/l (transthyretin) and 42 g/l (albumin). However, mostly intravasal TH is transported by
TBP - the most important regulator of systemic TH metabolism (Robbins J., 2000; Cameron S.J. et al.,
2005; McKinnon B. et al., 2005; Qi X. et al., 2011). The site of TBP molecule resposible for TH
binding has a higher affinity to T4 than T3. At the same time, only 20% plasma TBP participates in TH
transoprt (Zhou A. et al., 2006).
It will be recalled that one of the specific humoral regulators of energetic metabolism in
mammals is ghrelin (van der Lely A.J. et al., 2004). In addition, ghrelin participates in the formation of
free T4 circadian rhythm (Kluge M. et al., 2010). Authors suggest that ghrelin can modulate THtransoprting ability of TBP.
However, TBP is absent in amphibian and fish blood (Larsson M. et al., 1985). Principal THtransporting plasma protein in fishes is transthyretin (Yamauchi K. et al., 1999). Authors emphasize
that transthyretin, unlike TBP, has more affinity to T3 but not T4. The primary structure of tetramer
transthyretin subunit possesses higher homology in vertebrates (Yamauchi K. et al., 1999; Santos C.R.
285
et al., 2002). Therewith, the most conservative part of transthyretin is hormone-binding site (Morgado
I. et al., 2008).
Tissue localization of biosynthesis and physicochemical properties of transthyretin differ in
fishes and highest animals (Power D.M. et al., 2000). At early stages of vertebrate ontogenesis,
including fishes, the role of TH-transporting plasma proteins in thyroid status control is significant
(Richardson S. et al., 2005). Participation of TH in the regulation of transthyretin plasma concentration
in teleost fishes is also recorded (Morgado I. et al., 2007). Authors indicated that in experiment hypoand hyperthyroid fishes, but not euthyroid, have higher transthyretin concentration in blood.
Transthyretin is synthesized primarily by the liver. However, in teleost fishes it is produced by
intestine, brain, skin, heart, skeletal masculature, kidneys, gonads and gills (Santos C.R. et al., 2002).
The mechanisms responsible for TH acceptance by blood transport proteins and hormone
release in target tissues are still in discussion (Zhou A. et al., 2006; Qi X. et al., 2011). However, even
humans, having effective and mutiple duplicated system of TH-transporting blood proteins, shows
high sensitivity to alterations of transthyretin affinity to TH (Cameron S.J. et al., 2005).
Chronobiological aspects of endocrine physiology in fishes attract great researcher’s attention.
On the other hand, fishes clearly demonstrate phylogenetical features of TH metabolism control.
These results are of value not only for fundamental science, but also in development of modern
biotechnology. Therefore, we would like to mention about factors which are able to disturb
chronobiology o f TH metabolism in fishes.
Firstly, diseases of TH-producing tissue ectopically distributed in fishes. These differ in origin
of pathological abnormalities which are well known in modern thyroidology and have specific features
in fishes (Fournie J.W. et al., 2005). Secondly, antropogenic environmental toxic factors, which can:
a) directly have a negative affect on TH synthesis in thyroid tissue (Raldua D. et al., 2009;
Thienpont B. et al., 2011; Schmidt F. et al., 2012);
b) disturb neuro-endocrine control of secretory epithelium activity, especially at early
ontogenetic stages (Shi X. et al., 2009; Park B. et al., 2011);
c) join in dehalogenation reactions with participation of system of deiodinases (Noyes P.D. et
al., 2010; Roberts S. et al., 2011);
d) compete with TH for binding site of TH and transthyretin receptors (Ishihara A. et al., 2003;
Crane H.M. et al., 2006; Morgado I. et al., 2007(a));
e) affect monooxigenase activity in hepatocytes (Noyes P.D. et al., 2010) and the increase
expression of enzymes, responsible for formation of water-soluble conjugates of lipophilic endogenous
substrates (Yu L. et al., 2010). Complexly, these enzymes in fishes control TH metabolic clearance
(Parry J.E. et al., 1994; Finnson K.W., Eales J.G., 1997; Geven E.J. et al., 2007).
3. ROLE OF THYROID HORMONES IF FISH ADAPTATION
Close integration of thyroid and interrenal axes of endocrine system confirms important role of
TH in control of adaptive reactions in fishes (Leatherland J.F., 1987; Matz S.P., Hofeldt G.T., 1999;
De Groef B. et al., 2006; McGonnell I.M., Fowkes R.C., 2006; Geven E.J. et al., 2009; Peter V.S.,
Peter M.C., 2011). Realization mechanisms o f adaptive changes in controlling humoral systems and
286
target tissues for TH and corticosteroids in fishes are also the focus of attention (Bjornsson BT. et al.,
1987; Brown S.B. et al., 1991; Metz J.R. et al., 2006; Geven E.J. et al., 2009; Arjona F.J. et al., 2011).
Results of assessment of interrelation between immune and endocrine systems in fishes in
stress conditions have attracted attention (Metz J.R. et al., 2006). Authors have shown that in stress
conditions key humoral mediator of congenital immunity and inflammation (interleukin-ip) can
directly participate in regulation of activity of neuroendocrine control which is common for both
thyroid and interrenal axes.
Data about activity modulation of the controlling mechanisms of thyroid status in fish’s
adaptation are also interesting. In fishes, unlike mammals, glucocorticoids have mineralcortoicoid
properties as well, taking part in regulation of water-salt metabolism (Evans D.H. et al., 2005). It is
known that TH play an important function in the making of mechanisms ionic and osmotic
homeostasis in anadromous salmons. Features of structure-functional adaptation of efferent organs of
ionic and osmotic homeostasis under influence of corticosteroids and TH in other teleost fishes are
also of great attention (McCormick S.D., 2001; Walpita C.N. et al., 2007; Arjona F.J. et al., 2011). It
was shown that cortisol injections reduced T 3 plasma concentrations along with altered parameters of
water-salt, carbohydrate and nitrogen balance in Clarias gariepinus (Babitha G.S., Peter M.C., 2010). It
was revealed that corticosteroids tissue specifically affect TH local and systemic metabolism, by
decreasing hepatic type I and II deiodinases activity, as well as stimulation of activity of type III
deiodinase in liver and gills (Walpita C.N. et al., 2007). Authors noted that: 1) corticosteroids do not
significantly affect deiodinases activity in kidney and brain; 2) saline injection inhibits type I
deiodinase activity in liver, but increases type III deiodinase activity. Comparison of effects of T3 and
selective inhibitor of type I deiodinase establishes important role of TH in fish ionic balance and
maintenance of extracellular concentrations of sodium, potassium and calcium (Sreejith P. et al.,
2007). It is shown that TH and corticosteroids are major humoral regulators of adaptive alterations of
Na+/K+-ATPase activity in kidney and gill epithelium (Arjona F.J. et al., 2011). Na+/K+-ATPase
activity dynamics in respond to exogenous T 3 is tissue specific. TH control structure-functional
remodeling of gill epithelium during fish adaptation to sea water (McCormick S.D., 2001; Peter M.C.
et al., 2011). But successful adaptation of gill epithelium is possible only when TH and osmotic
stimulus act together. Transfer of fresh-water teleost fishes to sea water increases T 4 plasma
concentrations (Sherwani F.A., Parwez I., 2008). At the same time, increased extracellular sodium
ions concentration is observed. This is eliminated by administration of exogenous cortisol, which
stimulates Na+/K+-ATPase activity.
Strong evidence exists which indicates that exposure of fish to acidified water increases T3 and
T 4 plasma concentrations as well as inhibits activity of gill but stimulates renal Na+/K+-ATPase (Peter
MC, Rejitha V., 2011).
Tse W. et al. (2007) suggested that regulatory volume increase of gill epithelial cells in respond
to hyperosmotic stimulus is due to Na+/K+/2Cl-contransporter, Na+/H+ exchanger-1 and Na+/K+ATPase. Authors did not find distinct evidence of T3 role in mentioned ion transorpters adaptation to
hyperosmolarity. At the same time they do not deny more complicated mechanisms of TH involvment
in osmoadaptation. Further findings showed that, first of all, in vivo and in vitro direct effect of
287
osmotic stimulus on hepatic type II deiodinase gene expression in teleost fishes is realized because of
presence of osmotic response element in the promoter region of the D2 gene (Lopez-Bojorquez L. et
al., 2007). Secondly, alterations of D2 activity in hepatocytes coupled with ammonia metabolism
changes according to water salinity. Therefore, authors postulated that TH directly affect fish
adaptation to osmotic stimulus.
Role of TH in adaptation of energy metabolism o f homoitherm animals to low temperatures is
well known (Silva J.E., 2006; Cheng Sh.-Y. et al., 2010). Involvment of TH in fish adaptation to
temperature changes is described (O'Brien K.M., 2011). Van den Burg E.H. et al. (2003) showed that
acute cold exposure of carps has no effect on thyroid status. While acclimatization to lower
temperature (15C0 or 22C0) causes temperature-dependent increase o f alpha-melanocyte-stimulating
hormone. Highest plasma T 4 concentrations associated with unaffected T3 level were recorded in case
of 22C0. We would like to remind that low temperature negatively affects fish due to presence in
tissues easily oxidized polyunsaturated fatty acids. Hence, fresh-water mid-latitude fishes undergo
oxidative stress during interseasonal adaptation (Kakela R. et al., 2008; Grim J. M. et al., 2010).
Whereas, in fishes TH are important regulators of enzymatic components of antioxidant system
(Sreejith P., Oommen O.V., 2008). However, exceeding of TH physiological levels in blood and
tissues contributes to an activation of prooxidant potential. Meanwhile, compensatory mechanism,
which limits type II deiodinase stimulation, but creates prerequisites for type III deiodinase activation,
is described. This results in decrease T3 production and stimulation of it’s deiodination (Lamirand A.
et al., 2008).
In fishes secretion of hypoxia inducible factor (HIF) is stimulated by seasonal decrease of water
temperature in normoxia. Sporadic investigations were devoted to study of temperature-dependent HIF
secretion mechanisms in fishes (Gracey A.Y. et al, 2001; Rissanen et al, 2006). Temperaturedependent mechanism of stimulation of HIF secretion in fishes can be recognised as an essential
element of aclimatization, which provides adaptation of metabolic processes and stimulation of tissue
reparation (Semenza G. L., 2000; 2007; Masson N., Ratcliffe P.J., 2003). In addition, hypoxia
inducible factor secretion is controlled by TH (Otto T., Fandrey J., 2008).
In anadromous salmonids TH can regulate seasonal modulation of visual analyzer properties
taking into an account perception peculiarities of spectral composition of light in sea or fresh-water
habitats (Temple Sh.E. et al., 2008).
CONCLUSION
In fishes hypothalamo-pituitary-thyroid axis has an essential structure-functional distinctions.
Thyroid tissue does not form compact encapsulated organ (thyroid gland), but is distributed
ectopically. There is a close interaction between thyroid and interrenal axes. Moreover, important
element of thyroid status thyroxin-binding protein is absent. Its function is performed by thyroxinebinding prealbumin (transthyretin). TH tissue metabolism has some species-specific features
(deiodinases expression level, rate o f hormonal metabolic clearance etc.).
288
Investigation of TH role in maintenance of fish chronobilogy is very important for science and
practice. Role of TH in biorhythm development as well as in molecular mechanisms of maintenance of
cellular and tissue chronobiological activity in fishes and animal is interesting for fundamental science.
Basically, findings received in this research field touch issues of ontogenesis of commercial fishes and
life cycle controlling mechanisms. There are some publications devoted specifically for phenomenon
of fishes - role of TH in age-related and seasonal changes of receptivity of visual analyzer in
anadromous salmonids to spectral composition of light. Thyroid status control mechanisms involved in
alterations of plasma concentrations of TH and their tissue uptake rate and metabolism are in issue too.
It should be also noted that investigation of role of TH in fish adaptation is under meticulous
attention of scientists. Strong integration between thyroid and interrenal axes of endocrine control on
fishes confirms topicality of this research area. Function of TH in fish adaptation to various levels of
water salinity is rather well documented.
Analysis of genetic and nongenomic effects of TH in organs of water-salt metabolism in
response to osmotic stimulus is proposed to be recognized as separate reasearch field. Role of TH in
adaptation of ionoregulatory, osmoregulatory and acids release functions of gill and kidney in fishes is
found. Mechanisms of synergic effects of TH and corticosteroids in tissues are also being studied.
Literature data shows topicality of investigation of TH role in fish adaptation to environmental
temperature and involvment of TH in control of an antioxidant protection.
References
Allen P.J., McEnroe M., Forostyan T. et al. Ontogeny of salinity tolerance and evidence for seawater-entry preparation in juvenile green
sturgeon, Acipenser medirostris//J. Comp. Physiol. B.-2011.-V.181,N8.-P.1045-1062
Almeida F., Taranger G.L., Norberg B. et al. Photoperiod-Modulated Testis Maturation in Atlantic Cod (Gadus morhua, L.)//Biology of
Reproduction.-2009.-V.80,N4.-P.631-640
Aranda A., Pascual A. Nuclear Hormone Receptors and Gene Expression//Physiological Reviews.-2001.-V.81,N3.-P. 1269-1304
Arjona F.J., Vargas-Chacoff L., del Río M.P. et al. Effects of cortisol and thyroid hormone on peripheral outer ring deiodination and
osmoregulatory parameters in the Senegalese sole (Solea senegalensis)/'/Journal of Endocrinology.-2011.-V.208.-P.323-330
Babitha G.S., Peter M.C. Cortisol promotes and integrates the osmotic competence of the organs in North African catfish (Clarias
gariepinus Burchell): Evidence from in vivo and in situ approaches//Gen. Comp. Endocrinol.-2010.-V.168,N1.-P.14-21
Балаболкин М.И. Гормоны гипоталамуса и их значение для регуляции эндокринной системы//Клиническая медицина.-1987.Т.65,№3.-С.17-24
Balabolkin M.I. Hormones of hypothalamus and their role in endocrine regulation [Article in Russian]//Clinical Medicine.-1987.V.65,№3.-P.17-24
Barrett P., Ebling F., Schuhler S. et al. Hypothalamic Thyroid Hormone Catabolism Acts as a Gatekeeper for the Seasonal Control of
Body Weight and Reproduction//Endocrinology.-2007.-V. 148,N8.-P.3608-3617
Bayarri M.J., Rodriguez L., Zanuy S. et al. Effect of photoperiod manipulation on the daily rhythms of melatonin and reproductive
hormones in caged European sea bass (Dicentrarchus labrax)//Gen. Comp. Endocrinol.-2004.-V.136,N1.-P.72-81
Bjomsson B.T., Yamauchi K., Nishioka R.S. et al. Effects of hypophysectomy and subsequent hormonal replacement therapy on
hormonal and osmoregulatory status of coho salmon, Oncorhynchus kisutch//Gen. Comp. Endocrinol.-1987.-V.68,N3.-P.421-430
Bianco A.C., Salvatore D., Gereben B. et al. Biochemistry, Cellular and Molecular Biology, and Physiological Roles of the
Iodothyronine Selenodeiodinases//Endocrine Reviews.-2002.-V.23.N1.-P.38-89
289
Blanton M.L., Specker J.L. The hypothalamic-pituitary-thyroid (HPT) axis in fish and its role in fish development and reproduction//Crit.
Rev. Toxicol.-2007.-V.37,N1-2.-P.97-115
Brar N.K., Waggoner C., Reyes J.A. et al. Evidence for thyroid endocrine disruption in wild fish in San Francisco Bay, California, USA.
Relationships to contaminant exposures//Aquat. Toxicol.-2010.-V.96,N3.-P.203-215
Brown S.B., MacLatchy D.L., Hara T.J., Eales J.G. Effects o f cortisol on aspects of 3,5,3'-triiodo-L-thyronine metabolism in rainbow
trout (Oncorhynchus mykiss)//Gen. Comp. Endocrinol.-1991.-V.81,N2.-P.207-216
Brown D.D. The role o f thyroid hormone in zebrafish and axolotl development//Proceedings of the National Academy o f Sciences.1997.-V.94,N24.-P.13011-13016
Cahill G.M., Klein D.C. Coon S.L. Transcripts Encoding Two Melatonin Synthesis Enzymes in the Teleost Pineal Organ: Circadian
Regulation in Pike and Zebrafish, But Not in Trout//Endocrinology.-1998.-V.139,N3.-P.905-912
Cameron S.J., Hagedorn J.C., Sokoll L.J. et al. Dysprealbuminemic Hyperthyroxinemia in a Patient with Hyperthyroid Graves
Disease//Clinical Chemistry.-2005.-V. 51,N6.-P.1065-1069
Carr J.A., Patino R. The hypothalamus-pituitary-thyroid axis in teleosts and amphibians: endocrine disruption and its consequences to
natural populations//Gen. Comp. Endocrinol.-2011.-V.170,N2.-P.299-312
Chang J., Wang M., Gui W. et al. Changes in Thyroid Hormone Levels during Zebrafish Development//Zoological Science.-2012.V.29,N3.-P.181-184
Cheng Ch. L., Gan K. J., Novales Flamarique I. Thyroid Hormone Induces a Time-Dependent Opsin Switch in the Retina of Salmonid
Fishes//Invest. Ophthalmol. Vis. Sci.-2009.-V.50,N6.-P.3024-3032
Cheng Sh.-Y., Leonard J.L., Davis P.J. Molecular Aspects of Thyroid Hormone Actions//Endocrine Reviews.-2010.-V.31,N2.-P.139-170
Chiamolera M.I., Wondisford F.E. Thyrotropin-Releasing Hormone and the Thyroid Hormone Feedback Mechanism//Endocrinology.2009.-V.150,N3.-P.1091-1096
Ciosek J. Vasopressin and oxytocin release as influensed by thyrotropin-releasing hormone in euhydrated and dehydrated rats//Journal o f
physiology and pharmacology.-2002.-V.53,N3.-P.423-437
Condon C.H., Chenoweth S.F., Wilson R.S. Zebrafish take their cue from temperature but not photoperiod for the seasonal plasticity of
thermal performance// The Journal of Experimental Biology.-2010.-V.213.-P.3705-3709
Crane H.M., Pickford D.B., Hutchinson Th.H., Brown J.A. The Effects of Methimazole on Development of the Fathead Minnow,
Pimephalespromelas, from Embryo to Adult//Toxicological Sciences.-2006.-V.93,N2.-P.278-285
Darras V.M., Mol K.A., Van Der Geyten S., Kuhn E.R. Control of Peripheral Thyroid Hormone Levels by Activating and Inactivating
Deiodinases//Annals of the New York Academy of Sciences.-1998.-V.839.-P.80-86
De Groef B., Van der Geyten S., Darras V.M., Kühn E.R. Role of corticotropin-releasing hormone as a thyrotropin-releasing factor in
non-mammalian vertebrates//Gen. Comp. Endocrinol.-2006.-V.146,N1.-P.62-68
Eales J.G., Himick B.A. The effects o f TRH on plasma thyroid hormone levels o f rainbow trout (Salmo gairdneri) and arctic charr
(Salvelinus alpinus)//Gen. Comp. Endocrinol.-1988.-V.72,N3.-P.333-339
Eales J.G., Brown S.B. Measurement and regulation of thyroidal status in teleost fish//Reviews in Fish Biology and Fisheries.-1993.V.3,N4.-P.299-347
Ebbesson L.O.E., Bjornsson B.T., Ekstrom P., Stefansson S.O. Daily endocrine profiles in parr and smolt Atlantic salmon//Comp.
Biochem. Physiol. A Mol. Integr. Physiol.-2008.-V.151,N4.-P.698-704
Ebbesson L.O.E., Nilsen T.O., Helvik J.V. et al. Corticotropin-Releasing Factor Neurogenesis during Midlife Development in Salmon:
Genetic, Environmental and Thyroid Hormone Regulation/Journal of Neuroendocrinology.-2011 .-V.23.-P.733-741
Evans D.H., Piermarini P.M, Choe K.P. The Multifunctional Fish Gill: Dominant Site of Gas Exchange, Osmoregulation, Acid-Base
Regulation, and Excretion of Nitrogenous Waste//Physiol. Rev.-2005.-V.85.-P.97-177
Falcon J., Besseau L., Fazzari D. et al. Melatonin Modulates Secretion of Growth Hormone and Prolactin by Trout Pituitary Glands and
Cells in Culture//Endocrinology.-2003.-V.144,N10.-P.4648-4658
Finnson K.W., Eales J.G. Glucuronidation of thyroxine and 3,5,3'-triiodothyronine by hepatic microsomes in rainbow trout,
Oncorhynchus mykiss//Comp. Biochem. Physiol. C Pharmacol. Toxicol. Endocrinol.-1997.-V.117,N2.-P.193-199
Flamant F., Gauthier K., Samarut J. Thyroid Hormones Signaling Is Getting More Complex: STORMs Are Coming//Molecular
Endocrinology.-2007. -V.21 ,N2 .-P.321-333
290
Foumie J.W., Wolfe M.J., W olf J.C. et al. Diagnostic Criteria for Proliferative Thyroid Lesions in Bony Fishes//Toxicol. Pathol.-2005.V.33,N5.-P.540-551
Fujimoto K., Matsuura K., Hu-Wang E. et al. Thyroid Hormone Activates Protein Arginine Methyltransferase 1 Expression by Directly
Inducing c-Myc Transcription during Xenopus Intestinal Stem Cell Development//The Journal of Biological Chemistry.-2012.-V.287.P.10039-10050
Gastel J.A., Roseboom P.H., Rinaldi P.A. et al. Melatonin Production: Proteasomal Proteolysis in Serotonin V-Acetyltransferase
Regulation//Science.-1998.-V.279,N5355.-P.1358-1360
Gereben B., Zavacki A.M., Ribich S. et al. Cellular and Molecular Basis of Deiodinase-Regulated Thyroid Hormone
Signaling//Endocrine Reviews.-2008.-V.29,N7.-P.898-938
Geven E., Nguyen N.-K., van den Boogaart M. et al. Comparative thyroidology: thyroid gland location and iodothyronine dynamics in
Mozambique tilapia (Oreochromis mossambicus Peters) and common carp (Cyprinus carpio L.)//The Journal of Experimental Biology.2007.-V.210.-P.4005-4015
Geven E.J., Flik G., Klaren P.H. Central and peripheral integration of interrenal and thyroid axes signals in common carp
(Cyprinuscarpio L.)//Journal of Endocrinology.-2009.-V.200.-P.117-123
Gothilf Y, Coon SL, Toyama R et al Zebrafish Serotonin N-Acetyltransferase-2: Marker for Development of Pineal Photoreceptors and
Circadian Clock Function//Endocrinology.-1999.-V.140,N10.-P.4895-4903
Gracey A.Y., Troll J.V., Somero G.N. Hypoxia-induced gene expression profiling in the euryoxic fish Gillichthys mirabilis//Proceedings
of the National Academy of Sciences.-2001.-V.98,N4.-P.1993-1998
Grim J. M., Miles D. R. B., Crockett E. L. Temperature acclimation alters oxidative capacities and composition of membrane lipids
without influencing activities o f enzymatic antioxidants or susceptibility to lipid peroxidation in fish muscle//The Journal of
Experimental Biology.-2010.-213.-P.445-452
Гитель Е.П., Мельниченко Г.А. Клинико-лабораторные алгоритмы оценки функциональной активности щитовидной
железы//Клиническая лабораторная диагностика.-1999.-№5.-С.33-39
Gitel E.P., Melnitchenko G.A. Clinical and laboratory algorithms of assessment of thyroid gland functional activity [Article in
Russian]//Clin. Labor. Diagn. -1999.-№5.-P.33-39
Гончаров Н.П. Гормональный анализ в диагностике заболеваний щитовидной железы//Проблемы эндокринологии.-1995.Т.41,№3.-С.31-36
Gontcharov N.P. Hormonal analysis in diagnostics of thyroid gland diseases [Article in Russian]//Probl. Endocrinol.-1995.-V.41,№3.P.31-36
Hamano K., Inoue K., Yanagisawa T. Immunohistochemical localization of thyrotropin-releasing hormone in the brain of carp, Cyprinus
carpio//Gen. Comp. Endocrinol.-1990.-V.80,N1.-P.85-92
Han Y.S., Liao I.C., Tzeng W.N., Yu J.Y. Cloning of the cDNA for thyroid stimulating hormone beta subunit and changes in activity of
the pituitary-thyroid axis during silvering of the Japanese eel, Anguilla japonica//Journal of Molecular Endocrinology.-2004.-V.32.P.179-194
Hennemann G., Docter R., Friesema E.C. et al. Plasma Membrane Transport of Thyroid Hormones and Its Role in Thyroid Hormone
Metabolism and Bioavailability//Endocrine Reviews.-2001.-V.22,N4.-P.451-476
Heuer H.,Visser Th.J. Pathophysiological Importance of Thyroid Hormone Transporters//Endocrinology.-2009.-V.150,№3.-P.1078-1083
Huang T.S., Ruoff P., Fjelldal P.G. Diurnal expression of clock genes in pineal gland and brain and plasma levels of melatonin and
cortisol in Atlantic salmon parr and smolts//Chronobiol Int.-2010.-V.27,N9-10.-P.1697-1714
Ishihara A., Sawatsubashi S., Yamauchi K. Endocrine disrupting chemicals: interference o f thyroid hormone binding to transthyretins
and to thyroid hormone receptors//Mol. Cell Endocrinol.-2003.-V.199,N1-2.-P.105-117
Iigo M., Ikuta K., Kitamura S. et al. Effects of melatonin feeding on smoltification in masu salmon (Oncorhynchus masou)//Zoolog Sci.2005.-V.22,N11.-P.1191-1196
Incerpi S., De Vito P., Luly P. et al. Short-Term Effects of Thyroid Hormones and 3,5-Diiodothyronine on Membrane Transport Systems
in Chick Embryo Hepatocytes//Endocrinology.-2002.-V.143,№5.-P. 1660-1668
Incerpi S. Thyroid Hormones: Rapid Reply by Surface Delivery Only//Endocrinology.-2005.-V.146,N7.-P.2861-2863
291
Itoh K., Watanabe K., Wu X., Suzuki T. Three members o f the iodothyronine deiodinase family, dio1, dio2 and dio3, are expressed in
spatially and temporally specific patterns during metamorphosis of the flounder, Paralichthys olivaceus//Zoolog. Sci.-2010.-V.27,N7.P.574-580
Kakela R., Mattila M., Hermansson M. et al. Seasonal acclimatization of brain lipidome in a eurythermal fish (Carassius carassius) is
mainly determined by temperature//Am. J. Physiol. Regul. Integr. Comp. Physiol.-2008.-V.294,N5.-P.R1716-R1728
Kalamarz H., Nietrzeba M., Fuentes J. et al. Melatonin concentrations during larval and postlarval development o f gilthead sea bream
Sparus auratus: more than a time-keeping molecule?//J. Fish. Biol.-2009.-V.75,N1.-P. 142-155
Kambe F., Seo H. Thyroid-specific transcription factors//Endocr. J.-1997.-V.44,N6.-P.775-784
Karlsen 0 ., Norberg B., Kjesbu O.S., Taranger G.L. Effects of photoperiod and exercise on growth, liver size, and age at puberty in
farmed Atlantic cod (Gadus morhua L.)//ICES Journal of Marine Science.-2006.-V.63,N2.-P.355-364
Kelly G.S. Peripheral metabolism of thyroid hormones: a review//Altern. Med. Rev.-2000.-V.5,N4.-P.306-333
Kester M., Toussaint M., Punt C.A. et al. Large Induction of Type III Deiodinase Expression After Partial Hepatectomy in the
Regenerating Mouse and Rat Liver//Endocrinology.-2009.-V150,N1.-P.540-545
Klein D.C. Arylalkylamine W-Acetyltransferase: “the Timezyme”//The Journal of Biological Chemistry.-2007.-V.282.-P.4233-4237
Kleszczyska A., Vargas-Chacoff L., Gozdowska M. et al. Arginine vasotocin, isotocin and melatonin responses following acclimation of
gilthead sea bream (Sparus aurata) to different environmental salinities//Comp. Biochem. Physiol. A Mol. Integr. Physiol.-2006.V.145,N2.-P.268-273
Kluge M., Riedl S., Uhr M. et al. Ghrelin affects the hypothalamus-pituitary-thyroid axis in humans by increasing free thyroxine and
decreasing TSH in plasma//European Journal of Endocrinology.-2010.-V.162.-P.1059-1065
Kohrle J. Local activation and inactivation of thyroid hormones: the deiodinase Family//Mol. Cell Endocrinol.-1999.-V.151,N1-2.P. 103-119
Kress E., Rezza A., Nadjar J. et al. The Thyroid Elonnone Receptor-iV (TRCV) Gene Encoding TRQ:T Controls Deoxyribonucleic Acid
Damage-Induced Tissue Repair//Molecular Endocrinology.-2008.-V.22,N1 .-P.47-55
Kuiper G.G., Wassen F., Klootwijk W. et al. Molecular Basis for the Substrate Selectivity of Cat Type I Iodothyronine
Deiodinase//Endocrinology.-2003.-V.144,N12.-P.5411-5421
Lam S.H., Sin Y.M., Gong Z., Lam T.J. Effects of thyroid hormone on the development of immune system in zebrafish//Gen. Comp.
Endocrinol.-2005.-V.142,N3.-P.325-335
Lamirand A., Pallud-Mothre S., Ramauge M. et al. Oxidative Stress Regulates Type 3 Deiodinase and Type 2 Deiodinase in Cultured Rat
Astrocytes//Endocrinology.-2008.-V.149,N7.-P.3713-3721
Larsson M., Pettersson T., Carlstrom A. Thyroid hormone binding in serum of 15 vertebrate species: isolation of thyroxine-binding
globulin and prealbumin analogs//Gen. Comp. Endocrinol.-1985.-V.58,N3.-P.360-375
Leatherland J.F. Thyroid response to ovine thyrotropin challenge in cortisol- and dexamethasone-treated rainbow trout, Salmo
gairdneri//Comp. Biochem. Physiol. A Comp. Physiol.-1987.-V.86,N2.-P.383-387
Lechan R.M., Fekete C. Role of thyroid hormone deiodination in the hypothalamus//Thyroid.-2005.-V.15,N8.-P.883-897
Leder E.H., Danzmann R.G., Ferguson M.M The Candidate Gene “Clock” Localizes to a Strong Spawning Time Quantitative Trait
Locus Region in Rainbow Trout//Journal of Heredity.-2006.-V.97,N1.-P.74-80
Lema S.C., Dickey J.T., Schultz I.R., Swanson P. Thyroid hormone regulation of mRNAs encoding thyrotropin P-subunit, glycoprotein
a-subunit, and thyroid hormone receptors a and P in brain, pituitary gland, liver, and gonads of an adult teleost, Pimephales
promelas//Journal o f Endocrinology.-2009.-V.202.-P.43-54
Leung L.Y., Kwong A.K., Man A.K., Woo N.Y. Direct actions o f cortisol, thyroxine and growth hormone on IGF-I mRNA expression in
sea bream hepatocytes//Comp. Biochem. Physiol. A Mol. Integr. Physiol.-2008.-V.151,N4.-P.705-710
Li W., Zha J., Yang L. et al. Regulation of thyroid hormone related genes mRNA expression by exogenous T3 in larvae and adult
Chinese rare minnow (Gobiocypris rarus)//Environ. Toxicol. Pharmacol.-2011 .-V.31,N.1.-P.189-197
Lin H.-Y., Sun M., Tang H.-Y. et al. L-Thyroxine vs. 3,5,3'-triiodo-L-thyronine and cell proliferation: activation of mitogen-activated
protein kinase and phosphatidylinositol 3-kinase//Am. J. Physiol. Cell. Physiol.-2009.-V.296,N5.-P.C980 - C991
Liu C., Zhang X., Deng J. et al. Effects of prochloraz or propylthiouracil on the cross-talk between the HPG, HPA, and HPT axes in
zebrafish//Environ. Sci. Technol.-2011.-V.45,N2.-P.769-775
292
Liu Y.W., Chan W.K. Thyroid hormones are important for embryonic to larval transitory phase in zebrafish//Differentiation.-2002.V.70,N1.-P.36-45
Loipez-Olmeda J.F. Melatonin effects on food intake and activity rhythms in two fish species with different activity patterns: Diurnal
(goldfish) and nocturnal (tench)//Comp. Biochem. Physiol. A Mol. Integr. Physiol.-2006.-V.144,N2.-P.180-187
Lopez-Bojorquez L., Villalobos P., Garcia-G C. et al. Functional identification of an osmotic response element (ORE) in the promoter
region o f the killifish deiodinase 2 gene (FhDio2)//The Journal o f Experimental Biology.-2007.-V.210.-P.3126-3132
Mader M.M., Cameron D.A. Photoreceptor Differentiation during Retinal Development, Growth, and Regeneration in a Metamorphic
Vertebrate//The Journal of NeuroscienceSociety for Neuroscience.-2004.-V.24,N50.-P.11463-11472
Masson N., Ratcliffe P.J. HIF prolyl and asparaginyl hydroxylases in the biological response to intracellular O2 levels//Journal of Cell
Science.-2003.-V.116.-P.3041-3049
Matz S.P., Takahashi T.T. Immunohistochemical localization of thyrotropin-releasing hormone in the brain of chinook salmon
(Oncorhynchus tshawytscha)//J. Comp. Neurol.-1994.-V.345,N2.-P.214-223
Matz S.P., Hofeldt G.T. Immunohistochemical localization of corticotropin-releasing factor in the brain and corticotropin-releasing
factor and thyrotropin-stimulating hormone in the pituitary of chinook salmon Oncorhynchus tshawytscha)//Gen. Comp. Endocrinol. 1999.-V.114,N1.-P.151-160
McCormick S.D. Endocrine Control of Osmoregulation in Teleost Fish//Amer. Zool.-2001.-V.41,N4.-P.781-794
McCormick S.D., Shrimpton J.M., Moriyama Sh., Bjornsson B.Th. Effects of an advanced temperature cycle on smolt development and
endocrinology indicate that temperature is not a zeitgeber for smolting in Atlantic salmon//The Journal of Experimental Biology.-2002.V.205.-P.3553-3560
McGonnell I.M., Fowkes R.C. Fishing for gene function - endocrine modelling in the zebrafish//Journal of Endocrinology.-2006.V.189.-P.425-439
McKinnon B., Li H., Richard K., Mortimer R. Synthesis of Thyroid Hormone Binding Proteins Transthyretin and Albumin by Human
Trophoblast//The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism.-2005.-V.90,N12.-P.6714-6720
Metz J.R., Huising M.O., Leon K. et al. Central and peripheral interleukin-ip and interleukin-1 receptor I expression and their role in the
acute stress response of common carp, Cyprinus carpio L.//Joumal of Endocrinology.-2006.-V.191 .-P.25-35
Migaud H., Taylor J.F., Taranger G.L. et al. A comparative ex vivo and in vivo study o f day and night perception in teleosts species
using the melatonin rhythm//J. Pineal Res.-2006.-V.41,N1.-P.42-52
Migaud H., Davie A., Taylor J.F. Current knowledge on the photoneuroendocrine regulation of reproduction in temperate fish species//J
Fish Biol.-2010.-V.76,N1.-P.27-68
Morgado I., Santos C.R., Jacinto R., Power D.M. Regulation of transthyretin by thyroid hormones in fish//Gen. Comp. Endocrinol.2007.-V. 152,N2-3.-P. 189-197
Morgado I., Hamers T., Van der Ven L., Power D.M. Disruption of thyroid hormone binding to sea bream recombinant transthyretin by
ioxinyl and polybrominated diphenyl ethers//Chemosphere.-2007(a).-V.69,N1.-P.155-163
Morgado I., Melo E.P., Lundberg E. et al. Hormone affinity and fibril formation of piscine transthyretin: the role of the N-terminal//Mol.
Cell. Endocrinol.-2008.-V.295,N1-2.-P.48-58
Morin P.P., Hara T.J., Eales J.G. Thyroid hormone deiodination in brain, liver, gill, heart and muscle of Atlantic salmon (Salmo salar)
during photoperiodically-induced parr-smolt transformation. I. Outer- and inner-ring thyroxine deiodination//Gen. Comp. Endocrinol.1993.-V.90,N2.-P.142-156
Neves F.A., Cavalieri R.R., Simeoni L.A. et al. Thyroid Hormone Export Varies among Primary Cells and Appears to Differ from
Hormone Uptake//Endocrinology.-2002.-V.143,№2.-P.476-483
Noyes P.D., Kelly Sh.M., Mitchelmore C.L., Stapleton H. Characterizing the In Vitro Hepatic Biotransformation of the Flame Retardant
BDE 99 by Common Carp//Aquat Toxicol.-2010.-V.97,N2.-P.142-150
O'Brien K.M. Mitochondrial biogenesis in cold-bodied fishes//The Journal of Experimental Biology.-2011.-V.214.-P.275-285
Ojima D., Iwata M. Central administration of growth hormone-releasing hormone and corticotropin-releasing hormone stimulate
downstream movement and thyroxine secretion in fall-smoking coho salmon (Oncorhynchus kisutch)//Gen. Comp. Endocrinol.-2010.V.168,N1.-P.82-87
293
Otto T., Fandrey J. Thyroid Hormone Induces Hypoxia-Inducible Factor 1 {alpha} Gene Expression through Thyroid Hormone Receptor
{beta}/Retinoid X Receptor {alpha}-Dependent Activation of Hepatic Leukemia Factor//Endocrinology.-2008.-V.149,N5.-P.2241-2250
Park B., Palace V., Wautier K. et al. Thyroid Axis Disruption in Juvenile Brown Trout (Salmo trutta) Exposed to the Flame Retardant PTetrabromoethylcyclohexane (P-TBE c H) via the Diet//Environ. Sci. Technol.-2011.-V.45.-N.18.-P.7923-7927
Parry J.E., Zhang C., Eales J.G. Urinary excretion of thyroid hormones in rainbow trout, Oncorhynchus mykiss//Gen. Comp.
Endocrinol.-1994.-V.95,N2.-P.310-319
Peeters R.P., van der Deure W.M., Visser Th.J. Genetic variation in thyroid hormone pathway genes; polymorphisms in the TSH
receptor and the iodothyronine deiodinases//European Journal of Endocrinology.-2006.-V.155,N5.-P.655-662
Peter M.C., Leji J., Peter V.S. Ambient salinity modifies the action of triiodothyronine in the air-breathing fish Anabas testudineus
Bloch: effects on mitochondria-rich cell distribution, osmotic and metabolic regulations//Gen. Comp. Endocrinol.-2011.-V.171,N2.P.225-231
Peter MC, Rejitha V. Interactive effects of ambient acidity and salinity on thyroid function during acidic and post-acidic acclimation of
air-breathing fish (Anabas testudineus Bloch)//Gen. Comp. Endocrinol.-2011.-V.174,N2.-P.175-183
Peter V.S., Peter M.C. The interruption of thyroid and interrenal and the inter-hormonal interference in fish: does it promote physiologic
adaptation or maladaptation?//Gen. Comp. Endocrinol.-2011.-V.174,N3.-P.249-258
Power D.M., Elias N.P., Richardson S.J. et al. Evolution of the thyroid hormone-binding protein, transthyretin//Gen. Comp. Endocrinol.2000.-V.119,N3.-P.241-255
Power D.M., Llewellyn L., Faustino M. et al. Thyroid hormones in growth and development of fish//Comp. Biochem. Physiol. C
Toxicol. Pharmacol. -2001.-V.130,N4.-P .447-45 9
Pressley T.A., Higham S.C., Joson L.A., Mercer D.W. Stimulation of Na+-K+ATPase by thyrotropin in cultured thyroid follicular
cells//Am. J. Physiol. Cell.-1995.-V.37,N5.-P.C1252-C1258
Qi X., Loiseau F., Chan W.L. et al. Allosteric Modulation of Hormone Release from Thyroxine and Corticosteroid-binding
Globulins//Journal of Biological Chemistry.-2011.-V.286.-P.16163-16173
Raine J.C., Cameron C., Vijayan M.M. et al. The effect of elevated oocyte triiodothyronine content on development of rainbow trout
embryos and expression of mRNA encoding for thyroid hormone receptors//Journal of Fish Biology.-2004.-V.65,N1.-P.206-226
Raldua D., Babin P.J. Simple, rapid zebrafish larva bioassay for assessing the potential of chemical pollutants and drugs to disrupt
thyroid gland function//Environ. Sci. Technol.-2009.-V.43,N17.-P.6844-6850
Renuka K., Joshi B.N. Melatonin-induced changes in ovarian function in the freshwater fish Channa punctatus (Bloch) held in long days
and continuous light//Gen. Comp. Endocrinol.-2010.-V.165,N1.-P.42-46
Richardson S., Monk J., Shepherdley C. et al. Developmentally regulated thyroid hormone distributor proteins in marsupials, a reptile,
and fish//American Journal of Physiology - Regulatory, Integrative and Comparative Physiology.-2005.-V.288,N5.-P.R1264-R1272
Rissanen E., Tranberg H.K., Sollid J. et al. Temperature regulates hypoxia-inducible factor-1 (HIF-1) in a poikilothermic vertebrate,
crucian carp (Carassius carassius)//The Journal of Experimental Biology.-2006.-V.209.-P.994-1003
Ritchie J.W., Shi Y.-B., Hayashi Y. et al. A Role for Thyroid Hormone Transporters in Transcriptional Regulation by Thyroid Hormone
Receptors//Molecular Endocrinology.-2003.-V.17,N4.-P. 653-661
Robbins J. New Ideas in Thyroxine-Binding Globulin Biology//The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism.-2000.-V.85,N11.P.3994-3995
Roberts S., Noyes P., Gallagher E., Stapleton H. Species-Specific Differences and Structure-Activity Relationships in the Debromination
of PBDE Congeners in Three Fish Species//Environ. Sci. Technol.-2011.-V.45,N5.-P.1999-2005
Rodela T.M., Wright P.A. Metabolic and neuroendocrine effects on diurnal urea excretion in the mangrove killifish (Rivulus
marmoratus)//The Journal of Experimental Biology.-2006.-V.209.-P.2704-2712
Roy B., Singh R., Kumar S., Rai U. Diurnal variation in phagocytic activity of splenic phagocytes in freshwater teleost Channa
punctatus: melatonin and its signaling mechanism//J Endocrinol.-2008.-V.199.-P.471-480
Salvatore D. Deiodinases: keeping the thyroid hormone supply in balance//Journal of Endocrinology.-2011.-V.209.-P.259-260
Santos C.R., Anjos L., Power D.M. Transthyretin in fish: state of the art//Clin. Chem. Lab. Med.-2002.-V.40,N12.-P.1244-1249
Schmidt F., Schnurr S., W olf R., Braunbeck T. Effects of the anti-thyroidal compound potassium-perchlorate on the thyroid system of
the zebrafish//Aquat. Toxicol.-2012.-V.109.-P.47-58
294
Semenza G.L. HIF-1 and human disease: one highly involved factor//Genes & Dev.-2000.-V.14.-P.1983-1991
Semenza G.L. Regulation of tissue perfusion in mammals by hypoxia-inducible factor 1//Experimental Physiology.-2007.-V.92.-P.988991
Shepherdley C.A., Klootwijk W., Makabe K.W. et al. An Ascidian Homolog of Vertebrate Iodothyronine Deiodinases//Endocrinology.2004.-V.145,N3.-P.1255-1268
Sherwani F.A., Parwez I. Plasma Thyroxine and Cortisol Profiles and Gill and Kidney Na+/K+-ATPase and SDH Activities During
Acclimation of the Catfish Heteropneustes fossilis (Bloch) to Higher Salinity, with Special Reference to the Effects of Exogenous
Cortisol on Hypo-Osmoregulatory Ability of the Catfish//Zoological Science.-2008.-V.25,N2.-P. 164-171
Shi X., Liu C., Wu G., Zhou B. Waterborne exposure to PFOS causes disruption of the hypothalamus-pituitary-thyroid axis in zebrafish
larvae//Chemo sphere. -2009. -V.77,N7.-P. 1010-1018
Silva J.E. Thermogenic Mechanisms and Their Hormonal Regulation//Physiological Reviews.-2006.-V.86,N2.-P.435-464
Sreejith P., Beyo R.S., Prasad G. et al. Thyroid status alters gill ionic metabolism and chloride cell morphology as evidenced by scanning
electron microscopy in a teleost Anabas testudineus (Bloch): short and long term in vivo study//Indian J. Exp. Biol.-2007.-V.45,N12.P . 1015-1021
Sreejith P., Oommen O.V. Tri-iodothyronine alters superoxide dismutase expression in a teleost Anabas testudineus//Indian J. Biochem.
