НОВОСТИ СИСТЕМАТИКИ НИЗШИХ РАСТЕНИЙ Ботанический

НОВОСТИ СИСТЕМАТИКИ НИЗШИХ РАСТЕНИЙ
Ботанический институт им. В.Л. Комарова РАН
2008
Том 42
ВОДОРОСЛИ
ПОЧВЕННЫЕ НЕПОДВИЖНЫЕ ЗЕЛЕНЫЕ МИКРОВОДОРОСЛИ (CHLOROPHYTA) ОСТРОВА
ЭЛЛЕФ-РИНГНЕС (КАНАДСКИЙ АРКТИЧЕСКИЙ АРХИПЕЛАГ)
Андреева В.М.3-6
О НОВОЙ НАХОДКЕ ASTERIONELLA RALFSII (BACILLARIOPHYTA) В РОССИИ
Генкал С.И., Харитонов В.Г.10-13
К МОРФОЛОГИИ И ТАКСОНОМИИ HANNAEA ARCUS (BACILLARIOPHYTA)
Генкал С.И., Харитонов В.Г.14-23
ДИАТОМОВЫЕ ВОДОРОСЛИ ВОДОЕМОВ И ВОДОТОКОВ ПРИВОЛЖСКОЙ ВОЗВЫШЕННОСТИ
(ПЕНЗЕНСКАЯ ОБЛАСТЬ)
Куликовский М.С.24-35
ИСТОРИЯ ИЗУЧЕНИЯ ФЛОР ДИАТОМОВЫХ ВОДОРОСЛЕЙ В СФАГНОВЫХ БОЛОТАХ
РОССИИ И НЕКОТОРЫХ СОПРЕДЕЛЬНЫХ ГОСУДАРСТВ
Куликовский М.С.36-54
К АЛЬГОФЛОРЕ ПСКОВСКОЙ ОБЛАСТИ: ПРЕСНОВОДНЫЕ ЗЕЛЕНЫЕ ВОДОРОСЛИ
(STREPTOPHYTA, ZYGNEMATOPHYCEAE) НАЦИОНАЛЬНОГО ПАРКА «СЕБЕЖСКИЙ»
Лукницкая А.Ф.55-64
ГРИБЫ
АФИЛЛОФОРОВЫЕ ГРИБЫ ЗАКАЗНИКА «УНЬИНСКИЙ» (РЕСПУБЛИКА КОМИ)
Косолапов Д.А.65-77
НОВЫЕ ДАННЫЕ ОБ АФИЛЛОФОРОВЫХ ГРИБАХ ООПТ ЛЕНИНГРАДСКОЙ ОБЛАСТИ. I.
РЕГИОНАЛЬНЫЙ КОМПЛЕКСНЫЙ ЗАКАЗНИК «КОТЕЛЬСКИЙ»
Коткова В.М.78-84
ПЕРВАЯ НАХОДКА HYDNELLUM GEOGENIUM (THELEPHORALES) В РОССИИ
Коткова В.М.85-87
МАКРОМИЦЕТЫ ГОСУДАРСТВЕННОГО ЗАПОВЕДНИКА «СТОЛБЫ» (1916-2005)
Кошелева А.П., Кутафьева Н.П.88-103
МАТЕРИАЛЫ К ИЗУЧЕНИЮ МАКРОМИЦЕТОВ ТАСЕЕВСКОГО РАЙОНА (КРАСНОЯРСКИЙ
КРАЙ, ВОСТОЧНАЯ СИБИРЬ)
Кошелева А.П., Кутафьева Н.П.104-122
ДОПОЛНЕНИЕ К БИОТЕ АГАРИКОИДНЫХ БАЗИДИОМИЦЕТОВ ОКСКОГО БИОСФЕРНОГО
ЗАПОВЕДНИКА
Малышева Е.Ф., Волоснова Л.Ф.123-129
КЛАВАРИОДНЫЕ ГРИБЫ ПОЛУОСТРОВА ЯМАЛ
Ширяев А.Г.130-141
ЛИШАЙНИКИ
НОВЫЕ ДАННЫЕ О ЛИШАЙНИКАХ И МХАХ ТИХООКЕАНСКОГО СЕКТОРА АНТАРКТИКИ
Андреев М.П., Курбатова Л.Е.142-152
ГИАЛЕКТОВЫЕ ЛИШАЙНИКИ: ИСТОРИЯ ИЗУЧЕНИЯ И СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ
ИЗУЧЕННОСТИ
Гагарина Л.В.153-168
НОВЫЕ ДАННЫЕ О ПАРМЕЛИЕВЫХ ЛИШАЙНИКАХ И КАЛИЦИОИДНЫХ ГРИБАХ КАМЧАТКИ
Гимельбрант Д.Е., Степанчикова И.С.169-172
ЛИШАЙНИК ИЗ КРАСНОЙ КНИГИ РОССИИ CETRELIA ALASKANA (PARMELIACEAE) НОВЫЙ ВИД ДЛЯ ЗАПАДНОЙ СИБИРИ
Давыдов Е.А., Сонникова А.Е.173-177
ПРЕДВАРИТЕЛЬНЫЙ СПИСОК ЛИШАЙНИКОВ ОКСКОГО БИОСФЕРНОГО ЗАПОВЕДНИКА
(РЯЗАНСКАЯ ОБЛАСТЬ)
Жданов И.С., Волоснова Л.Ф.178-188
НОВЫЕ И РЕДКИЕ ДЛЯ МУРМАНСКОЙ ОБЛАСТИ ВИДЫ ЛИШАЙНИКОВ И
ЛИХЕНОФИЛЬНЫХ ГРИБОВ ИЗ ЛАПЛАНДСКОГО ЗАПОВЕДНИКА
Урбанавичюс Г.П., Урбанавичене И.Н.189-197
ПАРМЕЛИОИДНЫЕ, ЦЕТРАРИОИДНЫЕ И ГИПОГИМНИОИДНЫЕ ЛИШАЙНИКИ СЕМЕЙСТВА
PARMELIACEAE РОССИИ: ПЕРВЫЙ СВОДНЫЙ СПИСОК С ДАННЫМИ О
РАСПРОСТРАНЕНИИ
Урбанавичюс Г.П., Урбанавичене И.Н.198-218
ЭПИЛИТНЫЕ ЛИШАЙНИКИ БАШКИРСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО ПРИРОДНОГО
ЗАПОВЕДНИКА
Фролов И.В.219-224
МОХООБРАЗНЫЕ
К ФЛОРЕ МХОВ БУРЯТИИ
Афонина О.М.225-234
ПЕРВАЯ НАХОДКА SCOPELOPHILA LIGULATA (POTTIACEAE, BRYOPHYTA) В СИБИРИ
Бардунов Л.В.235-236
О НЕКОТОРЫХ РЕДКИХ И ИНТЕРЕСНЫХ ВИДАХ МХОВ С КАВКАЗА
Дорошина Г.Я.237-240
МХИ РАЙОНА КАВКАЗСКИХ МИНЕРАЛЬНЫХ ВОД (СТАВРОПОЛЬСКИЙ КРАЙ)
Дорошина Г.Я.241-251
ПЕЧЕНОЧНИКИ (MARCHANTIOPHYTA) И АНТОЦЕРОТОВЫЕ (ANTHOCEROTOPHYTA)
ЗАПОВЕДНИКА «БОЛЬШАЯ КОКШАГА» (РЕСПУБЛИКА МАРИЙ ЭЛ, ЦЕНТР
ЕВРОПЕЙСКОЙ ЧАСТИ РОССИИ)
Константинова Н.А., Богданов Г.А., Савченко А.Н.252-265
АНАЛИЗ АКТИВНОСТИ ВИДОВ МХОВ КОРЯКСКОГО НАГОРЬЯ
Кузьмина Е.Ю.266-276
МХИ ОКРЕСТНОСТЕЙ БУХТЫ ПОРТОВАЯ ФИНСКОГО ЗАЛИВА БАЛТИЙСКОГО МОРЯ
(ЛЕНИНГРАДСКАЯ ОБЛАСТЬ, РОССИЯ)
Курбатова Л.Е.277-287
МХИ ГЕОЛОГИЧЕСКОГО ПАМЯТНИКА ПРИРОДЫ «ЩЕЛЕЙКИ» И ЕГО ОКРЕСТНОСТЕЙ
(ЛЕНИНГРАДСКАЯ ОБЛАСТЬ)
Леушина Э.Г.288-300
О ТАКСОНОМИЧЕСКОМ ПОЛОЖЕНИИ РОССИЙСКИХ ВИДОВ LOPHOCOLEA
(MARCHANTIOPHYTA)
Потёмкин А.Д.301-304
ДОПОЛНЕНИЯ К ФЛОРЕ МХОВ ДЖЕРГИНСКОГО ЗАПОВЕДНИКА (РЕСПУБЛИКА БУРЯТИЯ)
Тубанова Д.Я.305-309
АЛФАВИТНЫЙ УКАЗАТЕЛЬ НОВЫХ НАЗВАНИЙ ТАКСОНОВ
310-310
ПРАВИЛА ДЛЯ АВТОРОВ
310-311
ÂÎÄÎÐÎÑËÈ
Â. Ì. Àíäðååâà
V. M. Andreyeva
ÏÎ×ÂÅÍÍÛÅ ÍÅÏÎÄÂÈÆÍÛÅ ÇÅËÅÍÛÅ
ÌÈÊÐÎÂÎÄÎÐÎÑËÈ (CHLOROPHYTA)
ÎÑÒÐÎÂÀ ÝËËÅÔ-ÐÈÍÃÍÅÑ
(ÊÀÍÀÄÑÊÈÉ ÀÐÊÒÈ×ÅÑÊÈÉ ÀÐÕÈÏÅËÀÃ)
TERRESTRIAL NONMOTILE GREEN MICROALGAE
(CHLOROPHYTA) OF THE ELLEF RINGNES ISLAND
(CANADIAN ARCTIC ARCHIPELAGO)
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ, Ëàáîðàòîðèÿ àëüãîëîãèè
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2
[email protected]
Äåòàëüíî îõàðàêòåðèçîâàíû ðåçóëüòàòû èññëåäîâàíèÿ òàêñîíîìè÷åñêîãî ðàçíîîáðàçèÿ íåïîäâèæíûõ îäíîêëåòî÷íûõ è êîëîíèàëüíûõ ïî÷âåííûõ çåëåíûõ âîäîðîñëåé îñòðîâà Ýëëåô-Ðèíãíåñ (Êàíàäñêèé Àðêòè÷åñêèé àðõèïåëàã). Âî ôëîðå îñòðîâà âûÿâëåíû 49 ðîäîâ è 88 âèäîâ çåëåíûõ âîäîðîñëåé, îòíîñÿùèõñÿ ê
äâóì êëàññàì: Chlamydophyceae è Chlorophyceae. 64 âèäà è 23 ðîäà ÿâëÿþòñÿ íîâûìè äëÿ ôëîðû ïîëÿðíûõ ïóñòûíü.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: íåïîäâèæíûå îäíîêëåòî÷íûå è êîëîíèàëüíûå çåëåíûå âîäîðîñëè, ïîëÿðíûå ïóñòûíè, îñòðîâ Ýëëåô-Ðèíãíåñ.
The results of investigation of the taxonomic diversity of the nonmotile unicellular
and colonial green algae in the soils of Ellef Ringnes Island (Canadian Arctic
Archipelago) are expounded. 49 genera and 88 species of algae belonging to the
classes Chlamydophyceae and Chlorophyceae (Chlorophyta) are recorded. 64 species
and 23 genera are new for the area of polar deserts.
Keywords: nonmotile unicellular and colonial green algae, polar deserts, Ellef
Ringnes Island.
Îñòðîâ Ýëëåô-Ðèíãíåñ (Ellef Ringnes) âõîäèò â ñîñòàâ Êàíàäñêîãî Àðêòè÷åñêîãî àðõèïåëàãà, îòíîñèòñÿ ê çîíå ïîëÿðíûõ ïóñòûíü è
íàõîäèòñÿ íà 78°47′ ñåâåðíîé øèðîòû è 103°32′ çàïàäíîé äîëãîòû.
3
Âûÿâëåíèå ðîäîâîãî è âèäîâîãî ðàçíîîáðàçèÿ îáøèðíîé ãðóïïû
ïî÷âåííûõ íåïîäâèæíûõ îäíîêëåòî÷íûõ è êîëîíèàëüíûõ çåëåíûõ
âîäîðîñëåé íà òåððèòîðèè îñòðîâà ïðîäîëæàåò ïðîâåäåííûå ðàíåå
èññëåäîâàíèÿ â çîíå ïîëÿðíûõ ïóñòûíü Åâðàçèè (Íîâè÷êîâà-Èâàíîâà, 1963; Àíäðååâà, 2002, 2005).
Ïðîáû ãðóíòîâ íà îñòðîâå Ýëëåô-Ðèíãíåñ áûëè ñîáðàíû ä. á. í.
Í. Â. Ìàòâååâîé â èþëå 2005 ã. Õàðàêòåðèñòèêà ïðîá è èõ íîìåðà
ïðèâîäÿòñÿ íèæå.
1–4. Çîíàëüíàÿ çëàêîâî-ðàçíîòðàâíî-ìîõîâàÿ (Alopecurus alpinus,
Saxifraga cespitosa, Aulacomnium turgidum) ðàñòèòåëüíîñòü — ïîëèãîíàëüíûå ñîîáùåñòâà ñî ñïëîøíûì ïîêðîâîì â òðåùèíàõ, 10–
20(30) ñì ìåæäó ïîëèãîíàìè, ñîñòàâëÿþùèìè 50–60(80) ñì â äèàì.,
è ãîëûì ãðóíòîì íà èõ ïîâåðõíîñòè. Ãðóíò ïîêðûò ñåòüþ ìåëêèõ
òðåùèíîê. 26.07.2005.
1. Ãîëûé ãðóíò â öåíòðå ïîëèãîíà.
2. Ãðóíò ïîä êîðêîé ñïîðîâûõ ðàñòåíèé (ïðåèìóùåñòâåííî ëèøàéíèêîâ) â öåíòðå ïîëèãîíà.
3. Âåðõíÿÿ ñóõàÿ êîðêà ãðóíòà â öåíòðå ïîëèãîíà, ñêðåïëåííàÿ
ñïîðîâûìè ðàñòåíèÿìè.
4. Ïî÷âà ïîä ìîõîâîé äåðíèíîé â òðåùèíå ìåæäó ïîëèãîíàìè.
5–7. Áóãîðêîâîå ñîîáùåñòâî â íèæíåé ÷àñòè óâàëà. Ñûðîé áèîòîï
íà ñêëîíå. Íàíîðåëüåô — ìåëêèå áóãîðêè 10 ñì â äèàì., äî 10 ñì
âûñîòîé. Ïîâåðõíîñòü áóãîðêîâ ãîëàÿ, ðàñòåíèÿ ìåæäó íèìè èëè ïî
êðàþ áóãîðêà. Ñîîáùåñòâî ñ íèçêèì îáèëèåì ðàçíîòðàâüÿ, ñõîäíîå
ñ ïðåäûäóùèì, çà èñêëþ÷åíèåì âûñîêîãî îáèëèÿ ïå÷åíî÷íèêîâ. Ïîñëå çàâåðøåíèÿ îïèñàíèÿ â ìåñòàõ ñáîðà ïðîá âñþäó âûñòóïàëà âîäà.
26.07.2005.
5. Áóãîðêè — ãîëûé ãðóíò.
6. Áóãîðêè ñ ðàñòèòåëüíîé äåðíèíîé.
7. Ëîæáèíêè ñ ìîõîâîé äåðíèíîé.
8–9. Òðàâÿíî-ìîõîâîå ñîîáùåñòâî ñ îáèëèåì Alopecurus alpinus,
Luzula nivalis, Festuca brachyphyla â òðàâÿíîì ïîêðîâå è Aulacomnium
turgidum è ïå÷åíî÷íèêîâ â ìîõîâîì ïîêðîâå íà ñûðîì ïîäãîðíîì
ñêëîíå ãîðû âóëêàíè÷åñêîãî ïðîèñõîæäåíèÿ (äèàáàçû). Ñêëîí 10° ÑÂ
ýêñïîçèöèè. Ìåñòî îòíîñèòåëüíî äîëãîãî ëåæàíèÿ ñíåãà, î÷åíü ñûðîå â ìîìåíò îïèñàíèÿ, ñ ÿâíûì ïîäòîêîì âîäû — íèâàëüíûé áèîòîï. 27.07.2005. Ïîäãîðíûé øëåéô ãîðû èç äèàáàçîâ.
8. Ãîëûé ãðóíò.
9. Ãðóíò ïîä ìîõîâîé äåðíèíîé.
4
10. Ïîäãîðíûé ñûðîé ñåâåðíûé øëåéô èç ãëèíèñòûõ ñëàíöåâ ñ
ïîêðîâàìè ìõîâ è ëèøàéíèêîâ. 27.07.2005. Ãîëûé ãðóíò.
11. Ìåñòî ñíåæíèêà íà ãîðèçîíòàëüíîì óñòóïå âûõîäîâ ãëèíèñòûõ
ñëàíöåâ. Êîðêè ïå÷åíî÷íèêîâ Ànthelia juratzkana è Gymnomitrion
corallioides ñ åäèíè÷íûìè öâåòêîâûìè Phippsia algida è Ranunculus
sabinei. 27.07.2005. Ãðóíò ïîä êîðêàìè.
12. Ó÷àñòêè ãîëîãî ãðóíòà íà ðå÷íîé òåððàñå ïðàâîãî áåðåãà
ð. Èñàêñåí (Isachsen). Åäèíè÷íûå ñîñóäèñòûå ðàñòåíèÿ: Puccinellia
angustata, Papaver dahlianum, Poa abbreviata. Ïîêðûòèå äî 1%. Ïîâåðõíîñòü ðàçáèòà òðåùèíàìè íà íåáîëüøèå ïîëèãîíû 10 ñì â äèàì.
(âèä òàêûðà). 28.07.2005. Ãîëûé ãðóíò.
13. Òåððèòîðèÿ ïîñåëêà. Òÿæåëûé ñóãëèíîê, îáðàçîâàííûé èç ãëèíèñòîãî ñëàíöà, ñ åäèíè÷íûìè ýêçåìïëÿðàìè Phippsia algida.
28.07.2005. Ãîëûé ãðóíò.
Óñëîâèÿ âûðàùèâàíèÿ âîäîðîñëåé â ëàáîðàòîðèè, èñïîëüçóåìàÿ
ïèòàòåëüíàÿ ñðåäà è âñå ïðèåìû, íåîáõîäèìûå äëÿ ïîëó÷åíèÿ ìîíîêóëüòóð è ïðîñëåæèâàíèÿ æèçíåííûõ öèêëîâ âîäîðîñëåé ñ öåëüþ èõ
äèàãíîñòèêè, ïðèâåäåíû â ïðåäûäóùèõ ïóáëèêàöèÿõ (ñì., íàïðèìåð:
Àíäðååâà è äð., 1983).
Èäåíòèôèêàöèÿ âîäîðîñëåé ïðîâîäèëàñü â 13 íàêîïèòåëüíûõ
êóëüòóðàõ è èçîëèðîâàííûõ èç íèõ 440 ìîíîêóëüòóðàõ ïóòåì ñèñòåìàòè÷åñêèõ ïðîñìîòðîâ êàæäûå 7–14 äíåé. Ìîíîêóëüòóðû ïåðèîäè÷åñêè ïåðåñåâàëèñü íà ñâåæèå ñðåäû, ÷òî ïîçâîëèëî áîëåå òî÷íî
âûÿâèòü îñîáåííîñòè ñòðîåíèÿ è ïîâåäåíèÿ ðåïðîäóêòèâíûõ ñòàäèé.
 èòîãå èçó÷åíèÿ ïåðå÷èñëåííûõ âûøå ïðîá âûÿâëåíî 49 ðîäîâ
è 83 âèäà. Âèäîâóþ ïðèíàäëåæíîñòü 5 âîäîðîñëåé óñòàíîâèòü íå
óäàëîñü. Âñÿ ýòà ñîâîêóïíîñòü ðàñïðåäåëÿåòñÿ ìåæäó 2 êëàññàìè:
Chlamydophyceae è Chlorophyceae — è 5 ïîðÿäêàìè: Tetrasporales,
Chlorococcales, Gloeodendrales, Chlorelalles è Chlorosarcinales.
Ïðåäñòàâëÿåòñÿ öåëåñîîáðàçíûì ñðàâíèòü òàêñîíîìè÷åñêîå ðàçíîîáðàçèå ðàññìàòðèâàåìîé çäåñü ãðóïïû âîäîðîñëåé ñ òàêîâûì èç èññëåäîâàííûõ ðàíåå äâóõ äðóãèõ ðàéîíîâ ïîëÿðíûõ ïóñòûíü: î. Áîëüøåâèê (Àíäðååâà, 2002) è ïëàòî Ïóòîðàíà (Àíäðååâà, 2005). Ôëîðà
î. Ýëëåô-Ðèíãíåñ ïî ðîäîâîìó è âèäîâîìó ñîñòàâó îêàçàëàñü ñàìîé
áîãàòîé.  ãðóíòàõ î. Áîëüøåâèê âûÿâëåíî òîëüêî 19 ðîäîâ è 26 âèäîâ, à íà ïëàòî Ïóòîðàíà — 25 ðîäîâ è 34 âèäà.  ñîîòâåòñòâèè ñ
êîëè÷åñòâåííûì ðàçëè÷èåì, ïåðå÷èñëåííûå òåððèòîðèè ðàçíÿòñÿ è
ðîäàìè, è âèäàìè. 64 âèäà è 23 ðîäà îáíàðóæåíû òîëüêî íà î. ÝëëåôÐèíãíåñ, à îáùèìè äëÿ âñåõ ðàéîíîâ ÿâëÿþòñÿ 11 ðîäîâ è 9 âèäîâ.
5
 ÷èñëå îñîáåííîñòåé àëüãîôëîðû î. Ýëëåô-Ðèíãíåñ ñëåäóåò îòìåòèòü îòñóòñòâèå âî âñåõ ïðîáàõ âèäà Bracteacoccus minor (Chod.)
Petrová, øèðîêî ðàñïðîñòðàíåííîãî â ðàçëè÷íûõ êëèìàòè÷åñêèõ çîíàõ Åâðàçèè, â òîì ÷èñëå è â ïîëÿðíûõ ïóñòûíÿõ. Äëÿ ãðóíòîâ ýòîãî îñòðîâà õàðàêòåðíî áîëüøåå ðàçíîîáðàçèå ãåìèìîíàäíûõ âîäîðîñëåé-ãèäðîôèëîâ, îêðóæåííûõ îáèëüíîé ñëèçüþ. Ê èõ ÷èñëó ïðèíàäëåæàò Asterococcus superbus, Cecidichloris adnata, Chlorophysema
chlorastera, Gloeococcus braunii, Pseudosphaerocystis lacustris,
P. neglecta, Pseudosphaerocystis sp., Sphaerellocystis stellata, Stylosphaeridium stipitatum, Tetrasporidium javanicum èç ïîð. Tetrasporales
(êëàññ Chlamydophyceae) è Hormatilopsis gelatinosa èç ïîð. Gloeodendrales (êëàññ Chlorophyceae). ×àñòü âîäîðîñëåé ãåìèìîíàäíîé è
êîêêîèäíîé îðãàíèçàöèè îñòàëàñü íåîïðåäåëåííîé. Ïî-âèäèìîìó,
îíè îòíîñÿòñÿ ê ÷èñëó äî ñèõ ïîð íå îïèñàííûõ òàêñîíîâ.
Ïîÿâëåíèå âîäîðîñëåé-ãèäðîôèëîâ â ïî÷âåííûõ êóëüòóðàõ îáû÷íî ñâÿçàíî ñ òåì, ÷òî ïðîáû îòáèðàëèñü âáëèçè ïîñòîÿííûõ âîäîåìîâ, ãäå âîçìîæíû çàïëåñêè, ðàçëèâû è âûñîêèé óðîâåíü ãðóíòîâûõ
âîä, ëèáî â î÷åíü âëàæíûõ íåïåðåñûõàþùèõ ìåñòàõ. Ïðèðîäà âëàãè â äàííîì ñëó÷àå îñòàëàñü íåâûÿñíåííîé.
Èç ÷èñëà øèðîêî ðàñïðîñòðàíåííûõ ðîäîâ íà îñòðîâå âñòðå÷åíû
Bracteacoccus, Chlorella, Chlorococcum, Chlorosarcinopsis, Dictyococcus, Mychonastes, Myrmecia, Neochloris, Pseudococcomyxa, Scotiellopsis, Spongiochloris, Tetracystis. Èç âèäîâ ñ øèðîêèì ðàñïðîñòðàíåíèåì â ïåðâóþ î÷åðåäü ñëåäóåò óïîìÿíóòü Mychonastes homosphaera
è Scotiellopsis levicostata, çàòåì Bracteacoccus aggregatus, Dictyococcus
pseudovarians, Myrmecia incisa, Neochlorosarcina deficiens, Palmellopsis
gelatinosa, Pseudococcomyxa simplex è íåêîòîðûå äðóãèå.
Ïîñêîëüêó ñèñòåìà çåëåíûõ âîäîðîñëåé, îñîáåííî â ïîñëåäíèå
ãîäû, ïåðèîäè÷åñêè ïåðåñìàòðèâàåòñÿ, áûëî ðåøåíî îãðàíè÷èòüñÿ
óêàçàíèåì îòäåëà è äàòü ñïèñîê âûÿâëåííûõ ðîäîâ è âèäîâ â àëôàâèòíîì ïîðÿäêå.
 ïðèâåäåííîì íèæå ñïèñêå öèôðàìè îáîçíà÷åíû íîìåðà ïðîá,
â êîòîðûõ áûë íàéäåí äàííûé âèä.
Îòäåë CHLOROPHYTA
Actinochloris terresteris (Visch.) Ettl et Gärtner — 2, 3, 8, 9.
Ascohloris smultinucleata Bold et Mac Entee — 13.
Asterococcus superbus (Cienk.) Scherf. — 5, 8, 10.
6
Boridinellopsis texensis Dykstra — 2–4, 10, 11, 13.
Bracteacoccus aerius Bischoff et Bold — 1, 2, 4.
B. aggregatus Tereg — 1–11, 13.
B. cohaerens Bischoff et Bold — 1, 11, 12.
B. giganteus Bischoff et Bold — 4.
B. grandis Bischoff et Bold — 2, 4.
B. medionucleatus Bischoff et Bold — 2–8.
B. pseudominor Bischoff et Bold — 4, 6, 10–12.
Bracteacoccus spp. — 7, 10, 13.
Cecidichloris adnata (Korsch.) Ettl — 5, 6, 9, 10, 12.
Chlamydocapsa lobata Broady — 8, 11.
Chlamydocapsa spp. — 3, 9, 12.
Chlamydopodium starrii (Fott) Ettl et Gärtner — 9, 11.
Chlorella sacchorophila (Krüger) Migula — 3.
Chlorococcum ellipsoideum Deason et Bold — 8.
C. robustum Ettl et Gärtner — 3.
Chlorophysema chlorastera Ettl — 9.
Chloroplana terricola Hollerb. — 8.
Chlorosarcina longispinosa Chant. et Bold — 1, 10.
Chlorosarcinopsis arenicola Groover et Bold — 3, 4, 12.
C. bastropiensis Groover et Bold — 13.
C. communis Groover et Bold — 2, 4, 8, 9, 11, 12.
C. gelatinosa Chant. et Bold — 3.
Chlorosphaeropsis alveolata Herndon — 3.
Deasonia cohaerens (Deason) Ettl et Komárek — 3, 11.
D. gigantica (Deason) Ettl et Komárek — 11, 12.
D. multinucleata (Deason et Bold) Ettl et Komárek — 1.
D. variabilis (Deason) Ettl et Gärtner — 11.
Desmotetra stigmatica (Deason) Deason et Floyd — 8.
Dictyochloris pulchra Deason et Herndon — 9, 12.
Dictyochloropsis splendida Geitl. emend. Tsch.-Woess — 1, 3.
D. symbiontica Tsch.-Woess var. symbiontica — 1, 6.
D. symbiontica var. ellipsoidea Tsch.-Woess — 4.
Dictyococcus pseudovarians Korsch. — 1, 3, 4, 12.
D. schumacherensis Metting — 2, 11.
Fernandinella alpina var. semiglobosa Fritsch et John — 8.
Gloeococcus braunii Lund — 9.
G. minitissimus King — 6.
Halochlorella rubescens Dang. — 9.
Hormotilopsis gelatinosa Trainor et Bold — 10.
Macrochloris dissecta Korsch. — 2, 10.
M. radiosa Ettl et Gärtner — 11, 12.
Muriella terrestris Boye-Pet. — 2.
7
Muriellopsis sphaerica Broady — 1, 2, 8.
Mychonastes homosphaera (Skuja) Kalina et Punè. — 1, 2, 4, 6–10, 13.
Myrmecia incisa Reisigl — 1, 10–13.
Nautococcus solutus Archib. — 12.
N. terrestris Archib. — 13.
Neochloris aquatica Starr — 13.
N. minuta Arce et Bold — 9, 11.
N. pyrenoidosa Arce et Bold — 7, 8.
N. terrestris Herndon — 3, 4.
N. texensis Archib. — 9–11.
Neochloris sp. — 13.
Neochlorosarcina deficiens (Groover et Bold) Watanabe — 8, 9, 11, 12.
N. minuta (Groover et Bold) Watanabe — 1, 4, 9.
Neospongiococcum concentricum (Anderson et Nichols) Deason — 3.
N. excentricum (Deason et Bold) Deason et Cox — 1.
N. macropyrenoidosum Deason et Cox — 12.
N. mobile Deason et Cox — 3.
Palmellopsis gelatinosa Korsch. — 5–7, 10, 11.
Planktosphaeria gelatinosa G. M. Smith — 2.
Planophila terrestris Groover et Hofstetter — 8–11.
Pseudococcomyxa simplex (Mainx) Fott — 2, 5, 8–10, 12.
Pseudodictyochloris dissecta Vinatzer — 4–7, 9–11.
Pseudosphaerocystis lacustris (Lemm.) Novák. — 4, 8, 9.
P. neglecta (Teil. emend. Skuja) Bourr. — 11.
Pseudosphaerocystis sp. — 5–7, 10.
Radiosphaera minuta Herndon — 2, 6, 7, 11.
Rhopalocystis cucumis Reisigl — 8.
Scotiellopsis levicostata (Hollerb.) Punè. et Kalina — 1, 3, 8, 9, 11.
Sphaerellocystis stellata Ettl — 9.
Spongiochloris excentrica Starr — 3, 4, 8, 10, 13.
S. gigantea Bischoff et Bold — 11–13.
S. incrassata Chant. et Bold — 1, 8, 11, 12.
S. minor Chant. et Bold — 1, 8–10.
Stylosphaeridium stipitatum (Bachm.) Geitl. et Gimesi — 12.
Tetracystis aeria Brown et Bold — 3, 10.
T. aggregata Brown et Bold — 4.
T. aplanospora (Arce et Bold) Brown et Bold — 2, 10, 12.
T. excentrica Brown et Bold — 3, 11.
T. fissurata Nakano — 11, 12.
T. texensis Brown et Bold — 2, 4.
Tetracystis spp. — 1, 4, 8, 11, 12.
Trebouxia arboricola Puym. — 1, 11, 13.
8
Ðàáîòà âûïîëíåíà ïðè ôèíàíñîâîé ïîääåðæêå Ïðîãðàììû ôóíäàìåíòàëüíûõ èññëåäîâàíèé «Ïðîèñõîæäåíèå è ýâîëþöèÿ áèîñôåðû».
Ëèòåðàòóðà
À í ä ð å å â à Â. Ì. Ïî÷âåííûå íåïîäâèæíûå çåëåíûå âîäîðîñëè (Chlorophyta) îñòðîâà Áîëüøåâèê (àðõèïåëàã Ñåâåðíàÿ Çåìëÿ) // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 36. ÑÏá., 2002. Ñ. 3–5. — À í ä ð å å â à Â. Ì. Íåïîäâèæíûå îäíîêëåòî÷íûå è êîëîíèàëüíûå çåëåíûå âîäîðîñëè (Chlorophyta)
èç ãðóíòîâ ïëàòî Ïóòîðàíà (Ñðåäíåñèáèðñêîå ïëîñêîãîðüå) // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 39. ÑÏá., 2005. Ñ. 3–10. — À í ä ð å å â à Â. Ì., Ñ ä î á í è ê î â à Í. Â., × à ï ë û ã è í à Î. ß. Î ïî÷âåííûõ âîäîðîñëÿõ Îðåíáóðãñêîé îáëàñòè // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé.
Ò. 20. Ë., 1983. Ñ. 3–10. — Í î â è ÷ ê î â à - È â à í î â à Ë. Í. Ñìåíû ñèíóçèé ïî÷âåííûõ âîäîðîñëåé Çåìëè Ôðàíöà-Èîñèôà // Áîòàí. æóðí. 1963. Ò. 48,
¹ 1. Ñ. 42–53.
9
Ñ. È. Ãåíêàë1
Â. Ã. Õàðèòîíîâ2
S. I. Genkal
V. G. Kharitonov
Î ÍÎÂÎÉ ÍÀÕÎÄÊÅ ASTERIONELLA RALFSII
(BACILLARIOPHYTA) Â ÐÎÑÑÈÈ
ON A NEW FINDING OF ASTERIONELLA RALFSII
(BACILLARIOPHYTA) IN RUSSIA
1
Èíñòèòóò áèîëîãèè âíóòðåííèõ âîä èì. È. Ä. Ïàïàíèíà ÐÀÍ
152742, ßðîñëàâñêàÿ îáë., Íåêîóçñêèé ð-í, ïîñ. Áîðîê
[email protected]
2
Èíñòèòóò áèîëîãè÷åñêèõ ïðîáëåì Ñåâåðà ÄÂÍÖ ÐÀÍ
685000, Ìàãàäàí, óë. Ïîðòîâàÿ, ä. 18
[email protected]
Ïðè èçó÷åíèè ìàòåðèàëîâ èç óëüòðàîëèãîòðîôíîãî îçåðà Ýëüãûãûòãûí îáíàðóæåí ðåäêèé äëÿ ôëîðû Ðîññèè ïðåäñòàâèòåëü äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé
Asterionella ralfsii. Äèàïàçîíû èçìåí÷èâîñòè îñíîâíûõ êîëè÷åñòâåííûõ äèàãíîñòè÷åñêèõ ïðèçíàêîâ (äëèíà è øèðèíà ñòâîðêè, ÷èñëî øòðèõîâ â 10 ìêì) çíà÷èòåëüíî îòëè÷àþòñÿ îò òàêîâûõ â ïîïóëÿöèÿõ èç Åâðîïû, ÑØÀ è ßïîíèè. Ïîëó÷åííûå äàííûå ñâèäåòåëüñòâóþò î áîëåå øèðîêîé ìîðôîëîãè÷åñêîé èçìåí÷èâîñòè è áîëåå îáøèðíîì àðåàëå A. ralfsii.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: Bacillariophyta, Asterionella ralfsii, íîâûå íàõîäêè, ìîðôîëîãè÷åñêàÿ èçìåí÷èâîñòü, îçåðî Ýëüãûãûòãûí.
The study of the materials from an ultraoligotrophic lake Elgygytgyn has revealed
Asterionella ralfsii, a member of diatoms rare to the flora of Russia. Ranges of
variability of its main quantitative diagnostic features (valve length and width, striae
number in 10 µm) differ considerably from those registered in populations from
Europe, USA and Japan. The obtained data testify to a wider morphological variability
of A. ralfsii and its geographical range.
Keywords: Bacillariophyta, Asterionella ralfsii, new records, morphological
variability, Elgygytgyn Lake.
Asterionella ralfsii W. Smith (= Peronia erinacea Brébisson et Arnott)
îòíîñèòñÿ ê ðåäêèì ïðåñíîâîäíûì âèäàì, âñòðå÷àåòñÿ â ñôàãíîâûõ
áîëîòàõ è èõ ñòîêàõ ïî âñåé Åâðîïå, íî ïî÷òè íåèçâåñòåí äëÿ áûâøåãî ÑÑÑÐ (Îïðåäåëèòåëü…, 1951; Krammer, Lange-Bertalot, 1991).
Ýòîò àöèäîôèëüíûé âèä íàéäåí òàêæå â ÑØÀ (Patrick, Reimer, 1966)
è ßïîíèè (Kobayasi et al., 2006). Íàõîäêà ýòîãî âèäà â Âîëãå ïîä íàçâàíèåì Peronia erinacea (Åñûðåâà, 1945) äîëãîå âðåìÿ áûëà åäèíñòâåííîé â Ðîññèè. Íåäàâíî Asterionella ralfsii áûëà îáíàðóæåíà â
îç. Ãóñèíîå Ïåíçåíñêîé îáëàñòè (Ãåíêàë, Êóëèêîâñêèé, 2003).
10
Ìàòåðèàëîì äëÿ íàøèõ èññëåäîâàíèé ïîñëóæèëè ïðîáû èç îçåðöîâ, ðó÷åéêîâ è ïðî÷èõ íåáîëüøèõ âîäîåìîâ, ñîáðàííûå â àâãóñòå íà
ïåðâîé íàäïîéìåííîé òåððàñå è ïîáëèçîñòè îò èñòîêîâ ðåêè, âûòåêàþùåé èç óëüòðàîëèãîòðîôíîãî îçåðà Ýëüãûãûòãûí (×óêîòêà), à òàêæå
èç âîäîåìîâ, ðàñïîëîæåííûõ ïî ïåðèôåðèè áàññåéíà ýòîãî îçåðà.
Î÷èñòêó ïàíöèðåé îò îðãàíè÷åñêîé ÷àñòè ïðîâîäèëè ìåòîäîì õîëîäíîãî ñæèãàíèÿ (Áàëîíîâ, 1975). Ïðåïàðàòû èññëåäîâàëè â ñêàíèðóþùåì ýëåêòðîííîì ìèêðîñêîïå (JSM-25S).
Ðèñ. 1. Âàðèàöèè ôîðìû è ðàçìåðîâ ñòâîðêè Asterionella ralfsii.
1, 2 — ñòâîðêà ñ íàðóæíîé ïîâåðõíîñòè; 3, 4 — ñòâîðêà ñ âíóòðåííåé
ïîâåðõíîñòè (ÑÝÌ). Ìàñøòàá: 5 ìêì.
11
Ðèñ. 2. Âàðèàöèè ðàñïîëîæåíèÿ äâóãóáîãî âûðîñòà íà âíóòðåííåé
ïîâåðõíîñòè ñòâîðêè Asterionella ralfsii (1–6).
1 è 2; 3 è 4 — âåðõíèé è íèæíèé êîíöû îäíîé ñòâîðêè (ÑÝÌ).
Ìàñøòàá: 1 ìêì.
Èçó÷åíèå ýòèõ ìàòåðèàëîâ ïîêàçàëî, ÷òî â íèõ âñòðå÷àåòñÿ àöèäîôèëüíûé âèä Asterionella ralfsii. Ñòâîðêè ïîñòåïåííî ñóæåííûå ê
êîíöàì, âåðõíèé êîíåö áîëåå èëè ìåíåå ãîëîâ÷àòûé, íèæíèé ñëåãêà
îòøíóðîâàííûé (ðèñ. 1). Îñåâîå ïîëå óçêîå, íåñêîëüêî ðàñøèðåííîå
íà âåðõíåì êîíöå (ðèñ. 2, 1–4). Íà çàãèáå êîíöîâ ñòâîðêè ðàñïîëîæåíû ìåëêèå ïîðû (ðèñ. 2, 2–6). Íà ãðàíèöå ëåâîé ÷àñòè ñòâîðêè
èìåþòñÿ íåáîëüøèå øèïû (ðèñ. 1, 1, 2). Äâóãóáûé âûðîñò åäèíñòâåí-
12
íûé, ðàñïîëàãàåòñÿ íà îäíîì èç êîíöîâ ñòâîðêè – âåðõíåì èëè íèæíåì, ó êðàÿ ñòâîðêè (ðèñ. 2, 1, 3) èëè áëèæå ê öåíòðó (ðèñ. 2, 5, 6);
ùåëü âûðîñòà îðèåíòèðîâàíà ïî÷òè ïåðïåíäèêóëÿðíî øòðèõàì.  íàøåì ìàòåðèàëå ôîðìà ñòâîðêè è îñåâîãî ïîëÿ, íàëè÷èå øèïîâ è ðàñïîëîæåíèå äâóãóáîãî âûðîñòà è åãî îðèåíòàöèÿ ñõîäíû ñ òàêîâûìè
ïî ëèòåðàòóðíûì äàííûì (Ãåíêàë, Êóëèêîâñêèé, 2003). Âìåñòå ñ òåì,
â ïîïóëÿöèè èç îç. Ãóñèíîå âñòðå÷àëèñü ñòâîðêè ñ ùåëüþ äâóãóáîãî
âûðîñòà, ïàðàëëåëüíîé øòðèõàì, è èìåííî òàêàÿ îðèåíòàöèÿ ó âûðîñòîâ A. ralfsii íà îáîèõ êîíöàõ ñòâîðêè ïðèâîäèòñÿ â ðàáîòå H. Körner (1970). Ïî ëèòåðàòóðíûì äàííûì, äëèíà ñòâîðêè ó A. ralfsii âàðüèðóåò îò 20 äî 60 ìêì, øèðèíà îò 2 äî 3.5 ìêì, øòðèõè â
10 ìêì — îò 25 äî 32 (Îïðåäåëèòåëü…, 1951; Patrick, Reimer, 1966;
Körner, 1970; Lange-Bertalot, 1991; Ãåíêàë, Êóëèêîâñêèé, 2003;
Kobayasi et al., 2006).  èññëåäîâàííîì ìàòåðèàëå ìû íàáëþäàëè îòëè÷íûå îò íèõ äèàïàçîíû èçìåí÷èâîñòè ýòèõ äèàãíîñòè÷åñêèõ ïðèçíàêîâ: äëèíà ñòâîðêè — 37.8–75.5 ìêì, øèðèíà ñòâîðêè — 3.3–
4.4 ìêì, øòðèõîâ 22–26 â 10 ìêì. Íàøè äàííûå ñâèäåòåëüñòâóþò î
çíà÷èòåëüíîé ìåæïîïóëÿöèîííîé è áîëåå øèðîêîé ìîðôîëîãè÷åñêîé
èçìåí÷èâîñòè, à òàêæå î áîëåå øèðîêîì àðåàëå A. ralfsii.
Ðàáîòà âûïîëíåíà ïðè ôèíàíñîâîé ïîääåðæêå Ðîññèéñêîãî ôîíäà ôóíäàìåíòàëüíûõ èññëåäîâàíèé (ïðîåêò ¹ 06-04-96011).
Ëèòåðàòóðà
Á à ë î í î â È. Ì. Ïîäãîòîâêà äèàòîìîâûõ è çîëîòèñòûõ âîäîðîñëåé ê
ýëåêòðîííîé ìèêðîñêîïèè // Ìåòîäèêà èçó÷åíèÿ áèîãåîöåíîçîâ âíóòðåííèõ
âîäîåìîâ. Ì., 1975. Ñ. 87–89. — à å í ê à ë Ñ. È., Ê ó ë è ê î â ñ ê è é Ì. Ñ.
Asterionella ralfsii (Bacillariophyta): ìîðôîëîãèÿ, ýêîëîãèÿ è ðàñïðîñòðàíåíèå // Áîòàí. æóðí. 2003. Ò. 88, ¹ 10. Ñ. 100–103. — Å ñ û ð å â à Â. È. Ôëîðà
âîäîðîñëåé ð. Âîëãè îò ã. Ðûáèíñêà äî ã. Ãîðüêîãî // Ó÷åí. çàï. ÌÃÓ. 1945.
Âûï. 82. Òð. Áîòàí. ñàäà. Êí. 5. C. 10–90. — Î ï ð å ä å ë è ò å ë ü ïðåñíîâîäíûõ âîäîðîñëåé ÑÑÑÐ. Âûï. 4. Äèàòîìîâûå âîäîðîñëè. Ì., 1951. 619 ñ. —
K o b y a s i H., I d e i M., M a y a m a S., N a g u m o T., O s a d a K. H.
Kobayasi’s Atlas of Japanese diatoms based on electron microscopy. Vol. 1.
Tokyo, 2006. 531 p. — K ö r n e r H. Morphologie und taxonomie der
diatomeengattung Asterionella // Nowa Hedwigia. 1970. Bd 20. S. 557–725. —
K r a m m e r K., L a n g e - B e r t a l o t H. Bacillariophyceae. 3. Teil: Centrales,
Fragolariaceae, Eunotiaceae // Süswasserflora von Mitteleuropa. Stuttgart; New
York, 1991. 576 p. — P a t r i c k R.M., R e i m e r C.W. The diatoms of the
United States exclusive of Alaska and Hawaii. Vol. 1. 1966. 688 p. (Monogr.
Acad. Nat. Sci. Philadelphia. N 13).
13
Ñ. È. Ãåíêàë1
Â. Ã. Õàðèòîíîâ2
S. I. Genkal
V. G. Kharitonov
Ê ÌÎÐÔÎËÎÃÈÈ È ÒÀÊÑÎÍÎÌÈÈ HANNAEA ARCUS
(BACILLARIOPHYTA)
ON THE MORPHOLOGY AND TAXONOMY OF HANNAEA
ARCUS (BACILLARIOPHYTA)
1
Èíñòèòóò áèîëîãèè âíóòðåííèõ âîä èì. È. Ä. Ïàïàíèíà ÐÀÍ
152742, ßðîñëàâñêàÿ îáë., Íåêîóçñêèé ð-í, ïîñ. Áîðîê
[email protected]
Èíñòèòóò áèîëîã÷åñêèõ ïðîáëåì Ñåâåðà ÄÂÍÖ ÐÀÍ
685000, Ìàãàäàí, óë. Ïîðòîâàÿ, ä. 18
[email protected]
2
Ýëåêòðîííî-ìèêðîñêîïè÷åñêîå èçó÷åíèå ìàòåðèàëîâ èç óëüòðàîëèãîòðîôíîãî îçåðà Ýëüãûãûòãûí (×óêîòêà) âûÿâèëî âàðèàáåëüíîñòü ìîðôîëîãè÷åñêèõ ïðèçíàêîâ ó Hannaea arcus var. arcus è H. arcus var. recta. Ïðèâîäèòñÿ ðàñøèðåííûé
äèàãíîç äëÿ H. arcus è íîâûé (âèäîâîé) ñòàòóñ äëÿ H. arcus var. recta: H. inaequidentata (Lagerstedt) Genkal et Kharitonov comb. et stat. nov.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: Bacillariophyta, Hannaea arcus, H. inaequidentata, òàêñîíîìèÿ, îçåðî Ýëüãûãûòãûí, ×óêîòêà.
This electron microscopy study of the materials from ultraoligotrophic lake
Elgygytgyn (Chukotka) revealed variability of morphological features in Hannaea
arcus var. arcus and H. arcus var. recta. An emended diagnosis for H. arcus var. arcus
is presented, and a new combination in specific rank is published: H. inaequidentata
(Lagerstedt) Genkal et Kharitonov (= H. arcus var. recta).
Keywords: Bacillariophyta, Hannaea arcus, H. inaequidentata, taxonomy,
Elgygytgyn Lake, Chukotka.
Hannaea arcus (Ehrenberg) Patrick ÿâëÿåòñÿ òèïîâûì âèäîì ðîäà
Hannaea Patrick è áûë âïåðâûå îïèñàí êàê Navicula arcus Ehrenberg
(Patrick, Reimer, 1966).  ïîñëåäóþùèõ ñèñòåìàòè÷åñêèõ ñâîäêàõ
ýòîò âèä ïðèâîäèòñÿ è ïîä äðóãèìè íàçâàíèÿìè: Ceratoneis arcus
(Ehrenberg) Kütz. (Îïðåäåëèòåëü..., 1951) èëè Fragilaria arcus
(Ehrenberg) Cleve (Cleve-Euler, 1953; Krammer, Lange-Bertalot, 1991;
Bukhtiyarova, 1999). Íà îñíîâå ìîðôîëîãè÷åñêîé ôèëîãåíåòèêè
R. Bixby è R. Jahn (2005) ïîäòâåðäèëè âûäåëåíèå îòäåëüíîãî ðîäà
Hannaea â ïðåäåëàõ ñåì. Fragilariaceae è îòìåòèëè, ÷òî äëÿ ïîíèìàíèÿ åãî ìåñòà ñðåäè áåñøîâíûõ äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé íåîáõîäèìû äàëüíåéøèå èññëåäîâàíèÿ ñ èñïîëüçîâàíèåì ìîëåêóëÿðíîé
ôèëîãåíåòèêè.
14
Îáúåì ýòîãî âèäà â ïîíèìàíèè èññëåäîâàòåëåé çíà÷èòåëüíî ðàçëè÷àåòñÿ.  îòå÷åñòâåííîé ñèñòåìàòè÷åñêîé ñâîäêå (Îïðåäåëèòåëü...,
1951) äëÿ Ceratoneis arcus ïðèâîäèòñÿ òðè âíóòðèâèäîâûõ òàêñîíà:
C. arcus var. linearis Holmboe f. linearis, C. arcus var. linearis f. recta
(Skv. et Meyer) Pr.-Lavr. è C. arcus var. amphioxys (Rabenh.) Brun. Äâå
ðàçíîâèäíîñòè: òèïîâóþ è var. amphioxys (Rabenh.) Patrick — âûäåëÿþò â ïðåäåëàõ Hannaea arcus R. Patrick è C. Reimer (1966).
 áîëåå ïîçäíèõ ðàáîòàõ äëÿ Fragilaria arcus, êðîìå òèïîâîé, ïðèâîäèòñÿ åùå îäíà ðàçíîâèäíîñòü F. arcus var. recta Cleve, â ñèíîíèìèêå êîòîðîé óêàçûâàåòñÿ F. aequalis var. inaequidentata Lagerst. è
Ñeratoneis arcus var. linearis f. recta (Cleve-Euler, 1953; Krammer,
Lange-Bertalot, 1991). R. J. Bixby ñ ñîàâò. (2005) âêëþ÷àþò âèä Fragilaria arcus â ðîä Hannaea è, ñîîòâåòñòâåííî, ïðèâîäÿò äëÿ var. recta
íàçâàíèå Hannaea arcus var. recta, íî áåç äåéñòâèòåëüíîãî îáíàðîäîâàíèÿ íîâîé êîìáèíàöèè. Îñíîâíîå îòëè÷èå var. arcus îò var. recta —
ôîðìà ñòâîðêè (Krammer, Lange-Bertalot, 1991): ó ïåðâîé îíà ñåðïîâèäíî èçîãíóòàÿ, ó âòîðîé — ïðÿìàÿ. Ìîðôîëîãè÷åñêèå ïðèçíàêè
(äëèíà ñòâîðêè è åå øèðèíà) ïðèâîäèìûå â äèàãíîçàõ Hannaea arcus
(= Ceratoneis arcus, Fragilaria arcus), ñîâïàäàþò, çà èñêëþ÷åíèåì ÷èñëà øòðèõîâ â 10 ìêì, êîòîðîå íåñêîëüêî îòëè÷àåòñÿ â ðàáîòàõ ðàçíûõ èññëåäîâàòåëåé (Îïðåäåëèòåëü..., 1951; Patrick, Reimer, 1966;
Krammer, Lange-Bertalot, 1991).
Íàñòîÿùàÿ ðàáîòà ïîñâÿùåíà èçó÷åíèþ ìîðôîëîãè÷åñêîé èçìåí÷èâîñòè ïðåäñòàâèòåëåé ðîäà Hannaea èç óëüòðàîëèãîòðîôíîãî îçåðà Ýëüãûãûòãûí (×óêîòêà).
Ìàòåðèàëîì äëÿ íàøèõ èññëåäîâàíèé ïîñëóæèëè ïðîáû ôèòîïëàíêòîíà è áåíòîñà, ñîáðàííûå â òå÷åíèå 1974–1994 ãã. â îç. Ýëüãûãûòãûí è âîäîåìàõ åãî áàññåéíà (ðó÷üè, îçåðêè è ëóæè ïî ïåðèôåðèè îçåðà è â ðå÷íîé ïîéìå ð. Ýíìûâààì, âûòåêàþùåé èç îçåðà).
Î÷èñòêó ïàíöèðåé îò îðãàíè÷åñêîé ÷àñòè ïðîâîäèëè ìåòîäîì õîëîäíîãî ñæèãàíèÿ (Áàëîíîâ, 1975). Ïðåïàðàòû èññëåäîâàëè â ñêàíèðóþùåì ýëåêòðîííîì ìèêðîñêîïå (JSM-25S).
 íàøåì ìàòåðèàëå äëèíà ñòâîðêè ó H. arcus var. arcus âàðüèðîâàëà îò 37 äî 177 ìêì, øèðèíà îò 5 äî 10 ìêì, ÷èñëî øòðèõîâ â
10 ìêì îò 12 äî 17. Ýòè äàííûå ïî äèàïàçîíàì èçìåí÷èâîñòè äëèíû è øèðèíû ñòâîðêè îòëè÷àþòñÿ îò ëèòåðàòóðíûõ (òàáë.) çà ñ÷åò
áóëüøèõ ìàêñèìàëüíûõ çíà÷åíèé ïåðå÷èñëåííûõ ïðèçíàêîâ. Ñòåïåíü
èçîãíóòîñòè ñòâîðîê âàðüèðóåò, êàê è ñòåïåíü âûïóêëîñòè ñðåäíåãî
ïîëÿ, ïðè÷åì íåðåäêî íàáëþäàåòñÿ âîãíóòîñòü ñòâîðêè íà ãðàíèöå
15
Ðèñ. 1. Hannaea arcus.
1–8 — âàðèàöèè ðàçìåðîâ è ôîðìû ñòâîðîê: 1, 4, 7, 8 — ñòâîðêà ñ âíóòðåííåé
ïîâåðõíîñòè, 5, 6 — ñòâîðêà ñ íàðóæíîé ïîâåðõíîñòè; 9 — ñðåäíÿÿ ÷àñòü
ñòâîðêè ñ íàðóæíîé ïîâåðõíîñòè (ÑÝÌ). Ìàñøòàá: 1, 2 — 20 ìêì; 3–7 —
10 ìêì; 8, 9 — 5 ìêì.
16
ñðåäíåãî ïîëÿ ñ îñòàëüíîé ÷àñòüþ ñòâîðêè (ðèñ. 1, 1–8). Ñòâîðêè ñ
òàêèì ñðåäíèì ïîëåì íå îòìå÷åíû â òèïîâîì ìàòåðèàëå (Bixby, Jahn,
2005) è â îïðåäåëèòåëÿõ (Îïðåäåëèòåëü…, 1951; Cleve-Euler, 1953;
Patrick, Reimer, 1966; Krammer, Lange-Bertalot, 1991). Îäíàêî îíè íàéäåíû â äðóãîì äðåâíåì ãëóáîêîâîäíîì îçåðå Ïðåñïà (Ìàêåäîíèÿ —
Levkov et al., 2007). Óòîëùåííûå èíòåðøòðèõè ñ íàðóæíîé ïîâåðõíîñòè â âûïóêëîé ÷àñòè ñðåäíåãî ïîëÿ èìåþòñÿ (ðèñ. 1, 5, 9; 2, 2) èëè
îòñóòñòâóþò (ðèñ. 1, 3; 2, 1). Øòðèõè îäíîðÿäíûå (ðèñ. 2, 3, 4).
Øèïû îòñóòñòâóþò (ðèñ. 1, 3, 5, 6, 9) èëè ïðèñóòñòâóþò (ðèñ. 2, 1, 2).
Äâóãóáûé âûðîñò åäèíñòâåííûé, ðàñïîëàãàåòñÿ îáû÷íî â ñåðåäèíå
öåíòðàëüíîé ÷àñòè ãîëîâ÷àòîãî êîíöà (ðèñ. 2, 3, 5–8), ðåæå ñëåãêà
ýêñöåíòðè÷íî (ðèñ. 2, 4), î÷åíü ðåäêî áëèæå ê êðàþ êîíöà ñòâîðêè
(ðèñ. 2, 9). Îðèåíòàöèÿ ùåëè äâóãóáîãî âûðîñòà âàðüèðóåò îò ïàðàëëåëüíîé ê øòðèõàì äî ïî÷òè ïåðïåíäèêóëÿðíîé (ðèñ. 2, 3–9). Äàííûõ î ðàñïîëîæåíèè è îðèåíòàöèè äâóãóáûõ âûðîñòîâ â ëèòåðàòóðå
íåìíîãî. Ïî îäíèì èñòî÷íèêàì, èõ êîëè÷åñòâî íà ñòâîðêå âàðüèðóåò îò 1 äî 2 (Krammer, Lange-Bertalot, 1991). Ïî äðóãèì, èõ íà ñòâîðêå äâà (Ïîïîâñêàÿ è äð., 2002), íî áàéêàëüñêóþ ôîðìó H. arcus ïðåäëàãàåòñÿ âûäåëèòü â ñàìîñòîÿòåëüíûé âèä (Ãåíêàë è äð., 2008). Íåäàâíî áûë îïèñàí íîâûé âèä èç ýòîãî ðîäà H. superiorensis Bixby et
Edlund (Bixby et al., 2005), ó êîòîðîãî íà ñòâîðêå òîæå èìååòñÿ òîëüêî
îäèí äâóãóáûé âûðîñò. Ïî äàííûì íàøèõ èññëåäîâàíèé, íà ñòâîðêå
H. arcus var. arcus âñåãäà íàáëþäàåòñÿ îäèí âûðîñò.
Ïðîâåäåííûå íàìè èññëåäîâàíèÿ ïîêàçàëè, ÷òî H. arcus ïî òàêèì
äèàãíîñòè÷åñêèì ìîðôîëîãè÷åñêèì ïðèçíàêàì, êàê äëèíà è øèðèíà
ñòâîðêè, ïðîÿâëÿåò çíà÷èòåëüíî áîëüøóþ èçìåí÷èâîñòü, à òàêæå ïîçâîëèëè ïîëó÷èòü ïåðâûå äàííûå ïî ðàñïîëîæåíèþ è îðèåíòàöèè
äâóãóáîãî âûðîñòà ó òèïîâîé ðàçíîâèäíîñòè.
Íà îñíîâå ïîëó÷åííûõ äàííûõ ïðèâîäèì ðàñøèðåííûé äèàãíîç
âèäà.
Hannaea arcus (Ehrenberg) Patrick emend. Genkal et Kharitonov. —
Navicula arcus Ehr., Ceratoneis arcus (Ehr.) Kütz., C. amphioxys
Rabenh., C. arcus var. amphioxys (Rabenh.) Brun., Fragilaria arcus (Ehr.)
Cleve, Ceratoneis arcus var. linearis Holmboe.
Ñòâîðêè ñåðïîâèäíî èçîãíóòûå, êîíöû ãîëîâ÷àòûå, ñ îäíîñòîðîííèì âûïóêëûì ñðåäíèì ïîëåì, èíîãäà âîãíóòû áëèç ñðåäíåãî ïîëÿ,
15–177 ìêì äë., 4–10 ìêì øèð. Øîâ îòñóòñòâóåò, îñåâîå ïîëå óçêîå,
øòðèõè òî÷å÷íûå, ïàðàëëåëüíûå, 12–18 â 10 ìêì, íà ñåðåäèíå áðþøíîé ñòîðîíû ñòâîðêè ïðåðâàíû, îáðàçóÿ ãëàäêîå îäíîñòîðîííåå ñðåä-
17
Ðèñ. 2. Hannaea arcus.
