Ñåêöèÿ ¾Ôèëîñîôèÿ. Êóëüòóðîëîãèÿ. Ðåëèãèîâåäåíèå¿

Êîíôåðåíöèÿ ¾Ëîìîíîñîâ 2012¿
Ñåêöèÿ ¾Ôèëîñîôèÿ. Êóëüòóðîëîãèÿ. Ðåëèãèîâåäåíèå¿
Ïèòåð Ë. Áåðãåð î ðåëèãèè è ñåêóëÿðèçàöèè ñîâðåìåííîãî ìèðà
Ìîèñååâà Òàòüÿíà Àíäðååâíà
Ñòóäåíò
Ìîñêîâñêèé ãîñóäàðñòâåííûé ëèíãâèñòè÷åñêèé óíèâåðñèòåò, Èíñòèòóò
ìåæäóíàðîäíûõ îòíîøåíèé è ñîöèàëüíî-ïîëèòè÷åñêèõ íàóê, Ìîñêâà, Ðîññèÿ
E-mail: [email protected]
Íè äëÿ êîãî íå ñåêðåò, ÷òî ðåëèãèÿ ÿâëåíèå ñëîæíîå, ìíîãîñòîðîííåå è ñïîðíîå.
Ðàçëè÷íûå ó÷åíûå ðàññìàòðèâàëè ýòîé ïîíÿòèå èëè, ïî êðàéíåé ìåðå, êàñàëèñü ñàìîãî ôàêòà ñóùåñòâîâàíèÿ èëè îòñóòñòâèÿ ðåëèãèè. È åñëè íåêîòîðûå ñ÷èòàëè ðåëèãèþ
ïðîÿâëåíèåì àðõàè÷íûõ îáùåñòâ, ïåðåæèòêîì ïðîøëîãî è ñóåâåðèåì è ïðèäåðæèâàëèñü ïîçèöèè ÿðîñòíîãî àòåèçìà, òî áîëüøàÿ ÷àñòü ó÷åíûõ âñå æå íå ìîãëà îòðèöàòü
ñóùåñòâîâàíèå ýòîãî ÿâëåíèÿ è åãî çíà÷èìîñòü, ïî êðàéíåé ìåðå, äëÿ íåêîòîðûõ ëþäåé.
Èññëåäîâàíèå ðåëèãèè ÿâëÿåòñÿ âàæíûì îñîáåííî ñåé÷àñ, êîãäà ìíîãèå ñîöèàëüíûå
ó÷åíûå ãîâîðÿò î êðèçèñå ðåëèãèè ñîâðåìåííîãî ìèðà è òàêîì ÿâëåíèè êàê ñåêóëÿðèçàöèÿ.
 ñâÿçè ñ ýòèì, ìû õîòåëè áû îáðàòèòüñÿ ê èçâåñòíîìó àìåðèêàíñêîìó òåîëîãó è
ñîöèîëîãó Ïèòåðó Ëþäâèãó Áåðãåðó. Åãî ïîäõîä ê ðàññìîòðåíèþ ìèðà äåéñòâèòåëüíî
âàæåí è èíòåðåñåí. Áåðãåð ðàçðàáîòàë öåëóþ ñîöèîëîãè÷åñêóþ ìîäåëü ðåëèãèè è ïðîöåññîâ, ñ íåé ñâÿçàííûõ, à òàêæå îáîçíà÷èë åå ìåñòî è ðîëü â ñîâðåìåííîì îáùåñòâå.