Biophys.-2008.-V.45,N6.-P.393-398
St. Germain D.L., Galton V.A., Hernandez A. Defining the Roles of the Iodothyronine Deiodinases: Current Concepts and
Challenges//Endocrinology.-2009.-V150,N3.-P.1097-1107
Stoykov I., Zandieh-Doulabi B., Moorman A.F. et al. Expression pattern and ontogenesis of thyroid hormone receptor isoforms in the
mouse heart//Journal of Endocrinology.-2006.-V.189.-P.231-245
Tagawa M., Hirano T. Changes in tissue and blood concentrations of thyroid hormones in developing chum salmon//Gen. Comp.
Endocrinol.-1989.-V.76,N3.-P.437-443
Temple Sh.E., Ramsden S.D., Haimberger Th.J. et al. Effects o f exogenous thyroid hormones on visual pigment composition in coho
salmon (Oncorhynchus kisutch)//The Journal o f Experimental Biology.-2008.-V.211.-P.2134-2143
Thienpont B., Tingaud-Sequeira A., Prats E. et al. Zebrafish Eleutheroembryos Provide a Suitable Vertebrate Model for Screening
Chemicals that Impair Thyroid Hormone Synthesis//Environ. Sci. Technol.-2011.-V.45,N17.-P.7525-7532
Tripathi G., Shasmal J. Reparation of chlorpyrifos-induced impairment by thyroxine and vitamin C in fish//Ecotoxicol. Environ. Saf.2010.-V.73,N6.-P.1397-1401
Tse W., Au D., Wong Ch. Effect of osmotic shrinkage and hormones on the expression of N a+/H exchanger-1, Na+/K+/2Clcotransporter and Na+/K+-ATPase in gill pavement cells of freshwater adapted Japanese eel, Anguilla japonica//The Journal of
Experimental Biology.-2007.-V.210.-P.2113-2120
Туракулов Я.Х. Обмен йода и тиреоидные гормоны в норме и при патологии// Проблемы эндокринологии.- 1986.-Т.34,№5.С.78-85
Tourakulov Y.H. Iodine metabolism and thyroid hormones in norm and pathology [Article in Russian]//Probl. Endocrinol. - 1986.V.34,№5.-P.78-85
Tymchuk W.E., Beckman B., Devlin R.H. Altered Expression of Growth Hormone/Insulin-Like Growth Factor I Axis Hormones in
Domesticated Fish//Endocrinology.-2009.-V.150,N4.-P.1809-1816
van den Burg E.H., Metz J.R., Ross H.A. et al. Temperature-induced changes in thyrotropin-releasing hormone sensitivity in carp
melanotropes // Neuroendocrinology.-2003.-V.77,N1 .-P. 15-23
van der Lely A.J., Tschop M., Heiman M.L., Ghigo E. Biological, Physiological, Pathophysiological, and Pharmacological Aspects of
Ghrelin//Endocrine Reviews.-2004.-V.25,N3.-P.426-457
Vanecek J. Cellular Mechanisms of Melatonin Action//Physiol. Rev.-1998.-V.78.-P.687-721
Velarde E. Melatonin-synthesizing enzymes in pineal, retina, liver, and gut of the goldfish (Carassius): mRNA expression pattern and
regulation of daily rhythms by lighting conditions//Chronobiol. Int.-2010.-V.27,N6.-P.1178-1201
Volkoff H., Hoskins LJ., Tuziak SM Influence of intrinsic signals and environmental cues on the endocrine control of feeding in fish:
potential application in aquaculture//Gen Comp Endocrinol.-2010.-V.167,N3.-P.352-359
295
Walpita C.N., Van der Geyten S., Rurangwa E., Darras V.M. The effect of 3,5,3'-triiodothyronine supplementation on zebrafish (Danio
rerio) embryonic development and expression of iodothyronine deiodinases and thyroid hormone receptors//Gen. Comp. Endocrinol.2007.-V. 152,N2-3.-P.206-214
Walpita Ch.N., Crawford A.D., Janssens E.D. et al. Type 2 Iodothyronine Deiodinase Is Essential for Thyroid Hormone-Dependent
Embryonic Development and Pigmentation in Zebrafish//Endocrinology.-2009.-V.150,N1.-P.530-539
Wright M.L. Melatonin, diel rhythms, and metamorphosis in anuran amphibians//Gen. Comp. Endocrinol.-2002.-V.126,N3.-P.251-254
Yamauchi K., Nakajima J., Hayashi H. Purification and characterization of thyroid-hormone-binding protein from masu salmon
serum//European Journal o f Biochemistry.-1999.-V.265,N°3.-P.944-949
Yen P.M. Physiological and Molecular Basis of Thyroid Hormone Action//Physiological Reviews.-2001.-V.81,№3.-P.1097-1142
Yu L., Deng J., Shi X. et al. Exposure to DE-71 alters thyroid hormone levels and gene transcription in the hypothalamic-pituitarythyroid axis of zebrafish larvae//Aquat. Toxicol.-2010.-V.97,N3.-P.226-233
Zhang D., Xiong H., Mennigen J.A. et al. Defining Global Neuroendocrine Gene Expression Patterns Associated with Reproductive
Seasonality in Fish//PLoS ONE.-2009.-V.4,N6.-e5816
Ziv L., Gothilf Y. Circadian time-keeping during early stages of development//Proceedings of the National Academy of Sciences.-2006.V.103,N11.-P.4146-4151
Zhou A., Wei Z., Read R.J., Carrell R.W. Structural mechanism for the carriage and release of thyroxine in the blood//Proceedings of the
National Academy of Sciences.-2006.-V.103,N36.-P.13321-13326
296
Journal o f Health Sciences. 2013; 3 (9): 297-308
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© TheAuthor (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any
noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any
medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 30.04.2013. Revised: 23.09.2013. Accepted: 03.10.2013.
THE REACTION OF RAT KIDNEY TO ACUTE STRESS
SOLUTION OF SODIUM CHLORIDE IN NORMAL AND
OCCASIONAL ABUSE OF THYROID STATUS
Sergey Dolomatov , Anatoliy Kubyshkin , Tatiana Sataieva , Walery Zukow
1S.I. Georgievskiy Crimea State Medical University, Simferopol, Ukraine
2Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
Corresponding Author:
Walery Zukow
E-mail: [email protected]
Faculty of Physical Culture, Health and Tourism
Kazimierz Wielki University
Str. Chodkiewicza 30
85-064 Bydgoszcz
Poland
Key words: rat, renal function, thyroxine, sodium chloride.
Abstract
Objective: To study the effectiveness of osmoregulation of renal function in rats with occasional
violation of thyroid status in the acute intragastric load of sodium chloride solutions.
Materials and Methods: The study was carried out on white male rats, thyroxine was
administered once intraperitoneally, 50 mg/100 g body weight. Kidney function was studied in
conditions induced diuresis after intragastric administration of stress testing water or 0.3%,
0.8%, 2% and 3% sodium chloride solution in a volume of 5% of body weight.
Results: It was found that thyroxin causes a decrease in creatinine clearance and increased renal
excretion of endogenous nitrates and nitrites. In control solutions, increasing concentrations of
sodium chloride cause progressive increase in glomerular filtration rate values and excretion of
osmotically active substances. Discovered a more complex dependence of the values of diuresis
and the concentration of NaCl. Minimum performance diuresis recorded using a solution of 0.8%
NaCl, and the maximum - in load and aqueous 3% solution of NaCl.
297
Conclusions: 1. The kidneys of rats administered once T4 retain the ability excretion of
excessive amounts of liquid and OAB, protecting the internal tissues and organs from hypoosmia
and hyperosmotic stress. 2. A single dose of T4 rats can induce switching mechanisms of renal
volume regulation and osmoregulation in the phylogenetically ancient tubular type of regulation
of fluid excretion by the kidneys and the OAB. 3. For short abuse thyroid status changes in GFR
and tubular transport OAB are reversible.
Abbreviations: T4 - thyroxine, TH - thyroid hormones, OAS - osmotically
active substances; GFR - glomerular filtration rate; RFR - renal functional
reserve, GF - glomerular filtrate
Introduction
Reactions rat kidney for a single and continuous exogenous T4 shown in creatinine
clearance and creatinine concentration index, as well as to increase the discharge of nitrates and
kidney protein (1). Thyroid Hormones (TH) have an effect on tubular reabsorption of sodium (2,
3), and sodium-dependent transport (2), mineral (4, 5) and organic substances (6, 7) in the
tubular epithelium. TH closely involved in the regulation of humoral intrarenal autoregulation
systems, including renin-angiotensin system (8, 9) and nitric oxide synthase (10, 11). TH directly
stimulate secretion of atrial natriuretic peptide (12) for background suppression product arginine
vasopressin (13). Prolonged for hyperthyroidism can lead to distinct structural violations of the
nephron
(14).
However,
the
pathophysiological
mechanisms
of renal
dysfunction
in
hyperthyroidism require deeper analysis.
The aim was to study the effectiveness of osmoregulation of renal function in rats with
occasional violation of thyroid status in acute intragastric load of sodium chloride solutions.
Materials and Methods
298
The studies were conducted during the winter season. In experiment 3-month selected male
rats weighing 95-115 g (n = 100).3 days prior to the introduction of thyroxine hyponatric animals
were switched to a diet. As stress tests using water or sodium chloride, whose concentration was
0.3%, 0.8%, 2% and 3%. Intragastric load water or saline in a volume of 5% by weight was
carried out 24 hours after a single intragastric administration of thyroxine to 50 g/100 g bw.
Urine was collected in individual metabolic cages for 2 hours after administration of liquid
loading.
From
experimental
animals
derived
by
decapitation
under
light
ether
anesthesia. Heparin stabilized blood was centrifuged at 3000 rpm / min for 20 minutes and
collected the blood plasma for further analysis. In the resulting plasma and urine concentrations
of creatinine were determined photometrically in reaction with picric acid in an SF-46 (Russia).
The concentration of nitrite and nitrate photometric method using the Griess reagent (15) in our
modification (1). The amount of osmolality of blood and urine were determined by freezing
point depression osmometer 3D3 (USA). Indicators and the kidneys were calculated guided
previously published formulas (16).
Results of the study
It is established that the amount of urine output depends on the type of load used and under
the influence of exogenous thyroxine does not change significantly (Table 1). Thus, the
maximum values of the volume of urine in the control and experimental groups of animals found
with the introduction of water and 3% sodium chloride solution. At the same time, the minimum
amount of urine parameters recorded using 0.8% saline. Table 2 presents the dynamics of
creatinine clearance is influenced by the water and salt stress. The results show that in the water
load, 24 hours after a single administration of thyroxine noted a significant decrease in creatinine
clearance. In this group of animals as compared to control, water stress and strain of 0.3%, 0.8%
and 2% solutions of sodium chloride does not have a significant effect on the amount of
creatinine clearance. However, the use of 3% NaCl solution, accompanied by an increase in
creatinine clearance up to a level close to the reference values. In the control group of rats
administered with 0.8% solution of NaCl, in comparison with those in group water load
euthyroid animals registered a significant increase in creatinine clearance. In control animals the
indicator reaches a maximum when administered 2% saline. Table 3 shows the values of the
endogenous renal excretion of nitrites and nitrates - chemically stable metabolite of nitric oxide
molecule. These results indicate that administration of thyroxine accompanied by increased renal
excretion of these substances with water load in comparison with the control group. At the same
time, load conditions 0.8% active sodium index was higher in the intact rat (2 times) and 3%
299
load solution did not have significant differences between groups, although higher than the same
parameter set in the aquatic load for 10 times control and 4.5 fold in rats receiving thyroxine.
Analysis of the renal excretion of osmotically active substances (OAS) (Table 4) showed a direct
correlation of this indicator on the value of osmolality o f the stress test. N ot found significant
changes in kidney allocation OAB under the influence of thyroxine. Table 5 presents the
standardized per 1 ml of glomerular filtrate (CF) excretion of OAB. Found that the active
component in the group of rats treated with thyroxine, than the same parameter in control
animals in the water load, and when used as a liquid load of 0.3%, 0.8% and 2% solution of
sodium chloride. In addition, using 3% sodium chloride solution no significant differences
between OAS excretion standardized groups of control rats and animals against thyroid status.
Table 6 shows the results of measuring the blood plasma osmolality. Found that in comparison
with the data of the water load, the use of liquid as a loading of 0.3%, 0.8% and 2% solution of
sodium chloride does not lead to a significant increase in the osmolality of the extracellular fluid
in the control group rats and animal disorders of thyroid status. A moderate increase in plasma
osmolality in both groups of rats recorded only under the influence of 3% saline solution.
Discussion
Studies have shown that the dynamics of the value of diuresis in the series used loads of
salt has no clear-cut differences between the experimental group and the control animals.
However, attention fact distinct reduction rate of urine influenced 0.8% sodium chloride solution
as compared with the other salt solutions. It should be noted that the progressive decrease in
magnitude of diuresis influenced sodium chloride solutions in concentrations ranging from 0.05
to 0.5% of 0.5% of body weight was observed in several studies in the earlier tests of renal
function in humans (17). In our opinion, the effect can be detected be of practical interest, since
similar concentrations of sodium chloride are used in medicine to make up the massive blood loss. In
this case, the early recovery of renal function in surgical patients and patients with multiple injuries in
the postoperative period is essential. Based on the above research results, it can be assumed that the
use of only the salt solution close to physiological extracellular fluid does not fully correspond tasks.
We believe this may be due to the fact that the iso-osmotic sodium chloride solution, firstly,
insufficiently effective for the stimulation of the glomerular filtration rate (GFR), and secondly, it can
lead to oliguria.
Discussing the dynamics of change in creatinine clearance value (a marker of GFR) in
series of studies conducted, note that in normal GFR values may vary significantly influenced
shifts system constants water-salt (16) and reversible changes in the energy metabolism proximal
300
nefrotsitah (16, 18). In this regard, discusses the diagnostic value of detection of renal functional
reserve (RPF) - the ability of the kidneys to increase the value o f GFR (19). However, distinct
structural damage to the renal parenchyma of rats in experimental hyperthyroidism are registered
only in the long course of Experimental Pathology (20). An analysis of the physiological
mechanisms that control the inclusion of the RPF, is an important area of research. Thus, the
inclusion of the RFR in dogs induced by intravenous injection of 2% sodium chloride, but not
isoosmotic solution against the background reduce RAS activity - the renin-angiotensin system
(21). A number of publications expressed the view that some of the features of the body's
response to oral and intravenous routes of administration of sodium chloride solutions (22).
However, the results of a direct comparison of effects of the intravenous infusion and oral
consumption of salt solutions in general have not revealed the principal differences (23).
We emphasize that the study of adaptation to acute shifts system constants of water-salt
homeostasis in healthy subjects showed the priority of NO-dependent mechanisms control the
activity of the RAS in comparison with the role of prostaglandins (24).The balance of the
activity of the intrarenal NO-synthases and the RAS is one of the basic factors controlling
tubulo-glomerular feedback (25, 26). Thus, TH, have the ability to directly stimulate the
intrarenal synthesis of prorenin (8, 27) and nitric oxide (28), inducing a deep structural and
functional changes the filtration and tubular transport of substances in rats by prolonged
administration of thyroxine (29). However, detailed interpretation index endogenous renal
excretion of nitrites and nitrates, is difficult, because of the possible changes in the parameter
shifts can be due to systemic products intrarenal and NO, and the state of tubular reabsorption
physiologically important nitrite and nitrate anions. In addition to these factors, it should be
noted that the experimental conditions associated with the use of sodium chloride solutions. This
means that the liquid used for loads animals containing water, sodium cations and chloride
anions. Meanwhile, the chlorine ions have the ability to compete with nitrite anions in relation to
the specific anion-transporting system (30). Consequently, the growth rate of distinct dynamics
excretion by the kidneys stable NO metabolites with increasing concentrations of NaCl can be
caused also by the fact that increasing concentrations of chloride ions interfere with the
processes o f their tubular reabsorption.
Own results suggest that the group of control animals using saline solutions intensity
increases renal excretion chemically stable nitric oxide - endogenous nitrites and nitrates in
comparison with the water load. However, a linear relationship between the speakers sodium
chloride concentration in the sample loading, the size of creatinine clearance and renal excretion
301
rates of nitrite and nitrate was observed. However, the highest possible rate of renal excretion of
NO metabolites coincide with the highest possible performance of GFR - using 2% and 3%
solutions of NaCl. In a water load in the group of animals exposed to single administration of T4
value renal excretion of NO metabolites is significantly higher than in controls. Image
endogenous kidney excretion rate o f nitrates and nitrites in the group o f rats treated with T4
recorded only under the influence of 2% solution of NaCl. Meanwhile, in the group of animals
load 2% NaCl did not lead to significant changes in GFR values. With occasional violations of
thyroid status marked increase in GFR (including RPF) we see only under the influence of 3%
solution of NaCl.
Stimulation of the salt solutions intrarenal NO production is important not only for the
regulation of filtration processes, but also to control the tubular transport of sodium. The results
of earlier histochemical studies have shown that the highest levels of expression of NO-synthase
occur in the ascending limb of the loop of Henle and topologically identical to the location of
sodium-potassium-2chlor transport system (31, 32, 33). Later it was shown that stimulation of
NO production intrarenal provides enhanced renal excretion of sodium in excess of its entry into
the body (34, 35). Results of the research show that in the control group of rats, a sharp increase
in renal excretion of NO metabolites occurs only if a 3% solution of NaCl. Then, as in rats
receiving T4 significant increase in excretion of NO metabolites detected at 2% solution of
NaCl. Thus, the values of renal excretion osmotically active substances (OAS) - only one of the
parameters studied, correlating with increasing NaCl concentration in the sample load, as in
euthyroid rats and animals against a sporadic thyroid status. Also draws attention to a significant
between-group difference in the mechanisms that control the gain of excretion by the kidneys
OAB. In particular, the group of control animals increase excretion OAB occurs as increased
GFR. Then, as in rats receiving T4 OAS increase renal excretion occurs mainly against steadily
reduced GFR. Tracing the dynamics of the magnitude of excretion by the kidneys OAS,
standardized to 1 ml glomerular filtrate (GF), it is permissible to assume that the control rats
excretion of excessive amounts of OAB is both due to the growth of the filtration charge, and as
a result reduce the tubular reabsorption o f OAB. While both animals treated with T4 filtration
none OAB may influence their rate of excretion by the kidneys but using 3% solution of NaCl.
Complementing the views expressed integral indicator of the effectiveness of osmoregulation of
renal function - the value of plasma osmolality studied groups of animals, we should note two
important features. First, the number of loads of salt used is not revealed distinct differences in
this parameter between the control rats and animals treated with T4. Second, except for the
302
results load 3% solution NaCl (solution osmolality value of 1050 mOsm / kg H 2 O),
osmoregulation renal function ensures a sufficiently stable level osmolality of the extracellular
fluid.
Conclusions
1. The kidneys of rats administered once T4 retain the ability excretion of excessive amounts of
liquid and OAB, protecting the internal tissues and organs from hypoosmia and hyperosmotic
stress.
2. A single dose of T4 rats can induce switching mechanisms of renal volume regulation and
osmoregulation in the phylogenetically ancient tubular type of regulation of fluid excretion by
the kidneys and the OAB.
3. For short abuse thyroid status changes in GFR and tubular transport OAB are reversible.
References
1. Dolomatov S.I., Gozhenko A.I., Larina I.M. et al. Vlijanie natrievogo raciona i kaptoprila na
funkcional'noe sostojanie pochek pri jeksperimental'nom gipertireoze. [Effect of sodium intake
and captopril on renal function in experimental hyperthyroidism]. Jeksperimental'naja i
klinicheskaja farmakologija. 2005. 68 (5): 26-28. Article in Russian.
2. Yonemura K., Cheng L., Sacktor B., Kinsella J. Stimulation by thyroid hormone of Na + / H +
- exchange activity in cultured opposum kidney cells. Amer. J. Physiol. 1990. 258 (2): 333-338.
3. Vargas F., Montes R., Sabio J.M., Garcia-Estan J. Role of nitric oxide in the systemic
circulation of conscious hyper-and hypothyroid rats Gen Pharmacol. 1994. 25 (5): 887-891.
4. Sagawa K., Murer H., Morris M.E. Effect o f experimentally induced hypothyroidism on
sulfate renal transport in rats. Am. J. Physiol. 1999. 276 (1): F164-171.
5. Murer H., Hernando N., Forster I., Biber J. Proximal Tubular Phosphate Reabsorption:
Molecular Mechanisms. Physiol. Rev. 2000. 80 (4): R.1373-1409.
6. Fleck C., Langner B. Changes of renal taurine transport after treatment with triiodothyronine
or dexamethasone in amino acid loaded rats. Exp. Toxicol. Pathol. 1998. 50 (4-6): 432-439.
7. Fleck C., Hilger R., Jurkutat S. et al. Ex vivo stimulation of renal transport of the cytostatic
drugs
methotrexate,
cisplatin,
topotecan
(Hycamtin)
and
raltitrexed
(Tomudex)
by
dexamethasone, T3 and EGF in intact human and rat kidney tissue and in human renal cell
carcinoma. Urol. Res. 2002. 30 (4): 256-262.
303
8. Ichihara A., Kobori H., Miyashita Y. et al. Differential effects of thyroid hormone on renin
secretion, content, and mRNA in juxtaglomerular cells. Am. J. Physiol. Endocrinol. Metab.
1998. 274 (2): E224-231.
9. Hu L.W., Benvenuti L.A., Liberti E.A. et al. Thyroxine-induced cardiac hypertrophy:
influence of adrenergic nervous system versus renin-angiotensin system on myocyte remodeling.
Am. J. Physiol. Regul. Integr. Comp. Physiol. 2003. 285 (6): R1473-1480.
10. Honda H., Iwata T., Mochizuki T., Kogo H. Changes in vascular reactivity induced by acute
hyperthyroidism in isolated rat aortae. Gen. Pharmacol. 2000. 34 (6): 429-434.
11. Rodriguez-Gomez I., Sainz J., Wangensteen R. et al. Increased pressor sensitivity to chronic
nitric oxide deficiency in hyperthyroid rats. Hypertension. 2003. 42 (2): 220-225.
12. Ruskoaho H. Atrial natriuretic peptide: synthesis, release, and metabolism. Pharmacol. Rev.
1992. 44:481-602.
13. Fommei E., Fommei E., Iervasi G. The Role of Thyroid Hormone in Blood Pressure
Homeostasis: Evidence from Short-Term Hypothyroidism in Humans. The Journal of Clinical
Endocrinology & Metabolism. 2002. 87 (5): 1996 -2000.
14. Vargas F., Moreno J.M., Rodriguez-Gomez I. et al. Vascular and renal function in
experimental thyroid disorders. Eur. J. Endocrinol. 2006. 154 (2): 197-212.
15. Yemchenko N.L., Tsiganenko O.I., Kovalevskaya T.V. Universal'nyj metod opredelenija
nitratov v biosredah organizma. [Universal method for determining nitrate in biological media of
the body]. Klinicheskaja i laboratornaja diagnostika. 1994. 6: 19-20. Article in Russian.
16. Pahmurny B.A. O mehanizme dejstvija serdechnyh glikozidov na funkciju pochek i vodnosolevoj obmen: Avtoref. dis. d. med. n. [On the mechanism of action of cardiac glycosides on
renal function and fluid and electrolyte metabolism: Author. dis. d. med. sci.]. Novosibirsk,
1969. 29 p. Thesis in Russian.
17. Gozhenko A.I., Dolomatov S.I., Shumilova P.A. et al. Vlijanie osmoticheskih nagruzok na
funkcional'noe sostojanie pochek zdorovyh ljudej. [Effect of osmotic stress on renal function of
healthy people]. Nefrologija. 2004. 8 (2): 44-48. Article in Russian.
18. Pahmurny B.A., Gozhenko A.I., Grigorishin P.M., Halaturnik V.V. Adaptacionnokompensatornoe izmenenie jenergeticheskogo obmena i pochechnyh processov pri nefrite i
povrezhdenii pochek sulemoj. [Adaptive-compensatory change in energy metabolism and renal
processes in nephritis and kidney damage mercuric chloride]. Proc. Reports. VI All-Union conference
on renal physiology and water-salt-change. Novosibirsk, 1981. 54. Novosibirsk, 54. Article in
Russian.
304
19. Kucher A.G., Kajukov I.G., Esajan A.M., Ermakov Ju.A. Vlijanie kolichestva i kachestva
belka v racione na dejatel'nost' pochek. [The influence of the quantity and quality o f protein in
the diet on the kidneys]. Nefrologija. 2004. 8 (2): 14-34. Article in Russian.
20. Dolomatov S., Novikov N., Zukow W. et al. Effect of captopril and losartan on the structural
and functional indicators kidneys o f white rats in experimental hyperthyroidism. Journal of
Health Sciences. 2011. 1 (3): 147-167.
21. Bie P., Sandgaard N.C.F. Determinants of the natriuresis after acute, slow sodium loading in
conscious dogs. Am. J. Physiol. Regul. Integr. Comp. Physiol. 2000. 278 (1): R1-R10.
22. Andersen L.J., Jensen Th.U., Bestle M.H., Bie P. Gastrointestinal osmoreceptors and renal
sodium excretion in humans. Am. J. Physiol. Regul. Integr. Comp. Physiol. 2000. 278 (2): R287R294.
23. Singer D.R., Markandu N.D., Buckley M.G. et al. Contrasting endocrine responses to acute
oral compared with intravenous sodium loading in normal humans. Am J Physiol Renal Physiol.1998. 274 (1): F111-F119.
24. Krier J.D., Romero J.C. Systemic inhibition of nitric oxide and prostaglandins in volumeinduced natriuresis and hypertension. Am. J. Physiol. Regul. Integr. Comp. Physiol. 1998. 274
(1): R175-R180.
25. Just A., Arendshorst W.J. Nitric oxide blunts myogenic autoregulation in rat renal but not
skeletal muscle circulation via tubuloglomerular feedback. J. Physiol. 2005. 569 (3): 959-974.
26. Ren Y., D'Ambrosio M.A., Garvin J.L. et al. Possible Mediators of Connecting Tubule
Glomerular Feedback. Hypertension. 2009. 53 (2): 319-323.
27. Kobori H., Hayashi M., Saruta T. Thyroid Hormone Stimulates Renin Gene Expression
Through the Thyroid Hormone Response Element. Hypertension. 2001. 37 (1): R99-104.
28. Quesada A., Sainz J., Wangensteen R. et al. Nitric oxide synthase activity in hyperthyroid
and hypothyroid rats Eur. J. Endocrinol. 2002. 147 (1): 117-122.
29. Dolomatov S.I., Zaporozhan V.N. Rol' renin-angiotenzinovoj sistemy i cikla oksida azota v
patogenenze gipertireoidnoj pochki. [The role of the renin-angiotensin system and the cycle of
nitric oxide in the kidney pathogenesis hyperthyroid]. Nefrologiya. 2007. 11 (1): 92-99. Article in
Russian.
30. Dolomatov S., Zukow W., Hagner-Derengowska M. et al. Toxic and Physiological Aspects
of Metabolism of Nitrites and Nitrates in the Fish Organism. Journal of Health Sciences. 2013. 3
(2): R.68-91.
305
31. Obermuller N., Kunchaparty Sh., Ellison DH, Bachmann S. Expression of the Na-K-2Cl
Cotransporter by Macula Densa and Thick Ascending Limb Cells of Rat and Rabbit Nephron. J.
Clin. Invest. 1996. 98 (3): 635-640.
32. Sataieva T.P., Lazarev K.L. Opredeleniye srokov razvitiya alkogol'noy nefropatii u krys v
eksperimente Problems and tendencies of modern society development. The timing of the
development of alcohol nephropathy rats in the experiment. Problems and tendencies of modern
society development. Materials digest of the XIth International Research and Practice
Conference, 14 October-18 October. Odessa-London, 2011. 52-55.
33. Sataieva T.P., Lazarev K.L., Zakharova A.N. et al. Sostoyaniye kompensatornykh protsessov
v yedinstvennoy pochke i uroven' perekisnogo okisleniya lipidov i belkov pri vvedenii v
organizm etanola v eksperimente. [Status of compensatory processes in a single kidney and lipid
peroxidation and protein when administered to experimental ethanol. Svit meditsini ta bi ologi i .
2009. 3, (1): 145-149.
34. Ortiz P., Stoos B.A., Hong N.J. et al. High-Salt Diet Increases Sensitivity to NO and eNOS
Expression But Not NO Production in THALs. Hypertension. 2003. 41: 682-685.
35. Varela M., Herrera M., Garvin J.L. Inhibition of Na-K-ATPase in thick ascending limbs by
NO depends on O2-and is diminished by a high-salt diet. Am J Physiol Renal Physiol. 2004. 287
(2): F224-F230.
Table 1. Effect o f a single administration o f an amount o f thyroxine in rats 50 g per 100 g bw on value diuresis ml/ch/100 g bw (M + m).
Groups
Type o f load
Water
Control
0.3%
0.8%
2%
3%
aq NaCl
aq NaCl
aq NaCl
aq NaCl
2,1 + 0,2
1,8 + 0,2
1,1 ± 0,1
1,5 + 0,1
2,5 + 0,1
1,9 + 0,2
1,3 + 0,1
0,8 + 0,1
1,7 + 0,2
2,4 + 0,2
n = 10
Introduction
of
thyroxine
p <0,05
n = 10
p-confidence index differences between the groups o f rats treated with thyroxine and control animals.
n-number o f observations.
306
Table 2. Effect o f a single administration o f an amount o f thyroxine in rats 50 g per 100 g bw rats on value
creatinine clearance - l / min (M + m).
Groups
Type o f load
Water
Control
0.3%
0.8%
2%
3%
aq NaCl
aq NaCl
aq NaCl
aq NaCl
528 + 27
552 + 20
680 + 24
943 + 40
970 + 27
387 + 23
375 + 31
455 + 34
384 + 28
885 + 39
p <0,05
p <0,05
p <0,01
p <0,01
n = 10
Introduction
of
thyroxine
n = 10
p-confidence index differences between the groups o f rats treated with thyroxine and control animals.
n-number o f observations.
Table 3. Effect o f a single administration o f an amount o f thyroxine in rats 50 g per 100 g bw value on excretion of
nitrites and nitrates - mkmol/ch/100 g bw (M + m).
Groups
Type o f load
Water
0.3%
0.8%
2%
3%
aq NaCl
aq NaCl
aq NaCl
aq NaCl
Control
0,021 +
0,054 +
0,092 +
0,079 +
0,203 +
n = 10
0,008
0,010
0,009
0.0013
0,027
0,042 +
0,058 +
0,041 +
0,144 +
0,188 +
thyroxine
0,007
0,012
0,012
0,021
0,019
n = 10
p <0,01
p <0,01
p <0,01
Introduction
of
p-confidence index differences between the groups o f rats treated with thyroxine and control animals.
n-number o f observations.
Table 4. Effect o f a single administration o f an amount o f thyroxine in rats 50 g per 100 g bw the value o f excretion
OAS - mosmol/ch/100 g bw (M + m).
Groups
Type o f load
Water
Control
0.3%
0.8%
2%
3%
aq NaCl
aq NaCl
aq NaCl
aq NaCl
0,21 + 0,04
0,28 + 0,02
0,41 + 0,03
1,19 + 0,17
1,94 + 0,09
0,22 + 0,03
0,23 + 0,05
0,44 + 0,04
1,21 + 0,12
1,85 + 0,014
n = 10
Hyperthyroidism
n = 10
p-confidence index differences between the groups o f rats treated with thyroxine and control animals.
n-number o f observations.
Table 5. Effect o f a single administration o f an amount o f thyroxine in rats 50 g per 100 g bw the value standardized
excretion OAS - mOsm / ml SF (M + m).
307
Groups
Type o f load
Water
Control
(6,4 ± 0,2) x
n = 10
10
Introduction
of
-3
(8,1 ± 0,2) x
-3
thyroxine
10
n = 10
p <0,05
0.3%
0
aq NaCl
aq NaCl
aq NaCl
aq NaCl
(8,4 ± 0,3) x
(9,7 ± 0,1) x
(20,6 ± 0,8) x
(33,1 ± 0,9) x
10
-3
(10,6 ± 0,3) x
10
-3
p <0,05
.8%
10
-3
(14,5 ± 0,3) x
10
-3
p <0,01
2
%
10
-3
(51,3 ± 1,5) x
10
-3
3%
10
-3
(34,5 ± 1,2) x
10
-3
p <0,01
p-confidence index differences between the groups o f rats treated with thyroxine and control animals.
n-number o f observations.
Table 6. Effect o f a single administration o f an amount o f thyroxine in rats 50 g per 100 g bw the value o f blood
plasma osmolality - mOsm / kg H 2 O (M + m).
Groups
Type o f load
Water
Control
0.3%
0
.8%
aq NaCl
aq NaCl
aq NaCl
aq NaCl
300 ± 1
298 ± 2
295 ± 2
306 ± 2
315 ± 2
298 ± 2
297 ± 2
298 ± 2
305 ± 2
312 ± 2
2
%
3%
n = 10
Introduction
of
thyroxine
n = 10
p-confidence index differences between the groups o f rats treated with thyroxine and control animals.
n-number o f observations.
308
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 309-324
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© TheAuthor (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any
noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any
medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 30.04.2013. Revised: 23.09.2013. Accepted: 03.10.2013.
UDC 615.547.419.5
УДК 615.547.419.5
Correction of renal dysfunction in patients with chronic
obstructive pulmonary disease
Корекщя дизфункцй’ нирок у хворих з хрошчним обструктивним захворюванням
легень
Корекция нарушений функции почек у больных с хроническим обструктивным
заболеванием легких
Gozhenko A. I.1, Kovalevskaya L.A.2, Gorbenko T.N.3, Zukow W .4, Nalazek A.5
Гоженко А.1.1, Ковалевська Л.А.2, Горбенко Т.М.3, Zukow W .4, Nalazek A.5
Гоженко А. I.1, Ковалевская Л. А.2, Горбенко Т. Н.3, Zukow W .4, Nalazek A.5
'Ukrainian National Research Institute of Medical Transport, Odesa, Ukraine
2Military Medical Clinical Centre of the Southern Region, Odesa, Ukraine
3Odessa National Medical University, Ministry of Health of Ukraine, Department of Internal Medicine № 4, Odesa, Ukraine
4Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
5University of Economy, Bydgoszcz, Poland
'Украшський науково-дослвдний шститут медицини транспорту», м. Одеса
2Одеський Нащональний медичний ушверситет, МОЗ Украши, кафедра внутр1штх хвороб № 4
3Втськово- медичний к ж тч н и й центр Швденного Регюну, м. Одеса
4Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
5University of Economy, Bydgoszcz, Poland
Keywords: chronic obstructive pulmonary disease, glomerular filtration rate, urinary
syndrome, pentoxifylline, reopolyglukine.
Ключов1 слова: хрошчне обструктивне захворювання легень, швидкють клубочковоУ
фшьтрацй", сечовий синдром, пентоксифшш, реополйлюкш.
Ключевые
слова:
хроническое
обструктивное
заболевание
легких,
скорость
клубочковой фильтрации, мочевой синдром, пентоксифиллин, реополиглюкин.
The article studied the effect of pentoxifyllin and reopoliglyukin on glomerular filtration
rate in patients with COPD, depending on the stage o f the disease. Growth of glomerular
309
filtration rate in patients with COPD who received the basic therapy in combination with
pentoxifyllin and reopoliglyukin in compared baseline therapy.
У статп дослщжено вплив реопол^лююну та пентоксифшну на швидкють
клубочково! фшьтрацп у хворих з ХОЗЛ в залежносп вiд стадп захворювання. Вiдзначено
зрiст швидкiсть клубочково! фшьтрацп у хворих з ХОЗЛ, яю приймали базисну терапiю в
комбшацп з реополiглюкiном та пентоксифiлiном, в порiвняннi з базисною терапieю.
В статье исследовано влияние реополиглюкина и пентоксифиллина на скорость
клубочковой фильтрации у больных с ХОЗЛ в зависимости от стадии заболевания.
Отмечен рост скорости клубочковой фильтрации у больных с ХОЗЛ, которые получали
базисную терапию в комбинации с реополиглюкином и пентоксифиллином, в сравнении с
базисной терапией.
Chronic obstructive pulmonary disease (COPD) today - one of the most
serious health and social problems in the world and in Ukraine. Its relevance
primarily due to the high prevalence, mortality and disability and the high cost of
treatment. Since the WHO, in 2007, at least 210 million people in the world
suffering from COPD. In Ukraine the prevalence of COPD according to data by
Statistics MoH Ukraine is 3000 per 100,000 adult population [1]. Mortality
associated with COPD rapidly final every year. According to WHO experts predict
by 2020 the disease moved from fourth to third place in the structure o f total
mortality. Approximate calculation shows that every hour 340 people die from
causes related to COPD.
Under hypoxic respiratory failure and in patients with COPD there are
changes in other organ systems as a compensatory nature and pathological. Having
extrapulmonic displays allows you to define COPD as a systemic disease. Quite
often patients have pulmonary lesions of urinary system [5].
310
Frequency of renal pathology in pulmonary patients according to clinical laboratory tests ranged from 33.1% to 47.3%, and sectioned to 60.5%, indicating a
lack of study nephrological aspects of lung pathology.
By combining the probable causes lung and kidney disease include genetic
predisposition [5], smoking as the most aggressive risk factor.The important role
played by the combination effects of infectious, toxic, hipooxichemical and
circulatory factors associated with changes in the lungs.
We found the following major pathogenetic factors combining COPD and
genitourinary pathology: endothelial dysfunction, activation o f the RAAS,
oxidative stress, systemic inflammation [1, 2].
Kidney involvement in the pathological process in lung diseases to some
extent depends on what capillary basement membrane of renal glomeruli and
pulmonary alveoli has similar antigenic structure that promotes the formation of
antibodies and their cross-reactions and the high sensitivity of the epithelium o f the
renal tubules to hypoxia, with subsequent release o f compensatory increase in
erythropoietin and erythropoiesis, developing polycythemia with increased
hematocrit and microcirculation disturbance [9, 10].
One o f the criteria o f early stage kidney damage is an indicator o f renal
functional reserve (NFR) - the ability of the kidneys to increase the glomerular
filtration rate (GFR). NFR is defined as the difference between the maximum
(stimulated) and basal values of glomerular filtration. Functional renal reserve
reflects the ability of the kidneys to increase the glomerular filtration rate to stress
proteins, amino acids, calcium channel blockers, dopamine, etc. to 5-60%. Saved
considered N FR > 10%, reduced from 5 to 10%, and absent < 5%. Reduction
or absence o f NFR, according to m ost researchers, is a clinical m arker o f
nephron hyperfiltration in current [9, 10, 11, 12].
Unfortunately, at present there are no fundamental work on the study o f the
general level of kidney function in patients with pulmonary disease in general, and
in patients with COPD in particular.
311
Some works are devoted to the study o f the role o f the kidneys in acid ground
state (CBS). Marked tubular acidosis compensation is stored in the most severe
patients with COPD. Was noted in some articles GFR decline in patients with
COPD. There are works devoted to the study of NFR in the sample with the
protein load, which indicates a decrease in the latter. However, no information that
the severity and duration o f the NFR disorders in patients with COPD,
differentiation into functional disorders NFR, disappearing under the influence of
therapy, and organic-related demise of nephrons. Despite the rather large
prevalence o f kidney disease in patients with COPD, there are no criteria for
identifying chronic kidney disease.
The aim of our study: to analyze the dynamics: hemoglobin, red blood
cells, bladder syndrome, changes in glomerular filtration rate (GFR) and NFR
influenced by basic treatment of COPD
combined with reopolyglukine,
pentoxifylline in men older with COPD stages II and III.
MATERIALS AND METHODS RESEARCH
The study included 92 men with COPD (II, III stage), smokers with smoking
experience from 18 to 58 pack-years, in the acute phase and the control group
without lung dysfunction. The average age reached 73,2 ± 3,6 years.
The diagnosis of COPD was established according to the criteria GOLD
(2011) and the Order of the Ministry of Health o f Ukraine № 128 (2007).
Examined were divided into 5 groups, depending on the degree of
obstructive disorders and therapy: group I (control group) - 20 patients with
obstructive disorders, group II, 14 patients with stage II COPD who received basic
therapy in combination with reopolyglukine, pentoxifylline; group III, 20 patients
with stage II COPD who received basic therapy; IV group -16 patients with stage
III COPD who received basic therapy in combination with reopolyglukine,
312
pentoxifylline; V group -22 of patients with stage III COPD who received basic
therapy.
Criteria for inclusion:
•
confirmed diagnosis;
•
at least two exacerbation of COPD in the last 2 years;
•
forced expiratory volume for the first second (FEV1) <80%;
Exclusion criteria:
•
cancer patients;
•
hematological patients;
•
decompensation o f chronic diseases other than COPD;
•
acute diseases;
•
patients with previously established kidney disease, liver;
•
patients with mental illness;
•
patients with a history o f acute cerebrovascular accident and acute
cardiovascular catastrophes over the last year.
All surveyed gave written consent for clinical research.
All patients received standard therapy, according to MoH Ukraine Order
number 128. Patients II and IV group received in addition to basic therapy
reopolyglukine, pentoksyfillin 200 ml and 100 mg. Treatment related diseases
carried by specialized protocols Ministry o f Health of Ukraine.
All patients defined function of external respiration (FDD) with Spirograph
WinspiroPRO (Jaeger, Germany) analyzed the level o f FEV1, forced vital capacity
(FVC) ratio OFV1/FZHYEL1, conducted the test for reversible airflow obstruction
with p2-agonist short action (400 mcg salbutamol). Degree tobacco burden was
placed on the data obtained in the survey (pack o f index / year).
Conducted research general analysis o f blood and urine, blood tests for
creatinine at admission to hospital, after 7 days and before discharge from the
hospital. In phase determined NFR with a load o f 0.5% sodium chloride in an
amount o f 0.5 ml / kg [11, 12] on the third day and before discharge from the
313
hospital. Calculated glomerular filtration rate (GFR) calculator CKD-EPI, since
stratification based on stage o f CKD CKD-EPI method o f estimating GFR coincide
very closely with those obtained using the reference method o f plasma clearance of
99mTc - [13] on the first, seventh day and before discharge.
For statistical analysis of the results used program Microsoft Office Excel,
StatPlus 2009 Professional 5.8.4 with the definition of the arithmetic mean,
standard deviation, t-test Styudenta. The difference between the comparable values
considered reliable at p <0.05.
Results and discussion
All groups were comparable for the duration o f COPD, the number of
exacerbations per year, the main indicators o f the FDD (Table1).
Term hospitalization was 16,3 ± 4,8 days.
These controls are reported in Table number 1.
In the second group, urinary syndrome during the exacerbation was found in
35% o f cases, after the treatment o f COPD, while achieving remission, urinary
syndrome is not detected. GFR before treatment 53,5 ± 4,5 ml / min after treatment
basic treatment in combination with mass correction of the circulatory system GFR
73 ± 3,9 ml / min., Which was significantly (p < 0,01) higher than the third group,
the increase in GFR after treatment was 21.3%.NFR in the sample with a load of
0.5% sodium chloride solution equal to 13,7 ± 9,1%.Improving GFR was noted, on
average, the seventh day. In the third group, an exacerbation o f COPD urinary
syndrome was found in 15% of cases in remission remained in 1 patient who had
newly diagnosed kidney disease (chronic tubulointerstitial nephritis), and had been
one of a small leukocyturia. GFR before treatment 74,9 ± 2,6 ml / min after
treatment basic treatment GFR 76,8 ± 1,9 ml / min, which is lower compared to
group II (p < 0,01), increase in GFR after treatment was 2%.NFR in the sample
with a load of 0.5% sodium chloride solution equal to 13,3 ± 2,5%.Improving GFR
was noted, on average, ten hours. B and V group during the acute, urinary
314
syndrome is seen in 18% of cases after treatment, persisted in 1 patient in the form
of small leukocyturia and proteinuria. GFR before treatment 68 ± 2,2 ml / min after
treatment basic treatment combined with reopolyglukine 200 ml, 100 mg
pentoksyfilline, GFR 80,8 ± 3 ml / min, which was significantly (p < 0,05) higher
than the V group patientstaking only basic therapy. Increase in GFR was 12.8%.