1, 2 — ñðåäíÿÿ ÷àñòü ñòâîðêè, øèïû ñ íàðóæíîé ïîâåðõíîñòè ñòâîðêè; 3 —
îòâåðñòèå äâóãóáîãî âûðîñòà ñ íàðóæíîé ïîâåðõíîñòè (óêàçàíî ñòðåëêîé);
4–9 — âàðèàöèè ðàñïîëîæåíèÿ è îðèåíòàöèè ùåëè äâóãóáîãî âûðîñòà (óêàçàí
ñòðåëêîé) íà âíóòðåííåé ïîâåðõíîñòè ñòâîðêè (ÑÝÌ). Ìàñøòàá: 1, 2 — 5 ìêì;
3, 4 — 1 ìêì; 5–9 — 2 ìêì.
18
Ðèñ. 3. Hannaea inaequidentata.
1–7 — âàðèàöèè ðàçìåðîâ ñòâîðêè: 1–3, 6, 7 — ñòâîðêà ñ âíóòðåííåé
ïîâåðõíîñòè, 4, 5 — ñòâîðêà ñ íàðóæíîé ïîâåðõíîñòè; 8 — ñðåäíÿÿ ÷àñòü
ñòâîðêè ñ âíóòðåííåé ïîâåðõíîñòè (ÑÝÌ). Ìàñøòàá: 1, 2 — 20 ìêì; 3–8 —
10 ìêì.
19
Ðèñ. 4. Hannaea inaequidentata.
1–9 — âàðèàöèè ðàñïîëîæåíèÿ è îðèåíòàöèè äâóãóáîãî âûðîñòà: 1 — íà
íàðóæíîé ïîâåðõíîñòè ñòâîðêè, 2–9 — íà âíóòðåííåé ïîâåðõíîñòè; óêàçàí
ñòðåëêîé (ÑÝÌ). Ìàñøòàá: 2 ìêì.
20
íåå ïîëå. Øèïû îòñóòñòâóþò èëè ïðèñóòñòâóþò. Äâóãóáûé âûðîñò
ñèäÿ÷èé («sessile rimoportula»), åäèíñòâåííûé, ðàñïîëàãàåòñÿ îáû÷íî
â öåíòðàëüíîé ÷àñòè îäíîãî èç ãîëîâ÷àòûõ êîíöîâ ñòâîðêè, ðåæå
ñëåãêà ýêñöåíòðè÷íî è î÷åíü ðåäêî áëèæå ê êðàþ êîíöà ñòâîðêè.
 èññëåäîâàííîì ìàòåðèàëå äëèíà ñòâîðêè ó ýêçåìïëÿðîâ, îòíåñåííûõ íàìè ê «H. arcus var. recta», âàðüèðîâàëà îò 38.8 äî 128 ìêì,
øèðèíà îò 4.4 äî 8.6 ìêì, ÷èñëî øòðèõîâ îò 12 äî 18 â 10 ìêì. Ëèòåðàòóðíûõ äàííûõ î êîëè÷åñòâåííûõ ìîðôîëîãè÷åñêèõ ïðèçíàêàõ
äëÿ ýòîé ðàçíîâèäíîñòè íåìíîãî (òàáë.), è íàøè èññëåäîâàíèÿ ïîêàçàëè, ÷òî äèàïàçîíû èõ èçìåí÷èâîñòè çíà÷èòåëüíî øèðå. Óòîëùåííûå èíòåðøòðèõè íà íàðóæíîé ïîâåðõíîñòè â âûïóêëîé ÷àñòè ñðåäíåãî ïîëÿ èìåþòñÿ (ðèñ. 3, 4) èëè îòñóòñòâóþò (ðèñ. 3, 5–8). Øòðèõè îäíîðÿäíûå (ðèñ. 4, 1–8), ñèäÿ÷èé äâóãóáûé âûðîñò îáû÷íî ðàñïîëàãàåòñÿ ó ñàìîãî êðàÿ ãîëîâ÷àòîãî êîíöà ñòâîðêè (ðèñ. 4, 1, 3–8),
î÷åíü ðåäêî íà íåêîòîðîì ðàññòîÿíèè îò êðàÿ (ðèñ. 4, 9). Ùåëü äâóãóáîãî âûðîñòà îðèåíòèðîâàííà ïàðàëëåëüíî øòðèõàì (ðèñ. 4, 1–6,
8), ðåæå ïî÷òè ïåðïåíäèêóëÿðíî (ðèñ. 4, 7, 9). Î÷åíü ðåäêî íà ñòâîðêå
Òàáëèöà
Äèàïàçîíû èçìåí÷èâîñòè ìîðôîëîãè÷åñêèõ ïðèçíàêîâ
Hannaea arcus s. l. ïî ëèòåðàòóðíûì è ñîáñòâåííûì äàííûì
Èñòî÷íèê
Îïðåäåëèòåëü…, 1951
Cleve-Euler, 1953
Patrick, Reimer, 1966
Krammer, LangeBertalot, 1991
Ïîïîâñêàÿ è äð., 2002
Bixby, Jahn, 2005
Ãåíêàë, Âåõîâ, 2007
Îïðåäåëèòåëü..., 19511
Îïðåäåëèòåëü..., 19512
Cleve-Euler, 1953
1
Ïðèçíàêè
Äëèíà ñòâîðêè,
Øèðèíà
ìêì
ñòâîðêè, ìêì
H. arcus var. arcus
15–150
4–7
50–120
4–5
15–150
4–7
15–150
4–8
100–118
10
35.4–101.1
4.9–8.2
55–136
6.5–6.8
H. arcus var. recta
53–61
4–5
37.4–61.2
4.2–6
40–92
×èñëî øòðèõîâ
â 10 ìêì
15–18
13–14
13–16(18)
16–18
12.2–17
14–16
10
15–16
12–17
Fragilaria virescens var. inaequidentata; 2 Ceratoneis arcus var. linearis f. recta.
21
èìåþòñÿ äâà âûðîñòà (ðèñ. 4, 2). Êîëè÷åñòâåííûå äèàãíîñòè÷åñêèå
ïðèçíàêè (äëèíà è øèðèíà ñòâîðêè, ÷èñëî øòðèõîâ â 10 ìêì)
«H. arcus var. recta» ñîâïàäàþò ñ òàêîâûìè H. arcus var. arcus. Ðàçëè÷èÿ ìåæäó ðàçíîâèäíîñòÿìè êàñàþòñÿ íå òîëüêî ôîðìû ñòâîðêè,
íî, êàê ïîêàçàëè íàøè èññëåäîâàíèÿ, è ðàñïîëîæåíèÿ äâóãóáîãî âûðîñòà íà êîíöå ñòâîðêè — îáà ïðèçíàêà èñïîëüçóþòñÿ â êà÷åñòâå äèàãíîñòè÷åñêèõ â ñèñòåìàòèêå äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé äëÿ ðàçëè÷åíèÿ
òàêñîíîâ íà ðîäîâîì, âèäîâîì è âíóòðèâèäîâîì óðîâíÿõ. Íà îñíîâå ïîëó÷åííûõ äàííûõ ìû ïðåäëàãàåì äëÿ èññëåäîâàííîãî òàêñîíà
ñòàòóñ âèäà è îáíàðîäóåì íîâóþ êîìáèíàöèþ.
Hannaea inaequidentata (Lagerstedt) Genkal et Kharitonov comb. et
stat. nov.
B a s i o n y m u m: Fragilaria aequalis var. inaequidentata Lagerstedt,
1873, Bih. Kongl. Svenska Vetensk.-Akad. Handl., 1, 14: 16, fig. 2, 1.
S y n o n y m a: Ceratoneis recta (Skvortzow et Meyer) Iwahashi,
1936, J. Jap. Bot., 12: 391. — Fragilaria arcus var. recta Cleve, 1898,
Bih. Kongl. Svenska Vetensk.-Akad. Handl., 24: 9. — C. amphioxys var.
recta Skvortzow et Meyer, 1928, Òð. Ñóíãàð. ðå÷íîé áèîë. ñò., 1(5):
8. — C. arcus var. linearis f. recta (Skvortzow et Meyer) ProschkinaLavrenko, 1951, â Îïðåä. ïðåñíîâîä. âîäîðîñëåé ÑÑÑÐ, 4: 138.
Ñòâîðêè ïðÿìûå, êîíöû ãîëîâ÷àòûå, 37.4–128 ìêì äë., 4–8.6 ìêì
øèð. Øîâ îòñóòñòâóåò, îñåâîå ïîëå óçêîå. Øòðèõè òî÷å÷íûå, ïàðàëëåëüíûå, 12–18 â 10 ìêì, íà ñåðåäèíå áðþøíîé ñòîðîíû ñòâîðêè
ïðåðâàíû, îáðàçóÿ ãëàäêîå îäíîñòîðîííåå ñðåäíåå ïîëå. Øèïû îòñóòñòâóþò èëè ïðèñóòñòâóþò. Äâóãóáûé ñèäÿ÷èé âûðîñò åäèíñòâåííûé
(î÷åíü ðåäêî äâà âûðîñòà), ðàñïîëàãàåòñÿ ó ñàìîãî êðàÿ ãîëîâ÷àòîãî
êîíöà ñòâîðêè, î÷åíü ðåäêî íà íåêîòîðîì ðàññòîÿíèè îò êðàÿ. Ùåëü
äâóãóáîãî âûðîñòà îðèåíòèðîâàíà ïàðàëëåëüíî øòðèõàì, ðåæå ïî÷òè
ïåðïåíäèêóëÿðíî.
Ðàáîòà âûïîëíåíà ïðè ôèíàíñîâîé ïîääåðæêå Ðîññèéñêîãî ôîíäà ôóíäàìåíòàëüíûõ èññëåäîâàíèé (ïðîåêò ¹ 06-04-96011).
Ëèòåðàòóðà
Á à ë î í î â È. Ì. Ïîäãîòîâêà äèàòîìîâûõ è çîëîòèñòûõ âîäîðîñëåé ê
ýëåêòðîííîé ìèêðîñêîïèè // Ìåòîäèêà èçó÷åíèÿ áèîãåîöåíîçîâ âíóòðåííèõ
âîäîåìîâ. Ì., 1975. Ñ. 87–89. — à å í ê à ë Ñ. È.,  å õ î â Í. Â. Äèàòîìîâûå âîäîðîñëè âîäîåìîâ Ðóññêîé Àðêòèêè: àðõèïåëàã Íîâàÿ Çåìëÿ è îñòðîâ
Âàéãà÷. Ì., 2007. 64 ñ. — à å í ê à ë Ñ. È., Ï î ï î â ñ ê à ÿ Ã. È., Ê ó ë è ê î â -
22
ñ ê è é Ì. Ñ. Íîâûé äëÿ íàóêè âèä ðîäà Hannaea Patrick (Bacillariophyta) //
Àëüãîëîãèÿ. 2008. Ò. 18, ¹ 3. C. 328–336. — Î ï ð å ä å ë è ò å ë ü ïðåñíîâîäíûõ âîäîðîñëåé ÑÑÑÐ. Âûï. 4. Äèàòîìîâûå âîäîðîñëè. Ì., 1951. 619 ñ. —
Ï î ï î â ñ ê à ÿ Ã. È., Ã å í ê à ë Ñ. È., Ë è õ î ø â à é Å. Â. Äèàòîìîâûå âîäîðîñëè ïëàíêòîíà îçåðà Áàéêàë: Àòëàñ-îïðåäåëèòåëü. Íîâîñèáèðñê, 2002.
168 c. — B i x b y R. J., J a h n R. Hannaea arcus (Ehrenberg) R. M. Patrick:
lectotypification and nomenclatural history // Diatom Res. 2005. Vol. 20, N 2.
P. 219–226. — B i x b y R. J., E d l u n d M. B., S t o e r m e r E. F. Hannaea
superiorensis sp. nov., an endemic diatom from the Laurentian Great Lakes //
Diatom Res. 2005. Vol. 20, N 2. P. 227–240. — B u k h t i y a r o v a L. Diatoms
of Ukraine. Inland waters. 1999. 133 p. — C l e v e - E u l e r A. Die diatomeen
von Schweden und Finnland. II // Kongl. Svenska Vetensk. Acad. Handl. Ser. 4.
1953. Bd 4, N 1. S. 1–158. — K r a m m e r K., L a n g e - B e r t a l o t H. Bacillariophyceae. 3. Teil: Centrales, Fragolariaceae, Eunotiaceae // Süswasserflora von
Mitteleuropa. Stuttgart; New York, 1991. 576 p. — L a g e r s t e d t N. G. W.
Sötvattens-Diatomaceer från Spetsbergen och Beeren Eiland // Bih. Kongl.
Svenska Vetensk.-Akad. Handl. 1873. Vol. 1, N 14. P. 1–52. — L e v k o v Z.,
K r s t i c S., M e t z e l t i n D., N a k o v T. Diatoms of lakes Prespa and Ohrid.
Koenigstein, 2007. 613 p. (Iconographia Diatomologica: Annotated diatom
micrographs. Vol. 16). — P a t r i c k R. M., R e i m e r C. W. The diatoms of the
United States exclusive of Alaska and Hawaii. Vol. 1. 1966. 688 p. (Monogr.
Acad. Nat. Sci. Philadelphia. N 13).
23
Ì. Ñ. Êóëèêîâñêèé
M. S. Kulikovskiy
ÄÈÀÒÎÌÎÂÛÅ ÂÎÄÎÐÎÑËÈ ÂÎÄÎÅÌÎÂ È ÂÎÄÎÒÎÊÎÂ
ÏÐÈÂÎËÆÑÊÎÉ ÂÎÇÂÛØÅÍÍÎÑÒÈ
(ÏÅÍÇÅÍÑÊÀß ÎÁËÀÑÒÜ)
DIATOMS IN WATERBODIES AND WATERCOURSES
OF PRIVOLZHSKAYA HILLS (PENZA REGION)
Èíñòèòóò áèîëîãèè âíóòðåííèõ âîä èì. È. Ä. Ïàïàíèíà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ àëüãîëîãèè
152742, ßðîñëàâñêàÿ îáë., Íåêîóçñêèé ð-í, ïîñ. Áîðîê
[email protected]
Èçó÷åí âèäîâîé ñîñòàâ äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé âîäîõðàíèëèù è âîäîòîêîâ
Ïðèâîëæñêîé âîçâûøåííîñòè â ïðåäåëàõ Ïåíçåíñêîé îáëàñòè. Ïðèâîäèòñÿ ïîëíûé ñïèñîê öåíòðè÷åñêèõ è ïåííàòíûõ äèàòîìîâûõ ðàéîíà èññëåäîâàíèÿ (299
òàêñîíîâ) è åãî àíàëèç. Ïðîâåäåíà âàëèäèçàöèÿ íàçâàíèÿ Sellaphora bacilloides.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: äèàòîìîâûå âîäîðîñëè, Ïðèâîëæñêàÿ âîçâûøåííîñòü, Ðîññèÿ.
Species composition of diatoms from different waterbodies and watercourses of
Privolzhskaya Hills (Penza Region, Russian Plain, Russia) is studied. The complete
list of revealed species of centric and pinnate diatoms (299 taxa) and a brief taxonomic
analysis are given. The name Sellaphora bacilloides is validated.
Keywords: diatoms, taxonomic analysis, Russia, Privolzhskaya Hills.
Ñîñòàâ äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé âîäîåìîâ è âîäîòîêîâ Ïðèâîëæñêîé âîçâûøåííîñòè â ïðåäåëàõ Ïåíçåíñêîé îáëàñòè äî íàøèõ èññëåäîâàíèé (Ñòîéêî è äð., 2003; Ãåíêàë, Êóëèêîâñêèé, 2005à, á; Êóëèêîâñêèé, Ëàðèí, 2005; Êóëèêîâñêèé, 2006; Kulikovskiy, 2006) áûë ïðàêòè÷åñêè íå èçó÷åí, õîòÿ ýòà òåððèòîðèÿ, ðàñïîëîæåííàÿ â öåíòðàëüíîé ÷àñòè Ðóññêîé ðàâíèíû, ÿâëÿåòñÿ ãóñòîíàñåëåííûì ðàéîíîì ñòðàíû. Íåîáõîäèìîñòü èçó÷åíèÿ âîäîðîñëåé îïðåäåëÿåòñÿ ïîòðåáíîñòÿìè ìîíèòîðèíãîâûõ èññëåäîâàíèé, äëÿ êîòîðûõ äèàòîìîâûå ÿâëÿþòñÿ îäíèìè èç íàèáîëåå âàæíûõ ìîäåëüíûõ îðãàíèçìîâ (Stoermer,
Smol, 1999).
Öåëü ðàáîòû — âûÿâëåíèå ñîñòàâà äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé â âîäîåìàõ è âîäîòîêàõ Ïðèâîëæñêîé âîçâûøåííîñòè â ïðåäåëàõ Ïåíçåíñêîé îáëàñòè.
Ìàòåðèàëîì äëÿ ðàáîòû ïîñëóæèëè 53 ïðîáû ïëàíêòîíà, áåíòîñà, îòîáðàííûå â ðàçíûå ñåçîíû 1999–2004 ãã. èç 32 ðàçíîòèïíûõ
âîäîåìîâ è âîäîòîêîâ Ïðèâîëæñêîé âîçâûøåííîñòè (Ïåíçåíñêàÿ îá-
24
ëàñòü). Èññëåäîâàíû ñòàðè÷íûå îçåðà ð. Ñóðà: 1 — ×àï÷îð, 2 — îçåðî â îêðåñòíîñòÿõ ïîñ. Ïûðêèíî, 3 — ×åðíîå, 4 — Äîëãîå, 5 — Êàëàøíûé çàòîí; ñòàðè÷íîå îçåðî ð. Õîï¸ð: 6 — Çèìîâíîå; ðåêè: 7 —
Ñóðà, 8 — Âüþíêà, 9 — Èíçà, 10 — áåçûìÿííûé ïðàâûé ïðèòîê
Ìîêøè, 11 — Íî÷êà, 12 — Ìóðîìêà, 13 — Âÿäü, 14 — Ãîí÷àðû,
15 — Ìîêøà, 16 — Êðóòåö, 17 — Ïåëåòüìà, 18 — Õîï¸ð, 19 — Ñèíåìóòêà, 20 — Ñêà÷êè, 21 — Êàäàäà; ðó÷üè: 22 — â îêðåñòíîñòÿõ
ïîñ. Ïûðêèíî, 23 — èç ðîäíèêà «×àéíèê»; âîäîõðàíèëèùà: 24 —
Ñóðñêîå, 25 — íà ð. Âÿäÿ; ïðóäû: 26 — Çîëîòàðåâñêèé, 27 — â îêðåñòíîñòÿõ «Øàëêååâà êîðäîíà»; 28 — êàíàâà ìåæäó ñåëàìè ßãîäíîå è Ëóãîâîå; 29 — äíèùå îâðàãà «Ìàëàÿ Åíäîâà»; 30 — ñèëüíî
ýâòðîôèðîâàííûé âîäîåì ìåæäó ãã. Ïåíçà è Çàðå÷íûé; 31 — ðó÷åé,
âûòåêàþùèé èç ïðóäà â ñ. Ãîëèöèíî; 32 — íåáîëüøîé âðåìåííûé âîäîåì, îáðàçîâàâøèéñÿ èç òàëûõ âîä â îêð. ñ. Ãîëèöèíî.
Î÷èñòêó ïàíöèðåé âîäîðîñëåé îò îðãàíè÷åñêîãî âåùåñòâà ïðîâîäèëè ìåòîäîì õîëîäíîãî ñæèãàíèÿ (Áàëîíîâ, 1975). Ïðåïàðàòû èçó÷àëè â ÒÝÌ Í-300, ÑÝÌ JSM-23S.  ðàáîòå èñïîëüçîâàíà êëàññèôèêàöèÿ, ðàçðàáîòàííàÿ Ç. È. Ãëåçåð è äð. (1988). Êàæäûé âèä â ñïèñêå ñîïðîâîæäàåòñÿ íîìåðàìè ïðîá, â êîòîðûõ îí áûë îáíàðóæåí.
Îòäåë BACILLARIOPHYTA
Êëàññ CENTROPHYCEAE
Ïîð. THALASSIOSIRALES
Ñåì. Thalassiosiraceae Lebour emend. Hasle
Thalassiosira weissflogii (Grun.) Fryxell et Hasle — 17.
Ñåì. Stephanodiscaceae Makar.
Cyclotella atomus Hust. — 4, 7, 15, 24, 28.
C. meneghiniana Kütz. — 7, 28.
C. pseudostelligera Hust. — 4, 21, 25.
Cyclostephanos dubius (Fricke) Round — 4, 6, 7, 20, 26.
Stephanodiscus agassizensis Håk. et Kling — 24.
S. delicatus Genkal — 10.
S. hantzschii Grun. — 3, 4, 6, 7, 12, 15, 19, 21, 24.
S. invisitatus Hohn et Hellerm. — 7.
S. makarovae Genkal — 7, 15.
S. minutulus (Kütz.) Cl. et Möll. — 7, 26.
S. triporus Genkal et Kuzmin — 7.
25
Ïîð. MELOSIRALES
Ñåì. Melosiraceae Kütz.
Melosira varians Ag. — 3, 7, 12.
Ñåì. Aulacoseiraceae Moiss.
Aulacoseira ambiqua (Grun.) Sim. — 11.
A. granulata (Ehr.) Sim. — 3, 7, 24.
A. islandica (O. Müll.) Sim. — 10.
A. subarctica (O. Müll.) Haworth — 11.
Êëàññ PENNATOPHYCEAE
Ïîð. ARAPHALES
Ñåì. Fragilariaceae (Kütz.) D. T.
Asterionella formosa Hassal — 7, 12.
Fragilaria bicapitata Mayer — 27.
F. bidens Heiberg — 2, 5, 7, 17.
F. brevistriata Grun. — 7.
F. capucina Desm. var. capucina — 7, 24, 26.
F. capucina var. gracilis (Oestr.) Hust. — 3, 10, 24.
F. capucina var. mesolepta (Rabenh.) Rabenh. — 3, 28.
F. capucina var. perminuta (Grun.) L.-B. — 16.
F. capucina var. radians (Kütz.) L.-B. — 7, 31.
F. capucina var. rumpens (Kütz.) L.-B. — 24, 26, 27.
F. capucina var. septentrionalis (Oestr.) L.-B. — 24.
F. capucina var. vaucheriae (Kütz.) L.-B. — 1, 7, 16, 24, 26, 27.
F. construens f. venter (Ehr.) Hust. — 27.
F. construens forma 1 — 27.
F. construens forma 2 — 12, 26, 27, 31.
F. crotonensis Kitton — 7.
F. famelica (Kütz.) L.-B. — 3, 7.
F. fasciculata (Ag.) L.-B. — 16.
F. leptostauron (Ehr.) Hust. — 8, 9, 11.
F. nitzschioides Grun. — 7.
F. oldenburgiana Hust. — 5, 7, 21, 26.
F. parasitica (W. Sm.) Grun. var. parasitica — 15, 17.
F. parasitica var. subconstricta Grun. — 9, 17, 19, 26, 27.
F. pinnata Ehr. — 5, 7, 9, 26, 27.
F. pulchella (Ralfs) L.-B. — 7.
F. tenera (W. Sm.) L.-B. — 3, 16.
F. ulna (Nitzsch) L.-B. var. ulna — 2, 9, 18, 20, 24, 26.
F. ulna var. acus (Kütz.) L.-B. — 20.
26
Ñåì. Diatomaceae Dumortier
Diatoma anceps (Ehr.) Kirch. — 24.
D. elongatum (Lyngb.) Ag. — 7.
D. moniliformis Kütz. — 5, 12.
D. tenuis Ag. — 1, 3, 7, 8, 10, 12, 17, 32.
D. vulgaris Bory — 1, 7, 15, 17, 19, 21.
Meridion circulare (Grev.) Ag. — 10, 22, 23, 27.
M. circulare var. constrictum (Ralfs) V. H. — 24.
Ñåì. Tabellariaceae Schütt
Tabellaria flocculosa (Roth) Kütz. — 2, 3, 5.
T. fenestrata (Lyngb.) Kütz. — 3.
Ïîð. RAPHALES
Ñåì. Naviculaceae Kütz.
Adlafia minuscula (Grun.) L.-B. var. minuscula — 1, 7, 8, 10, 24, 27, 28.
A. minuscula var. muralis (Grun.) L.-B. — 9, 10, 11, 24.
Amphipleura pellucida (Kütz.) Kütz. — 3, 7.
Aneumastus stroesei (Oestr.) Mann et Stickle — 19.
Anomoeoneis sphaerophora (Ehr.) Pfitzer — 7, 28, 29.
Caloneis amphisbaena (Bory) Cl. — 7, 17.
C. bacillum (Grun.) Cl. — 12, 17, 28, 29.
C. macedonica Hust. — 29.
C. silicula (Ehr.) Cl. — 2, 7, 17, 28.
Caloneis cf. thermalis (Grun.) Krammer — 4, 7.
Chamaepinnularia bremensis (Hust.) L.-B. — 7, 17.
C. krookii (Grun.) L.-B. et Krammer — 29.
Craticula accomoda (Hust.) Mann — 7, 8, 11, 13, 32.
C. cuspidata (Kütz.) Mann — 7, 24, 28, 29.
C. halophila (Grun.) Mann — 7.
C. molestiformis (Hust.) L.-B. — 1–3, 7, 9, 11, 21, 22, 24, 26.
Diadesmis confervacea Kütz. — 7.
Diploneis cf. minuta Petersen — 29.
D. parma Cl. — 7, 26.
Eolimna minima (Grun.) L.-B. — 1, 3, 7, 8, 17, 18, 24–28.
E. subminuscula (Mang.) L.-B. et Schiller — 7, 11, 14, 24, 26.
Fallacia monoculata (Hust.) Mann — 3, 10, 17, 23.
F. pygmaea (Kütz.) Stickle et Mann — 7, 19.
F. subhamulata (Grun.) Bukht. — 14.
F. tenera (Hust.) Mann — 17.
Fistulifera pelliculosa (Bréb.) L.-B. — 11.
F. saprophila (L.-B. et Bonik) L.-B. — 8, 11.
27
28.
28
Frustulia vulgaris (Thw.) D. T. — 7, 27.
Geissleria decussis (Hust.) L.-B. et Metz. — 7, 11–13, 17–19.
G. similis (Krasske) L.-B. et Metz. — 26.
Gyrosigma scalproides (Rabenh.) Cl. — 7.
G. acuminatum (Kütz.) Rabenh. — 7, 11, 12, 17, 18, 19, 24.
Hygropetra balfouriana (Grun.) Krammer et L.-B. — 9.
Hippodonta capitata (Ehr.) L.-B., Metz. et Witk. — 7, 10–12, 14, 19, 26.
H. costulata (Grun.) L.-B., Metz. et Witk. — 7, 19, 26.
H. lueneburgensis (Grun.) L.-B., Metz. et Witk. — 7.
Lemnicola hungarica (Grun.) Round et Basson — 1–4, 7, 8, 16, 24, 26,
Luticola mutica (Kütz.) Mann — 1, 7.
L. nivalis (Ehr.) Mann — 7.
L. ventricosa (Kütz.) Mann — 19.
L. saxophila (Bock) Mann — 13.
L. goeppertiana (Bleisch) Mann — 7.
Mayamaea agrestis (Hust.) L.-B. — 3–5, 12, 24, 28.
M. atomus (Kütz.) L.-B. var. atomus — 27.
M. atomus var. permitis (Hust.) L.-B. — 2, 3, 7, 9, 18, 24, 27, 28.
Navicula antonii L.-B. — 7, 13, 14, 16, 17.
N. aquaedurae L.-B. — 29.
N. capitatoradiata Germain — 7, 13, 14, 16, 17, 19, 24.
N. cataracta-rheni L.-B. — 14.
N. caterva Hohn et Hellerman — 13.
N. cincta (Ehr.) Ralfs — 17, 20, 29.
N. cryptocephala Kütz. — 3, 13, 26.
N. cryptotenella L.-B. — 3, 7, 17.
N. erifuga L.-B. — 7.
N. gregaria Donkin — 2, 7, 8, 10, 12, 13, 15, 17, 18, 19, 21.
N. (Naviculadicta) kotschyi Grun. — 12, 14, 16, 19, 29.
N. lanceolata (Ag.) Ehr. — 1, 7, 10, 17, 21, 24.
N. libonensis Schoeman — 7, 28.
N. menisculus Schum. — 2, 10, 18, 19, 24, 26.
N. microcari L.-B. — 7.
N. moenofranconica L.-B. — 7.
N. oppugnata Hust. — 7, 13, 17.
N. radiosa Kütz. — 2–4, 17–19.
N. recens (L.-B.) L.-B. — 7, 11.
N. reichardtiana L.-B. — 13, 19, 26.
N. reinhardtii (Grun.) Grun. — 4, 7, 9, 11.
N. rostellata Kütz. — 7, 13, 14, 18.
N. slesvicensis Grun. — 14.
N. striolata (Grun.) L.-B. — 21.
N. subrhynchocephala Hust. — 14.
N. tenelloides Hust. — 17.
N. tripunctata (O. F. Müll.) Bory — 7, 12, 14, 17–19.
N. trivialis L.-B. — 7, 11, 16, 17, 24, 25, 27, 28.
N. (Naviculadicta) ventralis Krasske — 16.
N. vilaplanii (L.-B. et Sabater) L.-B. et Sabater — 17.
N. veneta Kütz. — 7, 8, 10, 15, 29.
N. (Sellaphora) weinzierlii Schim. — 19.
Navicula sp. 1 — 14, 16.
Navicula sp. 2 — 9, 26.
Neidium affine (Ehr.) Pfitz. — 3, 21.
N. dubium (Ehr.) Cl. — 7, 12, 13.
N. productum (W. Sm.) Cl. — 7.
Parlibellus protracta (Grun.) Witk., L.-B. et Metz. — 7, 9, 10.
Pinnularia anglica Krammer — 26.
P. gibba Ehr. — 1, 7.
P. globiceps Greg. — 14.
P. isselana Krammer — 29.
P. legumiformis Krammer — 28.
P. macilenta Ehr. — 28.
P. microstauron (Ehr.) Cl. — 7.
P. septentrionalis Krammer — 4.
P. subgibba Krammer — 4.
P. subgibba var. sublinearis Krammer — 2, 4.
P. subgibba var. undulata Krammer — 3, 4.
P. subrupestris Krammer — 26.
P. undula (Schum.) Krammer — 24.
Pinnularia sp. 1 — 28.
Pinnularia sp. 2 — 4.
Placoneis clementis (Grun.) Cox — 7.
P. placentula (Ehr.) Cox — 7.
P. elginensis (Greg.) Cox — 3, 5, 7, 19, 28, 29.
Prestauroneis integra (W. Sm.) Bruder — 7.
Sellaphora bacilloides (Hustedt) Kulikovskiy — 9, 16.
S. bacillum (Ehr.) Mann — 7, 14.
S. pupula (Kütz.) Mereschk. — 2, 7, 10, 17, 21, 22, 26, 28.
S. joubaudii (Germain) Kobayasi et Mayama — 24, 31.
S. seminulum (Grun.) Mann — 3, 4, 24.
Stauroneis anceps Ehr. — 9, 27–29.
S. kriegerii Patrick — 3, 9, 27.
S. phoenicenteron (Nitzsch) Ehr. — 3, 7, 28, 32.
S. smithii Grun. — 7, 10, 11, 14, 19.
29
Ñåì. Achnantaceae Kütz.
27.
31.
Achnanthes (Achnanthidium) minutissimum var. scotica (Carter) L.-B. —
Achnanthidium affine (Grun.) Czarn. — 2, 7, 27.
A. altergracillima (L.-B.) Round et Bukht. — 28.
A. biasolettiana (Kütz.) Bukht. — 7, 12.
A. exiguum (Grun.) Czarn. — 13, 24.
A. minutissimum (Kütz.) Czarn. — 1, 2, 7–9, 12, 14–16, 24, 26, 27, 32,
Cocconeis placentula Ehr. var. placentula — 2, 4, 7, 8, 12, 14, 24, 26–28,
30, 31.
C. placentula var. euglypta (Ehr.) Grun. — 1, 3, 7, 12, 16, 17, 20, 24, 27,
28.
C. placentula var. lineata (Ehr.) V. H. — 8, 12, 14, 15.
C. pediculus Ehr. — 7, 10, 13, 14, 16.
Karayevia ploenensis (Hust.) Bukht. — 3, 7, 17, 21.
Planothidium delicatulum (Kütz.) Round et Bukht. — 4, 10.
P. dubium (Grun.) Round et Bukht. — 7.
P. frequentissimum (L.-B.) Round et Bukht. — 3, 8–15, 19, 24, 26–28, 31,
32.
P. lanceolatum (Bréb.) Round et Bukht. var. lanceolatum — 3, 18, 24, 26,
27, 32.
P. lanceolatum var. haynaldii (Schaarsch.) Bukht. — 9.
P. peragalli (Brun et Hérib.) Round et Bukht. — 9, 27.
P. rostatum (Oestr.) Round et Bukht. — 2, 7, 15, 19, 21, 24, 26.
Psammothidium bioretii (Germain) Bukht. et Round — 9, 26, 27.
P. marginulatum (Grun.) Bukht. et Round — 9.
P. rossii (Hust.) Bukht. et Round — 9.
P. subatomoides (Hust.) Bukht. et Round — 27.
Rossithidium petersennii (Hust.) Round et Bukht. — 9, 27.
Ñåì. Eunotiaceae Kütz.
Eunotia arcus Ehr. — 1, 3, 7.
E. bilunaris (Ehr.) Mills — 1, 3.
E. exigua (Bréb.) Rabenh. — 9.
E. intermedia (Krasske) Nörp. et L.-B. — 7, 24.
E. pectinalis (Dillwyn) Rabenh. var. pectinalis — 3.
E. pectinalis var. ventralis (Ehr.) Hust. — 3.
E. rhomboidea Hust. — 10.
E. ruzickae Bily et Marvan — 7.
E. subarcuatoides Alles, Nörp. et L.-B. — 1, 7.
30
Ñåì. Rhoicospheniaceae Mann
Rhoicosphenia abbreviata (Ag.) L.-B. — 3, 7, 16, 17, 21, 26.
Ñåì. Cymbellaceae (Kütz.) Grun.
Amphora delicatissima Krasske — 4, 7.
A. inariensis Krammer — 4, 7, 9, 12, 22, 31.
A. libyca Ehr. — 2, 7, 8, 12, 14, 15, 24, 28.
A. montana Krasske — 7, 8, 12, 14, 15, 19.
A. pediculus (Kütz.) Grun. — 7, 9, 12, 15, 17, 18, 31.
A. veneta Kütz. — 6, 8, 16, 24, 26, 28.
Cymbella aspera (Ehr.) H. Perag. — 4.
C. compacta Oestr. — 7, 12.
C. subcistula Krammer — 4.
C. tumida (Bréb.) V. H. — 16.
Cymbopleura anglica (Lagerst.) Krammer — 7.
C. cuspidata (Kütz.) Krammer — 7.
C. lata (Grun.) Krammer var. lata — 7.
C. lata var. truncata Krammer — 5.
Encyonema cespitosum Kütz. — 16.
E. minutum (Hilse) Mann — 1, 24.
E. silesiacum (Bleisch) Mann — 2, 14, 16, 24, 26.
Encyonopsis microcephala (Grun.) Krammer — 24, 27.
E. subminuta Krammer et Reichardt — 7.
Reimeria sinuata (Greg.) Kociolek et Stoermer — 7.
Ñåì. Gomphonemataceae (Kütz.) Grun.
Gomphonema acuminatum Ehr. — 2, 3, 4, 30.
G. angustatum (Kütz.) Rabenh. — 23.
G. augur Ehr. — 3.
G. clavatum Ehr. — 16.
G. grovei var. lingulatum (Hust.) L.-B. — 4.
G. minutum (Ag.) Ag. — 7, 14, 16.
G. olivaceum (Horn.) Bréb. — 7, 13, 18, 23.
G. parvulum (Kütz.) Kütz. — 2, 4, 7, 13–16, 18, 24, 26, 28.
G. parvulum var. exilissimum Grun. — 16.
G. truncatum Ehr. — 2, 4, 16, 17, 28.
Gomphonema sp. — 7, 14.
Ñåì. Epithemiaceae Grun.
Epithemia adnata (Kütz.) Bréb. — 1, 3, 4, 22, 28.
E. argus (Ehr.) Kütz. — 4.
31
E. frickei Krammer — 2, 30.
E. sorex Kütz. — 7, 22, 26.
E. turgida (Ehr.) Kütz. — 2.
Ñåì. Rhopalodiaceae Topatsch.
Rhopalodia cf. acuminata Krammer — 6.
R. gibba (Ehr.) O. Müll. — 7, 17.
R. operculata (Ag.) Håk. — 16, 29.
Ñåì. Nitzschiaceae Grun.
28.
32
Hantzschia amphioxys (Ehr.) W. Sm. — 2, 7.
Hantzschia sp. — 7.
Nitzschia acidoclinata L.-B. — 4, 27, 28.
N. acicularis (Kütz.) W. Sm. — 4, 7, 13, 21, 24.
N. acula Hantzsch — 10, 18, 19.
N. alpina Hust. — 7, 27, 28.
N. amphibia Grun. — 7, 14, 15, 24, 26, 27, 28.
N. angustata Grun. — 14.
N. archibaldii L.-B. — 3.
N. calida Grun. — 7, 12, 17.
N. capitellata Hust. — 7, 8, 12, 15, 17.
N. communis Rabenh. — 29.
N. constricta (Greg.) Grun. — 7, 14, 17–19, 29.
N. desertorum Hust. — 20.
N. dissipata (Kütz.) Grun. var. dissipata — 9, 11–13, 17.
N. dissipata var. media (Hantzsch) Grun. — 7.
N. dubia W. Sm. — 7, 14.
N. flexa Schum. — 7.
N. fonticola Grun. — 1, 7, 8, 12, 14, 24.
N. frustulum (Kütz.) Grun. var. frustulum — 4, 28, 31.
N. frustulum var. bulnheimiana (Rabenh.) Grun. — 2.
N. graciliformis L.-B. et Sim. emend. Genkal et Popovsk. — 7, 10, 15, 21,
N.
N.
N.
N.
N.
N.
N.
N.
N.
gracilis Hantzsch — 4.
hantzschiana Rabenh. — 3, 8, 28.
heufleriana Grun. — 2, 21.
hungarica Grun. — 7, 23.
inconspicua Grun. — 2, 7, 9, 17, 21, 24, 27.
intermedia Hantzsch — 3, 4, 7.
ovalis Arnott — 15.
levidensis (W. Sm.) Grun. — 7, 9, 19, 24, 29.
linearis (Ag.) W. Sm. var. linearis — 8, 32.
N. linearis var. subtilis (Grun.) Hust. — 15.
N. palea (Kütz.) W. Sm. — 1–4, 7, 9, 11, 13–15, 17, 24, 27, 30, 31.
N. paleacea Grun. — 2–4, 7, 11, 15, 16, 21, 24.
N. perminuta (Grun.) M. Perag. — 17, 27.
N. pusilla Grun. — 4, 8–10, 12, 22, 32.
N. recta Hantzsch — 7, 8, 14, 17, 19, 31.
N. sociabilis Hust. — 7.
N. subacicularis Hust. — 7.
N. tropica Hust. — 3.
N. tubicola Grun. — 7, 9.
N. umbonata (Ehr.) L.-B. — 7, 9, 17.
N. vermicularis (Kütz.) Hantzsch — 1, 4.
Nitzschia sp. — 26.
Simonsenia delognei (Grun.) L.-B. — 17.
Ñåì. Surirellaceae Kütz.
Cymatopleura solea (Bréb.) W. Sm. — 7, 18, 26, 29.
Surirella angusta Kütz. — 1, 4, 7, 18, 20, 29.
S. brebissonii Krammer et L.-B. — 9, 18, 19, 21.
S. lapponica A. Cl. — 1.
S. minuta Bréb. — 7, 8, 10–12, 18, 24.
Surirella sp. 1 — 9.
Surirella sp. 2 — 7.
Surirella sp. 3 — 14.
Surirella sp. 4 — 17.
 èçó÷åííûõ âîäîåìàõ è âîäîòîêàõ âûÿâëåíî 299 âèäîâ è âíóòðèâèäîâûõ òàêñîíîâ äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé, îòíîñÿùèõñÿ ê 2 êëàññàì, 4 ïîðÿäêàì, 17 ñåìåéñòâàì. Ïî êîëè÷åñòâó âèäîâ ïåííàòíûå
äèàòîìîâûå ïðåîáëàäàþò íàä öåíòðè÷åñêèìè. Ñðåäè ïåííàòíûõ íàèáîëüøåå êîëè÷åñòâî âèäîâ (245) âûÿâëåíî â ïîðÿäêå Raphales, çíà÷èòåëüíî ìåíüøå âèäîâ â ïîðÿäêå Araphales (37), à òàêæå â ïîðÿäêàõ öåíòðè÷åñêèõ äèàòîìîâûõ — Thalassiosirales (12), Melosirales (5).
Ñðåäè ñåìåéñòâ ëèäèðóþò Naviculaceae (111), çà íèì ñëåäóþò Nitzschiaceae (45) è Cymbellaceae (20).
Íàèáîëüøåå êîëè÷åñòâî âèäîâ õàðàêòåðíî äëÿ ðîäîâ Nitzschia
Hass. (42), Navicula Bory (31), Fragilaria Lyngb. (28), Pinnularia Ehr.
(15), Gomphonema Ehr. (11), Eunotia Ehr. (9), Surirella Turp. (8). Ïî 7
âèäîâ â ðîäàõ Stephanodiscus Ehr., Planothidium Round et Bukht., ïî
6 â ðîäàõ Achnanthidium Kütz. è Amphora Ehr. Â îñòàëüíûõ ðîäàõ
âûÿâëåíî ìåíüøåå êîëè÷åñòâî òàêñîíîâ.
33
Äëÿ ðÿäà ïðèâåäåííûõ â ñïèñêå âèäîâ òðåáóåòñÿ óòî÷íåíèå èõ
ñèñòåìàòè÷åñêîãî ïîëîæåíèÿ, êàê, íàïðèìåð, äëÿ âèäîâ, ðàññìàòðèâàåìûõ íàìè êàê Naviculadicta L.-B. Ýòîò ðîä áûë îïèñàí äëÿ âêëþ÷åíèÿ â íåãî òàêñîíîâ, íå îòíîñÿùèõñÿ ê Navicula Bory s. str. (LangeBertalot, Moser, 1994), ñ öåëüþ ñòàáèëèçàöèè òàêñîíîìè÷åñêîãî ïîëîæåíèÿ âèäîâ ñðåäè íàâèêóëîèäíûõ äèàòîìîâûõ (Kociolek, 1996).
Òðåáóåòñÿ óòî÷íåíèå ïîëîæåíèÿ Navicula weinzierlii, ïî íàøåìó ìíåíèþ, îòíîñÿùåãîñÿ ê ðîäó Sellaphora Meresch., à òàêæå Navicula
bacilloides Hust. Ïîñëåäíèé âèä áûë íåäàâíî ïåðåâåäåí â ðîä Sellaphora (Levkov et al., 2006), îäíàêî àâòîðû îáíàðîäîâàëè íîâóþ òàêñîíîìè÷åñêóþ êîìáèíàöèþ íåêîððåêòíî, òàê êàê áûëà ïðîïóùåíà
ôàìèëèÿ àâòîðà, âïåðâûå îïèñàâøåãî ýòîò âèä. Ïðèâîäèì äåéñòâèòåëüíóþ êîìáèíàöèþ ýòîãî òàêñîíà:
Sellaphora bacilloides (Hustedt) Kulikovskiy comb. nov.
B a s i o n y m u m: Navicula bacilloides Hustedt, 1945, Arch. Hydrobiol., 40: 922, Fig. XLII, 29.
S y n o n y m u m: Sellaphora bacilloides Levkov, Krstic et Nakov,
2006, Diatom Res., 81, 2: 299, comb. inval., sine auct. basion.
Ëèòåðàòóðà
Á à ë î í î â È. Ì. Ïîäãîòîâêà äèàòîìîâûõ è çîëîòèñòûõ âîäîðîñëåé ê
ýëåêòðîííîé ìèêðîñêîïèè // Ìåòîäèêà èçó÷åíèÿ áèîãåîöåíîçîâ âíóòðåííèõ
âîäîåìîâ. Ì., 1975. Ñ. 87–90. — à å í ê à ë Ñ. È., Ê ó ë è ê î â ñ ê è é Ì. Ñ.
Íîâûå äëÿ ôëîðû Ðîññèè è èíòåðåñíûå âèäû ðîäà Navicula (Bacillariophyta) //
Áèîëîãèÿ âíóòðåííèõ âîä. 2005à. ¹ 2. Ñ. 3–6. — à å í ê à ë Ñ. È., Ê ó ë è ê î â ñ ê è é Ì. Ñ. Âèäû ðîäà Navicula Bory (Bacillariophyta) èç ðàçëè÷íûõ âîäîåìîâ ñåâåðî-âîñòîêà Ïåíçåíñêîé îáëàñòè (Ðîññèÿ) // Àëüãîëîãèÿ. 2005.
Ò. 15, ¹ 4. Ñ. 437–450. — à ë å ç å ð Ç. È., Ê à ð à å â à Í. È., Ì à ê à ð î â à È. Â. è äð. Êëàññèôèêàöèÿ äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé // Äèàòîìîâûå âîäîðîñëè ÑÑÑÐ (èñêîïàåìûå è ñîâðåìåííûå). Ò. 2, âûï. 1. ÑÏá., 1988. Ñ. 31–
35. — Ê ó ë è ê î â ñ ê è é Ì. Ñ. Ñðàâíèòåëüíûé àíàëèç ôëîð äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé ðàçíîòèïíûõ áèîòîïîâ Ïåíçåíñêîé îáëàñòè // Ýêîëîãèÿ ïðåñíîâîäíûõ ýêîñèñòåì è ñîñòîÿíèå çäîðîâüÿ íàñåëåíèÿ. Îðåíáóðã, 2006. Ñ. 44–63. —
Ê ó ë è ê î â ñ ê è é Ì. Ñ., Ë à ð è í Ñ. Â. Ìàòåðèàëû ê ôëîðå äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé âåðõíåãî òå÷åíèÿ ðåêè Ìîêøà (Ïåíçåíñêàÿ îáëàñòü) // Ìîðôîëîãèÿ,
ñèñòåìàòèêà, îíòîãåíåç, ýêîëîãèÿ è áèîãåîãðàôèÿ äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé:
Ñá. òåç. IX øê. äèàòîìîëîãîâ Ðîññèè è ñòðàí ÑÍÃ. 2005. Ñ. 43–44. —
Ñ ò î é ê î Ò. Ã., Ì à ç å é Þ. À., Ê ó ë è ê î â ñ ê è é Ì. Ñ. Ì è ò ð î ï î ë ü ñ ê à ÿ È. Â. Ñòðóêòóðà ïëàíêòîííîãî ñîîáùåñòâà îçåðà Çèìîâíîãî (Áåêîâñêèé
ð-í, Ïåíçåíñêàÿ îáë.) â èþëå – îêòÿáðå 2002 ã. // Îõðàíà ðàñòèòåëüíîãî è
34
æèâîòíîãî ìèðà Ïîâîëæüÿ è ñîïðåäåëüíûõ òåððèòîðèé: Ìàòåðèàëû Âñåðîñ.
êîíô. Ïåíçà, 2003. Ñ. 238–240. — K o c i o l e k J. P. Taxonomic instability and
the creation of Naviculadicta Lange-Bertalot & Moser, a new catch-all genus of
diatoms // Diatom Res. 1996. Vol. 11. P. 219–222. — K u l i k o v s k i y M. S.
To study of morphology and distribution of certain species from genera Mayamaea
Lange-Bertalot and Fistulifera Lange-Bertalot (Bacillariophyta) from Russia and
Mongolia // Int. J. Algae. 2006. Vol. 8, N 4. P. 325–340. — L a n g e - B e r t a l o t H., M o s e r G. Brachysira. Monographie der Gattung // Biblioth. Diatomol.
1994. Bd 29. 212 S. — L e v k o v Z., N a k o v T., M e t z e l t i n D. New
species and combination from the genus Sellaphora Mereschkowsky from
Macedonia // Diatom Res. 2006. Vol. 21, N 2. P. 297–312. — S t o e r m e r E. F.,
S m o l J. P. Applications and uses of diatoms: prologue // The Diatoms:
Applications for the environmental and earth sciences. Cambridge, 1999. P. 3–11.
35
Ì. Ñ. Êóëèêîâñêèé
M. S. Kulikovskiy
ÈÑÒÎÐÈß ÈÇÓ×ÅÍÈß ÔËÎÐ ÄÈÀÒÎÌÎÂÛÕ
ÂÎÄÎÐÎÑËÅÉ Â ÑÔÀÃÍÎÂÛÕ ÁÎËÎÒÀÕ ÐÎÑÑÈÈ
È ÍÅÊÎÒÎÐÛÕ ÑÎÏÐÅÄÅËÜÍÛÕ ÃÎÑÓÄÀÐÑÒÂ
HISTORY OF DIATOM STUDIES IN SPHAGNUM BOGS
OF RUSSIA AND SOME ADJACENT COUNTRIES
Èíñòèòóò áèîëîãèè âíóòðåííèõ âîä èì. È. Ä. Ïàïàíèíà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ àëüãîëîãèè
152742, ßðîñëàâñêàÿ îáë., Íåêîóçñêèé ð-í, ïîñ. Áîðîê
[email protected]
Ñòàòüÿ ïðåäñòàâëÿåò îáçîð îñíîâíûõ íàïðàâëåíèé èññëåäîâàíèÿ è èçó÷åííîñòè äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé â ñôàãíîâûõ ìàññèâàõ Ðîññèè è ñîïðåäåëüíûõ ãîñóäàðñòâ.  ðàáîòå ïðèâîäèòñÿ ñïèñîê îáèòàþùèõ â áîëîòàõ äèàòîìîâûõ, ñîñòàâëåííûé íà îñíîâàíèè îïóáëèêîâàííûõ äàííûõ, ñ ó÷åòîì äàííûõ ñîâðåìåííûõ
òàêñîíîìè÷åñêèõ èçìåíåíèé.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: äèàòîìîâûå âîäîðîñëè, ñôàãíîâûå áîëîòà, Ðîññèÿ.
Main trends of diatom studies in Sphagnum bogs of Russia and adjacent countries
are shown. On the basis of published data, making use of modern taxonomical changes,
the taxonomical list of diatoms from the considered Sphagnum bogs is presented.
Keywords: diatoms, Sphagnum bogs, Russia.
Ñôàãíîâûå áîëîòà øèðîêî ðàñïðîñòðàíåíû â Ðîññèè.  åå ïðåèìóùåñòâåííî ðàâíèííîé åâðîïåéñêîé ÷àñòè èõ ïëîùàäè óìåíüøàþòñÿ â íàïðàâëåíèè ñ ñåâåðà íà þã. Þæíåå ëåñîñòåïíîé çîíû ñôàãíîâûå áîëîòà âñòðå÷àþòñÿ òîëüêî â ãîðíûõ ìàññèâàõ (Äåíèñåíêîâ,
2000).
Äèàòîìîâûå âîäîðîñëè — ïîñòîÿííûé êîìïîíåíò áèîòû ñôàãíîâûõ áîëîò, îäíàêî èõ èçó÷åíèå íà òåððèòîðèè Ðîññèè è ñîïðåäåëüíûõ ñòðàí ïðîâîäèëîñü ïðåèìóùåñòâåííî â ñåðåäèíå ïðîøëîãî ñòîëåòèÿ ñ èñïîëüçîâàíèåì ñâåòîâîé ìèêðîñêîïèè.
Íàñòîÿùàÿ ðàáîòà ñîäåðæèò îáçîð îñíîâíûõ íàïðàâëåíèé èññëåäîâàíèÿ è èçó÷åííîñòè äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé â ñôàãíîâûõ ìàññèâàõ Ðîññèè è ñîïðåäåëüíûõ ãîñóäàðñòâ è ñïèñîê äèàòîìîâûõ, îáèòàþùèõ â áîëîòàõ, íà îñíîâå ëèòåðàòóðíûõ äàííûõ, ñ ó÷åòîì ñîâðåìåííûõ òàêñîíîìè÷åñêèõ èçìåíåíèé.
Âîäîðîñëè ñôàãíîâûõ áîëîò íà÷àëè èçó÷àòü ñ êîíöà XIX âåêà (Ñîâèíñêèé, 1875; Àëåêñåíêî, 1894), äàëüíåéøèé èíòåðåñ ê íèì ïðîñëåæèâàåòñÿ â ïåðâîé òðåòè XX â. â ðàáîòàõ Ë. Èâàíîâà (1902),
36
Í. Ê. Äåêñáàõà (1922), Á. Àêñåíòüåâà (1926), Í. Í. Âîðîíèõèíà (1934)
è äðóãèõ. Íàèáîëüøåå êîëè÷åñòâî ðàáîò ïî âîäîðîñëÿì áîëîò ïðèõîäèòñÿ íà ñåðåäèíó XX ñòîëåòèÿ. Àíàëèç ïóáëèêàöèé ïî ýòîé ïðîáëåìå, ïðîâåäåííûé Ý. À. Øòèíîé ñ ñîàâò. (1981) íà îñíîâå «Áèáëèîãðàôèè ñîâåòñêîé ëèòåðàòóðû ïî âîäîðîñëÿì», ïîêàçàë, ÷òî èõ êîëè÷åñòâî óìåíüøàëîñü ñ êîíöà 1960-õ ãîäîâ ïî 1975 ã. Ñíèæåíèå èíòåðåñà ê ïðîáëåìå áûëî âûçâàíî ïåðåêëþ÷åíèåì èññëåäîâàòåëåé íà
èçó÷åíèå íèçøèõ ðàñòåíèé âîäîõðàíèëèù, èñêóññòâåííûõ âîäîåìîâ,
ìîðåé, ðèñîâûõ ïîëåé, ñòî÷íûõ âîä, î÷èñòíûõ ñîîðóæåíèé è ïî÷â.
Èçìåíåíèå ôëîðû âîäîðîñëåé, â òîì ÷èñëå äèàòîìîâûõ, â çàâèñèìîñòè îò òèïà áîëîòà öåëåíàïðàâëåííî èçó÷àëà Ã. Ì. Ïàëàìàðü (1953;
Ïàëàìàð, 1954, 1956). Åþ áûëî èññëåäîâàíî äåâÿòü ýâòðîôíûõ,
øåñòü ìåçîòðîôíûõ è äâà îëèãîòðîôíûõ áîëîòà. Ïðè ýòîì ðàçâèòèå
ñôàãíîâûõ ìõîâ õàðàêòåðíî äëÿ ìåçîòðîôíûõ, îëèãîòðîôíûõ è òðåõ
ýâòðîôíûõ áîëîò. Ïî äàííûì ýòîãî àâòîðà, îëèãîòðîôíûå áîëîòà õàðàêòåðèçóþòñÿ áåäíîñòüþ âèäîâîãî ñîñòàâà âîäîðîñëåé èç ðàçíûõ
îòäåëîâ è ÷ðåçâû÷àéíî ìàëûì èõ êîëè÷åñòâåííûì ðàçâèòèåì. Äëÿ
áîëîò õàðàêòåðíî îòñóòñòâèå íå òîëüêî êàêèõ-ëèáî îòäåëüíûõ âèäîâ,
íî è áîëüøèõ ñèñòåìàòè÷åñêèõ ãðóïï, ñðåäè äèàòîìîâûõ ê íèì ïðè÷èñëÿåòñÿ êëàññ öåíòðè÷åñêèõ. Ê íåõàðàêòåðíûì äëÿ îëèãîòðîôíûõ
áîëîò Ïàëàìàðü (1953) òàêæå îòíîñèò òàêèå ðîäû ïåííàòíûõ äèàòîìîâûõ, êàê Cocconeis1, Nitzschia, Hantzschia, Synedra, Navicula, Epithemia, Rhopalodia, Surirella, Cymbella, Gomphonema; ê íàèáîëåå õàðàêòåðíûì ïðè÷èñëÿåò íåêîòîðûå âèäû èç ðîäîâ Eunotia, Pinnularia,
Frustulia.
Êîëè÷åñòâî âèäîâ äèàòîìîâûõ âîçðàñòàåò â ìåçîòðîôíûõ áîëîòàõ,
è íàèáîëüøåãî ðàçâèòèÿ îíè äîñòèãàþò â ýâòðîôíûõ áîëîòàõ. Ê âèäàì, âûäåðæèâàþùèì êðàéíèå ãðàíèöû êèñëîòíîñòè, Ïàëàìàðü
(1953) îòíîñèò Pinnularia subcapitata var. hilseana, Frustulia rhomboides var. saxonica, Eunotia fallax, E. faba, E. arcus, E. gracilis, E. lunaris,
E. exigua. Äëÿ âñåõ èññëåäîâàííûõ ñôàãíîâûõ áîëîò åþ îòìå÷åíî
çíà÷èòåëüíîå ðàçâèòèå ñåâåðî-àëüïèéñêèõ ôîðì, òèïè÷íûõ äëÿ ãîðíûõ âîäîåìîâ ñåâåðíûõ øèðîò: Eunotia kocheliensis, E. robusta var.
tetraodon, E. septentrionalis, Diploneis finnica, D. parma, Navicula
amphibola, Pinnularia acrosphaeria, P. braunii, P. brevicostata, P. nodosa, P. molaris, Neidium bisulcatum, N. hitchcockii, C. aspera, C. hebridica è äð. Â öåëîì, äëÿ âñåõ áîëîò äèàòîìîâûå, íàðÿäó ñ äåñìèäèå1
Àâòîðû òàêñîíîâ ïðèâåäåíû â òàêñîíîìè÷åñêîì ñïèñêå.
37
âûìè, ÿâëÿþòñÿ ñàìûì òèïè÷íûì îòäåëîì âîäîðîñëåé (Ïàëàìàðü,
1953; Ïàëàìàð, 1954).