Íî íàñ çàèíòåðåñîâàëè íå òîëüêî åãî ñîöèîëîãè÷åñêèå ðàçìûøëåíèÿ. Ïèòåð Áåðãåð ýòî ÷åëîâåê, êîòîðûé óìååò óäèâèòåëüíûì îáðàçîì ñî÷åòàòü â ñåáå êà÷åñòâà óìíåéøåãî
ñîöèîëîãà è èñòèííîãî õðèñòèàíèíà è âåðóþùåãî. Îí ñóìåë ¾íàùóïàòü¿ òîíêóþ ãðàíü
ìåæäó ¾íàó÷íûì àòåèçìîì¿ è àòåèçìîì âîîáùå, íå ñêàòèòüñÿ âî âòîðóþ è ðàññìîòðåòü
ðåëèãèþ òàêîé, êàêîé îíà ïðåäñòàåò íàøåìó ñîçíàíèþ. Îñîáåííî âàæåí åãî ïîäõîä ê
òàêîìó îïðåäåëåíèþ ðåëèãèè, êîòîðîå ðàññìàòðèâàåò åå íå êàê ñîöèàëüíûé èíñòèòóò,
çàòðàãèâàÿ ëèøü ïîâåðõíîñòíûé õàðàêòåð åå ôóíêöèîíèðîâàíèÿ, à îáðàùàåòñÿ ê ðåëèãèè êàê ê ñâîåãî ðîäà ìèðîâîççðåíèþ, ñèñòåìå öåííîñòåé îòäåëüíûõ ëè÷íîñòåé è ãðóïï
ëþäåé. Îñîáåííîé ¾èçþìèíêîé¿ Áåðãåðà ÿâëÿåòñÿ òî, ÷òî èíñòèòóöèîíàëüíûé àñïåêò
ðåëèãèè ïîä÷èíåí â åãî òðóäàõ ìèðîâîççðåí÷åñêîìó àñïåêòó. Ýòî ÿâëÿåòñÿ âåñüìà èíòåðåñíîé ïàðàëëåëüþ ðóññêèì ðåëèãèîçíûì ñîöèîëîãàì è ìûñëèòåëÿì, à òàêæå îñîáåííî
âûðàæåííûì îòêëîíåíèåì îò òðóäîâ äðóãèõ èçâåñòíûõ àìåðèêàíñêèõ ó÷åíûõ, êîòîðûå
ïîñâÿùåíû ðåëèãèè.
 ðàìêàõ äàííîé ðàáîòû ìû ðàññìàòðèâàåì ïîçèöèþ Ï. Áåðãåðà êàñàòåëüíî ðåëèãèè, åå ìåñòà è ðîëè â ñîâðåìåííîì îáùåñòâå, åå ôóíêöèé, à òàêæå îõàðàêòåðèçóåì
ñåêóëÿðèçàöèþ è ñîïóòñòâóþùèå åé ïðîöåññû. Îòäåëüíî ìû îáðàùàåì âíèìàíèå íà åãî
ðàññóæäåíèÿ î ïðîòåñòàíòèçìå, òàê êàê îí ÿâëÿåòñÿ àìåðèêàíñêèì ñîöèîëîãîì è ìíîãî îá ýòîì ïèñàë, à òàêæå îïèñûâàåì íåìíîãî ìîäèôèöèðîâàííûé ñ òå÷åíèåì âðåìåíè
âçãëÿä Áåðãåðà è ðàññìîòðåííûé èì ïðîöåññ ¾âîçðîæäåíèÿ ðåëèãèîçíîãî ñîçíàíèÿ¿.
Ïîìèìî ýòîãî, ìû õàðàêòåðèçóåì åãî òèïîëîãèþ òðåõ âûáîðîâ ðåëèãèîçíîé ìûñëè ñîâðåìåííîãî ìèðà.
Âñå ýòè àñïåêòû íàó÷íûõ òðóäîâ ðàññìàòðèâàåìîãî íàìè ñîöèîëîãà èìåþò îñîáåííîå çíà÷åíèå è ñåé÷àñ, âî âòîðîì äåñÿòèëåòèè XXI âåêà, ïîñêîëüêó Ðîññèÿ íàõîäèòñÿ
1
Êîíôåðåíöèÿ ¾Ëîìîíîñîâ 2012¿
íà ïóòè ïîèñêà îñíîâíîé íàöèîíàëüíîé è ðåëèãèîçíîé èäåè, à ñîçíàíèå æèòåëåé ñîâðåìåííîñòè âî âñåì ìèðå ìåíÿåòñÿ â ñâÿçè ñ òåì, ÷òî ìåíÿåòñÿ öåííîñòíàÿ ñèñòåìà ëþäåé,
à ñîîòâåòñòâåííî, è ìåñòî ðåëèãèè â ýòîé ñèñòåìå.
Íå ìåíåå èíòåðåñíî ðàññìîòðåíèå ðàáîò Ï. Ë. Áåðãåðà ñ òî÷êè çðåíèÿ òîãî, ÷òî îíè
âîçðîæäàþò ïîïûòêè ñîçäàíèÿ õðèñòèàíñêîé ñîöèîëîãèè, íî åñëè ðàíüøå ýòè ïîïûòêè
áûëè ñâîéñòâåííû ñêîðåå ðóññêèì ñîöèîëîãàì, òî òåïåðü ìû ìîæåì ïðîíàáëþäàòü íå
ìåíåå èíòåðåñíóþ ïîçèöèþ è àìåðèêàíñêîãî ñîöèîëîãà.