NFR in the sample with a load of 0.5% sodium chloride solution equal to 12,7 ±
7,3%. Improving GFR was noted, on average, the eighth day. In group V, in 18%
of cases detected during acute urinary syndrome that influenced therapy for
achieving remission is not detected. GFR before treatment 72,3 ± 2,2 ml / min after
treatment basic treatment GFR 73,7 ± 2,5 ml / min, which is lower compared to the
fourth group, the increase was 1.4%.NFR in the sample with a load of 0.5%
sodium chloride solution equal to 13,8 ± 5,2%.
TABLE 1. Characteristics of the patients in groups.
group
1
2
3
4
5
number
20th
14,
20th
16th
22,
Age (M ± m), years
71.4
73.3
72.2
75.1 (7)
67.5
(2.0)
(6.3)
(2.4)
16.7
38.5
38.2
39.5
40 (2.3)
(3.5)
(3.9)
(4.5)
(2.3)
91 (1.8)
62.7
60.2 (10)
37.4
40.1
(4.8)
(5.8)
92.5
93 (5)
index
Years o f smoking
(M ± m), n / p
FEV1 (M ± m),%
(5.1)
Sa
O2
during
91 (2.8)
96 (2)
exacerbation (M ±
(2.9)
m),%
Sa
O2
treatment
after
(M
96 (2.2)
98 (0.8)
95 (2.8)
96 (1.9)
75.4
53.5
74.9
68 (2.2)
72 (2.3)
(3.5)
(1.7)
(2.6)
80.8 (3)#
73.7
±
(0.1)
m),%
GFR
97.9
before
treatment (M ± m),
ml / min
GFR
after
74.8 (4) # 76.8
315
#
treatment (M ± m),
(2.5)
(1.9)
ml / min
NFR (M ± m),%
15.1
13.7
13.3
12.7
13.8
(3.4)
(9.1)
(2.5)
(7.3)
(5.2)
5 (35%)
3 (15%)
3 (18%)
4 (18%)
1 (3%)
1 (6%)
Urinary Syndrome
before
treatment
(number,%)
Urinary Syndrome
after
treatment
(number,%)
Remarks:
# - Statistically significant differences (p <0.05);
# - Statistically significant differences (p <0,01).
Chart. 2. Index of GFR before and after treatment in the comparison group.
As shown in Fig. 2, marked a significant growth o f GFR in groups II and IV
except that the basic treatment, received reopolyglukine, pentoksyfillin. Thus an
increase in GFR in group II was 21.3% in the fourth group o f -12.8%, while in III
and V groups, respectively 2% and 1.4%.
Conclusions
316
1. Urinary Syndrome in patients with COPD is persistent character appears during
the acute and influenced by basic treatment o f COPD persists irrespective of study.
2. Inclusion in the treatment o f COPD reopoliglyukinu, pentoxifylline in patients
with COPD stages II and III, contributes to GFR.
3. Use reopoliglyukinu, pentoxifylline in men older with COPD stages II and III
accelerates the onset of remission.
References
1. Авдеев С. Н. Хроническая обструктивная болезнь легких как системное
заболевание /С. Н. Авдеев // Пульмонология. — 2007. — № 2. — С. 104-112.
2. Мостовой Ю. М., Демчук А. В. ХОЗЛ. Системные эффекты и их
профилактика / Ю. М. Мостовой//Украшський пульмонолопчний журнал. —
2011. —№ 2 — С.22-23.
3. Островсъкий М. М., Герич П. Р.До питання полiморбiдностi та комор
бщ носл у хворих на ХОЗЛ/ М. М. Островський// Украшський
пульмонолопчний журнал. — 2011. —№ 2 — С. 14-16.
4. Gan W.Q., Man S.F., Senthilselvan A. et al. Association between chronic
obstructive pulmonary disease and systemic inflammation: a systematic review and
a meta-analysis.Thorax 2004; 59: 574-580.
5. Шойхет Я.Н., Клестер Е.Б. Патология мочеполовой системы у больных
хронической обструктивной болезнью легких в сочетании с ишемической
болезнью сердца / Я.Н. Шойхет, Е.Б. Клестер // Клиническая медицина. 2008. - №10. - С. 23 - 28.
6. Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (Updated 2011) //
Electronic Resourses: www.goldcopd.com.
7. Арутюнов Г.П., Оганезова Л.Г., Соколова А.В. Оценка почечной функции,
степени поражения клубочкового апарата и тубулоинтерстициальной ткани
почек у больных с гипертонической болезнью/ Г.П.Арутюнов, Л.Г.Оганезова,
А.В Соколова//Клиническая нефрология. — 2011. —№6. С.16-24.
8. Наказ МОЗ УкраХни № 128 вщ 19.03.2007 р. «Про затвердження
9. клш чних п р о т о т и в надання медично! допомоги за спещальнютю
«Пульмонолопя» [Текст] / Кшв, 2007. — 146 с.
10. Okunieff P., Augustine E., Hicks J. E. et al. Pentoxifylline in the Treatment of
Radiation-Induced Fibrosis / P. Okunieff, E. Augustine, J. E. Hicks et al. // J. Clin.
Oncol. - 2004. - Vol.22, N.11. - P.2207 - 2213.
11. Райхер И.П. Клиническая эфективность использования пентоксифиллина
для коррекции цитокинового дисбаланса у больных ХОЗЛ, перенесших
туберкулез// Питання експерементально! та киш чно! медицини. Збiрник
статей. — 2010. — випуск14. С.158-164.
317
12. Гоженко А.И. Функциональный почечный резерв: механизмы, методики
определения и диагностическое значение// Нефрология. - 2009. - Т.13, №3. С.149.
13. Пат. № 42860 УкраХна, М ПК (2009) А61В 5/20 СпоСб визначення
функщонального ниркового резерву / Гоженко А.1. (Украша), Х а м т ч А.В.,
Лебедева Т.Л., Гоженко О.А. - № u 2009 01459; Заяв. 23.02.09; Опубл.
27.07.09. - Бюл. № 14. - 4 с.
14. Levey A.S., Bosch J.P., Lewis J.B. et al. A more accurate method to estimate
glomerular filtration rate from serum creatinine: A new prediction equation.
Modification o f Diet in Renal Disease Study Group // Ann Intern Med. 1999.
V.130. Р.461-470.
15. Иванова Д. А. Кардиоренальные взаимоотношения в диагностике и
лечении хронической сердечной недостаточности у больных хронической
обструктивной болезнью легких //Автореферат канд. диссер. - 2011.
16. van Gestel Y. R. B. M. et al. Association between chronic obstructive
pulmonary disease and chronic kidney disease in vascular surgery patients
//Nephrology Dialysis Transplantation. - 2009. - Т. 24. - №. 9. - С. 2763-2767.
17. Chandra D. et al. The Relationship Between Pulmonary Emphysema and
Kidney Function in SmokersEmphysema and Kidney Function //CHEST Journal. 2012. - Т. 142. - №. 3. - С. 655-662.
18. Bruno C. M., Valenti M. Acid-base disorders in patients with chronic
obstructive pulmonary disease: a pathophysiological review //BioMed Research
International. - 2012. - Т. 2012.
19. Chen C. Y. et al. Abnormal Renal Resistive Index in Patients with Mild-tomoderate Chronic Obstructive Pulmonary Disease //COPD: Journal o f Chronic
Obstructive Pulmonary Disease. - 2013. - Т. 10. - №. 2. - С. 216-225.
20. Elmahallawy I. I., Qora M. A. Prevalence of chronic renal failure in COPD
patients //Egyptian Journal of Chest Diseases and Tuberculosis. - 2013.
Хрошчне обструктивне захворювання легень (ХОЗЛ) на сьогодшшнш
день - одна з найбшьш серйозних медико- сощальних проблем як у всьому
с в т так i в Украше Актуальшсть и перш за все обумовлена високою
розповсюджешстю, швалщизащею та смертнютю, а також високою вартютю
лшування. З даних ВООЗ, в 2007 рощ не менш 210 млн. чоловж в с в т
страждали ХОЗЛ. В Укра!ш розповсюджешсть ХОЗЛ по даним
статистичного управлшня МОЗ Укра!ни складае 3000 на 100 тисяч дорослого
населення [1]. Смертшсть, яка пов’язана з ХОЗЛ, стрiмко зростае з кожним
роком. Зпдно прогнозу експерпв ВООЗ до 2020 року це захворювання
перемютиться з четвертого на трете мюце в структурi загально! смертности
Приблизний розрахунок показуе що кожну годину 340 чоловж помирае з
причин пов’язаних з ХОЗЛ.
318
В умовах дихально! недостатност i гшокси у хворих на ХОЗЛ
виникають змiни в iнших органах i системах як компенсаторного характеру,
так i патологiчнi. Наявнiсть екстрапульмональной проявiв дозволяе
визначати ХОЗЛ як
системне
захворювання.
Досить
часто
у
пульмонолопчних хворих виникають поразки сечовивщно! системи [5].
Частота патологи нирок у пульмонолопчних хворих за даними клшшо лабораторних дослщжень становить вщ 33,1% до 47,3%, а по секцшним
даними 60,5%, що свщчить про недостатнiсть вивчення нефрологiчних
аспекпв патологи легенiв.
До ймовiрних причин поеднання патологи легень та нирок можна
вщнести генетичну схильшсть [5], тютюнопалшня як найбiльш агресивний
чинник ризику. Важливу роль вiдiграе поеднання впливiв iнфекцiйного,
токсичного, гiпоксемiченого i циркуляторного факторiв, пов'язаних зi
змшами в легенях.
Виявлено такi основш патогенетичнi фактори,об'еднуючi ХОЗЛ i
патологш сечостатево! системи: ендотелiальна дисфункцiя, активащя РААС,
оксидантний стрес, системне запалення [1, 2].
Залучення
нирок
до
патолопчного
процесу
при
легеневих
захворюваннях в певнiй мiрi залежить вщ того, що базальна мембрана
капiлярiв ниркових клубочкiв i легеневих альвеол мае схожу антигенну
структуру, що сприяе утворенню антитш i !х перехресним реакцiям а також
високою чутливiстю епiтелiю ниркових канальцiв до гшоксеми, з
послiдуючим видiленням еритропоетину та компенсаторним збшьшення
еритропоезу, розвиток полщитеми з пiдвищенням рiвня гематокриту, та
порушенням мшроциркуляци [9, 10].
Одним iз раннiх критерпв ступеню уш кодження нирок являеться
показник ниркового функщонального резерву (НФР)- здатнiсть нирок
тдвиш увати швидкiсть клубочково! фшьтраци (ШКФ). НФР визначаеться як
рiзниця мiж максимальною (стимульованою) i базальною величинами
клубочково! фшьтраци. Функцiональний нирковий резерв вщображае
спроможнiсть нирок тдвищ увати швидюсть клубочково! фшьтраци на
навантаження бшком, амiнокислотами, блокаторами кальцiевих каналiв,
допамшом тощо на 5-60 %. Збереженим рахуеться НФР > 10 %, зниженим
вiд 5 до 10 %, i вiдсутнiм < 5 %. Зниження чи вiдсутнiсть НФР, на
думку бш ьш осп дослiдникiв, е к и ш ч н и м маркером гiперф iльтрацil у
дiючих нефронах [9, 10, 11, 12].
Нажаль, на сьогодшшнш час вiдсутнi фундаментальш працi по вивченню
загального функщонального стану нирок у хворих з захворюваннями легень
в цшому, так i у хворих з ХОЗЛ зокрема.
Окремi працi присвяченi вивченню ролi нирок в кислотно основному
сташ (КОС) . Вiдмiчено тубулярну компенсащя ацидозу що зберiгаеться i у
найбiльш тяжких хворих з ХОЗЛ. В деяких статтях вiдмiчалось зниження
ШКФ, у хворих з ХОЗЛ. Зустрiчаються пращ присвячеш вивченню НФР в
пробi з бшковим навантаженням, де вказуеться на зниження останнього.
Однак вщсутш данi що до вираженосп та тривалостi порушень НФР у
319
хворих з ХОЗЛ; розмежування порушень НФР на функщональш, що
зникають т д впливом терапп, та органiчнi, пов’язаш з вiдмиранням
нeфpонiв. Незважаючи на досить велику розповсюджешсть захворювань
нирок у хворих з ХОЗЛ , вщсутш критерп виявлення хpонiчного
захворювання нирки.
Мета нашого досл1дження: пpоaнaлiзувaти динaмiку: гeмоглобiнa,
epитpоцитiв, сечового синдрому , змши тттвидкост' клубочково! фшьтрацп
(ШКФ), та НФР пiд впливом базисно! терапп ХОЗЛ в поеднанш з
peополiглюкiном, пeнтоксифiлiном у ч о л о в т в похилого вiку з ХОЗЛ II i III
стaдiй.
МАТЕР1АЛИ ТА МЕТОДИ ДОСЛТДЖЕНЬ
У дослiджeння було включено 92 чоловiкiв з ХОЗЛ (II, III стадп), що
палять iз стажем куpiння вiд 18 до 58 пачко-роюв, в фaзi загострення, а також
контрольна група без порушення функцп зовнiшнього дихання. Середнш вiк
сягав 73,2±3,6 роюв.
Дiaгноз ХОЗЛ був встановлений вщповщно до критерпв GOLD (2011 р.)
i Наказу МОЗ Украши № 128 (2007 р.).
Обстежеш були подшеш на 5 груп, залежно вiд ступеню обструктивних
порушень та терапй: I група (група контролю) —
20 пaцiентiв, без
обструктивних порушень; II група— 14 хворих iз ХОЗЛ II стадп, яю
отримували
базисну
тepaпiю
в
поеднанш
з
реополшлююном,
пeнтоксифiлiном; III група— 20 хворих iз ХОЗЛ II стадп, яю отримували
базисну терапш ; IV група — 16 хворих iз ХОЗЛ III стадп, яю отримували
базисну терапш в поеднанш з реополшлююном, пентоксифшном; V група
—22 хворих iз ХОЗЛ III стадп, яю отримували базисну тepaпiю.
Критерй’ включення:
• пiдтвepджeний дiaгноз;
• не менше нiж два загострення ХОЗЛ за останш 2 роки;
• об’ем форсованого видиху за I секунду (ОФВ1) <80%;
Критерй' виключення:
• онкологiчнi хвоpi;
• гематолопчш хвоpi;
• дeкомпeнсaцiя хpонiчних захворювань, о ^ м ХОЗЛ;
• гостpi захворювання;
• хвоpi з встановленою рашше пaтологiею нирок, пeчiнки;
• хвоpi з психiчними захворюваннями;
• хвоpi в aнaмнeзi з гострими порушеннями мозкового кpовообiгу та
гострими серцево-судинними катастрофами протягом останнього року.
Усi обстежеш дали письмову згоду на проведення клш чного дослщження.
Усi хвоpi отримували стандартну тepaпiю, згiдно наказу МОЗ Укра!ни №
128. Хвоpi II i IV групи кpiм базисно! тepaпil отримували peополiглюкiн 200
320
мл та пентоксифшлш 100мг. Лшування сумiжних захворювань проводилось
згiдно галузевих протоколiв МОЗ Укра!ни.
Y cîm хворим визначалася функцiя зовнiшнього дихання (ФЗД) за допомогою
спiрографа WinspiroPRO (1ае§ег, Шмеччина), аналiзувався рiвень ОФВ1,
форсована життева ем тсть легенiв (ФЖСЛ), вiдношення ОФВ1/ФЖСЛ1,
проводився тест на зворотнiсть бронхiальноï обструкцiï з ß2-агонiстом
коротко!' дп (400 мкг сальбутамола). Ступiнь тютюнового навантаження
встановлювався за даними, отриманими при опитувант (iндекс пачко/роки).
Проводили дослщження загального аналiзу кровi та сечу дослщження
кровi на, креатинш при поступленнi до стацiонару, через 7 д т в та перед
випискою з стацiонару. В фазi визначали НФР з навантаженням 0,5%
розчином натрш хлорида в кiлькостi 0,5 мл/кг[11, 12] на третю добу та перед
випискою з стащонару. Розраховували швидкiсть клубочково! фшьтрацп
(ШКФ), калькулятором CKD-EPI, оскiльки стратифiкацiя стадп ХХН на
основi CKD-EPI метода ощнки ШКФ дуже близько ствпадае з даними,
отриманими за допомогою референтного методу з плазматичним киренсом
99шТе-ДТПА[13] на першу, сьому добу та перед випискою.
Для статистично! обробки отриманих результатiв використовувалася
програма Microsoft Office Excel, StatPlus 2009 Professional 5.8.4 з визначенням
середньо! арифметично!, стандартно! похибки,t- критерiю Стюдента. Рiзницю
мiж порiвнювальними величинами вважали достовiрною при р < 0,05.
РЕЗУЛЬТАТИ ТА ÏX ОБГОВОРЕННЯ
Y d групи були порiвняннi за тривалютю ХОЗЛ, кiлькiстю загострень на рш,
основними показниками, що характеризують ФЗД (табл. 1).
Термш стацiонарного лжування становив 16,3±4,8 днiв.
Данi контрольно! групи н а д а т в таблицi №1.
В II груш сечовий синдром, т д час загострення, виявлено у 35 % випадюв,
пiсля проведеного лжування ХОЗЛ, при досягненнi ремiсiï, сечовий синдром
не виявлявся. ШКФ до лшування 53,5±4,5 мл/хв, т с л я проведеного лiкування
базисною терапiею в поеднанш з засобами корекцiï системи кровообЕу ШКФ
73±3,9 мл/хв., що достовiрно (р < 0,01) вище в порiвняннi з III групою,
прирют ШКФ пiсля лiкування становив 21,3%. НФР в пробi з навантаженням
0,5% розчином натрш хлориду дорiвнював 13,7±9,1%. Покращення ШКФ
в ^ ^ ч а л о с ь , в середньому, на сьому добу. В III груш при загостренш ХОЗЛ
сечовий синдром виявлено в 15% випадюв, т д час ремiсiï залишився в 1
хворого, який мав вперше виявлену патологiю нирок (хротчний
тубулоiнтерстицiйний нефрит) i носив характер незначно!' лейкоцитурп.
ШКФ до лшування 74,9±2,6 мл/хв, пiсля проведеного лшування базисною
терапiею ШКФ 76,8±1,9 мл/хв, що нижче в порiвняннi з II групою(р < 0,01),
прирют ШКФ пiсля лiкування становив 2%. НФР в пробi з навантаженням
0,5% розчином натрш хлориду дорiвнював 13,3±2,5%. Покращення ШКФ
вiдмiчалось, в середньому, на десяту добу. В IV груш, т д час загострення,
321
сечовий синдром вiдмiчено в 18% випадюв, т с л я проведеного лiкування,
зберiгався в 1 хворого в виглядi незначно! лейкоцитурii та протеiнурii. ШКФ
до лшування 68±2,2 мл/хв, пiсля проведеного лшування базисною терашею в
поеднанш з реополiглюкiном 200 мл , пентоксифшлшом 100 мг, ШКФ 80,8±3
мл/хв, що достовiрно (р < 0,05) вище в порiвняннi з V групою хворих,
приймавшою лише базисну терапш . Прирiст ШКФ становив 12,8%. НФР в
пробi з навантаженням 0,5% розчином натрiю хлориду дорiвнював
12,7±7,3%. Покращення ШКФ вiдмiчалось, в середньому, на восьму добу. В
V г р у т , в 18% випадюв пiд час загострення виявлено сечовий синдром, який
т д впливом терапн при досягненнi ремiсii не виявлявся. ШКФ до лжування
72,3±2,2 мл/хв, пiсля проведеного лiкування базисною тер атею ШКФ
73,7±2,5 мл/хв, що нижче в порiвняннi з IV групою, прирют становив 1,4%.
НФР в пробi з навантаженням 0,5% розчином натрш хлориду дорiвнював
13,8±5,2%.
Таблиця 1. Характеристика хворих по групах.
група
1
2
3
4
показник^ ^ ^ ^ ^
к1льк1сть
20
14
20
16
В1к (М ±т), рок1в
71,4(2,0) 73,3(6,3) 72,2(2,4) 75,1(7)
Стаж
куршня 16,7(3,5) 38,5(3,9) 38,2(4.5) 39,5(2,3)
(М ±т), п/р
ОФ В1(М ±т), %
8а
02
при
загострент
(М ±т), %
8а
02
тсл я
л1кування (М ±т),
%
ШКФ до лтуваня
(М ±т), мл/хв
ШКФ
тсл я
л1кування (М ±т),
мл/хв
НФР (М ±т), %
Сечовий синдром
до
лшування
(кшьк1сть,%)
Сечовий синдром
тсл я
л1кування
(кшьк1сть,%)
5
22
67,5
40(2,3)
91(1,8)
62,7(5,1)
91(2,8)
60,2(10)
96 (2)
37,4(4,8)
92,5(2,9)
40,1(5,8)
93(5)
97,9(0,1)
96 (2,2)
98 (0,8)
95(2.8)
96(1,9)
75,4
(3,5)
53,5
74,9(2,6)
(1,7)
74,8(4) ## 76,8(1,9)
68(2,2)
72(2,3)
80,8(3)#
73,7(2,5)
13,7(9,1)
5(35%)
13,3(2,5)
3(15%)
12,7(7,3)
3(18%)
13,8(5,2)
4(18%)
1(3%)
1(6%)
15,1(3,4)
Примггки:
# - статистично зн а ч и м вщ м ш носп , (р < 0,05);
## - статистично значим1 вщ м ш носп, (р < 0,01).
322
Мал. 2. Показник ШКФ до та шсля лiкування в групах пор1вняння.
Як видно з мал. 2, вiдмiчаeться бiльш значний 3picT ШКФ в групах II i IV я к
OKpiM базисно 1 терапiï, отримували реополiглюкiн, пентоксифiллiн. Так
прирiст ШКФ в II rpyni становив 21,3%, в IV rpyni -12,8%, в той час коли в
III,i V групах вiдповiдно 2% i 1,4%.
Висновки
1. Сечовий синдром у хворих з ХОЗЛ носить персистуючий характер,
з ’являеться т д час загострення, та пiд впливом базисноï терапiï ХОЗЛ,
зникае незалежно вщ групи дослiджyваних.
2. Включення в лжування ХОЗЛ реополiглюкiнy, пентоксифiлiнy, в хворих
ХОЗЛ II i III стадш, сприяе зростанню ШКФ.
3. Використання реополшлюкшу, пентоксифiлiнy у ч о л о в т в похилого вiкy з
ХОЗЛ II i III стадш прискорюе настання ремiсiï.
Список л1тератури
1. Авдеев С. Н. Хроническая обструктивная болезнь легких как системное заболевание
/С. Н. Авдеев // Пульмонология. — 2007. — № 2. — С. 104-112.
2. Мостовой Ю. М., Демчук А. В. ХОЗЛ. Системные эффекты и их профилактика / Ю. М.
Мостовой//Украшський пульмонолопчний журнал. — 2011. — № 2 — С.22-23.
3. Островський М. М., Герич П. Р. До питання пол1морбщносп та комор бщносп у
хворих на ХОЗЛ/ М. М. Островський// Украшський пульмонолопчний журнал. — 2011.
— № 2 — С.14-16.
4. Gan W.Q., Man S.F., Senthilselvan A. et al. Association between chronic obstructive
pulmonary disease and systemic inflammation: a systematic review and a meta-analysis.Thorax
2004; 59: 574-580.
5. Шойхет Я.Н., Клестер Е.Б. Патология мочеполовой системы у больных хронической
обструктивной болезнью легких в сочетании с ишемической болезнью сердца / Я.Н.
Шойхет, Е.Б. Клестер // Клиническая медицина. - 2008. - №10. - С. 23 - 28.
323
6. Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (Updated 2011) // Electronic
Resourses: www.goldcopd.com.
7. Арутюнов Г.П., Оганезова Л.Г., Соколова А.В. Оценка почечной функции, степени
поражения клубочкового апарата и тубулоинтерстициальной ткани почек у больных с
гипертонической болезнью/ Г.П.Арутюнов, Л.Г.Оганезова, А.В Соколова//Клиническая
нефрология. — 2011. — №6. С.16-24.
8. НаказМОЗ Украгни№ 128 вщ 19.03.2007 р. «Про затвердження
9. клш1чних протокол1в надання медично 1' допомоги за спещальшстю «Пульмонолопя»
[Текст] / Ки'1'в, 2007. — 146 с.
10. Okunieff P., Augustine E., Hicks J. E. et al. Pentoxifylline in the Treatment of RadiationInduced Fibrosis / P. Okunieff, E. Augustine, J. E. Hicks et al. // J. Clin. Oncol. - 2004. - Vol.22,
N.11. - P.2207 - 2213.
11. Райхер И.П. Клиническая эфективность использования пентоксифиллина для
коррекции цитокинового дисбаланса у больных ХОЗЛ, перенесших туберкулез// Питання
експерементально! та клш1чно'1 медицини. Зб1рник статей. — 2010. — випуск14. С.158164.
12. Гоженко А.И. Функциональный почечный резерв: механизмы, методики определения
и диагностическое значение// Нефрология. - 2009. - Т.13, №3. - С.149.
13. Пат. № 42860 Украгна, МПК (2009) А61В 5/20 Спос1б визначення функцюнального
ниркового резерву / Гоженко А.1. (Украша), Хамш1ч А.В., Лебедева Т.Л., Гоженко О.А. № u 2009 01459; Заяв. 23.02.09; Опубл. 27.07.09. - Бюл. № 14. - 4 с.
14. Levey A.S., Bosch J.P., Lewis J.B. et al. A more accurate method to estimate glomerular
filtration rate from serum creatinine: A new prediction equation. Modification of Diet in Renal
Disease Study Group // Ann Intern Med. 1999. V.130. Р.461-470.
15. Иванова Д. А. Кардиоренальные взаимоотношения в диагностике и лечении
хронической сердечной недостаточности у больных хронической обструктивной болезнью
легких //Автореферат канд. диссер. - 2011.
16. van Gestel Y. R. B. M. et al. Association between chronic obstructive pulmonary disease
and chronic kidney disease in vascular surgery patients //Nephrology Dialysis Transplantation. 2009. - Т. 24. - №. 9. - С. 2763-2767.
17. Chandra D. et al. The Relationship Between Pulmonary Emphysema and Kidney Function
in SmokersEmphysema and Kidney Function //CHEST Journal. - 2012. - Т. 142. - №. 3. - С.
655-662.
18. Bruno C. M., Valenti M. Acid-base disorders in patients with chronic obstructive pulmonary
disease: a pathophysiological review //BioMed Research International. - 2012. - Т. 2012.
19. Chen C. Y. et al. Abnormal Renal Resistive Index in Patients with Mild-to-moderate
Chronic Obstructive Pulmonary Disease //COPD: Journal of Chronic Obstructive Pulmonary
Disease. - 2013. - Т. 10. - №. 2. - С. 216-225.
20. Elmahallawy I. I., Qora M. A. Prevalence of chronic renal failure in COPD patients
//Egyptian Journal of Chest Diseases and Tuberculosis. - 2013.
324
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 325-338
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© TheAuthor (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial
use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any
medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 30.04.2013. Revised: 23.09.2013. Accepted: 06.10.2013.
UDC 561.24-007.272-06:616.33/34-092-08
УДК 561.24-007.272-06:616.33/34-092-08
PECULIARITIES OF MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF THE
GASTRIC MUCOSA AND DUODENAL ULCER IN PATIENTS WITH
CHRONIC OBSTRUCTIVE PULMONARY DISEASE
О собливост морфолопчноТ характеристики слизовоТ шлунка та дванадцятипалоТ
кишки у хворих з хрошчним обструктивним захворюванням легень
Особенности морфологической характеристики слизистой желудка и
двенадцатиперстной кишки у больных с ХОЗЛ
Kucher O.V.1, Kovalevskaya L.A.2, Gozhenko A.I.2, Zukow W.A.3
2
3
Кучер О.В.1, Ковалевська Л .А ., Гоженко А.1.2, Жуков В.А.
Кучер О.В.1, Ковалевськая Л .А ., Гоженко А.1.2, Жуков В.А.3
1Military
Medical Clinical Centre of the South region, Odesa, Ukraine
1В1йськовий медичний кл1шчний центр Швденного регюну, м. Одеса
1Военный медицинский клинический центр Южного региона, г. Одесса
2Ukrainian Research Institute of Transport M edicine, Odesa, Ukraine
2УкраТнський науково-дослщний шститут медицини транспорту, м. Одеса
2УкраТнський науково-дослщний шститут медицини транспорту, м. Одеса
2Украинский научно-исследовательский институт медицины транспорта, г. Одесса
3Kazimierz W ielki University, Bydgoszcz, Poland
3Uniwersytet Kazimierza W ielkiego, Bydgoszcz, Polska
3Uniwersytet Kazimierza W ielkiego, Bydgoszcz, Polska
Key words: chronic obstructive pulmonary disease, gastrointestinal pathology, helicobacter
infection.
Ключов1 слова: хрошчне обструктивне захворювання легень, патолопя ШКТ,
хелжобактерна-шфекщя.
Ключевые слова: хроническое обструктивное заболевание легких, патология ЖКТ,
хеликобактерная-инфекция.
SUMMARY
The aim of the study was to evaluate the morphological characteristics o f lesions o f the stomach and duodenum
in patients with COPD. There was found that chronic gastritis is observed in 97.8% o f examined patients with COPD,
and in the most cases o f gastroduodenal lesions they are clinically asymptomatic. The frequency o f HP infection among
patients with COPD and links gastroduodenal diseases is 48,9%. Gastroduodenal ulcer lesions were often detected in
325
patients with COPD o f 3rd stage and with higher index o f smoking. Instead, erosive and ulcerative lesions o f the
stomach and duodenum were diagnosed more frequently during treatment with systemic corticosteroids. It is shown that
the severity o f erosive and ulcerative lesions and atrophic changes o f gastroduodenal mucosa closely correlated with the
severity o f COPD (rs = 0.73), but not with the intensity o f HP infection (rs = 0.32).
РЕЗЮМЕ
Метою дослщження була оцшка морфолопчних характеристик ураження слизово! шлунку i ДПК та
частота !х виявлення у хворих на ХОЗЛ. Встановлено, що хрошчний гастрит зустрiчаeться у 97,8% обстежених
пащенпв з ХОЗЛ, причому у бшьшосл випадшв ураження гастродуоденально! зони клшчно протiкають
безсимптомно. Частота НРчнфекци серед хворих i3 сполученням ХОЗЛ та захворювань гастродуоденально!
зони складае 48,9%. Виразковi ураження гастродуоденально! зони найчастше виявлялися у пацieнтiв з ХОЗЛ 3
стади i бшьш високим iндексом курiння. Натомiсть, ерозивно-виразковi ураження слизово! шлунка та ДПК
частше дiагностуються на тлi застосування системних глюкокортикостеро!дiв. Показано, що вираженють
ерозивно-виразкових уражень i атрофiчних змш слизово! оболонки гастродуоденально! зони тюно корелюе з
важк1стю перебiгу ХОЗЛ (rs=0,73), але не з штенсившстю НРчнфекцп (rs=0,32).
РЕЗЮМЕ
Целью исследования была оценка морфологических характеристик поражения слизистой желудка и
ДПК, и частота их выявления у больных ХОЗЛ. Установлено, что хронический гастрит отмечается у 97,8%
обследованных пациентов с ХОЗЛ, причем, в большинстве случаев поражения гастродуоденальной зоны
клинически протекают бессимптомно. Частота НР-инфекции среди больных с сочетанием ХОБЛ и заболеваний
гастродуоденальной зоны составляет 48,9%. Язвенные поражения гастродуоденальной зоны чаще выявлялись у
пациентов с ХОБЛ 3 стадии и более высоким индексом курения. В то же время, эрозивно-язвенные поражения
слизистой желудка и ДПК чаще диагностируются на фоне применения системных ГКС. Показано, что
выраженность
эрозивно-язвенных
поражений
и
атрофических
изменений
слизистой
оболочки
гастродуоденальной зоны тесно коррелирует с тяжестью течения ХОБЛ (rs = 0,73), но не с интенсивностью НР инфекции (rs = 0,32).
Chronic obstructive pulmonary disease (COPD) is one of the most common
human diseases and has a leading position in the number o f days o f disability, causes
of disability and the causes of death. A recent review Rycroft CE et al. (2012) [1]
estimates the prevalence o f COPD in different countries from 0.2% in Japan to 37%
in the U.S.. These authors give the following description o f mortality from COPD in
the world - from 4.1% among middle-aged patients and 27.7% in elderly patients.
The average mortality rate from COPD worldwide is estimated in the range o f 2,3­
8,4%, with much higher figures recorded in men, especially in the age of 65-74 years
[1-3]. In recent years, increasingly discussed extrapulmonic manifestations o f COPD,
including one of the highest ranked places are disorders o f the digestive system [4, 5].
Gastrointestinal disease in COPD is most typical for older men with lung disease
duration of more than 10 years, medium-heavy and heavy flow, depending on
hormonozation. The combination o f bronchial diseases and digestive system
326
promotes mutual syndrome encumbrance. This creates the conditions for a more
severe course o f COPD and for more prolonged and severe course of disease of the
digestive system [5].
Patients with COPD may experience Helicobacter pylori (HP) - associated
erosive and ulcerative lesions of gastric and duodenal ulcer (DU).However, HPnegative gastric and duodenal likely to be seen as symptomatic ulcers. In some cases,
COPD may occur against the backdrop o f erosive and ulcerative lesions of the
stomach and duodenum [9].
The mechanisms o f damage to the gastroduodenal mucosa against COPD include
tissue hypoxia, hypercapnia, impaired microcirculation, endocrine and autonomic
imbalance, endothelial dysfunction [5, 6, 9, 10, 11].The common factor in the
development of both diseases are also smoking [9, 10].An important factor that
affects the mucous membrane o f the stomach and duodenum is hormonal therapy of
exacerbations o f COPD [5, 6].
The study - evaluation of morphological characteristics o f lesions o f the
stomach and duodenum and frequency o f detection in patients with COPD.
Materials and Methods
Research performed at the Military Medical Clinical Centre South region
(Odessa). Examined February 9 people suffering from COPD stage 2-3, including 43
patients with COPD 3. and 49 patients with COPD 2 tbsp. All surveyed were
hospitalized in the department of pulmonology at the exacerbation. Taking into
account hospital (military hospital), all patients were male, aged over 50 years with
experience of smoking an average of more than 30 pack-years. The study applied the
following exclusion criteria:
—
severe physical illness,
—
tumors of different localization
—
COPD is very severe course (fourth century)
—
refusal of the patient examination.
As controls examined 20 healthy men of the same age without COPD with
chronic gastroduodenitis and peptic ulcer and duodenum in remission.
327
Clinical examination performed according to the protocol, approved by the
Ministry of Health of 19.03.2007 N 128 "On approval of clinical protocols of medical
care in" Pulmonology" [7].
All patients performed clinical and instrumental methods (spirometry, EhoKS,
radiography o f the chest), laboratory tests (complete blood count, urinalysis, liver,
kidney tests).Along with a standard set of clinical, laboratory and instrumental tests
in COPD
survey included made
e30$aro
$i6po
racTpo gyogeHO CKoniro
esophagealgastroduodenoscopia (EFGDS). The latter was carried out using an
endoscope company «Olympus» (Japan). During endoscopy performed a detailed
assessment of the lining of the esophagus, stomach and duodenum studied the
functional state of the gastro-oesophageal junction, presence o f gastroesophageal and
duodenogastric reflux, if necessary, performed a biopsy o f the mucous membrane of
distal esophageal, cardiac, fundic and antral part of the stomach, duodenum tubers .
EFGDS performed once on admission to the hospital, and the presence o f erosive and
ulcerative gastroduodenal changes are due 14 days after the start o f treatment.
Pincers biopsy performed during endoscopy under visual control standard
fourtcept company "Olympus". In patients with chronic gastritis biopsies in the
amount o f 3 - 7 pieces of mucosa were taken from the antral and fundic and body of
the stomach [8]. After drying preparations stained by Gram and Romanovsky-Himza.
Spending immersion microscopy with an increase of 630 times the measurement of
structures using object micrometer. Active infection was evaluated in points.
According to the cytological study determined the following degrees of activity of
HP-specific agents: 1 point - single microbial bodies throughout preparation, 2 points
- 20, 3 points - from 20 to 40, 4 points - more than 40 microbes [8].
Most patients in the prehospital received basic therapy. Appointed to
ronholityky: Spiriva (thiotrop bromide 18 mcg) Berodual H (ipratropium bromide 21
micrograms, 50 micrograms fenoterol hydrobromide), including, combined with
ACS: Seretide Discus-50/500mkh (salmoterol 50 mcg, fluticasone propionate 500
mcg) , Symbicort 160/4, 5 mcg (160 mcg budesonide, formoterol fumarate dihidrat
4.5 mg).
328
The department patients received basic treatment: antibiotics when indicated,
systemic steroids, mucolytics, the detection of inflammatory and erosive and
ulcerative changes in the gastroduodenal appointed proton pump inhibitors (Omega,
Pantosan, Nolpaza at a dose o f 20-40 mg per day).
Statistical analysis was carried out by variance and correlation analysis using
the software Statistica 7.0 (StatSoft Inc., USA).
Results and discussion
According to our observations, concomitant lesions o f the gastrointestinal tract
were noted in almost all examined patients with COPD, with, only 66.3% had a
diagnosis of comorbidity was found in the prehospital phase. Their structure
dominated by gastroesophageal reflux disease (4.3%), gastric ulcer and duodenal
(21.7%), chronic gastritis (40.0%), chronic pancreatitis (4.3%). In 4.3% o f patients
were gastrointestinal bleeding. Thus, the incidence of gastrointestinal comorbidity in
patients with COPD, 2nd and 3rd stage did not differ (p> 0,05). Later during the test
on the stationary phase was found in 98.9% o f cases, the symptoms o f chronic
gastritis in 58.7% of cases - the erosion o f the stomach lining and duodenum in
23.9% - ulcerative defects, including 4.3% - with signs of previous gastrointestinal
bleeding in 14.5% detected gastroduodenal atrophic changes.
In the morphological study o f the gastric mucosa biopsies revealed that
atrophic changes of the gastric mucosa were found more frequently in elderly patients
with significant experience of smoking.
The most frequently observed gastroduodenal erosive changes (58.7%),
regardless of the stage of COPD, ulcerative lesions of the zone more often detected in
patients with COPD 3rd stage with a high index o f smoking - at least 40 pack-years.
In the analysis of the mucous membrane o f the stomach and duodenum determined
the dependence of occurrence o f erosive and ulcerative lesions of systemic
glucocorticoids.
It should be noted that the incidence o f HP infection (Figure) among patients
with combined diseases (COPD and gastroduodenal disease) was 8.9% 4.In the
control group among apparently healthy men without COPD Hp infection was
329
verified in 26.7% o f patients (p <0,05).Thus, despite the high prevalence of HP
infection in patients with COPD, helicobacter factor not only in the pathogenesis of
gastrointestinal comorbidity in patients with COPD.
Figure. Helicobakterioza Morphological manifestations in patients with COPD
with chronic antral gastritis (indicated by arrow inclusion of H. pylori).
A characteristic feature o f the course of peptic ulcer in patients with COPD
was the relative poorness of clinical manifestations, including lack of pain. However,
the severity o f erosive and ulcerative lesions and atrophic changes o f gastroduodenal
mucosa closely correlated with the severity o f COPD (r s = 0,73), but not with the
intensity o f HP infection (r s = 0,32).
Conclusions
1. Manifestations of chronic gastritis observed in 97.8% o f evaluable patients with
COPD.
2.
In patients with COPD gastroduodenal lesions clinically asymptomatic.
3.
The frequency o f HP infection among patients with COPD and links
gastroduodenal diseases is 48.9%.
4.
Gastroduodenal ulcer lesions more frequently found in patients with COPD stage
3 and higher index o f smoking.
330
5.
Erosive and ulcerative lesions of the stomach and duodenum diagnosed more
frequently during treatment with systemic corticosteroids.
6.
Severity o f erosive and ulcerative lesions and atrophic changes o f gastroduodenal
mucosa closely correlated with the severity o f COPD (r s = 0,73), but not with the
intensity o f HP infection (r s = 0,32).
References
1. Rycroft CE, Heyes A, Lanza L, Becker K. Epidemiology o f chronic obstructive
pulmonary disease: a literature review. // Int J Chron Obstruct Pulmon Dis. - 2012 Vol. 7 - P. 457-494.
2. Чучалин А.Г. Глобальная стратегия диагностики, лечения и профилактики
хронической обструктивной болезни легких: пер. с англ. / А. Г. Чучалин - М.:
Атмосфера, 2005.- 96 с.
3. Шмелев Е.И. Хроническая обструктивная болезнь легких. / Е.И. Шмелев М.,
2003.- 112 с.
4. Кириллов
бронхиальной
С.
М.
астмой
Патология
и
пищеварительной
хронической
системы
обструктивной
у
болезнью
больных
легких:
сравнительный анализ. / С. М. Кириллов, М. М. Кириллов // Пульмонология № 5-2010. с.85-89.
5. Козлова И. В. Поражения желудка и двенадцатиперстной кишки при
хронической обструктивной болезни легких: механизмы развития, особенности
клиники и диагностики. / И. В. Козлова, Е. П. Чумак // Российский журнал
гастроэнтерологии, гепатологии, колопроктологии.- 2008.- Т. 18, № 6 — С. 75­
80.
6. Чумак Е.П. Гастропатии при хронической обструктивной болезни легких:
клинические и диагностические критерии: автореф. дис. канд. мед. наук. / Е.П.
Чумак. Саратов - 2007 - 146 с.
7. Наказ вщ 19.03.2007 № 128 "Про затвердження кшшчних протоколiв
надання медично! допомоги за спещальшстю "Пульмонолопя". Електронний
331
ресурс. Режим доступу: http://www.moz.gov.ua/ua/portal/dn 20070319 128.html
8. Аруин Л.И. Морфологическая диагностика болезней желудка и кишечника /
Аруин Л.И., Капуллер Л.Л., Исаков В.А. М.: Триада-Х, 1998. — 496 с.
9. Федiв О.1. Патогенетичш особливост ерозивно-виразкових уражень шлунка
та дванадцятипало! кишки у хворих на хрошчне обструктивне захворювання
легень / Федiв О.1., Багрiй В.М., Ткачук К.Д., Коваленко О.М. // Буковинський
медичний вюник. - 2008.- Т. 12, № 1 — С.151-156.
10. Авдеев С. Системные эффекты у больных хроническим обструктивным
заболеванием легких // Врач. - 2006.- № 12. С. 3-8.
11. Христич Т. Н. О патогенезе сочетанных заболеваний органов пищеварения и
бронхолегочной системы // Укр. мед. альманах. - 2006. - Т.9, № 2. - С. 223-226.