À. Ì. Ìàòâèåíêî (1950; Ìàòâiåíêî, 1938, 1941) èçó÷àëà àëüãîôëîðó áîëîò îêðåñòíîñòåé Õàðüêîâà: Ìîõîâàòîãî, Êëþêâåííîãî è äåñÿòè íåáîëüøèõ Áåçëþäîâñêèõ áîëîò. Äèàòîìîâûå âîäîðîñëè ëèäèðóþò ïî êîëè÷åñòâó âèäîâ â Áåçëþäîâñêèõ (115 âèäîâ èç 22 ðîäîâ;
27.2 % ôëîðû) è Ìîõîâàòîì (71 âèä èç 18 ðîäîâ; 17.3 % ôëîðû), óñòóïàÿ ëèøü ýâãëåíîâûì â Êëþêâåííîì áîëîòå (83 âèäà èç 14 ðîäîâ;
25.9 % ôëîðû).  Ìîõîâàòîì áîëîòå ïî êîëè÷åñòâó âèäîâ äîìèíèðóåò
ðîä Pinnularia (11 âèäîâ), çà íèì ñëåäóþò Eunotia (9 âèäîâ), Gomphonema (8 âèäîâ). Â Áåçëþäîâñêèõ áîëîòàõ íàèáîëüøåå âèäîâîå ðàçíîîáðàçèå õàðàêòåðíî äëÿ âèäîâ èç ðîäîâ Pinnularia (25 âèäîâ), Eunotia
(16), Gomphonema è Navicula s. l. (ïî 12), Nitzschia (7). Âî âñåõ ýêîñèñòåìàõ áûëè çàôèêñèðîâàíû Eunotia lunaris, E. veneris, Pinnularia
braunii, P. viridis.  áîëåå ÷åì ïîëîâèíå áîëîò âñòðå÷àþòñÿ Eunotia
exigua, E. exigua var. compacta, Frustulia rhomboides var. rhomboides
è var. saxonica, Gomphonema gracile, G. parvulum, Hantzschia amphioxys f. capitata, Nitzschia gracilis, Pinnularia borealis, P. cardinalis,
P. gibba, P. interrupta, P. major, P. microstauron, P. microstauron f. diminuta, Stauroneis anceps, S. phoenicenteron, Tabellaria flocculosa, T. fenestrata. Òàêèì îáðàçîì, ïðåîáëàäàþùèå âèäû ýòèõ áîëîò ñîñòàâëÿþò
20% èõ ôëîðû, îñòàëüíûå âèäû â 10 èçó÷åííûõ áîëîòàõ âñòðå÷àëèñü
íå òàê ÷àñòî.
Äèàòîìîâûå äîìèíèðóþò ñðåäè äðóãèõ îòäåëîâ â Ïåðâîì (71 âèä)
è ×åòâåðòîì (73 âèäà) ñôàãíîâûõ áîëîòàõ ëåâîáåðåæíîé òåððàñû
äîëèíû ðåêè Ñåâåðñêèé Äîíåö (Ïðîøêèíà-Ëàâðåíêî, 1954). Ïðåîáëàäàþùèìè ðîäàìè ÿâëÿþòñÿ Pinnularia, Eunotia, Navicula s. l.,
Neidium è Cymbella s. l. Íàèáîëåå îáèëüíîãî ðàçâèòèÿ â Ïåðâîì ñôàãíîâîì áîëîòå äîñòèãàþò äîííûå è ýïèôèòíûå ôîðìû Eunotia lunaris,
Pinnularia interrupta, P. braunii, P. brevicostata, P. viridis, P. cardinalis,
Gomphonema parvulum è Stauroneis phoenicenteron. À. È. ÏðîøêèíàËàâðåíêî (1954) ïðîàíàëèçèðîâàëà ðàçëè÷èÿ âîäîðîñëåé ñîîáùåñòâ
ïëàíêòîíà è èëà â Ïåðâîì ñôàãíîâîì áîëîòå è ïëàíêòîíà, èëà è âûæèìîê ñôàãíóìà â ×åòâåðòîì ñôàãíîâîì áîëîòå. Íàèáîëåå áîãàòûìè, ïî åå äàííûì, ÿâëÿþòñÿ ïëàíêòîííûå ñîîáùåñòâà (58 è 60 âèäîâ
ñîîòâåòñòâåííî), êîëè÷åñòâî òàêñîíîâ â èëå Ïåðâîãî áîëîòà ñîñòàâëÿåò 41 âèä è âíóòðèâèäîâîé òàêñîí, à â âûæèìêàõ èç ñôàãíóìà
è èëà ×åòâåðòîãî áîëîòà ïðèìåðíî îäèíàêîâî — 24 è 29, ñîîòâåòñòâåííî.
38
Î. Â. Òîïà÷åâñêèé (1947) ïðèâîäèò äëÿ ÷åòûðåõ ñôàãíîâûõ áîëîò
ëåñîñòåïíîé çîíû Óêðàèíû 79 òàêñîíîâ äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé; âî
âñåõ ïóíêòàõ â çíà÷èòåëüíîì êîëè÷åñòâå ïðåäñòàâëåíû òàêèå âèäû,
êàê Eunotia lunaris, Pinnularia subcapitata var. subcapitata è var.
hilseana, P. viridis, Tabellaria flocculosa, T. fenestrata, Hantzschia
amhioxys, Navicula cryptocephala. Í. Ñ. Âîäîïüÿí (1976) îáíàðóæèë
â îëèãîòðîôíîì áîëîòå Ëüâîâñêîé îáëàñòè âñåãî 12 òàêñîíîâ èç òðåõ
ðîäîâ: Fustulia, Pinnularia, Eunotia. Ôëîðà ýòîãî áîëîòà ñëàãàåòñÿ
Pinnularia subcapitata var. hilseana, Frustulia rhomboides var. saxonica,
Eunotia lunaris, äîñòèãàâøèìè ìàññîâîãî ðàçâèòèÿ. Ìåíüøåå ðàçâèòèå áûëî çàôèêñèðîâàíî äëÿ Pinnularia viridis, P. gibba, P. microstauron f. biundulata, Eunotia exigua, îòìå÷åíû åäèíè÷íûå ýêçåìïëÿðû
Pinnularia subcapitata, P. microstauron, Eunotia arcus var. bidens. Äëÿ
ñôàãíîâî-îñîêîâîãî áîëîòà â îêðåñòíîñòÿõ Êèåâà I. Î. Ôðîëîâîé
(1955) ïðèâåäåí ôëîðèñòè÷åñêèé ñïèñîê, ãäå óêàçàíû 70 âèäîâûõ è
âíóòðèâèäîâûõ òàêñîíîâ äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé èç 15 ðîäîâ. Íàèáîëüøèì êîëè÷åñòâîì âèäîâ ïðåäñòàâëåíû ðîäû Pinnularia (13),
Gomphonema (11), Eunotia (10), Navicula s. l. (9). Âñåãî 6 âèäîâ ïðèâåäåíû Í. Ì. Ãàéäóêîâûì (1925) äëÿ ñôàãíîâîãî áîëîòà âî Âëàäèìèðñêîé îáëàñòè, íàèáîëüøåãî ðàçâèòèÿ â êîòîðîì äîñòèãàëè Eunotia
gracilis, E. lunaris, E. veneris.
Íà ïðåîáëàäàíèå ñåâåðî-àëüïèéñêèõ âèäîâ âî ôëîðå ñôàãíîâîãî
áîëîòà â îêðåñòíîñòÿõ ñ. Ïåòëÿð ðàéîíà Íèæíåé Îáè óêàçûâàëè
Ã. Ä. Ëåâàäíàÿ è Ò. À. Ñàôîíîâà (1972), êîòîðûå îáíàðóæèëè â íåì
51 âèä. Øèðîêî ðàñïðîñòðàíåííûìè âèäàìè áûëè Pinnularia brevicostata, P. subcapitata, P. divergentissima, â îáðàñòàíèÿõ Cymbella gracilis,
C. naviculiformis, êîòîðûì ñîïóòñòâîâàëè Eunotia exigua var. compacta
è E. parallela.  âåðõîâîì áîëîòå þãî-âîñòî÷íîãî Âàñþãàíüÿ Ò. À. Ñàôîíîâîé (1977) îòìå÷åí òîëüêî îäèí âèä — Hantzschia amphioxys.
Â. Ñ. Øåøóêîâîé-Ïîðåöêîé (1962) áûë èçó÷åí ôëîðèñòè÷åñêèé
ñîñòàâ âîäîðîñëåé òðåõ ñôàãíîâûõ áîëîò â Ýñòîíèè è îäíîãî â Êàëèíèíãðàäñêîé îáëàñòè. Â áîëîòå Ëàâàñàðè â ñîîáùåñòâàõ ïëàíêòîíà, ìõà è çëàêîâ áûëè îáíàðóæåíû 76 òàêñîíîâ äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé. Íàèáîëüøåå ðàçíîîáðàçèå õàðàêòåðíî äëÿ ñëèçèñòîãî íàëåòà ñî
çëàêîâ (57 òàêñîíîâ), ïëàíêòîíà (46), çíà÷èòåëüíî ìåíüøåå — äëÿ
âûæèìîê ñôàãíóìà (7). Ïðè ñðàâíåíèè äîìèíèðóþùèõ âèäîâ äèàòîìîâûõ â ïëàíêòîíå è îáðàñòàíèÿõ çëàêîâ àâòîð ïðèõîäèò ê âûâîäó,
÷òî îíè ñëàãàþòñÿ îäèíàêîâûìè øèðîêî ðàñïðîñòðàíåííûìè ïðåñíîâîäíûìè è îò÷àñòè ïðåñíîâîäíî-ñîëîíîâàòîâîäíûìè îðãàíèçìàìè:
39
ïëàíêòîí ñîñòàâëåí ïî÷òè èñêëþ÷èòåëüíî èç ôîðì, ðàçâèòûõ è â îáðàñòàíèÿõ. Íàõîäêà Amphipleura rutilans â ïëàíêòîíå èíòåðåñíà òåì,
÷òî ýòà âîäîðîñëü øèðîêî èçâåñòíà èç îáðàñòàíèé â ìîðñêîé ëèòîðàëè, à òàêæå èçðåäêà âñòðå÷àåòñÿ â ñîëåíûõ êîíòèíåíòàëüíûõ âîäîåìàõ. Ñîëîíîâàòîâîäíûì âèäîì ÿâëÿåòñÿ òàêæå Navicula aff. bulnheimii, çàôèêñèðîâàííûé â îáðàñòàíèÿõ çëàêîâ. Èíòåðåñíûì ôàêòîì
ÿâëÿåòñÿ ñõîäñòâî ñîâðåìåííîé ôëîðû è ôëîðû òîðôÿíîé çàëåæè,
ñâèäåòåëüñòâóþùåå îá îòñóòñòâèè ñóùåñòâåííûõ èçìåíåíèé âî âðåìÿ îòëîæåíèÿ òîðôà è î ñëîæåíèè ñîîáùåñòâ îäèíàêîâûìè âèäàìè
â òå÷åíèå âñåãî âðåìåíè ñóùåñòâîâàíèÿ ýòîãî ñôàãíîâîãî ìàññèâà
(Øåøóêîâà-Ïîðåöêàÿ, 1962). Ìåíüøåå êîëè÷åñòâî äèàòîìîâûõ çàôèêñèðîâàíî â âûæèìêàõ ñôàãíóìà èç áîëîò Ñèíäè, Íóðìå è Áîëüøîãî Ìîõîâîãî: 12, 34 è 8 âèäîâ ñîîòâåòñòâåííî. Áîëüøîãî ðàçâèòèÿ
â íèõ äîñòèãàëè Eunotia exigua, Navicula subtilissima, Melosira islandica subsp. helvetica, Frustulia rhomboides var. saxonica. Ïî ðåçóëüòàòàì èññëåäîâàíèé ýòèõ áîëîò Øåøóêîâîé-Ïîðåöêîé (1962) ñäåëàíû
îáùèå âûâîäû î äîâîëüíî ðàçíîîáðàçíîì âèäîâîì ñîñòàâå (ïðè÷åì
áîëüøåå êîëè÷åñòâî òàêñîíîâ îáíàðóæåíî â òîðôÿíîé çàëåæè) è äîìèíèðîâàíèè ïðåñíîâîäíûõ äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé.
Ïðè èçó÷åíèè äâóõ ïåðåõîäíûõ áîëîò Áåëãîðîäñêîé îáëàñòè
Ñ. Ñ. Ãîðøêîâà (1971) âûÿâèëà â íèõ 45 è 48 âèäîâ äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé, êîòîðûå óñòóïàëè, îäíàêî, â ðàçíîîáðàçèè çåëåíûì âîäîðîñëÿì.  êðàòêîé õàðàêòåðèñòèêå ðàçíîîáðàçèÿ â ðàçëè÷íûõ áèîòîïàõ åþ óêàçûâàëîñü, ÷òî íàèáîëåå áîãàòûìè ÿâëÿþòñÿ ïðîáû èç îáðàñòàíèé ðàçëàãàþùèõñÿ ëèñòüåâ áåðåçû. Àâòîð ñâÿçûâàåò ýòîò ôàêò
ñî ñïîñîáíîñòüþ íåêîòîðûõ âîäîðîñëåé ê ìèêñîòðîôíîìó òèïó ïèòàíèÿ. Ìåíüøåå êîëè÷åñòâî âèäîâ áûëî îáíàðóæåíî â âûæèìêàõ
ñôàãíóìà è ìî÷àæèíå áîëîòà (Ãîðøêîâà, 1971).
Í. Í. Âîðîíèõèíûì (1950) èçó÷àëèñü ÷åòûðå ñôàãíîâûõ áîëîòà
Êàðåëèè, â êîòîðûõ èì îáíàðóæåíî 42 âèäà äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé.
Ê íàèáîëåå îáû÷íûì âèäàì îí îòíîñèò Tabellaria fenestrata, T. flocculosa, Frustulia rhomboides var. saxonica, Eunotia lapponica, E. lunaris,
E. paralella, E. tenella, E. triodon. Âïîñëåäñòâèè áîëåå îáøèðíûå è
ïëàíîìåðíûå èññëåäîâàíèÿ â Êàðåëèè áûëè ïðåäïðèíÿòû Ã. Ñ. Àíòèïèíîé (1979) è Ý. À. Øòèíîé ñ ñîàâò. (1981).  ïðèâîäèìîì Øòèíîé ñ ñîàâò. (1981) ñèñòåìàòè÷åñêîì ñïèñêå óêàçûâàåòñÿ 47 âèäîâ,
ñðåäè êîòîðûõ äîìèíèðóþò ðîäû Eunotia (17 âèäîâ), Pinnularia (12),
Navicula (5) (Øòèíà è äð., 1981). Àâòîðû ðàññìîòðåëè çàêîíîìåðíîñòè ôîðìèðîâàíèÿ àëüãîôëîðû ðàçëè÷íûõ ñîîáùåñò⠗ ãèäðîôèëü-
40
íûõ, ýïèôèòíûõ è âîäíî-íàçåìíûõ — ñ äèôôåðåíöèàöèåé èõ ïî
òðîôíîñòè.
Ãèäðîôèëüíûå ñîîáùåñòâà ôîðìèðóþòñÿ â âîäå ìî÷àæèí, òîïåé,
ìèêðîïîíèæåíèé, âíóòðèáîëîòíûõ îçåðêîâ. Â îëèãîòðîôíûõ óñëîâèÿõ õàðàêòåðíî ñëàáîå ðàçâèòèå Eunotia exigua, Navicula subtilissima,
Pinnularia subcapitata var. hilseana, Frustulia rhomboides var. saxonica.
 ìåçîòðîôíûõ, ñ áîëüøèì ðàçâèòèåì äèàòîìîâûõ, äîìèíàíòàìè
âûñòóïàþò Frustulia rhomboides var. saxonica, Navicula lacustris,
N. subtilissima, Tabellaria fenestrata, Pinnularia microstauron, P. dactylus, Eunotia triodon, E. lunaris, E. paralella, Synedra tabulata. Äëÿ ýâòðîôíûõ óñëîâèé, ñ îáèëüíûì ðàçâèòèåì äèàòîìîâûõ, õàðàêòåðíû
Tabellaria fenestrata, Frustulia rhomboides var. saxonica, Navicula subtilissima, N. lacustris, Pinnularia interrupta, P. stauroptera, P. microstauron, Cymbella gracilis, C. reinhardii, Eunotia alpina, E. diodon.  êî÷êàõ è ãðÿäàõ äèàòîìîâûå íå çàôèêñèðîâàíû, â ìåçîîëèãîòðîôíûõ
óñëîâèÿõ íà äåðíèíêàõ Sphagnum papillosum â êà÷åñòâå ýïèôèòîâ
îáíàðóæåíû Eunotia exigua, E. lunaris, Pinnularia subcapitata var.
hilseana, çíà÷èòåëüíî áîãà÷å âèäîâîé ñîñòàâ â ìåçîòðîôíûõ è ýâòðîôíûõ ðàñòèòåëüíûõ ñîîáùåñòâàõ. Òàêèì îáðàçîì, ïðîèñõîäèò óâåëè÷åíèå âèäîâîãî ñîñòàâà àýðîôèëüíûõ ýïèôèòíûõ ñîîáùåñòâ ñôàãíîâûõ ìõîâ îò îëèãîòðîôíûõ ê ýâòðîôíûì óñëîâèÿì.  êà÷åñòâå
îáùèõ âèäîâ äëÿ ãèäðîôèëüíûõ è àýðîôèëüíûõ ñîîáùåñòâ Øòèíà
ñ ñîàâò. (1981) óêàçûâàþò Eunotia exigua, E. lunaris, Pinnularia
subcapitata var. hilseana, Navicula subtilissima.
Âîäíî-íàçåìíûå ñîîáùåñòâà âîäîðîñëåé íà ïîâåðõíîñòè âëàæíîãî òîðôà — ÷àñòîå ÿâëåíèå; íàèáîëüøåå ðàçâèòèå ñðåäè äèàòîìîâûõ
ïîëó÷àåò Frustulia rhomboides var. saxonica (Øòèíà è äð., 1981). Â
öåëîì, áîëîòíûå ìàññèâû îòëè÷àþòñÿ áîëüøîé ãåòåðîãåííîñòüþ óñëîâèé, ÷òî îáåñïå÷èâàåò ñóùåñòâîâàíèå ðàçëè÷íûõ ïî õàðàêòåðó ñîîáùåñòâ âîäîðîñëåé (Øòèíà è äð., 1981). Ïîäîáíûå çàêîíîìåðíîñòè «ïîëèòèïíîñòè» ðàñòèòåëüíîñòè áîëîò õàðàêòåðíû è äëÿ âûñøèõ
ðàñòåíèé (Ãàëêèíà, Àáðàìîâà, 1975), ïðè÷åì èìåííî ñîñóäèñòûå ðàñòåíèÿ ÿâëÿþòñÿ âàæíûìè ýäèôèêàòîðàìè, îáóñëîâëèâàþùèìè ðàñïðåäåëåíèå âîäîðîñëåé (Çàóåð, 1950). Äëÿ áîëîòà Ãëàäêîå Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè ïðèâîäèòñÿ 27 âèäîâ äèàòîìîâûõ, êîòîðûå ïî ðàçíîîáðàçèþ óñòóïàþò ëèøü çåëåíûì (Çàóåð, 1950). Àâòîðîì ïîêàçàíî, ÷òî
âîäîðîñëè ðàñïðåäåëÿþòñÿ íåðàâíîìåðíî ïî ñôàãíîâîìó ìàññèâó.
Íàèáîëüøåå ðàçâèòèå õàðàêòåðíî äëÿ Eunotia exigua. Áîëüøåå êîëè÷åñòâî òàêñîíîâ õàðàêòåðíî äëÿ áîëåå îáâîäíåííûõ ó÷àñòêîâ áîëî-
41
òà, èíîãäà ñ ìàññîâûì ðàçâèòèåì íåñêîëüêèõ âèäîâ, êàê, íàïðèìåð,
Eunotia lapponica â ñèëüíî îáâîäíåííîé ìî÷àæèíå ñî Sphagnum
cuspidatum. Í. Î. Ïàðàõîíñüêà è Í. Î. Ìîøêîâà (1975) ïðè ãåîáîòàíè÷åñêîì îïèñàíèè áîëîòà Âîëèñîê Óêðàèíñêîãî Ïîëåñüÿ îïèñàëè
àëüãîñèíóçèè è èõ ïðèóðî÷åííîñòü ê âûñøèì ðàñòåíèÿì.
 ðàáîòàõ ïî Øàðàïîâñêîìó è Âîëêîâñêîìó áîëîòàì Ìîñêîâñêîé
îáëàñòè ñäåëàíà ïîïûòêà íå òîëüêî ñèñòåìàòè÷åñêîãî, íî è ýêîëîãè÷åñêîãî àíàëèçà (Åãîðîâà è äð., 2003; Àíèñèìîâà è äð., 2005). Äèàòîìîâûå äîìèíèðóþò â ïåðâîì áîëîòå, è èõ ôëîðà ñëàãàåòñÿ áåíòîñíûìè ôîðìàìè, ñ ïðåîáëàäàíèåì àöèäîôèëüíûõ è èíäèôôåðåíòíûõ
ïî îòíîøåíèþ ê ñîäåðæàíèþ õëîðèäîâ âîäîðîñëåé. Äîìèíèðóþò
Frustulia rhomboides var. saxonica, Eunotia bilunaris, E. veneris, Pinnularia gibba. Äèàòîìîâûå Âîëêîâñêîãî áîëîòà ïðåäñòàâëåíû âèäàìè ñ
ïðåîáëàäàíèåì èíäèôôåðåíòíûõ ê ãàëîáíîñòè, ïî÷òè ðàâíûì ñîîòíîøåíèåì èíäèôôåðåíòíûõ è àöèäîôèëüíûõ, áåíòîñíûõ ôîðì.
Äàëåå ìû ïðèâîäèì ñïèñîê äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé, âûÿâëåííûõ
â ñôàãíîâûõ áîëîòàõ Ðîññèè è ñîïðåäåëüíûõ ãîñóäàðñòâ, â êîòîðîì
ïîñòàðàëèñü ó÷åñòü ñîâðåìåííûå âçãëÿäû íà ñèñòåìàòè÷åñêîå ïîëîæåíèå äèàòîìîâûõ.  ñèíîíèìèêå ìû ïðèâîäèì òîëüêî òå íàçâàíèÿ,
êîòîðûå èñïîëüçîâàëèñü àâòîðàìè â öèòèðóåìûõ íàìè ðàáîòàõ. Â
ðàáîòå èñïîëüçîâàíà êëàññèôèêàöèÿ, ðàçðàáîòàííàÿ Ç. È. Ãëåçåð ñ
ñîàâò. (1988).  ñïèñîê âêëþ÷åíû âèäû, ïðèâåäåííûå â ðàáîòàõ ïî
ñôàãíîâûì áîëîòàì Ìîñêîâñêîé îáëàñòè: 1 — Âîëêîâñêîå (Ëåâêèíà
è äð., 1984; Àíèñèìîâà è äð., 2005), 2 — Øàðàïîâñêîå (Åãîðîâà è
äð., 2003); Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè: 3 — Ãëàäêîå (Çàóåð, 1950); Áåëãîðîäñêîé îáëàñòè: 4 — áîëîòî ¹ 1 (Ãîðøêîâà, 1971), 5 — áîëîòî
¹ 2 (Ãîðøêîâà, 1971); Êàëèíèíãðàäñêîé îáëàñòè: 6 — Áîëüøîå Ìîõîâîå (Øåøóêîâà-Ïîðåöêàÿ, 1962); Âëàäèìèðñêîé îáëàñòè: 7 — áîëîòî â îêð. Ãóñü-Õðóñòàëüíîãî (Ãàéäóêîâ, 1925); Òþìåíñêîé îáëàñòè: 8 — áîëîòî â îêð. ñ. Ïåòëÿð (Ëåâàäíàÿ, Ñàôîíîâà, 1972); Ðåñïóáëèêè Êàðåëèÿ: 9 — áîëîòà Øóéñêîé íèçèíû (Øòèíà è äð., 1981), 10
— áîëîòî ó Þëà-ëàìáèíû (Âîðîíèõèí, 1950), 11 — Ïåäðîáîëîòî
(Âîðîíèõèí, 1950), 12 — Óðîñîçåðñêîå (Âîðîíèõèí, 1950), 13 —
Íèêîíîâî (Âîðîíèõèí, 1950); Óêðàèíû: 14 — Ìîõîâàòîå (Ìàòâèåíêî, 1950), 15 — Ïåðâîå ñôàãíîâîå (Ïðîøêèíà-Ëàâðåíêî, 1954), 16 —
×åòâåðòîå ñôàãíîâîå (Ïðîøêèíà-Ëàâðåíêî, 1954), 17 — Âîëèñîê
(Ïàðàõîíñüêà, Ìîøêîâà, 1975), 18 — Ñôàãíîâî-îñîêîâîå (Ôðîëîâà,
1955), 19 — áîëîòî ¹ 1 (Òîïà÷åâñêèé, 1947), 20 — áîëîòî ¹ 2 (Òîïà÷åâñêèé, 1947), 21 — áîëîòî ¹ 3 (Òîïà÷åâñêèé, 1947), 22 — áî-
42
ëîòî áëèç ñò. Âèëõîâà (Òîïà÷åâñêèé, 1947), 23 — Îëèãîòðîôíîå (Âîäîïüÿí, 1976), 24 — Áåçëþäîâñêèå (Ìàòâiåíêî, 1941); Ýñòîíèè: 25 —
Ëàâàñàðè (Øåøóêîâà-Ïîðåöêàÿ, 1962), 26 — Ñèíäè (Øåøóêîâà-Ïîðåöêàÿ, 1962), 27 — Íóðìå (Øåøóêîâà-Ïîðåöêàÿ, 1962).
Êëàññ CENTROPHYCEAE
Ïîð. THALASSIOSIRALES
Ñåì. Stephanodiscaceae
Stephanodiscus hantzschii Grun. — 15.
S. minutulus (Kütz.) Cl. et Möll. [= Stephanodiscus astrea var. minutula
(Kütz.) Grun.] — 16, 25, 27.
(?) S. neoastreae Håk. et Hick. emend. Casper, Scheffler et Augsten. [= Stephanodiscus astrea (Ehr.) Grun.] — 16, 25.
Cyclotella meneghiniana Kütz. — 1, 14–16, 18, 24, 27.
C. ocellata Pant. — 27.
C. radiosa (Grun.) Lemm. [= Cyclotella comta (Ehr.) Kütz.] — 4, 5, 25, 27.
Ñåì. Thalassiosiraceae
Thalassiosira bramaputrae (Ehr.) Håk. et Lock. (= Coscinodiscus lacustris
Grun.) — 15, 16.
Ïîð. MELOSIRALES
Ñåì. Melosiraceae
Melosira dickiei (Thw.) Kütz. — 22.
M. lineata (Dillw.) Ag. (= Melosira juergensii Ag.) — 27.
M. varians Ag. — 15.
Ñåì. Aulacosiraceae
Aulacoseira alpigena (Grun.) Krammer (= Melosira distans var. alpigena
Grun.) — 8.
A. ambigua (Grun.) O. Müll. — 1.
A. distans (Ehr.) Sim. [= Melosira distans (Ehr.) Kütz.] — 14, 18, 24.
A. granulata (Ehr.) Sim. [= Melosira granulata (Ehr.) Ralfs, M. granulata var.
angustissima O. Müll.] — 3, 18, 19, 22, 24.
A. islandica (O. Müll.) Sim. (= Melosira islandica O. Müll., M. islandica
subsp. helvetica O. Müll.) — 14–16, 19, 22, 24–27.
A. italica (Ehr.) Sim. [= Melosira italica (Ehr.) Kütz.] — 1, 14, 16, 24.
Aulacoseira sp. cf. baicalensis (Meyer) Wisl. — 27.
43
Êëàññ PENNATOPHYCEAE
Ïîð. ARAPHALES
Ñåì. Fragilariaceae
24.
Fragilaria biceps (Kütz.) L.-B. [= Synedra ulna var. biceps (Kütz.) Hust.] —
F. capucina var. amphicephala (Grun.) L.-B. (= Synedra amphicephala Kütz.) —
1, 25.
F. capucina var. gracilis (Oestr.) Hust. [= Synedra rumpens var. familiaris
(Kütz.) Grun.] — 4.
F. capucina var. rumpens (Kütz.) L.-B. (= Synedra rumpens Kütz.) — 4.
F. capucina var. vaucheriae (Kütz.) L.-B. (= Synedra vaucheriae Kütz.) —
1, 25.
F. pulchella (Ralfs) L.-B. [= Synedra pulchella (Ralfs) Kütz.] — 26, 27.
F. dilatata (Bréb.) L.-B. (= Synedra capitata Ehr.) — 16, 18.
F. fasciculata (Ag.) L.-B. (= Synedra affinis Kütz.) — 14.
F. heidenii Oestr. [= Fragilaria inflata (Heid.) Hust.] — 27.
F. ulna (Nitzsch) L.-B. [= Synedra ulna (Nitzsch) Ehr., S. ulna var. danica
(Kütz.) Grun., Fragilaria acus var. radians (Kütz.) Hust.] — 1, 2, 6, 8, 14–16,
18, 22, 24–27.
Staurosira construens Ehr. var. construens [= Fragilaria construens (Ehr.)
Grun.] — 3–5.
S. construens var. binodis (Ehr.) Ham. [= Fragilaria construens var. binodis
(Ehr.) Grun.] — 4.
S. lapponica (Grun.) L.-B. (= Fragilaria lapponica Grun.) — 3.
S. mutabilis (W. Sm.) Grun. (= Fragilaria pinnata Ehr.) — 1, 4, 8, 22.
Synedra tabulata (Ag.) Kütz. — 9, 18, 25–27.
Ñåì. Diatomaceae
Meridion circulare Ag. var. circulare — 1.
M. circulare var. constrictum (Ralfs) V. H. — 3, 24.
Ñåì. Tabellariaceae
27.
Tabellaria fenestrata (Lingb.) Kütz. — 1–5, 8, 9, 11–13, 15–20, 22, 24, 25,
T. flocculosa (Roth) Kütz. (= Tabellaria fenestrata var. asterionelloides Grun.,
T. flocculosa var. genuine Kichn.) — 1–5, 8, 9, 11–13, 15, 16, 18–20, 22, 24, 25,
27.
Ïîð. RAPHALES
Ñåì. Naviculaceae
Amphipleura rutilans (Trent.) Cl. — 25.
44
Anomoeoneis sphaerophora (Kütz.) Pfitz. — 5.
Brachysira brebissonii Ross [= Anomoeoneis serians var. brachysira (Bréb.)
Hust., A. serians (Bréb.) Cl.; A. serians var. modesta Cl.] — 2, 4, 5, 10, 12.
B. microcephala (Grun.) Comp. [= Anomoeoneis exilis (Kütz.) Cl.] — 1, 25.
Caloneis amphisbaena (Bory) Cl. — 14, 24, 26, 27.
C. silicula (Ehr.) Cl. var. silicula [= Caloneis ventricosa (Ehr.) Meist.] — 8,
22.
C. silicula var. truncata Grun. — 14, 24, 25.
C. silicula var. ventricosa (Ehr.) Donk. — 5, 25.
Cavinula lacustris (Greg.) Mann et Stickle (= Navicula lacustris Greg.) —
8, 9.
C. pseudoscutiformis (Hust.) Mann et Stickle (= Navicula pseudoscutiformis
Hust.) — 5.
Craticula ambigua (Ehr.) Mann [= Navicula cuspidata var. ambigua (Ehr.)
Cl.] — 15, 16, 24.
C. cuspidata (Kütz.) Mann (= Navicula cuspidata Kütz.) — 15, 16, 24, 25.
Diploneis finnica (Ehr.) Cl. — 5.
D. ovalis (Hilse) Cl. — 11.
D. puella (Schum.) Cl. — 15.
D. smithii var. pumila (Grun.) Hust. — 6, 27.
Eolimna minima (Grun.) L.-B. (= Navicula minima Grun., Navicula tantula
Hust.) — 1, 8.
Fallacia pygmaea (Kütz.) Stickle et Mann (= Navicula pygmaea Kütz.) —
18, 24.
Frustulia amosseana L.-B. (= Frustulia vulgaris var. capitata Krasske) — 24.
F. saxonica Rabenh. [= Frustulia rhomboides (Ehr.) D. T., F. rhomboides var.
saxonica (Rabenh.) D. T.] — 1, 2, 6, 9–14, 16, 17, 23, 24.
F. vulgaris (Thw.) D. T. — 1, 14, 16, 24.
Gyrosigma attenuatum (Kütz.) Rabenh. — 1.
G. spenseri (Quek.) Griff. et Henfr. [= Gyrosigma kuetzingii (Grun.) Hust.] —
16.
Hippodonta capitata (Ehr.) L.-B., Metz. et Witk. (= Navicula hungarica var.
capitata Cl., N. capitata Ehr.) — 1, 16.
Kobayasiella subtilissima (Cl.) L.-B. (= Navicula subtilissima Cl.) — 1, 3,
6, 8, 9, 24–27.
Luticola charlatii (Perag.) Metz. et L.-B. [= Navicula mutica var. undulata
(Hilse) Grun.] — 14, 24.
L. mutica (Kütz.) Mann (= Navicula mutica Kütz.) — 1, 4, 14, 16, 24, 25.
L. nivalis (Ehr.) Mann [= Navicula mutica var. nivalis (Ehr.) Hust.] — 5.
Navicula capitatoradiata Germ. (= Navicula cryptocephala var. intermedia
Grun.) — 25.
N. cryptocephala Kütz. — 4, 8, 9, 14–16, 18–22, 24, 25.
N. cryptotenella L.-B. [= Navicula radiosa var. tenella (Breb.) Grun.] — 25.
45
N. radiosa Kütz. — 4, 8–10, 13, 18, 21, 25, 27.
N. rhynchocephala Kütz. — 4, 8, 16, 25.
N. veneta Kütz. — 2.
N. viridula (Kütz.) Ehr. — 26.
N. seminulum Grun. — 1, 15.
Neidium affine (Ehr.) Cl. [= Neidium affine var. amphirhynchus (Ehr.) Cl.,
N. affine f. undulata Hust.] — 5, 8, 14, 15, 24.
N. ampliatum (Ehr.) Krammer (= Neidium iridis f. vernalis Reich.) — 15, 22,
24, 25.
N. bisulcatum (Lagerst.) Cl. [= Neidium bisulcatum f. undulata O. Müll.,
N. bisulcatum var. lineare (Oestr.) Cl.] — 5, 8, 9, 14, 24.
N. dubium (Ehr.) Cl. — 8.
N. iridis (Ehr.) Cl. [= Neidium iridis var. amphigomphus (Ehr.) V. H.] — 15,
16, 18, 10, 25.
N. productum (W. Sm.) Cl. — 8, 14–16, 18, 24.
Petroneis humerosa (Bréb.) Stickle et Mann (= Navicula humerosa Bréb.) —
26.
Pinnularia acuminata W. Sm. [= Pinnularia hemiptera (Kütz.) Cl.] — 24.
P. angulosa Krammer (= Pinnularia borealis var. brevicostata Hust.) — 24.
P. angusta (Cl.) Krammer (= Pinnularia mesolepta f. angustata Cl.) — 5, 18,
24.
P. appendiculata (Ag.) Cl. — 1, 20, 24.
P. biceps Greg. (= Pinnularia interrupta W. Sm.) — 1, 2, 4, 9, 14–16, 18,
24.
P. borealis Ehr. — 2–6, 8, 9, 14–16, 18, 19, 24–27.
P. brauniana (Grun.) Mills [= Pinnularia braunii (Ehr.) Grun., P. braunii var.
amphicephala (A. Mayer) Hust.] — 1, 4, 5, 14–20, 22, 24.
P. brebissonii (Kütz.) Rabenh. [= Pinnularia microstauron var. brebissonii
(Kütz.) Hust.] — 19.
P. brevicostata Cl. — 8, 12, 14–16, 18, 22, 24.
P. cardinalis (Ehr.) W. Sm. — 5, 15, 16, 18, 22, 24.
P. divergentissima (Grun.) Cl. — 8.
P. esox Ehr. — 15, 24.
P. gentilis (Donk.) Cl. — 4, 5, 15, 19.
P. gibba Ehr. (= Pinnularia gibba var. linearis Hust., P. gibba f. subundulata
Mayer) — 1, 2, 4, 5, 8–12, 14–16, 18, 20, 22, 23, 24,
P. gibbiformis Krammer (= Pinnularia acrosphaeria Bréb.) — 24.
P. gigas Ehr. (= Pinnularia dactylus Ehr.) — 9.
P. hemiptera var. interrupta Cl. — 5.
P. inconstans Mayer [= Pinnularia hemiptera var. inconstans (Mayer)
Hust.] — 20.
P. intermedia (Lagerst.) Cl. — 2.
P. interruptiformis Krammer (= Pinnularia interrupta f. minor Peters.) — 1.
46
P. polyonca (Bréb.) W. Sm. — 5, 15, 16, 18, 22, 24.
P. pulhra Oestr. (= Pinnularia mesolepta f. angustata Cl.) — 1.
P. lata var. curta (Bréb.) W. Sm. — 15.
P. legumen Ehr. — 9.
P. macilenta Ehr. [= Pinnularia macilenta (Ehr.) Cl.] — 8.
P. mesolepta (Ehr.) W. Sm. — 1, 8, 9, 15, 16, 18, 22, 24.
P. microstauron (Ehr.) Cl. var. microstauron (= Pinnularia microstauron f.
diminuta Grun.) — 2, 4, 5, 8–16, 19, 22–25.
P. microstauron var. ambigua Meist. — 1, 8.
P. microstauron var. biundulata O. Müll. (= Pinnularia microstauron f.
biundulata O. Müll.) — 4, 23, 24.
P. neomajor Krammer [= Pinnularia major (Kütz.) Cl.] — 2, 9, 10, 12–14,
18, 20, 21, 24.
P. neomajor var. cuneata Krammer (= Pinnularia major var. linearis Cl.) —
15.
P. nobilis Ehr. — 5, 16, 18–20, 24, 25.
P. nodosa Ehr. — 8.
P. rupestris Hantzsch [= Pinnularia viridis var. rupestris (Hust.) Cl.] — 20.
P. savanensis Peters. — 1, 2.
P. stauroptera Grun. — 8, 9.
P. stomatophora (Grun.) Cl. — 4.
P. streptoraphe Cl. — 1, 4, 5, 8, 19, 21.
P. subcapitata Grun. [= Pinnularia subcapitata Greg., P. subcapitata var.
hilseana (Janisch) O. Müll.] — 1, 3–5, 8, 9, 11, 14, 17–24.
P. subgibba Krammer (= Pinnularia gibba var. linearis Hust.) — 14.
P. subinterrupta Krammer et Schroeter (= Pinnularia interrupta var. minutissima Hust.) — 15.
P. subrupestris Krammer (= Pinnularia viridis var. fallax Cl.) — 5.
P. viridiformis Krammer (= Pinnularia viridis var. intermedia Cl.) — 4, 15,
25.
P. viridis (Nitzsch) Ehr. — 1, 4, 5, 13–20, 22–25.
P. viridis var. sudetica (Hilse) Hust. — 2, 11–13.
Placoneis clementis (Grun.) Cox (= Navicula clementis Grun.) — 27.
P. dicephala (W. Sm.) Mereschk. [= Navicula dicephala (Ehr.) W. Sm.] —
9, 18, 24, 25.
P. elginensis (Greg.) Cox (= Navicula anglica Ralfs) — 8, 18.
P. placentula (Ehr.) Heinz. [= Navicula placentula (Ehr.) Grun., N. placentula
var. rostrata Mayer] — 18, 19.
Proschkinia bulnheimii (Grun.) Karaeva (= Navicula aff. bulnheimii Grun.) —
25.
Sellaphora americana (Ehr.) Mann (= Navicula americana Ehr.) — 5, 14–
16, 18, 22, 24.
S. bacillum (Ehr.) Mann (= Navicula bacillum Ehr.) — 25.
47
S. pupula (Kütz.) Mereschk. [= Navicula pupula Kütz., N. pupula var. rectangularis (Greg.) Grun., N. pupula var. capitata Hust.] — 1, 4, 5, 8, 14–16, 18, 22,
24, 25.
Stauroneis anceps Ehr. var. anceps [= Stauroneis anceps f. gracilis (Ehr.) Cl.;
S. anceps f. linearis (Ehr.) Cl.] — 4, 5, 8, 9, 13–16, 18, 22, 24, 25.
S. anceps var. hyaline Perag. et Brun — 14, 24.
S. phoenicenteron (Nitzsch) Ehr. (= Stauroneis phoenicenteron f. gracilis
Dipp.) — 1, 4, 5, 8, 10, 11, 14–16, 18, 22, 24, 25.
S. pygmaea Krieg. — 1.
Ñåì. Achnanthaceae
Achnanthes exigua Grun. — 18.
Achnanthidium minutissimum (Kütz.) Czarn. (= Achnanthes minutissima
Kütz.) — 20.
Cocconeis pediculus Ehr. — 4, 5, 14, 18, 24, 25, 27.
C. placentula Ehr. var. placentula — 1, 2, 4, 5, 14–16, 18, 22, 24.
C. placentula var. euglypta (Ehr.) Cl. — 4, 5, 16, 19, 20–22, 27.
C. placentula var. lineata (Ehr.) Cl. — 26, 27.
C. scutellum Ehr. — 27.
Eucocconeis flexella var. alpestris Brun. — 27.
Lemnicola hungarica (Grun.) Round et Basson (= Achnanthes hungarica
Grun.) — 15, 16.
Planothidium hauckianum (Grun.) Round et Bukht. (= Achnanthes hauckiana Grun.) — 25.
P. lanceolatum (Bréb.) Round et Bukht. [= Achnanthes lanceolata (Bréb.)
Grun., A. lanceolata f. ventricosa Hust.] — 1, 9, 14, 15, 18, 24.
P. lanceolata var. elliptica (Cl.) Bukht. — 1, 16.
Rossithidium pusillum (Grun.) Round et Bukht. (= Achnanthes linearis var.
pusilla Grun.) — 25.
Ñåì. Eunotiaceae
Actinella punctata Lewis — 12.
Amphicampa hemicyclus (Ehr.) Karst. — 12.
Eunotia arcus Ehr. var. arcus (= Eunotia arcus var. uncinata Grun.) — 1,
14, 16, 18–20, 24.
E. arcus var. bidens Grun. — 11, 23.
E. arcus var. fallax Hust. — 14, 24, 25.
E. bidentula W. Sm. — 9.
E. bilunaris (Ehr.) Mills [= Eunotia lunaris (Ehr.) Kütz., E. lunaris var.
capitata Grun.] — 1–5, 8, 9, 11–15, 17–25, 27.
E. bilunaris var. linearis (Okuno) L.-B. — 1.
E. bilunaris var. mucophila L.-B. [= Eunotia lunaris var. subarcuata (Naeg.)
Grun.] — 1, 14, 20.
48
E. denticulata (Bréb.) Rabenh. var. denticulata — 3.
E. denticulata var. fennica Hust. — 3.
E. diodon Ehr. — 4, 5, 9, 18, 24, 25.
E. elegans Oestr. — 4, 5.
E. exigua (Bréb.) Rabenh. (= Eunotia gracilis Rabenh.) — 1–3, 6, 8, 9, 14,
16, 18–21, 23–27.
E. faba (Ehr.) Grun. — 5, 9, 14, 15, 19, 20, 22, 24, 25.
E. fallax Cl. var. fallax — 3, 18, 21.
E. fallax var. groenlandica (Grun.) L.-B. et Nörp. (= Eunotia fallax var.
gracillima Krasske) — 1, 2, 20.
E. flexuosa (Bréb.) Kütz. — 2, 4, 18, 22.
E. glacialis Meister (= Eunotia valida Hust.) — 2, 18.
E. hexaglyphis Ehr. (= Eunotia polyglyphis Grun.) — 9.
E. incisa Greg. — 1.
E. intermedia (Krasske) Nörp. et L.-B. (= Eunotia pectinalis var. minor f.
intermedia Krasske) — 16.
E. lapponica Grun. — 3, 6, 11–13.
E. meisteri Hust. — 22.
E. minor (Kütz.) Grun. [= Eunotia pectinalis var. minor (Ehr.) Rabenh.,
E. pectinalis var. minor f. impressa (Ehr.) Hust.] — 1, 2, 24.
E. monodon Ehr. var. monodon [= Eunotia monodon var. major (W. Sm.)
Hust.] — 11, 24.
E. monodon var. bidens (Greg.) Hust. (= Eunotia monodon var. major f.
bidens W. Sm.) — 11, 15, 24.
E. muscicola var. perminuta (Grun.) Nörp. et L.-B. — 2.
E. naegeli Migula [= Eunotia alpina (Naeg.) Hust.] — 1, 3, 4, 9, 12, 19, 20.
E. nymanniana Grun. (= Eunotia exigua var. compacta Hust.) — 1, 2, 8, 12,
15, 16, 24.
E. paludosa Grun. — 11.
E. paralella Ehr. — 8, 9, 11–13.
E. pectinalis (Kütz.) Rabenh. var. pectinalis — 15, 16, 24.
E. pectinalis var. minor (Kütz.) Rabenh. — 1, 15, 16, 18, 20, 22, 24.
E. pectinalis var. ventralis (Ehr.) Hust. — 17.
E. praerupta Ehr. var. praerupta [= Eunotia bigibba Kütz., E. praerupta var.
bidens (W. Sm.) Grun.] — 2, 9, 11, 15.
E. praerupta var. inflata Grun. — 2.
E. septentrionalis Oestr. — 3, 9.
E. serra Ehr. var. serra (= Eunotia robusta Ralfs) — 1, 2, 9.
E. serra var. tetraodon (Ehr.) Nörp. [= Eunotia robusta var. tetraodon (Ehr.)
Ralfs] — 5, 7, 9, 11, 12.
E. siberica Cl. — 2, 22.
E. subarcuatoides Alles, Nörp. et L.-B. [= Eunotia lunaris var. subarcuata
(Naeg.) Grun.] — 1, 25.
49
E. sudetica O. Müll. — 2.
E. tenella (Grun.) Hust. — 1–5, 9, 12–14, 16, 18, 20, 21, 25, 27.
E. trinacria Krasske — 24.
E. triodon Ehr. — 9, 11, 12.
E. veneris (Kütz.) O. Müll. — 2, 7, 14, 18, 24.
Peronia fibula (Bréb.) Ross — 2.
Ñåì. Rhoicospheniaceae
Rhoicosphenia curvata (Kütz.) Grun. — 25–27.
Ñåì. Cymbellaceae
27.
Amphora ovalis Kütz. — 8, 16.
A. libyca Ehr. (= Amphora ovalis var. libyca Ehr.) — 25.
A. pediculus (Kütz.) Grun. (= Amphora ovalis var. pediculus Kütz.) — 25,
Cymbella cymbiformis (Ag.) V. H. — 9.
C. helvetica Kütz. — 15.
C. laevis Naeg. — 1.
C. lanceolata (Ehr.) V. H. — 14, 18, 24.
C. turgidula Grun. — 15.
Cymbopleura amphicephala (Naeg.) Krammer (= Cymbella amphicephala
Naeg.) — 4, 5, 15, 16, 22.
C. cuspidata (Kütz.) L.-B. (= Cymbella cuspidata Kütz.) — 3, 25.
C. naviculiformis (Auersw.) Krammer (= Cymbella naviculiformis Auersw.) —
8, 15, 16, 22, 25.
C. reinhardtii (Grun.) Krammer (= Cymbella reinhardtii Grun.) — 9.
C. subcuspidata (Krammer) Krammer (= Cymbella heteropleura var. minor
Cl.) — 8.
Encyonema hebridicum Grun. [= Cymbella hebridica (Greg.) Grun.] — 22.
E. minutum (Hilse) Mann (= Cymbella ventricosa Kütz.) — 14, 15, 18, 24,
25.
E. neogracile Krammer [= Cymbella gracilis (Rabenh.) Cl.] — 4, 5, 8, 9, 13,
19, 25.
E. vulgare Krammer [= Cymbella turgida (Greg.) Cl.] — 8, 13–16, 18, 24.
Encyonopsis aequalis (W. Sm.) Krammer (= Cymbella aequalis W. Sm.) —
25.
Navicymbula pusilla (Grun.) Krammer (= Cymbella pusilla Grun.) — 18.
Reimeria sinuata (Greg.) Kociol. et Stoerm. (= Cymbella sinuata Greg.) —
27.
Ñåì. Gomphonemataceae
Didymosphenia geminata (Lyngb.) Sch. — 15.
50
Gomphonema acuminatum Ehr. [= Gomphonema acuminatum var. brebissonii (Kütz.) Cl., G. angustatum var. productum Grun., G. acuminatum var.
coronatum (Ehr.) W. Sm., G. acuminatum var. coronata (Ehr.) W. Sm., G. acuminatum var. trigocephala (Ehr.) Cl.] — 1, 4, 5, 11, 13–16, 18, 22, 24, 25.
G. angustatum (Kütz.) Rabenh. [= Gomphonema angustatum var. undulata
Grun., G. angustatum var. sarcophagus (Greg.) Grun., G. angustatum var.
productum Grun.] — 4, 5, 14, 18, 24, 25.
G. angustum Ag. [= Gomphonema intricatum Kütz., G. intricatum var. vibrio
(Ehr.) Cl., G. intricatum var. pumilum Grun.] — 8, 16, 18, 24, 25.
G. augur Ehr. — 18.
G. clavatum Ehr. [= Gomphonema longipes Ehr., G. longiceps var. montanum
Schum., G. constrictum var. capitata (Ehr.) Cl., G. longiceps var. subclavata
Grun.] — 1, 8, 14, 18, 19, 24.
G. gracile Ehr. [= Gomphonema gracile var. auritum (A. Braun) Cl.] — 1,
2, 4, 8, 14, 16, 18, 19, 20, 22, 24, 25.
G. olivaceum (Lyngb.) Kütz. var. olivaceum — 4, 15, 18.
G. olivaceum var. calcareum (Cl.) Cl. — 25.
G. parvulum (Kütz.) Grun. var. parvulum (= Gomphonema parvulum var.
exilissima Grun., G. parvulum var. subelliptica Cl.) — 1, 3, 8, 14–16, 18, 20, 22,
24.
G. parvulum var. micropus (Kütz.) Cl. — 1, 24.
G. truncatum Ehr. (= Gomphonema constrictum Ehr.) — 5, 10, 15, 18, 24.
Epithemia adnata (Kütz.) Bréb. [= Epithemia zebra (Ehr.) Kütz., E. zebra var.
porcellus (Kütz.) Grun., E. zebra var. saxonica (Kütz.) Grun.] — 1, 4, 14–16, 24.
E. sorex Kütz. — 1, 16.
E. turgida (Ehr.) Kütz. var. turgida — 1, 14–16, 24, 25.
E. turgida var. granulata (Ehr.) Brun [= Epithemia turgida var. granulata
(Ehr.) Kütz.] — 16.
Ñåì. Rhopalodiaceae
Rhopalodia gibba (Ehr.) O. Müll. var. gibba — 8.
R. gibba var. ventricosa (Ehr.) Grun. — 21.
Ñåì. Nitzschiaceae
Hantzschia amphioxys (Ehr.) Grun. var. amphioxys [= Hantzschia amphioxys f. capitata O. Müll., H. amphioxys var. vivax (Hantzsch) Grun.] — 1–6, 8,
9, 14–16, 18–20, 22, 24, 26, 27.
H. amphioxys var. vivax (Hantzsch) Grun. — 8.
H. elongata (Hantzsch) Grun. — 8.
Nitschia acula Hantzsch — 20.
N. dissipata (Kütz.) Grun. — 1, 8, 18, 19.
N. frustulum (Kütz.) Grun. var. frustulum — 4, 5, 9, 25.
51
N. frustulum var. perpusilla (Rabenh.) Grun. — 25.
N. gracilis Hantzsch — 2, 14, 18, 22, 24, 25.
N. hantzschiana Rabenh. — 24.
N. homburgiensis L.-B. (= Nitzschia thermalis var. minor Hilse) — 24.
N. linearis (Ag.) W. Sm. — 1, 25.
N. microcephala Grun. — 5, 18, 20, 24.
N. palea (Kütz.) W. Sm. (= Nitzschia palea var. tenuirostris Grun.) — 1, 2,
8, 9, 14–16, 18, 19, 21, 22, 24, 25.
N. paleacea Grun. — 19, 20, 22.
N. pusilla Grun. (= Nitzschia kuetzingiana Hilse) — 25.
N. recta Hantzsch — 25.
N. sigma (Kütz.) W. Sm. — 27.
N. sigmoidea (Nitzsch) W. Sm. — 14, 24.
N. umbonata (Ehr.) L.-B. (= Nitzschia thermalis Kütz.) — 24.
N. vermicularis (Kütz.) Hantzsch [= Nitzschia vermicularis (Kütz.) Grun.] —
18, 19.
Ñåì. Surirellaceae
Cymatopleura solea (Bréb.) W. Sm. — 25.
Stenopterobia curvula (W. Sm.) Krammer [= Stauroneis anceps f. gracilis
(Ehr.) Cl., Stenopterobia intermedia Lewis] — 8, 25.
Surirella biseriata Bréb. — 2.
S. linearis W. Sm. [= Surirella linearis var. constricta (Ehr.) Grun.] — 8.
S. ovata Kütz. var. ovata — 1, 4, 24, 27.
S. ovata var. pinnata (W. Sm.) Hust. — 8.
S. ovalis Bréb. — 16.
Ëèòåðàòóðà
À ê ñ å í ò ü å â Á. Ä. Äèàòîìîâûå êî÷êîâîãî áîëîòà â îêðåñòíîñòÿõ Åêàòåðèíîñëàâà // Æóðí. Ðóñ. Áîòàí. î-âà. 1926. Ò. 2, ¹ 1–2. Ñ. 33–48. — À ë å ê ñ å í ê î Ì. À. Ôëîðà âîäîðîñëåé Äíåïðîâñêèõ ïëàâíåé è òîðôÿíèêîâ â ïðåäåëàõ Ïîëòàâñêîé ãóáåðíèè // Òð. Î-âà èñïûò. ïðèðîäû ïðè Õàðüê. óí-òå
(1892–1893). 1894. Ò. 27. Ñ. 50–118. — À í è ñ è ì î â à Î. Â., Ò à í ÷ å í ê î Å. Ì., Ð î ì à í î â à Î. Ë. Àëüãîôëîðà Âîëêîâñêîãî áîëîòà (Ìîñêîâñêàÿ
îáë.) // Òð. Çâåíèãîðîäñêîé áèîë. ñòàíöèè. 2005. Ò. 4. Ñ. 142–153. — À í ò è ï è í à Ã. Ñ. Àëüãîôëîðà áîëîò Êàðåëèè è åå èçìåíåíèå ïîä âëèÿíèåì ìåëèîðàöèè: Àâòîðåô. äèñ. … êàíä. áèîë. íàóê. Ë., 1979. 22 ñ. —  î ä î ï ’ ÿ í Í. Ñ. Ôëîðà äiàòîìîâèõ âîäîðîñòåé âîäîéì Ìàëîãî Ïîëiññÿ // Óêð. áîòàí. æóðí. 1976. Ò. 23, ¹ 5. Ñ. 485–489. —  î ð î í è õ è í Í. Í. Ìèêðîôëîðà òîðôÿíèêîâ Áàëêàðèè // Áîòàí. æóðí. 1934. Ò. 19, ¹ 5. Ñ. 512–517. —  î ð î í è õ è í Í. Í. Ê ôëîðå âîäîðîñëåé Ñåâåðíîé Êàðåëèè // Òð. Áîòàí. èíòà ÀÍ ÑÑÑÐ. Ñåð. 2. 1950. Âûï. 6. Ñ. 66–87. — à à é ä ó ê î â Í. Ì. Èññëå-
52
äîâàíèÿ ïî ýêîëîãèè ïðåñíîâîäíûõ âîäîðîñëåé // Çàï. Áåëîðóñ. ãîñ. èí-òà
ñåë. è ëåñí. õîç-âà. 1925. Ò. 4. Ñ. 78–150. — à à ë ê è í à Å. À., À á ð à ì î â à Ò. Ã. Î êëàññèôèêàöèè ðàñòèòåëüíîñòè áîëîò è òèïîâ áîëîòíûõ ìàññèâîâ // Ôëîðà, ñèñòåìàòèêà è ôèëîãåíèÿ ðàñòèòåëüíîñòè. Êèåâ, 1975. Ñ. 221–
230. — à ë å ç å ð Ç. È., Ê à ð à å â à Í. È., Ì à ê à ð î â à È. Â. è äð. Êëàññèôèêàöèÿ äèàòîìîâûõ âîäîðîñëåé // Äèàòîìîâûå âîäîðîñëè ÑÑÑÐ (èñêîïàåìûå è ñîâðåìåííûå). Ò. 2, âûï. 1. Ë., 1988. Ñ. 31–35. — Ãî ð ø ê î â à Ñ. Ñ.
Íåêîòîðûå äàííûå î âîäîðîñëÿõ äâóõ ïåðåõîäíûõ áîëîò Áåëãîðîäñêîé îáëàñòè // Âåñòí. ËÃÓ. 1971. ¹ 21, âûï. 4. Ñ. 48–56. — Ä å ê ñ á à õ Í. Ê. Ìàòåðèàëû äëÿ èçó÷åíèÿ ïëàíêòîíà îçåð è áîëîò Ñðåäíåé Ðîññèè // Âåñòí. òîðôÿí. äåëà. 1922. ¹ 1–2. Ñ. 118–128. — Ä å í è ñ å í ê î â Â. Ï. Îñíîâû áîëîòîâåäåíèÿ. ÑÏá., 2000. 224 ñ. — Å ã î ð î â à Ê. Ñ., Ï î ñ â ÿ ò å í ê î À. Â.,
Ñ è í þ ø è í À. À., Õ à ð ë à ì ï è å â à Ä. Ä. Âîäîðîñëè èëà Øàðàïîâñêîãî
áîëîòà // Ôëîðà è ôàóíà Çàïàäíîãî Ïîäìîñêîâüÿ. Âûï. 2. 2003. Ñ. 5–13. —
Ç à ó ý ð Ë. Ì. Íåêîòîðûå äàííûå î âîäîðîñëÿõ âåðõîâûõ áîëîò // Áîòàí.
æóðí. 1950. Ò. 36, ¹ 6. Ñ. 612–629. — È â à í î â Ë. Îò÷åò î ïîåçäêå ñ àëüãîëîãè÷åñêîé öåëüþ íà Êàâêàç ëåòîì 1901 ã. // Òðóäû ÑÏá. î-âà åñòåñòâîèñï.
1902. Ò. 33, âûï. 1. 132 ñ. — Ë å â à ä í à ÿ Ã. Ä., Ñ à ô î í î â à Ò. À. Äèàòîìîâûå âîäîðîñëè âîäîåìîâ ïîéìû íèæíåãî òå÷åíèÿ Îáè è ïðèëåãàþùèõ
ðàéîíîâ ëåñîòóíäðû // Âîäîðîñëè è ãðèáû Ñèáèðè è Äàëüíåãî Âîñòîêà.
×. 2(4). Íîâîñèáèðñê, 1972. Ñ. 71–77. — Ë å â ê è í à Ë. Ì., Ñ è ç î â à Ò. Ï.,
Óñ ï å í ñ ê à ÿ Ã. Ä. Àëüãîôëîðà âåðõîâîãî áîëîòà Âîëêîâñêîå Ìîñêîâñêîé
îáëàñòè // Âåñòí. ÌÃÓ. Ñåð. 16. Áèîëîãèÿ. 1984. ¹ 3. Ñ. 39–42. — Ì à ò â i å í ê î Î. Ì. (Ìàòâèåíêî À. Ì.) Ìàòåðiàëè äî âèâ÷åííÿ âîäîðîñòåé ÓÐÑÐ.