Òàêèì îáðàçîì, ìû îáðàùàåìñÿ ê íàó÷íûì òðóäàì Ïèòåðà Áåðãåðà, ó÷èòûâàÿ èõ
íåñòàíäàðòíîñòü è àêòóàëüíîñòü äëÿ ñîâðåìåííîãî ìèðà, ïîñêîëüêó öåííîñòè ëþäåé
ìåíÿþòñÿ, è ðåëèãèÿ êàê öåííîñòü òîæå ìåíÿåò ñâîè ïîçèöèè è îòõîäèò íà çàäíèé
ïëàí â ñåêóëÿðèçèðîâàííûõ ñëîÿõ îáùåñòâà è óêðåïëÿåòñÿ â äðóãèõ ñëîÿõ è ñòðàíàõ.
Ìû îáðàùàåì îñîáåííîå âíèìàíèå íà ïðèìåíèìîñòü ìûñëåé ñîöèîëîãà ê ñîâðåìåííîìó
ñîñòîÿíèþ íàøåé ñòðàíû, ïîñêîëüêó îíè íå ïîòåðÿëè ñâîåé íîâèçíû è ìîãóò ïîìî÷ü íàì
îïðåäåëèòüñÿ ñ òåì, êàê ñëåäóåò âåñòè ñåáÿ â íîâîì ìèðå, ÷òîáû íå áûòü ¾îäèíîêèìè¿
è èìåòü áîëüøóþ îïðåäåëåííîñòü â æèçíè.
Ëèòåðàòóðà
1. Áåðãåð Ï. Ðåëèãèîçíûé îïûò è òðàäèöèÿ // Ðåëèãèÿ è îáùåñòâî. Õðåñòîìàòèÿ
ïî ñîöèîëîãèè ðåëèãèè â 2-õ ÷àñòÿõ. / Ñîñò. Ãàðàäæà Â.È., Ðóòêåâè÷ Å.Ä. - Ì.:
Íàóêà, 1994. Ñ. 212-228.
2. Ãàðàäæà Â. È. Ñîöèîëîãèÿ ðåëèãèè. Ó÷åáíîå ïîñîáèå äëÿ ñòóäåíòîâ è àñïèðàíòîâ
ãóìàíèòàðíûõ ñïåöèàëüíîñòåé. // Ì.: ¾Íàóêà¿, 1995.
3. Ðóòêåâè÷ Å.Ä. Ïèòåð Áåðãåð - ïîëâåêà òâîð÷åñêîãî ïóòè // Ñîöèîëîãè÷åñêèå èññëåäîâàíèÿ. 2011. - 1. Ñ. 114-123.
4. Berger P. A Rumor of Angels: Modern Society and the Rediscovery of the Supernatural.
Garden City, N.Y., 1969.
5. Berger P. The Sacred Canopy: Elements of Sociological Theory of Religion. Garden
City, N.Y., 1967.
6. Berger P. Cakes for the Queen of Heaven: 2,500 Years of Religious Ecstasy // The
Christian Century [Electronic resource]. Electronic data. 1974. 25 Dec. Mode
access: http://www.religion-online.org/showarticle.asp?title=1577
7. Berger P. Epistemological Modesty: An Interview with Peter Berger // The Christian
Century [Electronic resource]. Electronic data. 1997. - 29 Oct. Mode access:
http://www.religion-online.org/showarticle.asp?title=240
8. Berger P. From Secularity to World Religions// The Christian Century [Electronic
resource]. Electronic data. 1980. - 16 Jan. Mode access: http://www.religiononline.org/showarticle.asp?title=1726
9. Berger P. Protestantism and the Quest for Certainty // The Christian Century [Electronic
resource]. Electronic data. 1998. - 16 - 2 Sep. Mode access: http://www.religiononline.org/showarticle.asp?title=239
2
Êîíôåðåíöèÿ ¾Ëîìîíîñîâ 2012¿
10. Berger P. Reections of an Ecclesiastical Expatriate // The Christian Century [Electronic
resource]. Electronic data. 1990. - 24 Oct. Mode access: http://www.religiononline.org/showarticle.asp?title=232
11. Berger P. The Class Struggle in American Religion // The Christian Century [Electronic
resource]. Electronic data. 1981. - 25 Feb. Mode access: http://www.religiononline.org/showarticle.asp?title=1694
3