Хрошчне обструктивне захворювання легень (ХОЗЛ) належить до числа
найбшьш поширених захворювань людини i займае одну з лщируючих позицга
за кшьюстю дшв непрацездатносп, причин iнвалiдностi та причин смертт
Недавнiй огляд Rycroft С.Е. е1 а1. (2012) [1] ощнюе поширенiсть ХОЗЛ в рiзних
крагаах свiту вiд 0,2% в Японп до 37% у США. Ц ж автори дають наступний
опис рiвня смертностi вiд ХОЗЛ у с в т - вiд 4,1% серед хворих середнього в ^ i
до 27,7% у пацiентiв похилого вшу. Середнга рiвень смертностi вщ ХОЗЛ у свiтi
оцiнюеться в дiапазонi 2,3-8,4%, причому, значно бiльшi цифри рееструються у
чоловiкiв, особливо, у в щ 65-74 рокiв [1-3]. В останга роки все тттирттте
обговорюються екстрапульмональнi прояви ХОЗЛ, серед яких одне з вищих
рангових
мiсць
займають
розлади
органiв
травно!
системи
[4,
5].
Гастроентерологiчнi захворювання при ХОЗЛ найбшьш характерш для лигах
чоловiкiв, з тривалiстю захворювання легень бшьше 10 рокiв, середньо-важкого
i важкого перебiгу, з гормонозалежнiстю. Поеднання патологii бронхiв i травно!
332
системи сприяе формуванню синдрому взаемного обтяження. Це створюе умови
для бшьш тяжкого nepe6iry ХОЗЛ i для бшьш затяжного i важкого nepe6iry
патологи травно! системи [5].
У хворих на ХОЗЛ можуть виникати Helicobacter pylori (HP)- асоцшоваш
ерозивно-виразковi ураження шлунка та дванадцятипало! кишки (ДПК).
Водночас НР- негативнi виразки шлунка та ДПК, iмовiрно, слщ розглядати, як
симптоматичнi виразки. У деяких випадках ХОЗЛ може виникати на rai
ерозивно-виразкових уражень шлунка та ДПК [9].
До механiзмiв пошкодження слизово! оболонки гастродуоденально! зони
на
rai
ХОЗЛ
мшроциркуляцп,
вiдносять
тканинну
гш оксш ,
гiперкапнiю,
ендокринний та вегетативний дисбаланс,
порушення
ендотелiальна
дисфункщя [5, 6, 9, 10, 11]. Спшьним чинником розвитку обох захворювань
також е тютюнокyрiння [9, 10]. Важливим фактором, що впливае на стан
слизово! оболонки шлунка та ДПК е гормональна терашя загострень ХОЗЛ [5,
6].
Мета досл1дження - ощнка морфологiчних характеристик ураження
слизово! шлунка i ДПК та частота !х виявлення у хворих на ХОЗЛ.
Матер1ал та методи
Дослщження виконане на базi Вшськового медичного клiнiчного центру
Пiвденного регюну (м. Одеса). Обстежено 92 ошб, що страждали на з ХОЗЛ 2-3
стадп, в тому числу 43 пащенти з ХОЗЛ 3 ст. та 49 пащ енлв з ХОЗЛ 2 ст. В с
обстежеш перебували на стацiонарномy лiкyваннi у вщдшенш пульмонологи з
приводу загострення захворювання. З огляду на профшь стацiонарy (вiйськовий
шпиталь) всi пащенти були чоловiчо! статi, вiком старше 50 рошв, зi стажем
куршня, в середньому, бiльше 30 пачко-рошв. У дослiдженнi застосованi
настyпнi критери виключення:
важкi соматичнi захворювання,
пухлини рiзно! локалiзацi!,
ХОЗЛ вкрай тяжкого перебиу (IV ст),
вiдмова хворого вщ обстеження.
333
У якосту контролю обстежеш 20 практично здорових чоловш в того ж вшу
без ХОЗЛ з хрошчними гастродуодештами та виразковою хворобою шлунку i
ДПК в стадii ремiсii.
Клшучне
обстеження
виконане
вiдповiдно
до
вимог
протоколу,
затвердженого наказом МОЗУ N 128 вуд 19.03.2007 «Про затвердження
клшучних
протоколув
надання
медичноi
допомоги
за
спещальнютю
"Пульмонолопя"» [7].
Всум пащентам проводилися клiнiко-iнструментальнi методи дослудження
(спiрометрiя, ЕхоКС, рентгенографiя органiв грудноi клiтки); лабораторнi
дослiдження (загальний аналiз кровi, загальний аналiз сечi, печшкову нирковi
проби).
Поряд
iнструментальних
зi
стандартним
тестув
комплексом
при
езофагофiброгастродуоденоскопiю
ХОЗЛ
(ЕФГДС).
клшшо-лабораторних
обстеження
Остання
та
включало
проводилася
за
допомогою ендоскопа фiрми «Olympus» (Япошя). Пул, час ендоскотчного
дослiдження проводили детальну ощнку стану слизовоi оболонки стравоходу,
шлунку та ДПК, вивчали функщональний стан шлунково-стравохудного
переходу, н аявтсть гастроезофагального та дуоденогастрального рефлюкса, при
потребу проводили бю псш слизовоi оболонки нижньоi третини стравоходу,
кардiальноi, фундально!' або антрально!' частини шлунку, бульби ДПК. ЕФГДС
проводилася однократно при надходжент до шпиталю, а при наявносту
ерозивно-виразкових з м т гастродуоденально1' зони, також через 14 дшв з
початку лшування.
Щипцева бюпсуя виконувалася пуд час ендоскотчного дослудження пуд
вузуальним контролем стандартними форцептами фурми "Olympus”. У хворих
на хро ш чний гастрит б ю птати у к ш ькосту 3 - 7 шматочкув
сл и зов о!
бралися з
антрального та фундального вуддшу та тша шлунку [8]. Пусля висушування
препарати забарвлювали за Грамом та Романовським-Пмзою. Проводили
умерстну мш роскотю при збшьшенш у 630 разув з вимурюванням структур за
допомогою об’ект-мшрометра. А ктивтсть тф ек ц т н о го процесу ощнювали в
балах. За даними цитолопчного дослудження визначали таку ступену активносту
334
НР-окремими агентами: 1 бал - поодиною мшробш тiла у всьому препарат^ 2
бали - до 20, 3 бали - вiд 20 до 40, 4 бали - бшьше 40 мiкробних тiл [8].
Бшьшють пащ енлв
на догоспiтальному е т а т
отримували базисну
терапiю. Призначалися бронхолггики: Спiрiва (тiотропiю бромiд 18 мкг),
Беродуал Н ( iпратропiю бромщ 21 мкг; фенотеролу гiдробромiд 50 мкг) ,в тому
числi, комбшоваш з ГКС: Серетид-дискус 50/500мкг (сальмотеролу 50 мкг;
флютиказону пропiонату 500 мкг), Симбшорт 160/4,5 мкг (будесошду 160 мкг;
формотеролу фумарат д т д р а т а 4,5 мкг).
У вiддiленнi хворi отримували базисне лiкування: антибактерiальнi
препарати при наявност показань, системнi глюкокортикостеро!ди, муколiтики,
при
виявленнi
запальних
та
ерозивно-виразкових
змш
з
боку
гастродуоденально! зони призначалися iнгiбiтори протонно! помпи (Омез,
Пантосан, Нольпаза в дозi 20-40 мг на добу).
Статистична
обробка
проводилася
методами
дисперсшного
та
кореляцшного аналiзу за допомогою програмного забезпечення Statistica 7.0
(StatSoft Inc., США).
Результати дослщження та ix обговорення
Вiдповiдно до наших спостережень, супутш ураження органiв ШКТ
вщзначалися практично у всiх обстежених пащ енлв з ХОЗЛ, при чому, лише у
66,3% з них дiагноз супутньо! патологи було встановлено на догосттальному
етапi. У !х структурi переважали гастроезофагальна рефлюксна хвороба (4,3%),
виразкова хвороба шлунка i ДПК (21,7%), хрошчний гастрит (40,0%),
хрошчний панкреатит (4,3%). У 4,3% випадюв у пацieнтiв мали мiсце
шлунково-кишковi кровотечi. При цьому, частота виявлення супутньо! патологil
ШКТ у хворих на ХОЗЛ 2-! та 3-! стадil практично не вiдрiзнялася (p>0,05). В
подальшому пiд час обстеження на стащонарному етапi було виявлено у 98,9%
випадках ознаки хрошчного гастриту, у 58,7% випадках -
ерозп слизово!
шлунку та ДПК, у 23,9% - виразковi дефекти, в тому числi у 4,3% - з ознаками
попередшх шлунково-кишкових кровотеч, у 14,5 % виявлеш атрофiчнi змiни
гастродуоденально! зони.
335
При морфолопчному дослщженш бiоптатiв слизово! шлунка встановлено,
що атрофiчнi змiни слизово! шлунка виявлялися частш е у пащ енлв похилого
вiку зi значним стажем куршня.
Найбiльш часто вiдзначалися ерозивш змiни гастродуоденально! зони
(58,7%) незалежно в(д стадп ХОЗЛ, виразковi ураження ще! зони дещо частiше
виявлялися у пащ енлв ХОЗЛ 3-! стадп з високим iндексом курiння - не менше
40 пачко-рокiв. При аналiзi стану слизово! оболонки шлунка i ДПК визначена
залежнiсть
виникнення
ерозивно-виразкових
уражень
вщ
застосування
системних глюкокортикощв.
Слiд зазначити, що частота НР-шфекцп (рис.
1) серед хворих iз
сполученою патологiею (ХОЗЛ та захворювання гастродуоденально! зони)
склала 48,9%. У контрольны групi серед практично здорових чоловш в без
ХОЗЛ НР-шфекщя була верифiкована у 26,7% обстежених (р<0,05). Таким
чином, незважаючи на високу частоту НР-iнфекцi!■ у пащ енлв з ХОЗЛ,
хелiкобактер-фактор не е единим в патогенезi супутньо! патологи ШКТ у
хворих з ХОЗЛ.
Рис. 1 Морфолопчш прояви хелшобактерюзу у пащента з ХОЗЛ при
хрошчному антральному гастритi (стрiлкою позначено включення H. pylori)
Характерною особливютю перебiгу виразково! хвороби при ХОЗЛ
336
була
вщносна скудшсть клiнiчних проявiв, зокрема, вщсутнють больового синдрому.
При цьому, вираженють ерозивно-виразкових уражень i атрофiчних змш
слизово!' оболонки гастродуоденально!' зони тюно корелювала з важкiстю
перебiгy ХОЗЛ (rs=0,73), але не з штенсившстю HP-iнфекцiï (rs=0,32).
Висновки
1.
Прояви хрошчного гастриту вiдзначаються у 97,8% обстежених пащешзв з
ХОЗЛ.
2.
У хворих з ХОЗЛ ураження гастродуоденально!' зони клiнiчно протiкають
безсимптомно.
3.
Частота НР-шфекцп серед хворих iз сполученням ХОЗЛ та захворювань
гастродyоденально!■ зони складае 48,9%.
4.
Виразковi ураження гастродyоденальноï зони частiше виявляються у
пацiентiв з ХОЗЛ 3 стадп i бiльш високим шдексом кyрiння.
З.
Eрозивно-виразковi
ураження
слизовоï
шлунка
та
ДПК
частiше
дiагностyються на тлi застосування системних глюкокортикостерощв.
6.
Вираженiсть ерозивно-виразкових уражень i атрофiчних змiн слизовоï
оболонки гастродyоденальноï зони тiсно корелюе з важюстю перебiгy ХОЗЛ
(rs=0,73), але не з штенсившстю НР-шфекцп (rs=0,32).
Лггература
1. Rycroft CE, Heyes A, Lanza L, Becker K. Epidemiology o f chronic obstructive
pulmonary disease: a literature review. // Int J Chron Obstruct Pulmon Dis. - 2012 Vol. 7 - P. 4З7-494.
2. Чучалин А.Г. Глобальная стратегия диагностики, лечения и профилактики
хронической обструктивной болезни легких: пер. с англ. / А. Г. Чучалин - М.:
Атмосфера, 200З.- 96 с.
3. Шмелев Е.И. Хроническая обструктивная болезнь легких. / Е.И. Шмелев М.,
2003.- 112 с.
4. Кириллов
С.
М.
Патология
пищеварительной
337
системы
у
больных
бронхиальной
астмой
и
хронической
обструктивной
болезнью
легких:
сравнительный анализ. / С. М. Кириллов, М. М. Кириллов // Пульмонология № 5-2010. с.85^9.
З. Козлова И. В. Поражения желудка и двенадцатиперстной кишки при
хронической обструктивной болезни легких: механизмы развития, особенности
клиники и диагностики. / И. В. Козлова, Е. П. Чумак // Российский журнал
гастроэнтерологии, гепатологии, колопроктологии.- 200S.- Т. 18, № 6 — С. 75S0.
6. Чумак Е.П. Гастропатии при хронической обструктивной болезни легких:
клинические и диагностические критерии: автореф. дис. канд. мед. наук. / Е.П.
Чумак. Саратов - 2007 - 146 с.
7. Наказ вщ 19.03.2007 № 128 "Про затвердження кшшчних протоколiв
надання медичноï допомоги за спещальшстю "Пульмонолопя". Електронний
ресурс. Режим доступу: http://www.moz.gov.ua/ua/portal/dn 20070319 12S.html
S. Аруин Л.И. Морфологическая диагностика болезней желудка и кишечника /
Аруин Л.И., Капуллер Л.Л., Исаков В.А. М.: Триада-X, 199S. — 496 с.
9. Федiв О.1. Патогенетичш особливост ерозивно-виразкових уражень шлунка
та дванадцятипалоï кишки у хворих на хрошчне обструктивне захворювання
легень / Федiв О.1., Багрш В.М., Ткачук К.Д., Коваленко О.М. // Буковинський
медичний вюник. - 200S.- Т. 12, № 1 — С.151-1З6.
10. Авдеев С. Системные эффекты у больных хроническим обструктивным
заболеванием легких // Врач. - 2006.- № 12. С. 3-S.
11. Христич Т. Н. О патогенезе сочетанных заболеваний органов пищеварения и
бронхолегочной системы // Укр. мед. альманах. - 2006. - Т.9, № 2. - С. 223-226.
33S
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 339-346
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© TheAuthor (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial
use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any
medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 30.04.2013. Revised: 25.09.2013. Accepted: 07.10.2013.
UDC 517.112:612.8+615.462.03
УДК 517.112:612.8+615.462.03
THE HEPATOPROTECTIVE EFFECT OF QUERTULIN IN RATS WITH
DISBIOSIS AFTER HIGH-FAT DIET
Гепатопротекторное действие квертулина у крыс с дисбиозом,
получавших высокожировой рацион
Гепатопротекторна дiя квертулшу у щурiв з дисбюзом, я к
отримували високожировий рацюн
Gozhenko A.I.1, Levchenko E.M.2, Levitsky A.P.3
Гоженко А.И.1, Левченко Е.М.2, Левицкий А.П.3
Гоженко A.I.1, Левченко О.М.2, Левицький А.П.3
1GU „Institute of Transport Medicine MSS”, Odessa
2CC “Odessa Regional Hospital”
3GU „Institute of Dentistry NAMS”, Odessa
e-mail: [email protected]
1ГУ «Институт медицины транспорта МЗУ» г. Одесса
2КУ «Одесская областная клиническая больница»
3ГУ «Институт стоматологии НАМН» г. Одесса
e-mail: [email protected]
Key words: liver, fat diet, dysbiosis, Quertulin, steatohepatosis, hepatoprotektor.
Ключевые слова: печень, жировой рацион, дисбиоз, Квертулин,
стеатогепатоз, гепатопротектор.
Ключовi слова: печшка, жировий
стеатогепатоз, гепатопротектор.
339
рацiон,
дисбiоз,
Квертулiн,
Summary
High-fat diet (HFD) causes the development of steatohepatosis and
hyperlipoidemia which are intensified at dysbiosis. Oral introduction of Quer­
tulin (quercethin + inulin + calcium citrate) have hepatoprotective effect.
Резюме
Високожировий рацюн (ВЖР) викликае розвиток стеатогепатозу та
пперлтемп, ям посилюються за наявност дисбюзу. Пероральне
введення КвертулЫу (кверцетин+ЫулЫ+цитрат каль^ю ) здiйснюe
гепатопротекторний ефект.
Резюме
Высокожировой рацион (ВЖР) вызывает развитие стеатогепатоза и
гиперлипемии,
которые
усиливаются
при
наличии
дисбиоза.
Пероральное введение Квертулина (кверцетин+инулин+цитрат кальция)
оказывает гепатопротекторный эффект.
Введение
Квертулин, как комплексный препарат, содержащий ангиопротектор
кверцетин, пребиотик инулин и цитрат кальция, оказывает лечебно­
профилактическое
действие
при
системной
эндотоксинемии,
обусловленной введением кишечного эндотоксина (липополисахарида)
[1, 2].
Нами
ранее
была
показана
способность
Квертулина
снижать
содержание триглицеридов в печени и в сыворотке крови крыс, обычно
повышающееся после введения липополисахарида [3].
Целью
настоящего
исследования
стало
изучение
влияния
Квертулина на биохимические показатели печени и сыворотки крови
крыс,
получавших
высокожировую
экспериментального дисбиоза.
340
диету
на
фоне
развития
Материалы и методы исследования
Эксперименты были проведены
на 28 белых крысах линии Вистар
(самцы, 6 месяцев, средняя масса 354±18 г). Высокожировой рацион
получали путем добавки к комбикорму 15 % подсолнечного масла.
Дисбиоз
воспроизводили
с
помощью
липополисахарида
[4].
Использовали квертулин в соответствии с ТУ У 10.8-13903778-040:2012
производства НПА «Одесская биотехнология».
Все животные были распределены в 4 группы: 1-ая (10 крыс) норма (интактные), 2-ая (6 крыс) получала высокожировой рацион
(ВЖР), 3-ья (6 крыс) получала ВЖР на фоне дисбиоза и 4-ая (6 крыс)
получала ВЖР на фоне дисбиоза + Квертулин в дозе 280 мг/кг.
Продолжительность эксперимента - 21 день.
На 22-й день крыс умерщвляли под тиопенталовым наркозом (20
мг/кг),
получали
сыворотку
крови
и
иссекали
часть
печени
для
биохимических исследований. В гомогенате печени (50 мг/мл 0,05 М
трис-НС1 буфера рН 7,5) определяли содержание триглицеридов (ТГ)
ферментативным
методом
[5],
содержание
холестерина
ферментативно-фотометрическим методом [6], содержание малонового
диальдегида (МДА) с помощью тиобарбитуровой кислоты [7], активность
эластазы [7] и щелочной фосфатазы (ЩФ) [8].
В сыворотке крови определяли содержание ТГ [5], холестерина [6],
билирубина [9], а также активность аланинтрансаминазы (АЛТ) [9] и ЩФ
[8].
Результаты и их обсуждение
На рис.
1 представлены
триглицеридов
в печени
результаты
и в сыворотке
определения содержания
крови
крыс,
получавших
высокожировую диету на фоне дисбиоза. Как видно из этих данных,
содержание крыс на ВЖР существенно увеличивает содержание ТГ в
печени и в сыворотке крови. Сопутствующий дисбиоз увеличивает
содержание ТГ в еще большей степени (особенно,
341
в сыворотке).
Введение с кормом
Квертулина снижает уровень ТГ в печени и,
особенно, в сыворотке крови.
12
0,6
10
0,5
*
—***
с;
с;
о
8
£ 0,4
о
6
2 0,3
4
1-2 0,2
2
0,1
2
н
0
1
2 3 4
печень
1 2 3 4
сыворотка крови
Рис. 1. Влияние Квертулина на содержание ТГ в печени и сыворотке
крови крыс с ожирением
(1 - норма, 2 - ВЖР, 3 - ВЖР+дисбиоз, 4 - ВЖР+Квертулин)
(*- р<0,05 в сравнении с гр. 1; * * - р<0,05 в сравнении с гр. 2;
***- р<0,05 в сравнении с гр. 3)
На рис.
2 представлены
результаты
определения содержания
холестерина в печени и в сыворотке крови крыс, получавших ВЖР на
фоне дисбиоза. Четко видно значительное увеличение содержание
холестерина как в печени, так и в сыворотке крови, причем, дисбиоз не
оказал существенного влияния на этот показатель. Введение с кормом
Квертулина достоверно снижает содержание холестерина в печени, хотя
и не возвращает его к норме. В сыворотке крови уровень холестерина
под влиянием Квертулина не снизился.
Таким образом, ВЖР существенно влияет на липидный обмен в
печени, увеличивая в нем содержание ТГ и холестерина. Дисбиоз
избирательно увеличивает содержание ТГ и практически не влияет на
содержание
холестерина.
Употребление
Квертулина
снижает
содержание холестерина в печени и не влияет на его уровень в
сыворотке крови, в то же время, Квертулин снижает содержание ТГ в
печени и, особенно, в сыворотке крови.
342
*
12
£
1,2
**
*
10
о
с;
о
8
*
1,0
*
*
-* -г*
0,8
0,6
6
о.
о
с5 0,4
о
с;
о 0,2
X
о.
о
с5 4
о
с;
о 2
X
0
1
2 3 4
печень
1 2 3 4
сыворотка крови
Рис. 2. Влияние Квертулина на содержание холестерина в печени
и сыворотке крови крыс с ожирением (1, 2, 3, 4 - см. рис. 1)
На
рис.
биохимических
3
представлены
маркеров
результаты
воспаления
определения
(активность
в
печени
эластазы
и
содержание МДА) и холестаза (активность ЩФ). Из представленных
данных следует, что ВЖР достоверно увеличивает уровень обоих
маркеров воспаления, а сопутствующий дисбиоз увеличивает его еще
больше, особенно, содержание МДА.
Эластаза, мк-кат/кг
МДА, ммоль/кг
ЩФ, мк-кат/кг
0,7
60
6
0,5
50
5
0,4
40
4
0,3
30
3
0,2
20
0,1
10
0,6
*
**
*
0
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
Рис. 3. Влияние Квертулина на уровень биохимических маркеров в
печени крыс, получавших ВЖР на фоне дисбиоза (1, 2, 3, 4 - см. рис. 1)
Точно также ВЖР увеличивает в печени активность ЩФ, что
свидетельствует о внутрипеченочном холестазе, который усиливается
сопутствующим дисбиозом.
343
Прием Квертулина достоверно снижает уровень МДА (практически
до нормы) и активность ЩФ, однако мало влияет на активность
эластазы.
Эти
данные
Квертулина,
свидетельствуют
снижающего
степень
о
гепатопротекторном
перекисного
окисления
действии
липидов,
играющего решающую роль в развитии гепатита [10, 11], и о наличии у
него холеретического действия, о чем свидетельствует достоверное
снижение активности ЩФ.
На рис. 4 представлены результаты определения «печеночных»
маркеров в сыворотке крови крыс, получающих ВЖР на фоне дисбиоза.
Нами установлено, что ВЖР достоверно увеличивает уровень АЛТ
(маркер цитолиза гепатоцитов) и ЩФ (маркер холестаза). Дисбиоз
значительно усугубляет патологические процессы в печени, о чем
свидетельствует
резкое
увеличение
уровня
всех
изученных
нами
«печеночных» маркеров. Прием Квертулина в полной мере подтвердил
его гепатопротекторные свойства, о чем свидетельствует достоверное
снижение уровня всех «печеночных» маркеров.
АЛТ, мк-кат/л
Билирубин, мк-моль/л ЩФ, мк-кат/л
**
*
0,6
0,5
**
гЪ
0,4
***
*
4
1+
-ъ
СО
0,3
г-г-
0,2
см
0,1
1
0
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
Рис. 4. Влияние Квертулина на «печеночные» маркеры в сыворотке
крови крыс с ожирением (1, 2, 3, 4 - см. рис. 1)
344
Выводы
1. Высокожировой рацион (ВЖР) оказывает негативное воздействие
на печень, вызывая в ней развитие провоспалительных процессов,
застой желчи, накопление жиров и холестерина (гепатостеатоз).
2.
Дисбиоз
усугубляет
патологические
процессы
в
печени,
вызванные ВЖР.
3. Препарат Квертулин оказывает гепатопротекторное действие в
условиях избытка жиров в питании и наличии дисбиоза.
Литература
1. Влияние квертулина на биохимические показатели воспаления и
дисбиоза в десне крыс после воздействия липополисахарида / А.П.
Левицкий, О.А. Макаренко, И.А. Селиванская [и др.] // Вюник морськоТ
медицини. - 2012. - № 4 (58). - С. 99-103.
2. Левицкий А.П. Биохимические маркеры воспаления и дисбиоза в
печени крыс при экспериментальной эндотоксинемии и воздействии
квертулина / А.П. Левицкий, Е.М. Левченко // Вюник морськоТ медицини.
- 2013. - № 2. - С. 64-69.
3. Левицкий А.П. Влияние квертулина на содержание липидов в печени и
в сыворотке крови крыс с эндотоксинемией / А.П. Левицкий, А.И.
Гоженко,
Е.М.
Левченко
//
Актуальные
проблемы
транспортной
медицины. - 2013. - № 1 (31). - С. 139-143.
4. Патент на корисну модель № 31012. Споаб моделюваня дисбюзу
(дисбактерюзу) / Левицький А. П., Селiванська I. О., Цюельсткий Ю.В. [та
iK]. - № U200711609; заявл. 22.10.2007; опубл. 25.03.2008, Бюл. № 6.
5. 1нструк^я до
набору
реактивiв для
визначення триглiцеридiв
у
сироватц i плазмi кровi ензиматичним колориметричним методом / ТУ У
24.4-24607793-020-2003.
6. Холестерин. Ферментативно-фотометрический метод с холестериноксидазой (пероксидазой) / РТ МД11-15796482-001:2003.
345
7. Биохимические маркеры воспаления тканей ротовой полости: метод.
рекомендации / А.П. Левицкий, О.В. Деньга, О.А. Макаренко [и др.] Одесса, 2010. - 16 с.
8. Экспериментальные методы исследования стимуляторов остеогенеза:
метод. рекомендации / А.П. Левицкий, О.А. Макаренко, О.В. Деньга [и
др.] - К.: ГФЦ, 2005. - 50 с.
9. Горячковский А.М. Клиническая биохимия в лабораторной диагностике
/ А.М. Горячковский - [3-е изд.]. - Одесса: Экология, 2005. - 616 с.
10. Взаимосвязь
интенсивности
свободнорадикального
окисления
с
уровнем сывороточного билирубина при поражениях гепатобилиарной
системы / А.А. Давыдов, Г.И. Жидовинов, Г.А. Адельшина [и др.] // Клин.
лаб. диагностика. - 1998. - № 7. - С. 11-13.
11. Ы к т н
С.В.
Стан
процеав
перекисного
окисленння
хроычному гепатит С у ваптних / С.В. Ы ктн , О.С.
Одеський мед. журн. - 2010. - № 2 (118). - С. 35-37.
346
л т№
при
1ванникова //
Journal o f Health Sciences. 2013; 3 (9): 347-356
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© TheAuthor (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any
noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any
medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 30.04.2013. Revised: 23.09.2013. Accepted: 03.10.2013.
The data have not been published elsewhere in whole or in part
STUDY OF THE MINERAL STRUCTURE OF THE ORAL FLUID IN
PATIENTS WITH CHRONIC DISEASES OF THE SALIVARY GLANDS
USING DIFFERENT FIXED DENTURES
I. D. Atmazhov
Odessa National Medical University, Ukraine
Abstract
The paper is devoted to a question o f improvem ent o f the prosthetics quality with
fixed dentures in patients with inflammatory affections o f the salivary glands.
The comparative analysis of prosthetics results with metal and ceramic bridge dentures
has shown that the level of the saliva osmolality in patients with CDSG was by 14.5 % higher.
Their indices remain by 34.9 % decreased in application of the metal constructions, by 26.0 % in metal - ceramic prosthetics and by 10.4 % - in prosthetics with whole cast ceramic
constructions.
Keywords: oral fluid, dentures, microelements, osmolality, phosphates, calcium of the saliva.
347
Urgency of the topic. Morphology and physiology o f the salivary glands has
been serving as an object o f research attention for many decades and has been
fairly recognized as fully enough investigated [1, 2, 9, 10, 11, 12, 13]. The certain
peculiarities of salivation and saliva remain not integrated with a number of
concepts o f modern physiology and morphology, and, on the other hand, they
demand accumulation of new facts enriching or rejecting general scientific notions
in physiology o f the salivary glands, its applied aspects [3]. Therefore, physiology
o f the person’s salivation is important in the general scientific and applied plan,
being one of directions o f dentistry.
Wide variability of salivation, structure and properties of the saliva is well-known,
however, explanation for this phenomenon is not considered full enough only on the basis
of double innervation of the glands with a different set of glandulocytes in their structure
[4]. However, the study of changes in the saliva and oral fluid is interesting in partial
adentia and application of various kinds of prosthetics. A number of researches of modern
scientists [5, 6] are devoted to this aspect. However, the study of these changes in patients
already having disturbances in the salivary glands - those suffering from chronic
inflammatory diseases of these glands- are important enough. The given work is devoted
to this question. The purpose of the research is to investigate changes of the oral fluid
structure in patients suffering from chronic diseases of the salivary glands (CDSG) and
using fixed dentures in the comparative aspect.
Materials and methods of studies. There were examined 83 patients suffering
from chronic diseases of the salivary glands who were divided into groups
depending on the kind o f prosthetics and therapeutic management. There was also a
control group o f the practically healthy persons. By the kind o f prosthetics all
patients were distributed as it was shown in Table 1.
348
Collection of the oral fluid under the conditions of spontaneous salivation in
all examined patients was made on an empty stomach at 9.00 a.m. Saliva was
collected during 15 min, then all examined patients rinsed the mouth fivefold with
0.9 % solution o f chemically pure sodium chloride (osmolality value o f the salt
solution was 280 MOsm/kg H20 ) during 3 min. Repeated collection of the saliva
was made in 30 min after finishing the oral cavity rinsing according to the above
described technique. During collection of the saliva the examined were at rest, in
the sitting position, in the comfortable temperature conditions. Immediately after
collection of the saliva samples the fluid has been centrifuged for 20 min at 3000
rev/min and supernatant layer was also collected for further biochemical analysis.
In the received samples of the saliva the osmolality value was determined by the
cryoscopic method by the osmometer 3D3 (manufactured by the firm “Advanced
Instruments” (USA). The concentration of nitrites and nitrates in the saliva was
determined in the presence o f Griss reactant photometrically (k =540 nanometers)
by the spectrophotometer SF-46 (Russia) [7]. The concentration of the general
calcium in the saliva was determined by the photometric method (k = 590) by the
spectrophotometer SF-46 (Russia) in reaction with Arsenazo -III, using standard
sets for in vitro diagnostics manufactured by the firm Simko Ltd (Ukraine). The
concentration o f inorganic phosphates in the saliva was determined by the
photometric method (k =670 nanometer) by the spectrophotometer SF-46 using
molybdenum- acidic ammonium [8]. The saliva samples were subjected to
preliminary deproteinization in presence o f the aqueous trichloracetic acid. The
content of the molecules o f the average weight was judged by values of supernatant
extinction, obtained after treatment o f the saliva by the solution of the trichloracetic
acid. The value o f optical density was determined in the spectrum ranges o f 254
and 280 nanometers by the CF-46 according to the technique described in the
literature [9].
349
The analysis and discussion of the research results. In prosthetics with
metal constructions without covering in correlation with presence/absence of
chronic diseases of the salivary glands the following laboratory indices (Table 2)
have been obtained.
It is established that in prosthetics with these constructions there is observed a
distinct increase (by 26.1%) o f the saliva osmolality value against the background
o f reduction (by 73.9%) of the nitrite-anions concentration index in the saliva.
There was revealed an increase o f the phosphate level of persons with chronic
diseases of the salivary glands (by 91.4%), and increased concentration of calcium
(by 49.3%) in comparison with I group under study (somatically healthy persons
without dentures).
It is also necessary to note that the amount o f molecules of the average weight
in the group of patients suffering from CDSG, and earlier having metal dentures,
increases considerably - 2.2 times regarding the control group.
Analyzing the results obtained, it should be noted that the specified
constructions lead to further reduction in the saliva osmolality, which is already
marked in persons with defects of dentitions and suffering from the salivary gland
affection (Fig. 1). In our opinion it is caused by the increased salivation amount as
reaction to the presence of a cobalt-chromic alloy in the mouth and the alloyed
admixtures.
Values of the Na + and K+ concentrations in the oral fluid of these groups of
patients are presented in Fig. 2. Taking into account the data obtained, it is seen that the
Na + and K+ ion concentrations in the given series of studies show the identical
tendency. So, their concentration increases in patients suffering from CDSG and
having metal constructions, though inconsiderably - by 13.3 and 1.3 % accordingly
(III group) against the background of certain reduction in somatically healthy
persons, having the same constructions - by 3.7 and 8.8 % accordingly.
350
At the same time while studying the oral fluid of patients with metal ceramic and whole cast ceramic bridge dentures we have received the following
results (Table 3)
In comparison with the results o f prosthetics with metal constructions using
metal-ceramic the level of the saliva osmolality in patients is by 14.5% higher. The
patients with chronic dysfunction of the salivary glands have the index decreased
by 26.0 % in prosthetics with the bridge dentures with covering and by 10.4 % in
prosthetics with whole cast ceramic constructions.
As to the concentration o f nitrites there is observed insignificant and not
always reliable (p> 0.05) decrease o f the index.
The concentration o f phosphates in prosthetics is reliably ^ <0.01) different in
prosthetics with whole cast ceramic dentures in this specific group o f patients in
comparison with a group with metal dentures by 34.0 % (Table 3).
The concentration o f calcium was more optimum in prosthetics of the patients
with whole cast ceramic constructions in comparison with metal-ceramic ones (less
by 6.4 %) and was essentially reliably ^ <0.01) lower in comparison with metal
constructions (by 11.5 %).
It should be also noted that the amount of molecules o f the average weight in
the group of patients suffering from diseases o f the salivary glands and having
ceramic constructions is restored almost up to the level before prosthetics.
Values of the Na + and K + concentration in the oral fluid in prosthetics by metal ceramic- dentures are presented in Fig. 4 and 5.
Taking into the account the data obtained, it is obvious that the concentration of
Na + ions in patients with CDSG reaches its peak in their prosthetics with metal
constructions. It is especially evident compared with the data obtained in
comparison with results of prosthetics o f the somatically healthy persons. It is also
obvious that prosthetics with ceramic dentures is the most effective from the point
351
o f view of minimization of the influence on the structure of the oral fluid and
negative influence on the salivary glands
While considering the situation with K+ ions the situation is even more
informative, as the concentration in prosthetics with ceramic dentures is lower than
the level before prosthetics.
On the whole the data obtained allowed to mark that in prosthetics with
ceramic-metal constructions of the patients suffering from CDSG, the optimal variant of
the fixed construction is minimization of interaction of the metal and oral cavity,
indirectly- salivary glands.
Conclusions. The patients suffering from chronic diseases of the salivary
glands are observed to have significant deviations in the mineral structure of the
saliva, namely increased concentration o f cations o f calcium and inorganic
phosphates. In its turn it leads to significant reduction in the level o f hygiene in this
category of patients resulting in difficulty o f using fixed constructions.
The concentration o f sodium and potassium ions increases in the patients
suffering from CDSG and having metal constructions, though inconsiderably - by
13.3 and 1.3 % accordingly against the background o f certain reduction in
somatically healthy persons having the same constructions- by 3.7 and 8.8 %
accordingly.
The data obtained have allowed to note that in prosthetics with metal
constructions the patients suffering from CDSG are observed to have negative changes
in the oral fluid structure.
In comparison with results of prosthetics with metal constructions the
application of metal-ceramic constructions the level o f the saliva osmolality in
patients is by 14.5 % higher. The index remains by 26.0 % decreased in patients
with chronic dysfunction o f the salivary glands and by 10.4 % in prosthetics with
ceramic constructions.
352
Dentures in patients with chronic diseases o f the salivary glands lead to a
change in the concentration o f the mineral elements in the oral fluid. The metal ceramic dentures exert the least influence on mineral homeostasis of the oral fluid
(only the increased concentration of sodium ions is noted), ceramic dentures cause
moderate increase in the concentration of phosphates; calcium ions.
References
1.
Aquaporins in salivary glands and pancreas / Delporte C. // Biochim Biophys Acta. 2013 Aug 15. : S0304-4165.
2.
Parotid gland involvement as initial presentation of Wegener's granulomatosis: a diagnostic pitfall / Kenis I,
Zahavi T, Korzets Z. // Isr Med Assoc J. 2013 Mar;15(3):186-7.
3.
Erichev I.V Salivodiagnostics in characteristic o f conditions o f the dentition / Thesis o f doctor of philosophia. Krasnodar, 2004. - 231 p.
4.
Wegener's granulomatosis and the salivary glands / Nahlieli O. // Isr Med Assoc J. 2013 Mar;15(3):178-9.
5.
Association o f masticatory performance with age, gender, number o f teeth, occlusal force and salivary flow in
Japanese older adults: is aging a risk factor for masticatory dysfunction? / Ikebe K, Matsuda K, Kagawa R, Enoki K,
Yoshida M, Maeda Y, Nokubi T. // Arch Oral Biol. 2011 Oct;56(10):991-6.
6.
Saliva secretion and oral health in a hospitalized geriatric population in Israel / Last Pollak M, Eliav E, Glick Z,
Zusman SP. // Refuat Hapeh Vehashinayim. 2002 Jul;19(3):74-8, 91.
7.
Evaluation o f intoxication by an imbalance between accumulation and binding o f toxins in the plasma /
Gavrilov, VB, Bidula MM, Furmanchuk DA, Konev SV, OV Aleinikova // Clinical laboratory diagnostika.-1999. - №
2.-P.13-17.
8.
Menshikov VV Handbook. Laboratory Methods in the clinic. - Moscow: Medicine, 1987.-368 s.
9.
Universal method for determining nitrate in biological media o f the body / Yemchenko NL, Tsiganenko OI,
Kovalevskaya TV // Clinical and laboratory diagnostika.-1994. - № 6.-P.19-20.
10. S.I. Dolomatov, W. Zukow, I.D. Atmazhov, R. Muszkieta, and A. Skaliy. The use o f hormones indicators in
human saliva in diagnosing parodontitis in pregnant women. Indian Journal o f Human Genetics. Sep-Dec 2012;
18(3): 305-309.
11. Dolomatov, S., Zukow, W., Atmazhov, I. D., Muszkieta, R., & Skaliy, A. (2012). The use o f biochemical
indicators in human saliva for diagnostics periodontitis during pregnancy. Journal o f Health Sciences 2(4): 89-102.
12. И. Д. Атмажов, Е. Д. Бабов, Оценка уровня гигиены полости рта и протезов у лиц, страдающих
хроническими заболеваниями слюнных желез. Dosiagnenia biologii ta medycyny. 2012. 20 (2): 29-33.
13. Атмажов, И. Д., Бабов, Е. Д., Atmazhov, I. D., & Babov, Y D. (2001). Evaluation o f oral hygiene and den tures in individuals with chronic diseases o f salivary glands. The article is devoted to the actual problem of
dentistry— improving the quality o f prosthetic dentures o f persons suffer. Пародонтология , (1/2), 13.
353
Table 1.
Distribution of patients into groups taking part in the studies
A
kind
of Somatically
Patients
with Total
healthy persons CDSG
prosthetics
(subgroup A)
With
dentures
(subgroup
B)
With dentures and
application of the
preventive
methods
(subgroup C)
1 group - Whole cast bridge
prosthesis
12
11
9
35
2 group- Metal ceramic bridge
prosthesis
9
7
8
26
3 group- Whole cast ceramic
bridge prosthesis
8
6
8
22
354
Table 2
Biochemical indices of the saliva in patients with whole cast bridge prosthesis depending on
affection of the large salivary glands, DM±m _____________________
Indices studied
Without
gland With CDSG
diseases
Before
prosthetics
In 1 year
Osmolality, MOsm\kg H20
84.0±9.0
65.0±7.0
p<0.05
62.4±0.5
p<0.05
Nitrite concentration, mcmol\l
2.3±0.3
2.6±0.2
p<0.01
1.7±0.2
p>0.01
Phosphate concentration, mmol\l
3.5±0.2
3.7±0.4
p>0.05
6.7±0.6
p<0.01
1,=.40±0,05
1.89±0.10
p>0.05
2.09±0.07
p<0.01
Molecules of the middle mass,
k=254 nm
56.0±8.0
89.0±7.5
p 0.05
125±12
p<0.01
Molecules of the middle mass,
k=280 nm
83.0±9.0
102,0±7,5
p<0.05
137±13
p<0.05
Calcium concentration, mmol \l
Note: p - index of reliability of differences in comparison with a group A of somatically healthy
persons
Table 3
Biochemical indices in patients using metal-ceramic dentures depending on affection of the
large salivary glands, DM±m
355
With CDSG
Indices studied
Somatically
healthy persons
Metalceramic
dentures
96.2±8.5
Whole ceramic
dentures
107.9±4.5
p>0.05
Metalceramic
dentures
71.2±5.5
p<0.05
Whole
ceramic
dentures
86.2±3.3
p<0.05
Nitrite concentration, mcmol\l
2.1±0.2
2,7±0.1
p<0.05
2.6±0.4
p>0.05
2.0±0.1
p>0.05
Phosphate concentration, mmol\l
3.57±0.04
4.59±0.05
p<0.01
6.10±0.4
p<0.01
4.42±0.07
p<0.01
Calcium concentration, mmol \l
1.81±0.02
2.45±0.05
p<0.01
1.97±0.03
p<0,01
1.85±0.05
p>0.05
Molecules of the middle mass,
X=254 nm
54.5±3.0
46.2±2.0
p<0.05
90,5±4,0
p<0.01
69.5±1.0
p<0.01
Molecules of the middle mass,
X=280 nm
85.2±2.0
77.7±4.0
p>0.05
96.2±2.0
p<0.05
82.4±2.5
p>0.05
Osmolality,
MOsm\kg H20
Note: index of reliability of differences in comparison with a group with whole cast dentures.
356
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 357-368
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© TheAuthor (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any
noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in
any medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 30.05.2013. Revised: 30.09.2013. Accepted: 05.10.2013.
Special and physical fitness of footballers at age of 13
1
1
Mariusz Klimczyk, 2 Agata Klimczyk, 3 Łukasz Smolarz, 1Walery Zukow
Institute of Physical Culture, Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
Nicolaus Copernicus University, Torun, Poland
3 Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
Institute of Physical Culture,
Kazimierz Wielki University,
Bydgoszcz, Poland
ul. Sportowa 2
85-091 Bydgoszczy
tel./fax: 663089733, 052 37 67 910
e-mail: [email protected]
Abstract
The purpose of this study was analyzing the physical, special fitness of boys at the
age of thirteen years, trained soccer.
The study was conducted on the group of 20 boys aged 13 years training soccer in the
sports club "Legia" Chełmża.
The study was based on method for observing teaching. As a method of research was
used an assessment of physical development, physical and special fitness. Used basic
statistical methods.
It was found out that players with better fitness achieve better results in tests o f special
fitness.
Keywords: physical development, physical fitness, special fitness, football.
Introduction
The constant increase athletic performance is dependent on the circumstances o f the
process of training athletes at all phases is based on assumptions leading processes (Harre,
1994; Naglak, 1991; Sozanski, Zaporozhanow, 1993, and others).
357
Very important role in the sports training process plays complex control. The objective
is to demonstrate the possible preparation of totality of sports players, the character of work
practice and participate in sports. In order to accomplish this task using the appropriate
methods in research indicators which are relevant to the circumstances of individual sports
(Bulgakowa, 1986; Godik, 1988, Platonow, 1984). Process of the control, in addition to
physical fitness also includes a special assigned a specific discipline or sporting competition.
According to Talaga (1999 ) controlling the effects of training is defined as evaluating
and test the work made by the athletes conducted trainers and experts in the particular sport.
One of the methods of analysis and control the effects of training are the attempt of physical
fitness on the basis of specially designed tests. In football, most are evaluated - the level of
general fitness, special and emotional. Special Efficiency includes technical and tactical
performance. Good physical fitness footballers play key role in controlling the technical
"craft" football.
Naglak (2002) indicates that at the initial phase player applies organizational forms of
collective training, because their purpose is, inter alia, to determine suitability for a particular
team game (in this case football). For this purpose, the most often used in technical efficiency
tests include elements of the game such as: precision strikes, receptions and running the ball
(Talaga, 1999).