I. Âîäîðîñòi Êëþêâåííîãî áîëîòà // Ó÷åí. çàï. Õàðüê. óí-òó. 1938. ¹ 14.
Ñ. 29–70. — Ì à ò â i å í ê î Î. Ì. (Ìàòâèåíêî À. Ì.) Âîäîðîñòi áîëiò Õàðüêiâñüêî¿ îáëàñòi // Ó÷åí. çàï. Õàðüê. óí-òó. 1941. ¹ 22. Ñ. 19–39. — Ì à ò â è å í ê î À. Ì. Âîäîðîñëè Ìîõîâàòîãî áîëîòà èç îêðåñòíîñòåé Õàðüêîâà //
Ó÷åí. çàï. Õàðüê. óí-òà. 1950. Ò. 32. Òð. ÍÈÈ áèîëîãèè. Ò. 13. Ñ. 159–195. —
Ï à ë à ì à ð ü Ã. Ì. Âîäîðîñëè áîëîò Ïîëåñüÿ, èõ ýêîëîãèÿ è çíà÷åíèå äëÿ òèïîëîãèè áîëîò: Àâòîðåô. äèñ. … êàíä. áèîë. íàóê. Êèåâ, 1953. 10 ñ. — Ï à ë à ì à ð Ã. Ì. (Ïàëàìàðü Ã. Ì.) Àëüãîôëîðà ðiçíèõ òèïiâ áîëiò Çàõiäíîãî
Ïîëiññÿ // Óêð. áîòàí. æóðí. 1954. Ò. 11, ¹ 4. Ñ. 51–58. — Ï à ë à ì à ð Ã. Ì.
(Ïàëàìàðü Ã. Ì.) Ïîøèðåííÿ äiàòîìîâèõ i äåñìiäiºâèõ âîäîðîñòåé â áîëîòàõ
ðiçíîãî òèïó // Óêð. áîòàí. æóðí. 1956. Ò. 13, ¹ 4. Ñ. 47–53. — Ï à ð à õ î í ñ ü ê à Í. Î., Ì î ø ê î â à Í. Î. Ðîñëèííèé ïîêðèâ áîëîòà Âîëèñîê ó
Ïîëiñüêîìó çàïîâiäíèêó òà äåÿêi éîãî àëüãîñèíóçi¿ // Óêð. áîòàí. æóðí. 1975.
Ò. 32, ¹ 6. Ñ. 741–746. — Ï ð î ø ê è í à - Ë à â ð å í ê î À. È. Ýêîëîãè÷åñêèé î÷åðê âîäîðîñëåé âîäîåìîâ ëåâîáåðåæíûõ òåððàñ äîëèíû ðåêè Ñåâåðíûé Äîíåö // Òð. Áîòàí. èí-òà ÀÍ ÑÑÑÐ. Ñåð. 2. Âûï. 9. Ì.; Ë., 1954. Ñ. 105–
190. — Ñ à ô î í î â à Ò. À. Âîäîðîñëè ìàëûõ âîäîåìîâ þãî-âîñòî÷íîãî Âàñþãàíüÿ // Ïðèðîäíûå êîìïëåêñû íèçøèõ ðàñòåíèé Çàïàäíîé Ñèáèðè. Íîâîñèáèðñê, 1977. Ñ. 86–105. — Ñ î â è í ñ ê è é Â. Ê. Ìàòåðüÿëû äëÿ ôëîðû âî-
53
äîðîñëåé è îò÷àñòè ìõîâ Êèåâñêîé è Ïîäîëüñêîé ãóáåðíèè // Çàï. Êèåâ. î-âà
åñòåñòâîèñï. 1875. Ò. 4, ¹ 1. Ñ. 1–21. — Ò î ï à ÷ å â ñ ê è é Î. Â. Äiàòîìîâi
ñôàãíîâèõ áîëiò ñòåïîâîi ÷àñòèíè ÓÐÑÐ // Óêð. áîòàí. æóðí. 1947. Ò. 4, ¹ 1–
2. Ñ. 128–134. — Ô ð î ë î â à I. Î. Àëüãîôëîðà ñôàãíîâî-îñîêîâîãî áîëîòà
â îêîëèöÿõ ì. Êèºâà // Ïðàöè Áîòàí. ñàäó Êè¿â. äåðæ. óí-òó. 1955. Ò. 24.
Ñ. 155–185. — Ø å ø ó ê î â à - Ï î ð å ö ê à ÿ Â. Ñ. Äèàòîìîâàÿ ôëîðà íåêîòîðûõ òîðôÿíèêîâ ïîáåðåæüÿ Áàëòèêè (Ýñòîíñêàÿ ÑÑÐ è Êàëèíèíãðàäñêàÿ îáëàñòü) // Ó÷åí. çàï. ËÃÓ. Ñåð. áèîë. íàóê. 1962. Âûï. 49, ¹ 313. Ñ. 137–
169. — Ø ò è í à Ý. À., À í ò è ï è í à Ã. Ñ., Ê î ç ë î â ñ ê à ÿ Ë. Ñ. Àëüãîôëîðà áîëîò Êàðåëèè è åå äèíàìèêà ïîä âîçäåéñòâèåì åñòåñòâåííûõ è àíòðîïîãåííûõ ôàêòîðîâ. Ë., 1981. 269 ñ.
54
À. Ô. Ëóêíèöêàÿ
A. F. Luknitskaya
Ê ÀËÜÃÎÔËÎÐÅ ÏÑÊÎÂÑÊÎÉ ÎÁËÀÑÒÈ:
ÏÐÅÑÍÎÂÎÄÍÛÅ ÇÅËÅÍÛÅ ÂÎÄÎÐÎÑËÈ
(STREPTOPHYTA, ZYGNEMATOPHYCEAE)
ÍÀÖÈÎÍÀËÜÍÎÃÎ ÏÀÐÊÀ «ÑÅÁÅÆÑÊÈÉ»
TO THE FLORA OF ALGAE OF THE PSKOV REGION:
THE FRESHWATER GREEN ALGAE (STREPTOPHYTA,
ZYGNEMATOPHYCEAE) IN SEBEZHSKY NATIONAL PARK
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ àëüãîëîãèè
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2
[email protected]
Äëÿ òåððèòîðèè Ñåáåæñêîãî íàöèîíàëüíîãî ïàðêà Ïñêîâñêîé îáëàñòè ïðèâîäÿòñÿ 97 âèäîâ è ðàçíîâèäíîñòåé ïðåñíîâîäíûõ çåëåíûõ âîäîðîñëåé îòäåëà
Streptophyta, êëàññà Zygnematophyceae. Âåäóùèìè ðîäàìè âî ôëîðå ÿâëÿþòñÿ
Cosmarium (31 âèä), Staurastrum (14) è Closterium (13 âèäîâ).
Êëþ÷åâûå ñëîâà: Zygnematophyceae, Ïñêîâñêàÿ îáëàñòü.
97 species and varieties of 21 genera of Streptophyta, Zygnematophyceae are listed
for the Sebezhsky National Park (Pskov Region, Russia). Leading genera are Cosmarium (31 species), Staurastrum (14 species) and Closterium (13 species).
Keywords: Zygnematophyceae, Pskov Region.
Äî íàñòîÿùåãî âðåìåíè ñâåäåíèÿ î ïðåñíîâîäíûõ âîäîðîñëÿõ
Ïñêîâñêîé îáëàñòè îñòàþòñÿ äîâîëüíî ñêóäíûìè. Ñðåäè ìíîãî÷èñëåííûõ îçåð Ïñêîâñêîé îáëàñòè òîëüêî Ïñêîâñêî-×óäñêîå îçåðî ìîæíî ñ÷èòàòü íàèáîëåå èññëåäîâàííûì, ïî äðóãèì æå âîäîåìàì èìåþòñÿ â ëó÷øåì ñëó÷àå êðàòêèå îäíîðàçîâûå ñâåäåíèÿ, â êîòîðûõ ÷àùå
âñåãî íå ïðèâîäÿòñÿ ñïèñêè âîäîðîñëåé.
Ñóùåñòâåííûì âêëàäîì â èçó÷åíèå âîäîðîñëåé Ïñêîâñêîé îáëàñòè ñëåäóåò ðàññìàòðèâàòü ðàáîòó Ä. Í. Ñóäíèöèíîé (2008) «Âîäîðîñëè âîäîåìîâ Ïñêîâñêîé îáëàñòè», ñîñòàâëåííóþ íà îñíîâå àíàëèçà
ëèòåðàòóðíûõ è ñîáñòâåííûõ äàííûõ àâòîðà, â êîòîðîé ïðèâîäèòñÿ
îáùèé àííîòèðîâàííûé ñèñòåìàòè÷åñêèé ñïèñîê âîäîðîñëåé.
Êàê èçâåñòíî, â ïîñëåäíåå âðåìÿ âñå áîëüøå âíèìàíèÿ óäåëÿåòñÿ îñîáî îõðàíÿåìûì ïðèðîäíûì òåððèòîðèÿì (ÎÎÏÒ) êàê ýòàëîíàì
ðàñòèòåëüíîñòè äëÿ ñðàâíåíèÿ ñ òåððèòîðèÿìè, íåñóùèìè àíòðîïîãåííóþ íàãðóçêó. Ñëåäóåò îòìåòèòü, ÷òî â îòíîøåíèè ðàñòèòåëüíîñòè è áèîëîãè÷åñêîãî ðàçíîîáðàçèÿ ÎÎÏÒ ëó÷øå èçó÷åíû âûñøèå
55
ðàñòåíèÿ, â òî âðåìÿ êàê íèçøèå ðàñòåíèÿ, à ñðåäè íèõ â ïåðâóþ î÷åðåäü âîäîðîñëè, îñòàþòñÿ äî ñèõ ïîð íàèìåíåå èññëåäîâàííîé ãðóïïîé.
Ñîòðóäíèêàìè ëàáîðàòîðèè àëüãîëîãèè Áîòàíè÷åñêîãî èíñòèòóòà
èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ â ëåòíèå ìåñÿöû 2005–2007 ãã. îáñëåäîâàëèñü ðàçíîòèïíûå âîäîåìû è âîäîòîêè íàöèîíàëüíîãî ïàðêà «Ñåáåæñêèé» (Ïñêîâñêàÿ îáëàñòü, Ñåáåæñêèé ðàéîí). Âîäîåìû, ðàñïîëîæåííûå íà òåððèòîðèè ýòîãî ïàðêà (èõ íàñ÷èòûâàåòñÿ áîëåå 100), ðàíåå
ïðàêòè÷åñêè íå èçó÷àëèñü. Òîëüêî â íåñêîëüêèõ îçåðàõ â ëåòíèé ïåðèîä îäíîðàçîâî áûëè âçÿòû è ïðîñìîòðåíû ïðîáû ôèòîïëàíêòîíà
(Ñóäíèöèíà, 1999).
Ïàðê îñíîâàí â 1997 ã. ñ öåëüþ ñîõðàíåíèÿ óíèêàëüíîãî ïðèðîäíîãî êîìïëåêñà þæíîé ÷àñòè Ïñêîâñêîé îáëàñòè. Îáùàÿ ïëîùàäü
âîäíîãî ôîíäà ñîñòàâëÿåò 7150 ãà. Íà òåððèòîðèè ïàðêà ïðîòåêàþò
20 ðåê è ðàñïîëîæåíû 86 áîëüøèõ è ìàëûõ îçåð, â òîì ÷èñëå ëåäíèêîâîãî ïðîèñõîæäåíèÿ: Íå÷åðèöà, Ñåáåæñêîå, Îñûíî, Îðîíî è äð.
Ìíîãèå îçåðà ñîåäèíåíû ìåæäó ñîáîé ìíîãî÷èñëåííûìè ðå÷êàìè è
ïðîòîêàìè. Ñðåäíÿÿ ãëóáèíà îçåð 3–5 ì, ìàêñèìàëüíàÿ — 7–12 ì.
Íåñêîëüêî îçåð — Ñåáåæñêîå, Îðîíî, Âÿòèòåðåâî, Ãëûáî÷íî, Áåëîå,
Îçåðÿâû è Íå÷åðèöà — ïðåäñòàâëÿþò ñîáîé åäèíóþ ñèñòåìó âîäîåìîâ, êîòîðàÿ èìååò âûõîä â ð. Çàïàäíàÿ Äâèíà è äàëåå â Áàëòèéñêîå
ìîðå.  ïàðêå ïðåäñòàâëåíû âîäîåìû ðàçëè÷íîé ìîðôîìåòðèè è
òðîôíîñòè, ðàçëè÷íûå ïî âðåìåíè è ïóòè ôîðìèðîâàíèÿ.
 íàñòîÿùåé ñòàòüå ïðèâîäÿòñÿ ðåçóëüòàòû èññëåäîâàíèÿ ïðåñíîâîäíûõ âîäîðîñëåé íàöèîíàëüíîãî ïàðêà «Ñåáåæñêèé», ñîáðàííûõ â
ëåòíèé ñåçîí 2005 ã. èç áîëåå ÷åì 50 ðàçíîòèïíûõ âîäîåìîâ (îçåðà,
ðåêè, ðó÷üè, êàíàâû, êàðüåðû, ïðóäû, áîëîòà).
Íèæå ïðèâîäèòñÿ êðàòêàÿ õàðàêòåðèñòèêà ìåñò âçÿòèÿ ïðîá.
ÈÞÍÜ
1. Îçåðî Îðîíî íà îêðàèíå ã. Ñåáåæ. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ó áåðåãà. Òåìïåðàòóðà âîäû 19 °Ñ, ðÍ 8.0–9.0.
2. Òàì æå. Çàòîïëåííàÿ ÷àñòü áåðåãà. Ðàñòóò àèð áîëîòíûé, òðîñòíèê, íà âîäå ðÿñêà. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ â çàðîñëÿõ.
3. Îçåðî Íå÷åðèöà. Áåðåã ó êåìïèíãà, çàðîñøèé òðîñòíèêîì.
Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñ ìîñòêîâ, îòêðûòàÿ âîäà. Òåìïåðàòóðà âîäû
18 °Ñ, ðÍ 7.5–8.0.
4. Òàì æå. Áåíòîñ ñî äíà.
56
5. Îçåðî Îçåðÿâêè. Òðè îçåðà. Ïðîòîêà ìåæäó äâóìÿ îçåðàìè (òå÷åíèå ñèëüíîå). Òåìïåðàòóðà âîäû 17 °Ñ, ðÍ 7.5–8.0.
6. Îçåðî Áåëîå. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ó áåðåãà îêîëî êåìïèíãà. Òåìïåðàòóðà âîäû 17 °Ñ, ðÍ 8.0.
7. Òàì æå. Â çàðîñëÿõ òðîñòíèêà. Áåíòîñ è îáðàñòàíèÿ.
8. Ðåêà Äîíþøêà. Ó äîðîãè ïîä ìîñòîì. Òåìïåðàòóðà âîäû 15 °Ñ,
ðÍ 6.0–7.0.
9. Òàì æå. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ.
10. Îçåðî Îñûíî. Ñåâåðî-âîñòî÷íûé ïåñ÷àíûé áåðåã. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñðåäè çàðîñëåé òðîñòíèêà. Òåìïåðàòóðà âîäû 17 °Ñ, ðÍ
8.0–9.0.
11. Òàì æå. Ñ ëîäêè ïëàíêòîííîé ñåòüþ.
12. Îçåðî Ìàëüêîâñêîå. Ó ìîñòêîâ ïëàíêòîííîé ñåòüþ. Òåìïåðàòóðà âîäû 20° Ñ, ðÍ 8.0–9.0.
13. Ðûáîðàçâîäíûå ïðóäû ó ïàñåêè â äåð. ×åðíåÿ. Ñ ìîñòêîâ ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñðåäè çàðîñëåé òðîñòíèêà. Òåìïåðàòóðà âîäû 25 °Ñ,
ðÍ 7.0.
14. Êàðüåð ó äåð. ×åðíåÿ. Ðàñòåò íåñêîëüêî âèäîâ õàðû.
ÈÞËÜ
15. Îçåðî Àíèñèìîâñêîå. Çàðàñòàþùåå, ïîäõîäû çàáîëî÷åííûå.
Çàðîñëè òðîñòíèêà. Ñáîð ïëàíêòîííîé ñåòüþ. Òåìïåðàòóðà âîäû
18 °Ñ, ðÍ áîëüøå 7.0.
16. Êàðüåð (èçâåñòíÿê) ìåæäó äåð. Ðûáàëîâêà è Ðóäíÿ. Âñòðå÷àåòñÿ õàðà. Òåìïåðàòóðà âîäû 18.5 °Ñ, ðÍ 9.0.
17. Îçåðî Áåëîå (òàì æå, ãäå âçÿòû ïðîáû 6 è 7). Òåìïåðàòóðà
âîäû 22 °Ñ, ðÍ 8.0.
18. Òàì æå. Ñ ëîäêè ïëàíêòîííîé ñåòüþ.
19. Îçåðî Íå÷åðèöà (òàì æå, ãäå âçÿòû ïðîáû 3 è 4). Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñ ìîñòêîâ. Òåìïåðàòóðà âîäû 21 °Ñ, ðÍ 8.5.
20. Îçåðî Îçåðÿâêè. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñ áåðåãà â çàðîñëÿõ òðîñòíèêà è îñîêè. Òåìïåðàòóðà âîäû 22 °Ñ, ðÍ 8.0.
21. Äåð. Ìàëüêîâî. Èçâåñòêîâûå êàðüåðû, ïðîòî÷íûå. Íà äíå õàðà.
Òåìïåðàòóðà âîäû 21 °Ñ.
22. Îçåðî Óêëåéíèö, âïàäàåò â îç. Îñûíî. Çàðàñòàþùåå îçåðî.
Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñðåäè çàðîñëåé òðîñòíèêà. Òåìïåðàòóðà âîäû
21 °Ñ, ðÍ 8.0.
23. Îçåðî Çàîçåðñêîå (ñòåêàåò â îç. Îñûíî).  îçåðî âïàäàåò íåáîëüøîå áîëîòöå. Òåìïåðàòóðà âîäû 21 °Ñ, ðÍ 8.0.
57
24. Îçåðî Îñûíî. Çàáîëî÷åííûé ïîäõîä. Ðàñòóò ðîãîç, êàìûø
îçåðíûé, òðîñòíèê. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñ ìîñòêîâ. Òåìïåðàòóðà âîäû
20 °Ñ, ðÍ ìåíüøå 8.0.
25. Îçåðî Ñåáåæñêîå. Þæíûé áåðåã. Íà÷àëî «öâåòåíèÿ» ñèíåçåëåíûõ âîäîðîñëåé. Îáðàñòàíèÿ. Òåìïåðàòóðà âîäû 21 °Ñ, ðÍ áîëüøå 8.0.
26. Ðó÷åé, âûòåêàþùèé èç îç. Ìèäèíñêîãî è âïàäàþùèé â îç. Áåëîå. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ. Òåìïåðàòóðà âîäû 23 °Ñ, ðÍ ìåíüøå 8.0.
27. Îçåðî Ãëóáîêîå ó äåð. Êîìàðû. Âûñîêèå çàðîñëè òðîñòíèêà.
Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñ ìîñòêîâ è îáðàñòàíèÿ. Òåìïåðàòóðà âîäû 23 °Ñ,
ðÍ 9.0.
28. Îçåðî Êðóïîâñêîå ó äåð. Ìàëîå Êðóïîâî. Çàðîñëè òðîñòíèêà,
â âîäå çàðîñëè êóâøèíêè. Òåìïåðàòóðà âîäû 23 °Ñ, ðÍ îêîëî 9.0.
28à. Îçåðî Îðìåÿ. Ñåâåðíûé çàðîñøèé áåðåã. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ
ñ áåðåãà. Òåìïåðàòóðà âîäû 24 °Ñ, ðÍ 7.0.
29. Îçåðî Íèöà. Ïðîòîêà èç îçåðà ó äîðîãè. Çàðîñëè òðîñòíèêà,
êóâøèíêè. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ. Òåìïåðàòóðà âîäû 23 °Ñ, ðÍ 8.0.
30. Ðó÷åé ïåðåä îçåðîì Çåëåíåö. Òåìïåðàòóðà âîäû 16 °Ñ, ðÍ 7.0.
31. Îçåðî Çåëåíåö. Ó ìîñòêîâ îðãàíèçîâàííîé ñòîÿíêè. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñ áåðåãà. Òåìïåðàòóðà âîäû 22.5 °Ñ, ðÍ 5.0.
32. Òàì æå. Áîëåå çàáîëî÷åííàÿ ÷àñòü âäîëü îçåðà. Ó áåðåãà.
33. Òàì æå. ×óòü äàëüøå. Ñðåäè ñôàãíóìà.
34. Îçåðî Âøèâåö. Íåáîëüøîå, ñðåäè ñîñíîâîãî áîðà. Áåðåãà çàòîïëåííûå. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ. Òåìïåðàòóðà âîäû 20 °Ñ, ðÍ 7.0–8.0.
35. Îçåðî Òðàâèâåö. Ãëóõîå. Çàáîëî÷åííîå ïî áåðåãàì. Òåìïåðàòóðà âîäû 20 °Ñ, ðÍ 4.0–5.0.
35à. Îçåðî Äåìèíî. Çàðàñòàþùåå. Çàáîëî÷åííàÿ îêðàèíà. Ñïëàâèíà. Îòêðûòàÿ âîäà. Òåìïåðàòóðà âîäû 12 °Ñ, ðÍ 7.0.
36. Îçåðî Îðäûíåö. Ïîäõîäû çàáîëî÷åííûå. Îòêðûòàÿ âîäà ó êðàÿ
ñïëàâèíû. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ. Òåìïåðàòóðà âîäû 18 °Ñ, ðÍ 4.0–5.0.
37. Òàì æå. Ìî÷àæèíà.
38. Êàíàâà íà ïåðåêðåñòêå äåð. Îñûíî è Ðóêîâî.
39. Òàì æå. Íèò÷àòêè.
ÑÅÍÒßÁÐÜ
40. Îçåðî Îðîíî ó äåð. Èëîâî. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñ áåðåãà. Òåìïåðàòóðà âîäû 15 °Ñ, ðÍ 8.0.
41. Îçåðî Âèòåòåðåâî ó äåð. Ëèòâèíîâî. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñ
ìîñòêîâ. Òåìïåðàòóðà âîäû 15 °Ñ, ðÍ 8.0–9.0.
42. Îçåðî Ãëóáî÷èöà. Çàðîñëè êàìûøà. Ñåòüþ ñ áåðåãà. pÍ 8.0–9.0.
58
43. Îçåðî Îðîíî. Þæíûé áåðåã. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñ áåðåãà.
44. Îçåðî Ìàëûå Äåìèíöû. Íåáîëüøîå, çàðàñòàþùåå. Ïî êðàþ
ñïëàâèíà. Ãëóõîå, ñðåäè ëåñà. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ. Òåìïåðàòóðà âîäû
14 °Ñ, ðÍ 6.0–7.0.
45. Îçåðî Ñåíöû â ÷åðòå ã. Ñåáåæà. Íåáîëüøîå. Ãàëå÷íî-ïåñ÷àíûé
áåðåã. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñ ìîñòêîâ. Òåìïåðàòóðà âîäû 15 °Ñ, ðÍ 8.0.
46. Îçåðî Áîëüøîå Ñåíöîâñêîå. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ó áåðåãà.
Òåìïåðàòóðà âîäû 15 °Ñ, ðÍ 7.0–8.0.
47. Îçåðî Äîëãîå. Çàðàñòàþùåå, çàáîëî÷åííîå. Îòêðûòàÿ âîäà.
Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñ ìîñòêîâ. Òåìïåðàòóðà âîäû 14 °Ñ, ðÍ 5.5–6.0.
(Äåñìèäèåâûå íå îáíàðóæåíû.)
48. Íåáîëüøîå îçåðöî ðÿäîì ñ îçåðîì Äîëãèì. Çàáîëî÷åííîå.
Òåìïåðàòóðà âîäû 15 °Ñ, ðÍ 3.0–4.0.
49. Îçåðî Áîëüøîé Çåëåíåö. Ïåñ÷àíûé áåðåã. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ
ñ ìîñòêîâ. Òåìïåðàòóðà âîäû 16 °Ñ, ðÍ 3.0–4.0.
50. Îçåðî Ïðèïåøè. Çàáîëî÷åííûé áåðåã. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñðåäè çàðîñëåé òðîñòíèêà. Òåìïåðàòóðà âîäû 14 °Ñ, ðÍ 7.0.
51. Îçåðî Óçáîðüå. Çàáîëî÷åííîå. Ñïëàâèíà. Âûæèìêà èç ìõà.
Òåìïåðàòóðà âîäû 13 °Ñ, ðÍ 3.0–4.0.
52. Ïðîòîêà, âïàäàþùàÿ â îçåðî Îñûíî þæíåå îçåðà Óêëåéíèö.
Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñ ìîñòêîâ ó ëåñíîé äîðîãè. Òåìïåðàòóðà âîäû
12 °Ñ, ðÍ 6.0–7.0.
53. Îçåðî Êîëïûíü. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñ áåðåãà. Òåìïåðàòóðà
âîäû 13° Ñ, ðÍ 6.0–7.0.
54. Îçåðî Íèöà. Ïåñ÷àíî-èëèñòîå äíî. Çàðîñëè òðîñòíèêà. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ â 5–10 ì îò áåðåãà. Òåìïåðàòóðà âîäû 14 °Ñ, ðÍ 6.0.
55. Îçåðî Áðîíüå. Ïåñ÷àíî-èëèñòîå äíî. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñðåäè çàðîñëåé òðîñòíèêà. Òåìïåðàòóðà âîäû 14 °Ñ, ðÍ 6.0–7.0.
56. Îçåðî Ìîòÿæ. Ó êåìïèíãà. Êðóòîé ïåñ÷àíûé áåðåã (îòêîñ).
Ïåñ÷àíîå äíî. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ïðèáëèçèòåëüíî â 5 ì îò áåðåãà
ñðåäè çàðîñëåé òðîñòíèêà. Òåìïåðàòóðà âîäû 15 °Ñ, ðÍ 6.0–7.0.
57. Îçåðî ×åðíîå. Íåáîëüøîå, çàáîëî÷åííîå. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ
ñ áåðåãà è âûæèìêà èç ìõà. Òåìïåðàòóðà âîäû 17 °Ñ, ðÍ 3.0–4.0.
58. Îçåðî Áåðåçåâèöà. Çàðàñòàþùåå.  âîäå ðàñòåò àëüäðîâàíäà —
íàñåêîìîÿäíîå ðàñòåíèå, çàíåñåííîå â Êðàñíóþ êíèãó ïðèðîäû Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè. Ïëàíêòîííîé ñåòüþ ñðåäè çàðîñëåé òðîñòíèêà.
Òåìïåðàòóðà âîäû 15 °Ñ, ðÍ 7.5–8.0. Çäåñü æå âñòðå÷åíà ðåäêàÿ ðàçíîâèäíîñòü õëîðîêîêêîâûõ âîäîðîñëåé — Pediastrum duplex var.
gracillimum.
59
59. Îçåðî Íå÷åðèöà. Ñðåäíèé ïëåñ. Çàïàäíûé áåðåã. Ïëàíêòîííîé
ñåòüþ ó áåðåãà ñðåäè çàðîñëåé òðîñòíèêà. Òåìïåðàòóðà âîäû 15 °Ñ,
ðÍ 7.5–8.0.
60. Îçåðî Áåëîå (òàì æå, ãäå âçÿòû ïðîáû 6, 7, 17). Ïëàíêòîííîé
ñåòüþ âäîëü áåðåãà. Òåìïåðàòóðà âîäû 16 °Ñ, ðÍ îêîëî 8.0.
 ïðîöåññå äåòàëüíîé êàìåðàëüíîé îáðàáîòêè ìàòåðèàëà áûëî
âûÿâëåíî 97 âèäîâ è âíóòðèâèäîâûõ òàêñîíîâ âîäîðîñëåé èç îòäåëà Streptophyta, êëàññ Zygnematophyceae, îòíîñÿùèõñÿ ê 21 ðîäó:
Actinotaenium, Closterium, Cosmarium, Cosmoastrum, Cylindrocystis,
Bambusina, Euastrum, Gonatozygon, Micrasterias, Netrium, Penium,
Pleurotaenium, Raphidiastrum, Spondylosium, Staurastrum, Staurodesmus, Teilingia, Tetmemorus, Mougeotia, Spirogyra, Zygnema. Áûëè
âñòðå÷åíû äâà ïðåäñòàâèòåëÿ ðåäêèõ äåñìèäèåâûõ âîäîðîñëåé —
Staurastrum gracile var. cyathiforme W. et G. S. West è S. leptocladium
var. cornutum Wille, êîòîðûå â äàëüíåéøåì ñëåäóåò çàíåñòè â Êðàñíóþ êíèãó ïðèðîäû Ïñêîâñêîé îáëàñòè.
Êðîìå òîãî, âàæíî îòìåòèòü, ÷òî â ýòîì ïàðêå, ïîìèìî èçó÷àåìîé
ãðóïïû âîäîðîñëåé, áûëà âñòðå÷åíà ðåäêàÿ ðàçíîâèäíîñòü çåëåíûõ
õëîðîêîêêîâûõ âîäîðîñëåé — Pediastrum duplex var. gracillimum W.
et G. S. West; âèä êðàñíûõ âîäîðîñëåé, çàíåñåííûé â Êðàñíóþ êíèãó ïðèðîäû Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè, — Batrachospermum moniliforme
Roth; à òàêæå ðåäêèé âèä ïåðèäèíèåâûõ âîäîðîñëåé — Ceratium
carolinianum (Bail.) Jörg. Ýâãëåíîâûå âîäîðîñëè èç ðîäà Phacus âûçûâàëè «öâåòåíèå» â êàíàâå îêîëî äåð. Îñûíî.
Äàëåå ïðèâîäèòñÿ ñïèñîê âèäîâ âîäîðîñëåé, âûÿâëåííûõ â îáñëåäîâàííûõ âîäîåìàõ: àðàáñêèìè öèôðàìè îáîçíà÷åíû íîìåðà ïðîá,
äàëåå äàåòñÿ êîëè÷åñòâåííàÿ õàðàêòåðèñòèêà âîäîðîñëåé: «åäèíè÷íî»
(åä.), «ðåäêî» (ð.), «÷àñòî» (÷.), «â ìàññå» (ì.). Çâåçäî÷êîé (*) îòìå÷åíû ðåäêèå âèäû.
Îòäåë STREPTOPHYTA
Êëàññ ZYGNEMATOPHYCEAE
Ïîð. ZYGNEMATALES
Ñåì. Mesotaeniaceae
Cylindrocystis brebissonii Menegh. — 32 åä., 35 åä., 37 ð., 38 ð., 48 åä.
Netrium digitus (Ehr.) Itzigs et Rothe — 31 ð., 32 ÷., 33 ÷., 35 ÷., 35à ð.,
36 ÷., 37 ð., 38 ÷., 44 åä., 48 ð., 49 ÷., 51 ÷, 57 ÷.
60
N. oblongum (De Bary) Lütkem. — 32 ÷., 33 ð., 37 ÷., 38 ÷.
Ñåì. Zygnemataceae
Mougeotia sp. ster. — 7 ÷., 13 åä., 14 åä., 17 (íà÷àëüíàÿ ñòàäèÿ êîíúþãàöèè), 21 ÷., 28à ð., 44 ð., 45 ð., 48 ð., 49 ÷., 52 ð., 53 ð., 57 ð., 60 ì. (íà÷àëüíàÿ ñòàäèÿ êîíúþãàöèè).
M. genuflexa (Dillw.) Ag. — 17 ÷.
Spirogyra setiformis (Roth) Kütz. — 39 ÷.
Spirogyra sp. ster. — 2 ÷., 12 ÷., 13 ð., 14 ð., 21 ì., 24 ÷., 28à ð., 29 ð.,
30 ð., 34 ð., 44 ð., 45 ð., 44 ÷., 48 ÷., 49 ÷., 56 ÷., 57 ð., 60 ð.
Zygnema sp. ster. — 8 ÷., 13 ì., 14 ð.
Ïîð. DESMIDIALES
Ñåì. Closteriaceae
Closterium acerosum (Schrank) Ehr. — 11 åä., 12 åä., 14 ÷., 28à åä., 59 ð.
C. aciculare Tuffen West — 14 ÷., 48 ÷.
C. acutum (Lyngb.) Bréb. — 52 åä.
C. ehrenbergii Menegh. — 15 åä.
C. idiosporum W. et G. S. West — 14 åä.
Ñ. kuetzingii Bréb. — 24 åä., 52 åä.
C. lunula (Müll.) Nitzsch. — 32 åä.
Ñ. moniliferum (Bory) Ehr. — 14 ð., 25 åä., 45 ð., 52 ð., 53 åä., 60 åä.
C. parvulum Näg. — 14 åä., 44 åä.
C. peracerosum Gay — 28à åä.
C. striolatum Ehr. — 22 åä., 57 ð.
Ñ. venus Kütz. — 16 åä., 28à åä., 29 åä., 34 åä.
Closterium sp. — 57 åä. (åäèíñòâåííàÿ êëåòêà ïëîõîé ñîõðàííîñòè).
Ñåì. Desmidiaceae
Actinotaenium cucurbita (Bréb.) Teil. — 35 ð., 35à ð., 36 åä., 37 ì., 38 ì.,
52 åä.
A. cucurbitinum (Biss.) Teil. — 31 ð., 32 ð., 48 ð., 51 ÷.
Bambusina brebissonii Kütz. — 57 åä.
Cosmarium asphaerosporum Nordst. — 22 ì. («öâåòåíèå»).
C. bioculatum Bréb. — 16 ð., 17 åä.
C. botrytis Menegh. — 13 åä., 14 ÷., 16 ÷., 17 åä., 21 åä., 22 åä., 24 åä.,
25 åä., 27 åä., 36 ì., 37 ÷., 38 ÷., 46 ÷.
C. cucumis (Corda) Ralfs — 57 åä.
C. depressum (Näg.) Lund. — 17 åä.
C. granatum var. granatum Bréb. — 17 åä., 21 åä., 25 åä., 27 ÷., 29 åä.,
34 ð., 46 ð.
C. granatum var. subgranatum Nordst. — 44 åä.
61
C. humile (Gay) Nordst. — 14 åä., 17 åä., 20 åä., 21 åä., 25 åä., 28à ð., 34 ð.
C. impressulum Elfv. — 13 åä., 16 åä., 17 åä., 22 åä.
C. lapponicum Borge — 4 ð.
C. lundellii Delp. — 13 åä.
C. margaritiferum Menegh. — 21 åä., 44 åä., 45 ÷., 46 åä.
C. meneghinii Bréb. — 13 åä., 14 åä., 24 åä.
C. orbiculatum Ralfs — 31 ð., 32 ÷., 33 åä.
C. phaseolus Bréb. — 10 åä., 11 åä., 17 åä.
C. protractum (Näg.) De Bary — 5 åä., 25 åä., 45 ÷.
C. punctulatum Bréb. — 12 åä., 15 åä., 17 åä., 21 åä., 40 ð., 45 ÷., 54 åä.,
55 åä.
C. quadratulum (Gay) De Tony — 46 åä.
C. reniforme (Ralfs) Arch. — 21 åä.
C. sphagnicolum W. et G. S. West — 46 åä.
C. subexavatum W. et G. S. West — 54 åä., 55 åä.
C. subprotumidum Nordst. — 27 åä., 46 ÷.
C. trachypleurum Lund. var. minus Racib. — 24 åä., 25 åä.
C. trilobulatum Reinsch — 34 ð.
C. turpinii Bréb. — 29 åä., 45 åä.
C. undulatum var. crenulatum (Näg.) Wittr. — 21 åä.
Cosmarium sp. 1 — 14 ÷.; sp. 2 — 14 åä.; sp. 3 — 27 ÷.; sp. 4 — 28 åä.;
sp. 5 — 32 ÷.
Cosmoastrum breviaculeatum (G. M. Smith) Pal.-Mordv. — 31 åä., 32 ð.
C. gladiosum (Turn.) Pal.-Mordv. — 49 ð.
C. dispar (Bréb.) Pal.-Mordv. — 51 ÷.
C. muricatum (Bréb.) Pal.-Mordv. — 32 ÷., 33 åä.
C. orbiculare var. orbiculare (Ralfs) Pal.-Mordv. — 29 åä., 32 ÷., 33 ÷.
C. orbiculare var. depressum (Roy et Biss.) Pal.-Mordv. — 31 åä.
C. punctulatum (Bréb.) Pal.-Mordv. — 14 åä., 20 åä., 21 åä., 24 åä.,
46 åä.
Euastrum affine Ralfs — 49 åä.
E. bidentatum Näg. — 54 åä.
E. denticulatum (Kirchn.) Gay — 31 ð.
E. dissimile (Nordst.) Schmidle — 51 ÷., 54 åä.
E. dubium Näg. — 32 ð., 48 åä., 49 åä., 54 åä.
E. gemmatum Bréb. — 27 åä.
Micrasterias crux-melitensis (Ehr.) Hass. var. crux-melitensis — 22 åä.
M. crux-melitensis var. superflua Turn. — 55 åä.
M. sol (Ehr.) Kütz. — 22 åä.
M. truncata (Corda) Bréb. — 31 ð., 32 ÷., 37 åä., 38 åä., 57 ÷.
Pleurotaenium minutum (Ralfs) Delp. — 35 åä., 36 ð., 37 ð., 57 åä.
P. trabecula (Ehr.) Näg. — 45 ð., 46 ð.
Pleurotaenium sp. — 15 åä. (ïîëóêëåòêà ïëîõîé ñîõðàííîñòè).
62
Spondylosium pulchellum Arch. — 31 åä.
Staurastrum chaetoceros (Schröd.) G. M. Smith — 11 åä., 18 åä., 24 åä.,
26 åä., 29 ð., 34 åä., 46 ð.
S. gracile Ralfs var. gracile — 11 åä., 18 ÷., 22 åä., 24 åä., 29 åä.
*S. gracile var. cyathiforme W. et G. S. West — 11 ð.
S. hexacerum (Ehr.) Wittr. — 13 åä.
*S. leptocladum Nordst. var. cornutum Wille — 11 åä.
S. longipes (Nordst.) Teil. — 10 åä., 11 åä., 49 åä., 55 ð.
S. paradoxum Meyen — 1 åä., 3 ð., 10 ð., 11 åä., 17 åä., 18 åä., 19 åä.,
26 åä., 28 åä., 28à åä., 29 åä., 34 åä.
S. polymorphum Bréb. — 31 åä., 32 ð., 35 ð., 35à ÷., 46 åä., 49 åä.
S. pseudopelagicum W. et G. S. West — 11 åä., 18 åä.
S. vestitum Ralfs — 31 ÷., 32 ÷., 33 åä., 35 åä., 57 ð.
Staurastrum sp. 1 — 6 åä.; sp. 2 — 17 åä.; sp. 3 — 20 åä.; sp. 4 — 23 ð.
Staurodesmus cuspidatus (Bréb.) Teil. — 12 åä., 49 åä., 55 åä.
S. dejectus (Bréb.) Teil. — 21 åä., 29 åä., 57 åä.
S. spetsbergensis (Nordst.) Teil. — 29 åä.
S. triangularis (Lagerh.) Teil. — 32 åä., 33 ð., 49 ð., 57 ð.
Teilingia granulata (Roy et Biss.) Bourr. — 46 åä.
Tetmemorus brebissonii (Menegh.) Ralfs — 32 åä.
Raphidiastrum bifidum (Ehr.) Pal.-Mordv. — 10 åä., 17 åä.
Ñåì. Gonatozygañeae
Gonatozygon aculeatum Hast. — 17 åä., 18 åä.
G. monotaenium De Bary — 50 åä.
Ñåì. Peniaceae
Penium polymorphum Perty — 51 ì.
Âî ìíîãèõ ïðîáàõ â çàìåòíîì êîëè÷åñòâå ïðèñóòñòâîâàëè ïðåäñòàâèòåëè èç äðóãèõ îòäåëîâ âîäîðîñëåé: Dinobryon (Xanthophyta),
Pediastrum sp., P. duplex var. gracillimum (ðåäêàÿ ðàçíîâèäíîñòü),
Scenedesmus sp., Dictyosphaerium sp. (Chlorophyta), Euglena sp., Phacus
sp. (Euglenophyta), Asterionella sp., Tabellaria sp., Fragilaria sp.
(Bacillariophyta), Eudorina sp., Chlamydomonas sp. (Chlorophyta), Chara
sp. (Charophyta), Volvox sp. (Chlorophyta), Peridinium sp., Ceratium
hirundinella, C. cornutum, C. carolinianum (ðåäêèé âèä) (Dinophyta).
Íàèáîëüøåé âèäîâîé íàñûùåííîñòüþ îòëè÷àþòñÿ ðîäû Cosmarium (31), Staurastrum (14) è Closterium (13). Îòðàäíî îòìåòèòü íàõîæäåíèå âèäîâ ðîäà Micrasterias (4), îñîáåííî M. sol, êîòîðûå â
ïîñëåäíåå âðåìÿ âñòðå÷àþòñÿ âñå ðåæå è ðåæå.
63
Âèäîâîé ñîñòàâ è êîëè÷åñòâåííîå ðàñïðåäåëåíèå ïðåñíîâîäíûõ
çåëåíûõ âîäîðîñëåé èç ãðóïïû êîíúþãàò ìîãóò ñëóæèòü îäíèì èç
íàèáîëåå ÷óòêèõ ïîêàçàòåëåé ñîñòîÿíèÿ âîäíûõ ýêîñèñòåì.
Ëèòåðàòóðà
Ñ ó ä í è ö è í à Ä. Í. Ëåòíèé ôèòîïëàíêòîí íåêîòîðûõ îçåð Ñåáåæñêîãî
íàöèîíàëüíîãî ïàðêà // Ïðîáëåìû ýêîëîãèè è ðåãèîíàëüíîé ïîëèòèêè Ñåâåðî-Çàïàäà Ðîññèè è ñîïðåäåëüíûõ òåððèòîðèé: Ìàòåðèàëû ìåæäóíàð. îáùåñòâ.-íàó÷. êîíô. Ïñêîâ, 1999. Ñ. 21–23. — Ñ ó ä í è ö è í à Ä. Í. Âîäîðîñëè
âîäîåìîâ Ïñêîâñêîé îáëàñòè. Ðàçíîîáðàçèå âîäîðîñëåé âîäîåìîâ è âîäîòîêîâ Ïñêîâñêîé îáëàñòè (Ïðåäâàðèòåëüíûå äàííûå). Ïñêîâ, 2008. (Â ïå÷.)
64
ÃÐÈÁÛ
Ä. À. Êîñîëàïîâ
D. A. Kosolapov
ÀÔÈËËÎÔÎÐÎÂÛÅ ÃÐÈÁÛ ÇÀÊÀÇÍÈÊÀ «ÓÍÜÈÍÑÊÈÉ»
(ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ ÊÎÌÈ)
APHYLLOPHORACEOUS FUNGI OF UN’INSKY NATURE
SANCTUARY (REPUBLIC OF KOMI)
Èíñòèòóò áèîëîãèè Êîìè ÍÖ ÓðÎ ÐÀÍ, Îòäåë ôëîðû è ðàñòèòåëüíîñòè Ñåâåðà
167982, Ñûêòûâêàð, óë. Êîììóíèñòè÷åñêàÿ, ä. 28
[email protected]
 ñòàòüå èçëîæåíû ðåçóëüòàòû èçó÷åíèÿ âèäîâîãî ðàçíîîáðàçèÿ àôèëëîôîðîâûõ ãðèáîâ çàêàçíèêà «Óíüèíñêèé» (Ðîññèÿ, Ðåñïóáëèêà Êîìè). Âûÿâëåíî 120
âèäîâ, êîòîðûå îòíîñÿòñÿ ê 17 ïîðÿäêàì, 35 ñåìåéñòâàì è 69 ðîäàì. Ìàêñèìàëüíîå ÷èñëî âèäîâ ãðèáîâ ñâÿçàíî ñ îñíîâíûìè ëåñîîáðàçóþùèìè ïîðîäàìè, òàêèìè êàê åëü (Picea obovata), îñèíà (Populus tremula) è áåðåçà (Betula spp.) Áîëüøèíñòâî íàéäåííûõ âèäîâ ãðèáîâ ÿâëÿþòñÿ øèðîêî ðàñïðîñòðàíåííûìè, à ìèêîáèîòà â öåëîì õàðàêòåðíà äëÿ òàåæíîé çîíû.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: àôèëëîôîðîâûå ãðèáû, ìàêðîìèöåòû, êñèëîòðîôû, çàêàçíèê, äåâñòâåííûå áîðåàëüíûå ëåñà Åâðîïû, ðåäêèå âèäû.
As a result of our investigations in the Un’insky Nature Sanctuary (Russia,
Republic of Komi), 120 species of aphyllophoraceous fungi belonging to 17 orders,
35 families, and 69 genera have been revealed. Most species are connected with such
tree species as spruce (Picea obovata), aspen (Populus tremula) and birch (Betula spp.).
Keywords: aphyllophoraceous fungi, macromycetes, xylotrophs, European virgin
boreal forests, rare species.
Àôèëëîôîðîâûå ãðèáû ÿâëÿþòñÿ íåîòúåìëåìûì êîìïîíåíòîì ãåòåðîòðîôíîãî áëîêà ëåñíûõ ýêîñèñòåì è èãðàþò âåäóùóþ ðîëü â ïðîöåññå äåñòðóêöèè äðåâåñèíû. Íåñìîòðÿ íà ñòîëü çíà÷èìóþ ðîëü â
ôóíêöèîíèðîâàíèè ëåñíûõ ýêîñèñòåì, ýòà ãðóïïà îðãàíèçìîâ â òàåæíûõ ëåñàõ åâðîïåéñêîãî ñåâåðî-âîñòîêà Ðîññèè äîëãîå âðåìÿ îñòàâà-
65
ëàñü ñëàáî èçó÷åííîé.  ïîñëåäíèå 10 ëåò â Ðåñïóáëèêå Êîìè íà÷àòû öåëåíàïðàâëåííûå èññëåäîâàíèÿ âèäîâîãî ðàçíîîáðàçèÿ àôèëëîôîðîâûõ ìàêðîìèöåòîâ. Ñóùåñòâåííûé èíòåðåñ ïðåäñòàâëÿåò èçó÷åíèå ìèêîáèîòû îñîáî îõðàíÿåìûõ ïðèðîäíûõ òåððèòîðèé. Íà ìíîãèõ îáúåêòàõ ïðèðîäíî-çàïîâåäíîãî ôîíäà ñîñðåäîòî÷åíû ìàññèâû
äåâñòâåííûõ èëè ñëàáîíàðóøåííûõ òàåæíûõ ëåñîâ.  òàêèõ ýêîñèñòåìàõ, ðàçâèâàþùèõñÿ â ðåæèìå ñïîíòàííîé äèíàìèêè, âñåãäà ïðèñóòñòâóåò çíà÷èòåëüíîå êîëè÷åñòâî ìåðòâîé äðåâåñèíû, ÿâëÿþùåéñÿ
îñíîâíûì ñóáñòðàòîì, íåîáõîäèìûì äëÿ áîëüøîãî ÷èñëà ïðåäñòàâèòåëåé öàðñòâà ãðèáîâ.
Êîìïëåêñíûé çàêàçíèê «Óíüèíñêèé», îáùåé ïëîùàäüþ 32 600 ãà,
ðàñïîëîæåí â þãî-âîñòî÷íîé ÷àñòè Ðåñïóáëèêè Êîìè, Òðîèöêî-Ïå÷îðñêîì ðàéîíå, â ïîäçîíå ñðåäíåé òàéãè è çàíèìàåò äîëèíó ð. Óíüÿ
(ëåâûé ïðèòîê ð. Ïå÷îðà) â ïðåäåëàõ âîäîîõðàííûõ ïîëîñ øèðèíîé
3 êì ïî îáîèì áåðåãàì (Êàäàñòð..., 1993). Çàêàçíèê ñîçäàí ñ öåëüþ
ñîõðàíåíèÿ óíèêàëüíîãî ïðèðîäíîãî êîìïëåêñà çàïàäíîãî ñêëîíà
Ñåâåðíîãî Óðàëà, íå íàðóøåííîãî äåÿòåëüíîñòüþ ÷åëîâåêà. Îõðàíÿåòñÿ Êîìñîìîëüñêèì ëåñõîçîì è Ïå÷îðî-Èëû÷ñêèì ãîñóäàðñòâåííûì
çàïîâåäíèêîì — êàê áóôåðíàÿ çîíà ïîñëåäíåãî. Ïî îáîèì áåðåãàì
ðåêè íà âñåì åå ïðîòÿæåíèè âñòðå÷àþòñÿ âûõîäû êîðåííûõ ïîðîä â
âèäå æèâîïèñíûõ ñêàë, çàñåëÿåìûå ñïåöèôè÷íûìè ãðóïïèðîâêàìè
ìõîâ, ëèøàéíèêîâ è ñîñóäèñòûõ ðàñòåíèé. Îòíîñèòåëüíî ïîëîãèå
ñêëîíû êîðåííûõ áåðåãîâ ïîêðûòû ëåñîì.  âåðõíåì òå÷åíèè ïîâñåìåñòíî äîìèíèðóþò åëîâûå è ïèõòîâûå ëåñà, â ñðåäíåì è íèæíåì
òåìíîõâîéíûå ôîðìàöèè ñìåùàþòñÿ íà âîäîðàçäåëüíûå ïðîñòðàíñòâà, à ýêîòîïû ïî ñêëîíàì áåðåãîâ çàíèìàþò ìåëêîëèñòâåííûå ñîîáùåñòâà âòîðè÷íîãî ïðîèñõîæäåíèÿ.
 2006 ã. íàìè áûëè ïîëó÷åíû ñâåäåíèÿ î ìèêîáèîòå çàêàçíèêà.
Íà åãî òåððèòîðèè â ðàçëè÷íûõ ëåñíûõ ñîîáùåñòâàõ áûëî ñîáðàíî
îêîëî 160 îáðàçöîâ àôèëëîôîðîâûõ ãðèáîâ. Âûÿâëåíî 120 âèäîâ,
êîòîðûå îòíîñÿòñÿ ê 17 ïîðÿäêàì, 35 ñåìåéñòâàì è 69 ðîäàì (òàáë. 1),
ñîãëàñíî ñèñòåìå, ïðèíÿòîé ìèêîëîãàìè ñåâåðîåâðîïåéñêèõ ñòðàí
(Nordic macromycetes..., 1992, 1997).
Òàêñîíîìè÷åñêèé àíàëèç áèîòû àôèëëîôîðîâûõ ìàêðîìèöåòîâ
âûÿâèë, ÷òî íàèáîëåå êðóïíûìè ïîðÿäêàìè íà òåððèòîðèè çàêàçíèêà ÿâëÿþòñÿ Hyphodermatales (29 âèäîâ), Hymenochaetales (18),
Fomitopsidales (16), Coriolales (12) è Schizophyllales (9 âèäîâ). Âåäóùèå ñåìåéñòâà — Chaetoporellaceae (13 âèäîâ), Phellinaceae è
Coriolaceae (ïî 11 âèäîâ), Schizophyllaceae (9), Fomitopsidaceae,
66
Phaeolaceae è Steccherinaceae (ïî 8). Ñðåäíÿÿ âèäîâàÿ íàñûùåííîñòü
ñåìåéñòâ âèäàìè ñîñòàâëÿåò 3.4, ðîäîâàÿ íàñûùåííîñòü — 1.7. Íàèáîëüøåå ÷èñëî âèäîâ íàñ÷èòûâàþò òàêèå ðîäû, êàê Phellinus (11 âèäîâ), Skeletocutis (6), Postia è Trametes (ïî 5), Hyphodontia, Steccherinum è Phlebia (ïî 4 âèäà). Âûñîêàÿ âèäîâàÿ íàñûùåííîñòü òàêèõ
òèïè÷íî áîðåàëüíûõ ðîäîâ, êàê Hyphodontia, Phlebia, Postia è Skeletocutis, ñâèäåòåëüñòâóåò î áîðåàëüíûõ ÷åðòàõ èçó÷åííîé ìèêîáèîòû.
Îäíîé èç âàæíåéøèõ çàäà÷ ÿâëÿåòñÿ âûÿâëåíèå îñîáåííîñòåé ãåîãðàôè÷åñêîãî ðàñïðîñòðàíåíèÿ âèäîâ, êîòîðûå ñîñòàâëÿþò áèîòó,
îïðåäåëåíèå åå ïîçèöèè â ðÿäó çîíàëüíûõ è ðåãèîíàëüíûõ áèîò. Ïðè
ãåîãðàôè÷åñêîì àíàëèçå ìû èñïîëüçîâàëè ìåòîä, îñíîâàííûé íà ñîâìåùåíèè ïðèíöèïîâ çîíàëüíîãî è ðåãèîíàëüíîãî àíàëèçà. Íà òåððèòîðèè çàêàçíèêà «Óíüèíñêèé» ñðåäè àôèëëîôîðîâûõ ãðèáîâ íàèáîëåå ïîëíî ïðåäñòàâëåíû âèäû ìóëüòèçîíàëüíîãî ãåîãðàôè÷åñêîãî
ýëåìåíòà (78 âèäîâ, èëè 65%), êîòîðûé âêëþ÷àåò â ñåáÿ òàêèå âèäû,
êàê Antrodiella semisupina, Basidioradulum radula, Chondrostereum
purpureum, Fomitopsis pinicola, Gloeoporus dichrous, Oxyporus corticola, Postia tephroleuca è äð. Ïðåäñòàâèòåëåé áîðåàëüíîãî ãåîãðàôè÷åñêîãî ýëåìåíòà, ê êîòîðûì îòíîñÿòñÿ Amylocystis lapponica, Climacocystis borealis, Gloiodon strigosus, Phellinus viticola, Veluticeps
abietina è äð. — âñåãî 40 âèäîâ (33%). Âìåñòå îíè ñîñòàâëÿþò ÿäðî
áèîòû àôèëëîôîðîâûõ ìàêðîìèöåòîâ (98% âñåãî âèäîâîãî ñîñòàâà).
Äâà âèäà: Ganoderma lucidum è Oxyporus populinus — îòíîñÿòñÿ ê
íåìîðàëüíîìó ãåîãðàôè÷åñêîìó ýëåìåíòó.
Ðàñïðåäåëåíèå ïî äîëãîòíî-ðåãèîíàëüíîìó ïðèçíàêó ïîêàçàëî, ÷òî
áîëüøèíñòâî âèäîâ èìåþò îáøèðíûå àðåàëû. Òàê, â ïðåäåëàõ Ãîëàðêòè÷åñêîãî ôëîðèñòè÷åñêîãî öàðñòâà âñòðå÷àþòñÿ 46 âèäîâ (38% îáùåãî âèäîâîãî ñîñòàâà): Antrodia sinuosa, Daedaleopsis confragosa,
Dichostereum boreale, Gloeophyllum odoratum, Pycnoporellus fulgens,
Trametes ochracea è äð. Ìóëüòèðåãèîíàëüíûõ âèäîâ, ðàñïðîñòðàíåííûõ è çà ïðåäåëàìè Ãîëàðêòèêè, íàñ÷èòûâàåòñÿ 64 (53%): Antrodia
xantha, Clavicorona pyxidata, Cytidia salicina, Hyphodontia paradoxa,
Leptoporus mollis, Punctularia strigosozonata, Tubulicrinis gracillimus è
äð. Âèäû ñ åâðîïåéñêèì è åâðî-àçèàòñêèì ðàñïðîñòðàíåíèåì ïðåäñòàâëåíû íåçíà÷èòåëüíûì ÷èñëîì è â ñóììå ñîñòàâëÿþò 9%. Òàêèì
îáðàçîì, â áèîòå àôèëëîôîðîâûõ ìàêðîìèöåòîâ, íàñåëÿþùèõ ëåñà
çàêàçíèêà «Óíüèíñêèé», ïðåîáëàäàþò âèäû ìóëüòèçîíàëüíîãî ãåîãðàôè÷åñêîãî ýëåìåíòà ñ ìóëüòèðåãèîíàëüíûì òèïîì àðåàëà è áîðåàëüíûå âèäû ñ ãîëàðêòè÷åñêèì òèïîì àðåàëà.
67
Òàáëèöà 1
Òàêñîíîìè÷åñêàÿ ñòðóêòóðà áèîòû àôèëëîôîðîâûõ ãðèáîâ
çàêàçíèêà «Óíüèíñêèé»
Ïîðÿäêè, ñåìåéñòâà
(÷èñëî ðîäîâ / ÷èñëî âèäîâ)
ALEURODISCALES (2/2)
Corticiaceae (2/2)
ATHELIALES (2/3)
Atheliaceae (1/1)
Byssocorticiaceae (1/2)
BOLETALES (1/2)
Coniophoraceae (1/2)
CORIOLALES (7/12)
Coriolaceae (6/11)
Fomitaceae (1/1)
FOMITOPSIDALES (8/16)
Fomitopsidaceae (4/8)
Phaeolaceae (4/8)
Ðîäû (÷èñëî âèäîâ)
Corticium (1), Cytidia (1)
Ceraceomyces (1)
Piloderma (2)
Coniophora (2)
Cerrena (1), Daedaleopsis (2), Datronia (1),
Lenzites (1), Pycnoporus (1), Trametes (5)
Fomes (1)
Antrodia (3), Fomitopsis (2), Gloeophyllum (2),
Piptoporus (1)
Amylocystis (1), Leptoporus (1), Postia (5),
Pycnoporellus (1)
GANODERMATALES (1/2)
Ganodermataceae (1/2)
Ganoderma (2)
GOMPHALES (2/3)
Clavariadelphaceae (1/2)
Clavariadelphus (1/2)
Pterulaceae (1/1)
Lentaria (1/1)
HERICIALES (5/6)
Auriscalpiaceae (1/1)
Gloiodon (1)
Clavicoronaceae (1/1)
Clavicorona (1)
Gloeocystidiellaceae (2/3)
Gloeocystidiellum (2), Vesiculomyces (1)
Hericiaceae (1/1)
Hericium (1)
HYMENOCHAETALES (6/18)
Coltriciaceae (1/1)
Coltricia (1)
Hymenochaetaceae (1/2)
Hymenochaete (2)
Inonotaceae (3/4)
Inocutis (1), Inonotus (2), Onnia (1)
Phellinaceae (1/11)
Phellinus (11)
HYPHODERMATALES (16/29)
Bjerkanderaceae (3/3)
Bjerkandera (1), Ceriporiopsis (1), Hapalopilus (1)
Amphinema (1), Antrodiella (1), Diplomitoporus
Chaetoporellaceae (5/13)
(1), Hyphodontia (4), Skeletocutis (6)
68
Îêîí÷àíèå òàáë. 1
Ïîðÿäêè, ñåìåéñòâà
Ðîäû (÷èñëî âèäîâ)
(÷èñëî ðîäîâ / ÷èñëî âèäîâ)
Cystostereaceae (2/2)
Cystostereum (1), Fibricium (1)
Basidioradulum (1), Hyphoderma (1),
Hyphodermataceae (3/3)
Hypochnicium (1)
Steccherinaceae (3/8)
Irpex (1), Steccherinum (4), Trichaptum (3)
LACHNOCLADIALES (2/2)
Lachnocladiaceae (2/2)
Dichostereum (1), Vararia (1)
PERENNIPORIALES (1/1)
Perenniporiaceae (1/1)
Perenniporia (1)
PHANEROCHAETALES (3/6)
Phanerochaetaceae (1/3)
Phanerochaete (3)
Rigidoporaceae (2/3)
Climacocystis (1), Oxyporus (2)
POLYPORALES (1/1)
Polyporaceae (1/1)
Polyporus (1)
SCHIZOPHYLLALES (5/9)
Chondrostereum (1), Gloeoporus (2), Mycoacia (1),
Schizophyllaceae (5/9)
Phlebia (4), Punctularia (1)
STEREALES (5/6)
Chaetodermataceae (2/2)
Crustoderma (1), Veluticeps (1)
Cylindrobasidiaceae (1/1)
Cylindrobasidium (1)
Peniophoraceae (2/3)
Peniophora (1), Stereum (2)
XENASMATALES (2/2)
Tubulicrinaceae (1/1)
Tubulicrinis (1)
Xenasmataceae (1/1)
Phlebiella (1)
Èòîãî: 17 ïîðÿäêîâ, 35 ñåìåéñòâ, 69 ðîäîâ, 120 âèäîâ
Îäíèì èç îñíîâíûõ ôàêòîðîâ, îïðåäåëÿþùèõ íàëè÷èå è ñìåíó
âèäîâ àôèëëîôîðîâûõ ãðèáîâ â áèîãåîöåíîçàõ, ÿâëÿåòñÿ ñóáñòðàò.
Îñíîâíàÿ ÷àñòü àôèëëîôîðîâûõ ìàêðîìèöåòîâ çàêàçíèêà îòíîñèòñÿ
ê êñèëîòðîôàì, ò. å. îñíîâíûì ñóáñòðàòîì äëÿ íèõ ÿâëÿåòñÿ äðåâåñèíà â ðàçëè÷íûõ åå ñîñòîÿíèÿõ (æèâîå äåðåâî, ñóõîñòîé, âàëåæ è îòïàä). Êàê ïðàâèëî, óçêîñïåöèàëèçèðîâàííûõ è âñåÿäíûõ âèäîâ íåìíîãî, áîëüøèíñòâî àôèëëîôîðîâûõ ãðèáîâ ïðèóðî÷åíî ê îïðåäåëåííûì ãðóïïàì ïîðîä (õâîéíûì èëè ëèñòâåííûì), ïðè÷åì ïðåäïî÷òåíèå îêàçûâàåòñÿ îäíîìó-äâóì õîçÿåâàì. Èç 117 âèäîâ, îòìå÷åííûõ
íà äðåâåñèíå, øåñòü ìîæíî îòíåñòè ê ãðóïïå âñåÿäíûõ (Amphinema
byssoides, Antrodia xantha, Coniophora arida, C. olivacea, Fomitopsis
69
pinicola è Skeletocutis odora). Îíè áûëè íàéäåíû íà äðåâåñèíå êàê
ëèñòâåííûõ, òàê è õâîéíûõ âèäîâ äåðåâüåâ (òàáë. 2). 62 âèäà (53%)
ñâÿçàíî òîëüêî ñ äðåâåñèíîé ëèñòâåííûõ äåðåâüåâ; íåñêîëüêî ìåíüøåå ÷èñëî — 49 âèäîâ (42%) — îòìå÷åíî èñêëþ÷èòåëüíî íà õâîéíûõ ïîðîäàõ.
Ìàêñèìàëüíîå ÷èñëî âèäîâ ãðèáîâ ñâÿçàíî ñ îñíîâíûìè ëåñîîáðàçóþùèìè ïîðîäàìè, òàêèìè êàê åëü (Picea obovata), îñèíà (Populus
tremula) è áåðåçà (Betula spp.). Íàèáîëüøåå ÷èñëî àôèëëîôîðîâûõ ãðèáîâ áûëî îòìå÷åíî íà åëè — 51 âèä. Íåñêîëüêî ìåíüøå èõ íàéäåíî
íà îñèíå è áåðåçå — 39 è 26 âèäîâ ñîîòâåòñòâåííî (òàáë. 2). Òàêæå
ñëåäóåò îòìåòèòü, ÷òî äîâîëüíî áîëüøîå ÷èñëî âèäîâ (24) áûëî çàðåãèñòðèðîâàíî íà èâàõ (Salix spð.), êîòîðûå îáû÷íû â ðàñòèòåëüíûõ
ñîîáùåñòâàõ, ôîðìèðóþùèõñÿ ïî áåðåãàì ðåêè è ñòàðèö. ×èñëî âèäîâ, îòìå÷åííûõ íà äðóãèõ äðåâåñíûõ ñóáñòðàòàõ, íåçíà÷èòåëüíî.
Íàèáîëüøåé ñïåöèôè÷íîñòüþ âèäîâîãî ñîñòàâà àôèëëîôîðîâûõ
ìàêðîìèöåòîâ îòëè÷àåòñÿ åëü, íà äðåâåñèíå êîòîðîé çàôèêñèðîâàíî
35 âèäîâ, íå íàéäåííûõ íà äðóãèõ ïîðîäàõ (Amylocystis lapponica,
Climacocystis borealis, Gloeophyllum odoratum, Gloeoporus taxicola,
Leptoporus mollis, Peniophora pithya, Postia ceriflua, Skeletocutis
papyracea, Veluticeps abietina). Äëÿ îñòàëüíûõ õâîéíûõ ïîðîä ñïåöèôè÷íîñòü êðàéíå íèçêàÿ. Èç ëèñòâåííûõ ïîðîä íàèáîëüøåé âèäîâîé
ñïåöèôè÷íîñòüþ îáëàäàþò îñèíà — 18 âèäîâ (äîìèíàíòû — Ceriporiopsis resinascens, Ganoderma applanatum, Hyphodontia paradoxa,
Lentaria mucida, Phellinus tremulae, Punctularia strigosozonata,
Trametes ochracea) è áåðåçà — 10 âèäîâ (äîìèíàíòû — Antrodiella
semisupina, Hapalopilus rutilans, Hyphodontia barba-jovis, Piptoporus
betulinus, Trichaptum pargamenum), íå îòìå÷åííûõ íà äðóãèõ ïîðîäàõ.
Íà ïëîäîâûõ òåëàõ äðóãèõ òðóòîâèêîâ çàðåãèñòðèðîâàíî ÷åòûðå âèäà — Phlebia centrifuga, Skeletocutis carneogrisea, Steccherinum ochraceum è S. pseudozilingianum. Òðè âèäà (Clavariadelphus ligula, C. pistillaris è Coltricia perennis) áûëè íàéäåíû íà ïî÷âå.
Äëÿ 115 âèäîâ ïî ëèòåðàòóðíûì äàííûì áûë óñòàíîâëåí òèï ãíèëè. 96 èç íèõ (83.5%) âûçûâàþò áåëóþ ãíèëü, à 19 (16.5%) îòíîñÿòñÿ ê ãðèáàì áóðîé ãíèëè. Ïîëó÷åííûå ðåçóëüòàòû ïðàêòè÷åñêè ñîâïàäàþò ñ äàííûìè, ïîëó÷åííûìè ðàíåå äëÿ çàêàçíèêîâ, íàõîäÿùèõñÿ íà
òåððèòîðèè Ðåñïóáëèêè Êîìè (ðèñ.) â Óõòèíñêîì, Ñîñíîãîðñêîì (êîìïëåêñíûå çàêàçíèêè «×óòüèíñêèé» è «Ãàæàÿãñêèé») è Òðîèöêî-Ïå÷îðñêîì ðàéîíàõ (áîòàíè÷åñêèé çàêàçíèê «Ñîéâèíñêèé») (Êîñîëàïîâ,
2003, 2006). Ïðîöåíòíîå ñîîòíîøåíèå àôèëëîôîðîâûõ ãðèáîâ, âûçû-
70
Òàáëèöà 2
Ðàñïðåäåëåíèå àôèëëîôîðîâûõ ãðèáîâ çàêàçíèêà «Óíüèíñêèé»
ïî ðàçëè÷íûì ñóáñòðàòàì
Âèä
Amphinema byssoides
(Pers. : Fr.) J. Erikss.
Amylocystis lapponica (Romell)
Singer
Antrodia serialis (Fr.) Donk
A. sinuosa (Fr.) P. Karst.
A. xantha (Fr. : Fr.) Ryvarden
Antrodiella pallescens (Pilát)
Niemelä et Miettinen
Basidioradulum radula (Fr. : Fr.)
Nobles
Bjerkandera adusta (Willd. : Fr.)
P. Karst.
Ceraceomyces eludens
K. H. Larss.
Ceriporiopsis resinascens
(Romell) Domañski
Cerrena unicolor (Bull. : Fr.)
Murrill
Chondrostereum purpureum
(Pers. : Fr.) Pouzar
Clavariadelphus ligula
(Schaeff. : Fr.) Donk
C. pistillaris (L. : Fr.) Donk
Clavicorona pyxidata
(Pers. : Fr.) Doty
Climacocystis borealis (Fr.)
Kotl. et Pouzar
Coltricia perennis (L. : Fr.)
Murrill
Coniophora arida (Fr.) P. Karst.
C. olivacea (Pers. : Fr.) P. Karst.
Corticium roseum Pers.
Crustoderma dryinum (Berk. et
M. A. Curtis) Parmasto
Cylindrobasidium laeve
(Pers. : Fr.) Chamuris
1
2
3
+
4
+
Ñóáñòðàò
5
6
7
8
9
10
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
71
Ïðîäîëæåíèå òàáë. 2
Âèä
Cystostereum murrayi (Berk. et
M. A. Curtis) Pouzar
Cytidia salicina (Fr. : Fr.) Burt
Daedaleopsis confragosa
(Bolton : Fr.) J. Schröt.
D. septentrionalis (P. Karst.)
Niemelä
Datronia mollis (Summerf. : Fr.)
Donk
Dichostereum boreale Pouzar
Diplomitoporus lindbladii
(Berk.) Gilb. et Ryvarden
Fibricium rude (P. Karst.) Jülich
Fomes fomentarius (L. : Fr.)
J. J. Kickx
Fomitopsis pinicola (Sw. : Fr.)
P. Karst.
Fomitopsis rosea (Alb. et
Schwein. : Fr.) P. Karst.
Ganoderma applanatum (Pers.)
Pat.
Ganoderma lucidum (Curtis : Fr.)
P. Karst.
Gloeocystidiellum convolvens
(P. Karst.) Donk
G. leucoxanthum (Bres.) Boidin
Gloeophyllum odoratum
(Wulfen : Fr.) Imazeki
G. sepiarium (Wulfen : Fr.)
P. Karst.
Gloeoporus dichrous (Fr. : Fr.)
Bres.
G. taxicola (Pers. : Fr.) Gilb. et
Ryvarden
Gloiodon strigosus (Schwein. : Fr.)
P. Karst.
Hapalopilus rutilans (Pers. : Fr.)
P. Karst.
Hericium coralloides (Scop. : Fr.)
Pers.
72
1
2
3
4
Ñóáñòðàò
5
6
7
8
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
9
10
Ïðîäîëæåíèå òàáë. 2
Âèä
Hymenochaete cruenta (Pers. : Fr.)
Donk
H. tabacina (Fr.) Lév.
Hyphoderma setigerum (Fr.)
Donk
Hyphodontia barba-jovis (Fr.)
J. Erikss.
H. crustosa (Pers. : Fr.) J. Erikss.
H. paradoxa (Schrad. : Fr.)
E. Langer et Vesterholt
H. sambuci (Pers. : Fr.) J. Erikss.
Hypochnicium bombycinum
(Sommerf. : Fr.) J. Erikss.
Inocutis rheades (Pers.) Fiasson
et Niemelä
Inonotus obliquus (Pers. : Fr.)
Pilát
I. radiatus (Sowerby : Fr.)
P. Karst.
Irpex lacteus (Fr. : Fr.) Fr.
Lentaria mucida (Pers. : Fr.)
Corner
Lenzites betulina (L. : Fr.) Fr.
Leptoporus mollis (Pers. : Fr.)
Pilát
Mycoacia fuscoatra (Fr. : Fr.)
Donk
Onnia leporina (Fr.) H. Jahn
Oxyporus corticola (Fr.)
Ryvarden
O. populinus (Schumach. : Fr.)
Donk
Peniophora pithya (Pers.)
J. Erikss.
Perenniporia subacida (Peck)
Donk
Phanerochaete raduloides
J. Erikss. et Ryvarden
P. sanguinea (Fr.) Pouzar
1
2
3
4
Ñóáñòðàò
5
6
7
8
9
10
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
73
Ïðîäîëæåíèå òàáë. 2
Âèä
P. sordida (P. Karst.) J. Erikss. et
Ryvarden
Phellinus chrysoloma (Fr.) Donk
P. conchatus (Pers. : Fr.) Quél.
P. ferrugineofuscus (P. Karst.)
Bourdot et Galzin
P. igniarius (L. : Fr.) Quél.
P. laevigatus (Fr.) Bourdot et
Galzin
Phellinus nigricans (Fr.)
P. Karst.
P. nigrolimitatus (Romell)
Bourdot et Galzin
P. populicola Niemelä
P. punctatus (P. Karst.) Pilát
P. tremulae (Bondartsev)
Bondartsev et Borissov
P. viticola (Schwein. : Fr.) Donk
Phlebia centrifuga P. Karst.
P. radiata Fr.
P. rufa (Pers. : Fr.) M. P. Christ.
P. tremellosa (Schrad. : Fr.)
Burds. et Nakasone
Phlebiella sulphurea (Pers. : Fr.)
Ginns et Lefebvre
Piloderma bicolor (Peck) Jülich
P. byssinum (P. Karst.) Jülich
Piptoporus betulinus (Bull. : Fr.)
P. Karst.
Polyporus varius (Pers.) Fr.
Postia caesia (Schrad. : Fr.)
P. Karst.
P. ceriflua (Berk. et
M. A. Curtis) Jülich
P. guttulata (Peck) Jülich
P. stiptica (Pers. : Fr.) Jülich
P. tephroleuca (Fr.) Jülich
Punctularia strigosozonata
(Schwein.) P. H. B. Talbot
74
1
2
+
+
3
4
Ñóáñòðàò
5
6
7
8
9
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
10
Ïðîäîëæåíèå òàáë. 2
Âèä
1
+
Pycnoporellus fulgens (Fr.) Donk
Pycnoporus cinnabarinus
(Jacq. : Fr.) P. Karst.
Skeletocutis amorpha (Fr.) Kotl.
+
et Pouzar
S. biguttulata (Romell) Niemelä
S. carneogrisea A. David
+
S. odora (Sacc.) Ginns
+
S. papyracea A. David
+
S. subincarnata (Peck)
+
Domañski
Steccherinum fimbriatum
(Pers. : Fr.) J. Erikss.
S. nitidum (Pers. : Fr.) Vesterholt
S. ochraceum (Pers. : Fr.) Gray
S. pseudozilingianum (Parmasto)
Vesterholt
Stereum hirsutum (Willd. : Fr.)
Gray
S. sanguinolentum (Alb. et
+
Schwein. : Fr.) Fr.
Trametes hirsuta (Wulfen : Fr.)
Pilát
T. ochracea (Pers.) Gilb. et
Ryvarden
T. pubescens (Schumach. : Fr.)
Pilát
T. suaveolens (Fr.) Fr.
T. trogii Berk.
Trichaptum abietinum (Pers. : Fr.)
+
Ryvarden
T. fuscoviolaceum (Ehrenb. : Fr.)
+
Ryvarden
T. pargamenum (Fr.) G. Gunn.
Tubulicrinis gracillimus
(D. P. Rogers et H. S. Jacks.)
G. Gunn.
Vararia investiens (Schwein.)
+
P. Karst.
2
3
4
Ñóáñòðàò
5
6
7
8
9
10
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
75
Îêîí÷àíèå òàáë. 2
Âèä
Veluticeps abietina (Pers. : Fr.)
Hjortstam
Vesiculomyces citrinus (Pers.)
E. Hagstr.
1
2
3
4
Ñóáñòðàò
5
6
7
8
9
10
+
+
Ïðèìå÷àíèå. 1 — åëü, 2 — ïèõòà, 3 — êåäð, 4 — áåðåçà, 5 — îñèíà, 6 — èâà, 7 —
ðÿáèíà, 8 — ÷åðåìóõà, 9 — ñòàðûå ïëîäîâûå òåëà ìàêðîìèöåòîâ, 10 — ïî÷âà.
âàþùèõ ðàçëè÷íûå òèïû ãíèëè, òàêæå ïîäòâåðæäàåò, ÷òî èññëåäîâàííàÿ áèîòà òèïè÷íà äëÿ òàåæíîé çîíû.
 ïîñëåäíèå ãîäû ïðè èññëåäîâàíèè ñîñòîÿíèÿ ëàíäøàôòîâ áîëüøîå âíèìàíèå óäåëÿþò èíäèêàòîðíûì âèäàì ëèøàéíèêîâ, ãðèáîâ,
íàñåêîìûõ è äðóãèõ îðãàíèçìîâ, êîòîðûå ïîêàçûâàþò ñòåïåíü íàðóøåííîñòè ëåñíûõ ýêîñèñòåì (Kotiranta, Niemelä, 1996). Îñîáåííî ýòî
êàñàåòñÿ âèäîâ, êîòîðûå ñóùåñòâóþò òîëüêî â äåâñòâåííûõ è ñòàðîâîçðàñòíûõ ëåñàõ èëè ÿâëÿþòñÿ õàðàêòåðíûìè äëÿ íèõ. Ñðåäè àôèëëîôîðîâûõ ìàêðîìèöåòîâ, êîòîðûå áûëè íàéäåíû íà òåððèòîðèè çàêàçíèêà «Óíüèíñêèé», ïðèñóòñòâóþò èíäèêàòîðû äåâñòâåííûõ ëåñîâ:
Ðèñ. Ñîîòíîøåíèå òèïîâ ãíèëè, âûçûâàåìîé àôèëëîôîðîâûìè
ìàêðîìèöåòàìè, â çàêàçíèêàõ Ðåñïóáëèêè Êîìè.
76
Amylocystis lapponica, Cystostereum murrayi è Phlebia centrifuga. Êðîìå òîãî, áûëè âûÿâëåíû è íàèáîëåå çíà÷èìûå âèäû ñòàðîâîçðàñòíûõ
ëåñîâ: Crustoderma dryinum, Fomitopsis rosea, Gloeoporus taxicola,
Gloiodon strigosus, Leptoporus mollis, Perenniporia subacida, Phellinus
chrysoloma, P. ferrugineofuscus, P. nigrolimitatus, P. viticola, Postia
guttulata, Pycnoporellus fulgens è Skeletocutis odora, — êîòîðûå ñóùåñòâåííî ñòðàäàþò îò ïðàêòèêè âåäåíèÿ ëåñíîãî õîçÿéñòâà. Ìíîãèå èç
âûøåïåðå÷èñëåííûõ âèäîâ íà òåððèòîðèè çàêàçíèêà «Óíüèíñêèé»
âñòðå÷àëèñü äîâîëüíî ÷àñòî. Òàêèì îáðàçîì, ìîæíî çàêëþ÷èòü, ÷òî
âñå èññëåäîâàííûå ëåñíûå ìàññèâû íå èñïûòûâàþò çíà÷èòåëüíîãî
àíòðîïîãåííîãî âëèÿíèÿ. Ïî âñåé âèäèìîñòè, ýòî ñâÿçàíî ñ òåì, ÷òî
äàííàÿ òåððèòîðèÿ âõîäèò â ñîñòàâ áóôåðíîé çîíû Ïå÷îðî-Èëû÷ñêîãî çàïîâåäíèêà. Íà èññëåäîâàííîé òåððèòîðèè âûÿâëåíû òðè âèäà
(Clavariadelphus pistillaris, Ganoderma lucidum è Hericium coralloides),
êîòîðûå çàíåñåíû â Êðàñíóþ êíèãó Ðåñïóáëèêè Êîìè (1995) ñî ñòàòóñîì 3(R) — ðåäêèé âèä.
Òàêèì îáðàçîì, ïðîâåäåííûå èññëåäîâàíèÿ ïîçâîëèëè ïîëó÷èòü
íîâûå ñâåäåíèÿ î âèäîâîì ðàçíîîáðàçèè àôèëëîôîðîâûõ ãðèáîâ çàêàçíèêà «Óíüèíñêèé». Áîëüøèíñòâî íàéäåííûõ âèäîâ ãðèáîâ ÿâëÿþòñÿ øèðîêî ðàñïðîñòðàíåííûìè, à ìèêîáèîòà â öåëîì õàðàêòåðíà
äëÿ òàåæíîé çîíû. Èññëåäîâàííûå ëåñíûå ýêîòîïû èñïûòûâàþò ìèíèìàëüíîå âëèÿíèå àíòðîïîãåííîãî ôàêòîðà.
Ëèòåðàòóðà
Ê à ä à ñ ò ð îõðàíÿåìûõ ïðèðîäíûõ òåððèòîðèé Ðåñïóáëèêè Êîìè. ×. 1.
Ñûêòûâêàð, 1993. 190 ñ. — Ê î ñ î ë à ï î â Ä. À. Àôèëëîôîðîâûå ãðèáû çàêàçíèêà «Ñîéâèíñêèé» (Ðåñïóáëèêà Êîìè) // Àêòóàëüíûå ïðîáëåìû áèîëîãèè
è ýêîëîãèè: Ìàòåðèàëû äîêë. Õ ìîëîäåæ. íàó÷. êîíô. Ñûêòûâêàð, 2003.
Ñ. 112–113. — Ê î ñ î ë à ï î â Ä. À. Ðàçíîîáðàçèå àôèëëîôîðîèäíûõ ìàêðîìèöåòîâ çàêàçíèêà «×óòüèíñêèé» (Ðåñïóáëèêà Êîìè) // Àêòóàëüíûå ïðîáëåìû ðåãèîíàëüíîãî ýêîëîãè÷åñêîãî ìîíèòîðèíãà: íàó÷íûé è îáðàçîâàòåëüíûé
àñïåêòû: Ñá. ìàòåðèàëîâ Âñåðîñ. íàó÷. øê. (ã. Êèðîâ, 28–30 íîÿáðÿ 2006 ã.).
Âûï. 4. Êèðîâ, 2006. C. 430–431. — Ê ð à ñ í à ÿ êíèãà Ðåñïóáëèêè Êîìè.
Ìîñêâà; Ñûêòûâêàð, 1998. 528 ñ. — K o t i r a n t a H., N i e m e l ä T.
Uhanalaiset käävät Suomessa. Tonien, uudistettu painos. Helsinki, 1996. 184 p. —
N o r d i c macromycetes. Vol. 3: Heterobasidioid, aphyllophoroid and gasteromycetoid basidiomycetes / Eds. L. Hansen, H. Knudsen. Copenhagen, 1997.
445 p.
77
Â. Ì. Êîòêîâà
V. M. Kotkova
ÍÎÂÛÅ ÄÀÍÍÛÅ ÎÁ ÀÔÈËËÎÔÎÐÎÂÛÕ ÃÐÈÁÀÕ
ÎÎÏÒ ËÅÍÈÍÃÐÀÄÑÊÎÉ ÎÁËÀÑÒÈ. I. ÐÅÃÈÎÍÀËÜÍÛÉ
ÊÎÌÏËÅÊÑÍÛÉ ÇÀÊÀÇÍÈÊ «ÊÎÒÅËÜÑÊÈÉ»
NEW DATA ON APHYLLOPHORACEOUS FUNGI OF THE
PROTECTED AREAS OF THE LENINGRAD REGION.
I. KOTELSKY REGIONAL COMPLEX SANCTUARY
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ ñèñòåìàòèêè è ãåîãðàôèè ãðèáîâ
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2
[email protected]
Ñòàòüÿ íà÷èíàåò ñåðèþ ðàáîò îá àôèëëîôîðîâûõ ãðèáàõ ÎÎÏÒ Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè. Ñðåäè 106 âèäîâ, âûÿâëåííûõ íà òåððèòîðèè ðåãèîíàëüíîãî êîìïëåêñíîãî çàêàçíèêà «Êîòåëüñêèé», 4 âèäà îêàçàëèñü íîâûìè äëÿ îáëàñòè, à
Athelopsis subinconspicua — íîâûì äëÿ Ñåâåðî-Çàïàäà Ðîññèè. Íà òåððèòîðèè
çàêàçíèêà íàéäåíî 10 âèäîâ, âêëþ÷åííûõ â Êðàñíóþ êíèãó ïðèðîäû Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: àôèëëîôîðîâûå ãðèáû, ÐÊÇ «Êîòåëüñêèé», Ëåíèíãðàäñêàÿ
îáëàñòü, ÎÎÏÒ.
The paper provides a significant addition to data on aphyllophoraceous fungi of
the protected areas of the Leningrad Region. Among 106 species of aphyllophoraceous
fungi collected in Kotelsky Regional Complex Sanctuary, 4 species are new for the
region and Athelopsis subinconspicua — new for North-West of Russia. The new
localities of 10 species listed in Red Data Book of Leningrad Region were found.
Keywords: aphyllophoraceous fungi, Kotelsky Regional Complex Sanctuary,
Leningrad Region, protected areas.
Ñðåäè ñóùåñòâóþùèõ â íàñòîÿùåå âðåìÿ 56 îñîáî îõðàíÿåìûõ
ïðèðîäíûõ òåððèòîðèé (ÎÎÏÒ) Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè (Êðàñíàÿ…,
1999) ñâåäåíèÿ îá àôèëëîôîðîâûõ ãðèáàõ èìåþòñÿ òîëüêî äëÿ 14
ÎÎÏÒ. Îòíîñèòåëüíî ïîëíûå ñïèñêè îïóáëèêîâàíû ëèøü äëÿ Íèæíåñâèðñêîãî çàïîâåäíèêà (Çìèòðîâè÷, 1998), çàêàçíèêîâ «Áåðåçîâûå
îñòðîâà» (Êîòêîâà, 2007), «Âåïññêèé ëåñ» (Zmitrovich, 2003), «Âûáîðãñêèé» (Êîòêîâà, 2005), «Þíòîëîâñêèé» (Êîòêîâà è äð., 2005), ïàìÿòíèêîâ ïðèðîäû «Äóäåðãîôñêèå âûñîòû» (Êîòêîâà è äð., 2006), «Ïàðê
“Ñåðãèåâêà”» (Âëàñîâ, ×åðåïàíîâà, 2005), «Ðåêà Ðàãóøà» (Êîòêîâà,
2003) è äåíäðîëîãè÷åñêîãî ïàðêà «Îòðàäíîå» (Çìèòðîâè÷, Âàñèëüåâ,
2007). Îñíîâíîé öåëüþ ðàáîò äàííîé ñåðèè ÿâëÿåòñÿ âîñïîëíåíèå ïðîáåëà â íàøèõ çíàíèÿõ ïî ìèêîáèîòå ÎÎÏÒ Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè.
78
 ñåíòÿáðå 2005 ã. àâòîðîì áûëà ïðîâåäåíà ïåðâè÷íàÿ èíâåíòàðèçàöèÿ áèîòû àôèëëîôîðîâûõ ãðèáîâ ðåãèîíàëüíîãî êîìïëåêñíîãî
çàêàçíèêà «Êîòåëüñêèé», ðàñïîëîæåííîãî â Êèíãèñåïïñêîì ðàéîíå íà
òåððèòîðèè Ïðèìîðñêîé íèçìåííîñòè (Êðàñíàÿ…, 1999). Ëåñíàÿ ðàñòèòåëüíîñòü çàêàçíèêà, íàõîäÿùåãîñÿ â þæíîòàåæíîé ïîäçîíå, äîâîëüíî ðàçíîîáðàçíà, íî âñÿ ïîäâåðãàëàñü â òîé èëè èíîé ñòåïåíè
àíòðîïîãåííûì âîçäåéñòâèÿì (Î÷åðêè…, 1992). Èññëåäîâàíèÿ áèîòû àôèëëîôîðîâûõ ãðèáîâ ïðîâîäèëèñü ìàðøðóòíûì ìåòîäîì â ðàçëè÷íûõ ëåñàõ â îêðåñòíîñòè îç. Ãëóáîêîå è îç. Áàáèíñêîå. Ñâåäåíèÿ
î âñòðå÷àåìîñòè âèäîâ, õîðîøî ðàñïîçíàâàåìûõ â ïðèðîäå, çàíîñèëèñü â ñïèñîê íà îñíîâàíèè ïîëåâûõ íàáëþäåíèé, äëÿ ðÿäà âèäî⠗
ïîñëå èäåíòèôèêàöèè ñîáðàííîãî ìàòåðèàëà â ëàáîðàòîðíûõ óñëîâèÿõ. Êðîìå òîãî, áûëè îïðåäåëåíû îáðàçöû, ñîáðàííûå íà òåððèòîðèè
çàêàçíèêà Å. Ñ. Ïîïîâûì. Âñåãî áûëî âûÿâëåíî 106 âèäîâ àôèëëîôîðîâûõ ãðèáîâ, â òîì ÷èñëå 4 âèäà, íîâûõ äëÿ Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè, è 1 (Athelopsis subinconspicua) — íîâûé äëÿ Ñåâåðî-Çàïàäà
Ðîññèè. Áîëüøèíñòâî âûÿâëåííûõ âèäîâ îáû÷íû äëÿ õâîéíûõ è ñìåøàííûõ ëåñîâ òàåæíîé çîíû. Íà òåððèòîðèè çàêàçíèêà îòìå÷åíî 10
âèäîâ, âêëþ÷åííûõ â Êðàñíóþ êíèãó ïðèðîäû Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè (2000): Diplomitoporus lindbladii, Ganoderma lucidum, Gloeoporus
taxicola, Junghuhnia collabens, Leptoporus mollis, Mycoacia fuscoatra,
Pycnoporellus fulgens, Rigidoporus crocatus, Sistotrema confluens,
Skeletocutis lenis.
Íèæå ïðåäñòàâëåí àííîòèðîâàííûé ñïèñîê àôèëëîôîðîèäíûõ
ãðèáîâ, âûÿâëåííûõ íà òåððèòîðèè ÐÊÇ «Êîòåëüñêèé». Âñå âèäû
ðàñïîëîæåíû â àëôàâèòíîì ïîðÿäêå. Çâåçäî÷êîé (*) îòìå÷åíû âèäû,
âïåðâûå óêàçàííûå äëÿ Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè. Ïðè óêàçàíèè ìåñò
ñáîðà ïðèíÿòû ñëåäóþùèå îáîçíà÷åíèÿ: 1 — ñìåøàííûé ëåñ ê âîñòîêó îò îç. Ãëóáîêîå (59°40′54.5″ ñ. ø., 28°41′17.1″ â. ä.), 2 — åëüíèê ñ îñèíîé ÷åðíè÷íûé ê âîñòîêó îò îç. Ãëóáîêîå (59° 41′12.5″–
41′18.3″ ñ. ø., 28° 40′01″–40′24.5″ â. ä.), 3 — èâîâûå çàðîñëè ïî âîñòî÷íîìó áåðåãó îç. Áàáèíñêîå, 4 — ñîñíÿê ÷åðíè÷íûé ê âîñòîêó îò
îç. Áàáèíñêîå, 5 — ñåðîîëüøàíèêè ïî çàïàäíîìó áåðåãó îç. Ãëóáîêîå (59°41′12″ ñ. ø., 28°40′00″ â. ä.). Äëÿ âèäîâ, îáðàçöû êîòîðûõ
ãåðáàðèçèðîâàíû, ïðèâîäèòñÿ íîìåð îáðàçöà â Ìèêîëîãè÷åñêîì ãåðáàðèè ÁÈÍ ÐÀÍ (LE). Íåñîìíåííî, ÷òî ïðèâîäèìûé ñïèñîê íå ÿâëÿåòñÿ èñ÷åðïûâàþùèì, à ïðåäñòàâëÿåò ëèøü ïåðâûå ñâåäåíèÿ îá
àôèëëîôîðîâûõ ãðèáàõ äàííîé ÎÎÏÒ Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè.
79
Amphinema byssoides (Pers. : Fr.) J. Erikss. — 2: íà ãíèëîì âàëåæíîì
ñòâîëå áåðåçû; 4: íà ãíèëûõ ñòâîëàõ ñîñíû.
Amylocorticium subincarnatum (Peck) Pouzar — 2: íà ãíèëîì âàëåæíîì
ñòâîëå åëè (LE 242308).
Amylostereum laevigatum (Fr. : Fr.) Boidin — 4: íà âàëåæíîì ñòâîëå ìîææåâåëüíèêà (LE 242328).
Antrodia pulvinascens (Pilát) Niemelä — íà âàëåæíîì ñòâîëå îñèíû
(LE 242309, ñîáð. Å. Ñ. Ïîïîâ).
A. serialis (Fr.) Donk — 2: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ åëè; 4: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ ñîñíû.
A. sinuosa (Fr.) P. Karst. — 4: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ ñîñíû.
Antrodiella pallescens (Pilát) Niemelä et Miettinen — 1: íà âàëåæíîì ñòâîëå áåðåçû (LE 242351).
Asterodon ferruginosus Pat. — 2: íà ãíèëîì âàëåæíîì ñòâîëå åëè (LE 242352).
*Athelopsis subinconspicua (Litsch.) Jülich — 2: íà ãíèëûõ âàëåæíûõ
ñòâîëàõ åëè (LE 242366, LE 242367).
Basidioradulum radula (Fr.) Nobles — 2: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ áåðåçû.
Bjerkandera adusta (Willd. : Fr.) P. Karst. — 2, 5: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ
è ïíÿõ îñèíû è áåðåçû.
Botryobasidium subcoronatum (Höhn. et Litsch.) Donk — 2: íà âàëåæíûõ
ñòâîëàõ áåðåçû (LE 242323) è îñèíû.
Botryohypochnus isabellinus (Fr. : Fr.) J. Erikss. — 2: íà ãíèëûõ âàëåæíûõ ñòâîëàõ åëè; 4: íà âàëåæíîì ñòâîëå ñîñíû (LE 242332).
Cantharellus cibarius Fr. : Fr. — 1: íà ïî÷âå.
Chondrostereum purpureum (Pers. : Fr.) Pouzar — 1: íà âàëåæíîì ñòâîëå îñèíû.
Clavariadelphus ligula (Schaeff. : Fr.) Donk — 2: íà ïîäñòèëêå (LE 242339).
Climacocystis borealis (Fr.) Kotl. et Pouzar — 2: íà âàëåæíîì ñòâîëå åëè
(LE 242324).
Coltricia perennis (L. : Fr.) Murrill — 4: íà ïåñ÷àíîé ïî÷âå.
Conferticium ochraceum (Fr.) Hallenb. — 2: íà âàëåæíîì ñòâîëå åëè
(LE 242346).
Coniophora arida (Fr.) P. Karst. — 2: íà âàëåæíîì ñòâîëå åëè.
Corticium boreoroseum Boidin et Lanquetin — 4: íà âàëåæíûõ âåòî÷êàõ
åëè (LE 242353).
Cotylidia undulata (Fr.) P. Karst. — 1: íà ïî÷âå ñðåäè ìõîâ ó êîðíåé âàëåæíîé åëè (LE 242315).
Craterellus cornucopioides (L. : Fr.) Pers. — 1: íà ïî÷âå (LE 242350).
Cytidia salicina (Fr. : Fr.) Burt — 3: íà ñóõèõ âåòâÿõ èâû (LE 242347).
Daedaleopsis confragosa (Bolton : Fr.) J. Schröt. — 2, 3: íà âàëåæíûõ è
ñóõîñòîéíûõ ñòâîëàõ èâû.
Datronia mollis (Sommerf. : Fr.) Donk — 2: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ îñèíû
è èâû êîçüåé.
80
Diplomitoporus lindbladii (Berk.) Gilb. et Ryvarden — 2: íà âàëåæíîì
ñòâîëå åëè (LE 242354).
*Fibroporia norrlandica (Berglund et Ryvarden) Niemelä — 1: íà âàëåæíîì ñòâîëå ëèñòâåííîãî äåðåâà (LE 257497).
Fomes fomentarius (L. : Fr.) Fr. — 1, 2: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ áåðåçû.
Fomitopsis pinicola (Sw. : Fr.) P. Karst. — 1, 2, 4: íà ñóõîñòîéíûõ è âàëåæíûõ ñòâîëàõ åëè, ñîñíû è áåðåçû.
F. rosea (Alb. et Schwein. : Fr.) P. Karst. — íà âàëåæíîì ñòâîëå åëè (LE 242326,
ñîáð. Å. Ñ. Ïîïîâ).
Ganoderma lipsiense (Batsch) G. F. Atk. — 2: íà âàëåæíîì ñòâîëå îñèíû;
5: íà ïíå îëüõè.
G. lucidum (M. A. Curtis : Fr.) P. Karst. — 5: íà ïíå îëüõè (LE 242312).
Gloeophyllum abietinum (Bull. : Fr.) P. Karst. — 2: íà âàëåæíîì ñòâîëå
åëè (LE 242307).
G. sepiarium (Wulfen : Fr.) P. Karst. — 2: íà åëîâûõ âàëåæíûõ ñòâîëàõ è
áðåâíàõ; 4: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ ñîñíû.
Gloeoporus dichrous (Fr. : Fr.) Bres. — 3: íà ñóõîñòîéíûõ âåòâÿõ èâû.
G. taxicola (Pers. : Fr.) Gilb. et Ryvarden — 2: íà âàëåæíîì ñòâîëå ñîñíû
(LE 242360).
Hapalopilus rutilans (Pers. : Fr.) P. Karst. — 1: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ áåðåçû è åëè.
Henningsomyces candidus (Pers. : Fr.) Kuntze — 5: íà âàëåæíîì ñòâîëå
ëèñòâåííîãî äåðåâà (LE 242337).
Heterobasidion annosum (Fr.) Bref. — 2: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ åëè; íà ïíå
õâîéíîãî äåðåâà (LE 242325, ñîáð. Å. Ñ. Ïîïîâ); 5: íà êîðíÿõ åëè è ïðè îñíîâàíèè ñóõîñòîéíîãî ñòâîëà îëüõè.
Hydnellum ferrugineum (Fr. : Fr.) P. Karst. — 4: íà ïî÷âå.
Hymenochaete tabacina (Fr.) Lév. — 1: íà ñóõèõ âåòâÿõ ëåùèíû; 2, 3: íà
ñóõèõ âåòâÿõ èâû.
Hyphoderma argillaceum (Bres.) Donk — 2: íà ãíèëîì âàëåæå åëè; 5: íà
ãíèëîì âàëåæíîì ñòâîëå ëèñòâåííîãî äåðåâà (LE 242355).
H. roseocremeum (Bres.) Donk — 3: íà âàëåæíîé âåòâè èâû (LE 242343).
Hyphodontia breviseta (P. Karst.) J. Erikss. — 2: íà ãíèëûõ âàëåæíûõ ñòâîëàõ åëè (LE 242365).
*H. nespori (Bres.) J. Erikss. et Hjortstam — 2: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ åëè
(LE 242305, LE 242345).
H. pallidula (Bres.) J. Erikss. — 2: íà ãíèëîì âàëåæíîì ñòâîëå åëè (LE 242344).
H. sambuci (Pers. : Fr.) J. Erikss. — 2: íà âàëåæíîì ñòâîëå îñèíû (LE 242319).
Hypochnicium bombycinum (Sommerf. : Fr.) J. Erikss. — 3: íà âàëåæíîé
âåòâè èâû (LE 242340).
Inonotus obliquus (Pers. : Fr.) Pilát — 1: íà æèâûõ è ñóõîñòîéíûõ ñòâîëàõ áåðåçû.
I. radiatus (Sowerby : Fr.) P. Karst. — 2, 5: íà ñóõîñòîéíûõ ñòâîëàõ îëüõè.
81
Ischnoderma benzoinum (Wahlenb. : Fr.) P. Karst. — íà ïíå åëè (LE 242320,
ñîáð. Å. Ñ. Ïîïîâ).
Junghuhnia collabens (Fr.) Ryvarden — 2: íà âàëåæíîì ñòâîëå åëè
(LE 242306).
Laetiporus sulphureus (Bull. : Fr.) Murrill — 2: íà âàëåæíîì ñòâîëå îñèíû.
Laxitextum bicolor (Pers. : Fr.) Lentz — íà âàëåæíîì ñòâîëå áåðåçû
(LE 242335, ñîáð. Å. Ñ. Ïîïîâ).
Lenzites betulina (L. : Fr.) Fr. — 1: íà âàëåæíîì ñòâîëå áåðåçû.
Leptoporus mollis (Pers. : Fr.) Pilát — 2: íà âàëåæíîì ñòâîëå åëè
(LE 242356).
Mycoacia fuscoatra (Fr. : Fr.) Donk — 1: íà âàëåæíîì ñòâîëå áåðåçû
(LE 242314).
Oligoporus lacteus (Fr.) Gilb. et Ryvarden — 1, 2: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ
áåðåçû.
O. stipticus (Pers.: Fr.) Gilb. et Ryvarden — 4: íà âàëåæíîì ñòâîëå ñîñíû.
O. tephroleucus (Fr.) Gilb. et Ryvarden — 2: íà âàëåæíîì ñòâîëå åëè.
Onnia leporina (Fr.) H. Jahn — 2: íà âàëåæíîì ñòâîëå åëè (LE 242338).
Oxyporus populinus (Schumach. : Fr.) Donk — 4: íà ñòâîëå æèâîé áåðåçû (LE 242329); 2: íà ñòâîëàõ æèâûõ ðÿáèí; 5: íà æèâîì êëåíå.
Phellinus alni (Bondartsev) Parmasto — 2, 5: íà æèâûõ ñòâîëàõ îëüõè.
P. ferrugineofuscus (P. Karst.) Bourdot et Galzin — 2: íà âàëåæíîì ñòâîëå åëè (LE 242311).
P. igniarius (L. : Fr.) Quél. — 1: íà æèâûõ è ñóõîñòîéíûõ ñòâîëàõ áåðåçû.
P. punctatus (P. Karst.) Pilát — 1, 2, 3: íà âàëåæíûõ âåòâÿõ èâû è ÷åðåìóõè.
P. tremulae (Bondartsev) Bondartsev et Borissov — 1, 2: íà æèâûõ ñòâîëàõ îñèíû.
Phellodon niger (Fr. : Fr.) P. Karst. — 4: íà ïî÷âå (LE 242304).
Piloderma fallax (Lib.) Stalpers — 1: íà ãíèëûõ âàëåæíûõ ñòâîëàõ áåðåçû.
Piptoporus betulinus (Bull. : Fr.) P. Karst. — 2: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ áåðåçû.
Polyporus melanopus Fr. — íà âàëåæå ëèñòâåííîãî äåðåâà (LE 242313,
ñîáð. Å. Ñ. Ïîïîâ).
Pycnoporellus fulgens (Fr.) Donk — 2: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ åëè (LE 242357).
Pycnoporus cinnabarinus (Jacq. : Fr.) P. Karst. — 1: íà âàëåæíîì ñòâîëå
áåðåçû.
Ramaria apiculata (Fr. : Fr.) Donk — 3: íà ãíèëîì âàëåæíîì ñòâîëå ñîñíû (LE 242333).
*R. testaceoflava (Bres.) Corner — 4: íà ïî÷âå ñðåäè ìõîâ (LE 242364).
Resinicium bicolor (Alb. et Schwein. : Fr.) Parmasto — 2: íà âàëåæíûõ
ñòâîëàõ áåðåçû (LE 242331) è åëè (LE 242361); 4: íà ãíèëûõ âàëåæíûõ ñòâîëàõ ñîñíû.
R. pinicola (J. Erikss.) J. Erikss. et Hjortstam — 4: íà âàëåæíîì ñòâîëå ñîñíû (LE 242330).
82
Rhodonia placenta (Fr.) Niemelä, K. H. Larss. et Schigel — 4: íà âàëåæíîì ñòâîëå ñîñíû.
Rigidoporus crocatus (Pat.) Ryvarden — 2: íà âàëåæíîì ñòâîëå áåðåçû
(LE 242323).
Schizophyllum commune Fr. : Fr. — 1: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ áåðåçû è îñèíû; 4: íà âàëåæå ñîñíû.
Schizopora paradoxa (Schrad. : Fr.) Donk — 1, 2, 3: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ áåðåçû, èâû è îñèíû.
Scopuloides hydnoides (Cooke et Massee) Hjortstam et Ryvarden — 1: íà
ãíèëîì âàëåæíîì ñòâîëèêå ëåùèíû (LE 242321); 3: íà âàëåæíîé âåòâè èâû
(LE 242341); 5: íà âàëåæå ëèñòâåííîãî äåðåâà.
Sistotrema confluens Pers. : Fr. — íà ïî÷âå (LE 242318, ñîáð. Å. Ñ. Ïîïîâ).
Skeletocutis amorpha (Fr. : Fr.) Kotl. et Pouzar — 4: íà ãíèëîì âàëåæíîì
ñòâîëå ñîñíû (LE 242334).
S. brevispora Niemelä — 2: íà ïëîäîâûõ òåëàõ Phellinus ferrugineofuscus
íà âàëåæíîì ñòâîëå åëè (LE 242322).
S. lenis (P. Karst.) Niemelä — 2: íà âàëåæíîì ñòâîëå åëè (LE 242316).
S. nivea (Jungh.) Jean Keller — 1: íà ñóõîñòîéíîì ñòâîëå áåðåçû (LE 242321).
S. papyracea A. David — 2: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ ñîñíû (LE 242359) è
åëè (LE 242363).
Steccherinum fimbriatum (Pers. : Fr.) J. Erikss. — 1: íà ãíèëîì âàëåæíîì
ñòâîëèêå ëåùèíû (LE 242321) è áåðåçû.
Stereum hirsutum (Willd. : Fr.) Gray — 1, 2: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ áåðåçû.
S. rugosum (Pers. : Fr.) Fr. — 5: íà ñóõîñòîéíûõ ñòâîëàõ îëüõè.
S. sanguinolentum (Alb. et Schwein. : Fr.) Fr. — 2, 4: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ åëè è ñîñíû.
S. subtomentosum Pouzar — 1: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ áåðåçû.
Subulicystidium longisporum (Pat.) Parmasto — 2: íà ãíèëîì âàëåæíîì
ñòâîëå îñèíû (LE 242358).
Thelephora palmata Scop. : Fr. — 2: íà ïî÷âå (LE 242310, ñîáð. Å. Ñ. Ïîïîâ).
T. terrestris Ehrh. : Fr. — 4: íà ïî÷âå è íà âàëåæíûõ âåòî÷êàõ ñîñíû.
Tomentella badia (Link) Stalpers — 5: íà ãíèëîì âàëåæíîì ñòâîëå ëèñòâåííîãî äåðåâà (LE 242348).
*T. botryoides (Schwein.) Bourdot et Galzin — 5: íà âàëåæíîì ñòâîëå áåðåçû (LE 242349).
T. bryophila (Pers.) M. J. Larsen — 1: íà ãíèëûõ âàëåæíûõ ñòâîëàõ ëåùèíû (LE 242321) è áåðåçû (LE 242327).
Trametes hirsuta (Wulfen : Fr.) Pilát — 1: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ áåðåçû.
T. ochracea (Pers.) Gilb. et Ryvarden — 1, 2: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ îñèíû.
T. pubescens (Schumach. : Fr.) Pilát — 1: íà âàëåæíîì ñòâîëå îñèíû.
T. trogii Berk. — 3: íà âàëåæíîì ñòâîëå èâû (LE 242342).
Trechispora farinacea (Pers. : Fr.) Liberta — 1: íà ãíèëîì âàëåæíîì ñòâîëèêå ëåùèíû (LE 242317).
83
Trichaptum abietinum (Dicks. : Fr.) Ryvarden — 1, 2: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ åëè; 4: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ ñîñíû.
T. fuscoviolaceum (Ehrenb. : Fr.) Ryvarden — 4: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ ñîñíû.
T. pargamenum (Fr.) G. Cunn. — 1: íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ áåðåçû.
Tubulicrinis calothrix (Pat.) Donk — 2: íà ãíèëîì âàëåæíîì ñòâîëå åëè
(LE 242336).
Ðàáîòà âûïîëíåíà ïðè ôèíàíñîâîé ïîääåðæêå Ñàíêò-Ïåòåðáóðãñêîãî íàó÷íîãî öåíòðà ÐÀÍ è ãðàíòà ÐÔÔÈ ¹ 06-04-49524. Àâòîð
ïðèçíàòåëåí Ã. Þ. Êîíå÷íîé çà îðãàíèçàöèþ ðàáîò ïî èçó÷åíèþ áèîòû çàêàçíèêà, Å. Ñ. Ïîïîâó çà ñáîð ðÿäà îáðàçöîâ, à òàêæå ïðîô.
Ò. Íèåìåëÿ çà ïîìîùü â îïðåäåëåíèè Fibroporia norrlandica.
Ëèòåðàòóðà
 ë à ñ î â Ä. Þ., ×åðåïàíîâà Í. Ï. Ãðèáû // Ïàðê «Ñåðãèåâêà» — êîìïëåêñíûé ïàìÿòíèê ïðèðîäû. ÑÏá., 2005. Ñ. 67–80. — Ç ì è ò ð î â è ÷ È. Â.
Ãðèáû Íèæíåñâèðñêîãî çàïîâåäíèêà. Âûï. 3. Ìàêðîìèöåòû (Heterobasidiomycetes; Aphyllophorales-I): Àííîòèðîâàííûå ñïèñêè âèäîâ. ÑÏá., 1999.
65 ñ. — Ç ì è ò ð î â è ÷ È. Â.,  à ñ è ë ü å â Í. Ï. Êñèëîòðîôíûå áàçèäèàëüíûå ãðèáû äåíäðîïèòîìíèêà íàó÷íî-îïûòíîé ñòàíöèè «Îòðàäíîå» (Ëåíèíãðàäñêàÿ îáë., Ðîññèÿ) // Áèîëîãè÷åñêîå ðàçíîîáðàçèå, èíòðîäóêöèÿ ðàñòåíèé:
Ìàòåðèàëû 4 ìåæäóíàð. íàó÷. êîíô. ÑÏá., 2007. Ñ. 261–264. — Ê î ò ê î â à Â. Ì. Àôèëëîôîðîâûå ãðèáû ïàìÿòíèêà ïðèðîäû «Ðåêà Ðàãóøà» è åãî îêðåñòíîñòåé (Ëåíèíãðàäñêàÿ îáëàñòü) // Ìèêîëîãèÿ è ôèòîïàòîëîãèÿ. 2003.
Ò. 37, âûï. 4. Ñ. 48–56. — Ê î ò ê î â à Â. Ì. Ïåðâûå ñâåäåíèÿ îá àôèëëîôîðîâûõ ãðèáàõ ðåãèîíàëüíîãî êîìïëåêñíîãî çàêàçíèêà «Âûáîðãñêèé» (Ëåíèíãðàäñêàÿ îáëàñòü) // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 39. ÑÏá.,
2005. Ñ. 134–139. — Ê î ò ê î â à Â. Ì. Àôèëëîôîðîèäíûå ãðèáû // Ïðèðîäíàÿ ñðåäà è áèîëîãè÷åñêîå ðàçíîîáðàçèå àðõèïåëàãà Áåðåçîâûå îñòðîâà (Ôèíñêèé çàëèâ) / Îòâ. ðåä. Í. Í. Öâ¸ëåâ. Ðåä. Å. À. Âîëêîâà, Å. À. Ãëàçêîâà,
Ã. À. Èñà÷åíêî, Â. Í. Õðàìöîâ. ÑÏá., 2007. Ñ. 259–270. — Ê î ò ê î â à Â. Ì.,
Ì î ð î ç î â à Î. Â., Ï î ï î â Å. Ñ. Ãðèáû (ìàêðîìèöåòû) // Þíòîëîâñêèé ðåãèîíàëüíûé êîìïëåêñíûé çàêàçíèê / Ðåä. Å. À. Âîëêîâà, Ã. À. Èñà÷åíêî,
Â. Í. Õðàìöîâ. ÑÏá., 2005. Ñ. 141–152. — Ê î ò ê î â à Â. Ì., Ì î ð î ç î â à Î. Â., Ï î ï î â Å. Ñ. Ìàêðîìèöåòû // Äóäåðãîôñêèå âûñîòû — êîìïëåêñíûé ïàìÿòíèê ïðèðîäû / Ðåä. Å. À. Âîëêîâà, Ã. À. Èñà÷åíêî, Â. Í. Õðàìöîâ.
ÑÏá., 2006. Ñ. 94–104. — Ê ð à ñ í à ÿ êíèãà ïðèðîäû Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè. Ò. 1. Îñîáî îõðàíÿåìûå ïðèðîäíûå òåððèòîðèè. ÑÏá., 1999. 352 ñ.; Ò. 2.
Ðàñòåíèÿ è ãðèáû. ÑÏá., 2000. 671 ñ. — Î ÷ å ð ê è ðàñòèòåëüíîñòè îñîáî îõðàíÿåìûõ ïðèðîäíûõ òåððèòîðèé Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè. ÑÏá., 1992. 253 ñ.
(Òð. ÁÈÍ ÐÀÍ, âûï. 5). — Z m i t r o v i c h I. V. Tremelloid, aphyllophoroid and
pleurotoid Basidiomycetes of Veps Plateau (Northwest Russia) // Karstenia. 2003.
Vol. 43. P. 13–36.
84
Â. Ì. Êîòêîâà
V. M. Kotkova
ÏÅÐÂÀß ÍÀÕÎÄÊÀ HYDNELLUM GEOGENIUM
(THELEPHORALES) Â ÐÎÑÑÈÈ
THE FIRST RECORD OF HYDNELLUM GEOGENIUM
(THELEPHORALES) IN RUSSIA
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ ñèñòåìàòèêè è ãåîãðàôèè ãðèáîâ
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2
[email protected]
 ðåçóëüòàòå èçó÷åíèÿ êîëëåêöèè òåëåôîðîèäíûõ ãðèáîâ, ñîáðàííîé íà î. Êóíàøèð (Ñàõàëèíñêàÿ îáë.), âûÿâëåí íîâûé äëÿ ìèêîáèîòû Ðîññèè âèä —
Hydnellum geogenium (Fr.) Banker.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: ìèêîáèîòà, Ðîññèÿ, Ñàõàëèíñêàÿ îáë., Thelephorales.
As a result of a study of the Thelephorales specimens from Kunashir Island
(Sakhalin Region), a new species for Russia — Hydnellum geogenium (Fr.) Banker —
was found.
Keywords: mycobiota, Russia, Sakhalin Region, Thelephorales.
Ïðè èçó÷åíèè îáðàçöîâ òåëåôîðîèäíûõ ãðèáîâ, ñîáðàííûõ ðàíåå
ñïåöèàëèñòàìè â ðåãèîíàõ Ðîññèè, áûë îáíàðóæåí íîâûé äëÿ îòå÷åñòâåííîé ìèêîáèîòû âèä Hydnellum geogenium (Fr.) Banker.  íàñòîÿùåå âðåìÿ â ìèðå èçâåñòíî 38 ïðåäñòàâèòåëåé ðîäà Hydnellum
P. Karst. (Kirk et al., 2001), à íà òåððèòîðèè Ðîññèè ðàíåå áûëî âûÿâëåíî âñåãî 8 âèäîâ (Êîòêîâà, 2005; Kotkova, 2007): H. aurantiacum
(Batsch : Fr.) P. Karst., H. caeruleum (Hornem.) P. Karst., H. compactum
(Pers. : Fr.) P. Karst., H. concrescens (Pers. : Fr.) Banker, H. ferrugineum
(Fr. : Fr.) P. Karst., H. peckii Banker, H. scrobiculatum (Fr.) P. Karst.,
H. suaveolens (Scop. : Fr.) P. Karst. Âèäû ðîäà õàðàêòåðèçóþòñÿ îäíîëåòíèìè áàçèäèîìàìè ñ öåíòðàëüíîé èëè ýêñöåíòðè÷åñêîé íîæêîé è
øèïîâèäíûì ãèìåíîôîðîì, ñ áóðîâàòûìè áîðîäàâ÷àòûìè èëè øèïîâàòûìè ñïîðàìè, äàþùèìè áóðûé ñïîðîâûé ïîðîøîê. Íèæå ïðèâîäèòñÿ îïèñàíèå íîâîãî äëÿ ìèêîáèîòû Ðîññèè âèäà äàííîãî ðîäà,
ñîñòàâëåííîå íà îñíîâàíèè èìåþùåãîñÿ ìàòåðèàëà è ñîîòâåòñòâóþùåå ïðèâîäèìûì â ñîâðåìåííûõ îïðåäåëèòåëÿõ (Baird, 1986; Nordic
macromycetes, 1997).
Hydnellum geogenium (Fr.) Banker, 1913, Mycologia, 5: 204. —
Hydnum geogenium Fr., 1852, Öfvers. Kongl. Vetensk.-Akad. Förh.: 9. —
85
Calodon geogenium (Fr.) P. Karst., 1881, Rev. Mycol., Toulouse, 3
(9): 20. — Hydnum sulphureum Kalchbr., 1865, Math. Termeszettud.
Közlem. 3: 224. — Calodon sulphureus (Kalchbr.) Quél., 1888, Fl.
Mycol.: 443. — Hydnum sulphureum Saut., 1869, Hedwigia, 8: 40. —
Hydnum citrinum Saut., 1869, Hedwigia, 8: 40.
Áàçèäèîìû îäíîëåòíèå, îäèíî÷íûå ëèáî ñðîñøèåñÿ ñ ñîñåäíèìè
áàçèäèîìàìè, ñ öåíòðàëüíîé, ýêñöåíòðè÷åñêîé èëè áîêîâîé íîæêîé.
Øëÿïêè äî 3 ñì â äèàì., îáû÷íî ñëåãêà âîðîíêîâèäíûå, ðîçåòêîîáðàçíûå, èíîãäà ÷åðåïèò÷àòûå. Ïîâåðõíîñòü øëÿïêè ñëåãêà îïóøåííàÿ, ðàäèàëüíî-ìîðùèíèñòàÿ, çîíàëüíàÿ, ñëåãêà áóãîð÷àòàÿ, îò æåëòîâàòî-îëèâêîâîé äî îëèâêîâî-áóðîâàòîé, áîëåå æåëòîâàòàÿ ïî êðàþ.
Êðàé òîíêèé, îñòðûé. Ãèìåíîôîð øèïîâèäíûé. Øèïû äî 2 ìì äë.,
ñèëüíî íèçáåãàþùèå íà íîæêó, æåëòîâàòî-áóðîâàòûå. Íîæêà 0.5–
1.5 ñì äë., 0.2–0.8 ñì òîëù., ïðàêòè÷åñêè îäíîãî öâåòà ñî øëÿïêîé,
î÷åíü íå÷åòêî äèôôåðåíöèðîâàíà, ïðè îñíîâàíèè ñ îñòàòêàìè ïî÷âû
è ïîäñòèëêè, ÷àñòî ñ ÿðêî-æåëòûì ìèöåëèåì. Òêàíü îëèâêîâî-çåëåíîâàòàÿ, áåç çîí, ÷åðíåþùàÿ ïîä âîçäåéñòâèåì KÎÍ, â âûñóøåííîì
ñîñòîÿíèè áåç îñîáîãî çàïàõà è âêóñà.
Ãèôàëüíàÿ ñèñòåìà ìîíîìèòè÷åñêàÿ. Ãåíåðàòèâíûå ãèôû ñ ïðîñòûìè ïåðåãîðîäêàìè è êðóïíûìè ïðÿæêàìè, 2.5–5(6) ìêì â äèàì.
Áàçèäèè áóëàâîâèäíûå, áåç áàçàëüíîé ïðÿæêè, 20–30 × 4–5 ìêì, ñ 4
ñòåðèãìàìè, ñòåðèãìû 3–3.5 ìêì äë. Áàçèäèîñïîðû áóðîâàòûå, áóãîð÷àòûå, 4.5–5 × 3–3.5 ìêì.