The aim of the study was the analysis of physical and special fitness of boys at the age
of thirteen years training soccer.
Materials and methods. Tests were performed on 20 athletes aged 13 years trained
soccer ball in the Sports Club "Legia" Chelmza. Players attended training for three years three
times a week, three times a week. Every unit of training lasted 60 minutes. Young players are
playing in the regional league footballers. The boys in school are followed a program of
physical education, 4 lessons hours per week with an accent to develope overall physical
fitness.
To demonstrate somatic features are used measurements of weight and height of body.
Body height was measured with an altimeter, weight with medical scales. The research was
conducted in a doctor's office.
To determine the body slenderness on examined boys were used Rohrer index calculated
by the following formula:
358
body weight in grams x 100
(body height in centimeters)
3
Using Kretschmer's typology according to the scale given by E. Curtius assumes that
individuals are characterized by a structure based on the indicator:
- X - 1.28 represent the leptosomatic type,
- 1.29 - 1.48 represent the athletic type,
- 1.49 - X represent pyknic type.
In order to determine the level of physical fitness were used "International Physical
Agility Test ICSPFT for people aged from 6 to 32 years," consisting o f eight trials.
1) The attempt of speed - running at 50 m (s).
2) The attempt of power (jumping ability) - the long jum p from standstill (cm).
3) The attempt of strength - running at 1000 m (s).
4) Measurement of the strength of hand - the dynamometer squeeze test (kg).
5) The attempt of the strength - Lifting the overhang on the shoulders (number).
6)The attempt of agility- shuttle run 4 x 10 m (s).
7) The strength of abdominal muscle - The sit-up from the lying position 30 seconds
8) the attempt of of flexibility - The lying waist bend forward (cm).
In the working used The Test of technical efficiency (for boys aged 10-14 years)
Jerzy Talaga (2006). This test consists of seven attempts of which were used the following
four:
•
foot juggling balls,
•
slalom shooting,
•
long-distance kick ,
•
target passing of the ball.
The tests were conducted according to the recommendations of the creator.
359
Before carrying out research thoroughly acquainted the players with the objectives of the
trial and the specific role played by the applicable tests in each cycle training. Players began
to try the dress sport - football.
Starting the test Was preceded by warm-up tests carried out by the coach. Time
measurement was done with a stopwatch with an accuracy of 0.1 seconds, weight of body
medical scales with an accuracy of 0.1 kg, body height with an altimeter.
The research results were evaluated and assigned to the number of points specified in the
tables compiled by the authors of the tests.
Achieved results of players in the research are subjected to statistical analysis referred to
the relevant formula:
a) arithmetic mean
X =
n
where:
■•' -The symbol of the arithmetic mean,
n - the number of results,
E - the sum of the results.
b) The average standard deviation.
where:
a - the average standard deviation,
. ■' - Arithmetic mean,
x - the result obtained by one person.
360
Results
A noticeable manifestation of human biological development is the construction of the
body, which contributes with the correct way to perform the physical activity.
Body type man is a component of several parameters. One of them is the height of the
body. This factor, which the vast majority of sports plays a very important role and because it
has a large influence on the choice of discipline and competitive sports for young people. In
the case of football, inter alia, determines the position of player on the court, or usefulness in
particular parts of the game.
On the ground of carried out measurements which schowed that the lowest height of the
body which has one of the tested 13-year-old boys is 145 cm, while UJ is the highest (171
cm). Average body height of the study group is 159.3 cm (Table 1, 2).
Body weight soccer players in many cases, plays a very important role, since it is affected
by, among other things, its strength, especially speed. Football is a game of contact, (where
weight plays a major role), but heavy weight has negative influences for example on agility
contestant For this reason should be such that the player can fulfill the tasks which will order
a coach ..
The minimum weight was one of the test (38 kg), whereas the biggest 80 kg another, with
the average examined 51.1 kg. (Table 1, 3).
Table 1. Height and weight 13-year-old players.
L.p.
Year of birth
The subjects
Height
of
body
Weight of body
(cm)
(kg)
1.
2000
A. L.
156
50
2.
2000
B. K.
169
55
3.
2000
C. A.
151
42
4.
2000
D. J.
156
50
5.
2000
G. O.
165
56
6.
2000
J. K.
167
50
7.
2000
K. M.
154
45
8.
2000
K. K
145
40
9.
2000
K. L.
162
48
361
10.
2000
K. J.
167
53
11.
2000
L. D.
148
38
12.
2000
M. O.
158
65
13.
2000
N. K.
160
80
14.
2000
P. J.
156
54
15.
2000
S. M.
160
49
16.
2000
U. J.
171
55
17.
2000
W. W.
157
46
18.
2000
Z. S.
165
50
19.
2000
Z. D.
160
45
20.
2000
Ż. K.
159
51
Table 2. Characteristics of body height with the examinated group of players.
Number of the subjects (n)
Min-Max (cm)
Average value (cm)
20
145-171
159,3
Table 3. Characteristic of body weight with the examinated group of players.
Number of the subjects (n)
Min-Max (kg)
Average value (kg)
20
38-80
51,1
Comparing these data with the research that conducted on a 13 year jumpers, pole vault
Klimczyk (2012), and Napierała (2008) in Kujawsko-Pomorskie Voivodeship on boys from
the countryside and the city, also of the same age, can be observed that the 13-year-old
players are taller than pole vaulter (Klimczyk: 13 years 159.19 cm), and also the boys from
the village (Napierała: 158.65 cm 13.5 years), whereas are lower than boys in town
(Napierała: 13.5 years 161 , 07). Players have a higher body mass both than pole vaulter
(Klimczyk: 13 years 43 kg) and boys from the town and the village, (Napierała 13.5
respectively - 49.54 kg, 48.65 kg).
Measurement of height and weight of body used to determine body type by Ernst
Kretschmer.
362
Football Players (of twenty) were characterized by the following type of body:
- leptosomatic - 14 players;
- athletic- 4 players;
- pyknic- 2 players.
Rohrer has the highest rate of N.K. (1.95) and lowest J.K. (1.07).
Average of indicator in the examined group was 1.31.
Analysis of physical fitness
Speed is a person's ability to perform the movements with minimal for the conditions
period of time (W.M. Zaciorski).
On the ground of the test it was found that the minimum value
of speed was 8.9 s (45
points), maximum 5.6 s (74 points), and average 63.20 points.
Power is defined as the ability of an individual to deliberately
of liberation maximum
force in the shortest possible time. Physically, this would be a product of force and velocity
(Wolanski, 1970). Power is measured by skokiem dosi^znym lub skokiem w dal z miejsca.
Power is measured by vertical jump or long jump from standstill.
Based on the carrying out test it was found that the furthest long jump from standstill
of D.J, 193 cm (57 points), and the shortest distance N.K. (140 cm) for which he received 34
points, with an average of 47.30 points group.
Stamina is the ability to prolonged exertion without reducing its efficiency. There are
general and special strength, The concept of the overall endurance mean strength in relation to
the prolonged exercise of moderate intensity, incorporating funkcioning most of the muscular
system. However in the concept of special endurance means the endurance in relation to a
define activity, sport discipline (Wolanski, 1970).
In determining the strength test should be stated that ran through the fastest 1000 m W.W.
190 s. (77 points), while the slowest N.K. 362 s (23 points), theteam average is 53.40 points.
Strength according to Wolanski (1970) is the ability to overcome resistance or countering
of muscular effort at the expense of its.
In the examines ability many times bent hands in the overhang on the stick, because
seven times the L.D. for whot he received 64 points, whereas seven players not perform even
363
one pull up on the stick (eg, M.O, N.K.) without getting for the test point. Point Average of in
terms of the group was 32.80 points.
Dynamometry. Based on the test it was found that the maximum value obtained G.O. 37
kg (62 points), and the lowest K. K. 13 kg (30 points) and the standard of group points is
42.85 points.
Agility According to W. Zaciorski (1970) is ability to adapt rapidly physical activity to
the requirement of the changing conditions.
In a test of agility consisting on the running 4 x 10 m the best time achieved C.A. (10.6 s)
receiving 62 points, while the weakest M.O. (13.7 sec) 35 pts. Average of team in this attempt
is 51.15 points.
The sit-up from the lying position in time 30 seconds give a solid opportunity to verify the
strength of abdominal muscle. On the ground of the test it was found that the most - 30 times
done this exercise W.W. obtained 60 points, and the least N.K. 15 times (30 points), and the
group average is 43.80 points.
Flexibility include inter alia, the ability to perform movements with large amplitude
(Wolanski, 1970).
Based on carried out the test it was found that the best result in this attempt reached B.K.
(11 cm) to give 63 points, while the weakest the L.D. (-15 Cm) 25 points. Whereas teams
average in this test in terms of point is 48.80.
Table 4. Classification Standards MTSF.
Level of efficiency
Numer of points
High
481 and more
Average
320 - 480
Low
319 and less
Statement of the results of the physical fitness examined footballers.
Group of 20 of players is characterized by the following level of physical fitness:
-
the average level of fitness obtained by 15 players,
-
low level of physical fitness - 4 players,
364
high level of physical fitness - 1 player.
Table 5. The result set of physical fitness in the study group points footballers.
Attempt
Number
Min
Max
The average
The
of
(pk t)
(pk t)
value
standard
examined
of
(pk t)
deviation
Speed
20
45
74
63,20
7,86
Power
20
34
57
47,30
6,14
Stamina
20
23
77
53,40
13,24
Strenght
20
0
64
32,80
24,66
Strenght-
20
30
62
42,85
7,56
Agility
20
35
62
51,15
7,05
Strenght-
20
30
60
43,80
7,03
20
25
63
48,80
9,35
hand muscle
abdominal
muscle
Nimbleness
Special analysis of efficiency
Foot juggling balls 30 s.
This
is
elementary
and
the
simplest form
of checks
technical
skill
player.
Based on carried out the test it was found that the lowest score (1 pt.) Received one of the
player, while the other received the largest number of five points. The average score of the
test was 2.6 points.
Slalom shooting
The main attempt whitch evaluating composure and control to the lead the ball by the
player and its capabilities to competition and dribbling.
365
As a result carried out of the test, it was observed that the minimum number of points in
the slalom ball with a shot (time) was 3, maximum 5 and the standard 4.3. However, in the
slalom with the ball with a shot (marksmanship) the minimum number of points scored was 0,
maximum 5, and average 2.7 points.
Long-distance kick
In addition to strength whitch a player has to put the ball in the strike need a proper stroke
technique, proper positioning of the foot to the ball.
Based on carried out the test it was found that the least number of points obtained by
footballer was 4, maximum 10 and average 8.6 points.
Target passing o f the ball
The marksmanship and accurate skills to cross
by the test player, demonstrate its
capabilities through which may be a good wingman.
The test showed that the minimum number of points in the trial consisting of cross balls to
the target have acquired one of the practitioner was 2, maximum 15, and the average 7.95
points.
The highest number of points in a special fitness test (35 points) reached Z.D., the second
result was achieved by W.W. (34 points) and the least because only 12 points scored by two
of players (K.J. and M.O.).
Table 6. The result set physical fitness tested special group of footballers.
Number
Attempt
Min
Max
of
Average
The
value
standard
deviation
subjects
20
1
5
2,6
1,62
Time
20
3
5
4,3
0,64
Marksmanship
20
0
5
2,7
1,76
long-distance kick
20
4
10
8,6
1,90
target passing of the ball
20
2
15
7,95
3,38
Foot juggling balls
30 s
slalom
shooting
366
A summarysation
Trials and controls tests are essential in directing and controlling the process of training at
various phases of training. Development study the biological, physical fitness and a special
young footballers contributing to the optimization of the training loads possibilities tailored to
individual exercisers, as well as determine their prognosis. Coach with a constant control over
the team in the form of test results may more effectively lead sports activities and observe the
proper development of motor skills. Tests shows the characteristics of players that are not so
apparent in the course of exercise training in daily units. They allow to perceive better
indywidual motor skills distinguishing one from another. The results show us that motor
characteristics and technical skills are at appropriate level, and what needs to be improved.
This approach gives the possibility to optimize the trainer program content in the micro and
macro cycles, resulting in improvement in the achievements of individual players.
Conclusions
- Physical tests presents that subjects the players have in the vast majority of the average level
of physical fitness.
- The team has achieved the highest average value in the speed and the lowest power.
- List of special fitness results showed that the team achieved a good result in the slalom with
the ball with a shot and hit the ball properly from a distance.
- Definitely less presented in juggling, accuracy in the slalom with the ball and cross to the
target (is list shows that many players on the team is struggling with the basic technical
elements on which to work on future training
- Players with better physical fitness perform better on tests of a special skills (eg W.W. in
physical fitness took first place / 484 points /, and a special second / 34 pts /).
- The overall efficiency of these young players is the basement of development of technical
efficiency.
- In the process of training of young players must remember not only the specific exercises
but also a suitable development of motor skills.
References
1. Arska - Kotlińska M., Bartz J.: Wybrane zagadnienia statystyki dla studiujących wychowanie fizyczne, Poznań
1993.
367
2. Bułgakowa N.Ż: Otbor i podgotowka junych pławcow. FiS, Moskwa 1986.
3. Godik M.A .: Sportiwnaja mietrologia . FiS, Moskwa, 1988.
4. Harre D. Training der Ausdauer. Trainingswissenschaft. Berlin: Sportverlag; 1994: 349-365.
5. Klimczyk Mariusz : Wyniki kontroli ja ko podstawa indywidualizacji szkolenia sportowego na przykładzie
skoku o tyczce . Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, 2012.
6. Naglak Z. M etodyka trenowania sportowca . Wrocław: AWF; 1991.
7. Naglak Z.: Indywidualizacja procesu treningowego uzdolnionego gracza warunkiem koniecznym jego
mistrzostwa , Rocznik Naukowy, Tom XI, s. 11-20, Wydawnictwo Uczelniane AWFiS, Gdańsk, 2002.
8. Napierała M.,: Środowiskowe uwarunkowania somatyczne i motoryczne a wiek rozwojowy dzieci i młodzieży,
Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2008 ss. 211.
9. Płatonow W.N.: Tieorija i mietodika sportiwnoj trenirowki. Wiszcz Szkołą, Kijów, 1984.
10. Sozański H. Zaporozhanow V. Kierowanie ja ko czynnik optymalizacji treningu . Warszawa: RCMSzKFiS;
1993.
11. Talaga J.: A B C młodego piłkarza, Zysk i S-ka, Poznań 2006.
12. Talaga J.: A tlas ćwiczeń piłkarskich, tom 1: Technika , Ypsylon, Warszawa 1999a.
13. Talaga J.: Piłka nożna. Program szkolenia dzieci i młodzieży , COS Warszawa 1999b.
14. Talaga J.: Sprawność fizyczna ogólna - testy , Zysk i S-ka, Poznań 2006.
15. Talaga J.: Sprawność fizyczna specjalna - testy , Zysk i S-ka, Poznań 2006.
16. Wolański N.: Rozwój biologiczny człowieka, PWN, Warszawa 1970.
17. Zaciorowski W.N.: Kształtowanie cech motorycznych sportowca , Sport i Turystyka,
Warszawa 1970.
Address for correspondence:
Institute o f Physical Culture
Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz
ul. Sportowa 2
85-091 Bydgoszczy
tel./fax: 663089733, 052 37 67 910
e-mail: [email protected]
368
Journal o f Health Sciences. 2013; 3 (9): 369-406
The journal has had 4 points in M inistry o f Science and H igher Education o f Poland param etric evaluation. Part B item 683.
© TheAuthor (s) 2013;
This article is published w ith open access at Licensee Open Journal System s o f Radom University in Radom , Poland
O pen Access
This article is distributed under the term s o f the Creative Com m ons Attribution Noncom m ercial License w hich perm its any noncom m ercial
use, distribution, and reproduction in any m edium , provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the term s o f the Creative Com m ons Attribution Non Com m ercial License
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich perm its unrestricted, non com m ercial use, distribution and reproduction in any
m edium , provided the w ork is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 30.05.2013. Revised: 30.09.2013. Accepted: 05.10.2013.
IMPLICATION OF HARMONY CONCEPTION FOR
QUANTITATIVE ESTIMATION OF PERFECTION OF
LIVING ORGANISMS
Применение концепции гармонии для количественной оценки совершенства
живых организмов
IL Popovych1,3, W Zukow2, YeZ Krugliy3, TA Korolyshyn1, VA Petrov3
И.Л. Поповыч1,3, В. Жуков2, Е.З. Круглий3, Т.А. Королышын1, В.А. Петров3
XOO Bogomolets Institute Physiology National Academy of Sciences of Ukraine, Kyiv,
Ukraine
И нститут физиологии им. А.А. Богомольца НАН Украины, Кыив
2Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
2Университет Казимира Великого, Быдгощ, Польша
3Ukrainian scientific research Institute Medicine of Transport, Odesa, Ukraine
3ГУ “УкрНИИ медицины транспорта” МЗО Украины, Одесса
Abstract
In the channel of conception of harmony of energy informative structure as a criterion of its
perfection the method of quantitative estimation of measure of harmony of the systems of organism
of animal and man is offered. Substantial distinctions are established between the indexes of
harmony of different groups of laboratory rats: intact, subject to acute or chronic stress without and
with the use of adaptogens; cows of different age-dependent groups; people with the different level
of anxiety, and also subject to influence of the structured water and prayer.
Keywords: harmony, adaptive and defensive systems, rats, cows, humans.
Резюме
В русле концепции гармонии энергоинформационной структуры как критерия ее
совершенства предложен метод количественной оценки меры гармонии систем организма
животных и человека. Констатированы существенные различия между индексами гармонии
разных групп лабораторных крыс: интактных, подверженных острому или хроническому
стрессу без и с применением адаптогенов; коров разных возрастных групп; людей с разным
уровнем тревожности, а также подверженных влиянию структурированной воды и молитвы.
Ключевые слова: гармония, приспособительно-защитные системы, крысы, коровы,
люди.
369
According to the concept o f C Shannon (1963) developed NP Suvorov and IG Suvorova (2003), the mathematical
treatment o f the harmony of any complex composite energy-structure - the technical or biological, including the body of
animals and humans - a single, unified, and also the principles of harmony and optimality criteria and the technical
excellence o f their biologic structures. Single universal criterion o f optimality and perfection is the maximum Harmon s
- the best internal and external harmony, which is equivalent to the maximum autocorrelation (p) and a minimum of
mutual correlation (r). For the first us in biology and medicine applied this concept to quantify the measure of harmony
Information composite neuroendocrine-immune morpho-functional system and metabolism in experimental animals and
humans.
The goal is achieved by means o f factor analysis (principal component analysis) (JO Kim, ChW Mueller, 1989), the
information field observed data o f individuals o f different groups. To calculate the coefficients o f the group p and r used
the extended matrix o f factor loadings, which contains the correlation o f clusters o f variables (oblique factors) with
secondary and primary factors.
In the first experiment (IL Popovich, 2011) used 58 rats, divided into 4 groups. Animals of the first group remain
intact, i.e. not subjected to any stress. Rats second (control) group for weeks soldered tap water and were then subjected
to an acute stress by placing 4 hours in cold water with limited movement. At the same time, the animals o f the other
two groups received before stress bioactive water Naftusia Truskavets having adaptogenic properties, or reference
adaptogen ginseng. Registration performance was carried out a day after the stress.
In the preparatory phase, it was found that all o f the information field o f 76 indicators o f leucopenia and
immunocytogramm blood, spleno- and thymocytogramm, neuroendocrine and metabolic status and the state of the
gastric mucosa o f rats intact group is condensed into 9 clusters o f variables in some way correlated with 11 factors
(Table 1), 93% o f the control group rats information thickened in a matrix o f 19 clusters, and 27 factors, and 100% of
the information treated animals Naftusia represent clusters 9 and 13 factors, and all the information field o f a reference
group o f rats reduced to seven clusters and 9 factors.
Table 1. Extended matrix of factor loadings. Correlation clusters variables (factors oblique) with the secondary
(S) and ^the primary (P) factors. Intact group.________ _______________________________________________________
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Cl
0 ,6 8
-0,22
-0,52
0 ,0 1
0 ,6 6
0,04
0,03
-0,33
-0,29
S1
S2
0 ,0 2
0,15
-0,06
-0,40
-0,16
-0,30
0,48
0,54
0,32
S3
0,73
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
S4
0 ,0 0
0,97
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
S5
0 ,0 0
0 ,0 0
0,85
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
S6
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0,92
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
S7
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0,73
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
S8
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0,95
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
P1
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,8 8
0 ,0 0
0 ,0 0
P2
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0,77
0 ,0 0
P3
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0 ,0 0
0,90
P9=0,856±0,030; r9o =0,058±0,016
Control group
pi 9 =0,693±0,019; r ,9 4 =0,053±0,006
Experimental group
P9=0,791±0,032; r№8 =0,071±0,015
The reference group
P7=0,783±0,068; r56=0,084±0,026
By definition, ideally harmonized system is characterized by maximum autocorrelation, ie when the coefficients of
correlation between the elements within the cluster is equal to 1, in combination with a minimum cross-correlation, i.e.
when the coefficients o f correlation between the elements o f different clusters are 0. Significantly, these criteria are
most matrix is approximated as intact rat group. The coefficient p (within) as the average of the coefficients on the
diagonal, was 0,856 ± 0,030, and the coefficient r (between) as the average of the other 90 factors o f a matrix - 0,058 ±
0,0 16.Consequently, the value o f (p-r) as a quantitative measure o f harmony is 0,798 ± 0,030.One day after the stress p
drops to 0,693 ± 0,019 (p <0,001) with no significant changes in r (0,053 ± 0,006), so that the measure of harmony
reduced to 0,640 ± 0,019 (20%), indicating our discovery disharmonizing acute stress effect.
Prophylactic use Naftusia minimizes drop p to 0,791 ± 0,032 (p> 0,1 relatively intact and <0.02 relative to the
control group), again almost without affecting r (0,071 ± 0,015), i.e. disharmonizing limits the effects o f stress by 13%
370
(to 0,720 ± 0,032). This ability o f the healing water is almost similar to that o f ginseng: p = 0,783 ± 0,068; r = 0,084 ±
0,026; (p-r) = 0,699 ± 0,068, which is a further testament to its adaptogenic properties identified in our previous studies,
which determine the Naftusia therapeutic efficacy in many diseases (IL Popovich, 2011).
A natural question arises: what is the physiological essence of harmony? Correlations screening showed the
following (Table 2).
Table 2. Correlation and regression analysis of the relationship between the index and the performance of
harmony morpho-functional systems and metabolism.________ _______________ ____________ ________ __________
r
±m
The determining variables
b
t
P
-0.52
-0.00257
0 .0 0 2 2 0
1.17
0.25
Segmented neutrophils were
0.46
0.00135
0.00275
0.49
0.63
Blood lymphocytes
0.45
0.00097
0.00082
1.18
0.24
Natural killer cell activity
Index SPSZH
-0.45
-0.08885
0.02772
3.21
0 ,0 0 2
-0.35
0 .0 0 0 2 2
0.00038
0.58
0.56
Cortizolemia
0.34
0.00051
0.00052
0.99
0.33
Plasma malon dialdehyde
0.32
0.03311
0.02069
1.60
0 .1 2
Cholesterol pre-P-and ß-lipoprotein
0.30
0.00461
0.00367
1.25
0 .2 2
Thymic lymphoblasts
The index of neutrophil killing
0.29
-0.00041
0.00065
0.36
0.53
a = 0.6771
0.2129
3.18
0,003
The standard error for the dependent variable: ±0,043; R=0,757; R2 =0,574; F(io,5)=6,33; p<10-5
A measure o f group harmony is directly correlated with blood lymphocytosis, the activity o f natural killer cells, the
level o f malondialdehyde, cholesterol, pre-p and p-lipoproteins, limfoblastosis thymus index and killing o f bacteria by
blood neutrophils and inverted - with the blood neutrophilia, an index of stress induced gastric mucosal injury (IGMI)
and cortizolemia.
On this basis, the multiple regression equations are derived, which allows calculation o f the individual indices
harmony, and the coefficients p and r.
"Factor" (fac) and "individual" (ind) values of harmony, p and r is closely tied in pairs (r = 0,75; 0,77 and 0.69,
respectively).Such connections cause the fundamental similarity o f patterns of information component (Figure 1):
disharmonizing effect o f stress and significant mitigation this effect under the conditions o f use as a preventive Naftusia
and ginseng.
It was found that individual index harmony correlates with the severity o f stress erosive and ulcerative lesions o f the
gastric mucosa is stronger than the group. It was revealed that the latter is also linked with other information indicators:
the index of stress interactions in the immune-neuroendocrine-metabolic (Ingham) and entropy thymocyitogramms
galaxy and is determined by their combined effect o f 44.4% (Table 3, Fig. 2).
Table 3. Correlation and regression analysis of the relationship between the severity of stress erosive and
ulcerative lesions of the gastric mucosa and information indicators of morphological and functional systems.
r
±m
The determining variables
b
t
P
Individual index harmony
-0,60
-3,810
0,780
4,88
=10-5
Tension index of interaction in the galaxy of Ingham
0,37
-0,142
0 ,1 2 2
1,16
0,25
Entropy timotsitogrammy
-0,29
-1,236
0,463
2,67
0 ,0 1
371
a=3,795
0,734
5,17
<10-5
The standard error for the dependent variable: ±0,19; R=0,666; R2 =0,444; Fp,54)=14,4; p<10-5
Fig. 2. The dependence of the severity of stress induced gastric mucosal injury (axis Z) on the index of harmony
(axis X) and stress index interaction between immune and neuroendocrine and metabolic parameters (axis Y).
□
I
□
I
□
I
□
I
I
I
I
0,028
I 0,105
0,182
I 0,26
0,337
I 0,414
0,491
I 0,568
I 0,646
I 0,723
I above
Z=14,84-40,1*X+0,91*Y+26,2*X2+0,12*XY-0,44Y2
In the second experiment (IL Popovich, 2011) in 30 rats by chronic stress simulated blocked transient
immobilization daily for a week. As a stress-limiting means used applications ozokerit - another healing factor
Truskavets. Applying a similar methodological approach, we state that in intact rats, the autocorrelation coefficient p is
0,884 ± 0,033, and the cross-correlation coefficient r betw een - 0,063 ± 0,016, therefore, the index o f the harmony H =
0,781 ± 0,033.Chronic stress reduces the last 15% - up to 0,660 ± 0,033, due to a greater extent, reduce p to 0,742 ±
0,033 and, to a lesser extent, increasing r betw een up to 0,082 ± 0,017.By the way, p and r betw een almost completely
reciprocal (r = -0,97).Mineral wax, compound to be delivered by chronic stress, limiting stressor disharmony to 0,723 ±
0,022 (p = 0,797 ± 0,022; r betw een = 0,074 ± 0,017).
In the third experiment (IL Popovic, 2008a) 60 animals we minimize chronic stress rat aversioned soldered Naftusia
normal and as a control - saline Naftusia analog, sodium chloride adjusted to isotony in the blood plasma, and tap water.
Analysis parameters harmony indicates that the group is the autocorrelation coefficient p in the intact group 0,857 ±
0,021, and the cross-correlation coefficient r betw een 0,062 ± 0,014, hence, the index root harmony H 0,795 ± 0,021.
Weekly brazing rats with tap water on a background o f daily unpleasant manipulation is accompanied by a
downward trend harmony index by 9% - to 0,725 ± 0,047, by reducing p to 0,794 ± 0,047 and increase to r betw een 0,069 ±
0,016. Natively I Naftusia water weakens the trend: p = 0,806 ± 0,034; r betw een = 0,070 ± 0,016; H = 0,736 ± 0,034.At
the same time, the isotonic saline analogue Naftusia p decreases to 0,562 ± 0,028, without affecting r betw een (0,060 ±
0,015), so that N falls by 37% (up to 0,502 ± 0,028).
Consequently, the loss o f native water hypotonic Naftusia and its organic matter leads to the appearance o f her
ability to cause disharmonizing effect on the informational component o f neuroendocrine-immune complex and
metabolism.
In keeping with the concept o f sanogenesis (AI Gozhenko, EA Gozhenko, 2007) revealed that the indices of
pathogenic effects o f chronic stress moderately and significantly inversely correlated with group autocorrelation
coefficient as a marker o f harmony, or substantially straight - with the cross-correlation coefficient as a marker
disharmony. At the same time, the effects o f stress indices sanogennic significantly or moderately tied to the severity
of disharmony neuroendocrine-immune complex and moderately inverse - a measure o f harmony.
In turn, the parameters o f harmony and synchronization are also closely linked.
It seems that the modulators o f both pathogenic and sanogennic compensatory and protective processes in
conditions o f chronic stress are the information parameters o f the "noise" (cross-correlation) and "uncertainty"
372
(entropy), whereas the expression o f de-synchronization o f the voltage and directly determines the extent o f pathogenic
metabolic and inverted - immuno pathogenic effects o f stress, but it sanogennic effects.
In the fourth experiment (IL Popovich, 2011) o f 38 rats, we have shown that the modulatory effects on the
neuroendocrine-immune complex and the metabolism o f bioactive water Naftusia with a different state o f its microflora
is significantly different, due to differently expressed and even multi-directional effects o f its organic matter xenobiotics, their transformation products o f microbes, microbial antigens and probiotics.
In this case, the autocorrelation coefficient (p) as a reflection of inner peace (within), ie relationships between the
indicators within each factor, accounting for the control 0,918 ± 0,031, under the influence o f the native Naftusia, ie
with live macrobiotic exhibits a tendency to decrease (0,869 ± 0,030), which deepens when used Naftusia devoid germs
by filtration to 0,820 ± 0,040 (p> 0,05), while naphtha containing microbes killed by U V radiation, causes a significant
reduction already p (up to 0,801 ± 0,029; p <0,02).At the same time, the cross-correlation coefficient (r), as a measure
of reverse outer harmony, i.e. Relations between measures o f different factors (between), showing a slight tendency to
increase.
As a result, the actual harmony o f the matrix o f indicators neuroendocrine-immune complex and metabolism under
the influence o f the native Naftusia shows a trend of deterioration: 0,806 ± 0,030 vs. 0,859 ± 0,031 in the control,
whereas amicrobic Naftusia affects the harmony, reducing N to 0,739 ± 0,040 (p <0,05) and comprising killed microbes
- even to 0,720 ± 0,029 (p <0,001), i.e. disharmonizing effects occur.
However, the effect o f sync detected as estimated from the lower average correlation module and coupling
coefficient indices.
Consequently, as disharmonizing and out o f sync Naftusia effects o f organic matter and stable products of their
microbial transformation slightly stronger antigens (bacterial lipopolysaccharide wall) and labile microbial products
potentiate their action out o f sync, but practically negate - disharmonizing.
Regarding another informational component - entropy - native Naftusia has entropy effect on leukocyte-and
thymocytogramm combined with a significant effect on proentropine splenocytogramm. Devitalization microflora
Naftusia accompanied by leveling its entropy effect on leucocytogramm, his reversion relatively thymocytogramm and
significant potentiation effect on proentropioned splenocytogramm, while the complete elimination o f microflora
proentropine minimizes the effect on splenocytogramm without affecting the other effects.
Screening o f correlation matrix index harmony neuroendocrine-immune complex and individual metabolism
parameters revealed a direct correlation o f the latter with a thickness o f fascicular (r = 0,51), glomerular (r = 0,39) and
reticular (r = 0,30) corticoadrenal zones lymphocyte content (r = 0,52), reticulocytes (r = 0,50) and macrophages (r =
0,28) in the spleen and thymus lymphocytes (r = 0,36), and phagocytic index in neutrophils (0, 46). Inverse correlations
are more numerous: a mineralocorticoid activity (r = -0,45), the content o f neutrophils in the spleen (r = -0,53),
eosinophils (r = -0,39), plasma cells (r = -0,28) in the thymus - prolymphocytes (r = -0,49), plasmacytoid (r = -0,42),
Hassall cells (r = -0,34) and lymphoblasts (r = -0,26), the serum - medium weight polypeptides (r = -0,39), lipids (r =
-0,35), urea (r = -0,34), p-(r = -0,31) and y-(r = -0,29) globulins, albumins (r = -0,28), as well as amylase (r = -0,45).
As a result, the canonical connection is very strong (Fig. 3):
R=0,995; R2=0,990; xW 110; A Prime=0,20; p<10-4.
Fig. 3. Nical canon relationship between harmony matrix neuroendocrine-immune complex and metabolism (Xaxis) and its individual characteristics (axis Y).)
Harmony
Consequently, the state o f neuroendocrine-immune complex metabolism and is determined by its harmony by
99.0%.
373
Spleno-entropy and thymocytogramm, in turn, tied to the inverse autocorrelation coefficient (r = -0,49 -0,47 i) and
right - with the cross-correlation coefficient (r = 0,32 i 0.54), which is consistent with a reflection of their uncertainty,
harmony and information noise conformity. In conducting the initial analysis found that the factor structure o f the
radical left gives the maximum load thymocytogramm entropy (r = 0,83), intermediate - splenocytogramm (r = 0,69)
and close to zero (r = -0,01) - leukocytogramm, a right radical structure formed reciprocal loads autocorrelation
coefficients (r = -0,97) and cross-correlation (r = 0,95).This canonical link visualized in Figure 4:
Fig. 4. Nical canon relationship between the parameters of harmony (X axis) and entropy (axis Y)
0
1,5
0
0
0
0
1,0
0
0
0
0,5
o
o
o
0
o
E ntro p y
c
0
0
0
-3
-2
o
o
t
0
Harmony
R=0,628; R2=0,394; x2№=23,6; A Prime=0,50; p<10-3.
Therefore, the harmony o f the matrix neuroendocrine-immune complex metabolism and determines the entropy of
immune organs o f 39.4%.
In the same vein were performed (IL Popovich, 2011) The clinical and physiological monitoring o f 37 children 10­
15 years old with a dysfunction o f neuroendocrine-immune complex caused by living in areas contaminated with
radionuclides, which arrived at the rehabilitation o f the resort Truskavets. One group received a standard set o f mud
treatment (SBTK), and the other - complete with fitoadaptogene (jen-shen or balm "Crimea").
The autocorrelation coefficient p, calculated on the basis o f a matrix o f factor loadings on 48 indicators on
admission was 0,76 ± 0,03, and the cross-correlation coefficient r between 0,11 ± 0,02, therefore, H = 0,65 ± 0,03.Under
the influence o f harmony SBTK index did not change (0,62 ± 0,04), as p (0,73 ± 0,04), and r between (0,11 ± 0,02).We
should assume this is due to a significant decrease in the entry-level harmony, against which the funds balneocomplex
ineffective. At the same time contribute to the growth index phytoadaptogen Harmony 0,64 ± 0,03 to 0,70 ± 0,03, by
increasing p to 0,74 ± 0,03 to 0,80 ± 0,03 with constant r between (0,10 ± 0,02 in the beginning and at the end of
treatment).
Another study (TA Korolishin, 2010) conducted a comparative study o f the parameters o f the matrix o f harmony
blood-immune and respiratory-circulatory status 120 cows meat breed Polessie 12 age groups - from infants to 6-7 year
olds.
It was found (Fig. 5) that the autocorrelation coefficient (rho) in newborn calves is only 0,666 ± 0,043, but already
on the third day, increasing to 0,779 ± 0,043, then steps like again drops to 0,710 ± 0,046 (on the 7th day) and 0,742 ±
0,047 (on day 14), reaching an absolute minimum (0,645 ± 0,030) on day 21 of life. In the future, the autocorrelation
increases dramatically - up to 0,796 ± 0,032 for a 30-day, leaving the dress and holding it until the end o f the third
month o f life (0,803 ± 0,039). Next, the autocorrelation and first fast (up to 0,738 ± 0,051 at the end o f the 6th month),
and then slowly (up to 0,731 ± 0,045 at the end o f the 10-11th week to 0,714 ± 0,036 at the end of the 18th month)
decreases, reaching second minimum. In old age stated long-term progressive increase in autocorrelation up to 0,732 ±
0,037 for 3-4 years and up to 0,800 ± 0,019 at 6-7 years o f life.
Fig. 5. Age dynamics of the autocorrelation coefficients s (rho), the cross-correlation (r) and harmony (H) matrix
of the blood-immune and respiratory-circulatory status of cows.
374
Screening o f the correlations with tibe other integral parameter has revealed its importance (for a sample o f 120
individuals o f the critical value of | r |> 0,18) an inverse dependence on the leukocytosis (r = -0,40), heart rate (r =
-0,34 ), relative content o f stab neutrophils (r = -0,31), respiratory rate (r = -0,27), rectal temperature (r = -0,26),
juvenile neutrophils content (r = -0,25) and myelocytes (r = -0,21) and direct dependence - from phagocytosis activity (r
= 0,29), serum bactericidal activity (r = 0,28), its content o f immunoglobulin (r = 0,27), diastolic blood pressure ( r =
0,25), the content o f B-lymphocytes (r = 0,26) and platelets (r = 0,21), and the natural logarithm of age in days (r =
0,33).
A canonical correlation analysis revealed that the combination o f these parameters determines the level of
autocorrelation by 21%: R = 0,459; R 2 = 0,211; x 2 = 27,1; p <March 10Cross-correlation coefficient in this study proved to be stable, fluctuating in different age groups in the range of
0,020 ^ 0,030, so that the age dynamics o f the index n harmony almost entirely congruent with that o f the
autocorrelation coefficient.
Almost similar and the correlation index harmony with the above parameters o f the body, and hence the canonical
correlation index harmony with their constellation, which determines its value by 21,4%: R = 0,462; R 2 = 0,214; x 2 =
27.5 ; p <March 10The contributions to the structure o f the canonical factorial radical selected parameters are ordered as follows:
leukocytosis (r = -0,89), heart rate (r = -0,69), stab neutrophils (r = -0,66), phagocytic activity (r = 0.58),
immunoglobulins (r = 0,57), serum bactericidal activity (r = 0,56), young neutrophils (r = -0,56) and respiratory rate (r
= -0,55).
So, cows age dynamics o f the index is the nature o f harmony complex sinusoid with the lows on the 1st and 21st
days o f life and maxima for 1-3rd month and 6-7-second period.
The next contingent to assess the level o f harmony consisted o f 36 men and 4 women, 25-63 years o f age (mean
age 45 ± 2 years), who were able to alcohol withdrawal. According to the severity o f withdrawal symptoms (assessed in
points on a scale o f CIWA-Ar), patients were divided into two groups: the threat o f delirium (21,5 ± 1,1 b) and delirium
(37,5 ± 1,7 b). Based on a matrix o f 60 parameters o f blood pressure, heart rate variability (by Bayes RM), vegetative
state (by AM Veen), anxiety (Spielberger by BH - Khanin YL), temperament (Ya Strelyau) and accentuation (by
Leonhard) indices were calculated p, r and N. It turned out that in the first group p was 0,789 ± 0,030, r - 0,059 ± 0,010,
H - 0,730 ± 0,030, whereas the second group 0.706 ± 0,030; 0,065 ± 0,010 and 0,641 ± 0,030 respectively, i.e. harmony
index patients with advanced delirium tremens was 12% (p <0,05) lower than that in individuals without it.
A strong negative correlation between the index o f the harmony and the severity o f withdrawal symptoms (CIWA)
(r = -0,79), which was to be expected, based on the principle o f forming comparison groups.However, it appeared that
significantly H (when n = 40 | r | > 0,45) correlated with systolic (r = 0,45) and diastolic (r = 0,44) blood pressure, heart
rate (HR) (r = -0,63), markers o f vagal tone - the standard deviation of RR-intervals (SDNN) (r = 0,54) and the total
power o f the spectrum of heart rate variability (TP) (r = 0,62), the stress index Baevsky (SIB ) (r = -0,63), and the
excitation force (FEP) (r = -0,66) and deceleration (r = -0,60) to shoot. Based on this correlation matrix is derived
multiple regression equation to calculate individual indices harmony H:
H=0,818-1,9*10-3*CIW A-7,1*10-4*HR+7,7*10-5*TP+2,6*10-5*SIB-10-3*FEP
R=0,887; R2=0,786; F(S,3)=25; p<10-5; m=±0,022
Such transformations allow to visualize the communication index harmony with the severity of withdrawal
symptoms (Fig. 6) and other registered neurophysiological parameters o f the body.
Fig. 6.The determination of the severity index harmony withdrawal.
375
H = 0 ,7 8 8 - 0 ,0 0 3 5 * C IW A
C o r r e la tio n : r = - 0 ,8 9
E
nro:
C IW A
It is clearly seen that the lower level of harmony in people with delirium is associated with a high stress index
Baevsky (Fig. 7) and heart rate (Fig. 8), but with lower values o f time (Fig. 9) and spectral (Fig. 10) markers o f vagal
tone - an important factor stress limited.
Fig. 7.The determination of the severity of the stress index harmony.
H = 0,742 - 0,0001*SIB
Correlation: r = -0,71
0,78
.
o
0,76 \
0,74
.
\
o
N.
'S .
o
0,72
°0
№
o°°
0,70
\
o
E
x
0 ,6 8
o
o
o
0
0 ,6 6
0,64
\
0
o
^
\
.. .... .
\
cK ,
0
o
0,62
■V...
V
O
■
......\
"
ON
\
0,60
0
200
400
600
800
1000
1200
SIB
Fig. 8. The determination of the index harmony heart rate.
376
o
1400
1600
1800
Regression
95% confid.
Fig. 9. The determination of the severity index harmony temporary marker vagal tone.
377
H = 0,576 + 0,005*SDNN
Correlation: r = 0,61
0,78
o
0,74
w
o
"\
0,72
Harmony
o
0,70
_________ /
O
o ,/•
/
O
o
¡¿V......... s:..
oJ> u /
y d
c
0 ,6 8
...
'■
o
/ .....s ........ >
0 ,6 6
o
...
o
0,64
O
/
0,76
/
0,62
0
K u l9
■
/ o
o
0
/
o
0,60
12
8
16
20
24
28
32
36
Regression
95% confid.
SDNN, ms
Fig. 10. The determination of the spectral index of the harmony severity marker vagal tone.
H = 0,620 + 0,00018*TP
Correlation: r = 0,70
'
'
0,78
\ i\ N
i\\
0,76
o
0,74
3
o
/
c
R-"
0,72
o
0
/
0.
c
V
...
....
0,70
/0 /"
o
E
r
/
0 ,6 8
o
0
0
V 'o
o
o
0 ,6 6
0,64
c/
0,62
/
/
X
o
°
o
9
°
o
0,60
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
Regression
95% confid.
TP, m sA2
However, a person in a state o f delirium is characterized by greater power o f the excitation central nervous system
(Fig. 11), and inhibition processes.
Fig. 11. The determination of the index harmony strength of excitation of CNS
378
H = 0,778 - 0,002*FEP
Correlation: r = -0,75
0,78
o
0,76
0,74
r
\ .
o
\" °
o
o
0,72
O s . . .............................
o '\
o
°0
o
o
E
o
0/
-—
0,70
^
° ,
o /
....
0 ,6 8
x
o
o
o
0,64
o
o
1 7
co/
/ £
/c
/
0 ,6 6
o
'"-q
o \
0,62
0
o
0,60
15
25
35
45
55
65
75
Regression
95% co n fid -
Force o f excitatory processes
The canonical correlation analysis shows that the index o f the harmony is determined by four parameters
neuropsychophysiological by 88% (Fig. 12).
Fig. 12. The canonical correlation index harmony with some neurophysiological parameters.
379
2,5
1,5
0,5
=
-0,5
-1, 5
-2,5
-2 ,5
-2 ,0
-1, 5
-1,0
-0 , 5
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
SIB, TP, HR, FEP
H=1,5*10-5*SIB + 10-5*TP - 10-4*HR - 1,4*10-3*FEP + 0,809
H=0,126*SIB + 0,406*TP - 0,489*HR - 0,534*FEP
R=0,937; R2=0,878; F(4,4)=63; / 2W=76; p<10-6; m=±0,015
So, delirium tremens and its accompanying shift sympathetic autonomic regulation, together with the
strengthening of processes activation and braking are disharmonizing factors regarding neuro- and psychophysiological processes.