Äîâîëüíî ðåäêèé âèä, âñòðå÷àþùèéñÿ òàêæå â õâîéíûõ ëåñàõ â
Åâðîïå è Ñåâåðíîé Àìåðèêå (Íèêîëàåâà, 1961; Baird, 1986), ïðåèìóùåñòâåííî â ãîðíûõ åëîâûõ ëåñàõ (Fungi…, 1986).  Ðîññèè áûë ñîáðàí íà êîðíÿõ åëè â ñìåøàííîì õâîéíî-øèðîêîëèñòâåííîì ëåñó.
Èçó÷åííûå îáðàçöû: Ñàõàëèíñêàÿ îáëàñòü, î. Êóíàøèð, 18.09.1989,
ñîáð. Ì. À. Áîíäàðöåâà, Ë. Ã. Ñâèù, îïð. Â. Ì. Êîòêîâà, LE 225512.
Âèä õîðîøî îïðåäåëÿåòñÿ ìàêðîñêîïè÷åñêè áëàãîäàðÿ íàëè÷èþ
õàðàêòåðíîé ñåðíî-æåëòîé îêðàñêè, ñîõðàíÿþùåéñÿ ó çðåëûõ îáðàçöîâ ïðåèìóùåñòâåííî ïî íèæíåìó êðàþ áàçèäèîìû.
Àâòîð âûðàæàåò ïðèçíàòåëüíîñòü ïðîô. Ì. À. Áîíäàðöåâîé è
Ë. Ã. Ñâèù çà ïðåäîñòàâëåííûå äëÿ èçó÷åíèÿ ìàòåðèàëû. Èññëåäîâàíèÿ âûïîëíåíû ïðè ïîääåðæêå ÐÔÔÈ (ïðîåêò ¹ 06-04-49524).
86
Ëèòåðàòóðà
Ê î ò ê î â à Â. Ì. Òåëåôîðîâûå ãðèáû (Thelephorales, Basidiomycetes) Ðîññèè: â÷åðà, ñåãîäíÿ, çàâòðà // Ãðèáû â ïðèðîäíûõ è àíòðîïîãåííûõ ýêîñèñòåìàõ: Òð. ìåæäóíàð. êîíô. ÑÏá., 2005. Ñ. 295–299. — Í è ê î ë à å â à Ò. Ë.
Åæîâèêîâûå ãðèáû // Ôëîðà ñïîðîâûõ ðàñòåíèé ÑÑÑÐ. Ò. 6. Ì.; Ë., 1961.
433 ñ. — B a i r d R. E. Study of the stipitate hydnums from the Southern
Appalachian Mountains — Genera: Bankera, Hydnellum, Phellodon, Sarcodon //
Biblioth. Mycol. 1986. Vol. 104. 156 p. — F u n g i of Switzerland. Vol. 2. 1986.
412 p. — K i r k P. M., C a n n o n P. F., D a v i d J. C., S t a l p e r s J. A.
Ainsworth and Bisby’s dictionary of the fungi. 9th ed. New York etc., 2001.
672 p. — K o t k o v a V. M. New data on distribution of the thelephoroid fungi
in Russia // XV Congress of European Mycologists: Abstracts. SPb., 2007. P. 129–
130. — N o r d i c macromycetes. Vol. 3: Heterobasidioid, aphyllophoroid and
gasteromycetoid basidiomycetes / Eds. L. Hansen, H. Knudsen. Copenhagen,
1997. 445 p.
87
À. Ï. Êîøåëåâà1
Í. Ï. Êóòàôüåâà2
A. P. Kosheleva
N. P. Kutafjeva
ÌÀÊÐÎÌÈÖÅÒÛ ÃÎÑÓÄÀÐÑÒÂÅÍÍÎÃÎ ÇÀÏÎÂÅÄÍÈÊÀ
«ÑÒÎËÁÛ» (1916–2005)
THE MACROMYCETES OF STOLBY STATE NATURE
RESERVE (1916–2005)
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ ñèñòåìàòèêè è ãåîãðàôèè ãðèáîâ
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2
[email protected]
2
Ñèáèðñêèé ãîñóäàðñòâåííûé òåõíîëîãè÷åñêèé óíèâåðñèòåò
660049, Êðàñíîÿðñê, ïð. Ìèðà, ä. 82
[email protected]
1
Ïðèâîäÿòñÿ ðåçóëüòàòû èññëåäîâàíèé áèîòû ìàêðîìèöåòîâ ñåâåðíîé è öåíòðàëüíîé ÷àñòåé çàïîâåäíèêà «Ñòîëáû» (Âîñòî÷íûé Ñàÿí, Êðàñíîÿðñêèé êðàé) â
èþëå — àâãóñòå 2003–2005 ãã. Àííîòèðîâàííûé ñïèñîê âêëþ÷àåò 200 âèäîâ ìàêðîìèöåòîâ èç 111 ðîäîâ. 103 âèäà ïðèâîäÿòñÿ âïåðâûå äëÿ çàïîâåäíèêà, 46 âèäî⠗ äëÿ Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ è 1 âèä [Clitopilus hobsonii (Berk. et Broome)
P. D. Orton] ÿâëÿåòñÿ íîâûì äëÿ Ðîññèè. 7 âèäîâ ââåäåíî â ÷èñòóþ êóëüòóðó è õðàíèòñÿ â Êîëëåêöèè êóëüòóð áàçèäèîìèöåòîâ ÁÈÍ ÐÀÍ (LE, BIN).
Êëþ÷åâûå ñëîâà: ìàêðîìèöåòû, Ñèáèðü, íîâûå íàõîäêè.
The species composition of macrofungi was investigated in the northern and central
parts of Stolby State Nature Reserve in the Eastern Sayan (Krasnoyarsk Territory) in
July — August 2003–2005. As a result of our research, we have revealed 103 macrofungi species new to the Reserve, 46 species new to the Krasnoyarsk Territory, and
one species [Clitopilus hobsonii (Berk. et Broome) P. D. Orton] new to Russia. In
total, 200 macrofungi species of 111 genera are recorded for Stolby State Nature
Reserve. Seven species are cultivated in pure cultures in the Laboratory of Biochemistry of Fungi (LE, BIN).
Keywords: macromycetes, Siberia, new records.
Îñíîâíàÿ öåëü íàñòîÿùåé ðàáîòû — îáîáùåíèå è àíàëèç ëèòåðàòóðíûõ èñòî÷íèêîâ, ïîñâÿùåííûõ áèîòå ìàêðîìèöåòîâ ãîñóäàðñòâåííîãî çàïîâåäíèêà «Ñòîëáû», îïóáëèêîâàííûõ ñ 1916 ïî 1982 ã. Êðîìå òîãî, àâòîðàìè ñòàòüè ïîëó÷åíû íîâûå îðèãèíàëüíûå äàííûå, ðàñøèðÿþùèå ïðåäñòàâëåíèÿ î ðàçíîîáðàçèè ìàêðîìèöåòîâ è èõ ðàñïðîñòðàíåíèè íå òîëüêî â çàïîâåäíèêå, íî â ñèáèðñêîì ðåãèîíå â
öåëîì.
Ãîñóäàðñòâåííûé çàïîâåäíèê «Ñòîëáû» îðãàíèçîâàí â 1925 ãîäó
è çàíèìàåò â íàñòîÿùåå âðåìÿ ïëîùàäü 47.2 ãà. Çàïîâåäíèê íàõîäèò-
88
ñÿ íà ñòûêå òðåõ áîòàíèêî-ãåîãðàôè÷åñêèõ ðàéîíîâ: Êðàñíîÿðñêîé
ëåñîñòåïè, ãîðíîé òàéãè Âîñòî÷íîãî Ñàÿíà è ïîäòàéãè Ñðåäíå-Ñèáèðñêîãî ïëîñêîãîðüÿ. Ñîãëàñíî ëåñîðàñòèòåëüíîìó ðàéîíèðîâàíèþ
Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ, òåððèòîðèÿ «Ñòîëáîâ» îòíîñèòñÿ ê Ìàíñêî-Êàíñêîìó îêðóãó ãîðíî-òàåæíûõ è ïîäãîëüöîâî-òàåæíûõ êåäðîâûõ ëåñîâ
(Òèïû ëåñîâ..., 1980). Ëåñà çàïîâåäíèêà ðàçäåëÿþòñÿ íà äâà âûñîòíûõ ïîÿñà: íèæíèé ïîÿñ ëèñòâåííî-ñâåòëîõâîéíûõ ðàçíîòðàâíûõ
ëåñîâ íèçêîãîðèé (ñîñíà, ëèñòâåííèöà, áåðåçà, îñèíà) è ñðåäíèé ïîÿñ
(80% îáùåé ïëîùàäè çàïîâåäíèêà) ñðåäíåãîðíîé òåìíîõâîéíîé òàéãè (ïèõòà, åëü, êåäð).
Ïëàíîìåðíîå èññëåäîâàíèå âèäîâîãî ñîñòàâà àôèëëîôîðîèäíûõ
ãðèáîâ íà òåððèòîðèè çàïîâåäíèêà íà÷àë ïåðâûé äèðåêòîð çàïîâåäíèêà «Ñòîëáû» — Àëåêñàíäð Ëåîïîëüäîâè÷ ßâîðñêèé (1916–1937 ãã.,
1947–1948 ãã.). Îí âûÿâèë 68 âèäîâ ãðèáîâ èç 31 ðîäà (ßâîðñêèé,
1968). Áóëüøàÿ ÷àñòü åãî ñáîðîâ õðàíèòñÿ â ãåðáàðèè Êðàñíîÿðñêîãî ãîñóäàðñòâåííîãî ïåäàãîãè÷åñêîãî óíèâåðñèòåòà, ÷àñòü îáðàçöîâ
íàõîäèòñÿ â ãåðáàðèè Áîòàíè÷åñêîãî èíñòèòóòà èì. Â. Ë. Êîìàðîâà
ÐÀÍ (LE).
Ñ 1969 ïî 1970 ã. Ò. À. Ïðîõíåíêî ïðîâîäèëà ðåêîãíîñöèðîâî÷íîå ëåñîïàòîëîãè÷åñêîå îáñëåäîâàíèå, îõâàòûâàþùåå ñëåäóþùèå
îáõîäû çàïîâåäíèêà: Âåðõíå-Ñëèçíåâî, Íèæíå-Ñëèçíåâî, Ðîåâî, Ëàëåòèíà, Êàøòàê, Êàëòàò, Ñûíæóë, Ìåäâåæêà, Èíæóë, Äîëãóøà, Áåðëû, Ìàñëÿíêà, Êàíäàëàê, — è ïîïîëíèëà ñïèñîê À. Ë. ßâîðñêîãî 24
âèäàìè àôèëëîôîðîèäíûõ ãðèáîâ, 5 âèäàìè ðæàâ÷èííûõ ãðèáîâ è 2
âèäàìè àñêîìèöåòîâ (Ïðîõíåíêî, 1975à, á). Ñ 1976 ïî 1982 ã. îíà
èçó÷àëà âèäîâîé ñîñòàâ è ýêîëîãèþ ìèêðîìèöåòî⠗ ïàòîãåíîâ äðåâåñíûõ ïîðîä èç îòäåëîâ Ascomycota (24 âèäà), Basidiomycota (20
âèäîâ) è Deuteromycota (47 âèäîâ), âûçûâàþùèõ çàáîëåâàíèÿ äðåâåñíûõ ïîðîä íà òåððèòîðèè çàïîâåäíèêà. Â ðåçóëüòàòå 5 ëåò ðàáîòû
Ò. À. Ïðîõíåíêî âûÿâèëà 91 âèä ãðèáîâ-ïàòîãåíîâ. Ñïèñîê âèäîâ
ìèêðîìèöåòîâ ïðèâîäèòñÿ â ðÿäå ðàáîò Ò. À. Ïðîõíåíêî (1977, 1980,
1982).
 ñåðåäèíå èþëÿ 1979 ã. È. À. Äóäêà ïðîâîäèëà îòáîð ïðîá ïåíû
è ïëåíêè â ðÿäå âîäîòîêîâ çàïîâåäíèêà ñ öåëüþ âûÿâëåíèÿ âîäíûõ
ãèôîìèöåòîâ.  ñåìè îáñëåäîâàííûõ ðåêàõ è ðó÷üÿõ áûëè îáíàðóæåíû êîíèäèè 20 âèäîâ âîäíûõ ãèôîìèöåòîâ, â òîì ÷èñëå 5 ðåäêèõ
(Äóäêà, 1982).
 íàèáîëåå ïîëíîì íà ñåãîäíÿøíèé äåíü ñïèñêå ìàêðîìèöåòîâ
Ì. È. Áåãëÿíîâîé «Ôëîðà àãàðèêîâûõ ãðèáîâ Þæíîé ÷àñòè Êðàñíî-
89
ÿðñêîãî êðàÿ» äëÿ òåððèòîðèè çàïîâåäíèêà ïðèâîäèòñÿ òîëüêî äâà
âèäà àãàðèêîèäíûõ ãðèáîâ (Áåãëÿíîâà, 1972à: 103). Â äðóãîé ðàáîòå
Áåãëÿíîâà (1972á) ïðèâîäèò åùå îäèí âèä ìàêðîìèöåòà, ñîáðàííûé
À. Ë. ßâîðñêèì è ðåäêèé äëÿ þãà Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ.
Íàøè èññëåäîâàíèÿ ïðîâîäèëèñü â 2003–2004 ãã. â îñíîâíîì â
ñåâåðíîé ÷àñòè çàïîâåäíèêà è â 2005 ã. — â öåíòðàëüíîé ÷àñòè çàïîâåäíèêà â ðàéîíå Êàëòàòà.  ðåçóëüòàòå îáðàáîòêè ìàòåðèàëà äîïîëíèòåëüíî áûëî âûÿâëåíî 103 âèäà ìàêðîìèöåòîâ, íîâûõ äëÿ çàïîâåäíèêà (25 âèäî⠗ àôèëëîôîðîèäíûå, 62 âèäà — àãàðèêîèäíûå,
7 âèäî⠗ ãåòåðîáàçèäèàëüíûå, 1 âèä — ãàñòåðîèäíûå ãðèáû è 5
âèäî⠗ àñêîìèöåòû), èç êîòîðûõ 46 âèäî⠗ íîâûå äëÿ Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ (â êîíñïåêòå îòìå÷åíû çâåçäî÷êîé — «*») è îäèí âèä
[Clitopilus hobsonii (Berk. et Broome) P. D. Orton] — íîâûé äëÿ Ðîññèè (îòìå÷åí âîñêëèöàòåëüíûì çíàêîì — «!»).  ëàáîðàòîðèè áèîõèìèè ãðèáîâ ÁÈÍ ÐÀÍ áûëè âûäåëåíû â ÷èñòóþ êóëüòóðó 7 âèäîâ
ìàêðîìèöåòîâ.
Òàêèì îáðàçîì, ê íàñòîÿùåìó âðåìåíè ðàçíûìè àâòîðàìè íà òåððèòîðèè çàïîâåäíèêà «Ñòîëáû» âûÿâëåíî 200 âèäîâ ìàêðîìèöåòîâ èç
111 ðîäîâ. Íî ýòî, íåñîìíåííî, ëèøü ìàëàÿ ÷àñòü áîãàòîãî âèäîâîãî ñîñòàâà ìàêðîìèöåòîâ çàïîâåäíèêà.
Äëÿ îïðåäåëåíèÿ èñïîëüçîâàëèñü ñòàíäàðòíûå ìåòîäèêè è ðÿä
îïðåäåëèòåëåé (Ïàðìàñòî, 1965; Ðàéòâèéð, 1967; Íåçäîéìèíîãî,
1996; Moser, 1983; Jülich, 1984; Nordic Macromycetes, 1992, 1997; è
äð.).
Íà äàííûé ìîìåíò ñèñòåìàòèêà âûñøèõ òàêñîíîâ ãðèáîâ, îñîáåííî àñêîìèöåòîâ, î÷åíü íåñòàáèëüíà, ïîýòîìó ìû îïóñòèëè íàäðîäîâóþ êëàññèôèêàöèþ è â àííîòèðîâàííîì ñïèñêå ðàñïîëîæèëè âèäû
ïî àëôàâèòó. Àâòîðû âèäîâ ïðèâîäÿòñÿ ïî Êèðêó è Àíñåëëó (Kirk,
Ansell, 1992). Íàðÿäó ñ ëàòèíñêèì íàçâàíèåì âèäà óêàçàíû åãî ñóáñòðàòû, ìåñòîîáèòàíèÿ, ìåñòîíàõîæäåíèÿ, äàòû ñáîðîâ, àâòîðû ñáîðîâ è îïðåäåëåíèÿ. Äëÿ îáðàçöîâ ãðèáîâ, õðàíÿùèõñÿ â ìèêîëîãè÷åñêîì ãåðáàðèè Áîòàíè÷åñêîãî èíñòèòóòà èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ ïðèâîäÿòñÿ ãåðáàðíûå íîìåðà (LE). Äëÿ îáðàçöîâ ãðèáîâ, èç êîòîðûõ
áûëà âûäåëåíà ÷èñòàÿ êóëüòóðà, ïðèâîäèòñÿ åå íîìåð â êîëëåêöèè
êóëüòóð LE BIN (Psurtseva et al., 2007).
Àñêîìèöåòû
Ascocoryne cylichnium (Tul.) Korf — íà ïíå, 08.09.1958, ñîáð. è îïð.
Ì. È. Áåãëÿíîâà.
90
Bisporella citrina (Batsch) Korf et S. E. Carp. — íà âàëåæå Betula pendula
è Populus tremula, 03.10.1947, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Chlorociboria aeruginosa (Oeder) Seaver ex C. S. Ramamurthi, Korf et
L. R. Batra — íà äðåâåñèíå Populus tremula, 29.10.1947, ñîáð. è îïð. Ì. È. Áåãëÿíîâà; íà âàëåæå Abies sibirica, áåðåã ðó÷. Ëàëåòèíà, 27.07.2004, ñîáð. è îïð.
À. Ï. Êîøåëåâà.
Gyromitra esculenta (Pers.) Fr. — íà âàëåæå, 07.06.1947, ñîáð. è îïð.
À. Ë. ßâîðñêèé.
Macropodia macropus (Pers.) Fuckel — íà ïîãðåáåííîé çàìøåëîé äðåâåñèíå, 02.08.2004, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
Peziza badia Pers. — íà ãíèëîì âàëåæå ó âîäû ãðóïïàìè, áåðåã ðó÷. Ëàëåòèíà, 13.07.2003, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà.
P. repanda Pers. — íà ãíèëîé äðåâåñèíå, 23.09.1957, ñîáð. è îïð.
Ì. È. Áåãëÿíîâà; ãðóïïîé íà ãíèëîì âàëåæå Populus tremula, îñèííèê ðàçíîòðàâíûé, 16.07.2003, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà.
*P. verrucosa Pers. — íà âàëåæå Populus tremula, 06.08.2003, ñîáð.
À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà.
*P. vesiculosa Bull. — íà ïî÷âå, áåðåã ðó÷. Ëàëåòèíà, 27.07.2004, ñîáð.
À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà.
Scutellinia lusatiae (Cooke) Kuntze — íà çàìøåëîé ïî÷âå ïî áåðåãó ðó÷.
Ëàëåòèíà, 04.10.1957, ñîáð. è îïð. Ì. È. Áåãëÿíîâà.
S. scutellata (L.) Lambotte — íà çàìøåëîé äðåâåñèíå, 20.08.1922, ñîáð.
è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Spathularia flavida Pers. — íà ïî÷âå, â ñîñíÿêå, 26.08.1924, ñîáð. è îïð.
À. Ë. ßâîðñêèé; ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ â îñíîâàíèè Populus tremula, 05.08.2003,
ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà.
S. clavata (Schaeff.) Sacc. — ñðåäè îïàäà õâîè â ñîñíÿêå îñî÷êîâî-ðàçíîòðàâíîì ñ ïîäðîñòîì ïèõòû è êåäðà, 25.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð.
Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà.
Àôèëëîôîðîâûå áàçèäèîìèöåòû
Aleurodiscus amorphus Rabenh. — íà Abies sibirica, ïèõòàðíèê êðóïíîòðàâíûé, Êàøòàê, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî; íà âàëåæå áåðåçû â ïèõòàðíèêå çåëåíîìîøíî-îñî÷êîâîì, 24.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð.
Â. Ô. Ìàëûøåâà.
Albatrellus cristatus (Schaeff.) Kotl. et Pouzar — íà Picea obovata, ñîáð.
è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
A. confluens (Alb. et Schwein.) Kotl. et Pouzar — íà ïî÷âå, ñîáð. è îïð.
À. Ë. ßâîðñêèé.
Anomoporia bombycina (Fr.) Pouzar — íà Picea obovata, åëüíèê êèñëè÷íî-çåëåíîìîøíûé, Èíæóë, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
91
Antrodia gossypium (Speg.) Ryvarden — íà Pinus sylvestris, ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, Äîëãóøà, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
À. serialis (Fr.) Donk — íà Larix sibirica è Populus tremula, ñîáð. è îïð.
À. Ë. ßâîðñêèé.
À. xantha (Fr.) Ryvarden — íà Pinus sylvestris, ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, Ñûíæóë, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
Auriscalpium vulgare Gray — íà ñîñíîâîé øèøêå, 30.07.2004; íà ñîñíîâîé øèøêå â ñîñíÿêå îñî÷êîâî-ðàçíîòðàâíîì ñ ïîäðîñòîì ïèõòû è êåäðà,
25.07.2005. Ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Bjerkandera adusta (Willd.) P. Karst. — íà Betula pendula, Populus tremula
è Abies sibirica, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
B. fumosa (Pers.) P. Karst. — íà Betula pendula, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Cantharellus cibarius Fr. — íà ïåøåõîäíîé òðîïå â ñìåøàííîì ëåñó,
25.07.2005, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Cerrena unicolor (Bull.) Murrill — íà Betula pendula è Salix sp., ñîáð. è
îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Chondrostereum purpureum (Pers.) Pouzar — íà Betula pendula, áåðåçíÿê
áðóñíè÷íûé, Ñòîëáèíñêèå áàðüåðû, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
*Clavariadelphus sachalinensis (S. Imai) Corner — íà âàëåæå õâîéíûõ
ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ â ïèõòîâî-êåäðîâîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó, 23.07.2005, ñîáð.
À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
*Clavicorona pyxidata (Pers.) Doty — íà âàëåæå Populus tremula, îäèíî÷íî, 05.08.2003; íà âàëåæå îñèíû â îñèííèêå êðóïíîòðàâíîì, 25.07.2005.
Ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
*Clavulina coralloides (L.) J. Schröt. — íà âàëåæå õâîéíûõ è ëèñòâåííûõ
â ïèõòàðíèêå ìîõîâî-îñî÷êîâî-ìåëêîòðàâíîì, 24.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
Coltricia perennis (L.) Murrill — íà ïî÷âå, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Daedaleopsis confragosa (Bolton) J. Schröt. — íà Salix caprea, Betula
pendula, Padus avium, Alnus glutinosa, Sorbus sibirica, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé; íà âàëåæå, 10.08.2003, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷.
×èñòàÿ êóëüòóðà ¹ 2068 â êîëëåêöèè êóëüòóð LE BIN.
*D. tricolor (Bull.) Bondartsev et Singer — íà æèâîé Padus avium, 27.07.2004,
ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷.
Datronia mollis (Sommerf.) Donk — íà Padus avium è Populus tremula,
ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
D. stereoides (Fr.) Ryvarden — íà Populus tremula, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Dichomitus squalens (P. Karst.) D. A. Reid — íà Larix sibirica è Populus
tremula, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Fomes fomentarius (L.) J. J. Kickx — íà Betula pendula, Populus tremula
è Abies sibirica, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
92
Fomitopsis cajanderi (P. Karst.) Kotl. et Pouzar — íà Larix sibirica, ñîáð.
è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
F. pinicola (Sw.) P. Karst. — íà Pinus sylvestris, Larix sibirica, Abies sibirica,
Picea obovata, Alnus glutinosa, Betula pendula, Populus tremula, ñîáð. è îïð.
À. Ë. ßâîðñêèé; íà âàëåæå Populus tremula è ñóõîñòîå Abies sibirica, 27.07.2004,
ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà. ×èñòàÿ êóëüòóðà ¹ 2069 â êîëëåêöèè êóëüòóð LE
BIN.
F. rosea (Alb. et Scwein.) P. Karst. — íà Abies sibirica è Larix sibirica, ñîáð.
è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Funalia trogii (Berk.) Bondartsev et Singer — íà Salix caprea è Populus
tremula, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Ganoderma applanatum (Pers.) Pat. — íà ïíÿõ Populus tremula è Betula
pendula, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé; íà âàëåæå Populus tremula, 06.08.2003,
ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷.
G. lucidum (Curtis) P. Karst. — íà ïíÿõ Larix sibirica, ñîáð. è îïð.
1
À. Ë. ßâîðñêèé .
Gloeophyllum abietinum (Bull.) P. Karst.— íà Pinus sylvestris, ñîáð. è îïð.
À. Ë. ßâîðñêèé.
G. odoratum (Wulfen) Imazeki — íà Pinus sylvestris, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
G. sepiarium (Wulfen) P. Karst. — íà Pinus sylvestris, Larix sibirica, Abies
sibirica, Picea obovata, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Gloeoporus dichrous (Fr.) Bres. — íà Betula pendula, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
*Hapalopilus rutilans (Pers.) P. Karst. — íà âàëåæå Betula pendula,
27.07.2004, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷.
Hericium coralloides (Scop.) Pers. — íà âàëåæå, ìàññîâî â 2004 ã. â îêðåñòíîñòÿõ ñêàëû «1-é Ñòîëá», 07–08.2003 — 07–08.2004, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Heterobasidion annosum (Fr.) Bref. — íà êîðíÿõ Abies sibirica, ñîáð. è
2
îïð. À. Ë. ßâîðñêèé .
Hydnum repandum L. — íà ïî÷âå, 27.07.2004, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
*Hymenochaete mougeotii (Fr.) Cooke — íà âàëåæå Abies sibirica â ïèõòîâî-êåäðîâîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó, 26.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð.
Â. Ô. Ìàëûøåâà.
Inonotus heinrichii (Pilát) Bondartsev et Singer — íà Larix sibirica, ñîáð.
è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
I. obliquus (Ach. ex Pers.) Pilát — íà Betula pendula, Alnus glutinosa è
Sorbus sibirica, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Ïî ñîâðåìåííûì ïðåäñòàâëåíèÿì, Ganoderma valesiacum Boud. — Ðåä.
Ïî ñîâðåìåííûì ïðåäñòàâëåíèÿì, Heterobasidion parviporum Niemelä et
Korhonen. — Ðåä.
1
2
93
I. rheades (Pers.) Bondartsev et Singer — íà Populus tremula, ñîáð. è îïð.
À. Ë. ßâîðñêèé.
Irpex lacteus (Fr.) Fr. — íà Betula pendula, áåðåçíÿê ÷åðíè÷íûé, ñîáð. è
îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
*Ischnoderma benzoinum (Wahlenb.) P. Karst. — íà âàëåæå Abies sibirica
â ïèõòîâî-êåäðîâîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó, 26.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà,
îïð. Â. Ô. Ìàëûøåâà.
*I. resinosum (Schrad.) P. Karst. — íà Larix sibirica, Abies sibirica, ñîáð.
è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé; íà âàëåæå, 27.07.2004, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð.
Í. Ï. Êóòàôüåâà.
*Junghuhnia nitida (Pers.) Ryvarden — íà âàëåæå Betula pendula Ehrh. â
ïèõòàðíèêå ìîõîâî-îñî÷êîâî-ìåëêîòðàâíîì, 23.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
Laetiporus sulphureus (Bull.) Murill — íà ïíÿõ Larix sibirica, ñîáð. è îïð.
À. Ë. ßâîðñêèé.
Laricifomes officinalis (Vill.) Kotl. et Pouzar — íà Larix sibirica, ñîáð. è
îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
*Lentaria byssiseda Corner — íà âåòî÷êàõ è ãíèëîé äðåâåñèíå õâîéíûõ
â ïèõòîâî-êåäðîâîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó, 26.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà,
îïð. Â. Ô. Ìàëûøåâà.
*L. dendroidea (O. R. Fr.) J. H. Petersen — ñðåäè ïîäñòèëêè â ñîñíÿêå
îñî÷êîâî-ðàçíîòðàâíîì ñ ïîäðîñòîì ïèõòû è êåäðà, 25.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Â. Ô. Ìàëûøåâà.
*L. soluta (P. Karst.) Pilát — íà âàëåæíûõ âåòî÷êàõ, 27.07.2004, ñîáð. è
îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Lenzites betulina (L.) Fr. — íà Populus tremula, Betula pendula, ñîáð. è
îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Leptoporus mollis (Pers.) Quél. — íà Pinus sylvestris, îñòåïíåííûé ñîñíÿê,
Ëàëåòèíî, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
Merulius tremellosus Schrad. — íà Pinus sylvestris, ñîñíÿê áðóñíè÷íûé,
«Èçáóøêà Íåëèäîâêà», ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
*Multiclavula mucida (Pers.) R. H. Petersen — íà âàëåæå Populus tremula
â ïèõòàðíèêå çåëåíîìîøíî-îñî÷êîâîì, 22.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà,
îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
Onnia tomentosa (Fr.) P. Karst. — íà Pinus sylvestris, ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé,
Êàëòàò, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
Osteina obducta (Berk.) Donk — íà Pinus sylvestris è Abies sibirica, ñîáð.
è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Perenniporia ohiensis (Berk.) Ryvarden — íà Malus domestica, ñàä ìåòåîñòàíöèè, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
Phaeolus schweinitzii (Fr.) Pat. — íà Abies sibirica è Pinus sylvestris, ñîáð.
è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Phellinus conchatus (Pers.) Quél. — íà Salix caprea, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
94
P. ferruginosus (Schrad.) Pat. — íà Betula pendula, áåðåçíÿê ðàçíîòðàâíûé,
Äîëãóøà, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
P. igniarius (L.) Quél. — íà æèâîé Salix caprea, 30.07.2004, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷. ×èñòàÿ êóëüòóðà ¹ 2071 â êîëëåêöèè êóëüòóð
LE BIN.
P. laevigatus (Fr.) Bourdot et Galzin — íà Betula pendula, áåðåçíÿê ðàçíîòðàâíûé, Ìåäâåæêà, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
P. pini (Brot.) Bondartsev et Singer — íà Pinus sylvestris, Picea obovata,
Abies sibirica, íà êðûøå òàåæíîé èçáóøêè, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé; íà
Abies sibirica â ïèõòîâî-êåäðîâîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó, 22.07.2005, ñîáð. è îïð.
À. Ï. Êîøåëåâà.
P. punctatus (Fr.) Pilát — íà Betula pendula, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
P. tremulae (Bondartsev) Bondartsev et Borissov — íà Populus tremula,
ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
P. viticola (Schwein.) Donk — íà Pinus sylvestris, Abies sibirica, Picea
obovata, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Phylloporia ribis (Schumach.) Ryvarden — íà ïðèêîðíåâîé ÷àñòè Rosa sp.,
ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Piptoporus betulinus (Bull.) P. Karst. — íà Betula pendula, ñîáð. è îïð.
À. Ë. ßâîðñêèé; íà âàëåæå Betula pendula, 27.07.2004, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Polyporus arcularius (Batsch) Fr. — íà Betula pendula, áåðåçíÿê ÷åðíè÷íûé, Äîëãóøà, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
P. badius (Pers.) Schwein. — íà Betula pendula, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
P. brumalis (Pers.) Fr. — íà Betula pendula è Sorbus sibirica, ñîáð. è îïð.
À. Ë. ßâîðñêèé; íà Betula pendula, áåðåçíÿê êðóïíîòðàâíûé, Âåðõ. Ñëèçíåâî, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
P. melanopus (Pers.) Fr. — íà Picea obovata, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé;
íà ãíèëîé äðåâåñèíå, 27.07.2004, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
P. squamosus (Huds.) Fr. — íà Populus tremula, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
P. umbellatus (Pers.) Fr. — äàííûå î ñóáñòðàòå îòñóòñòâóþò, ñîáð. è îïð.
À. Ë. ßâîðñêèé.
P. varius (Pers.) Fr. — íà Populus tremula, îñèííèê êðóïíîòðàâíûé, Ðîåâî, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
Postia caesia (Schrad.) P. Karst. — íà ëåæàëûõ ñòâîëàõ Populus tremula, ñîáð.
è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé; íà âàëåæå Abies sibirica â ïèõòàðíèêå ìîõîâî-îñî÷êîâîìåëêîòðàâíîì, 24.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
P. floriformis (Quél.) Jülich — íà Abies sibirica, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
P. fragilis (Fr.) Jülich — íà ëåæàëîé âåòêå õâîéíîãî, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
95
P. sericeomollis (Romell) Jülich — íà Larix sibirica, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
*P. stiptica (Pers.) Jülich — íà âàëåæå Populus tremula, îñèííèê ðàçíîòðàâíûé, áåðåã ðó÷. Ëàëåòèíà, 05.08.2003, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷; íà âàëåæå Abies sibirica â ïèõòàðíèêå çåëåíîìîøíî-îñî÷êîâîì,
22.05.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
P. tephroleuca (Fr.) Jülich — íà Betula pendula, áåðåçíÿê ðàçíîòðàâíûé,
Ðîåâî, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
*Pterula subulata Fr. — íà âåòî÷êàõ è ãíèëîé äðåâåñèíå õâîéíûõ â ïèõòîâî-êåäðîâîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó, 26.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð.
Í. Ï. Êóòàôüåâà.
Pycnoporellus fulgens (Fr.) Donk — íà Picea obovata è Betula pendula,
ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé; íà Abies sibirica â ïèõòîâî-êåäðîâîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó, 22.07.2005, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Pycnoporus cinnabarinus (Jacq.) Fr. — íà Betula pendula, ñîáð. è îïð.
À. Ë. ßâîðñêèé.
Raduliporus aneirinus (Sommerf.) Spirin et Zmitr. — íà ëåæàëûõ ñòâîëàõ
Populus tremula, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
*Ramaria gracilis (Pers.) Quél. — ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ, îñèííèê ðàçíîòðàâíûé, áåðåã ðó÷. Ëàëåòèíà, 05.08.2003, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
*R. stricta (Pers.) Quél. — íà âàëåæå Abies sibirica â ïèõòàðíèêå çåëåíîìîøíî-îñî÷êîâîì, 22.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
Royoporus pseudobetulinus (Murashk. ex Pilát) A. B. De [= Piptoporus
pseudobetulinus (Murashk. ex Pilát) Pilát] — íà Populus tremula, ñîáð. è îïð.
À. Ë. ßâîðñêèé.
*Schizophyllum amplum (Lév.) Nakasone — íà âåòî÷êå Populus tremula,
íà ïåøåõîäíîé òðîïå â ñìåøàííîì ëåñó, 25.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà,
îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
Skeletocutis amorpha (Fr.) Kotl. et Pouzar — íà Pinus sylvestris è P. sibirica, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
S. nivea (Jungh.) Jean Keller — íà Betula pendula è Alnus glutinosa, ñîáð.
è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Spongipellis delectans (Peck) Murrill — íà Betula pendula, áåðåçíÿê îñî÷êîâî-çåëåíîìîøíûé, îêîëî Êàëòàòñêîé èçáóøêè, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
*Steccherinum ochraceum (Pers.) Gray — íà âàëåæíîé âåòî÷êå Betula
pendula. Âûäåëåí âî âëàæíîé êàìåðå 10–14.02.2004 À. Ï. Êîøåëåâîé, îïð.
È. Â. Çìèòðîâè÷. ×èñòàÿ êóëüòóðà ¹ 1833 â êîëëåêöèè êóëüòóð LE BIN.
*Stereum hirsutum (Willd.) Pers. — íà âàëåæå Betula pendula â ïèõòàðíèêå çåëåíîìîøíî-îñî÷êîâîì, 24.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð.
Í. Ï. Êóòàôüåâà.
Trametes cervina (Schwein.) Bres. — íà Betula pendula è Salix caprea,
ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
96
T. hirsuta (Wulfen) Pilát — íà Salix caprea, Padus avium, Alnus glutinosa,
Sorbus sibirica, Populus tremula, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
*T. gibbosa (Pers.) Fr. — íà ïíå Betula pendula, 02.08.2004, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷. ×èñòàÿ êóëüòóðà ¹ 1837 â êîëëåêöèè êóëüòóð
LE BIN.
T. ochracea (Pers.) Gilb. et Ryvarden — íà Betula pendula è Populus tremula, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
T. pubescens (Schumach.) Pilát — íà Betula pendula, ñîáð. è îïð.
À. Ë. ßâîðñêèé.
T. suaveolens (L.) Fr. — íà èâàõ, îñîáåííî íà Salix caprea, ñîáð. è îïð.
À. Ë. ßâîðñêèé.
T. versicolor (L.) Lloyd — íà Betula pendula, Alnus glutinosa, Sambucus
racemosa, Abies sibirica, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Trichaptum abietinum (Dicks.) Ryvarden — íà Pinus sylvestris è Abies
sibirica, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
T. biforme (Fr.) Ryvarden — íà Betula pendula è Populus tremula, ñîáð. è
îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
T. fuscoviolaceum (Ehrenb.) Ryvarden — íà Pinus sylvestris, Picea obovata
è Abies sibirica, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé; íà Pinus sylvestris è Abies
sibirica, 25–26.07.2005, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Tyromyces chioneus (Fr.) P. Karst. — íà Larix sibirica, ëèñòâåííè÷íèê ðàçíîòðàâíûé, Êàëòàò, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
1
T. lacteus (Fr.) Murrill — íà Populus tremula, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé .
T. leucospongia (Cooke et Harkn.) Bondartsev et Singer — íà Betula
pendula, áåðåçíÿê ðàçíîòðàâíûé, Ðîåâî, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
Àãàðèêîèäíûå áàçèäèîìèöåòû
Agaricus excellens (F. H. Møller) F. H. Møller — íà ïî÷âå, õâîéíûå ëåñà,
ñîáð. è îïð. Ì. È. Áåãëÿíîâà.
Amanita eliae Quél. — íà ïî÷âå, åëîâûé ëåñ, ñîáð. è îïð. Ì. È. Áåãëÿíîâà.
A. fulva (Schaeff.) Fr. — íà ïî÷âå, 27.07.2004, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
A. muscaria (L.) Lam. var. regalis (Fr.) Sacc. — íà ïî÷âå, 27.07.2004, ñîáð.
è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
À. vaginata (Bull.) Lam. — íà ïî÷âå, 27.07.2004, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Asterophora lycoperdoides (Bull.) Ditmar — íà ðàçëîæèâøåìñÿ êàðïîôîðå
Russula sp., 27.07.2004, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Boletopsis perplexa Watling et J. Milne — íà ïî÷âå, ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
1
Ïî ñîâðåìåííûì ïðåäñòàâëåíèÿì, Postia lactea (Fr.) P. Karst. — Ðåä.
97
Ðèñ. Clitopilus hobsonii (Berk. et Broome) P. D. Orton.
*Boletus subtomentosus L. — íà ïî÷âå, áåðåã ðó÷üÿ, 27.07.2004, ñîáð. è
îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
*Chrysomphalina chrysophylla (Fr.) Clémençon — ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ,
10.08.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷ (LE 253277).
Clitocybe dealbata (Sowerby) Gillet — íà ïî÷âå, 27.07.2004, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
Ñ. gibba (Pers.) P. Kumm. — íà ïî÷âå, 27.07.2004, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Ñ. odora (Bull.) P. Kumm. — ãðóïïàìè íà ïîäñòèëêå, 27.07.2004, ñîáð. è
îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
! Clitopilus hobsonii (Berk. et Broome) P. D. Orton — íà êîðå è îòïàäå
ãðóïïàìè. Âûäåëåí âî âëàæíîé êàìåðå 20–27.02.04 À. Ï. Êîøåëåâîé, îïð.
Î. Â. Ìîðîçîâà. ×èñòàÿ êóëüòóðà ¹ 1834 â êîëëåêöèè êóëüòóð LE BIN (ðèñ.).
Gymnopus confluens (Pers.) Antonín, Halling et Noordel. — íà ïîäñòèëêå
â ñîñíÿêå îñî÷êîâî-ðàçíîòðàâíîì ñ ïîäðîñòîì ïèõòû è êåäðà, 25.07.2005,
ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà (LE 253201).
98
G. peronatus (Bolton) Antonín, Halling et Noordel. — ñðåäè òðàâû íà ïîäñòèëêå, áåðåçíÿê îñî÷êîâî-ðàçíîòðàâíûé, 06.08.2003, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
*Conocybe vexans P. D. Orton — íà ïî÷âå, êîðäîí Ëàëåòèíà, 02.08.2004,
ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
Cortinarius camphoratus (Fr.) Fr. — íà ïî÷âå, ïèõòàðíèê ðàçíîòðàâíûé,
13.07.2003, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
*Ñ. hemitrichus (Pers.) Fr. — íà ïî÷âå ïîä Abies sibirica, 02.08.2004, ñîáð.
À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
*C. vernus H. Lindstr. et Melot — íà ïî÷âå, 10.08.2005, ñîáð. è îïð.
À. Ï. Êîøåëåâà (LE 253210).
Crepidotus mollis (Schaeff.) Staude — íà ãíèëîì âàëåæå Populus tremula,
áåðåã ðó÷. Ëàëåòèíà, 05.08.2003, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
*C. variabilis (Pers.) P. Kumm. — íà âàëåæíûõ âåòêàõ îñèíû â ñîñíÿêå
îñî÷êîâî-ðàçíîòðàâíîì ñ ïîäðîñòîì ïèõòû è êåäðà, 25.07.2005, ñîáð.
À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
*Cystoderma adnatifolium (Peck) Harmaja — ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ,
25.08.2005, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà (LE 253202).
C. granulosum (Batsch) Fayod — íà ïî÷âå ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ, 27.07.2004,
ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Kuehneromyces mutabilis (Schaeff.) Singer et A. H. Sm. — ãðóïïàìè íà
âàëåæå Populus tremula, áåðåã ðó÷. Ëàëåòèíà, 13.07.2003; íà âàëåæå Betula
pendula, «1-é Ñòîëá», 27.07.2004. Ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Laccaria laccata (Scop.) Cooke — íà ïî÷âå ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ, 27.07.2004,
ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Lactarius deliciosus (L.) Gray — íà ïî÷âå â ñîñíÿêå îñî÷êîâîì, 25.08.2005,
ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
L. flexuosus (Pers.) Gray — ãðóïïàìè íà ïî÷âå, 27.07.2004, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
L. porninsis Rolland. — íà ïî÷âå, 27.07.2004, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
L. repraesentaneus Britzelm. — íà ïî÷âå, 27.07.2004, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
L. rufus (Scop.) Fr. — áåðåã ðó÷. Ëàëåòèíà, 27.07.2004, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
*L. turpis Fr. — íà ïî÷âå, 27.07.2004, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Lentinus cyathiformis (Schaeff.) Bres. — íà Abies sibirica, ïèõòàðíèê ÷åðíè÷íûé, Êàøòàê, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
*Marasmiellus ramealis (Bull.) Singer — íà âàëåæíûõ âåòêàõ è íà êîðå
Abies sibirica â ïèõòîâî-êåäðîâîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó, 26.07.2005, ñîáð.
À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà (LE 253203).
Marasmius androsaceus (L.) Fr. — íà ñîñíîâûõ øèøêàõ, êîðå, îïàäå â
ñîñíÿêå îñî÷êîâî-ðàçíîòðàâíîì ñ ïîäðîñòîì ïèõòû è êåäðà, 25.07.2005, ñîáð.
è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
99
*M. bulliardii Quél. — íà ïîäñòèëêå, 27.07.2004, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
M. scorodonius (Fr.) Fr. — íà ïîäñòèëêå, 10.08.2005, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Mycena alcalina (Fr.) P. Kumm. — ãðóïïîé íà çàìøåëîì âàëåæå, ýêñêóðñèîííàÿ òðîïà, áåðåã ðó÷. Ëàëåòèíà, 13.07.2003, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
M. galericulata (Scop.) Gray — íà òðóõëÿâîì ïíå, áåðåã ðó÷. Ëàëåòèíà,
13.07.2003, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
M. hiemalis (Osbeck) Quél. — îäèíî÷íî íà êîðå è îòïàäå. Âûäåëåí âî
âëàæíîé êàìåðå 20–27.02.04 À. Ï. Êîøåëåâîé, îïð. Î. Â. Ìîðîçîâà.
M. laevigata (Lasch) Gillet — íà ïîäñòèëêå, 10.08.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
M. pura (Pers.) P. Kumm. — íà çàìøåëîì âàëåæå, áåðåã ðó÷. Ëàëåòèíà,
27.07.2004, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà (LE 253204).
*Myxomphalia maura (Fr.) Hora — íà ãíèëîì âàëåæå â ïèõòàðíèêå ìîõîâî-îñî÷êîâî-ìåëêîòðàâíîì, 24.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
Neolentinus lepideus (Fr.) Redhead et Ginns — íà Pinus sylvestris, ñîñíÿê
áðóñíè÷íûé, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
*Omphalina griseopallida (Desn.) Quél. — íà ïîäñòèëêå, áåðåã ðó÷. Ëàëåòèíà, 27.07.2004, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
Panaeolus acuminatus (Schaeff.) Quél.— íà êîíñêîì íàâîçå îêîëî Êàëòàòñêîé èçáû, 22.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà (LE 253205,
LE 253206).
Paxillus involutus (Batsch) Fr. — íà ïîäñòèëêå, ïèõòàðíèê ðàçíîòðàâíûé
ñ áåðåçîé, 13.07.2003; íà ïî÷âå ó êîðíåé âûâîðî÷åííîãî ïíÿ, 05.08.2003.
Ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Pholiota aurivella (Batsch) P. Kumm. — íà æèâîé Salix caprea, áåðåã ðó÷.
Ëàëåòèíà, 27.07.2004, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà. ×èñòàÿ êóëüòóðà ¹ 2070 â êîëëåêöèè êóëüòóð LE BIN.
P. squarroso-adiposa J. E. Lange — íà æèâîé Salix caprea, áåðåã ðó÷. Ëàëåòèíà, 05.08.2003, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà.
Pleurocybella porrigens (Pers.) Singer — íà Populus tremula, 05.07.1913;
íà Pinus sylvestris, 15.08.1947. Ñîáð. è îïð. À. Ë. ßâîðñêèé.
Pleurotus calyptratus (Lindblad) Sacc. — íà Populus tremula, îñèííèê
êðóïíîòðàâíûé, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
P. cornucopiae (Poulet) Rolland — íà Populus tremula, îñèííèê êðóïíîòðàâíûé, Êàøòàê, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî; íà ñóõîñòîå Betula pendula,
05.08.2003, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà; íà âàëåæå Betula pendula â ïèõòîâî-êåäðîâîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó, 26.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð.
Í. Ï. Êóòàôüåâà (LE 253207).
P. dryinus (Pers.) P. Kumm. — íà Populus tremula, îñèííèê êðóïíîòðàâíûé, ñîáð. è îïð. Ò. À. Ïðîõíåíêî.
100
Pluteus cervinus (Schaeff.) P. Kumm. — íà âàëåæå, 27.07.2004, ñîáð. è
îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
P. pellitus (Pers.) P. Kumm — íà âàëåæå, 25.08.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà,
îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 253208).
P. petasatus (Fr.) Gillet — íà ñóõîñòîå Betula pendula, 06.08.2003, ñîáð.
è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
*P. romellii (Britzelm.) Lapl. — íà âàëåæå Populus tremula, 05.08.2003,
ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà.
Rozites caperatus (Pers.) P. Karst. — íà ïî÷âå, 27.07.2004, ñîáð. è îïð.
À. Ï. Êîøåëåâà.
Russula adusta (Pers.) Fr. — íà ïî÷âå, 27.07.2004, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
R. aurea Pers. — íà ïî÷âå, 27.07.2004, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà.
R. foetens (Pers.) Pers. — íà ïî÷âå ïî òðîïàì, 27.07.2004, ñîáð. è îïð.
À. Ï. Êîøåëåâà.
R. fragilis Fr. — íà ïî÷âå ñðåäè ìõîâ, 06.08.2003, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà,
îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà.
*R. gracillima Jul. Schäff. — íà ïî÷âå, áåðåçíÿê ðàçíîòðàâíûé ñ ïðèìåñüþ ïèõòû è îñèíû, 16.07.2003, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà.
R. lutea Vent. — íà ïî÷âå, 27.07.2004, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
*R. sanguinea (Bull.) Fr. — íà ïî÷âå, 27.07.2004, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà,
îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà.
Stropharia aeruginosa (Curtis) Quél. — íà ïî÷âå èëè ïîãðåáåííîé äðåâåñèíå, 05.08.2003, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Suillus granulatus (L.) Roussel — íà ïî÷âå, 10.08.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà.
S. luteus (L.) Roussel — íà ïî÷âå, ñîñíîâûé ñêëîí ñ îëüõîâûì ïîäëåñêîì,
02.10.1947, ñîáð. À. Ë. ßâîðñêèé, îïð. Á. Ï. Âàñèëüêîâ (LE 4731).
Tricholomopsis rutilans (Schaeff.) Singer — â îñíîâàíèè Pinus sylvestris,
27.07.2004, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà.
Xeromphalina campanella (Batsch.) Maire — íà âàëåæå, áåðåã ðó÷. Ëàëåòèíà, 27.07.2004; íà ïíå Abies sibirica, îêîëî Êàëòàòñêîé èçáû, 22.07.2005.
Cîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà (LE 253209).
X. cauticinalis (With.) Kühner et Maire — íà ïîäñòèëêå, áåðåçíÿê îñî÷êîâî-ðàçíîòðàâíûé, 06.08.2003, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Ãàñòåðîèäíûå áàçèäèîìèöåòû
Lycoperdon pyriforme Schaeff. — íà âàëåæå Padus avium, òóðèñòè÷åñêàÿ
òðîïà âäîëü ðó÷. Ëàëåòèíà, 27.07.2004, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
Phallus impudicus L. — íà ïî÷âå, áåðåã ðó÷. Ëàëåòèíà, 05.08.1971, ñîáð.
è îïð. Ì. È. Áåãëÿíîâà.
101
Ãåòåðîáàçèäèîìèöåòû
Calocera cornea (Batsch) Fr. — íà ãíèëîì âàëåæå Populus tremula, áåðåã
ðó÷üÿ, 14.07.2003, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
C. viscosa (Pers.) Fr. — íà ïî÷âå ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ, 10.08.2005, ñîáð.
À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà (LE 253281).
Dacrymyces chrysospermus Berk. et M. A. Curtis — íà ïîäñòèëêå â ïèõòîâî-êåäðîâîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó, 26.07.2005; íà ãíèëîì ïíå Pinus sylvestris,
25.08.2005. Cîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà
(LE 253282).
D. palmatus Bres. — íà ñïèëå ïíÿ Abies sibirica â ïèõòîâî-êåäðîâîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó, 26.07.2005, ñîáð. À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà,
À. Ï. Êîøåëåâà.
Eocronartium muscicola (Pers.) Fitzp. — íà æèâûõ ìõàõ, 23.07.2005, ñîáð.
À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, À. Ï. Êîøåëåâà.
Exidia glandulosa (Bull.) Fr. — íà âàëåæíûõ âåòî÷êàõ Abies sibirica â ïèõòîâî-êåäðîâîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó, 23.07.2005, ñîáð. è îïð. À. Ï. Êîøåëåâà.
*Pseudohydnum gelatinosum (Scop.) P. Karst. — íà âàëåæå Abies sibirica
ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ â ïèõòàðíèêå çåëåíîìîøíî-îñî÷êîâîì, 22.07.2005, ñîáð.
À. Ï. Êîøåëåâà, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà.
Ëèòåðàòóðà
Á å ã ë ÿ í î â à Ì. È. Ê ôëîðå ãàñòåðîìèöåòîâ Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ // Âîïðîñû áîòàíèêè è ôèçèîëîãèè ðàñòåíèé. Êðàñíîÿðñê, 1971. Ñ. 13–29. — Á å ã ë ÿ í î â à Ì. È. Ôëîðà àãàðèêîâûõ ãðèáîâ Þæíîé ÷àñòè Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ.
×. 2. Êðàñíîÿðñê, 1972à. 206 ñ. — Á å ã ë ÿ í î â à Ì. È. Ðåäêèå äëÿ þæíîé
÷àñòè Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ àãàðèêîâûå ãðèáû // Âîäîðîñëè è ãðèáû Ñèáèðè
è Äàëüíåãî Âîñòîêà. Íîâîñèáèðñê, 1972á. Ñ. 113–117. — Ä ó ä ê à È. À. Âîäíûå ãèôîìèöåòû âîäîòîêîâ çàïîâåäíèêà «Ñòîëáû» // Òð. ãîñ. çàïîâåäíèêà
«Ñòîëáû». Âûï. 13. Êðàñíîÿðñê, 1982. Ñ. 57–72. — Í å ç ä î é ì è í î ã î Ý. Ë.
Ñåìåéñòâî Ïàóòèííèêîâûå. ÑÏá., 1996. 408 ñ. (Îïðåäåëèòåëü ãðèáîâ Ðîññèè:
Ïîðÿäîê Àãàðèêîâûå. Âûï. 1). — Ï à ð ì à ñ ò î Ý. Õ. Îïðåäåëèòåëü ðîãàòèêîâûõ ãðèáîâ ÑÑÑÐ. Ì.: Íàóêà, 1965. 165 ñ. — Ï ð î õ í å í ê î Ò. À. Ýêîëîãè÷åñêèå îñîáåííîñòè öèòîñïîðîçà îñèíû â çàïîâåäíèêå «Ñòîëáû» // Òð. ãîñ.
çàïîâåäíèêà «Ñòîëáû». Âûï. 10. Êðàñíîÿðñê, 1975à. Ñ. 22–31. — Ï ð î õ í å í ê î Ò. À. Ê ñïèñêó ãðèáîâ çàïîâåäíèêà «Ñòîëáû» // Òð. ãîñ. çàïîâåäíèêà «Ñòîëáû». Âûï. 10. Êðàñíîÿðñê, 1975á. Ñ. 32–42. — Ï ð î õ í å í ê î Ò. À.
Ïîðàæåíèå äåðåâüåâ îñèíû öèòîñïîðîçîì è ìåðû áîðüáû ñ ýòèì çàáîëåâàíèåì // Òð. ãîñ. çàïîâåäíèêà «Ñòîëáû». Âûï. 11. Êðàñíîÿðñê, 1977. Ñ. 101–
110. — Ï ð î õ í å í ê î Ò. À. Çàêîíîìåðíîñòè ðàçâèòèÿ ýïèôèòîòèé öèòîñïîðîçà â óñëîâèÿõ ãîðíîé òàéãè è îáîñíîâàíèå ìåð áîðüáû ñ áîëåçíüþ (íà ïðèìåðå çàïîâåäíèêà «Ñòîëáû») // Òð. ãîñ. çàïîâåäíèêà «Ñòîëáû». Âûï. 12. Êðàñíîÿðñê, 1980. Ñ. 91–132. — Ï ð î õ í å í ê î Ò. À. Âèäîâîé ñîñòàâ è ýêîëî-
102
ãèÿ ãðèáîâ, âûçûâàþùèõ çàáîëåâàíèå êîðû äðåâåñíûõ ïîðîä çàïîâåäíèêà
«Ñòîëáû» // Òð. ãîñ. çàïîâåäíèêà «Ñòîëáû». Âûï. 13. Êðàñíîÿðñê, 1982.
Ñ. 14–56. — Ð à é ò â è é ð À. Ã. Îïðåäåëèòåëü ãåòåðîáàçèäèàëüíûõ ãðèáîâ
ÑÑÑÐ. Ë., 1967. 113 ñ. — Ò è ï û ëåñîâ ãîð Þæíîé Ñèáèðè / Ïîä ðåä.
Â. Í. Ñìàãèíà. Íîâîñèáèðñê, 1980. 334 ñ. — ß â î ð ñ ê è é À. Ë. Òðóòîâûå
ãðèáû çàïîâåäíèêà «Ñòîëáû» // Òð. ãîñ. çàïîâåäíèêà «Ñòîëáû». Âûï. 8. Êðàñíîÿðñê, 1971. Ñ. 135–140. — N o r d i c macromycetes. Vol. 2. Polyporales,
Boletales, Agaricales, Russulales / Eds. L. Hansen, H. Knudsen. Copenhagen,
1992. 474 p. — N o r d i c macromycetes. Vol. 3: Heterobasidioid, aphyllophoroid
and gasteromycetoid Basidiomycetes / Eds. L. Hansen, H. Knudsen. Copenhagen,
1997. 444 p. — J ü l i c h W. Die Nichtblätterpilze, Gallertpilze und Bauchpilze
(Aphyllophorales, Heterobasidiomycetes, Gasteromycetes). Bd 1. Jena, 1984.
626 S. — K i r k P. M., A n s e l l A. E. Authors of fungal names: A list of
authors of scientific names of fungi, with recommended standard forms of their
names, including abbreviations: Index of Fungi supplement. Wallingford, 1992.
95 p. — M o s e r M. Die Röhrlinge und Blätterpilze (Polyporales, Boletales,
Agaricales, Russulales). Bd 2. Jena, 1978. 532 s. — P s u r t s e v a N. V.,
K i y a s h k o A. A., G a c h k o v a E. Y., B e l o v a N. V. Basidiomycetes culture
collection LE (BIN): Catalogue of strains. Moscow, 2007. 116 p.
103
À. Ï. Êîøåëåâà1
Í. Ï. Êóòàôüåâà2
A. P. Kosheleva
N. P. Kutafjeva
ÌÀÒÅÐÈÀËÛ Ê ÈÇÓ×ÅÍÈÞ ÌÀÊÐÎÌÈÖÅÒÎÂ
ÒÀÑÅÅÂÑÊÎÃÎ ÐÀÉÎÍÀ (ÊÐÀÑÍÎßÐÑÊÈÉ ÊÐÀÉ,
ÂÎÑÒÎ×ÍÀß ÑÈÁÈÐÜ)
ON THE MACROMYCETES OF TASEEVO DISTRICT
(KRASNOYARSK TERRITORY, EAST SIBERIA)
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ ñèñòåìàòèêè è ãåîãðàôèè ãðèáîâ
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2
[email protected]
1
2
Ñèáèðñêèé ãîñóäàðñòâåííûé òåõíîëîãè÷åñêèé óíèâåðñèòåò
660049, Êðàñíîÿðñê, ïð. Ìèðà, ä. 82
[email protected]
Ïðèâîäÿòñÿ ðåçóëüòàòû èññëåäîâàíèÿ ìàêðîìèöåòîâ îêðåñòíîñòåé ñåë Õàíäàëà è Âåñåëîå Òàñååâñêîãî ðàéîíà Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ â èþëå — àâãóñòå 1999–
2005 ãã. Àííîòèðîâàííûé ñïèñîê âêëþ÷àåò 248 âèäîâ ìàêðîìèöåòîâ, îòíîñÿùèõñÿ ê 101 ðîäó. 119 âèäîâ âïåðâûå âûÿâëåíû â ýòîì ðàéîíå, 45 âèäî⠗ íîâûå
äëÿ Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: ìàêðîìèöåòû, Ñèáèðü, íîâûå íàõîäêè.
The species composition of macrofungi was studied in Handala and Veseloe
villages of Taseevo District (Krasnoyarsk Territory) in July — August 1999–2005. As
a result, 119 macrofungi species were recorded for the first time for the area
investigated; 45 species are new to Krasnoyarsk Territory. In total, 248 macrofungi
species of 101 genera are known for Taseevo District.