At the next stage, the same contingent was rearranged based on the individual level o f reactive (situational) anxiety.
The first group consisted o f 9 persons with low (5 ^ 30 points on the scale o f the Spielberger-Hanin, an average o f 18 ±
3 b) the level o f anxiety, and the second - 27 persons with moderate (31 ^ 45 b) and 4 - high (48 ^ 54 b) reactive
anxiety level (an average o f 40 ± 1 b). The index N Harmony in the first group was found to be 0,652 ± 0,020, and in
the second -0,712 ± 0,022, ie 9% higher (p <0,05).
At the same levels o f trait anxiety were, respectively, 41 ± 3 and 51 ± b 1 b (p <0,01), emotionality - 17,0 ± 1,3 b
and b 11,4 ± 1,0 (p <0,01) , demonstrative -14,4 ± 0,9 b and b 10,4 ± 0,7 (p <0,01), hyperthimus - 16,7 ± 1,6 b and b
12,8 ± 1,0 (p = 0.05), the mobility o f excitation and inhibition - 50 ± 3 and 42 ± b 2 b (p <0,05), autonomic disturbances
on a subjective scale o f Wayne -31,3 ± 1,5 and 36,0 ± b 1, 3 b (p <0,05), on an objective scale o f Wayne - 34,3 ± 3,1 b
and b 40,4 ± 1,7 (p> 0,05), the sympathetic-vagal balance (LF / HF) - and 2,2 ± 0,7 1,2 ± 0,2 (p> 0,05), stress index
Baevsky - 299 ± 69 and 201 ± 21 (p> 0,05).
The maximum correlation index detected harmony H. By definition, the level o f reactive anxiety (RA) (r = 0,82), a
significant - the level o f trait anxiety (TA) (r = 0,51), moderate - the levels o f emotion (Em) (r = -0,43), demonstrative
(Dem) (r = -0,42), hypertimus (HT) (r = -0,30), the mobility o f nervous processes (Mob) (r = -0,30), autonomic
disorders on the subjective (V 1) (r = 0,29) and objective (V 2) (r = 0,27) and the index scale Wayne sympathetic-vagal
balance (LF / HF) (r = -0,32).
Based on the data obtained by the multiple regression equation to calculate individual indices harmony H:
H=0,662 + 2,3*10-3*RA - 10-3*TA - 1,2*10-3*Em - 3,9*10-4*Dem + 5,1*10-4*HT + 3,6*10-4*Mob
R=0,869; R2=0,754; F(6,3)=19,9; p<10-5; m=±0,014
Figure 13 shows that people with a low level o f reactive anxiety and characterized by a low level of harmony,
while moderate and high levels o f reactive anxiety accompanied by a progressive increase in the index of the harmony
of neuro- and psycho-physiological processes.
Fig. 13. The determination of the level of the index harmony reactive anxiety.
380
H = 0,634 + 0,0018*RA
Correlation: r = 0,95
0,75
0,73
c
o co'iy&
0,71
o °
0,69
0
2''
”*y / ./
0,67
0
o
o
....
0,65
0,63
0
10
20
30
40
o
Regression
95% confid.
o
Regression
95% confid.
60
50
Reactive anxiety
This position is, in principle, also valid on the level o f trait anxiety (Fig. 14).
Fig. 14. The determination of the index of harmony level of personal anxiety.
H = 0,620 + 0,0016*TA
Correlation: r = 0,58
0,73
o o
oo
o
s'
..0 "'
0/
O 0
3
(
0,71
\
°\
\
0,75
0
.....
o
'
0,69
o.... .............. °
...C>N^
0
ra
X
...
o
o.
o
o
0,67
o
0,65
° \
.
\
0,63
20
30
40
50
60
70
Trait anxiety
It seems that anxiety is a significant harmonizing factor.This is consistent with a higher level of activity o f some
parts o f the central nervous system in patients with high levels o f anxiety (D Tolkunov, D Rubin and LR Mujica-Parodi,
2 0 1 0 ).
On the other hand, the shift sympathetic autonomic regulation, the mobility of nervous processes and
psychophysiological disharmonizing accentuation o f personality are factors that determine the level o f harmony in the
aggregate, according to the data o f the canonical correlation analysis, by 48% (Fig. 15).
Fig. 15. The canonical correlation index harmony with some psycho- and neuro-physiological parameters.
381
3
2
->0
O
1
>c
o
E
0
0
oo„
ro
x
0
0
0 0
-1
°0
-2
-
3
-
2
-
1
0
1
2
3
7 parameters
H=-12,1*10 "4 *Em-8,75*10 "4 *Dem+8,2*10 "4 *V i -2,3*10 "4 *HT-4,3*10 "4 *Mob+5,5*10 "4 *V 2 -14,5*10 "4 *LF/HF+0,697
H=-0,438*Em - 0,231*Dem + 0,369*V i - 0,083*HT - 0,313*Mob + 0,346*V 2 - 0,062*LF/HF
R=0,696; R 2 =0,484; F (7,3)=4,3; / 2 m=22,8; p=0,002; m=±0,017
The final two studies are also conducted on one o f the authors. In the first experiment in the morning in a sitting
position first recorded the hardware-software complex "KardioLab HRV +" (HAI-Medica, Kharkov) electrocardiogram
(ECG) in II standard lead for 7 minutes and was carried out simultaneously with four 25-second recording o f the
electroencephalogram (EEG ) hardware-software complex "NeurOK" (HAI-Medica, Kharkov) monopolarly in 16 loci
(Fpl, Fp2, F3, F4, F7, F8, C3, C4, T3, T4, P3, P4, T5, T6, O1, O2) o f the International 10-20 system, with the reference
electrodes A and R ef to ear lobes.The author then made a sip o f water and sant water 1 minute recording o f ECG and
EEG was repeated. The next day, the experiment was repeated. A total o f 7 experiments, so that the analysis result
obtained from 7 ECGs and EEG records 28 before and after use sant water.
The subject o f the analysis were temporal and spectral parameters o f heart rate variability (HRV), and the
amplitude-frequency and spectral parameters o f the basic EEG rhythms (P, a, 0 and 5) at all loci.
Calculated on the basis o f index N Harmony at baseline was 0,640 ± 0,013, and after drinking water sant increased
to 0,679 ± 0,014, ie 6% (p <0,05).Moreover, H was positively associated with markers (correlates) vagal tone (pNN 50: r
= 0,45; TP: r = 0,45; SDNN: r = 0,40) and negatively - with markers o f sympathetic tone (LF / HF : r = -0,37; LFnu: r
= -0,28; AMo: r = -0,25) (for a given sample of the critical value o f | r |> 0,26).However, the observed positive
correlation index harmony with the P-index rate (IR-P: r = 0,31) and negative EEG its relationship with the spectral
power density o f p-rhythm in the left parietal (P3-P: r = -0,30 ) and left occipital (O1-P: r = -0,31) leads, as well as arhythm in the right parietal (P4-a: r = -0,32) abduction.
Multiple regression equation is:
H=0,53+2,9*10 -3 *pNN 5o+2,4*10 -5 *TP-0,014*LF/HF+1,3*10 -3 *IR-P-5,7*10 -5 *P3-P-5,1*10 -5 *O1-P-7,6*10 -5 *P4-a
R = 0,667; R 2 = 0,445; F (7,5) = 5,5; p = 0,0001; m = ± 0,016
The subsequent calculation o f the indices o f harmony for each o f the 56 registered EEG allows us to illustrate (Fig.
16), first, virtually stable state of harmony o f the nervous system during the initial 5-minute period ("negative" time),
and secondly, an abrupt rise Index o f harmony in the second minute after a sip o f water with sant holding it at that level
for a further 5 min period o f EEG recording.
Fig. 16. Levels of harmony to the nervous system ("negative" time) and after a sip of sant water.
382
H = 0,657 + 0,002*Time
Correlation: r = 0,64
95% confid.
Time, min
This experiment confirmed the previous findings about the harmonizing effect o f vagal regulatory influences and
disharmonizing - sympathetic, as illustrated by the data presented in Fig.17-20.
Fig. 17. The dependence of the index of the harmony of the total spectral power of heart rate variability.
H = 0,625 + 0,00003*TP
Correlation: r = 0,68
0,695
0,685
e
c
c
0,675
co
E
0,665 .
§
...
o _$3^
e
9
rVt .........................
o
0,655
0
0,645
0,635
.........
o
8
o
8
3
L/
........................ /*%........
0
0,625
500
o
700
900
1100
1300
1500
1700
Total pow er HRV, m sA2
Fig. 18. The dependence of the index of the harmony of the marker vagal tone.
383
Regression
95% confid.
H = 0,655 + 0,008*pNN50
Correlation: r = 0,674
0,695
0,685
0,675
co
0,665
E
0,655
0,645
0,635
0,625
-0,5
0,5
1,5
2,5
3,5
4,5
Regression
95% confid.
pNN50,%
Fig. 19. The dependence of the index of the harmony of the stressor index Baevsky.
H = 0,791 - 0,025*lnSIB
Correlation: r = -0,53
0,695
0,685
0,675
co
E
0,665
0,655
0,645
0,635
0,625
4,5
4,7
4,9
5,1
5,3
5,5
5,7
Regression
95% confid.
lnSIB
Fig. 20. The dependence of the index of the harmony of the index sympathetic-vagal balance.
H = 0,678 - 0,0175*LF/HF
Correlation: r = -0,55
95% confid.
LF/HF ratio
A lo n g w ith this, w e have id en tified w ith the le v e l o f harm ony series o f E E G (Fig. 21 and 2 2). T his is consisten t
w ith the iden tified w ou n d us (IL P o p o v y ch et al., 2 0 1 3 ) and other authors (H D C ritchley, 20 0 5 ; SC M atthew s et al.,
2004; S M O ppenheim er et al., 1996; A R Subhani et al., 20 1 2 ; Y i - Y u an T ang et al., 2 0 0 9 ) relationships b e tw een the
parameters o f the E E G and heart rate variability.
Fig. 21. The dependence of the index of the harmony of the average amplitude of the p-EEG rhythm.
H = 0,715 - 0,007*VBeta
Correlation: r = -0,51
0,695
0,685
°o
v
O O
°°° O
o
0,675
8o
co
E
0,665
o°
ox
°
o
Cu
D
'
0,655
O
CD
O O
o
o
o
o
0,645
CD
0,635
r
^
\
c
_......
W
o
0,625
6
7
8
9
10
11
12
Regression
95% confid.
Beta rhythm EEG, m V
Fig. 22. Harmony dependence index of the spectral power density of a-rhythm EEG right parietal locus.
H = 0,677 - 0,0002*P4-alpha
Correlation: r = -0,48
PSD P4-alpha, m cV A2/Hz
O n the w h o le, ju d g in g b y the results o f the can on ical correlation analysis, the le v e l o f harm ony o f the nervous
system is determ ined b y the state o f its parameters b y 97% (F ig. 2 3). O b viou sly, the last in flu en ced sant water.
Fig. 23. The canonical correlation index harmony with the parameters of the EEG and heart rate variability
in the conditions before and after the sant water.
HRV, EEG
H=2,4*10"5*TP+3,2*10"3*pNNS0-0,014*LF/HF-7,5*10"s*P4-a-2,1*10"4*01-P+0,663
H =0,472*TP+0,271*pNNS0-0,440*LF/HF-0,169*P4-a-0,339*O1-P
R=0,983; R2=0,966; F(s,s)=282; X2(S)=174; p<10-6; m=±0,003
T he apotheosis o f the research in th is vein , w e b e lie v e the study o f the in flu en ce o f the harm ony o f prayer. In the
author's experim ent, first for 3 m in E E G w as recorded 4 tim es, th en the author o f over 3 m inutes to m entally
pronounced the prayer "Our Father ..." and "Hail M ary ...", w h ile the recording o f E E G continued the p reviou s regim e.
Sun it held 7 sessio n s over tw o w eek s.
It w as found that prayer increases the in d ex o f the harm ony o f 0,6 4 1 ± 0 ,0 1 5 to 0 ,6 9 2 ± 0 ,0 2 0 , ie 8% (p < 0,05).O u r
c o n clu sio n is that, in principle, con sisten t w ith the latest v ie w s o n the effe c t o f prayer o n the brain (N euberg A .,
W aldm an M R , 2 0 1 3 ).
C orrelation an alysis fou n d that, in contrast to sant water, prayer m ediates its harm onizing effe ct o n the brain through
the activation of p-rhythm, as ev id en ced b y the p o sitiv e correlation in d ex harm ony w ith the in d ex p-rhythm (F ig. 24).
Fig. 24. The dependence of the index of the harmony of the index P-EEG rhythm.
H = -0,046 + 0,007*BRI
Correlation: r = 0,59
o
Regression
95% confid.
Beta-rhythm index, %
H ow ever, it w as fou n d a p o sitiv e a sso cia tio n w ith the N p o w er spectral density o f 0-rhythm o n the left prefrontal
abduction (r = 0 ,4 3 ).B o th parameters together dictate harm ony in d ex b y 51% (F ig. 25).
Fig. 25. The determination of the index harmony index p-rhythm and power spectral density Fp1-0-rhythm
EEG.
□
□
□
□
□
0 ,6 2 8
0 ,6 3 7
0 ,6 4 5
0 ,6 5 3
0 ,6 6 2
0,67
0 ,6 7 9
0 ,6 8 7
0 ,6 9 5
0 ,7 0 4
ab o v e
H=-0,039+0,007*P-RI(% )+0,0011*Fp1-e(^V7Hz)
R=0,71; R2=0,51; F(2,5)=27; p<10-5; m=±0,015
Fig. 26. The canonical correlation index harmony with the parameters of the EEG in the conditions before
and after the prayer.
2,0
1,5
1,0
0,5
> , 0,0
со
Е
га
X
-0,5
-1,0
-1,5
-2,0
-2,5
-2,5
-1,5
-0,5
0,5
1,5
2,5
EEG
Such a harm onizing effe c t o n E E G also provides p ow er spectral density 0-rhythm lo cu s T3 (r = 0 ,4 0 ) and a-rhythm
lo c i F3 (r = 0 ,4 3 ), F 4 (r = 0 ,4 1 ) and C3 ( r = 0 ,4 2 ), w hereas due to the in d ex o f the last harm ony lo c i param eter P3 and
O 1 w ere negative (r = -0,41 and -0,41).
A s a result, the jo in t determ ination o f the parameters listed E E G in d ex its harm ony w as 75% (Fig. 26 ). T his is
d ocum ented by the equations:
H=-O,171+8,6*1O"3*p-RI(%)+3,2*1O"4*Fp1-0(pV2/Hz)+3,1*1O"4*F3-a(pV2/Hz)+4,4*1O"4*C3-a(pV2/Hz)
+2,O*1O"4*F4-a(pV2/Hz)-9,4*1O"4*P3-a(%)-3,1*1O"5*O1-a(%)-8,9*1O"5*T3-0(pV2/Hz)
H=O,81*p-RI(%)+O,132*Fp1-0(pV2/Hz)-O,449*F3-a(pV2/Hz)+O,445*C3-a(pV2/Hz)+O,173*F4-a
(pV2/Hz)0.657.P3-a(%)-O,O13*O1-a(%)-O,O21*T3-0(pV2/Hz)
R=0,867; R2=0,752; F(8,s)=17,9; *2(8)=70; p<10"6
CONCLUSIONS
In line w ith the con cep t o f harm ony energy-structure as a criterion for its p erfection a m ethod o f quantitative
evalu ation m easures harm ony m orpho-functional system s o f anim als and hum ans are responsible for its p rotection from
adverse (stress) environm ental in flu en ces. T he m ethod is b a sed o n the factor an alysis o f the inform ation field observed
data m orpho-functional system s and the creation o f an expanded m atrix o f factor load in gs, w h ich are calculated o n the
b a sis o f the co effic ien ts o f autocorrelation and cross-correlation in d ex o f harm ony for a h om ogen eou s group o f
individuals.
W e noted the sign ifican t d ifferen ces b e tw een the in d ices harm ony o f the different groups o f rats: intact, subject to
acute or chronic stress w ith and w ithout the use o f to o ls stresslim iting (adaptogens) c o w s o f different age groups o f
children w h o receiv ed different treatm ent system s; adults w ith different le v e ls o f a lco h o l w ithdraw al syndrom e and
reactive anxiety, as w e ll as the author's con d ition s o f u se sant w ater and prayer.
R evealed sign ifican t correlations b e tw e e n the group in d ices harm ony w ith a num ber o f indicators o f
neuroendocrine-im m une c o m p lex and m etabolism , w h ich a llo w s u s to calculate individual in d ices harmony. H ow ever,
the observed relationship b e tw een the parameters o f harm ony w ith other inform ation parameters characterizing the
tim ing and entropy.
Practical application o f the m ethod a llo w s to quantitatively evaluate the integral co n d ition o f protective and
adaptive, and other b od y system s, the im pact o n th em o f variou s external and internal factors, and the e ffectiv en ess o f
therapeutic and preventive agents.
References
1.
Б аевский Р .М ., И ванов Г.Г. В ариабельность сер д еч н о го ритма: теоретич еские аспекты и возм ож н ости
клинического прим енения // Ультразвуковая и функциональная ди агн ости к а.-2001.-№ 3.-С . 1 06-127.
2.
В егетативны е р асстройства / П о д р ед. А .М . В ей н а .- М .: М И А .-2 0 0 3 .-7 5 2 с.
3.
Г ож енко А .И ., Г ож ен ко Е .А . С аноген ез - теоретическая осн ов а м едици нской р еабилитации // М едичн а
гвдролопя та р е а б ш т а щ я .-2 0 0 7 .-5 , № 2 .- С. 4-7.
4.
К оролиш ин Т .А . 1нтегральна оц ш ка гем аточ м ун н ого i цир куляцш но-ресш раторного с т а т у а в велико!
рогато! х у д о б и // М еди ч н а гiдрол огiя та р е а б ш т а щ я .-2 0 1 0 .-8 ,№ 4 .- С. 4 1 -6 1 .
5.
П оп ович 1.Л. С треслiм iтую чий адаптоген ний м ехан iзм б iол огiч н о! та л ^ в а л ь н о ! активностi вод и Н аф туся.К.: К о м п ’ю тер п р ес, 2 0 1 1 .-3 0 0 с.
6.
П рактическая психоди агностика. М етоди к и и тесты .-С амара: И зд. Д о м “Б ахрах” , 1998.-С . 2 2 -3 0 , 5 9 -6 4 , 2 7 4 ­
281.
7.
С уворов Н .П ., С уворова И.Г. В в ед ен и е в к осм отеор и ю .- Харьков: И здатель Ш уст А .И ., 2 0 0 3 .-1 7 2 с.
s.
K im J.O., M u eller Ch.W . F actor analysis: statistical m ethods and practical issu es (elev en t printing, 1986) //
Ф акторный, дискриминантны й и кластерны й анализ: П ер с англ. / П о д ред. И .С . Е ню кова.- М.: Ф инансы и
статистика, 19 8 9 .- С. 5-77.
9.
Shannon С. Р аботы по теор и и инф орм атики и кибернетики / П ер с англ.- М .: И зд -в о иностран. лит-ры, 1 9 6 3 .­
329 с.
10.
C ritchley H .D . N eural m ech an ism s o f autonom ic, a ffectiv e, and cog n itiv e integration // J. Comp. N e u ro l.-2 0 0 5 .4 93.-Р . 154-166.
11. H eart R ate V ariability. Standards o f M easurem ent, P h y sio lo g ica l Interpretation, and C linical U se. T ask F orce o f
E S C and N A S P E // C ircu lation .-1996.-93, N o .5 .-P . 10 4 3 -1 0 6 5 .
12.
M atthew s S.C ., Paulus M .P ., Sim m ons A .N . et al. F unctional su b d ivision w ith anterior cingulate cortex and their
relationship to autonom ic nervous sy stem fu n ctio n .-N eu ro im a g e.-2 0 0 4 .-2 2 , N o .3 .-P . 11 5 1 -1 1 5 6 .
13. N eu b erg A ., W aldm an M .R . Как Б ог влияет на ваш мозг: Р еволю ци онны е открытия в ней р оби ологи и / П ер. с
англ. У. С апциной.-М .: Э ксм о, 2 0 1 3 .- 5 7 6 с.
14. O ppenheim er S.M ., K ed em G. and M artin W .M . L eft-insular cortex lesio n s perturb cardiac autonom ic tone in
hum ans // Clin. Auton. R es.-1 9 9 6 .-6 .-P . 131-140.
15. P o p o v y ch I.L., L u k o v y ch Y u .S ., K orolysh yn T .A ., B arylyak L .G ., K ow alsk a L .B ., Z u k ow W . R elation sh ip b etw een
the parameters heart rate variability and background E E G activity in healthy m en // Journal o f H ealth S c ie n c e s.-2 0 1 3 .3, N o 4 .- P. 2 1 7 -2 4 0 .
16.
Subhani A .R ., L ikun X . and S aeed M alik A . A sso tia tio n o f autonom ic nervous sy stem and E E G scalp potential
during playing 2 D Grand Turism o 5 // Conf. Proc. IEEE Eng. M ed. B io l. S o c.-2 0 1 2 .-P . 3 4 2 0 -3 4 2 3 .
17. T olk unov D ., R ubin D . and M ujica-Parodi L.R. P ow er spectrum scale invariance quantifies lim b ic d ysregulation in
trait anxious adults u sin g fM RI: adapting m ethods o p tim ized for characterizing autonom ic d ysregulation to neural
dynam ic tim eseries // N eu ro im a g e.-2 0 1 0 .-5 0 , N o .1 .-P . 72.
18.
Y i-Y u a n Tang, Y in gh u a M a, Y a x in F an et al. Central and autonom ic nervous sy stem interaction is altered b y short­
term m editation // Proc. N atl. A cad. Sci. U S A .-2 0 0 9 .-1 0 6 , N o .2 2 .-P . 8 8 6 5 -8 8 7 0 .
Согласно с концепцией С. Shannon (1963), развитой Н.П. Суворовым и И.Г. Суворовой (2003), математическая трактовка гармонии любой сложной составной
энергоинформационной структуры - технической или биологической, в том числе организма животных и человека, - единая, также едины и принципы гармонии и критерии
оптимальности технических и совершенства биологических структур. Единым универсальным критерием оптимальности и совершенства является максимум гармонии - наилучшая
внутренняя и внешняя гармонии, что эквивалентно максимуму автокореляции (р) и минимуму взаимной кореляции (г). Нами впервые в биологии и медицине применена данная
концепция для количественной оценки меры гармонии информационных составных нейроэндокринно-иммунной морфо-функциональной системы и метаболизма экспериментальных
животных и людей.
Цель достигнута путем проведения факторного анализа (метод главных компонент) (Kim J.O., Mueller Ch.W., 1989) информационного поля зарегистрированных показателей особей
разных групп. Для вычисления групповых коэффициентов р и г использована расширенная матрица факторных нагрузок, содержащая корреляции кластеров переменных (косоугольных
факторов) со вторичными и первичными факторами.
В первом эксперименте (Попович 1.Л., 2011) использовано 58 крыс, разделенных на 4 группы. Животные первой группы оставались интактными, т.е. не подвергались никаким
воздействиям. Крысы второй (контрольной) группы в течение недели напаивались водопроводной водой, а затем были подвергнуты острому стрессу путем помещения на 4 часа в
холодную воду с ограничением передвижений. В то же время животные двух остальных групп перед стрессом получали биоактивную воду Нафтуся курорта Трускавец, обладающую
адаптогенными свойствами, или эталонный адаптоген жень-шень. Регистрацию показателей осуществляли через сутки после стресса.
На подготовительном этапе было выяснено, что все информационное поле 76 показателей лейко- и иммуноцитограмм крови, сплено- и тимоцитограмм, нейроэндокринного и
метаболического статусов, а также состояния слизистой желудка крыс интактной группы конденсируется в 9 кластеров переменных, в той или иной мере коррелирующих с 11 факторами
(табл. 1); 93% информации крыс контрольной группы сгущено в матрицу из 19 кластеров и 27 факторов; 100% информации животных, получавших Нафтусю, представляют 9 кластеров и
13 факторов, а все информационное поле крыс эталонной группы редуцируется до 7 кластеров и 9 факторов.
Таблица 1.
Расширенная матрица факторных нагрузок. Корреляции кластеров переменных (косоугольных факторов) со вторичными (S) и первичными (Р) факторами.
Интактная группа
Cl
S1
S2
S3
S4
S5
S6
S7
S8
P1
P2
P3
1
0,68
0,02
0,73
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
2
-0,22
0,15
0,00
0,97
3
-0,52
-0,06
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,85
4
0,01
-0,40
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,92
5
0,66
-0,16
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
р9=0,856±0,030; Г90=0,058 ±0,016
Контрольная группа
р19=0,693±0,019; Г494=0,053 ±0,006
Опытная группа
р9=0,791±0,032; Гю 8=0,071 ±0,015
Эталонная группа
р7=0,783±0,068; г56=0,084 ±0,026
0,73
6
0,04
-0,30
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,95
7
0,03
0,48
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,88
8
-0,33
0,54
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,77
9
-0,29
0,32
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,90
По определению, идеально гармонизированная система характеризуется максимальной автокореляцией, т.е. когда коэффициенты корреляции между элементами внутри кластера
равны 1, в сочетании с минимальной взаимной корреляцией, т.е. когда коэффициенты корреляции между элементами разных кластеров равны 0. Знаменательно, что к этим критериям в
наибольшей мере приближена матрица именно интактной группы крыс. Коэффициент р (within) как среднее коэффициентов, размещенных по диагонали, составил 0,856±0,030, а
коэффициент г (between) как среднее остальных 90 коэффициентов матрицы - 0,058±0,016. Следовательно, величина (р-r) как количественная мера гармонии равна 0,798±0,030. Через
сутки после стресса р падает до 0,693±0,019 (p<0,001) при отсутствии существенных изменений г (0,053±0,006), так что мера гармонии уменьшается до 0,640±0,019 (на 20%),
свидетельствуя об открытиинами дисгармонизирующего эффекта острого стресса.
Профилактическое употребление Нафтуси минимизирует падение р до 0,791±0,032 (p>0,1 относительно интактной и <0,02 относительно контрольной группы), опять же почти не
влияя на г (0,071±0,015), т.е. ограничивает дисгармонизирующее действие стресса на 13% (до 0,720±0,032). Эта способность целебной воды практически аналогична таковой жень-шеня:
р=0,783±0,068; г=0,084±0,026; (р-г)=0,699±0,068, что является дополнительным свидетельством ее адаптогенных свойств, выявленных в наших предыдущих исследованиях, которые и
определяют лечебную эффективность Нафтуси при многих заболеваниях (Попович 1.Л., 2011).
Возникает естественный вопрос: какова же физиологическая сущность гармонии? Скрининг корреляционных связей показал следующее (табл. 2).
Таблица 2.
Корреляционно-регрессивный анализ связей между индексом гармонии и показателями морфо-функциональных систем и метаболизма
Детерминирующие переменные
Сегментоядерные нейтрофилы крови
Лимфоциты крови
Активность натуральных киллеров
Индекс СПСЖ
Кортизолемия
Малоновый диальдегид плазмы
Холестерин пре-в- и в-липопротеидов
Лимфобласты тимуса
Индекс киллинга нейтрофилов крови
r
-0,52
0,46
0,45
-0,45
-0,35
0,34
0,32
0,30
0,29
b
-0,00257
0,00135
0,00097
-0,08885
0,00022
0,00051
0,03311
0,00461
-0,00041
а=0,6771
±m
0,00220
0,00275
0,00082
0,02772
0,00038
0,00052
0,02069
0,00367
0,00065
0,2129
t
1,17
0,49
1,18
3,21
0,58
0,99
1,60
1,25
0,36
3,18
Р
0,25
0,63
0,24
0,002
0,56
0,33
0,12
0,22
0,53
0,003
Стандартная ошибка для зависимой переменной: ±0,043; R=0,757; R2=0,574; F(10,5)=6,33; р<10-5
Мера групповой гармонии прямо коррелирует с лимфоцитозом крови, активностью природных киллеров, уровнем малонового диальдегида, холестерина пре-в и в-липопротеидов,
лимфобластозом тимуса и индексом киллинга бактерий нейтрофилами крови и инверсно - с нейтрофилезом крови, индексом стрессорных повреждений слизистой желудка (СПСЖ) и
кортизолемией.
lo ty W r ) f c K O W i)ira :ł i t b t ^ e ) £ C itb ® ^ e ) n n ł ł a m y i s c
□I r a r a
П Н ЗерЕ
ПН С р с
Ь ап зу Ш
Ш Ж +рс
На этой основе выведены уравнения множественной регрессии, что делает возможным рассчет индивидуальных индексов гармонии, а также коэффициентов р и г.
"Факторные" (fac) и "индивидуальные" (ind) величины гармонии, р и г тесно повязаны попарно (г=0,75; 0,77 и 0,69 соответственно). Такие связи обуславливают принципиальную
схожесть паттернов информационных составных (рис.1): дисгармонизирующий эффект стресса и существенное смягщение этого эффекта при условиях превентивного употребления как
Нафтуси, так и жень-шеня.
Оказалось, что индивидуальный индекс гармонии коррелирует с тяжестю стрессорных эрозивно-язвенных повреждений слизистой желудка сильнее, чем групповой. Выявлено, что
последняя связана также с другими информационными показателями: индексом напряжения взаимодействия в иммунно-нейроэндокринно-метаболической (ИНЭМ) плеяде и энтропией
тимоцитограммы и детерминируется их совместным влиянием на 44,4% (табл. 3, рис. 2).
Таблица 3.
Корреляционно-регрессивный анализ связей между тяжестю стрессорных эрозивно-язвенных повреждений слизистой желудка и информационными показателями морфо­
функциональных систем
Детерминирующие переменные
Индивидуальный индекс гармонии
Индекс напряжения взаимодействия в ИНЭМ плеяде
Энтропия тимоцитограммы
r
-0,60
0,37
-0,29
b
-3,810
-0,142
-1,236
а=3,795
±m
0,780
0,122
0,463
0,734
t
4,88
1,16
2,67
5,17
р
=10-5
0,25
0,01
<10-5
Стандартная ошибка для зависимой переменной: ±0,19; R=0,666; R2=0,444; F(3,54)=14,4; р<10-5
Рис. 2. Зависимость тяжести стрессорных повреждений слизистой желудка (ось Z) от индекса гармонии (ось X) и индекса напряжения взаимодействия иммунных и
нейроэндокринно-метаболических показателей (осьY)
Z=14,84-40,1*X+0,91*Y+26,2*X2+0,12*XY-0,44Y2
^я
^я
□
□
□
□
□
^я
^я
ия
ия
0,028
0,105
0,182
0,26
0,337
0,414
0,491
0,568
0,646
0,723
above
Во втором эксперименте (Попович 1.Л., 2011) на 30 крысах моделировали хронический стресс путем их кратковременной ежедневной иммобилизации в течение недели. В качестве
стресс-лимитирующего средства использовали аппликации озокерита - другого целебного фактора курорта Трускавец. Применив аналогичный методический подход, мы констатируем,
что у интактных крыс коэффициент автокорреляции р составляет 0,884±0,033, а коэффициент взаимной корреляции r between ■ 0,063±0,016, следовательно, индекс гармонии Н=0,781±0,033.
Хронический стресс снижает последний на 15% - до 0,660±0,033, за счет, в большей мере, снижения р до 0,742±0,033 и, в меньшей мере, повышения r between до 0,082±0,017. К слову, р и
r between практически полностью реципрокны (r=-0,97). Озокерит, апплицируемый на фоне хронического стресса, ограничивает стрессорную дисгармонию до 0,723±0,022 (р=0,797±0,022;
Tbetween=0,074±0,017).
В третьем эксперименте (Попович 1.Л., 2008а) на 60 животных мы с целью минимизации хронического аверсионного стресса крыс напаивали Нафтусей обычной, а в качестве
контроля - солевым аналогом Нафтуси, доведенным хлоридом натрия до изотонии с плазмой крови, а также водопроводной водой.
Анализ параметров гармонии свидетельствует, что групповой коэффициент автокорреляции р составляет в интактной группе 0,857±0,021, а коэффициент взаимной корреляции
r between 0,062±0,014, следовательно, индекс гармонии Н равен 0,795±0,021.
Недельное напаивание крыс водопроводной водой на фоне ежедневных неприятных манипуляций с ними сопровождается лишь тенденцией к снижению индекса гармонии на 9%
- до 0,725±0,047, за счет снижения р до 0,794±0,047 и повышения r between до 0,069±0,016. Нативная вода Нафтуся ослабляет эту тенденцию: р=0,806±0,034; r between=0,070±0,016;
H=0,736±0,034. В то же время изотонический солевой аналог Нафтуси уменьшает р до 0,562±0,028, не влияя на r between (0,060±0,015), так что Н падает на 37% (до 0,502±0,028).
Следовательно, лишение нативной воды Нафтуся гипотоничности и ее органических веществ приводит к появлению у нее способности вызывать дисгармонизирующий эффект на
информационную составляющую нейроэндокринно-иммунного комплекса и метаболизма.
В русле концепции саногенеза (Гоженко А.И., Гоженко Е.А., 2007) выявлено, что индексы патогенных эффектов хронического стресса умеренно и значительно инверсно
коррелируют с групповым коэффициентом автокорреляции как маркером гармонии, или значительно прямо - с коэффициентом взаимной корреляции как маркером дисгармонии. В то
же время индексы саногенных эффектов стресса значительно или умеренно повязаны с выраженностью дисгармонии нейроэндокринно-иммунного комплекса и умеренно инверсно - с
мерой гармонии.
В свою очередь, параметры гармонии и синхронизации тоже тесно взаимосвязаны.
Создается впечатление, что модуляторами как патогенных, так и саногенных компенсаторно-защитных процессов в условиях хронического стресса выступают информационные
параметры "шума" (взаимной корреляции) и "неопределенности" (энтропии), тогда как выраженность напряжения и десинхронизации прямо детерминирует меру патогенных
метаболических и инверсно - патогенных иммунотропных эффектов стресса, но не саногенных его эффектов.
В четвертом эксперименте (Попович 1.Л., 2011) на 38 крысах нами показано, что модулирующее влияние на состояние нейроэндокринно-иммунного комплекса и метаболизма
биоактивной воды Нафтуся с разным состоянием ее микрофлоры существенно различно, что обусловлено разновыраженными и даже разнонаправленными эффектами ее органических
веществ-ксенобиотиков, продуктов и х трансформации микробами, микробных антигенов и пробиотиков.
При этом коэффициент автокорреляции (р) как отражение внутренней гармонии (within), т.е. взаимосвязей м ежду показателями в пределах каждого отдельного фактора, составляя в
контроле 0,918±0,031, под влиянием нативной Нафтуси, т.е. с живой микрофлорой, проявляет лишь тенденцию к снижению (0,869±0,030), которая углубляется при употреблении
Нафтуси, лишенной микробов путем фильтрования, до 0,820±0,040 (p>0,05), тогда как Нафтуся, содержащая микробы, убитые УФ-облучением, вызывает уже существенное снижение р
(до 0,801±0,029; p<0,02). В то же время, коэффициент взаимной корреляции (r), как обратная мера внешней гармонии, т.е. связей между показателями разных факторов (between),
проявляет слабую тенденцию к росту.
В итоге собственно гармония матрицы показателей нейроэндокринно-иммунного комплекса и метаболизма под влиянием нативной Нафтуси проявляет лишь тенденцию к
ухудшению: 0,806±0,030 против 0,859±0,031 в контроле, тогда как безмикробная Нафтуся ухудшает гармонию, снижая Н до 0,739±0,040 (p<0,05), а содержащая убитые микробы - даже
до 0,720±0,029 (p<0,001), т.е. имеют место дисгармонизирующие эффекты.
Вместе с тем, обнаружен также десинхронизирующий эффект, оцененный по снижению среднего модуля корреляций и коэффициента сопряжения показателей.
Следовательно, как дисгармонизирующий, так и десинхронизирующий эффекты органических веществ Нафтуси и стабильных продуктов их микробной трансформации
незначительно усиливаются антигенами (липополисахаридами микробной стенки), а лабильные продукты жизнедеятельности микробов потенцируют их десинхронизирующее действие,
но практически нивелируют - дисгармонизирующее.
Относительно еще одной информационой составляющей - энтропии - нативная Нафтуся оказывает негэнтропийные эффекты на лейко- и тимоцитограммы в сочетании со
значительным проэнтропийным эффектом на спленоцитограмму. Лишение жизнеспособности микрофлоры Нафтуси сопровождается нивелированием ее негэнтропийного эффекта на
лейкоцитограмму, его реверсией относительно тимоцитограммы и существенной потенциацией проэнтропийного эффекта на спленоцитограмму, тогда как полное устранение
микрофлоры минимизирует проэнтропийный эффект на спленоцитограмму, не влияя на другие эффекты.
Скрининг корреляционных связей индекса гармонии матрицы нейроэндокринно-иммунного комплекса и метаболизма с отдельными показателями последнего выявил прямую
корреляцию с толщиной фасцикулярной (r=0,51), гломерулярной (r=0,39) и ретикулярной (r=0,30) кортикоадреналовых зон, содержанием лимфоцитов (r=0,52), ретикулоцитов (r=0,50) и
макрофагов (r=0,28) в селезенке и лимфоцитов в тимусе (r=0,36), а также фагоцитарным индексом нейтрофилов (0,46). Инверсные корреляционные связи более многочисленны: с
минералокортикоидной активностью (r=-0,45), содержанием в селезенке нейтрофилов (r=-0,53), эозинофилов (r=-0,39), плазмоцитов (r=-0,28), в тимусе - пролимфоцитов (r=-0,49),
плазмоцитов (r=-0,42), телец Гассаля (r=-0,34) и лимфобластов (r=-0,26), в сыворотке - среднемолекулярных полипептидов (r=-0,39), липидов (r=-0,35), мочевины (r=-0,34), f>-(r=-0,31) и у(r=-0,29) глобулинов, альбуминов (r=-0,28), а также с активностью амилазы (r=-0,45).
В итоге каноническая связь оказывается очень сильной (рис.3):
R=0,995; R2=0,990; х2(24)=110; Л Рг1те=0,20; р<10-4.
Рис. 3. Каноническая связь между гармонией матрицынейроэндокринно-иммунного комплекса и метаболизма (осьХ) и его отдельными показателями (осьУ)
Следовательно, состояние нейроэндокринно-иммунного комплекса и метаболизма детерминируется его гармонией на 99,0%.
Энтропии сплено- и тимоцитограмм, в свою очередь, повязаны инверсно с коэффициентом автокорреляции (г=-0,49 i -0,47) и прямо - с коэффициентом взаимной корреляции
(г=0,32 i 0,54), что согласуется с отражением ими неопределенности, гармонии и информационного шума соответствено. При проведении канонического анализа обнаружено, что на
Н а гтоп у
факторную структуру левого радикала максимальную нагрузку дает энтропия тимоцитограммы (г=0,83), промежуточную - спленоцитограммы (г=0,69) и близкую к нулю (г=-0,01) лейкоцитограммы, а структура правого радикала сформирована реципрокными нагрузками коэффициентов автокорреляции (г=-0,97) и взаимной корреляции (г=0,95). Эта каноническая
связь визуализирована на рис.4:
Рис. 4. Каноническая связь между параметрами гармонии (ось Х) и энтропией(ось У)
Нагтопу
R=0,628; R2=0,394; ¡(2«=23,6; ЛРг1те=0,50; р<10-3.
Следовательно, гармония матрицы нейроэндокринно-иммунного комплекса и метаболизма детерминирует энтропию иммунных органов на 39,4%.
В том же русле были проведены (Попович 1.Л., 2011) клинико-физиологические наблюдения за 37 детьми 10-15 лет с дисфункцией нейроэндокринно-иммунного комплекса,
вызванной проживанием на территориях, загрязненных радионуклидами, которые прибыли на реабилитацию на курорт Трускавец. Одна группа получала стандартный
бальнеотерапевтический комплекс (СБТК), а другая - дополненный фитоадаптогенами (жень-шенем или бальзамом “Крымский”).
Коэффициент автокорреляции р, рассчитанный на основе матрицы факторных нагрузок 48 показателей, при поступлении составил 0,76±0,03, а коэффициент взаимной корреляции
гь<йшееп 0,11±0,02, следовательно, Н=0,65±0,03. Под влиянием СБТК индекс гармонии не изменялся (0,62±0,04), как и р (0,73±0,04), и гь^шееп (0,11±0,02). Следует полагать, это обусловлено
значительным снижением начального уровня гармонии, против которого средства бальнеотерапии неэффективны. В то же время фитоадаптогены содействовали росту индекса гармонии
от 0,64±0,03 до 0,70±0,03, за счет повышения р от 0,74±0,03 до 0,80±0,03 при неизменном гь^шееп (0,10±0,02 в начале и в конце лечения).
Еще в одном исследовании (Королишин Т.А., 2010) проведено сравнительное изучение параметров гармонии матрицы гемато-иммунного и респираторно-циркуляторного статусов
120 коров полесской мясной породы 12 возрастных групп - от новорожденных до 6-7 летних.
Оказалось (рис. 5), что коэффициент автокорреляции (Л о) у новорожденных телят составляет лишь 0,666±0,043, однако уже на 3-й день возрастает до 0,779±0,043, потом
уступоподобно снова падает до 0,710±0,046 (на 7-й день) и 0,742±0,047 (на 14-й день), достигая абсолютного минимума (0,645±0,030) на 21-й день жизни. В дальнейшем автокорреляция
резко возрастает - до 0,796±0,032 на 30-й день, выходя на плато и удерживаясь на нем до конца 3-го месяца жизни (0,803±0,039). Далее коэффициент автокорреляции сначала быстро (до
0,738±0,051 на конец 6-го месяца), а затем медленно (до 0,731±0,045 на конец 10-11-го месяца и до 0,714±0,036 на конец 18-го месяца) снижается, достигая второго минимума. В зрелом
возрасте констатировано долговременное прогрессирующее возрастание автокорреляции до 0,732±0,037 на 3-4 годах и до 0,800±0,019 на 6-7 годах жизни.
Рис. 5. Возрастнаядинамика коэффициентов автокорреляции (Ло), взаимнойкорреляции (г) и гармонии (Н) матрицыгемато-иммунного иреспираторно­
циркуляторного статусов коров
Скрининг корреляционных связей этого интегрального параметра с другими выявил его значимую (для выборки из 120 особей критическая величина |г|>0,18) инверсную
зависимость от лейкоцитоза (г=-0,40), частоты сердечных сокращений (г=-0,34), относительного содержания палочкоядерных нейтрофилов (г=-0,31), частоты дыхания (г=-0,27),
ректальной температуры (г=-0,26), содержания юных нейтрофилов (г=-0,25) и миелоцитов (г=-0,21) и прямую зависимость - от активности фагоцитоза (г=0,29), бактерицидной активности
сыворотки (г=0,28), содержания в ней иммуноглобулинов (г=0,27), диастолического артериального давления (г=0,25), содержания В-лимфоцитов (г=0,26) и тромбоцитов (г=0,21), а также
натурального логарифма возраста в днях (г=0,33).
Канонический корреляционный анализ выявил, что совокупность перечисленных параметров детерминирует уровень автокорреляции на 21%: R=0,459; R2=0,211; %2=27,1; p<103.
Коэффициент взаимной корреляции и в этом исследовании оказался стабильным, колеблясь в разных возрастных группах в интервале 0,020^0,030, так что возрастная динамика
индекса гармонии Н практически полностью конгруэнтна таковой коэффициента автокорреляции.
Практически аналогичны и корреляционные связи индекса гармонии с перечисленными параметрами организма, а следовательно, и каноническая корреляционная связь индекса
гармонии с их констелляцией, которая детерминирует его величину на 21,4%: R=0,462; R2=0,214; х 2=27,5; p<103 .
При этом вклады в факторную структуру канонического радикала отдельных параметров ранжируются следующим образом: лейкоцитоз (г=-0,89), частота пульса (г=-0,69),
палочкоядерные нейтрофилы (г=-0,66), активность фагоцитоза (г=0,58), иммуноглобулины (г=0,57), бактерицидность сыворотки (г=0,56), юные нейтрофилы (г=-0,56) и частота дыхания
(г=-0,55).