Keywords: macromycetes, Siberia, new records.
Íåñìîòðÿ íà íàëè÷èå äàííûõ îá îêîëî 840 âèäàõ ìàêðîìèöåòîâ
Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ, ñîñòàâ ýòèõ ãðèáîâ íà åãî òåððèòîðèè íåëüçÿ
ñ÷èòàòü äîñòàòî÷íî ïîëíî, à ãëàâíîå, ðàâíîìåðíî èçó÷åííûì. Ïëàíîìåðíûé ñáîð è èññëåäîâàíèå ãðèáîâ ïðîâîäèëèñü ïî áîëüøåé ÷àñòè
íà þãå êðàÿ (Áåãëÿíîâà, 1971à, á, 1972, 1973, 1974), òîãäà êàê â îñòàëüíûõ ðàéîíàõ ñòîëü îáøèðíîãî ðåãèîíà îíè áûëè ñïîðàäè÷åñêèìè (Ëàïèöêàÿ, 1990, 1993; Íåçäîéìèíîãî, 1976, 1979).
Îäíèì èç òàêèõ ðàéîíîâ ñòàëè îêðåñòíîñòè äåð. Îïîêè Òàñååâñêîãî
ðàéîíà Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ (ãåîáîòàíè÷åñêèé ñòàöèîíàð Öåíòðàëüíîãî
Ñèáèðñêîãî áîòàíè÷åñêîãî ñàäà).  1963 ã. ñáîð è îïèñàíèå ìàêðîìèöåòîâ çäåñü ïðîâîäèëè È. Â. Êàðàòûãèí (1965) è Ì. È. Áåãëÿíîâà
104
(1972). Ïî ðåçóëüòàòàì èõ èññëåäîâàíèé áûë âûÿâëåí 131 âèä ìàêðîìèöåòîâ.
Ïî ñõåìå ïðèðîäíîãî ðàéîíèðîâàíèÿ öåíòðàëüíîé ÷àñòè Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ (Áðèöûíà è äð., 1962) Òàñååâñêèé ðàéîí íàõîäèòñÿ íà
ãðàíèöå çîíû ñâåòëîõâîéíûõ è ëèñòâåííûõ òðàâÿíûõ ëåñîâ è çîíû
þæíîé òàéãè.  ãåîìîðôîëîãè÷åñêîì îòíîøåíèè ðàéîí ïðåäñòàâëÿåò
ñëàáî âñõîëìëåííóþ ÷àñòü Êàíñêî-Óñîëüñêîé âïàäèíû. Àáñîëþòíûå
âûñîòû íàõîäÿòñÿ â ïðåäåëàõ 180–230 ì (Áðèöûíà, 1962; Ëàùèíñêèé,
1970). Êëèìàò õàðàêòåðèçóåòñÿ ðåçêîé êîíòèíåíòàëüíîñòüþ ñ õîëîäíîé çèìîé (äî –50 °Ñ) è óìåðåííî òåïëûì ëåòîì. Ñðåäíåãîäîâàÿ òåìïåðàòóðà ñîñòàâëÿåò –2.4 °Ñ. Áåçìîðîçíûé ïåðèîä ïðîäîëæàåòñÿ âñåãî 67 äíåé, íî ââèäó çíà÷èòåëüíîé êîíòèíåíòàëüíîñòè êëèìàòà íà
ïî÷âå îí ñîêðàùàåòñÿ ïî÷òè íà ìåñÿö. Îñàäêîâ â ðàéîíå âûïàäàåò
äîñòàòî÷íî, è çàñóõè íå õàðàêòåðíû. Îäíàêî â ðàñïðåäåëåíèè îñàäêîâ
è îáåñïå÷åííîñòè òåïëîì ïî ãîäàì îòìå÷àåòñÿ çíà÷èòåëüíàÿ íåîäíîðîäíîñòü.  ðàñòèòåëüíîì ïîêðîâå ðàéîíà ïðåîáëàäàþò ïàðêîâûå
ñîñíîâûå òðàâÿíûå ëåñà, èíîãäà ñ ïðèìåñüþ ëèñòâåííèöû èëè áåðåçû. Ïðîèçâîäíûå ýòèõ ëåñî⠗ òðàâÿíûå áåðåçîâûå, ðåæå îñèíîâûå
ëåñà è ëåñíûå ëóãà. Çíà÷èòåëüíî ðàñïðîñòðàíåíû áðóñíè÷íûå, òîëîêíÿíêîâî-áðóñíè÷íûå è ðàçíîòðàâíî-áðóñíè÷íûå ñîñíÿêè, çàíèìàþùèå
íàäðå÷íûå òåððàñû ð. Óñîëêè è åå ïðèòîêîâ (Ëàùèíñêèé, 1970).
Íàøå èññëåäîâàíèå âèäîâîãî ñîñòàâà ãðèáîâ ìàðøðóòíûì ìåòîäîì ïðîâîäèëîñü â ñîñíÿêàõ â îêðåñòíîñòÿõ ñåë Âåñåëîå è Õàíäàëà
Òàñååâñêîãî ðàéîíà ñ 1999 ïî 2005 ã. Ïî åãî ðåçóëüòàòàì âûÿâëåíî
119 íîâûõ äëÿ ðàéîíà ìàêðîìèöåòîâ (àôèëëîôîðîâûå áàçèäèîìèöåòû — 28 âèäîâ, àãàðèêîèäíûå áàçèäèîìèöåòû — 76, ãàñòåðîèäíûå
áàçèäèîìèöåòû — 10, ãåòåðîáàçèäèîìèöåòû — 4, àñêîìèöåòû — 6
âèäîâ), èç êîòîðûõ 45 âèäîâ ÿâëÿþòñÿ íîâûìè è äëÿ Êðàñíîÿðñêîãî
êðàÿ (â êîíñïåêòå îòìå÷åíû çâåçäî÷êîé — «*»). Òàêèì îáðàçîì, â
íàñòîÿùåå âðåìÿ íà òåððèòîðèè Òàñååâñêîãî ðàéîíà îòìå÷åíî 248
âèäîâ ìàêðîìèöåòîâ èç 101 ðîäà.
Äëÿ îïðåäåëåíèÿ èñïîëüçîâàëèñü ñòàíäàðòíûå ìåòîäèêè è ðÿä
îïðåäåëèòåëåé (Ïàðìàñòî, 1965; Ðàéòâèéð, 1967; Íåçäîéìèíîãî, 1996;
Moser, 1983; Jülich, 1984; Nordic macromycetes, 1992, 1997; è äð.).
Íà äàííûé ìîìåíò ñèñòåìàòèêà âûñøèõ òàêñîíîâ ãðèáîâ, îñîáåííî àñêîìèöåòîâ, î÷åíü íåñòàáèëüíà, ïîýòîìó ìû îïóñòèëè íàäðîäîâóþ êëàññèôèêàöèþ è â àííîòèðîâàííîì ñïèñêå ðàñïîëîæèëè âèäû
ïî àëôàâèòó. Ñîêðàùåíèÿ àâòîðîâ òàêñîíîâ ïðèâîäÿòñÿ ïî Êèðêó è
Àíñåëëó (Kirk, Ansell, 1992). Ðÿäîì ñ ëàòèíñêèì íàçâàíèåì âèäà óêà-
105
çàíû åãî ñóáñòðàòû, ìåñòîîáèòàíèÿ, ìåñòîíàõîæäåíèÿ, äàòû ñáîðîâ,
àâòîðû ñáîðîâ è îïðåäåëåíèÿ. Äëÿ îáðàçöîâ ãðèáîâ, õðàíÿùèõñÿ â
ìèêîëîãè÷åñêîì ãåðáàðèè Áîòàíè÷åñêîãî èíñòèòóòà èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ, ïðèâîäÿòñÿ ãåðáàðíûå íîìåðà (LE). Äëÿ îáðàçöîâ ãðèáîâ,
èç êîòîðûõ áûëà âûäåëåíà ÷èñòàÿ êóëüòóðà, ïðèâîäèòñÿ åå íîìåð â
êîëëåêöèè êóëüòóð LE BIN (Psurtseva et al., 2007).
Àñêîìèöåòû
Bisporella citrina (Batsch) Korf et S. E. Carp. — íà âàëåæå áåðåçû; ñîñíÿê
áðóñíè÷íûé, ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 10.08.2006, îïð. Å. Ñ. Ïîïîâ,
10.10.2006 (LE 255608).
Chlorociboria aeruginosa (Oeder) Seaver ex C. S. Ramamurthi, Korf et
L. R. Batra — íà âàëåæå áåðåçû; À. Ï. Êîøåëåâà, 03.08.2006.
Cudonia circinans (Pers.) Fr. — íà ïîäñòèëêå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ,
äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Diplodia betulae Westend. — íà âàëåæå áåðåçû; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð.
Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
*Gyromitra ambigua (P. Karst.) Harmaja — íà ïî÷âå; ñîñíÿê áðóñíè÷íûé,
ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 10.08.2006, îïð. Å. Ñ. Ïîïîâ, 15.11.2006
(LE 235764) (ðèñ.).
G. esculenta (Pers.) Fr. — íà ïîäñòèëêå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
G. infula (Schaeff.) Quél. — íà ïîäñòèëêå; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Hendersonia sarmentorum Westend. — íà Rosa acicularis; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Lachnellula suecica (de Bary ex Fuckel) Nannf. — íà âàëåæå ïèõòû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Morchella vulgaris (Pers.) Boud. — íà ïîäñòèëêå; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé,
äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Otidea leporina (Batsch) Fuckel — íà ïîäñòèëêå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ,
äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Patinella punctiformis Rehm — íà âàëåæå ïèõòû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ,
äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Peziza badia Pers. — íà ðàçðóøåííîì âàëåæå è ðÿäîì íà ïî÷âå; À. Ï. Êîøåëåâà, 08.08.2001, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, 10.05.2003.
*P. echinospora P. Karst. — íà ñòàðîì êîñòðèùå; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 23.08.2000, îïð. Å. Ñ. Ïîïîâ, 31.07.2002.
P. repanda Pers. — íà âàëåæå áåðåçû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963*.
* Ïî ñîâðåìåííûì ïðåäñòàâëåíèÿì, Peziza varia (Hedw.) Fr. — Ðåä.
106
Ðèñ. Gyromitra ambigua
(P. Karst.) Harmaja (LE 235764).
*P. vesiculosa Pers. — íà ïî÷âå è âàëåæå áåðåçû; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 08.08.2001.
Saccothecium sepincola (Fr.) Fr. — íà Rosa acicularis; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Sarcoscypha coccinea (Jacq.) Sacc. — íà âàëåæå ñîñíû; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Scutellinia scutellata (L.) Lambotte — íà ãíèëîì âàëåæå (áåðåçû); áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñìåøàííûé ëåñ ñ ïðåîáëàäàíèåì îñèíû è áåðåçû, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 23.08.2000, îïð.
Å. Ñ. Ïîïîâ, 31.07.2002.
Spathularia flavida Pers. — íà ïîäñòèëêå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð.
Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; íà ïî÷âå; ëèñòâåííè÷íûé ëåñ, äåð. Îïîêà,
Ì. È. Áåãëÿíîâà, 12.08.1963.
Àôèëëîôîðîâûå áàçèäèîìèöåòû
Auriscalpium vulgare Gray — íà ñîñíîâûõ øèøêàõ; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñîñíÿêè, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 30.07.2001, 15.07.2002.
Bjerkandera adusta (Willd.) P. Karst. — íà âàëåæå áåðåçû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Cantharellus cibarius Fr. — íà ïîäñòèëêå è ïî÷âå; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé,
äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñìåøàííûå ëåñà, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, åæåãîäíî ñ èþëÿ ïî ñåíòÿáðü.
Cerrena unicolor (Bull.) Murrill — íà áåðåçå; áåðåã ð. Óñîëêè, çàðîñëè
÷åðåìóõè, èâû è áåðåçû, c. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 06.08.2006, îïð.
È. Â. Çìèòðîâè÷.
Chlorosplenium aeruginosum (Oeder) De Not. — íà âàëåæå; ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 02.08.2001.
107
Clavaria fragilis Holmsk. — íà ïîäñòèëêå; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð.
Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Clavariadelphus ligula (Schaeff.) Donk — íà ïîäñòèëêå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
*Clavulina cinerea (Bull.) J. Schröt. — íà ïîäñòèëêå è ïî÷âå; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíî-îñî÷êîâûé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 25.07.2001, 07.08.2002, îïð.
Â. Ô. Ìàëûøåâà, 11.12.2007 (LE 255697, 255698).
*Clavulinopsis corniculata (Schaeff.) Corner — íà ïîäñòèëêå; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
*Climacodon pulcherrimus (Berk. et M. A. Curtis) Nikol. — íà âàëåæå áåðåçû; åëüíèê õâîùîâî-îñî÷êîâûé, c. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 05.08.2006,
îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷.
Coltricia perennis (L.) Murrill — íà ïî÷âå; ñîñíÿê áðóñíè÷íûé, c. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 10.08.2006, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷.
Daedaleopsis confragosa (Bolton) J. Schröt. — íà âàëåæå áåðåçû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; c. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 18.07.2006, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷.
Fomes fomentarius (L.) J. J. Kickx — íà âàëåæå áåðåçû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Fomitopsis cajanderi (P. Karst.) Kotl. et Pouzar — íà âàëåæå åëè; áåðåã
ð. Óñîëêè, çàðîñëè ÷åðåìóõè, èâû è áåðåçû, c. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà,
06.08.2006, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷.
F. pinicola (Sw.) P. Karst. — íà âàëåæå ñîñíû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð.
Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
F. rosea (Alb. et Schwein.) P. Karst. — íà âàëåæå ñîñíû; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Ganoderma applanatum (Pers.) Pat. — íà âàëåæå áåðåçû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; åëüíèê õâîùîâî-îñî÷êîâûé,
c. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 05.08.2006, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷.
Gloeophyllum odoratum (Wulfen) Imazeki — íà âàëåæå ñîñíû; ñîñíÿê
ðàçíîòðàâíûé, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
G. sepiarium (Wulfen) P. Karst. — íà âàëåæå ñîñíû; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé,
äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñîñíÿê ìåðòâîïîêðîâíûé, c. Õàíäàëà,
À. Ï. Êîøåëåâà, 14.07.2007, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷.
Hericium coralloides (Scop.) Pers. — íà áåðåçîâûõ ïíÿõ è âàëåæå, íà âàëåæå îñèíû, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 08.08.1999, 07.07.2002.
Hydnum repandum L. — íà ïîäñòèëêå è ïî÷âå, ñðåäè ìõîâ; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; åëüíèê çåëåíîìîøíî-ðàçíîòðàâíûé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 26.07.2001.
Phellinus igniarius (L.) Quél. — íà âàëåæå áåðåçû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ,
äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963*.
* Ïî ñîâðåìåííûì ïðåäñòàâëåíèÿì, Phellinus nigricans (Fr.) P. Karst. — Ðåä.
108
Piptoporus betulinus (Bull.) P. Karst. — íà âàëåæå áåðåçû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñìåøàííûé ëåñ, ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 21.08.2003, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷.
Plicaturopsis crispa (Pers.) D. A. Reid — íà âàëåæå áåðåçû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Polyporus melanopus (Pers.) Fr. — íà âàëåæå ñîñíû; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 24.07.2002.
Pycnoporellus fulgens (Fr.) Donk — íà âàëåæå åëè; åëüíèê õâîùîâî-îñî÷êîâûé, c. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 05.08.2006, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷.
Ramaria abietina (Pers.) Quél. — íà ïîäñòèëêå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ,
äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñîñíîâî-áåðåçîâûé ëåñ çåëåíîìîøíî-ðàçíîòðàâíûé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 23.08.2000; åëüíèê êèñëè÷íûé,
ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 09.08.2006; îïð. Â. Ô. Ìàëûøåâà, 11.12.2007
(LE 255687, 255688).
*R. eumorpha (P. Karst.) Corner — íà ïîäñòèëêå; åëüíèê êèñëè÷íûé,
ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 09.08.2006, îïð. Â. Ô. Ìàëûøåâà, 11.12.2007
(LE 255693).
*R. flaccida (Fr.) Bourdot — íà ïî÷âå; åëüíèê êèñëè÷íûé, ñ. Õàíäàëà,
À. Ï. Êîøåëåâà, 09.08.2006, îïð. Â. Ô. Ìàëûøåâà, 11.12.2007 (LE 255685).
R. gracilis (Pers.) Quél. — íà ïî÷âå; åëüíèê êèñëè÷íûé, ñ. Õàíäàëà,
À. Ï. Êîøåëåâà, 09.08.2006, îïð. Â. Ô. Ìàëûøåâà, 11.12.2007 (LE 255689).
R. stricta (Pers.) Quél. — íà âàëåæå; ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà,
06.08.2006, îïð. Â. Ô. Ìàëûøåâà, 11.12.2007 (LE 255690).
*R. suecica (Fr.) Donk — íà ïî÷âå; åëüíèê êèñëè÷íûé, ñ. Õàíäàëà,
À. Ï. Êîøåëåâà, 09.08.2006, îïð. Â. Ô. Ìàëûøåâà, 11.12.2007 (LE 255692).
*Ramariopsis kunzei (Fr.) Corner — íà ïî÷âå; ñîñíÿê áðóñíè÷íûé, ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 10.08.2006, îïð. Â. Ô. Ìàëûøåâà, 11.12.2007 (LE 255686).
*Sparassis crispa (Wulfen) Fr. — íà ãíèëîì âàëåæå; ñîñíÿê áðóñíè÷íîîñî÷êîâûé ñ áåðåçîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 08.08.1999.
*Thelephora caryophyllea (Schaeff.) Pers. — íà ñóïåñ÷àíîé ïî÷âå; åëüíèê
êèñëè÷íûé, c. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 06.08.2006, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷;
ñîñíÿê ñ ïðèìåñüþ áåðåçû è åëè, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 03.08.2002.
*T. palmata (Scop.) Fr. — íà ïî÷âå; ñîñíÿê áðóñíè÷íûé, ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 10.08.2001; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 03.08.2006, îïð. Â. Ô. Ìàëûøåâà, 11.12.2007 (LE 255691).
Trametes hirsuta (Wulfen) Pilát — íà âàëåæå áåðåçû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé
ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
T. ochracea (Pers.) Gilb. et Ryvarden — íà âàëåæå; cîñíÿê ìåðòâîïîêðîâíûé, c. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 14.07.2006, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷.
T. pubescens (Schumach.) Pilát — íà áåðåçîâûõ âåòî÷êàõ; ñîñíÿê áðóñíè÷íûé, c. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 10.08.2006, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷.
T. versicolor (L.) Lloyd — íà âàëåæå áåðåçû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð.
Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
109
Trichaptum biforme (Fr.) Ryvarden — íà âàëåæå áåðåçû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Àãàðèêîèäíûå áàçèäèîìèöåòû
Agaricus augustus Fr. — íà ïåðåãíîå; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà,
05.08.2001.
A. campestris L. — íà ïåðåãíîå; íà ëóãó, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà,
20.07.2001.
A. kuehnerianus Heinem. — íà ïî÷âå, áîãàòîé ãóìóñîì è ïîëóðàçëîæèâøèìèñÿ ðàñòèòåëüíûìè îñòàòêàìè; ñìåøàííûé ëåñ â îêðåñòíîñòÿõ ñêîòîâîä÷åñêîé ôåðìû, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 05.08.2001, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, 10.01.2003.
A. silvicola (Vittad.) Peck — íà ïî÷âå; åëüíèê ðàçíîòðàâíûé ñ áåðåçîé,
ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 20.07.2001.
*A. xanthoderma Genev. — íà ïåðåãíîå; ñêîòîâîä÷åñêàÿ ôåðìà, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 05.08.2001, 31.07.2002, 03.08.2002, 05.08.2003
(LE 255611, 255612, 255613, 255614).
*Agrocybe firma (Peck) Singer — íà ðàçëîæèâøåéñÿ äðåâåñèíå; ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 31.07.2002 (LE 255657).
Amanita crocea (Quél.) Singer — íà ïî÷âå (ïîä áåðåçîé); ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé ñ áåðåçîé, áåðåçíÿê ñ îñèíîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà,
25.07.2001, 07.08.2002 (LE 255615).
A. muscaria (L.) Lam. — íà ïî÷âå; ñîñíÿêè ðàçíîòðàâíûå ñ áåðåçîé è
åëüþ, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, åæåãîäíî ñ èþíÿ ïî ñåíòÿáðü (LE 255616).
A. pantherina (DC.) Krombh. — íà ïî÷âå; ñîñíÿê çåëåíîìîøíî-ðàçíîòðàâíûé ñ áåðåçîé è åëüþ, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 25.07.2001.
A. vaginata (Bull.) Lam. — íà ïî÷âå; ñîñíîâûå, ïèõòîâûå, ñîñíîâî-áåðåçîâûå, áåðåçîâûå ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé ñ áåðåçîé è îëüõîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 22.07.2001.
Armillaria mellea (Vahl) P. Kumm. s. l. — íà áåðåçîâûõ ïíÿõ è âàëåæå,
íà ïîãðóæåííîé äðåâåñèíå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ïîâñåìåñòíî, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, åæåãîäíî ñ àâãóñòà ïî
ñåíòÿáðü.
Boletinus asiaticus Singer — íà ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà,
È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; åëüíèê çåëåíîìîøíûé ñ ñîñíîé è áåðåçîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 21.08.2001.
B. cavipes (Opat.) Kalchbr. — íà ïî÷âå; ëèñòâåííè÷íûå è ñ ïðèìåñüþ ëèñòâåííèöû ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; ñìåøàííûé ëåñ, ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 31.07.2002.
Boletus edulis Bull. f. edulis — íà ïî÷âå; åëîâûå, åëîâî-ïèõòîâûå è äðóãèå ëåñà ñ ïðèìåñüþ åëè, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; ñìåøàííûå è
ñîñíîâûå ëåñà, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, åæåãîäíî ñ èþëÿ äî àâãóñòà.
110
B. edulis f. pinicola (Vittad.) Vassilkov — íà ïî÷âå; ñîñíîâûå è ñîñíîâîáåðåçîâûå ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
Chlorophyllum rhacodes (Vittad.) Vellinga — íà ðàçðóøåííîì ìóðàâåéíèêå; ãðàíèöà ïîëÿ è åëüíèêà ñ áåðåçîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 08.08.2000.
Clitocybe candicans (Pers.) P. Kumm. — íà ïîäñòèëêå; ñîñíîâî-áåðåçîâûé
ëåñ, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
C. geotropa (Bull.) Quél. — íà ïî÷âå; ñîñíîâûå, ñîñíîâî-áåðåçîâûå, åëîâûå, áåðåçîâûå ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
C. gibba (Pers.) P. Kumm. — íà ïîäñòèëêå, íà ïî÷âå ñðåäè òðàâû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; åëüíèê ðàçíîòðàâíûé
ñ áåðåçîé, èâîé, ñîñíîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 14.07.2001.
C. metachroa (Fr.) P. Kumm. — ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ; åëüíèê ñ áåðåçîé,
ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 15.08.2001 (LE 255652).
C. odora (Bull.) P. Kumm. — íà ïîäñòèëêå è ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé
ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; îñèííèê ðàçíîòðàâíûé ñ áåðåçîé,
ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 30.07.2001.
Collybia cirrhata (Schumach.) P. Kumm. — íà ñòàðûõ êàðïîôîðàõ; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 22.07.2001, 31.07.2002.
*Conocybe rubiginosa Watling — íà ñòàðîì íàâîçå; ñêîòîâîä÷åñêàÿ ôåðìà, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 31.07.2001, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, 13.11.2007
(LE 231623).
C. siliginea (Fr.) Kühner — íà ïî÷âå â àìáàðå; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 16.07.2004, îïð. À. À. Êèÿøêî, 20.09.2006.
Contumyces rosellus (M. M. Moser) Redhead, Moncalvo, Vilgalys et Lutzoni — íà ïî÷âå; ñîñíîâî-áåðåçîâûå è åëîâûå ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
Coprinopsis stercorea (Fr.) Redhead, Vilgalys et Moncalvo — íà íàâîçíûõ
êó÷àõ, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
Coprinus comatus (O. F. Müll.) Pers. — íà ïåðåãíîå; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 05.08.2001.
C. micaceus (Bull.) Fr. — íà ïî÷âå íà êîðÿãå; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 25.07.2001.
C. sterquilinus (Fr.) Fr. — íà íàâîçíîé êó÷å â ëåñó; ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 21.08.2001 (LE 255656).
*Cortinarius argutus Fr. — íà ïî÷âå; ñîñíÿê ñ áåðåçîé, ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 20.08.2001 (LE 255637).
C. armillatus (Alb. et Schwein.) Fr. — íà ïî÷âå ñðåäè ìõîâ; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; åëüíèê ðàçíîòðàâíî-çåëåíîìîøíûé ñ áåðåçîé è ëèñòâåííèöåé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 25.08.2001.
C. castaneus (Bull.) Fr. — íà ïîäñòèëêå è ïî÷âå; ñîñíîâûå, ñîñíîâî-áåðåçîâûå, áåðåçîâûå, ïèõòîâûå ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
C. collinitus (Pers.) Fr. — íà ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà,
È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
111
*C. fasciatus Fr. — íà ïî÷âå; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 25.08.2001
(LE 255638, 255639).
C. mucosus (Bull.) Cooke — íà ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñîñíîâî-áåðåçîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, Ñ. Â. Ïåðîâà,
18.08.1963, îïð. Ì. È. Áåãëÿíîâà, 10.04.1965 (LE 14570).
C. subferrugineus (Batsch) Fr. — íà ïî÷âå ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ; ñîñíÿê,
ñìåøàííûé ëåñ âîçëå êëàäáèùà, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 25.08.2001,
08.07.2004 (LE 255600, 255602).
C. trivialis J. E. Lange — íà ìîõîâîé êî÷êå; áåðåçíÿê ñ åëüþ, ñîñíîé, ïèõòîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 26.07.2001.
*C. tubarius Ammirati et A. H. Sm. — íà ìîõîâûõ êî÷êàõ ñðåäè ñôàãíîâûõ ìõîâ; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé ñ áåðåçîé è åëüþ, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 26.07.2001, 15.08.2001.
Cystoderma amianthinum (Scop.) Fayod — ñðåäè ìõîâ íà âàëåæå; ëèñòâåííè÷íèê çåëåíîìîøíûé ñ áåðåçîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 10.08.2001.
C. cinnabarinum (Alb. et Schwein.) Fayod — íà ïîäñòèëêå è ïî÷âå; ñîñíÿê
ðàçíîòðàâíûé, áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963;
ñîñíîâûå, ñîñíîâî-áåðåçîâûå, ñîñíîâî-ëèñòâåííè÷íûå, åëîâûå, áåðåçîâûå
ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
C. granulosum (Batsch) Fayod — ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ íà ïî÷âå; ñìåøàííûé çåëåíîìîøíûé ëåñ ñ ïðåîáëàäàíèåì ëèñòâåííèöû, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 26.07.2001.
Entoloma rhodopolium (Fr.) P. Kumm. — íà ïîäñòèëêå; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
*Flammulaster muricata (Fr.) Watling — íà áåðåçîâîì âàëåæå; ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 17.07.2004, îïð. À. À. Êèÿøêî.
Fuscoboletinus spectabilis (Peck) Pomerl. et A. H. Sm. — ñðåäè ìõîâ; ëèñòâåííè÷íèê çåëåíîìîøíûé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 17.08.2001.
*Galerina arctica (Singer) Nezdojm. — ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ; ñìåøàííûé
ëåñ, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 14.07.2001.
G. camerina (Fr.) Kühner — íà ïîäñòèëêå; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà,
25.08.2001 (LE 255621).
G. hypnorum (Schrank) Kühner — ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ; ëèñòâåííè÷íûå è
ñ ïðèìåñüþ ëèñòâåííèöû ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
*G. permixta (P. D. Orton) Pegler — ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ ïîä èâîé; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 31.07.2002 (LE 255622).
Gomphidius maculatus (Scop.) Fr. — íà ïî÷âå; ëèñòâåííè÷íûå è ñ ïðèìåñüþ ëèñòâåííèöû ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; åëüíèê ñ áåðåçîé, ñîñíîé, èâîé, ñìåøàííûé ëåñ ñ ïðèìåñüþ ñîñíû è áåðåçû, ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 14.07.2001, 07.08.2002.
G. rutilus (Schaeff.) S. Lundell — íà ïî÷âå ñðåäè òðàâû; ëèñòâåííè÷íûå è ñ
ïðèìåñüþ ëèñòâåííèöû ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé ñ áåðåçîé è îñèíîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 26.07.2001, 21.08.2003.
112
Gymnopilus confluens (Pers.) Antonín, Halling et Noordel. — íà ïîäñòèëêå è ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñîñíîâûå, åëîâûå, ïèõòîâûå, ëèñòâåííè÷íûå, áåðåçîâûå ëåñà, äåð. Îïîêà,
Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; ñîñíîâî-áåðåçîâûé ëåñ ñ îáèëüíûì òðàâîñòîåì è ìõàìè, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 25.07.2001.
G. dryophilus (Bull.) Murrill — íà áåðåçîâîì âàëåæå, íà ïîäñòèëêå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñîñíîâûå, ñîñíîâîáåðåçîâûå, ëèñòâåííè÷íûå, ëèñòâåííè÷íî-áåðåçîâûå, åëîâûå, áåðåçîâûå ëåñà,
äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; ñìåøàííûé ëåñ, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 22.07.2001, 17.07.2004 (LE 255619, 255620).
G. penetrans (Fr.) Murrill — íà ãíèëîé äðåâåñèíå è ïîäñòèëêå; ñîñíîâûå,
ñîñíîâî-áåðåçîâûå ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; ñìåøàííûé ëåñ
âîçëå êëàäáèùà, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 08.07.2004.
G. peronatus (Bolton) Antonín, Halling et Noordel. — íà ãíèëîì âàëåæå
áåðåçû; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 08.07.2004 (LE 255679).
G. picreus (Pers.) P. Karst. — íà ñîñíîâîì âàëåæå; ãîðà Cîïêà, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 25.07.2002 (LE 255623).
*Hohenbuehelia atrocoerulea (Fr.) Singer — íà áåðåçîâîì âàëåæå, ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 22.07.2001 (LE 255651).
*H. fluxilis (Fr.) P. D. Orton — íà âàëåæå áåðåçû; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíîáðóñíè÷íûé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 10.08.2001.
Hygrocybe conica (Scop.) P. Kumm. — íà ïîäñòèëêå; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
H. conica (Scop.) P. Kumm. — íà ïî÷âå; ïîëÿíû ñîñíîâûõ, ñîñíîâî-áåðåçîâûõ, ïèõòîâûõ, ëèñòâåííè÷íûõ è îñèíîâûõ ëåñîâ, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
*H. parvula (Peck) Pegler — íà ïî÷âå ñðåäè òðàâû; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 20.08.2001.
H. persistens (Britzelm.) Singer — íà ïî÷âå; ñîñíîâî-áåðåçîâûå ëåñà, äåð.
Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
*H. pratensis (Pers.) Bon — íà ïî÷âå; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà,
25.08.2001, îïð. Í. Ï. Êóòàôüåâà, 25.10.2007 (LE 255617).
*H. virginea (Wulfen) P. D. Orton et Watling — íà ïîäñòèëêå; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Hypholoma fasciculare (Fr.) P. Kumm. — íà ãíèëîé äðåâåñèíå ëèñòâåííûõ, ðåæå õâîéíûõ; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí,
1963; äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà,
10.08.2001 (LE 255634).
H. sublateritium (Schaeff.) Quél. — íà äðåâåñèíå ëèñòâåííûõ è õâîéíûõ;
äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 22.07.2001.
Inocybe assimilata Britzelm. — íà ïî÷âå; ñîñíîâûå, ñîñíîâî-áåðåçîâûå,
ñîñíîâî-ëèñòâåííè÷íûå, êåäðîâî-ïèõòîâûå, ëèñòâåííè÷íî-áåðåçîâûå, áåðåçîâûå ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
113
I. asterospora Quél. — íà ïî÷âå; ñîñíîâûå, ñîñíîâî-áåðåçîâûå, áåðåçîâûå,
åëîâûå, ïèõòîâûå ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
I. brunnea Quél. — íà ïîäñòèëêå è ïî÷âå; ñîñíîâûå, ñîñíîâî-áåðåçîâûå
ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
I. cookei Bres. — íà ïî÷âå; ñìåøàííûé ëåñ ñ ñîñíîé, áåðåçîé, åëüþ âîêðóã êëàäáèùà, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 08.07.2004 (LE 255624).
I. fuscomarginata Kühner — íà ïî÷âå; ñìåøàííûé ëåñ ñ ñîñíîé, áåðåçîé,
åëüþ, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 03.08.2002 (LE 255625).
I. geophylla (Pers.) P. Kumm. — íà ïîäñòèëêå è ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé
ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 25.07.2001.
I. jacobi Kühner — íà ïî÷âå; ñîñíîâî-áåðåçîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, Ñ. Â. Ïåðîâà, 18.08.1963, 19.08.1963, îïð. Ì. È. Áåãëÿíîâà (LE 12876, 13063).
I. lacera (Fr.) P. Kumm. — íà ïî÷âå; ñîñíîâûå, ñîñíîâî-áåðåçîâûå, áåðåçîâûå ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; ñîñíîâî-áåðåçîâûé ëåñ,
äåð. Îïîêà, Ñ. Â. Ïåðîâà, 18.08.1963, îïð. Ì. È. Áåãëÿíîâà, 04.04.1965
(LE 12923).
I. napipes J. E. Lange — íà ïî÷âå; ñîñíîâûå, ñîñíîâî-áåðåçîâûå, ñîñíîâî-ëèñòâåííè÷íûå ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
I. paludinella (Peck) Sacc. — íà ïîäñòèëêå è ïî÷âå; ñîñíîâî-áåðåçîâûé
ëåñ, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
I. petiginosa (Fr.) Gillet — íà ïîäñòèëêå; ñîñíîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà,
Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
I. rimosa (Bull.) P. Kumm. — íà ïîäñòèëêå, íà ïî÷âå ñðåäè òðàâû; ñîñíÿê
ðàçíîòðàâíûé, áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963;
áåðåçíÿê ðàçíîòðàâíûé ñ ñîñíîé, åëüþ, ïèõòîé, îñèíîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 22.07.2001.
*I. splendens R. Heim — íà ïî÷âå, áîãàòîé ãóìóñîì è ïîëóðàçëîæèâøèìèñÿ ðàñòèòåëüíûìè îñòàòêàìè; áåðåã ðó÷. Âåñåëîãî, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 12.06.2001.
Kuehneromyces mutabilis (Schaeff.) Singer et A. H. Sm. — íà ïíå îñèíû;
ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 25.07.2001. ×èñòàÿ êóëüòóðà ¹ 2067 õðàíèòñÿ â
êîëëåêöèè êóëüòóð áàçèäèîìèöåòîâ LE (ÁÈÍ).
*Laccaria echinospora (Speg.) Singer — íà îãîëåííîé ïî÷âå; áåðåã ðó÷.
Âåñåëîãî, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 12.08.2001.
L. laccata (Scop.) Cooke — íà âàëåæå, ïîäñòèëêå è ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñîñíîâî-áåðåçîâûé ëåñ, äåð.
Îïîêà, Ñ. Â. Ïåðîâà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 18.08.1963 (LE 4202, 4203); çàáîëî÷åííûé ó÷àñòîê ñ åëüþ, áåðåçîé, ÷åðåìóõîé; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà,
15.08.2001, 31.07.2002.
Lactarius aurantiacus (Pers.) Gray — íà ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ,
äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
L. deliciosus (L.) Gray — íà ëåñíîé äîðîãå; åëüíèê ðàçíîòðàâíûé ñ ñîñíîé è áåðåçîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 14.07.2001.
114
L. helvus (Fr.) Fr. — íà ïî÷âå; ñîñíîâî-áåðåçîâûå, ïèõòîâî-êåäðîâûå ëåñà
ñ ïðèìåñüþ äðóãèõ õâîéíûõ è ëèñòâåííûõ ïîðîä, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
L. pubescens (Fr.) Fr. — íà ïîäñòèëêå è ïî÷âå; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð.
Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñîñíîâî-áåðåçîâûå, åëîâî-áåðåçîâûå, áåðåçîâûå, îñèíîâî-áåðåçîâûå ëåñà è áåðåçîâîå ìåëêîëåñüå, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 26.07.2001.
L. rufus (Scop.) Fr. — íà ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà,
È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
L. scrobiculatus (Scop.) Fr. — íà ïî÷âå; ñîñíîâûå, ñîñíîâî-áåðåçîâûå,
áåðåçîâûå, åëîâûå ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
L. torminosus (Schaeff.) Gray — íà ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð.
Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñîñíîâî-áåðåçîâûå, åëîâî-áåðåçîâûå, áåðåçîâûå, îñèíîâî-áåðåçîâûå, ñîñíîâûå ñ ïðèìåñüþ åäèíè÷íîé áåðåçû ëåñà, äåð.
Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
L. trivialis (Fr.) Fr. — íà ïî÷âå ñðåäè ìõîâ; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð.
Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; Êëþêâåííîå áîëîòî, êåäðîâíèê, ñîñíÿê çåëåíîìîøíûé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 18.08.2000.
L. uvidus (Fr.) Fr. — íà ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà,
È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
L. vellereus (Fr.) Fr. — íà ïî÷âå ñðåäè ìõîâ; îñèííèê ðàçíîòðàâíûé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 25.07.2001.
L. vietus (Fr.) Fr. — íà ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà,
È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Leccinum oxydabile (Singer) Singer — íà ïî÷âå ñðåäè ìõîâ; îêðàèíà
Êëþêâåííîãî áîëîòà ñ ïðåîáëàäàíèåì áåðåçû, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà,
26.06.2001.
L. scabrum (Bull.) Gray — íà ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; áåðåçîâûå è äðóãèå ëåñà ñ ïðèìåñüþ áåðåçû, äåð.
Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; âî âñåõ ëåñàõ ñ áåðåçîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, åæåãîäíî ñ èþíÿ ïî ñåíòÿáðü.
*Lentinellus cochleatus (Pers.) P. Karst. — íà áåðåçîâîì âàëåæå; ñìåøàííûé ëåñ, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 21.08.2003, îïð. Î. Â. Ìîðîçîâà, 04.02.2004.
Lepiota clypeolaria (Bull.) P. Kumm. — íà ïîäñòèëêå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé
ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñìåøàííûé ëåñ ñ ñîñíîé, áåðåçîé,
åëüþ, îñèíîé, ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 07.08.2002 (LE 255644); cîñíÿê
ðàçíîòðàâíûé ñ áåðåçîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 10.08.2001.
L. erminea (Fr.) Gillet — íà ïî÷âå ïîä áóçèíîé; ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 03.08.2002 (LE 255655).
Lepista flaccida (Sowerby) Pat. — íà ïî÷âå; ñîñíîâûå, ñîñíîâî-ëèñòâåííè÷íûå, áåðåçîâûå ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
L. personata (Fr.) Cooke — íà áîãàòîé ãóìóñîì ïî÷âå îêîëî áåðåçîâîãî
âàëåæà; ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 17.07.2004, îïð. À. À. Êèÿøêî, 20.09.2004.
115
Limacella illinita (Fr.) Maire — íà ïîäñòèëêå ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ; ñîñíîâûå,
ñîñíîâî-áåðåçîâûå, ëèñòâåííè÷íûå ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963;
åëüíèê ñ áåðåçîé è îñèíîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 03.08.2002 (LE 255635).
Macrolepiota excoriata (Schaeff.) M. M. Moser — íà ïåðåãíîå; ñêîòîâîä÷åñêàÿ ôåðìà, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 28.07.2002, 17.07.2004, îïð.
Å. Ô. Ìàëûøåâà, 25.10.2007 (LE 255626, 255627).
Marasmius androsaceus (L.) Fr. — íà ïîäñòèëêå, íà õâîå ñîñíû è îïàäå;
áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ïîâñåìåñòíî,
ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 14.07.2001.
M. collinus (Scop.) Singer — íà ïîäñòèëêå; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð.
Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
M. scorodonius (Fr.) Fr. — íà âàëåæå è ïîãðåáåííîé äðåâåñèíå; ñîñíÿêè,
ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 20.07.2001.
M. siccus (Schwein.) Fr. — íà ïîäñòèëêå, íà îïàäå ëèñòüåâ áåðåçû è îñèíû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 15.08.2001.
Mycena epipterygia (Scop.) Gray — íà ïîäñòèëêå, íà ãíèëîì âàëåæå, íà
ïî÷âå, ñðåäè òðàâû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí,
1963; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé ñ ïðèìåñüþ áåðåçû è åëè, ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 19.07.2004 (LE 255647); ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 22.07.2001 (LE 255648).
M. flavoalba (Fr.) Quél. — ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ; åëüíèê çåëåíîìîøíûé,
ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 31.07.2002 (LE 255604).
M. haematopus (Pers.) P. Kumm. — íà âàëåæå áåðåçû; ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 03.08.2002 (LE 255658).
M. hiemalis (Osbeck) Quél. — íà ïîäñòèëêå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð.
Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
M. laevigata (Lasch) Gillet — íà âàëåæå ñîñíû; îñèííèê ñ áåðåçîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 25.07.2001.
M. pura (Pers.) P. Kumm. — íà ïîäñòèëêå, íà ïî÷âå ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ;
ñîñíîâî-áåðåçîâûå, åëîâûå, ëèñòâåííè÷íûå, áåðåçîâûå ëåñà, äåð. Îïîêà,
Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé ñ ïðèìåñüþ áåðåçû è åëè, åëüíèê çåëåíîìîøíûé ñ áåðåçîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 22.07.2001,
19.07.2004 (LE 255628).
*M. stipata Maas Geest. et Schwöbel — íà ðàçëîæèâøåéñÿ äðåâåñèíå; ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 31.07.2002; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 01.08.2001
(LE 255601).
M. tintinnabulum (Batsch) Quél. — íà ãíèëîé äðåâåñèíå ëèñòâåííûõ,
ðåæå õâîéíûõ; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963;
äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
Neolentinus lepideus (Fr.) Redhead et Ginns — íà ñòàðûõ ñîñíîâûõ ïíÿõ,
âàëåæå, ñòîëáàõ; äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 14.07.2001, 25.07.2002.
116
Omphalina demissa (Fr.) Quél. — íà ïîäñòèëêå; ëèñòâåííûå è ñîñíîâûå
ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
O. sphagnicola (Berk.) M. M. Moser — ñðåäè ñôàãíîâûõ ìõîâ; Êëþêâåííîå áîëîòî, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 14.07.2001, 10.08.2002 (LE
255629).
Panaeolus campanulatus (L.) Quél. — íà íàâîçå; ïàñòáèùå, äåð. Îïîêà,
Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
P. fimicola (Pers.) Gillet — íà ïåðåãíîå; ñêîòîâîä÷åñêàÿ ôåðìà, ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 08.07.2004 (LE 255653).
*P. retirugis (Fr.) Gillet — íà íàâîçå íà ñêîòíîì äâîðå; ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 11.07.2004 (LE 255605).
*P. semiovatus (Sowerby) S. Lundell et Nannf. — íà ïåðåãíèâøåì êîíñêîì
íàâîçå; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 17.07.2004, îïð. À. À. Êèÿøêî, 20.09.2004.
×èñòàÿ êóëüòóðà ¹ 2065 õðàíèòñÿ â êîëëåêöèè êóëüòóð áàçèäèîìèöåòîâ LE
(ÁÈÍ).
*P. subbalteatus (Berk. et Broome) Sacc. — íà ïåðåãíèâøåì êîíñêîì íàâîçå; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 17.07.2004, îïð. À. À. Êèÿøêî, 20.09.2004.
Panellus stipticus (Bull.) P. Karst. — íà âàëåæå áåðåçû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé
ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Paxillus atrotomentosus (Batsch) Fr. — íà åëîâîì âàëåæå; ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 22.07.2001 (LE 255645).
P. involutus (Batsch) Fr. — íà ïî÷âå; ñîñíîâûå, ñîñíîâî-áåðåçîâûå, ñîñíîâî-ëèñòâåííè÷íûå ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; ïîâñåìåñòíî,
ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, åæåãîäíî ñ èþëÿ ïî àâãóñò.
Pholiota aurivella (Batsch) P. Kumm. — íà ãíèëîì âàëåæå áåðåçû; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 15.08.2001.
P. carbonaria A. H. Sm. — íà ïî÷âå (ñòàðûå êîñòðèùà) è îáãîðåëîé
äðåâåñèíå; ñîñíîâûå, ñîñíîâî-áåðåçîâûå, ñîñíîâî-ëèñòâåííè÷íûå ëåñà, äåð.
Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
P. lucifera (Lasch) Quél. — íà ïíå èâû èëè îëüõè; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 12.08.2001.
P. spumosa (Fr.) Singer — íà ïî÷âå; áåðåçíÿê ñ ñîñíîé, åëüþ è áóçèíîé,
ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 31.07.2002 (LE 255642).
P. squarrosa (Batsch) P. Kumm. — íà âàëåæå áåðåçû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé
ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 08.08.2001,
07.08.2002, 24.08.2003.
Phyllotopsis nidulans (Pers.) Singer — íà ñîñíîâîì ïíå; ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 31.07.2002 (LE 255630).
Pleurotus cornucopiae (Paulet) Rolland — íà ãíèëîé áåðåçå, äåð. Îïîêà,
Ì. È. Áåãëÿíîâà, 10.08.1963 (LE 5655).
Pluteus atromarginatus (Konrad) Kühner — íà âàëåæå ïèõòû è ñîñíû;
áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 26.07.2001, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, 25.10.2007 (LE 255631).
117
P. cervinus (Schaeff.) P. Kumm. — íà áåðåçîâîì âàëåæå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963;
ñîñíÿê ðàçíîòðàâíî-áðóñíè÷íûé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 10.08.2001.
P. leoninus (Schaeff.) P. Kumm. — íà âàëåæå áåðåçû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé
ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
*P. minutissimus Maire — íà ñîñíîâîì âàëåæå; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 30.07.2001.
P. pellitus (Pers.) P. Kumm. — íà âàëåæå ëèñòâåííûõ ïîðîä; ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 12.08.2001.
P. salicinus (Pers.) P. Kumm. — íà áåðåçîâîì âàëåæå; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 20.07.2001.
P. thomsonii (Berk. et Broome) Dennis — íà ãíèëîé äðåâåñèíå; äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
P. umbrosus (Pers.) P. Kumm. — íà âàëåæå áåðåçû è ñîñíû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà,
26.07.2001.
Psathyrella candolleana (Fr.) Maire — íà ïî÷âå â îñíîâàíèè áåðåçîâîãî
ïíÿ áîëüøîé ãðóïïîé; ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 31.07.2002 (LE 255643).
P. prona (Fr.) Gillet — íà êîíñêîì ïîìåòå; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà,
14.07.2001 (LE 255678).
*Pseudohygrocybe parvula (Peck) Kovalenko — íà ïî÷âå; ñìåøàííûé ëåñ,
ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 10.08.2002.
Psiloboletinus lariceti (Singer) Singer — íà ïî÷âå; ëèñòâåííè÷íûå è ñ ïðèìåñüþ ëèñòâåííèöû ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
*Resupinatus applicatus (Batsch) Gray — íà âàëåæå ÷åðåìóõè; áåðåã
ð. Óñîëêè, çàðîñëè ÷åðåìóõè, èâû è áåðåçû, c. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà,
06.08.2006, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷.
Rhodocollybia butyracea (Bull.) Lennox — íà ïîäñòèëêå è ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñîñíÿê ñ áåðåçîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 25.08.2001 (LE 255618).
Rozites caperatus (Pers.) P. Karst. — íà ïî÷âå ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; åëüíèê çåëåíîìîøíîðàçíîòðàâíûé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 31.07.2002.
Russula adusta (Pers.) Fr. — íà ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ëåñà ðàçëè÷íîãî òèïà, íî íå
î÷åíü âëàæíûå, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 26.07.2001.
R. aeruginea Fr. — íà ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà,
È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
R. aurea Pers. — íà ïîäñòèëêå è ïî÷âå; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; äîðîãà â ñîñíîâî-áåðåçîâîì ëåñó, ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 26.07.2001.
R. cyanoxantha (Schaeff.) Fr. — íà ïî÷âå; ñìåøàííûé ëåñ ñ ïðåîáëàäàíèåì ñîñíû, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 14.07.2001.
118
R. emetica (Schaeff.) Pers. — íà ïî÷âå; ñîñíÿê ñ áåðåçîé, ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 25.08.2001.
R. foetens (Pers.) Pers. — íà ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; åëüíèê ñ áåðåçîé, ñîñíîé,
ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 20.07.2001.
R. fragilis Fr. — íà ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
R. lutea Vent. — íà ïî÷âå; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé ñ áåðåçîé è åëüþ, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 22.07.2001, 31.07.2002.
R. sanguinaria (Schumach.) Rauschert — íà ïîäñòèëêå; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
R. xerampelina (Schaeff.) Fr. — íà ïî÷âå ñðåäè ìõà; åëüíèê çåëåíîìîøíî-ñôàãíîâûé ñ áåðåçîé, ëèñòâåííèöåé, ñîñíîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà,
14.07.2001.
Schizophyllum commune Fr. — íà âàëåæå áåðåçû; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ,
äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963.
Suillus flavidus (Fr.) J. Presl — íà ïî÷âå; ñìåøàííûé ëåñ ñ ëèñòâåííèöåé,
åëüþ, ñîñíîé, ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 03.08.2002 (LE 255650).
S. grevillei (Klotzsch) Singer — íà ïî÷âå; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, áåðåçîâîïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ëèñòâåííè÷íûå è ñ ïðèìåñüþ ëèñòâåííèöû ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé ñ áåðåçîé, åëüþ, ëèñòâåííèöåé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 15.08.2001;
åëüíèê ñ ëèñòâåííèöåé è áåðåçîé, ñ. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 21.08.2001
(LE 255649).
S. viscidus (L.) Fr. — íà ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà,
È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñîñíîâî-áåðåçîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, Ñ. Â. Ïåðîâà,
Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963 (LE 4854); åëüíèê çåëåíîìîøíûé, ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 17.08.2001, 21.08.2001, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, 25.10.2007 (LE 255632).
*Tapinella panuoides (Batsch) E.-J. Gilbert — c. Õàíäàëà, À. Ï. Êîøåëåâà, 10.08.2006, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷.
Tricholoma album (Schaeff.) P. Kumm. — ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ; ëèñòâåííè÷íèê ðàçíîòðàâíî-çåëåíîìîøíûé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 17.08.2001.
T. scalpturatum (Fr.) Quél. — íà ïîäñòèëêå è ïî÷âå; ñîñíîâûå è ñîñíîâî-áåðåçîâûå ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
Tricholomopsis decora (Fr.) Singer — íà âàëåæå ñîñíû; ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 31.07.2002 (LE 255607).
T. rutilans (Schaeff.) Singer — íà ñîñíîâîì ïíå; äîðîãà íà êàðüåð, áåðåçíÿê ïàïîðîòíèêîâî-ðàçíîòðàâíûé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 15.07.2004 (LE
255641).
*Volvariella gloiocephala (DC.) Boekhout et Enderle — íà ðàçëîæèâøåéñÿ ñîëîìå è â ïàðíèêå íà êîíñêîì íàâîçå; ñêîòîâîä÷åñêàÿ ôåðìà, ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 03.08.2002, 06.07.2004 (LE 255640).
119
Xerocomus subtomentosus (L.) Fr. — íà ïî÷âå ñðåäè çåëåíîãî ìõà; åëüíèê çåëåíîìîøíûé ñ áåðåçîé, ëèñòâåííèöåé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà,
21.08.2001.
Xeromphalina campanella (Batsch) Maire — íà âàëåæå ñîñíû ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñîñíÿê
ðàçíîòðàâíûé ñ åëüþ è áåðåçîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 20.07.2001,
31.07.2002 (LE 255633).
Ãàñòåðîèäíûå áàçèäèîìèöåòû
*Bovista abyssinica Mont. — íà ïî÷âå ñðåäè òðàâû; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíîîñî÷êîâûé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 31.07.2002, îïð. Þ. À. Ðåáðèåâ.
B. plumbea Pers. — íà ïî÷âå ñðåäè òðàâû; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà,
03.08.2002, îïð. Þ. À. Ðåáðèåâ.
Disciseda bovista (Klotzsch) Henn. — íà ïî÷âå ñðåäè òðàâû; ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 03.08.2004, îïð. Þ. À. Ðåáðèåâ.
Handkea excipuliformis (Scop.) Kreisel — íà ñóïåñ÷àíîé ïî÷âå; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 03.08.2003, îïð. Þ. À. Ðåáðèåâ.
Langermannia gigantea (Batsch) Rostk. — íà áîãàòîé ãóìóñîì ïî÷âå;
îïóøêà ñìåøàííîãî ñâåòëîõâîéíîãî ëåñà âáëèçè ñêîòîâîä÷åñêîé ôåðìû,
ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 10.08.2002.
Lycoperdon molle Pers. — ñðåäè ìõîâ íà ïîäñòèëêå; ñîñíÿê ñ åëüþ è áåðåçîé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 07.08.2002, îïð. Þ. À. Ðåáðèåâ.
L. perlatum Pers. — íà ïîäñòèëêå è ïî÷âå; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð.
Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñîñíÿê ðàçíîòðàâíûé, ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 30.07.2001.
L. pyriforme Schaeff. — íà ãíèëîé äðåâåñèíå, íà âàëåæå áåðåçû è ñîñíû;
áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963; ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 30.07.2001, 24.08.2003 (LE 255675).
L. spadiceum Schaeff. — íà ïî÷âå; ñîñíîâûå è ñîñíîâî-áåðåçîâûå ëåñà,
äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
L. umbrinum Pers. — íà ïî÷âå; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 30.07.2002,
îïð. Þ. À. Ðåáðèåâ.
Mycenastrum corium (Guers.) Desv. — íà ñòàðûõ íàâîçíûõ êó÷àõ, íà áîãàòîé ãóìóñîì ïî÷âå; îêðåñòíîñòè ñêîòîâîä÷åñêîé ôåðìû, ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 20.07.2001, 28.07.2002, 10.08.2002.
Scleroderma citrinum Pers. — íà ïî÷âå; ñîñíîâûå è ñîñíîâî-áåðåçîâûå
ëåñà, äåð. Îïîêà, Ì. È. Áåãëÿíîâà, 1963.
*Sphaerobolus stellatus Tode — íà îòïàâøèõ âåòî÷êàõ äåðåâüåâ; ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 05.08.2002.
*Vascellum pratense (Pers.) Kreisel — íà ïî÷âå ñðåäè òðàâû; ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 03.08.2002, îïð. Þ. À. Ðåáðèåâ.
120
Ãåòåðîáàçèäèîìèöåòû
Calocera viscosa (Pers.) Fr. — íà ïî÷âå ñðåäè çåëåíûõ ìõîâ; ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 10.08.2004 (LE 255680).
Dacrymyces chrysospermus Berk. et M. A. Curtis — íà âàëåæå ñîñíû;
ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 31.07.2002, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷, 06.12.2007 (LE
255683).
Exidia glandulosa (Bull.) Fr. — îáèëüíî íà âåòî÷êàõ îñèíû è áåðåçû âî
âëàæíûõ ìåñòàõ; áåðåçîâî-ïèõòîâûé ëåñ, äåð. Îïîêà, È. Â. Êàðàòûãèí, 1963;
ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 20.07.2002.
*Guepinia helvelloides (DC.) Fr. — íà ïî÷âå, áîãàòîé ãóìóñîì è ïîëóðàçëîæèâøèìèñÿ ðàñòèòåëüíûìè îñòàòêàìè; åëüíèê ñ áåðåçîé, ñ. Âåñåëîå,
À. Ï. Êîøåëåâà, 26.07.2001.
*Tremella foliacea Pers. — íà ãíèëîì âàëåæå áåðåçû; ñìåøàííûé ëåñ,
ñ. Âåñåëîå, À. Ï. Êîøåëåâà, 08.09.2003.
Ëèòåðàòóðà
Á å ã ë ÿ í î â à Ì. È. Ê ôëîðå ãàñòåðîìèöåòîâ Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ // Âîïðîñû áîòàíèêè è ôèçèîëîãèè ðàñòåíèé. Êðàñíîÿðñê, 1971à. Ñ. 13–29. —
Á å ã ë ÿ í î â à Ì. È. Ê ôëîðå òðóá÷àòûõ ãðèáîâ Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ // Âîïðîñû áîòàíèêè è ôèçèîëîãèè ðàñòåíèé. Êðàñíîÿðñê, 1971á. Ñ. 3–12. —
Á å ã ë ÿ í î â à Ì. È. Ôëîðà àãàðèêîâûõ ãðèáîâ Þæíîé ÷àñòè Êðàñíîÿðñêîãî
êðàÿ. ×. 2. Êðàñíîÿðñê, 1972à. 206 ñ. — Á å ã ë ÿ í î â à Ì. È. Ðåäêèå äëÿ
þæíîé ÷àñòè Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ àãàðèêîâûå ãðèáû // Âîäîðîñëè è ãðèáû
Ñèáèðè è Äàëüíåãî Âîñòîêà. Íîâîñèáèðñê, 1972á. Ñ. 113–117. — Á å ã ë ÿ í î â à Ì. È. Ê ôëîðå äèñêîìèöåòîâ Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ // Âîïðîñû áîòàíèêè è ôèçèîëîãèè ðàñòåíèé. Êðàñíîÿðñê, 1973. Ñ. 3–10. — Á ð è ö û í à Ì. Ï.
Ðåëüåô è ïî÷âîîáðàçóþùèå ïîðîäû öåíòðàëüíîé ÷àñòè Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ //
Ïðèðîäíîå ðàéîíèðîâàíèå öåíòðàëüíîé ÷àñòè Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ è íåêîòîðûå âîïðîñû ïðèãîðîäíîãî õîçÿéñòâà. Ì., 1962. Ñ. 63–84. — Á ð è ö û í à Ì. Ï., à à ë à õ î â Í. Í., Ë þ á è ì î â à Å. Ë., Ë è õ à í î â Á. Í. Ñõåìà
ïðèðîäíîãî ðàéîíèðîâàíèÿ öåíòðàëüíîé ÷àñòè Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ // Ïðèðîäíîå ðàéîíèðîâàíèå öåíòðàëüíîé ÷àñòè Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ è íåêîòîðûå âîïðîñû ïðèãîðîäíîãî õîçÿéñòâà. Ì., 1962. Ñ. 6–47. — Ä ó ä ê à È. À. Âîäíûå
ãèôîìèöåòû âîäîòîêîâ çàïîâåäíèêà «Ñòîëáû» // Òð. ãîñ. çàïîâåäíèêà «Ñòîëáû». Âûï. 13. Êðàñíîÿðñê, 1982. Ñ. 57–72. — Ê à ð à ò û ã è í È. Â. Ìàòåðèàëû ê ìèêîôëîðå äâóõ ëåñíûõ àññîöèàöèé Òàñååâñêîãî ðàéîíà Êðàñíîÿðñêîãî
êðàÿ // Âîäîðîñëè è ãðèáû Çàïàäíîé Ñèáèðè. Âûï. 10. Íîâîñèáèðñê, 1965.