Итак, у коров возрастная динамика индекса гармонии имеет характер сложной синусоиды, с минимумами на 1-й и 21-й дни жизни и максимумами в течение 1-3-го месяцев и 6-7го годов.
Следующий контингент для оценки уровня гармонии составили 36 мужчин и 4 женщины 25-63 лет (средний возраст 45±2 лет), находившиеся в состоянии алкогольной
абстиненции. По выраженности абстиненции (оцененной в баллах по шкале CIW A -A ) пациенты были разделены на две группы: с угрозой делирия (21,5±1,1 б) и с делирием (37,5±1,7 б).
На основании матрицы из 60 параметров артериального давления, вариабельности ритма сердца (по Баевскому Р.М.), вегетативного статуса (по Вейну А.М.), тревожности (по
Спилбергеру Ч.Д. - Ханину Ю.Л.), темперамента (по Стреляу Я.) и акцентуации (по Леонгарду) были вычислены индексы р, г и Н. Оказалось, что в первой группе р составил 0,789±0,030,
г - 0,059±0,010, Н - 0,730±0,030, тогда как во второй группе 0,706±0,030; 0,065±0,010 и 0,641±0,030 соответственно, т.е. индекс гармонии у пациентов с развившейся белой горячкой был
н а 12% (p<0,05) ниже такового у лиц без нее.
Обнаружена сильная отрицательная корреляция между индексом гармонии и выраженностью абстиненции (CIWA) (г=-0,79), что было вполне ожидаемо, исходя из принципа
формирования групп сравнения. Вместе с тем, оказалось, что Н значимо (при n=40 |г|>0,45) коррелирует с систолическим (г=0,45) и диастолическим (г=0,44) артериальным давлением,
частотой сердечных сокращений (HR) (г=-0,63), маркерами вагусного тонуса - стандартным отклонением кардиоинтервалов (SDNN) (г=0,54) и суммарной мощностью спектра
вариабельности ритма сердца ( ТР) (г=0,62), стресс-индексом Баевского ( SIB) (г=-0,63), а также силой процессов возбуждения (FEP) (г=-0,66) и торможения (г=-0,60) по Стреляу. На
основании данной корреляционной матрицы выведено уравнение множественной регрессии для вычисления индивидуальных индексов гармонии Н:
H=0,818-1,9*10-3*CIWA-7,1*10-4*HR+7,7*10-5*TP+2,6*10-5*SIB-10-3*FEP
R=0,887; R2=0,786; Fffi3)=25; p<10-5; m=±0,022
Такие преобразования позволяют визуализировать связи индекса гармонии с выраженностью абстиненции (рис. 6) и другими зарегистрированными нейрофизиологическими
параметрами организма.
Рис. 6. Детерминация индекса гармонии выраженностьюабстинентного синдрома
H = 0 ,7 8 8 - 0 ,0 0 3 5 * C IW A
C o r r e la tio n : r = -0 ,8 9
C IW A
Четко видно, что более низкий уровень гармонии у лиц с делирием сочетается с более высокими стресс-индексом Баевского (рис. 7) и частотой сердечных сокращений (рис. 8), но
с более низкими значениями временного (рис. 9) и спектрального (рис. 10) маркеров вагусного тонуса - важного стресслимитирующего фактора.
Рис. 7. Детерминация индекса гармонии выраженностьюстресса
H = 0,742 - 0,0001*SIB
Correlation: r = -0,71
Regression
95% confid.
SIB
Рис. 8. Детерминация индекса гармонии частотой сердечныхсокращений
H = 0,850 - 0,0015*HR
Correlation: r = -0,71
Regression
95% confid.
Heart rhythm, beat/min
Рис. 9. Детерминация индекса гармонии выраженностью временного маркера вагусного тонуса
Н = 0,576 + 0,005*SDNN
Согге1а^оп: г = 0,61
О
Е
го
X
8
12
16
20
24
28
32
о
Regгession
95% confid.
о
Regгession
95% confid.
36
SDNN, т ^
Рис. 10. Детерминация индекса гармонии выраженностьюспектрального маркера вагусного тонуса
Н = 0,620 + 0,00018*ТР
Coггelation: г = 0,70
с
о
Е
го
X
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
ТР, m sЛ2
Вместе с тем, лица в состоянии делирия характеризуются большей силой процессов возбуждения ЦНС (рис. 11), а также процессов торможения.
Рис. 11. Детерминация индекса гармонии силой процессов возбуждения ЦНС
H = 0,778 - 0,002*FEP
Correlation: r = -0,75
0,78
0
0,76
0
0,74
0
of
0
0
0
0
0,64
0
0
о
0
0,66
/о
1
0,68
7
X
0
0
0,70
о
Е
0
/ /0
’
0
^0
h
0,72
0
ff \
o "\
0,62
0
о
0,60
15
25
35
45
55
65
75
Regression
95% confid.
Force o f excitatory processes
Канонический корреляционный анализ свидетельствует, что индекс гармонии детерминируется четырьмя нейропсихофизиологическими параметрами на 88% (рис. 12).
Рис. 12. Каноническая корреляционная связь индекса гармониис некоторыми нейрофизиологическими параметрами
-2,5
-2,0
-1,5
-1,0
-0,5
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
SIB, TP, HR, FEP
H=1,5*10-5*SIB+ 10-5*TP- 10-4*HR- 1,4*10-3*FEP+ 0,809
H=0,126*SIB+ 0,406*TP- 0,489*HR- 0,534*FEP
R=0,937; R2=0,878; F(44)=63; x2(4)=76; p<10-6; m=±0,015
Итак, белая горячка и сопровождающий ее симпатотонический сдвиг вегетативной
дисгармонизирующими факторами касательно нейро-и психофизиологических процессов.
регуляции вместе с
усилением процессосов
возбужденияи и торможения являются
На следующем этапе тот же контингент был перегруппирован, исходя из индивидуального уровня реактивной (ситуационной) тревожности. Первую группу составили 9 лиц с
низким (5^30 баллов по шкале Спилбергера-Ханина, в среднем 18±3 б) уровнем тревожности, а вторую - 27 лиц с умеренным (31 ^45 б) и 4 - с высоким (48^54 б) уровнем реактивной
тревожности (в среднем 40±1 б). Индекс гармонии Н в первой группе оказался равным 0,652±0,020, а во второй -0,712±0,022, т.е. на 9% выше (p<0,05).
При этом уровни личностной тревожности составили соответственно 41±3 б и 51±1 б (p<0,01), эмоциональности - 17,0±1,3 б и 11,4±1,0 б (p<0,01), демонстративности -14,4±0,9 б и
10,4±0,7 б (p<0,01), гипертимности - 16,7±1,6 б и 12,8±1,0 б (p=0,05), подвижности процессов возбуждения и торможения - 50±3 б и 42±2 б (p<0,05), вегетативных расстройств по
субъективной шкале Вейна -31,3±1,5 б и 36,0±1,3 б (p<0,05), по объективной шкале Вейна - 34,3±3,1 б и 40,4±1,7 б (p>0,05), симпато-вагальный баланс (LF/HF) - 2,2±0,7 и 1,2±0,2
(p>0,05), стресс-индекс Баевского - 299±69 и 201±21 (p>0,05).
М аксимальная корреляция индекса гармонии Н выявлена, по определению, с уровнем реактивной тревожности ( RA) (г=0,82), значительной - с уровнем личностной тревожности
( TA) (г=0,51), умеренной - с уровнями эмоциональности (Em) (г=-0,43), демонстративности ( Dem) (г=-0,42), гипертимности (HT) (г=-0,30), подвижности нервных процессов (Mob) (г=0,30), вегетативных расстройств по субъективной (Vi) (г=0,29) и объективной (V 2) (г=0,27) шкале Вейна и индексом симпато-вагального баланса (LF/HF) (г=-0,32).
На основании полученных данных получено уравнение множественной регрессии для рассчета индивидуальных индексов гармонии Н:
H=0,662 + 2,3*10-3*RA- 10-3*TA- 1,2*10-3*Em- 3,9*10-4*Dem+ 5,1*10-4*HT+ 3,6*10-4*Mob
R=0,869; R2=0,754; F(63)=19,9; p<10-5; m=±0,014
Рис 13 демонстрирует, что лица с низким уровнем реактивной тревожности характеризуются и низким уровнем гармонии, тогда как умеренный и высокий уровни реактивной
тревожности сопровождаются прогрессивным повышением индекса гармонии нейро-и психофизиологических процессов.
Рис. 13. Детерминация индекса гармонии уровнемреактивной тревожности
H = 0,634 + 0,0018*RA
Harmony
Correlation: r = 0,95
Regression
95% confid.
Reactive anxiety
Это положение, в принципе, справедливо и относительно уровня личностной тревожности (рис. 14).
Рис. 14. Детерминация индекса гармонии уровнем личностной тревожности
H = 0,620 + 0,0016*TA
Correlation: r = 0,58
о
20
30
40
50
60
70
Regression
95% confid.
Trait anxiety
Складывается впечатление, что тревожность является существенным гармонизирующим фактором. Это согласуется с данными о более высоком уровне активности ряда отделов
ЦНС у лиц с высоким уровнем тревожности (Tolkunov D., Rubin D. and Mujica-Parodi L.R., 2010).
С другой стороны, симпатотонический сдвиг вегетативной регуляции, подвижность нервных процессов и психофизиологическая акцентуация личности являются
дисгармонизирующими факторами, детерминирующими в совокупности уровень гармонии, судя по данным канонического корреляционного анализа, на 48% (рис. 15).
Рис. 15. Каноническая корреляционная связь индекса гармониис некоторыми психо- и нейро- физиологическими параметрами
>
>
с
о
Е
го
X
3
2
-1
0
7 parameters
H=-12,1*10 -4*Em-8,75*10 -4*Dem+8,2*10 -4*Vr 2,3*10 -4*HT-4,3*10 -4*Mob+5,5*10 -4*V 2-14,5*10 -4*LF/HF+0,697
H=-0,438*Em - 0,231*Dem + 0,369*V 1 - 0,083*HT - 0,313*Mob + 0,346*V 2 - 0,062*LF/HF
R=0,696; R2=0,484; Fp .3)=4,3; x2(7)=22,8; p=0,002; m=±0,017
2
3
Заключительные два исследования также проведены на одном из авторов. В первом эксперименте утром в сидячем положении сначала регистрировали аппаратно-программным
комплексом “КардиоЛаб+ВСР” (ХАИ-МЕДИКА, Харьков) электрокардиограмму (ЭКГ) во II стандартном отведении в течение 7 мин и одновременно осуществляли при этом четыре 25­
секундные записи электроэнцефалограммы (ЭЭГ) аппаратно-программным комплексом “НейроКом” (ХАИ-МЕДИКА, Харьков) монополярно в 16 локусах (Fp1, Fp2, F3, F4, F7, F8, C3,
C4, T3, T4, P3, P4, T5, T6, O1, O2) по международной системе 10-20, с референтными электродами А и R ef на мочках ух. Затем автор делал один глоток свяченой воды и через 1 мин
регистрацию ЭКГ и ЭЭГ повторяли. На следующий день эксперимент повторяли. Всего проведено 7 экспериментов, так что в итоге для анализа получено по 7 записей ЭКГ и 28 записей
ЭЭГ до и после употребления свяченой воды.
Предметом анализа были временные и спектральные параметры вариабельности ритма сердца (ВРС), а также амплитудно-частотные и спектральные параметры основных ритмов
ЭЭГ (в, а, 0 и 8) во всех локусах.
Вычисленный на и х основе индекс гармонии Н в исходном состоянии составил 0,640±0,013, а после употребления свяченой воды увеличился до 0,679±0,014, т.е. на 6% (p<0,05).
При этом Н оказался связан положительно с маркерами (коррелятами) вагального тонуса (pNN50: г=0,45; TP: г=0,45; SDNN: г=0,40) и отрицательно - с маркерами симпатического
тонуса (LF/HF: г=-0,37; LFnu: г=-0,28; AMo: г=-0,25) (для данной выборки критическая величина |г|>0,26). Вместе с тем обнаружена положительная связь индекса гармонии с индексом вритма (IR-в: г=0,31) ЭЭГ и отрицательные его связи с плотностью спектральной мощности в-ритма в левом теменном (Р3-в: г=-0,30) и левом затылочном (О1-в: г=-0,31) отведениях, а
также а-ритма в правом теменном (Р4-а: г=-0,32) отведении.
Уравнение множественной регрессии имеет вид:
H=0,53+2,9*10-3*pNN=o+2,4*10-5*TP-0,014*LF/HF+1,3*10-3*IR-P-5,7*10-5*P3-P-5,1*10-5*O1-P-7,6*10-5*P4-a
R=0,667; R2=0,445; F(7,5)=5,5; p=0,0001; m=±0,016
Последующий рассчет индексов гармонии для каждой из 56 зарегистрированных ЭЭГ дает возможность проиллюстрировать (рис. 16), во-первых, практически стабильное
состояние гармонии нервной системы в течение исходного 5-минутного периода (“отрицательное” время), а во-вторых, скачкообразный подъем индекса гармонии уже на второй минуте
после глотка свяченой воды с удерживанием его н а этом уровне в течение последующего 5-минутного периода регистрации ЭЭГ.
Рис. 16. Уровни гармонии нервной системыдо (“отрицательное”время) и после глотка свяченой воды
H = 0,657 + 0,002*Tim e
Correlation: r = 0,64
о
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
Regression
95% confid.
Tim e, min
В данном эксперименте подтверждены выводы предыдущего о
иллюстрируется данными, представленными на рис. 17-20.
гармонизирующем влиянии вагусных регуляторных влияний и дисгармонизирующем - симпатических, что
Рис. 17. Зависимость индекса гармонии от суммарной мощности спектра вариабельности ритма сердца
H = 0,625 + 0,00003*TP
Correlation: r = 0,68
о
500
700
900
1100
1300
Total power HRV, m sA2
1500
1700
Regression
95% confid.
Рис. 18. Зависимость индекса гармонии от маркера вагального тонуса
H = 0,655 + 0,008*pNN50
Harm ony
Correlation: r = 0,674
Regression
95% confid.
pNN50,%
Рис. 19. Зависимость индекса гармонии от стрес-индекса Баевского
H = 0,791 - 0,025*lnSIB
Correlation: r = -0,53
0,695
0,685
0,675
>, 0,665
со
Е
0,655
0,645
0,635
0,625
4,5
4,7
4,9
5,1
5,3
5,5
5,7
Regression
95% confid.
2,0
Regression
95% confid.
lnSIB
Рис. 20. Зависимость индекса гармонии от индекса симпато-вагального баланса
H = 0,678 - 0,0175*LF/HF
Correlation: r = -0,55
0,695
0,685
0,675
со
Е
0,665
0,655
0,645
0,635
0,625
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
1,4
1,6
1,8
LF/HF ratio
Наряду с этим, нами выявлены связи с уровнем гармонии ряда параметров ЭЭГ (рис. 21 и 22). Это согласуется с выявленными ранеее нами (Popovych I.L. et al., 2013) и другими
авторами (Critchley H.D., 2005; Matthews S.C. et al., 2004; Oppenheimer S.M. et al., 1996; Subhani A.R. et al., 2012; Yi-Yuan Tang et al., 2009) связями между параметрами ЭЭГ и ВРС.
Рис. 21. Зависимость индекса гармонии от средней амплитуды ß-ритма ЭЭГ
H = 0,715 - 0,007*VBeta
Correlation: r = -0,51
Regression
95% confid.
Beta rhythm EEG, m V
Рис. 22. Зависимость индекса гармонии от плотности спектральной мощности a-ритма ЭЭГ в правомтеменномлокусе
H = 0,677 - 0,0002*P4-alpha
Correlation: r = -0,48
Regression
95% confid.
PSD P4-alpha, m cV A2/Hz
В целом, судя по итогам канонического корреляционного анализа, уровень гармонии нервной системы детерминируется состоянием ее параметров на 97% (рис. 23). Очевидно,
что последние подвержены влиянию свяченойводы.
Рис. 23. Каноническая корреляционная связь индекса гармонии с параметрами ЭЭГ и ВРС в условиях до и после приема свяченой воды
2,5
О
о
О о с
1,5
0
ОР
00°
0
0
0*
0,5
>.
со
Е
го
X
-0,5
0 )°
0 0 0 0°
0
00
Г
9)
-1,5
ъ
-2,5
-2,5
-1,5
-0,5
0,5
1,5
2,5
HRV, EEG
Н=2,4*10-5*ТР+3,2*10-3*р]\Т\=0 -0,014,1ЪЕ/НЕ-7,5*10-5 *Р4-а-2,1*10-4*01-|1+0,663
Н=0,472*ТР+0,271*р]\Т\50-0,440,1ЪЕ/НЕ-0,169*Р4-а-0,339*01-в
R=0,983; R2=0,966; Е(5,5)=282; х2 (5)=174; р<10-6 ; т=±0,003
Апофеозом исследований в данном русле мы считаем изучение влияния на гармонию молитвы. В авторском эксперименте сначала в течение 3 мин регистрировали 4 раза ЭЭГ,
затем автор в течение 3 мин мысленно произносил молитвы „Отче наш ...” и ’’Богородице Дево ...”, тогда как регистрация ЭЭГ продолжалась в предыдущем режиме. Всего проведено 7
сеансов в течение двух недель.
Обнаружено, что молитва повышает индекс гармонии от 0,641±0,015 до 0,692±0,020, т.е. на 8% (р<0,05). Наш вывод, в принципе, согласуется с новейшими взглядами о влиянии
молитвы на мозг (№ и Ь е^ А., W aldman М .К , 2013).
При корреляционном анализе оказалось, что, в отличие от свяченой воды, молитва опосредует свое гармонизирующее влияние на мозг через активацию в-ритма, о чем
свидетельствует положительная корреляция индекса гармонии с индексом в-ритма (рис. 24).
Рис. 24. Зависимость индекса гармонии от индекса в-ритма ЭЭГ
И = -0,046 + 0,007*BRI
Correlation: г = 0,59
О
Regression
95% confid.
Beta-rhythm ^ е х , %
Вместе с тем, обнаружено положительную связь Н с плотностью спектральной мощности 0-ритма в левом префронтальном отведении (г=0,43). Оба параметра совместно
детерминируют индекс гармонии на 51% (рис. 25).
Рис. 25. Детерминация индекса гармонии индексом в-ритма иплотностьюспектральной мощности Ер1-6-ритма ЭЭГ
ш
ш
ш
□
□
□
□
ш
ш
м
0,628
0,637
0,645
0,653
0,662
0,67
0,679
0,687
0,695
0,704
аЬсл/е
Н =-0,039+0,007*Р-К1(% )+0,0011*Гр1-е(ц\'2/Н2)
И =0,71; И:=(|,51; Г,, , ,=27; р<10 ! ; т=±(|,(|15
Рис. 26. К ан он и ческая ко рреляц ион н ая с в язь индекса гарм онии с парам етрам и Э ЭГ в усл о ви ях до и после м олитвы
2,0
0
1,5
0
О
0
1,0
О
0,5
0
>, 0,0
со
-1,5
-
2,0
п
о
оо о о
- 1,0
О
0
0
Е
го -0,5
“I“
’
0
0
0
0
0
О
0
0
0
0
00
О
0
0
э
-2,5
-2,5
-1,5
-0,5
0,5
1,5
2,5
EEG
Такое же гармонизирующее влияние на ЭЭГ оказывает также плотность спектральной мощности 8-ритма в локусе ТЗ (г=0,40) и а-ритма в локусах F3 (1=0,43), F4 (г=0,41) и СЗ
(г=0,42), тогда как связи с индексом гармонии последнего параметра в локусах РЗ и 01 оказались отрицательными (г=-0,41 и -0,41).
В итоге совместная детерминация перечисленными параметрами ЭЭГ индекса ее гармонии составила 75% (рис. 26). Это документируется уравнениями:
Н =-0,171+8,6*10 3*ß-RI(%)+3,2 * 1 0 ',*Fpl-0(|iV 3/Hz)+3,1*10 ■‘*F3-a(|iV3/Hz)+4,4 * 1 0 ',*СЗ-а(цУ3/Нг)
+2,0*10-‘*F4-a(|iV3/Hz)-9,4*10',*P3-a(% )-3,l*10! *01-a(% )-8,9*10! *T30((iV3/Hz)
H=O,81*ß-RI(%)+O,132*Fpl-0(pV3/Hz)-O,449*F3-a(pV3/Hz)+O,445*C3-a(pV3/Hz)+O,173*F4-a (pV3/Hz)-0,657*P3-a(% )-0,013*01-a(% )-0,021*T3-0(pV3/Hz)
R=0,867; R3=0,752; FKSI=17,9; Г »=70; p< l(l';
ВЫВОДЫ
В русле концепции гармонии энергоинформационной структуры как критерия ее совершенства предложен метод количественной оценки меры гармонии морфо-функциональных
систем организма животных и человека, ответственных за его защиту от неблагоприятных (стрессорных) влияний окружающей среды. Метод базируется на факторном анализе
информационного поля зарегистрированных показателей морфо-функциональных систем и создании расширенной матрицы факторных нагрузок, на основе которых рассчитываются
коэффициенты автокорреляции, взаимной корреляции и индекс гармонии для однородной группы особей.
Констатированы существенные различия между индексами гармонии разных групп лабораторных крыс: интактных, подверженных острому или хроническому стрессу без и с
применением стресслимитирующих средств (адаптогенов); коров разных возрастных групп; детей, получавших разные лечебные комплексы; взрослых с разными уровнями алкогольной
абстиненции и реактивной тревожности, а также автора в условиях употребления свяченой воды и молитвы.
Выявлены существенные корреляционные связи групповых индексов гармонии с рядом показателей нейроэндокринно-иммунного комплекса и метаболизма, что позволяет
рассчитать индивидуальные индексы гармонии. Вместе с тем, обнаружены связи параметров гармонии с другими информационными параметрами, характеризующими синхронизацию и
энтропию.
Практическое применение метода позволит количественно оценивать интегральное состояние защитно-приспособительных и иных систем организма, влияние на них различных
внешних и внутренних факторов, а также эффективность лечебных и профилактических средств.
ЛИТЕРАТУРА
1. Баевский Р.М., Иванов Г.Г. Вариабельность сердечного ритма: теоретические аспекты и возможности клинического применения // Ультразвуковая и функциональная диагностика.2001.-№3.-С. 106-127.
2. Вегетативные расстройства / Под ред. А.М. Вейна.- М.: МИА.-2003.-752 с.
3. Гоженко А.И., Гоженко Е.А. Саногенез - теоретическая основа медицинской реабилитации // Медична гщ ролопя та реабштащя.-2007.-5,.№2.- С. 4-7.
4. Королишин Т.А. 1нтегральна о ц н ка гемато-мунного i циркуляцшно-ресшраторного статусш велико! рогато! худоби // Медична гщ ролопя та реабшгтащя-2010.-8,.№4.- С. 41-61.
5. Попович 1.Л. Стреслгмлуючий адаптогенний м ех атзм бюлопчно! та лжувально! активност води Нафтуся.-К.: Комп’ютерпрес, 2011.-300 с.
6. Практическая психодиагностика. Методики и тесты.-Самара: Изд. Дом “Бахрах”, 1998.-С. 22-30, 59-64, 274-281.
7. Суворов Н.П., Суворова И.Г. Введение в космотеорию.- Харьков: Издатель Шуст А.И., 2003.-172 с.
8. Kim J.O., Mueller Ch.W. Factor analysis: statistical methods and practical issues (elevent printing, 1986) // Факторный, дискриминантный и кластерный анализ: Пер с англ. / Под ред. И.С.
Енюкова.- М.: Финансы и статистика, 1989.- С. 5-77.
9. Shannon С. Работы по теории информатики и кибернетики / Пер с англ.- М.: Изд-во иностран. лит-ры, 1963.-329 с.
10. Critchley H.D. Neural mechanisms o f autonomic, affective, and cognitive integration // J. Comp. Neurol.-2005.-493.-P. 154-166.
11. Heart Rate Variability. Standards o f Measurement, Physiological Interpretation, and Clinical Use. Task Force o f ESC and NASPE // Circulation.-1996.-93, No.5.-P. 1043-1065.
12. Matthews S.C., Paulus M.P., Simmons A.N. et al. Functional subdivision with anterior cingulate cortex and their relationship to autonomic nervous system function.-Neuroimage.-2004.-22,
No.3.-P. 1151-1156.
13. Neuberg A., W aldman M.R. Как Бог влияет на ваш мозг: Революционные открытия в нейробиологии / Пер. с англ. У. Сапциной.-М.: Эксмо, 2013.- 576 с.
14. Oppenheimer S.M., Kedem G. and M artin W.M. Left-insular cortex lesions perturb cardiac autonomic tone in humans // Clin. Auton. Res.-1996.-6.-P. 131-140.
15. Popovych I.L., Lukovych Yu.S., Korolyshyn T.A., Barylyak L.G., Kowalska L.B., Zukow W. Relationship between the parameters heart rate variability and background EEG activity in healthy
m en // J o H Ss.-2013.-3, No 4.- P. 217-240.
16. Subhani A.R., Likun X. and Saeed Malik A. Assotiation o f autonomic nervous system and EEG scalp potential during playing 2D Grand Turismo 5 // Conf Proc. IEEE Eng. Med. Biol. Soc.2012.-Р. 3420-3423.
17. Tolkunov D., Rubin D. and Mujica-Parodi L.R. Power spectrum scale invariance quantifies limbic dysregulation in trait anxious adults using fMRI: adapting methods optimized for characterizing
autonomic dysregulation to neural dynamic timeseries // Neuroimage.-2010.-50, No.1.-P. 72.
18. Yi-Yuan Tang, Yinghua Ma, Yaxin Fan et al. Central and autonomic nervous system interaction is altered by short-term meditation // Proc. Natl. Acad. Sci. USA.-2009.-106, No.22.-P. 8865­
8870.
Journal of H ealth Sciences. 2013; 3 (9): 407-416
The journal has had 4 points in M inistry of Science and H igher Education of Poland param etric evaluation. Part B item 683.
© TheAuthor (s) 2013;
This article is published with open access at L icensee Open Journal System s of R adom University in Radom , Poland
Open Access
This article is distributed under the term s of the Creative Com m ons Attribution Noncom m ercial License which perm its any noncom m ercial
use, distribution, and reproduction in any m edium , provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the term s of the Creative Com m ons Attribution N on Com mercial License
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) which perm its unrestricted, non com m ercial use, distribution and reproduction in any
m edium , provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 30.05.2013. Revised: 30.09.2013. Accepted: 27.10.2013.
Somatic and motor development of urban and rural children
aged 14-15 years in the selected schools
*Mariusz Klimczyk, 2Agata Klimczyk, 1Radoslaw Konczalski, *Walery Zukow
*Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz
1Nicolaus Copernicus University in Torun
Mariusz Klimczyk
Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz
ul. Sportowa 2
85-091 Bydgoszczy
tel./fax: 663089733, 052 37 67 910
e-mail: [email protected]
Summary
The purpose of the study was to compare the development of somatic and motor indicators
of children in rural and urban areas. Motor skills was determined by using the International Physical
Fitness Test.
The study included 50 girls aged 14-15 years. The study was based on method of observing
learning. By researching were used assessment of physical development and physical fitness. Basic
statistical methods were also used.
The study had not found significant difference in physical development and physical
development of girls aged 14-15 years.
Keywords: somatic development, physical development, comparing.
Introduction
Physical fitness is the essence of physical health (Williams 1997, Kemper, Mechelen 1996)
which shows the position and role in the ongoing life of the people. It is related to their work,
relations between them, determines their conditions making the aging process (known as
involution) slower (Migasiewicz 1999). Due to the fact that there is wide the knowledge about
human but is still incomplete and insufficient, constantly testing is being undertaken by experts
from different branch of knowledge. Among these professionals (biologists, physiologists,
psychologists, educators, and others), exist more and more often physical education theorists for
whom the issue of physical human is essential (Trzesniowski 1961).
407
Learning on the physical fitness of children and adolescents are very popular among the still
increasing number of professionals (Przewęda 1973 , Trześniowski 1961 and others) . By
researching we use achievements of physical education and sport sciences in which anthropometric
measurements are made (Drozdowski 1998) . By making measurements in precisely way we
discover condition of somatic and motor development of children and adolescents. Physical
education teacher on the basis of knowledge about physical fitness may determine the appropriate
educational requirements and rules of learning process and determine appropriate needs
(Trześniowski 1961). Every person has a different condition of physical fitness, which has a very
large impact on his physical activity. Other physical activity is reached by young people, and one by
much more weaker the elderly persons, especially out of possibility of physical activity. Lack of
physical activity substantially reduces our health, and its impact on the flow of its significant
improvement.
The fundamental task of the physical education teacher is to encourage their pupils to regular
working out (present and future) at various forms of physical activity - improving overall physical
fitness development of motor skills and development of motivation in physical education (Badora,
Botwiński, Denysiuk 1980). In order to achieve these objectives in an efficient way , it is necessary
to make research which will support the proper way of the process of physical education ,which will
allow to make rational choice of means and methods suitable to the mental and physical conditions
of each of students (Napierała 2008). Therefore, the teacher should check the results of national
tests and make control tests, which activities allow to assess overall physical fitness allowing to
remark each of features of pupils. Such control in which a fundamental physical aspects of motor
skills Mleczko (1992), Osinski (2003) and Wolański (2006) are understood as the strength, speed,
agility and endurance, it seems nowadays to be very necessary, because the physical education
lessons are for the majority of young people in Poland, the only form of organized and systematic
physical working out (Berger, Maluchnik 1996). Specialists in physical education discuss about
unsatisfying daily physical activity of children and young people and observe still decrease of their
physical fitness.
The purpose of the study
The purpose of the study was to compare the development of somatic and motor indicators of
children in rural and urban areas.
Materials and methods. The study included 50 female students aged 14-15 years, including the
25 girls in every school. Tested individuals were students of the second and third class of
Gymnasium in Cierpice Gymnasium No. 24 in Torun. The girls at the school made a program of
physical education (4 hours of instruction per week including development of overall physical
fitness).
To perform the research problem was used method of teacher’s observing.
The tests included an assessment of physical development and physical fitness successive age
groups.
In order to demonstrate the somatic features were used the measurements of height and weight.
Body height was measured with an altimeter, body weight with medical scales. The study was
performed in a doctor's office.
To determine the body slenderness was used ratio test Rohrer calculated according to the
formula:
body weight in grams x 100
408
(body height in centimeters)3
Using Kretschmer's typology according to the scale given by E. Curtius assuming that
individuals are characterized by a structure based on the ratio:
-
X - 1.28 represents the type of leptosomatic,
-
1.29 - 1.48 represents the type of athletic,
- 1.49 - X represents the type of picnic.
Motor skills were determined using the International Physical Fitness Test (ICSPFT)
(Fuljanty, Kozar 1997) consisting of eight trials.
1) Running for 50 meters - an attempt of running speed.
2) The long jump from standstill- an attempt by leg strength.
3) Endurance run - cross-country endurance test, 800 for girls.
4) Hand-held dynamometry.
5) Hanging on a bar - an attempt to force the arms and shoulder girdle.
6) Agility run - 4x10m the pads.
7) Forward bend while lying down for 30 seconds - an attempt to force the abdominal muscles.
8) forward trunk bending - trying flexibility of the spine.
Individual trials were conducted as a part of physical education classes. The tests were
conducted during two days. Tests 1, 2, 3 were made during the first day, while the 4, 5, 6, 7, 8 during other day. Before performing the prepared samples examined carefully informed about how
their course, and the teacher conducted a fifteen-minute warm-up. During the test force sports
outfit. Tests were carried out in the gym and the treadmill. Before testing by the school nurse, all of
the children has been found to be healthy.
Research material collected was statistically analyzed in detail, taking into account the
minimum, maximum, mean (x), the average standard deviation ( ) and differences in average (D)
<5
and the significance of differences in the parameters. Differences with a significance level of p <
0.05 was considered statistically significant.
Results
Visible aspect of human biological development is the construction of the body, which
contributes to the implementation of adequate physical activity.
Analysis of the results of girls aged 14 years from rural schools indicated that their body height
ranges from 144-172 centimeters (SI), with the arithmetic mean of 160 cm. The city school ranges
from 147 to 170 cm, with the arithmetic mean of 168 cm. The measurements of body height of girls
aged 15 years from rural schools are at a level between 140 to 173 cm (SI), with the arithmetic
mean between 158 cm (SI). In school transportation are in the range from 138 to 173 cm(SI), 162
cm(SI) arithmetic mean. The calculated values indicate that the difference between the body of girls
aged 14 years is statistically significant in favor of students from urban schools, while girls at the
age of 15 years is not statistically significant (Table 1).
409
Table 1. Comparison of body height girls
village
Height of
city
body
(centimet village
ers)
city
N
Min.
Max.
X
8
25
144
172
160
6,19
25
147
170
168
8,02
25
140
173
158
8,04
25
138
173
162
6,16
D
u
8
3,96**
4
1,98
* P <0.05, ** p <0.01, t ^ = 0.05, df = ^ = 2.00, t ^ = 0.01, df = ^ = 2.67
The analysis of body weight girls aged 14 and 15 years learning in urban and rural schools
revealed that students body weight at age 14 from rural schools ranges from 40 to 70 kg (SI), the
arithmetic average of 50 kg (SI). In school transportation is in the range from 41 to 81 kg (SI), with
the arithmetic mean of 53 kg (SI). The measurements of body weight girls aged 15 rural school
fluctuates between 34-73 kg (SI), with the arithmetic mean 53 cm (SI). The city school ranges from
38 to 77 kg (SI), the arithmetic mean of 54 kg (SI). The difference in body weight of girls aged
14-15 years between urban and rural schools is negligible. Calculated for urban and rural schools
are not statistically significant (Table 2).
Table 2. Comparison of body weight girls
The age of
respondent
s
(years)
Body
weight in
kilograms
(SI)
village
14
city
village
city
15
N
Min.
Max.
X
8
25
40
70
50
7,46
25
41
81
53
11,92
25
34
73
53
10,30
25
38
77
54
10,88
D
u
3
1,06
1
0,33
*p <0.05, ** p <0.01, t ^ = 0.05, df = ^ = 2.00, t ^ = 0.01, df = ^ = 2.67
Comparing to these data with studies that conducted Napierała (2008) kujawsko- pomorskie on
girls at the same age from it can be seen that 14 year old girls from villages and cities are higher
and the girls from the city have a higher body weight than their peers from village (Napierała: 14.5
years, respectively 159.6 cm; 163.56 and 52.01 kg). Whereas 15 years of urban and rural lower and
also have a lower body weight than girls studied Napierała (2008), (Napierała: 15.5 years girls from
urban and rural weight - 53.14 kg and 54.23 kg girls from the city).
The results made it possible to present the classification of the type of construction of individual
students according to the system provided by using a scale Kretschmer E. Curtius. It is assumed that
individuals with the indicator:
- X - 1.28 represents the type of leptosomatic;
- 1.29 - 1.48 represents the type of athletic;
- 1.49 - X represents the type of picnic.
410
Characteristics of numeric types of somatic surveyed students aged 14 and 15 years of urban
and rural schools are shown in Table 3 It shows that girls have:
- Type leptosomatic
Rural School - 15 at the age of 14 years, 17 at the age of 15 years.
School City - 16 at the age of 14 years, 18 at the age of 15 years.
- Type athletic
Rural School - 6 at the age of 14 years, 4 at the age of 15 years.
School City - 5 at the age of 14 years, 4 at the age of 15 years.
- Type picnic
Rural School - 4 at the age of 14 years, 4 at the age of 15 years.
School City - 4 at the age of 14 years, 3 at the age of 15 years.
Table 3. Characteristics of numeric types of somatic girls from Rohrer index
village
city
city
Girls,
years
14
Girls,
years
15
village
Leptosomatic type
Athletic type
Picnic type
N
%
N
%
N
%
25
15
60
6
24
4
16
25
16
64
5
20
4
16
25
17
68
4
16
4
16
25
18
72
4
16
3
12
quantit
y
Examined
population
The concept of motor skills by Osinski (2000), the whole movement of human capabilities
both in terms of quantity and quality , and relates primarily to human movement in space due to
changes in body position or its parts .
Research includes the characteristics of motor skills, a group of girls aged 14-15 years using the
International Physical Fitness Test .
Analysis of the results of the long jump with girls between the age of 14-15 years studying in
High School and Middle School No. 24 in Cierpice showed that the achievement of 14 -year-old
from rural schools range from 134 to 208 cm, with the arithmetic mean of 171 cm, while the school
transportation are present in the range between 138 to 200 cm (172 cm arithmetic mean ) . The
results of the athletes at the age of 15 years from rural schools are in the range from 147 to 200 cm,
with the arithmetic mean of 169 cm. The city school range from 145 to 201 cm, with the arithmetic
mean of 166 cm. The calculated values indicate that the difference between jumping into the
distance from the place of girls between the ages of 14 and 15 from urban and rural schools is not
statistically significant (Table 4).
Table 4. Comparison of long ijump from standstill
The age of
respondent N
Min.
s (years)
Long
village
14
25
134
411
Max.
X
5
D
U
208
171
19,62
1
0,18
jump with
space
(inches)
city
village
25
138
200
172
19,47
25
147
200
169
15,81
25
145
201
166
14,50
15
city
3
0,70
* P <0.05, ** p <0.01, t ^ = 0.05, df = ^ = 2.00, t ^ = 0.01, df = ^ = 2.67
Results overhang on the stick study groups are presented in Table 5 The results of this test, girls
aged 14 years with rural schools range from 0 to 19.18 s equal to the arithmetic average of 6.19 s in
urban schools and from 0 to 20.15 s and the arithmetic mean of the results were 5, 72 pp. the results
of pupils at the age of 15 years from rural schools are at a level 0 - 21.11 which is equal to the
arithmetic average- 5.98 s in urban schools are in the range 0 - 19.12 s the arithmetic mean of 4.99
s calculated values indicate that the difference between the overhang on the stick girls aged 14 and
15 from urban and rural schools is not statistically significant.
Table 5. Comparison of hanging on a bar girls
The age of
respondent
s (years)
village
N
Min.
Max.
X
5
25
0
19,18
6,19
6,46
25
0
20,15
5,72
6,68
25
0
21,11
5,98
6,61
25
0
19,12
4,99
6,17
14
Overhang
with bent
arms (s)
city
village
15
city
* p <0.05, ** p <0.01, t ^
= 0.05, df = ^ = 2.00, t ^
D
U
0,47
0,25
0,99
0,55
= 0.01, df = ^ = 2.67
Analyzing of the results neighbors of lying back girls from the town and the village at the age of
14-15 years showed that the results of the girls at the age of 14 years from rural schools are in the
range of 17 to 33 repetitions (arithmetic mean 24.36). The school and the city range from 17 to 35,
the arithmetic mean of 25.04. The achievement of girls at the age of 15 years from rural schools
range from 18 to 34 repetitions, the arithmetic average of 25.80. In school transportation are in the
range from 12 to 33, and the arithmetic mean was 25.80. The calculated values indicate that the
difference between the neighbors of lying back girls aged 14 and 15 from urban and rural schools is
not statistically significant (Table 6).
Table 6. Comparison of lying back neighbors girls.
The age of
respondent
s
N
Min.
Max.
X
5
D
U
25
17
33
24,36
4,32
0,68
0,52
25
17
35
25,04
4,89
(years)
Traces of
lying back
village
city
14
412
(number)
village
25
18
34
25,80
4,59
25
12
33
25,80
5,37
15
city
0
0
* P <0.05, ** p <0.01, t ^ = 0.05, df = ^ = 2.00, t ^ = 0.01, df = ^ = 2.67
Table 7 presents the comparison between the results of running the 50 meter girls aged 14-15
years, which show that the results of running the 50 meter girls at the age of 14 years from rural
schools are in the range of 8.72 to 11.74 s, the arithmetic mean of 9.92 s in urban schools range
from 8.54 to 12.25 s where the arithmetic mean was 9.97 s the results of the girls at the age of 15
years from rural schools are at level of 8.09 to 11.24 s, the arithmetic mean of 9.28 s in the range of
urban school from 7.96 to 11.24 s, 9.29 s arithmetic mean calculated values indicate that the
difference between the course in the 50 girls between the ages of 14 and 15 from urban and rural
schools is not statistically significant.
Table 7. Comparison of the results of running the 50 meter girls
The age of
respondent
s
N
Min.
Max.
X
5
25
8,72
11,74
9,92
0,86
25
8,54
12,25
9,97
0,92
25
8,09
11,24
9,28
0,74
25
7,96
11,24
9,29
0,72
D
U
0,05
0,22
0,01
0,05
(years)
village
14
run
50 meters
(s)
city
village
15
city
* P <0.05, ** p <0.01, t ^ = 0.05, df = ^ = 2.00, t ^ = 0.01, df = ^ = 2.67
The analysis of the results of the 800 meters girls aged 14-15 years showed that girls aged 14
years with rural schools achieve scores range between 200 - 272 s with the arithmetic mean of 232
s. The city school range between 205 - 266 s (arithmetic mean 232 s). The results of pupils at the
age of 15 years from rural schools range from 196 to 262 s, 233 s arithmetic mean of transport are
at school level between 196 -267 s, which is the arithmetic mean of 233 s calculated values indicate
that the difference between the course of the 800m girls aged 14 and 15 from urban and rural
schools is not statistically significant (Table 8).
Table 8. Comparison of the results of the 800 meters girls
The age of
respondent
N
Min.
Max.
X
s
5
D
U
0
0
0
0
(years)
village
25
200
272
232
19,08
25
205
266
232
19,08
25
196
262
233
24,54
25
196
267
233
24,49
14
run
800
Meter (s)
city
village
15
city
413
* p <0.05, ** p <0.01, t ^ = 0.05, df = ^ = 2.00, t ^ = 0.01, df = ^ = 2.67
Analysis of the results of running 4 x 10m girls aged 14-15 years presented that the results of
running 4 x 10 m girls aged 14 years from rural schools are between 11.43 - 14.96 s on the
arithmetic mean of 13.16 s the school transport from 11.54 to 15.90 s on the arithmetic mean of
13.59 s the results of the girls at the age of 15 years from rural schools are in the range of 11.28 to
16.48 s, the arithmetic average of 12 , 82 pp. the city school range between 11.26 - 16.88 s, 13.09 s
arithmetic mean calculated values indicate that the difference between the course of 4 x 10m girls
aged 14 and 15 from urban and rural schools do not is statistically significant (Table 9).
Table 9. Comparison of running 4 x 10 m girls
The age of
respondent
s (years)
village
N
Min.
Max.
X
5
25
11,43
14,96
13,16
1,13
25
11,54
15,90
13,59
1,10
25
11,28
16,48
12,82
1,17
14
run
swinging
4 x 10 m (s)
city
village
15
25
city
11,26
16,88
13,09
D
U
0,43
1,43
0,27
0,72
1,53
* <0.05, ** p <0.01, t ^ = 0.05, df = ^ = 2.00, t ^ = 0.01, df = ^ = 2.67
The analysis of the results of the trunk in the front slope of girls aged 14-15 years demonstrated
that the performance of girls at the age of 14 years from rural schools vary in the range between 0
-24, equal to the arithmetic average of 10.22. The city school are at level of 2 to 23, the arithmetic
average of 10.94. The results of the pupils at the age of 15 years out of school rural oscillate from
one to 22, equal to the arithmetic average of 9.52. The city school range from 1 to 21, with the
arithmetic mean of 9.22. The calculated values indicate that the difference between the slope trunk
in front of girls aged 14 and 15 from urban and rural schools is not statistically significant (Table
10).
Table 10. Characteristics o :the forward trunk bending of the girls body
age
N
Min.
Max.
X
D
U
5
Standing
forward
bend
forward
(centimeters
)
village
25
0
24
10,22
7,01
14
city
village
25
2
23
10,94
5,27
25
1
22
9,52
5,03
25
1
21
9,22
5,01
15
city
0,72
0,41
0,30
0,21
* p < 0.05, ** p < 0.01, t ^ = 0.05, df = ^ = 2.00, t ^ = 0.01, df = ^ = 2.67
Summarization
Morphofunctional study on the factors affecting the strength of girls and somatic determinants
of children and young people work with J. Drabik (1990, 1991, 1992), and R. Przew^da and
R. Trzesniowski (1996). The development of motor and physical children and adolescents outside
Polish borders may be traced in publications such as J. Bergier (1992) and Bergier and Cash (1994).
414
Research on the development of physical fitness and motor in rural and urban led , among
others Gołębiowska (1995), Hulanicka, Brajczewski, Jedlińska (1990), Napierała (1999b, 2005,
2008), Strzelczyk (1990). Specialists on the basis put forward various proposals such as Napierała
(2000) in their study showed that, ” children were out of the city characterized by greater height and
weight than their peers living in the countryside , just in motor performance in most of the samples
obtained better results than children living in the city.
The analysis of the study of this paper shows that there is no essential difference between the
physical and motor development of children from the rural and urban study age group.
Conclusions
Girls 14 years from the School of Urban and Rural.
- Comparing the arithmetic mean height and weight found that girls from urban schools are higher
by 8 centimeters and are about 3 kg more weight.
- Found that comparing height and weight of respondents girls with test data which it has conducted
Napierała (2008) kujawsko-pomorskie on girls of the same age, the 14 year old girls from villages
and cities are higher and the girls from the city have a greater weight than their peers (Napierała:
14.5 years, respectively, 159.6 cm; 163.56 and 52.01 kg ) and 15 years of urban and rural lower and
also have a lower body weight than girls Napierała which was subject of (2008), (Napierała: 15.5
years girls from urban and rural weight - 53.14 kg and 54.23 kg girls from the city).
- The highest percentage of girls from town school (64%) and rural (60%) has the structure
leptosomatic. Athletic type has 24 % of girls from rural schools and 20 % of urban schools. The
smallest percentage of students have a picnic type (both students from rural and urban school have
16 %).
In motor skills studies were slight differences in the results girls eg.:
* In the 50 meters better result (0.05 sec) had the girls from the village (attempt to force).
* In the 800 meters the results were identical (endurance test).
* In the waist bend better result (about 0.72 cm) had girls in town (attempt of flexibility).
* In the long jump from standstill better result (about 1 cm ) reach the girls from town (attempt to
force).
Girls 15 years from the School of Urbanand Rural.
- It was found out that girls from urban schools are higher (about 4 inches) and have a higher body
weight ( about 1 kg ) of students from rural schools .
-The highest percentage of girls from town school ( 72%)
and rural (68%) has the structure
leptosomatic. Athletic type with 16 % of girls from rural and urban schools . Type picnic,
with 16 % of girls from rural schools and 12 % of the city.
- In studies of motor abilities were ascertain slight differences in the results of girls, slightly
better or the same results obtained girls from the village eg.:
- * In the 50 meters better result (about 0.01 sec) acquired girls from rural areas (attempt of
rapidly).
* In the 800 meters the results were the same (strength test).
* In the waist bend better result ( about 0.30 cm ) had the girls from the village (attempt of
flexibility).
* In the sitting position of lying back the results were identical (attempt of power).
* The hanging on a bar better result ( about 0.99 s ) to reach girls from rural areas (test power ).
References
1. Badora G., Botwiński R., Denisiuk L., (1960): Kultura fizyczna w powszechnej szkole średniej,
WSiP, Warszawa.
415
2. Bergier J. (1992), Zmiany sprawności fizycznej dzieci makroregionu środkowo-wschodniego,
„Wychowanie Fizyczne i Sport”, t. XXXVI, nr 1 - 2, PWN, Warszawa, s. 19 - 29
3. Bergier J., J. Kasa (1994), Wybrane wyznaczniki sprawności motorycznej dziewcząt i chłopców
w Polsce, Czechach i na Słowacji, „Lider”, nr 1 (36), s. 15 - 17.
4. Berger B., Maluchnik G., (1996): Wybrane aspekty efektywności lekcji wychowania fizycznego,
„Lider”, nr 2.
5. Denisiuk L., Milicerowa H., (1969): Rozwój sprawności motorycznej dzieci i młodzieży w wieku
szkolnym, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa.
6. Drabik J. (1990), Uwarunkowania somatyczne wytrzymałości dzieci i młodzieży, „Wychowanie
Fizyczne i Sport”, nr 2, PWN, Warszawa s. 27 - 33.
7. Drabik J. (1991), Specyfika rozwoju wytrzymałości dziewcząt, „Lider”, nr 3, s. 12 -13.
8. Drabik J. (1992), Sprawność fizyczna i jej testowanie u młodzieży szkolnej, Wydawnictwo
Uczelniane AWF, Gdańsk.
9. Drozdowski Z., (1998): Antropometria w wychowaniu fizycznym, AWF, Poznań.
10. Fuljanty M., Kozar J., (1997): Testy sprawności fizycznej i próby wydolnościowe, WOM
Częstochowa.
11. Gołębiowska M. (1995), Analiza porównawcza rozwoju somatycznego dzieci w wieku 8 - 14
lat ze środowisk: wielkomiejskiego i wiejskiego w regionie łódzkim, [w]: Problemy rozwoju
edukacji prozdrowotnej i ekologicznej, WSP, Częstochowa.
12. Hulanicka B., C. Brajczewski, W. Jedlińska, T. Sławińska, A. Walizko (1990), Duże miasto małe miasto - wieś. Różnice w rozwoju fizycznym dzieci w Polsce, Zakład Antropologii PAN, nr 11,
Wrocław.
13. Kemper H., W. Van Mechelen (1996), Physical fitness testing o f children: a European
perspective, Champaign, nr 8, s. 201- 214
14. Migasiewicz J., (1999): Wybrane przejawy sprawności fizycznej dziewcząt i chłopców w wieku
7-18 lat na tle ich rozwoju morfologicznego, AWF, Wrocław.
15. Mleczko E., (1992): Przegląd na temat motoryczności człowieka. Antropomotoryka, nr. 8.
15.
Napierała M. (1999b), Rozwój fizyczny i motoryczny dzieci wiejskich i miejskich w
województwie kujawsko - pomorskim, [w:] Uwarunkowania rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży
wiejskiej, (red.) J. Zagórski i in., Instytut Wychowania Fizycznego i Sportu, Biała Podlaska, Rocznik
Naukowy Tom VI Suplement nr 1, s. 67 -76.
16.
Napierała M., (2000): Dziecko z regionu kujawsko - pomorskiego. Rozwój fizyczny i
motoryczny dzieci z klas początkowych. Wydawnictwo Uczelniane Akademii Bydgoskiej,
Bydgoszcz 2000 ss. 149.
17. Napierała M., (2005): Ważniejsze uwarunkowania rozwoju somatycznego i motorycznego dzieci
i młodzieży z województwa kujawsko - pomorskiego, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im.
Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2005, s.s. 250.
18.
Napierała M., (2008): Środowiskowe uwarunkowania somatyczne i motoryczne a wiek
rozwojowy dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2008
ss. 211.
19. Osiński W., (2003): Antropomotoryka. AWF, Poznań.
20. Przewęda R., (1973): Rozwój somatyczny i motoryczny, PZWS, Warszawa.
21. Przewęda R., R. Trześniowski (1996), Sprawność fizyczna polskiej młodzieży w świetle badań z
roku 1989, AWF, Warszawa.
22. Strzelczyk R. (1990), Rozwój fizyczny i sprawność fizyczna dzieci wiejskich na tle rówieśników
z miasta, Przegląd badań, Monografia, nr 184, AWF Poznań.
23. Trześniowski R., (1961): Rozwój fizyczny i sprawność młodzieży polskiej, Nasza Księgarnia,
Warszawa.
24. Williams C. A. (1997), Children’s and adolescents’ anaerobic performance during cycle
ergometry, Sport Medicine, Auckland, 4, s. 227 - 240.
25. Wolański N., (2006): Rozwój biologiczny człowieka, PWN, Warszawa.
416
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 417-426
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© TheAuthor (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any
noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in
any medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 30.05.2013. Revised: 30.09.2013. Accepted: 27.10.2013.
WPŁYW ZAPROPONOWANEJ METODYKI
WYCHOWANIA FIZYCZNEGO NA STAN
FUNKCJONALNY STUDENTÓW
The impact of the proposed methodology of physical education on the
functional state of students
Igor Grygus1, Mykoła Jewtuch2
1Narodowy Uniwersytet Gospodarki Wodnej i Wykorzystania Zasobów
Naturalnych
2Międzynarodowy uniwersytet ekonomiczno-humanitarny
im. S. Demianczuka
Kluczowe słowa: wychowanie fizyczne, studenci, stan funkcjonalny,
polepszenie.
Keywords: physical education, students, functional status improvement.
Streszczenie
W
artykule
przeanalizowano
wpływ
zaproponowanej
metodyki
wychowania fizycznego dla uzdrowienia studentów uczelni wyższej w trakcie
417
ich studiów.
Dzięki stosowaniu zaproponowanej
metodyki wychowania
fizycznego dla uzdrowienia studentów udało się wiarygodnie zwiększyć
adaptację i polepszyć możliwość wznowienia stanu funkcjonalnego organizmu
po obciążeniu, a odpowiednio i stan zdrowia studentów głównej grupy.
Abstract
The article analyzes the impact o f the proposed methodology o f physical
education for healthy university students during their training. By using the
proposed method for the recovery of physical education students failed to
significantly increase adaptation and improve the ability to restore the functional
state o f the body after exercise, and therefore the health of primary students.
Wstęp. Poziom wychowania fizycznego w wyższej szkole nie sprzyja
efektywnemu zmniejszeniu deficytu ruchowej aktywności studentów, co jest
jedną z przyczyn różnego rodzaju odchyleń w ich zdrowiu. Ustalono, że w ciągu
terminu nauczania w wyższych edukacyjnych zakładach ilość przygotowawczej
i specjalnej medycznych grup rośnie od 5,36 % na pierwszym roku i do 14,46 %
na czwartym roku [1, 4].
Podane fakty świadczą, że metodyka przeprowadzenia i organizacja zajęć
w uczelniach wyższych potrzebuje udoskonalenia, opracowania i naukowego
uzasadnienia dróg podwyższenia jakości wykładania wychowania fizycznego,
skierowanego na polepszenie zdrowia studentów [2, 6].
To zobowiązuje naukowców i wykładowców wyższej szkoły szukać nowe
formy i metody przeprowadzenia zajęć, organizować edukacyjny proces tak, by
minimalna ilość cotygodniowych zajęć dawała maksymalny efekt [3, 5].
418
Cel
badania:
udoskonalić
organizacyjno-metodyczne
podstawy
wychowania fizycznego dla uzdrowienia studentów uczelni w trakcie studiów.
Zadanie:
sprawdzić
efektywność
zaproponowanego
programu
wychowania fizycznego dla polepszenia stanu funkcjonalnego studentów.
Wyniki badania i ich omówienia. W badaniu wzięli udział 152 studenta
drugiego roku studiów, którzy byli podzieleni na kontrolne (n=76) i główne
(n=76) grupy, które były identyczne za wiekiem i fizycznym rozwojem.
Studenci
głównej
grupy
ćwiczyli
według
kompleksowego
programu
wychowania fizycznego i uzdrowienia z obowiązkowymi samodzielnymi
zajęciami, odwiedzaniem zajęć sportowych, pracy na trenażerach, a studenci
kontrolnej grupy - według ogólnie przyjętego programu. Wychowanie fizyczne
ze studentami głównej grupy przeprowadzano w ciągu całego okresu nauczania
w
reżimie
edukacyjnej
działalności
i w
formie
samodzielnych zajęć.
Decydującymi cechami zaproponowanego programu wychowania fizycznego
jest to, że zajęcia przeprowadzano
wychowanie
fizyczne
było
z fizycznie
skierowane
na
zdrowymi
studentami,
opanowanie
nawykami
samodzielnego stosowania środków wychowania fizycznego, świadomego
rozumienia jego pozytywnego
wpływu na cały organizm,
umiejętność
samodzielnie organizować zajęcia z wychowania fizycznego i skierowywanie
ich na wszechstronny rozwój, podwyższenie fizycznej zdolności do pracy i
uzdrowienie organizmu.
Wychowanie fizyczne ze studentami głównej grupy przeprowadzano w
ciągu całego okresu nauczania w reżimie edukacyjnej działalności i w formie
samodzielnych zajęć.
Metoda przeprowadzenia zajęć: indywidualistyczna, grupowa.
Istotną rolę dano w podwyższeniu motywacji do użycia środków
wychowania fizycznego w życiu codziennym, w tym do zajęć z wychowania
fizycznego jak akademickich, tak i samodzielnych, i wyboru adekwatnych
środków kompensacji powszedniego deficytu ruchowej aktywności studentów.
419
Kompleksowy program wychowania fizycznego studentów budował się z
uwzględnieniem wyników eksperymentu i łączył trzy okresy: wstępny, główny i
końcowy.
Nami była określona u każdego studenta życiowa pojemność płuc (ŻPP),
ponieważ ten wskaźnik odbija funkcjonalne możliwości systemu tchnienia.
Pomiar przeprowadzał się za pomocą spirometru. Była obliczona ŻPP za
formułą Ludwiga i Syniakowa oraz przeprowadzono porównanie faktycznej
ŻPP (rys. 1 i 2).
Rys. 1. Wyniki ŻPP (główna grupa)
- ■ - na początku
- * - na końcu
420
5500
5000
4500
P-h 4000
Ph
N 3500
3000
2500
2000
Rys. 2. Wyniki ŻPP (kontrolna grupa)
- ■ - na początku
- * - na końcu
Na początku badania wskaźniki ŻPP w głównej grupie studentów były na
poziomie 3468±70,76 ml, a w kontrolnej - 3521±72,38 ml. Jak widzimy,
wskaźniki faktycznej ŻPP u studentów są mniejsze, aniżeli przewidziane na
każdego studenta odpowiednio do płci, wagi, wzrostu za formułami Ludwiga i
Syniakowa.
Otrzymane dane świadczą o małym zmniejszeniu ŻPP, co z kolei
odzwierciedliło się na pogorszeniu funkcjonalnego stanu układu oddechowego u
studentów.
Pod koniec badania wskaźniki ŻPP w głównej grupie studentów były już
na poziomie 3699±71,57 ml, a w kontrolnej - 3520±73,00 ml. Czyli widzimy
znaczący wzrost (na 231 ml) faktycznej ŻPP u studentów głównej grupy, co
wyjaśnia się polepszeniem funkcjonalnego stanu układu oddechowego u
studentów.
Dla wyznaczenia adaptacji i wznowienia funkcjonalnego stanu organizmu
studentów do i po obciążeniu stosowano jednorazową próbę.
Przed wykonaniem jednorazowej próby studenci odpoczywali stając, bez
ruchu, w ciągu 3 minut, potem wyznaczano u nich CAS (częstotliwość akcji
421
serca)
za jedną minutę.
Następne
pomiary
CAS
przeprowadzano
po
sprawowaniu przez studentów 20 głębokich przysiadów za 30 sekund z
wyjściowego położenia: nogi na szerokości barków, ręce wzdłuż ciała. Podczas
przysiadu ręce wynoszą się naprzód, a podczas prostowania się - powracają w
wyjściowe położenie. Wielkość podwyższenia CAS po obciążeniu wyznaczono
w odsetkach.
Na początku badania według wyników jednorazowej próby (rys. 3) było
określono, że u 20 (26,32%) studentów głównej grupy bardzo zła reakcja
ośrodka krążenia na obciążenie, u 27 (35,53%) - zła, u 27 (35,53%) dostateczna i u 2 (2,63%) - dobra. U 18 (23,68%) studentów kontrolnej grupy
bardzo zła reakcja ośrodka krążenia na obciążenie, u 23 (30,26%) - zła, u 32
(42,11%) - dostateczna i u 3 (3,95%) - dobra. Czyli, widzimy, że u studentów
obu grup na początku badania zniżona adaptacja i możliwość wznowienia
funkcjonalnego stanu organizmu na obciążenie.
42,11
45
40
£
35
I
30
§
25
%
ci
20
15
15
^N
O
10
5
0
bardzo zła
zła
dostateczna
dobra
Rys. 3. Wyniki jednorazowej proby na początku badania
□ glówna grupa
422
□ kontrolna grupa
Pod koniec badania według wyników jednorazowej próby (rys. 4)
konstatujemy, że u żadnego studenta głównej grupy już nie było określono ani
bardzo złej ani złej reakcji ośrodka krążenia na obciążenie, u 43 (56,58%) stała
się dostateczna, u 30 (39,47%) - dobra i u 3 (3,95%) - doskonała, czego nie
było na początku badania (p<0,05). W kontrolnej grupie u 15 (19,74%)
studentów pozostała bardzo zła reakcja ośrodka krążenia na obciążenie, u 18
(23,68%) - zła, u 38 (50,00%) - dostateczna i u 5 (6,58%) - dobra.
60
y------------------------------------------------r
50 y
f »
—
ł ,__
39,47
£
'O
+->
fi
<D
"O
40
fi
19,74
30
ci
N
O
20
10
0
■'
y ✓
23, 68
y
u
6,58
3,95
■
i
bardzo zła
zła
I
1
dostateczna
r
dobra
doskonała
Rys. 4. Wyniki jednorazowej proby na koncu badania
□ glówna grupa
□ kontrolna grupa
Wskutek stosowania zaproponowanej metodyki uzdrowienia u studentów
głównej
grupy udało
się zwiększyć
adaptację
i polepszyć
możliwość
wznowienia funkcjonalnego stanu organizmu na obciążenie (p<0,05).
Regulacja pionowej pozy człowieka odnosi się do liczby najbardziej
aktualnych
biologicznych
i
socjalno-pedagogicznych
problemów
współczesności. Ona rozpatruje się nie tylko, jako jeden z czynników, który
charakteryzuje wyznaczenie położenia ciała człowieka, ale i jak najbardziej
znaczący wskaźnik stanu zdrowia.
423
Dla wyznaczenia funkcjonalnej równowagi studentów obu grup na
początku i pod koniec badania wykorzystaliśmy test Bondarewskiego.
Na
początku
badania
według
wyników
przeprowadzenia
testu
Bondarewskiego (rys. 5 i 6) było określono, że średni czas utrzymania
równowagi studentami z zamkniętymi oczami głównej grupy dorównywał
10,95±0,36 s, a u studentów kontrolnej grupy - 10,99±0,39 s. Czyli, widzimy,
że u studentów obu grup na początku badania jest zniżona funkcjonalna
równowaga, a odpowiednio i stan zdrowia.
Rys. 5. Test Bondarewskiego (grupa głowna)
- ■ - na początku
424
- * - na końcu
30
co
C /T
Rys. 6. Test Bondarewskiego (grupa kontrolna)
- ■ - na początku
Pod
koniec
badania
według
- * - na końcu
wyników
przeprowadzenia
testu
Bondarewskiego było określono, że średni czas utrzymania równowagi
studentami z zamkniętymi oczami głównej grupy już dorównał 20,37±0,32 s
(p<0,05), a u studentów kontrolnej grupy - 12,11±0,31 s.
Dzięki stosowaniu zaproponowanej metodyki wychowania fizycznego u
studentów
głównej
grupy
udało
się
znacznie
zwiększyć
funkcjonalną
równowagę, a odpowiednio i stan zdrowia.
Wnioski. Dzięki stosowaniu zaproponowanej metodyki wychowania
fizycznego
dla
uzdrowienia
studentów
udało
się
(p<0,05)
polepszyć
funkcjonalny stan studentów głównej grupy pod koniec badania: ŻPP za formułą
Ludwiga i Syniakowa i faktycznej ŻPP. W wyniku stosowania zaproponowanej
metodyki uzdrowienia u studentów głównej grupy udało się zwiększyć
adaptację i polepszyć możliwość wznowienia stanu funkcjonalnego organizmu
po obciążeniu, co demonstruje przeprowadzenie jednorazowej próby. Według
wyników przeprowadzenia testu Bondarewskiego, który charakteryzuje nie
tylko regulację pionowej pozycji człowieka, ale i jak najbardziej znaczący
425
wskaźnik stanu zdrowia, konstatujemy, że udało się znacznie zwiększyć
funkcjonalną równowagę, a odpowiednio i stan zdrowia studentów głównej
grupy.
References
1. Апанасенко Г.Л. Санолопя (медичш аспекти валеологп) : шдручник
для лiкарiв-слухачiв закладiв (ф ак у л ь т ет ) тслядипломно! освiти / Г.Л.
Апанасенко, Л.А. Попова, А.В. Магльований. - Львiв: ПП "Кварт", 2011. 303 с.
2. Бароненко В.А. Здоровье и физическая культура студента: учеб.
пособие / В.А. Бароненко, Л.А. Рапопорт. - М.: Альфа-М: ИНФРА-М,
2010. - 336 с.
3. Enrollment in physical education is associated with health-related behavior
among high school students / Tassiano Rafael M., Barros Mauro V.G., Tenorio
Maria C.M. et al. // Journal of School Health. - 2010. - № 3. - P. 126-133.
4. Grygus I. Wpływ ruchowej aktywności na stan zdrowia studentów / Igor
Grygus, Natalia Mykhaylova // Journal of Health Sciences 2013; 3 (5): 649-656.
5. Motivational climate and students' emotional experiences and effort in
physical education / J. Liukkonen, A. Watt, V. Barkoukis, T. Jaakkola // The
Journal of Education Research. - 2010. - 103. - P. 295-308.
6. Prusik Ka., Gorner K., Prusik. Krz. (2008) Problematyka aktywności
fizycznej w stosunku do zdrowia człowieka. Usta ad Albim Bohemica, R. 8, 2,
125-135.
426
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 427-446
The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683.
© TheAuthor (s) 2013;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems o f Radom University in Radom, Poland
Open Access
This article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any
noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in
any medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 30.05.2013. Revised: 30.09.2013. Accepted: 27.10.2013.
The reaction of the body to the extreme efforts of amateur
runners in the men’s 100 kilometers
Reakcja organizmu na extremalny wysiłek biegaczy amatorów podczas biegu na 100
kilometrów
1
Krzysztof Prusik 1 , Katarzyna
Prusik , Błażej Stankiewicz 2 , Chiliński Ireneusz 1 ,
1
2
Jakub Kortas , Walery Zukow
1University of physical education and sport in Gdańsk
2Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz
1Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku
2Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Keywords: long-distance runs, the level of lactic acid, ultramarathon.
Słowa kluczowe: biegi długodystansowe, poziom kwasu mlekowego, ultramaraton.
Abstract
Many people are committed to the challenges and goals and strives for them. Particularly noticeable is
that in humans trained amateur sport, especially runners, who are involved in major sporting events which are
marathons.
The aim of this study was to show the relationship between the result of the run to 100 km amateur
runners, and change the level of lactic acid in their bodies. Over the answer to the question of whether and how
much lactic acid has an effect on the result at such low intensity running and how it is distributed across the level
range.
The study was conducted on a group of 14 men voluntarily reported the ages of 25 to 66 years. Mean
age 44 years, the difference between the oldest and the youngest 41 years. Players run 4-6 times per week and
weekly distance is between 40-90 km. Workouts were performed irregularly and there are weeks when the
players do not run at all. Despite the training runners are active in other forms such as swimming, gym, cycling.
Training experience ranges from 5 to even 35 years, so it is very diverse. We participated in the competition, was
treated as a workout. Players not only has specific preparation for these races.
Results. Average test time was 36:36, 19:40 and the minimum and maximum 44:05. Average no maximum and
minimum value was 37:24 (when the minimum value would be 32:11, and 42:00 maximum).
Studies lactic acid confirmed that about 75% of lactic acid in the blood is oxidized in our and converted
into energy as fuel for our muscles. The remaining 25% is cleaned and converted to the form of glucose and will
be used to produce even more energy. Lactic acid is not responsible for the loss of power, fatigue and muscle
pain. Lactic acid provides quick energy and is involved in the production of glycogen. Endurance training
reduces blood lactate threshold, increase the number of mitochondria in the muscle that makes your body learn
how to purify and transform lactic acid. Using protein MCT1 lactate "in and out" of the working cell. Studies
have shown that the more you have the better of this protein we deal with lactate.
Conclusions. Lactate can be one of the most important "fuel" for the body. The only way to take full advantage
of lactic acid is our lactate threshold training.
427
Running on 100 km is very unpredictable over the incredible specifications, which in addition to the
huge physical fatigue reaches incredible mental exhaustion that can weigh and have a greater impact on the
player than the physical pain which is often felt.
The results of course affect the player experience, his physical and mental abilities consisting of a large
number of factors and changes that occur in organisms starters, the form of the day, przebiegnięte km, diet,
weather on race day, trail running, and probably many others.
The level of lactic acid in the blood may significantly affect the victory, or to achieve any result
expected by the runner.
Streszczenie
Wiele osób stawia sobie wyzwania i cele oraz dąży do nich. Szczególnie zauważalne jest to u ludzi
amatorsko trenujących sport, a szczególnie biegaczy, którzy biorą udział w wielkich imprezach sportowych
jakimi są biegi maratońskie.
Celem badań było ukazanie zależności między wynikiem biegu na 100 kilometrów biegaczy amatorów,
a zmianom poziomu kwasu mlekowego w ich organizmach. Ponad to odpowiedz na pytanie czy i jak bardzo
kwas mlekowy ma wpływ na wynik przy tak małej intensywności biegu oraz jak rozkłada się jego poziom na
całym dystansie.
Badania prowadzono na grupie 14 dobrowolnie zgłoszonych mężczyzn w wieku od 25 do 66 lat.
Średnia wieku 44 lata, różnica między najstarszym a najmłodszym 41 lat. Zawodnicy biegają 4-6 razy w ciągu
tygodnia, a dystans tygodniowy wynosi od 40-90 kilometrów. Treningi wykonywane były nieregularnie i
zdarzają się tygodnie, gdy zawodnicy nie biegają wcale. Pomimo treningów biegacze są aktywni w innej formie
np. pływanie, siłownia, jazda rowerem. Staż treningowy wynosi od 5 do nawet 35 lat, zatem jest bardzo
zróżnicowany. Bardzo udział w zawodach, traktowany był jako trening. Zawodników nie obowiązuje specjalne
przygotowanie do tych startów.
Wyniki. Średni czas badań wyniósł 36:36, natomiast minimalny 19:40, a maksymalny 44:05. Średnia bez
maksymalnej i minimalnej wartości wyniosła 37:24 (wtedy wartość minimalna wynosiłaby 32:11, natomiast
maksymalna 42:00).
Badania kwasu mlekowego potwierdziły, że około 75 % kwasu mlekowego w naszej krwi jest utleniane
i przekształcone w energię jako paliwo dla naszych mięśni. Pozostałe 25%jest oczyszczone i przekształcone do
postaci glukozy i zostanie wykorzystane do produkcji jeszcze większej ilości energii. Kwas mlekowy nie
odpowiada za spadek mocy, zmęczenie czy bole mięśni. Kwas mlekowy zapewnia szybką energię i bierze udział
w produkcji glikogenu. Trening wytrzymałościowy redukuje próg mleczanowy we krwi, wzrost liczby
mitochondriów w mięśniach sprawia że uczymy organizm jak oczyszczać i przekształcać kwas mlekowy. Za
pomocą białka MCT1 mleczany „wchodzą i wychodzą” z pracującej komórki. Badania wykazały, że im więcej
posiadamy tego białka tym lepiej radzimy sobie z mleczanami.
Wnioski. Mleczany mogą być jednym z najważniejszych „paliw” dla ciała. Jedynym sposobem aby w pełni
wykorzystać zalety kwasu mlekowego jest trenowanie naszego progu mleczanowego.
Bieg na 100 kilometrów jest bardzo nieprzewidywalnym biegiem o niesamowitej specyfikacji, do
którego oprócz olbrzymiego zmęczenia fizycznego dochodzi niesamowite wyczerpanie psychiczne, które potrafi
zaważyć i mięć większy wpływ na zawodnika niż samból fizyczny jaki jest wielokrotnie odczuwany.
Na wyniki biegu wpływa doświadczenie zawodnika, jego predyspozycje fizyczne i psychiczne na które
składa się ogromna ilość czynników i przemian jakie zachodzą w organizmach startujących, forma dnia,
przebiegnięte kilometry, dieta, pogoda w dniu zawodów, trasa biegu oraz zapewne wiele innych.
Poziom stężenia kwasu mlekowego we krwi może znacząco wpłynąć na zwycięstwo, bądź też
osiągnięcie jakiegokolwiek wyniku oczekiwanego przez biegacza.
Introduction
Many people are committed to the challenges and goals and strives for them.
Particularly noticeable is that in humans trained amateur sport, especially runners, who are
428
involved in major sporting events which are marathons (Misarosova, M., Mandzak, P. 2003,
Pupis M., Cillik I, 2008).They attract hundreds or even thousands of people in a variety of
weather conditions, struggling with their weaknesses and want to get the highest score and not
giving up on this spirit. Size changes in the parameters characterizing the acid-base balance of
blood depends on the duration of exercise, its intensity and the level of training. The efforts of
an endurance based primarily on the aerobic energy usually do not cause acidification of the
body. The hydrogen ions produced in small quantities and are neutralized due to the high
buffer capacity of the blood. As you increase the intensity of exercise increases, the share of
anaerobic processes in meeting the energy requirements of the system. Increasing the rate of
anaerobic glycolysis will result in a significant increase in hydrogen ion concentration in
muscle cells and in the blood, resulting in the development of metabolic acidosis. Increasing
the concentration of H + in body fluids is the greater, the greater the intensity of the effort,
which is the main source of lactic acid (Adach, 2009).Based on the results of experimental
work can make a theoretical analysis o f how to assess the training status player based on both
the rate of lactate testing in the efforts of various intensity and sports. Based on several studies
it can be concluded that those well-trained, performing submaximal exercise under
physiological balance should not exhibit higher concentrations of lactic acid than 7-8 mmol /
l, while in untrained it can reach up to 10 mmol / l blood. During submaximal efforts of older
people compared to younger achieve faster for higher concentrations of lactic acid. The
efforts of a maximal and supramaximal situation is reversed, which means that young people
can make a comprehensive and extremely hard physical work in conditions of increased
acidification of the body, as evidenced by, among others a high concentration of lactic
acid.Treating therefore the value of the concentration of lactic acid as an indicator trained,
during a load test efforts submaximal should obtain low values of this ratio, and the lower the
concentration of lactic acid, the preferred image of a player training status test (Ronikier,
1997).
These observations led to a number of sports competition show that the described
parameter is highly diagnostic and can be used in sports practice to assess training status.
Since this is not a test of a submaximal he may have certain limitations when testing high
stunt riders the performance of their maximum effort. Keep in mind, however, that the test
described submaximal efforts also provide a lot of information about the physical condition of
the test, and that such tests are commonly used in studies of other populations of exercise (in
schools, rehabilitation, the military, etc.) the application of drastic physical load is the
maximum undesirable and even dangerous because of the state of health of patients.
429
The maximal effort test situation is not so clear. In fact, the results of most studies
suggest that people well trained in exhaustive physical labor achieve higher concentrations of
lactate, which is the expression of a specific adaptation to the effort and the possibility of its
continuing even when drastic acidification of the system.
The aim of this study was to show the relationship between the result of the run to
100 km amateur runners, and change the level of lactic acid in their bodies. Over the answer
to the question of whether and how much lactic acid has an effect on the result at such low
intensity running and how it is distributed across the level range.
Material and methods
The study was conducted on a group of 14 men voluntarily reported the ages of 25 to
66 years. Mean age 44 years, the difference between the oldest and the youngest 41 years.
Players run 4-6 times per week and weekly distance is between 40-90 km. Workouts were
performed irregularly and there are weeks when the players do not run at all. Despite the
training runners are active in other forms such as swimming, gym, cycling. Training
experience ranges from 5 to even 35 years, so it is very diverse. We participated in the
competition, was treated as a workout. Players not only has specific preparation for these
races.
During the study, blood was drawn from the finger of players over the day before, at
the beginning of the run, respectively, 25, 50, 75 kilometer and immediately after the course.
Blood was collected by trained medical staff with knowledge of Medicine, in a fully sterile,
provided that special precautions. Based on the obtained results were disclosed relationships
occurring between the results of lactic acid and a history of distance.
Results
Average test time was 36:36, 19:40 and the minimum and maximum 44:05. Average
no maximum and minimum value was 37:24 (when the minimum value would be 32:11, and
42:00 maximum).
Table 1 Results 100 km run on time detailing the research
Place
Player
Time to research
Time without testing
Research time
1
PA
9:53:05
9:11:05
42:00
430
2
SM
9:53:05
9:11:08
41:57
3
DR
10:06:14
9:29:54
36:20
4
C H I.
10:13:41
9:54:01
19:40
5
GS
10:34:08
10:01:50
32:18
6
TP
11:06:06
10:27:40
38:26
7
KG
11:17:02
10:32:57
44:05
8
GK
11:17:03
10:38:02
39:01
9
GP
11:41:16
11:03:29
37:47
10th
HP
11:41:17
11:07:55
33:22
11th
KB
11:46:32
11:10:59
35:33
12th
GB
12:20:35
11:39:18
41:17
13th
SJ
12:38:59
12:00:23
38:36
14th
RM
12:40:37
12:08:26
32:11
Showing significant difference between the shortest test time, and the longest since it
is almost 25 minutes, but the standard that the players spent on research as discarding the
maximum and minimum values makes it does not much change. The conclusion is that the
break does not have a major impact on the final outcome of the competition.
431
6
Q H--------------------- 1----------------------1--------------------- 1----------------------1--------------------- 1----------------------1
Dzi eri .przed
Okm
25 k m
50 K m
75 K m
100 Km
Figure. 1 Change in the level of lactic acid of 1-7 players from a distance of 100 km.
O f the 14 players who took part in the race, the concentration of lactate in the blood of
eight runners before the start of the day was less than a day off when the test took place
immediately before the race, even though they did not carry out any physical activity that
might cause such a reaction in the body. In 5 of these was a significant increase in
concentration from 1.4 mmol / l and up to 2.4 mmol / l, with one change was 0.4 mmol / l,
while in the other two change was a minimum of 0.02, and 0 respectively, 07 mmol / L. Mean
change without implementation effort was 1.23.
432
6
5
4
a
Foliom
kwasu
mlekowegi
(mmol/l)
0 H-------------------- 1-------------------- 1-------------------- 1-------------------- 1-------------------- 1-------------------- 1
Dzień przed
Okm
25 k m
50 k m
75 k m
100 km
Figure. 2 Change in the level of lactic acid of 8-14 players from a distance of 100 km
Players from the starting point to 25 kilometer increased lactic acid levels were 8
These increases ranged from 0.14 mmol / L to 1.41 mmol / l, while the average increase was
0.69 mmol / l, which is a slight change in value compared with the changes that have been
caused by the absence of physical exertion, because the value changes is a almost half the
size. Only two changes were greater than 1 mmol / L.
Only in the two players has increased the day before the course to take-off and up to
25 kilometers. However, in one of the players jum ps were small and did not exceed even
during all measurements 2mmol / l, while in the other jumps were significantly reaching more
than twice the level of 4 mmol / L. The remaining players first and then decreased growth or
vice versa.
Eight players have attained the highest lactate threshold at 75 kilometer, 50-kilometer,
four, and two before the race. However, if the gear factor to take into account that one of them
has achieved such a result in the 50 kilometer and 75-kilometer second. The conclusion is that
the players running distance of 100 km reached maximum values of lactic acid in the blood
during the second half of the race with a tendency to achieve the 75-kilometer.
433
All competitors during the measurement of lactic acid immediately after the race
obtained results lower than the 75-kilometer test. No swimmer lactate levels rose. For seven
of them, it was the lowest score measuring how gained from the start of testing on the day
before the race. The conclusion is clear so that their body is able to achieve a lower level of
lactic acid immediately after several hours of physical activity than the day before the start, or
at any other stage of the race. The average value of lactic acid immediately after the
completion of physical activity was only 1.23 mmol / L.
Four players achieved results in the area of 0.77 mmol / l, while the player who
received the lowest score (0.75 mmol / l) during the race reached the second highest
concentration of lactic acid (just below 0.04 mmol / l from the top) 5.53 mmol / L.
As can be seen the average value of the level of lactic acid with the gear, and therefore
a minimum of about 10 hours with a low exercise intensity, but long duration 3mmol/lu not
exceed any of the players. Almost seven players had levels slightly higher than the maximum
average standard which is acceptable in the body known as 2.22 mmol / l - from 2.26 to 2.83
which is a very good result by looking at how much energy had to generate the body of the
working muscles .This shows a negligible or insignificant acidification medium of each of the
organisms. O f the remaining seven players only one exceeded 2mmol / l, 4 fluctuated in the
range 1.6-1.7 and the lowest score is only 0.96 mmol / L. It can be seen that averaging the
results it can be concluded that an excess of lactate which accumulate in the body during the
work performed to date been removed from the body and does not interfere with the majority
in achieving a good result. However, the players who had very good results (1,59-1,77) took
place from 9 to 11 with a time including research in the area of 11 hours and 42 minutes, at an
average of well below 6 minutes per kilometer race. Although the player who won did not
have, or the highest or the lowest level of lactate in the blood, as a result of the better results
of acidification had only two runners which puts him on the podium in the classification of
medium acidity. The lack of the need to achieve the best result acidic medium to achieve the
best result from running the rate could be that mental and physical form of the day, not
exceeding in any study, the average value of the maximum for the normal functioning of the
body, and possibly a good tactic gear.
434
Figure. 3 Average values of lactic acid for the entire run of the players by
The value of these can be to create a sine wave which is also an interesting
phenomenon, where the first school was the lowest then higher and so again. It can be stated
that the average level of lactic acid can not decide the outcome of the race, but for sure its
value is oscillating in standards help to overcome the subsequent kilometers and achieve
ultimate success.
55
X
5.53
■
4, 43
•
>i
4.11 4 f
#
*
Poziortkwasu
T.P. (2,62)
mlekowego
( mm ol /1 }
T.P. (2,77)
K.0.(3,855
G.B. (1,94)
S.J. (0.00)
R.M. (2. IS)
0.5
I
1.5
FrDdkoacfciiegu(m/a)
Figure. 4 Lactic acid levels above 4 mmol / l (PPA) depending on the running speed.
435
These results indicate to us that a player whose level of lactic acid before the course
was 4.22 mmol / l, although he did not perform any physical activity the day before the start,
its level was different from the norm and exceeded the level regarded as the PPA (ie over 4
mmol / l). This could be caused by stress and adrenaline before the race that produced in the
body for some time before the course and remained at this level until the test. After this
examination, however, it can be stated that the player had a downward trend until the end of
the run.
Other athletes PPA reaches the running speed of 1.94 to 2.85 m / s, and thus running at
a speed of 6.98 to 10.26 km / h which is not operating, the speed intensively body. Only one
player reached during testing PPA twice. Once had a score of 4.11 mmol / l and the next time
this level was only slightly less than the maximum that has been tested and was 5.53 mmol /
L.An interesting observation is that a player who has reached the highest value of 5.57 mmol /
l reached him with the lowest average speed measured over a distance of 25 km run.
However, the player who ran the fastest and reached a level of 4.27 mmol / l was only about
0.05 mmol / l higher level of runner, which were tested immediately before the race.
Only five players out of 14 exceeded the level of PPA, one of which reached a result
hardly doing any physical activity outside the normal activities of life. Only one player
exceeded twice. Suggesting that the results we can conclude that the PPA may be exceeded at
very low intensity exercise or virtually none. Moreover, the highest speed player who crossed
the PPA was only 2.85 and up m / s (10.26 km / h). Another interesting observation is the fact
that the player who has achieved the highest speed over a distance of 25 km and amounted to
3.23 m / s (11.63 km / h) the level of lactic acid after the episode was 1.1 mmol / L. Four of
these five scores in excess of PPA was found in the 75 kilometer and 50-kilometer one, with
the player who has reached that level in 50 kilometer reach even higher PPA for 75 kilometer.
There is also the possibility that dehydration occurred which resulted in such a high
concentration of acid, however, what were the conditions when running more cause to deviate
from this relationship.
Another important fact is that above the level of the PPA, the lactic acid level began to
drop significantly and at the end of the 100 kilometer race at each of the players was the most
normal with some even reaching very low levels (TP 0.75, SJ 1, 02, RM 1.07, CG 1.67 1.81
KG). This reflects the overall smooth functioning of the body, its defenses and return to a
state of physiological equilibrium.
The average age of the run was 44 years, while the minimum is 25 years and
maximum 66 years. The difference between the oldest and the youngest participant in the race
436
was 41 years old, where the youngest participant was younger than the average of 19 years
older than the oldest average of 22 years.
As you can see the players age is not a factor that may in any way influence the
outcome of the final race, as the vast difference in age between the fourth and the fifth player
has not translated into significant impact on the final result. The difference in time without
testing was only eight minutes. Only one player older than he was with him while they were
younger in the range of 6 to even 29 years. There is also the hypothesis that the player is
unique in his age group, because the players who came before him were both lower age and
lower levels of lactic acid. He is however not only far exceeded the acceptable standard
average 2.22 mmol / L. The three players behind him, who despite the fact that they were
younger than him by 6, 24 and 14 years, and despite the fact that they had better average level
of lactic acid is an important time interval.
M iejacsaW odniko W
Figure. 5 Age of players and their place in the race.
So age is not so significant effect on the result, but the players whose age was below
average runners were able to achieve in the course of time less than 10 hours - not including
research time.
Discussion
The efforts of an endurance based primarily on the aerobic energy usually do not cause
acidification of the body. However, it should also be noted observation that is different that
the state of their fitness to work in harsh conditions revealed a lower rate of lactic acid. The
lower concentration of lactic acid in the maximum efforts carried out in steady state is an
437
important indicator of functional training status, however, in highly trained player exercise
test in a test carried out for a few minutes to observe the state of the maximum strain will be
higher concentration of lactic acid in comparison with the other representing a smaller
capacity. As mentioned doing this test effort at such a high acidification of the body indicates
a greater tolerance of profound changes in acid-base balance. Analyzing the stress test side of
the work, it is noted that better trained individual, taken in the same conditions more work
compared with other tests. These considerations should be regarded as an overview of the
kind of effort and associated changes in the design and metabolize lactic acid. It is important
to analyze the changes in the concentration of lactic acid during the execution of various
efforts by high-performance athletes.
Keep in mind also that mental stress, as well as a number of physiological responses,
also acts as a stimulant on the production of lactic acid, even without physical activity. It was
observed that emotional stimuli associated with participation in major sporting events can
cause three-fold increase in the resting level of lactic acid without any involvement motor.
The specific psychological stress accompanying participation in important competitions may
cause an increased release of catecholamines stimulate the processes of glycolysis and the
consequent increase in the production of lactic acid (Ronikier, 1987).The best exercise
acidification of tissues observed in the efforts of endurance when doing physical labor for
many hours, and when the initial growth of lactic acid followed by the systematic reduction of
up to resting values. In such a situation prevail in the metabolism of aerobic processes that
inhibit glycolysis process and prevent the formation of excess lactic acid. The efforts of this
type carried out for several hours in the state of a specific functional balance (stady-state)
there is no reduction of pyruvate to lactic acid, but is oxidized to CO2 and H2O. Small
amounts of lactic acid, which, however, resulting in manual labor, or have been produced in
the initial period of exertion, are effectively metabolized in the process of gluconeogenesis
and an additional material for long-term energy muscle work. Studies lactic acid confirmed
that about 75% of lactic acid in the blood is oxidized in our and converted into energy as fuel
for our muscles. The remaining 25% is cleaned and converted to the form of glucose and will
be used to produce even more energy. Lactic acid is not responsible for the loss of power,
fatigue and muscle pain. Lactic acid provides quick energy and is involved in the production
of glycogen. Endurance training reduces blood lactate threshold, increase the number of
mitochondria in the muscle that makes your body learn how to purify and transform lactic
acid. Researchers have found t