Ñ. 142–147. — Ê î ø å ë å â à À. Ï. Ðåäêèå âèäû ãðèáîâ ñîñíîâûõ ëåñîâ Íèæíåãî Ïðèàíãàðüÿ (Òàñååâñêèé ðàéîí, Êðàñíîÿðñêèé êðàé) // Òåç. äîêë. X Âñåðîñ. ñòóäåí÷. íàó÷. êîíô. «Ýêîëîãèÿ è ïðîáëåìû çàùèòû îêðóæàþùåé ñðåäû». Êðàñíîÿðñê, 2003. Ñ. 20. — Ë à ï è ö ê à ÿ Ë. Ñ. Ê ôëîðå ãðèáîâ-ìàêðîìèöåòîâ Ñðåäíåãî Åíèñåÿ // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 27.
121
Ë., 1990. Ñ. 69–72. — Ë à ï è ö ê à ÿ Ë. Ñ. Ê ôëîðå ãðèáîâ-ìàêðîìèöåòîâ
Ñðåäíåãî Åíèñåÿ. II // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 29. ÑÏá.,
1993. Ñ. 45–48. — Ë à ù è í ñ ê è é Í. Í. Ôèçèêî-ãåîãðàôè÷åñêèå óñîâèÿ
Îïîêñêîãî ñòàöèîíàðà // Ñòðóêòóðíî-äèíàìè÷åñêèå îñîáåííîñòè ôèòîöåíîçîâ Íèæíåãî Ïðèàíàãðüÿ. Íîâîñèáèðñê, 1969. Ñ. 5–12. — Í å ç ä î é ì è í î ã î Ý. Ë. Ê ôëîðå àãàðèêîâûõ ãðèáîâ ñåâåðíîé ÷àñòè Êðàñíîÿðñêîãî
êðàÿ // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 13. Ë., 1976. Ñ. 105–113. —
Í å ç ä î é ì è í î ã î Ý. Ë. Ê ôëîðå àãàðèêîâûõ ãðèáîâ ñåâåðíîé ÷àñòè Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ. II // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 19. Ë., 1982.
Ñ. 73–77. — Í å ç ä î é ì è í î ã î Ý. Ë. Ñåìåéñòâî Ïàóòèííèêîâûå. ÑÏá.,
1996. 408 ñ. (Îïðåäåëèòåëü ãðèáîâ Ðîññèè: Ïîðÿäîê Àãàðèêîâûå. Âûï. 1). —
Ï à ð ì à ñ ò î Ý. Õ. Îïðåäåëèòåëü ðîãàòèêîâûõ ãðèáîâ ÑÑÑÐ. Ì., 1965.
165 ñ. — Ð à é ò â è é ð À. Ã. Îïðåäåëèòåëü ãåòåðîáàçèäèàëüíûõ ãðèáîâ ÑÑÑÐ.
Ë., 1967. 113 ñ. — J ü l i c h W. Die Nichtblätterpilze, Gallertpilze und
Bauchpilze (Aphyllophorales, Heterobasidiomycetes, Gasteromycetes). Bd 1. Jena,
1984. 626 S. — K i r k P. M., A n s e l l A. E. Authors of fungal names: A list
of authors of scientific names of fungi, with recommended standard forms of their
names, including abbreviations: Index of Fungi supplement. Wallingford, 1992.
95 p. — M o s e r M. M. Die Röhrlinge und Blätterpilze (Polyporales, Boletales,
Agaricales, Russulales). Bd 2. Jena, 1978. 532 S. — N o r d i c macromycetes.
Vol. 2: Polyporales, Boletales, Agaricales, Russulales / Eds. L. Hansen, H. Knudsen. Copenhagen, 1992. 474 p. — N o r d i c macromycetes. Vol. 3: Heterobasidioid, aphyllophoroid and gasteromycetoid Basidiomycetes / Eds. L. Hansen,
H. Knudsen. Copenhagen, 1997. 444 p. — P s u r t s e v a N. V., K i y a s h k o A. A., G a c h k o v a E. Y., B e l o v a N. V. Basidiomycetes culture collection
LE (BIN): Catalogue of strains. Moscow, 2007. 116 p.
122
Å. Ô. Ìàëûøåâà1
Ë. Ô. Âîëîñíîâà2
E. F. Malysheva
L. F. Volosnova
ÄÎÏÎËÍÅÍÈÅ Ê ÁÈÎÒÅ ÀÃÀÐÈÊÎÈÄÍÛÕ
ÁÀÇÈÄÈÎÌÈÖÅÒÎÂ ÎÊÑÊÎÃÎ ÁÈÎÑÔÅÐÍÎÃÎ
ÇÀÏÎÂÅÄÍÈÊÀ
SUPPLEMENT TO BIOTA OF AGARICOID
BASIDIOMYCETES OF OKSKY BIOSPHERE RESERVE
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ ñèñòåìàòèêè è ãåîãðàôèè ãðèáîâ
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2
[email protected]
1
2
Îêñêèé ãîñóäàðñòâåííûé áèîñôåðíûé çàïîâåäíèê
391072, Ðÿçàíñêàÿ îáë., Ñïàññêèé ð-í, ï/î Ëàêàø
[email protected]
Ïðèâîäÿòñÿ ñâåäåíèÿ î íîâûõ íàõîäêàõ àãàðèêîèäíûõ áàçèäèîìèöåòîâ Îêñêîãî áèîñôåðíîãî çàïîâåäíèêà. Äàí àííîòèðîâàííûé ñïèñîê, âêëþ÷àþùèé 41
âèä. Òðè âèäà (Conocybe gigasperma, Entoloma occultopigmentatum, E. scabiosum)
íàéäåíû âïåðâûå íà òåððèòîðèè Ðîññèè.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: àãàðèêîèäíûå áàçèäèîìèöåòû, Îêñêèé áèîñôåðíûé çàïîâåäíèê, íîâûå íàõîäêè.
New data on species diversity of agaricoid fungi of Oksky Biosphere Reserve are
given. The check-list of 41 species with indication of their localities and herbarium
numbers (of the Herbarium of the Komarov Botanical Institute, LE) is provided. Three
species (Conocybe gigasperma, Entoloma occultopigmentatum, E. scabiosum) are
recorded for the first time in Russia.
Keywords: agaricoid basidiomycetes, Oksky Biosphere Reserve, new records.
Îêñêèé çàïîâåäíèê ðàñïîëîæåí â öåíòðå åâðîïåéñêîé ÷àñòè Ðîññèè (Ðÿçàíñêàÿ îáëàñòü) â íèæíåì òå÷åíèè ð. Ïðû ïðè âïàäåíèè åå
â ð. Îêó. Åãî êîîðäèíàòû: 54°40′–55°00′ ñ. ø. è 40°35′–41°01′ â. ä.
Ïëîùàäü çàïîâåäíèêà 557 êâ. êì, à îõðàííîé çîíû — 214 êâ. êì.
Òåððèòîðèÿ çàïîâåäíèêà íàõîäèòñÿ â þãî-âîñòî÷íîé ÷àñòè Ìåùåðñêîé íèçìåííîñòè, ÿâëÿþùåé ñîáîé ïëîñêóþ ñèëüíî çàáîëî÷åííóþ
ðàâíèíó (80–160 ì í. ó. ì.). Ïðåîáëàäàåò äîëèííî-çàíäðîâûé, çàíäðîâûé è àëëþâèàëüíûé ëàíäøàôò. Êëèìàò óìåðåííî-êîíòèíåíòàëüíûé, ñðåäíåãîäîâàÿ òåìïåðàòóðà 4.3 °Ñ, ñàìûé òåïëûé ìåñÿö — èþëü
(19.8 °Ñ), ñàìûé õîëîäíûé — ôåâðàëü (–11.6 °Ñ). Ñðåäíåãîäîâîå êîëè÷åñòâî îñàäêîâ 614 ìì.
123
Çîíàëüíûì òèïîì ïî÷â ÿâëÿþòñÿ ïîäçîëèñòûå, íî øèðîêî ðàñïðîñòðàíåíû òàêæå èíòðàçîíàëüíûå — àëëþâèàëüíûå è áîëîòíûå (òîðôÿíûå è òîðôÿíèñòî-ãëååâûå) ïî÷âû (Êàðàñåâà, Íèêèòèíà, 1975).
Çàïîâåäíèê ðàñïîëîæåí â ïîäòàåæíîé çîíå ñìåøàííûõ õâîéíîøèðîêîëèñòâåííûõ ëåñîâ è èìååò îêîëî 90% ëåñîïîêðûòîé ïëîùàäè. Ïðåîáëàäàþò àçîíàëüíûå òèïû ëåñà. Ýòî ñîñíîâûå è ñîñíîâîáåðåçîâûå ëåñà, ïðåäñòàâëåííûå â îñíîâíîì çåëåíîìîøíûìè, îðëÿêîâî-âåéíèêîâûìè è ìîëèíèåâî-÷åðíè÷íûìè àññîöèàöèÿìè. Åëüíèêè ôðàãìåíòàðíû è íåâåëèêè ïî ïëîùàäè.  ïîéìàõ ðåê Îêè è Ïðû
ðàñïðîñòðàíåíû ñûðûå ïîéìåííûå äóáðàâû ñ ïðèìåñüþ îñèíû, à
òàêæå ÷åðíîîëüøàíèêè ñî çíà÷èòåëüíûì ó÷àñòèåì áåðåçû ïóøèñòîé.
Îëüøàíèêè òàêæå îêàéìëÿþò òîïêèå áåðåãà âíåïîéìåííûõ îçåð.
Èâíÿêè ãîñïîäñòâóþò â ðóñëîâîé ïîéìå Îêè è Ïðû, à òàêæå íà çàáîëî÷åííîì ëåâîáåðåæüå Ïðû. Áîëîòà â îñíîâíîì ïåðåõîäíûå, ñ ó÷àñòèåì ñôàãíîâûõ ìõîâ, òðîñòíèêà è âåéíèêà ñåðîâàòîãî. Ó÷àñòêè âåðõîâûõ áîëîò íåçíà÷èòåëüíû è ñâÿçàíû ñ íåáîëüøèìè áåññòî÷íûìè
êîòëîâèíàìè. Ëóãà â îñíîâíîì ïîéìåííûå, àíòðîïîãåííîãî ïðîèñõîæäåíèÿ, èìåþò òåíäåíöèþ ê çàðàñòàíèþ.
Îñíîâîé ïðèâîäèìîãî íèæå ñïèñêà àãàðèêîèäíûõ áàçèäèîìèöåòîâ
ïîñëóæèë ãåðáàðíûé ìàòåðèàë, ñîáðàííûé àâòîðàìè â òå÷åíèå ïîëåâîãî ñåçîíà 2006 ã. Êðîìå òîãî, ÷àñòü âèäîâ, âîøåäøèõ â ñïèñîê, îïðåäåëåíà ïî ðàíåå ñîáðàííîìó ìàòåðèàëó (ñåçîíû 1991, 1993, 1997,
1998, 1999 ãã.).
Îñíîâíîå âíèìàíèå â ïðîâåäåííûõ èññëåäîâàíèÿõ áûëî óäåëåíî
âèäîâîìó ñîñòàâó àãàðèêîèäíûõ ãðèáîâ ëóãîâûõ ñîîáùåñòâ çàïîâåäíèêà. Èçó÷àëèñü îñîêîâî-êàíàðåå÷íèêîâûå ëóãà ñî çíà÷èòåëüíûì ó÷àñòèåì áîëîòíîãî è ëóãîâî-áîëîòíîãî âûñîêîòðàâüÿ, ðàñïðîñòðàíåííûå â ïðèðóñëîâîé çîíå ïîéìû Ïðû, îñîêîâî-ñèòíÿãîâî-ðàçíîòðàâíûå ëóãà â ïîâûøåííûõ ìåñòîîáèòàíèÿõ, à òàêæå ùó÷êîâî-îñîêîâîðàçíîòðàâíûå ëóãà, ïðèóðî÷åííûå ê âûïàñàåìûì ó÷àñòêàì.  öåíòðàëüíîé ÷àñòè îêñêîé ïîéìû íà âûñîêèõ íåçàëèâàåìûõ ãðèâàõ ðàñïðîñòðàíåíû òàêæå îñóõîäîëåííûå è îñòåïíåííûå ìåëêîçëàêîâî-ðàçíîòðàâíûå ëóãà, à ñðåäíåâûñîêèå ìåñòîîáèòàíèÿ öåíòðàëüíîé ïîéìû çàíÿòû ìåçîôèòíûìè òðàâîñòîÿìè.
Äî íàøåãî èññëåäîâàíèÿ äëÿ Îêñêîãî çàïîâåäíèêà óæå áûëî èçâåñòíî 363 âèäà àãàðèêîèäíûõ áàçèäèîìèöåòîâ (Áóðîâà, 1988; Âîëîñíîâà, 1997, 2005).  ðåçóëüòàòå ïðîâåäåííîé ðàáîòû íàì óäàëîñü ïîïîëíèòü ñïèñîê 41 âèäîì, 3 èç êîòîðûõ îòìå÷àþòñÿ âïåðâûå íå òîëüêî äëÿ çàïîâåäíèêà, íî è äëÿ Ðîññèè (â àííîòèðîâàííîì ñïèñêå îíè
124
îòìå÷åíû çâåçäî÷êîé «*»). Òàêñîíû â ñïèñêå ðàñïîëàãàþòñÿ â ñîîòâåòñòâèè ñ ñèñòåìîé 9-ãî èçäàíèÿ «Ainsworth and Bisby’s Dictionary
of the Fungi» (Kirk et al., 2001). Îáúåì ðîäîâ, âèäîâ è âíóòðèâèäîâûõ òàêñîíîâ àãàðèêîèäíûõ áàçèäèîìèöåòîâ ïðèíÿò â ñîîòâåòñòâèè
ñ ìîíîãðàôè÷åñêèìè îáðàáîòêàìè îòäåëüíûõ ãðóïï (Agaricus, Lepiota — Âàññåð, 1980, 1985, 1992; Nauta, 2001; Agrocybe — Nauta, 2005;
Conocybe, Pholiotina — Arnolds, 2005a, b; Panaeolus, Psilocybe —
Watling, Gregory, 1987; Coprinus — Orton, Watling, 1979; Uljé, 2005;
Psathyrella — Kits van Waveren, 1985; Entoloma — Noordeloos, 1992;
Marasmius — Antonín, Noordeloos, 1993; Mycena — Maas Geesteranus,
1992a, b; Hygrocybe — Boertmann, 1996).
Àííîòàöèÿ äëÿ êàæäîãî âèäà ñîäåðæèò ñëåäóþùóþ èíôîðìàöèþ:
ìåñòîíàõîæäåíèå îáðàçöà, ìåñòîîáèòàíèå, ñóáñòðàò, äàòà ñáîðà îáðàçöà (åñëè èìååòñÿ), íîìåð ãåðáàðíîãî îáðàçöà â ãåðáàðèè Áîòàíè÷åñêîãî èíñòèòóòà èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ (LE).
Ïîð. AGARICALES Clem.
Ñåì. Agaricaceae Chevall.
Lepiota alba (Bres.) Sacc. — îêð. êîðäîíà Êðàñíûé Õîëì, áåðåã ð. Îêè,
ïîéìåííûé êðàñíîîâñÿíèöåâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã ñî ñëåäàìè îñòåïíåíèÿ, íà
ïî÷âå, 15.08.2006, ñîáð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, È. Â. Çìèòðîâè÷, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 246087).
L. oreadiformis Velen. — îêð. äåð. Ïàïóøåâî, ñóõîäîëüíûé âåéíèêîâîðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 13.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà
(LE 246088); îêð. êîðäîíà Êðàñíûé Õîëì, áåðåã ð. Îêè, ïîéìåííûé êðàñíîîâñÿíèöåâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã ñî ñëåäàìè îñòåïíåíèÿ, íà ïî÷âå, 15.08.2006,
ñîáð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, Ë. Ô. Âîëîñíîâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 246089).
Leucoagaricus leucothites (Vittad.) Wasser — îêð. êîðäîíà Êðàñíûé Õîëì,
ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 15.08.2006, ñîáð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, È. Â. Çìèòðîâè÷, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 246086).
Ñåì. Bolbitiaceae Singer
Agrocybe pediades (Fr. : Fr.) Fayod var. pediades — îêð. äåð. Ïàïóøåâî,
ñóõîäîëüíûé âåéíèêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 13.08.2006, ñîáð. è îïð.
Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 246093).
Conocybe apala (Fr. : Fr.) Arnolds var. apala — îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, êîíòîðà çàïîâåäíèêà, íà ïî÷âå, 22.08.1997, ñîáð. Ë. Ô. Âîëîñíîâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, Ë. Ô. Âîëîñíîâà (LE 231792).
C. apala var. albipes (G. H. Otth) Arnolds — îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, ëóã ó
êîíþøíè, íà êîíñêîì íàâîçå, 24.06.1998 (LE 231793), ñîáð. Ë. Ô. Âîëîñíîâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, Ë. Ô. Âîëîñíîâà.
125
C. aurea (Schaeff.) Hongo — îêð. êîðäîíà Êðàñíûé Õîëì, áåðåã ð. Îêè,
ïîãðåìêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 15.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 214939).
*C. gigasperma Enderle et Hauskn. — îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, âîçëå õîçäâîðà, óíàâîæåííàÿ ëóæàéêà, íà ïî÷âå, 05.07.1993, ñîáð. Ë. Ô. Âîëîñíîâà, îïð.
Å. Ô. Ìàëûøåâà, Ë. Ô. Âîëîñíîâà (LE 231832); òàì æå, âûïàñ, íà ïî÷âå ñðåäè
òðàâû, 04.09.1998, ñîáð. Ë. Ô. Âîëîñíîâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, Ë. Ô. Âîëîñíîâà (LE 212093); òàì æå, êîíòîðà çàïîâåäíèêà, íà ïî÷âå â òðàâå, 27.09.1999,
ñîáð. Ë. Ô. Âîëîñíîâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, Ë. Ô. Âîëîñíîâà (LE 231823).
C. juniana (Velen.) Hauskn. et Svrèek — îïóøêà îëüøàíèêà, â òðàâå íà
ïî÷âå, 29.06.1998, ñîáð. Ë. Ô. Âîëîñíîâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, Ë. Ô. Âîëîñíîâà (LE 231802); îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, ëóæàéêà ó ãîñòåâîãî äîìèêà, íà ïî÷âå, 19.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 231804).
C. lenticulospora Watling — îêð. äåð. Ïàïóøåâî, ñóõîäîëüíûé âåéíèêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 13.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà
(LE 231754).
C. macrocephala Kühner et Watling — îêð. êîðäîíà Êðàñíûé Õîëì, áåðåã
ð. Îêè, ïîéìåííûé êðàñíîîâñÿíèöåâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã ñî ñëåäàìè îñòåïíåíèÿ, íà ïî÷âå, 15.08.2006, ñîáð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, È. Â. Çìèòðîâè÷, îïð.
Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 231774).
C. moseri Watling — îêð. êîðäîíà Êðàñíûé Õîëì, áåðåã ð. Îêè, ïîéìåííûé êðàñíîîâñÿíèöåâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã ñî ñëåäàìè îñòåïíåíèÿ, íà ïî÷âå,
15.08.2006, ñîáð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, È. Â. Çìèòðîâè÷, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà
(LE 231794).
C. pubescens (Gillet) Kühner — îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, íà êîíñêîì íàâîçå, 05.06.1997, ñîáð. Ë. Ô. Âîëîñíîâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, Ë. Ô. Âîëîñíîâà (LE 231649, LE 212086, LE 212091).
C. semiglobata Kühner et Watling — îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, íà íàâîçå,
ñîáð. Ë. Ô. Âîëîñíîâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, Ë. Ô. Âîëîñíîâà (LE 231812).
C. siliginea (Fr. : Fr.) Kühner f. siliginea — îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, íà ïî÷âå,
24.06.1991, ñîáð. Ë. Ô. Âîëîñíîâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, Ë. Ô. Âîëîñíîâà
(LE 231833); òàì æå, ñîáð. Ë. Ô. Âîëîñíîâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, Ë. Ô. Âîëîñíîâà (LE 231813); òàì æå, îïóøêà îëüøàíèêà, íà ïî÷âå ó äîðîãè,
27.07.1999, ñîáð. Ë. Ô. Âîëîñíîâà, îïð. Ë. Ô. Âîëîñíîâà, Å. Ô. Ìàëûøåâà
(LE 231822); îêð. äåð. Ëàêàø, áåðåã îç. Ëàêàø, ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå,
15.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 231834).
C. subpallida Enderle var. subpallida — îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, ëóæàéêà ó
ãîñòåâîãî äîìèêà, íà ïî÷âå, 19.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 231744).
C. velutipes (Velen.) Hauskn. et Svrèek — íà ïî÷âå, ñîáð. Ë. Ô. Âîëîñíîâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, Ë. Ô. Âîëîñíîâà (LE 231803).
Panaeolus foenisecii (Pers. : Fr.) J. Schröt. — îêð. äåð. Ïàïóøåâî, ñóõîäîëüíûé âåéíèêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 13.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 246092); îêð. êîðäîíà Êðàñíûé Õîëì, áåðåã ð. Îêè, ïîãðåìêî-
126
âî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 15.08.2006, ñîáð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, Ë. Ô. Âîëîñíîâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 214940).
Pholiotina aberrans (Kühner) Singer — ó êîíòîðû çàïîâåäíèêà, íà ïî÷âå
ó äîðîãè, 12.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 246078).
P. cyanopus (Atk.) Singer — îêð. äåð. Ïàïóøåâî, ñóõîäîëüíûé âåéíèêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 13.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà
(LE 246079).
Ñåì. Coprinaceae Overeem
Coprinus friesii Quél. — îêð. äåð. Ïàïóøåâî, ñóõîäîëüíûé âåéíèêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 13.08.2006 (LE 246094), ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà.
Psathyrella panaeoloides (Maire) Arnolds — îêð. êîðäîíà Êðàñíûé Õîëì,
áåðåã ð. Îêè, ïîãðåìêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 15.08.2006 (LE 231671),
ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà.
Ñåì. Cortinariaceae R. Heim ex Pouzar
Crepidotus lundellii Pilát — îêð. äåð. Ïàïóøåâî, ñóõîäîëüíûé âåéíèêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà òðàâÿíèñòûõ îñòàòêàõ, 13.08.2006, ñîáð. è îïð.
Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 214949).
Simocybe laevigata (J. Favre) P. D. Orton — îêð. äåð. Ëàêàø, áåðåã îç. Ëàêàø, ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 15.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà
(LE 246091).
Tubaria conspersa (Pers. : Fr.) Fayod — îêð. êîðäîíà Áåäíàÿ Ãîðà, ïîéìà
ð. Ïðû, ñîñíÿê, íà ïî÷âå ñðåäè òðàâû, 14.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 231624).
Ñåì. Entolomataceae Kotl. et Pouzar
Entoloma minutum (P. Karst.) Noordel. — îêð. êîðäîíà Êðàñíûé Õîëì,
áåðåã ð. Îêè, ïîãðåìêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 15.08.2006, ñîáð.
Â. Ô. Ìàëûøåâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 231801).
*E. occultopigmentatum Arnolds et Noordel. — îêð. êîðäîíà Êðàñíûé
Õîëì, áåðåã ð. Îêè, ïîãðåìêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 15.08.2006, ñîáð.
Â. Ô. Ìàëûøåâà, Å. Ô. Ìàëûøåâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 231721).
E. papillatum (Bres.) Dennis — îêð. êîðäîíà Ëèïîâàÿ Ãîðà, ïîéìà ð. Ïðû,
êîðîòêîïîåìíûé çàðàñòàþùèé ïîëåâèöåâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå,
14.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 231751).
E. rusticoides (Gillet) Noordel. — îêð. êîðäîíà Êðàñíûé Õîëì, áåðåã
ð. Îêè, ïîãðåìêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 15.08.2006, ñîáð. Â. Ô. Ìàëûøåâà, Å. Ô. Ìàëûøåâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 231791).
*E. scabiosum (Fr.) Quél. — îêð. êîðäîíà Ëèïîâàÿ Ãîðà, ïîéìà ð. Ïðû,
êîðîòêîïîåìíûé çàðàñòàþùèé ïîëåâèöåâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå,
14.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 231771).
127
E. sericeum (Bull. ex) Quél. var. sericeum — îêð. äåð. Ïàïóøåâî, ñóõîäîëüíûé âåéíèêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 13.08.2006 (LE 231781), ñîáð. è
îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà; îêð. êîðäîíà Êðàñíûé Õîëì, áåðåã ð. Îêè, ðóñëîâîå
âîçâûøåíèå, ïîéìåííûé êîñòðåöîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã íà ñóãëèíêàõ, íà ïî÷âå, 15.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 231711).
E. velenovskyi Noordel. — îêð. êîðäîíà Êðàñíûé Õîëì, áåðåã ð. Îêè, ïîãðåìêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 15.08.2006 (LE 231701), ñîáð. Â. Ô. Ìàëûøåâà, Å. Ô. Ìàëûøåâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà.
Ñåì. Marasmiaceae Roze ex Kühner
Marasmius anomalus Lasch var. microsporus (Maire) Antonín — îêð. äåð.
Ïàïóøåâî, ñóõîäîëüíûé âåéíèêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïîäñòèëêå,
13.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 231831).
M. limosus Quél. — îêð. äåð. Ïàïóøåâî, ñóõîäîëüíûé âåéíèêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïîäñòèëêå, 13.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà
(LE 231661).
Ñåì. Pleurotaceae Kühner
Pleurotus dryinus (Pers. : Fr.) P. Kumm. — îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, ÷åðíîîëüøàíèê ïîéìåííûé, íà ñòâîëå æèâîé îëüõè, 16.08.2006, ñîáð. È. Â. Çìèòðîâè÷, Å. Ô. Ìàëûøåâà, îïð. È. Â. Çìèòðîâè÷ (LE 231633).
Ñåì. Strophariaceae Singer et A. H. Sm.
Psilocybe semilanceata (Fr.) P. Kumm. — îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, áåðåã
ð. Ïðû, áåðåçíÿê, íà ïî÷âå ñðåäè òðàâû, 14.08.2006, ñîáð. Å. Ô. Ìàëûøåâà,
Ë. Ô. Âîëîñíîâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 231632).
Ñåì. Tricholomataceae R. Heim ex Pouzar
Clitocybe agrestis Harmaja — îêð. äåð. Ïàïóøåâî, ñóõîäîëüíûé âåéíèêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 13.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà
(LE 231841).
Collybia tuberosa (Bull. : Fr.) P. Kumm. — îêð. êîðäîíà Áåäíàÿ Ãîðà, ïîéìà ð. Ïðû, áåðåçîâî-ñîñíîâûé ëåñ, íà ãíèëîì ïëîäîâîì òåëå, 14.08.2006,
ñîáð. Å. Ô. Ìàëûøåâà, Ë. Ô. Âîëîñíîâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 231642).
Hygrocybe glutinipes (J. E. Lange) R. Haller Aar. var. glutinipes — îêð.
êîðäîíà Êðàñíûé Õîëì, áåðåã ð. Îêè, ïîãðåìêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 15.08.2006, ñîáð. È. Â. Çìèòðîâè÷, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 246098).
H. insipida (J. E. Lange ex S. Lundell) M. M. Moser — îêð. êîðäîíà Êðàñíûé Õîëì, áåðåã ð. Îêè, ïîãðåìêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 15.08.2006,
ñîáð. Â. Ô. Ìàëûøåâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 246096).
H. pratensis (Pers. : Fr.) Bon var. pratensis — îêð. êîðäîíà Êðàñíûé Õîëì,
áåðåã ð. Îêè, ïîãðåìêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïî÷âå, 15.08.2006, ñîáð.
Â. Ô. Ìàëûøåâà, îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 246097).
128
Mycena citrinomarginata Gillet — îêð. äåð. Ïàïóøåâî, ñóõîäîëüíûé âåéíèêîâî-ðàçíîòðàâíûé ëóã, íà ïîäñòèëêå, 13.08.2006, ñîáð. è îïð. Å. Ô. Ìàëûøåâà (LE 231731).
Èññëåäîâàíèÿ âûïîëíåíû ïðè ôèíàíñîâîé ïîääåðæêå ÐÔÔÈ
(ïðîåêò ¹ 07-04-01408-à).
Ëèòåðàòóðà
Á ó ð î â à Ë. Ã. Ðàñïðåäåëåíèå ìèêîðèçîîáðàçóþùèõ ãðèáîâ â ëåñàõ Îêñêîãî çàïîâåäíèêà // Ìèêîëîãèÿ è ôèòîïàòîëîãèÿ. 1988. Ò. 22, âûï. 3. Ñ. 199–
202. —  à ñ ñ å ð Ñ. Ï. Ôëîðà ãðèáîâ Óêðàèíû. Àãàðèêîâûå ãðèáû. Êèåâ,
1980. 328 ñ. —  à ñ ñ å ð Ñ. Ï. Àãàðèêîâûå ãðèáû ÑÑÑÐ. Êèåâ, 1985.
184 ñ. —  à ñ ñ å ð Ñ. Ï. Ôëîðà ãðèáîâ Óêðàèíû. Áàçèäèîìèöåòû. Àìàíèòàëüíûå ãðèáû. Êèåâ, 1992. 167 ñ. —  î ë î ñ í î â à Ë. Ô. Øëÿïî÷íûå ãðèáû Îêñêîãî çàïîâåäíèêà // Ìèêîëîãèÿ è ôèòîïàòîëîãèÿ. 1997. Ò. 31, âûï. 1.
Ñ. 8–18. —  î ë î ñ í î â à Ë. Ô. Ê ôëîðå øëÿïî÷íûõ ãðèáîâ Îêñêîãî çàïîâåäíèêà // Òð. Îêñêîãî çàïîâåäíèêà. 2005. Âûï. 24. Ñ. 354–361. — Ê à ð à ñ å â à Ñ. Ñ., Í è ê è ò è í à Ñ. Â. Ðàñòèòåëüíîñòü è ïî÷âû ìåëèîðèðóåìîãî
ó÷àñòêà Îêñêîé ïîéìû â îõðàííîé çîíå Îêñêîãî çàïîâåäíèêà // Íàó÷íûå îñíîâû îõðàíû ïðèðîäû. 1975. Âûï. 111. Ñ. 323–339. — A n t o n í n V.,
N o o r d e l o o s M. E. A monograph of Marasmius, Collybia and related genera
in Europe. I. Marasmius, Setulipes and Marasmiellus Berchtesgaden, 1993. 229 p.
(Libri Botanici, vol. 8). — A r n o l d s E. Genus Conocybe // Flora Agaricina
Neerlandica. Vol. 6. Boca Raton etc., 2005a. P. 120–179. — A r n o l d s E. Genus
Pholiotina // Flora Agaricina Neerlandica. Vol. 6. Boca Raton etc., 2005b. P. 180–
203. — B o e r t m a n n D. The Genus Hygrocybe. Copenhagen, 1996. 184 p.
(Fungi of Northern Europe, vol. 1). — K i r k P. M., C a n n o n P. F.,
D a v i d J. C., S t a l p e r s J. A. Ainsworth and Bisby’s dictionary of the fungi.
9th ed. New York etc., 2001. 672 p. — K i t s v a n W a v e r e n E. The Dutch,
French and British species of Psathyrella // Persoonia. 1985. Vol. 2 (Suppl.) P. 1–
300. — M a a s Geesteranus R. A. Mycenas of the Northern Hemisphere. I.
Studies in Mycenas and other pepers. Amsterdam etc., 1992a. 391 p. — M a a s
G e e s t e r a n u s R. A. Mycenas of the Northern Hemisphere. II. Conspectus of
the Mycenas of the Northern Hemisphere. Amsterdam etc., 1992b. 493 p. —
N a u t a M. M. Genus Agaricus // Flora Agaricina Neerlandica. Vol. 5. Lisse etc.,
2001. P. 23–61. — N a u t a M. M. Genus Agrocybe // Flora Agaricina Neerlandica. Vol. 6. Boca Raton etc., 2005. P. 204–221. — N o o r d e l o o s M. E.
Entoloma s. l. Saronno, 1992. 760 p. (Fungi europaei, vol. 5). — O r t o n P. D.,
W a t l i n g R. Coprinaceae. Pt 1. Coprinus // British Fungus Flora. Agarics and
Boleti. Vol. 2. Edinburgh, 1979. 150 p. — U l j é C. B. Genus Coprinus // Flora
Agaricina Neerlandica. Vol. 6. Boca Raton etc., 2005. P. 22–109. — W a t l i n g R., G r e g o r y N. M. Strophariaceae and Coprinaceae p. p.: Hypholoma,
Melanotus, Psilocybe, Stropharia, Lacrymaria and Panaeolus // British Fungus
Flora. Agarics and Boleti. Vol. 5. Edinburgh, 1987. 122 p.
129
À. Ã. Øèðÿåâ
A. G. Shiryaev
ÊËÀÂÀÐÈÎÄÍÛÅ ÃÐÈÁÛ ÏÎËÓÎÑÒÐÎÂÀ ßÌÀË
THE CLAVARIOID FUNGI OF THE YAMAL PENINSULA
Èíñòèòóò ýêîëîãèè ðàñòåíèé è æèâîòíûõ ÓðÎ ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ ôèòîìîíèòîðèíãà è îõðàíû ðàñòèòåëüíîãî ìèðà
620144, Åêàòåðèíáóðã, óë. 8 Ìàðòà, ä. 202
[email protected]
 àðêòè÷åñêèõ ðàéîíàõ ïîëóîñòðîâà ßìàë îòìå÷åí 51 âèä êëàâàðèîèäíûõ
ãðèáîâ (Basidiomycetes) èç 14 ðîäîâ, 7 ñåìåéñòâ è 4 ïîðÿäêîâ. Íàèâûñøèé óðîâåíü òàêñîíîìè÷åñêîãî ðàçíîîáðàçèÿ è áîãàòñòâà êëàâàðèîèäíûõ ãðèáîâ (51 âèä)
îòìå÷åí â ëåñîòóíäðå, â ïðîòèâîïîëîæíîñòü ÷åìó íàèâûñøèé óðîâåíü äîìèíèðîâàíèÿ — â àðêòè÷åñêèõ òóíäðàõ, õàðàêòåðèçóþùèõñÿ ñàìûì íèçêèì óðîâíåì
âèäîâîãî ðàçíîîáðàçèÿ. Äîëÿ ñåìåéñòâà Typhulaceae óìåíüøàåòñÿ ïî íàïðàâëåíèþ ñ ñåâåðà íà þã, à äîëÿ ñåìåéñòâà Gomphaceae, íàîáîðîò, óâåëè÷èâàåòñÿ ê
ëåñîòóíäðå. Âñå âûÿâëåííûå âèäû êëàâàðèîèäíûõ ãðèáîâ øèðîêî ðàñïðîñòðàíåíû â ìèðå (êîñìîïîëèòíûå, åâðî-àçèàòñêèå, ãîëàðêòè÷åñêèå). Ëèøü 14% âñåõ
âèäîâ ÿâëÿþòñÿ îáû÷íûìè (âñòðå÷åíû áîëåå 8 ðàç), ïðè ýòîì ðåäêèõ âèäîâ çíà÷èòåëüíî áîëüøå — 54%. Äîìèíèðóþò ñàïðîòðîôíûå âèäû, îáðàçóþùèå ïëîäîâûå òåëà íà ïî÷âå, îòìåðøèõ ëèñòüÿõ è òðàâàõ, è ëèøü îäèí âèä ÿâëÿåòñÿ îáëèãàòíûì ïàðàçèòîì íà æèâûõ òðàâàõ.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: Àðêòèêà, êëàâàðèîèäíûå ãðèáû, Gomphaceae, Typhulaceae,
ßìàë.
51 species of clavarioid fungi (Basidiomycota) belonging to 14 genera, 7 families
and 4 orders are reported from arctic and subarctic areas of the Yamal Ðeninsula. The
highest level of taxonomic diversity and richness (51 species) is recorded in the foresttundra, but highest level of dominance is characteristic of the arctic tundras having the
lowest species diversity. The family Typhulaceae tends to decrease in species number
from north to south of the peninsula, in contrast to the family Gomphaceae increasing
in species number toward forest-tundra. All clavarioid fungi of Yamal are widely
distributed, i. e. cosmopolitan, Eurasian or Holarctic. 14% species are common (more
than 8 records), and 54% are rare (1–3 records). Saprotrophic fungi are dominating,
especially growing on soil, rotten litter, dead herbs, leaves and wood. Only one species
is a parasite on alive grasses.
Keywords: Arctic, clavarioid fungi, Gomphaceae, Typhulaceae, Yamal Peninsula.
Êëàâàðèîèäíûå ãðèáû øèðîêî ðàñïðîñòðàíåíû â ëåñíûõ ýêîñèñòåìàõ Ðîññèè, îäíàêî ðåäêî áûëè îáúåêòîì ñïåöèàëüíûõ èññëåäîâàíèé â ðàéîíàõ Êðàéíåãî Ñåâåðà (Êàçàíöåâà, 1970; Ñòåïàíîâà, Ñèðêî, 1970; Ãîâîðîâà, Ñàçàíîâà, 1999; Shiryaev, 2006; Øèðÿåâ, 2007).
 àðêòè÷åñêèõ ðàéîíàõ Çàïàäíîé Ñèáèðè òàêèå ðàáîòû íå ïðîâîäèëèñü.
130
Ðèñ. 1. Ðàéîí èññëåäîâàíèÿ è ïóíêòû ñáîðà ìàòåðèàëà
íà ïîëóîñòðîâå ßìàë.
Àðàáñêèìè öèôðàìè îòìå÷åíû ìåñòà ðàáîò íà ßìàëå: 1 — Îêòÿáðüñêèé;
2 — ßð-Ñàëå, 3 — Êàìåííûé, 4 — Ñåÿõ, 5 — Òàìáåé. Ðèìñêèìè öèôðàìè
îòìå÷åíû ðàñòèòåëüíûå ïðèðîäíî-çîíàëüíûå êîìïëåêñû ñåâåðà Çàïàäíîé
Ñèáèðè: I — àðêòè÷åñêèå òóíäðû; II — ñåâåðíûå òóíäðû; III — þæíûå
òóíäðû; IV — ëåñîòóíäðà; V — ñåâåðíàÿ òàéãà.
Ïîëóîñòðîâ ßìàë ðàñïîëîæåí â îñíîâíîì â çîíå òóíäð, à áîëüøàÿ
åãî ïðîòÿæåííîñòü ñ ñåâåðà íà þã (1200 êì) îáóñëîâèëà õîðîøî âûðàæåííóþ çîíàëüíîñòü ðàñòèòåëüíîãî ïîêðîâà (ðèñ. 1), ãäå âûäåëÿþòñÿ àðêòè÷åñêèå, ñåâåðíûå è þæíûå (êóñòàðíèêîâûå) òóíäðû. Ê þãó
îò 67° ñ. ø. ðàñïîëàãàåòñÿ ëåñîòóíäðà (Èëüèíà, 1985). Äëÿ àðêòè÷åñêèõ òóíäð íà âîäîðàçäåëàõ õàðàêòåðíû ïîëèäîìèíàíòíûå ëèøàéíèêîâî-ìîõîâûå, êóñòàðíè÷êîâî-ëèøàéíèêîâûå ôèòîöåíîçû ñ ðàçëè÷íûì, ïîðîé çíà÷èòåëüíûì ó÷àñòèåì òðàâÿíèñòûõ ðàñòåíèé — çëàêîâ,
îñîê, ðàçíîòðàâüÿ. Âåëèêà ðîëü òðàâÿíî-ìîõîâûõ áîëîò.  ðå÷íûõ
131
äîëèíàõ è íà äíå ñïóùåííûõ îçåð (õàñûðååâ) ôîðìèðóþòñÿ ëóãîïîäîáíûå ñîîáùåñòâà. Îñíîâíîé ïðèçíàê àðêòè÷åñêèõ òóíäð — îòñóòñòâèå êóñòàðíèêîâ. Ñåâåðíûå òóíäðû ïðåäñòàâëåíû íèçêî- è ðåäêîêóñòàðíèêîâûìè (ñ åðíèêîì è èâîé) ìîõîâûìè òóíäðàìè íà ñêëîíàõ
âîäîðàçäåëîâ ñðåäè êóñòàðíè÷êîâî-ìîõîâûõ, êóñòàðíè÷êîâî-ìîõîâîëèøàéíèêîâûõ è òðàâÿíî-ìîõîâûõ òóíäð.  þæíûõ òóíäðàõ âûäåëÿþòñÿ äâå ïîëîñû âòîðîãî ïîðÿäêà â çàâèñèìîñòè îò ñòåïåíè ðàñïðîñòðàíåíèÿ, âûñîòû è ñîìêíóòîñòè çàðîñëåé êóñòàðíèêîâ, óâåëè÷èâàþùèõñÿ ñ ñåâåðà íà þã. Êóñòàðíèêîâûå òóíäðû çàíèìàþò âîäîðàçäåëû, â òîì ÷èñëå èõ âåðøèíû, ñî÷åòàÿñü ñ òðàâÿíî-ìîõîâûìè, êóñòàðíè÷êîâî-ìîõîâûìè è êóñòàðíè÷êîâî-ìîõîâî-ëèøàéíèêîâûìè òóíäðàìè. Ëåñîòóíäðà âñòðå÷àåòñÿ ëèøü íà êðàéíåì þãå ïîëóîñòðîâà, îñîáåííî âáëèçè Óðàëüñêèõ ãîð. Çäåñü ïîÿâëÿåòñÿ ëèñòâåííè÷íîå, åëîâîå è áåðåçîâîå êðèâîëåñüå â ñî÷åòàíèè ñ êóñòàðíèêîâûìè è êóñòàðíè÷êîâî-ìîõîâî-ëèøàéíèêîâûìè òóíäðàìè.
Ïîëåâûå ðàáîòû ïðîâîäèëèñü àâòîðîì â 2001–2007 ãã. âî âñåõ
ïðèðîäíî-çîíàëüíûõ êîìïëåêñàõ ßìàëà (òàáë. 1). Â ñõîäíûå ñðîêè
áûëî îáñëåäîâàíî ìàêñèìàëüíî ïîëíîå êîëè÷åñòâî ïîòåíöèàëüíûõ
òèïîâ ñóáñòðàòîâ (ìåñòîîáèòàíèé) äëÿ êàæäîãî ïðèðîäíî-çîíàëüíîãî êîìïëåêñà. Çà îáðàçåö (åäèíèöó ó÷åòà) âèäà ïðèíÿòà ãðóïïà (êîëîíèÿ, ñêîïëåíèå) áàçèäèîì, îòñòîÿùàÿ îò äðóãîé àíàëîãè÷íîé ãðóïïû íå ìåíåå ÷åì íà 15 ì. Áàçèäèîìû â ïðåäåëàõ ãðóïïû ðàññìàòðèâàþòñÿ êàê îäíà åäèíèöà ó÷åòà, íåçàâèñèìî îò êîëè÷åñòâà áàçèäèîì
è ðàçìåðà ãðóïïû. Äëÿ îöåíêè îáèëèÿ êàæäîãî âèäà ðàññ÷èòàí ïîêàçàòåëü âñòðå÷àåìîñòè (Íîâîæèëîâ, 2005):
Pi = ni / N,
ãäå ni — ÷èñëî åäèíèö ó÷åòà i-ãî âèäà, N — îáùåå ÷èñëî åäèíèö ó÷åòà âñåõ âèäîâ â àíàëèçèðóåìîì íàáîðå äàííûõ.
Ãëàâíûì ïðåïÿòñòâèåì ïðè èçó÷åíèè âèäîâîãî áîãàòñòâà è îáèëèÿ
êëàâàðèîèäíûõ ãðèáîâ ÿâëÿåòñÿ íåðàâíîìåðíîñòü èõ âûÿâëåíèÿ íà
îòäåëüíûõ òåððèòîðèÿõ. Ïîñêîëüêó ðàçâèòèå áàçèäèîì çàâèñèò îò
êîíêðåòíûõ ïîãîäíûõ óñëîâèé, òðóäíî îöåíèòü îáèëèå íà îñíîâàíèè
îäíîêðàòíîãî îáñëåäîâàíèÿ òåððèòîðèè.
Âèäîâîå ðàçíîîáðàçèå âû÷èñëåíî ñ ïîìîùüþ èíäåêñà Øåííîíà:
H′ = –Σ Pi log Pi,
ãäå Pi — âñòðå÷àåìîñòü i-ãî âèäà.
Äëÿ âû÷èñëåíèÿ äîìèíèðîâàíèÿ èñïîëüçîâàí èíäåêñ Ñèìïñîíà:
D = Σ Pi2.
132
Òàáëèöà 1
Õàðàêòåðèñòèêà ìåñò èññëåäîâàíèé íà ïîëóîñòðîâå ßìàë
¹
1À
1Á
2À
2Á
3À
3Á
4À
4Á
5À
5Á
Ïóíêòû ñáîðà ìàòåðèàëà
Êîîðäèíàòû
Ëåñîòóíäðà
Ïîñ. Îêòÿáðüñêèé, ðàçíîòðàâíîå
66°41′ ñ. ø.,
åëîâî-îëüõîâî-áåðåçîâîå
66°34′ â. ä.
êðèâîëåñüå
Ïîñ. Îêòÿáðüñêèé,
66°42′ ñ. ø.,
ëèñòâåííè÷íîå êðèâîëåñüå
66°34′ â. ä.
Ïîñ. ßð-Ñàëå, áåðåçîâî-èâîâîå
66°50′ ñ. ø.,
êðèâîëåñüå
70°51′ â. ä.
Ïîñ. ßð-Ñàëå, êóñòàðíè÷êîâàÿ
66°54′ ñ. ø.,
òóíäðà ñ áåðåçîâûì êðèâîëåñüåì 70°46′ â. ä.
Þæíàÿ òóíäðà
Ïîñ. Êàìåííûé, êóñòàðíè÷êîâàÿ 68°29′ ñ. ø.,
ëèøàéíèêîâàÿ þæíàÿ òóíäðà
73°32′ â. ä.
Ïîñ. Êàìåííûé, êóñòàðíèêîâàÿ
68°58′ ñ. ø.,
ìîõîâî-çëàêîâàÿ þæíàÿ òóíäðà
73°25′ â. ä.
Ñåâåðíàÿ òóíäðà
Ïîñ. Ñåÿõ, êóñòàðíèêîâàÿ
70°09′ ñ. ø.,
ìîõîâî-çëàêîâî-ëèøàéíèêîâàÿ
31°46′ â. ä.
ñåâåðíàÿ òóíäðà
Ïîñ. Ñåÿõ, êóñòàðíèêîâàÿ
70°10′ ñ.ø.,
ìîõîâî-çëàêîâàÿ ñåâåðíàÿ
72°29′ â. ä.
òóíäðà
Àðêòè÷åñêàÿ òóíäðà
Ïîñ. Òàìáåé, êóñòàðíè÷êîâàÿ
71°28′ ñ. ø.,
àðêòè÷åñêàÿ ìîõîâî71°48′ â. ä.
ëèøàéíèêîâàÿ òóíäðà
Ïîñ. Òàìáåé, ëèøàéíèêîâàÿ
71°29′ ñ. ø.,
àðêòè÷åñêàÿ òóíäðà
71°47′ â. ä.
Âûñîòà
×èñëî
(ì íàä óð. ì.) îáðàçöîâ
9
37
58
26
5
25
21
16
4
11
33
17
4
15
5
8
3
8
7
3
Äëÿ ñðàâíåíèÿ âèäîâîãî ñîñòàâà ðàçëè÷íûõ ñîîáùåñòâ èñïîëüçîâàí êîýôôèöèåíò Ñúåðåíñåíà – ×åêàíîâñêîãî:
Cs = 2C/(A+B),
ãäå À — êîëè÷åñòâî âèäîâ â ïåðâîì ñîîáùåñòâå,  — êîëè÷åñòâî
âèäîâ âî âòîðîì ñîîáùåñòâå, Ñ — êîëè÷åñòâî âèäîâ, îáùèõ äëÿ
ñðàâíèâàåìûõ ñîîáùåñòâ (Magguran, 1988).
 õîäå ïîëåâûõ èññëåäîâàíèé áûë ñîáðàí 201 îáðàçåö êëàâàðèîèäíûõ ãðèáîâ. Íàèáîëüøåå êîëè÷åñòâî îáðàçöîâ (åäèíèö ó÷åòà) îòìå÷åíî â ëåñîòóíäðå — 125, çíà÷èòåëüíî ìåíüøåå â þæíîé è ñåâåð-
133
íîé òóíäðå (43 è 22 ñîîòâåòñòâåííî), à íàèìåíüøåå — â àðêòè÷åñêèõ òóíäðàõ (11). Ñîáðàííûé ìàòåðèàë õðàíèòñÿ â ìèêîëîãè÷åñêîì
ãåðáàðèè Èíñòèòóòà ýêîëîãèè ðàñòåíèé è æèâîòíûõ ÓðÎ ÐÀÍ, Åêàòåðèíáóðã (SVER).
 àííîòèðîâàííîì ñïèñêå òàêñîíîìèÿ, íîìåíêëàòóðà è ñîêðàùåíèÿ ôàìèëèé àâòîðîâ òàêñîíîâ êëàâàðèîèäíûõ ãðèáîâ ïðèâåäåíû â
ñîîòâåòñòâèå ñ òàêñîíîìè÷åñêîé áàçîé äàííûõ Index Fungorum (http://
www.indexfungorum.org). Äëÿ êàæäîãî âèäà óêàçûâàþòñÿ íàèáîëåå
ðàñïðîñòðàíåííûå ñèíîíèìû, ìåñòà ñáîðà (òàáë. 1), êîëè÷åñòâî ñîáðàííûõ îáðàçöîâ (ëåñîòóíäðà / þæíàÿ òóíäðà / ñåâåðíàÿ òóíäðà /
àðêòè÷åñêàÿ òóíäðà), ñóáñòðàòû. Âèäû, âïåðâûå óêàçûâàåìûå äëÿ
òóíäð è ëåñîòóíäð Ðîññèè, îòìå÷åíû çâåçäî÷êîé (*).
Ïîð. AGARICALES
Ñåì. Clavariaceae
Clavaria argillacea Pers. : Fr. — 1À, 1Á, 2À, 3À, 4À, 5Á (5/3/2/1); íà ïî÷âå.
C. argillacea var. sphagnicola Corner — 1Á, 3Á, 4À (2/2/2/0); ñðåäè ìõîâ.
C. falcata Pers. : Fr. — 1Á, 2À, 3Á, 4À (4/3/1/0); íà ïî÷âå, à òàêæå íà îòìåðøèõ ðàñòåíèÿõ è ëèñòüÿõ.
C. fragilis Holmsk. : Fr. — 1À, 3Á (1/1/0/0); íà ïî÷âå.
C. fumosa Pers. : Fr. — 1Á (2/0/0/0); íà ïî÷âå.
Clavulinopsis corniculata (Fr.) Ñorner — 1À, 1Á, 2À (2/2/0/0); íà ïî÷âå.
C. helvola (Fr.) Corner — 1Á, 2Á (2/1/0/0); íà ïî÷âå.
C. subtilis (Fr.) Corner — 1Á, 2Á (1/1/0/0); íà ïî÷âå.
C. vernalis (Schwein.) Corner — 1Á, 3À, 3Á, 4À, 5À (1/2/1/1); íà ïî÷âå.
Macrotyphula contorta (Holmsk.) Rauschert — 1A, 1Á, 2Á (1/1/0/0); íà
îòìåðøèõ âåòî÷êàõ áåðåçû è îëüõè.
M. fistulosa (Holmsk.) R. H. Petersen — 1À, 2À (3/0/0/0); íà îòìåðøèõ
âåòî÷êàõ áåðåçû.
M. juncea (Alb. et Schwein.) Berthier — 1À, 2À, 3Á (3/1/0/0); íà ëèñòâåííîé è òðàâÿíèñòîé ïîäñòèëêå.
Multiclavula corynoides (Peck) R. H. Petersen — 2Á, 3À, 4Á, 5À (2/2/1/1);
íà ïî÷âå.
M. mucida (Pers.) R. H. Petersen — 1À (1/0/0/0); íà âàëåæíîì ñòâîëå åëè.
Ñåì. Pterulaceae
Pterula gracilis (Desm. et Berk.) Corner — 1À, 2À, 3Á, 4Á (3/2/1/0); íà îòìåðøèõ ëèñòüÿõ è òðàâàõ.
P. subulata Fr. (= P. multifida Fr.) — 1À, 2À (2/0/0/0); íà õâîéíîì è ëèñòâåííîì îïàäå.
134
Ñåì. Tricholomataceae
Clavicorona pyxidata (Fr.) Doty — 1À, 2À (4/0/0/0); íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ
áåðåçû, åëè è îëüõè.
C. taxophila Doty — 2À (1/0/0/0); íà îòìåðøèõ ðàñòèòåëüíûõ îñòàòêàõ è
âåòî÷êàõ èâû.
Ñåì. Typhulaceae
Typhula capitata (Pat.) Berthier — 1À, 3Á, 4À, 4Á, 5À (3/1/1/1); íà îòìåðøèõ çëàêàõ.
T. caricina P. Karst. — 1À, 2À, 3Á, 4À, 5À (3/2/2/1); íà îòìåðøèõ îñîêàõ.
T. chamaemori L. et K. Holm — 1Á, 2Á, 3À, 3Á, 4Á (2/2/1/0); íà îòìåðøèõ ëèñòüÿõ ìîðîøêè è êíÿæåíèêè.
T. crassipes Fuckel — 1À, 1Á, 2Á, 3À, 4À (3/1/1/0); íà îòìåðøèõ òðàâÿíèñòûõ ðàñòåíèÿõ, à òàêæå ëèñòüÿõ áåðåçû è îëüõè.
T. culmigena (Mont. et Fr.) Berthier — 1À, 1Á, 2Á, 3À, 4À, 5À (1/2/1/1);
íà îòìåðøèõ òðàâàõ.
T. erythropus (Pers.) Fr. — 1À, 2À (3/0/0/0); íà îòìåðøèõ ëèñòüÿõ áåðåçû.
T. graminum P. Karst. — 1À, 1Á, 2Á, 4À (3/0/0/0); íà îòìåðøèõ çëàêàõ.
T. incarnata Lasch ex Fr. — 1Á, 3Á (1/1/0/0); íà æèâûõ çëàêàõ.
T. lutescens Boud. — 1À, 1Á, 2À, 2Á, 3Á, 4À, 5À (5/1/1/1); íà îòìåðøèõ
ëèñòüÿõ, òðàâàõ, õâîùàõ, à òàêæå ñðåäè ìõîâ.
T. micans (Pers.) Berthier (= T. anceps P. Karst.) — 1Á, 3À (1/1/0/0); íà îòìåðøèõ òðàâàõ.
T. phacorrhiza (Reichard : Fr.) Fr. — 1À, 2À, 2Á, 3Á (3/1/0/0); íà îòìåðøèõ ëèñòüÿõ è òðàâàõ, à òàêæå ñðåäè ìõîâ.
T. sclerotioides (Pers.) Fr. — 1À, 1Á, 2À, 2Á, 3Á, 4À, 4Á, 5À (5/2/2/1); íà
îòìåðøèõ òðàâàõ è ñðåäè ìõîâ.
T. setipes (Grev.) Berthier (= T. gyrans Fr., T. ovata P. Karst.) — 1À, 1Á, 2À,
2Á, 3À, 3Á, 4À (4/2/1/0); íà îòìåðøèõ ëèñòüÿõ áåðåçû, îëüõè è èâû.
T. spathulata (Peck) Berthier — 2À (1/0/0/0); íà îòìåðøåé âåòî÷êå èâû.
T. todei Fr. (=T. athyrii Remsberg) — 1Á, 2À, 2Á (4/0/0/0); íà îòìåðøèõ
âàéÿõ Athyrium.
T. trifolii Rostrup — 1À (2/0/0/0); íà æèâûõ è îòìåðøèõ áîáîâûõ.
T. uncialis (Grev.) Berthier — 1À, 1Á, 2À (5/0/0/0); íà îòìåðøåì êðóïíîòðàâüå.
T. variabilis Riess — 1À, 1Á, 2À, 2Á, 3À, 3Á, 4À, 4Á, 5À, 5Á (6/3/3/2); íà
îòìåðøèõ òðàâàõ, ëèñòüÿõ, õâîùàõ è ñðåäè ìõîâ.
Ïîð. GOMPHALES
Ñåì. Gomphaceae
*Ceratellopsis acuminata (Fuckel) Corner (= Typhula pusilla Fr.) — 1À, 2Á
(2/0/0/0); íà îòìåðøèõ ëèñòüÿõ áåðåçû è îëüõè.
135
Clavariadelphus sachalinensis (S. Imai) Corner — 1À, 1Á (3/0/0/0); íà ïîäñòèëêå èç îòìåðøåé õâîè ëèñòâåííèöû è åëè.
Lentaria byssiseda (Pers. : Fr.) Corner — 1À, 1Á (3/0/0/0); íà îòìåðøèõ
âåòêàõ ëèñòâåííèöû è åëè.
L. dendroidea (Fr.) J. H. Petersen — 1À (1/0/0/0); íà õâîéíîé è ìîõîâîé
ïîäñòèëêå.
Ramaria abietina (Pers. : Fr.) Quél. — 1À, 1Á (3/0/0/0); íà õâîéíîì îïàäå.
R. corrugata (P. Karst.) Schild — 1À (1/0/0/0); íà åëîâîì îïàäå.
R. eumorpha (P. Karst.) Corner (= Clavaria invalii Cotton et Wakef.) — 1À,
2À (2/0/0/0); íà õâîéíîì îïàäå è âàëåæíîì ñòâîëå áåðåçû.
R. stricta (Fr.) Quél. — 1À (1/0/0/0); íà âàëåæíîì ñòâîëå åëè.
R. suecica (Fr.) Donk — 1Á (1/0/0/0); íà ëèñòâåííè÷íîì îïàäå.
Ramariopsis kunzei (Fr.) Corner — 1À, 2À (2/0/0/0); íà ïî÷âå.
R. subarctica Pilát — 1Á, 3Á (1/1/0/0); íà ïî÷âå ñðåäè ìõîâ.
Ïîð. CANTHARELLALES
Ñåì. Clavulinaceae
Clavulina cinerea (Fr.) J. Schröt. — 1À, 1Á, 2À, 2Á, 3À, 4À, 4Á, 5Á (6/2/
1/1); íà ïî÷âå.
C. coralloides (L.) J. Schröt. — 1À, 1Á, 2À, 2Á, 3À, 3Á, 4À (3/2/1/0); íà
ïî÷âå.
C. rugosa (Bull. : Fr.) J. Schröt. — 1À, 2À (1/0/0/0); íà ïî÷âå è îòìåðøèõ
ðàñòèòåëüíûõ îñòàòêàõ.
Ïîð. RUSSULALES
Ñåì. Hericiaceae
*Mucronella bresadolae (Quél.) Corner — 1À (1/0/0/0); íà âàëåæíîì ñòâîëå åëè.
M. calva (Alb. et Schwein.) Fr. — 1À, 2À (2/0/0/0); íà âàëåæíûõ ñòâîëàõ
åëè è áåðåçû.
Âñåãî â õîäå ïðîâåäåííîãî èññëåäîâàíèÿ íà ïîëóîñòðîâå ßìàë
áûë îáíàðóæåí 51 âèä êëàâàðèîèäíûõ ãðèáîâ, ïðåäñòàâëÿþùèõ ÷åòûðå ïîðÿäêà îòäåëà Bàsidiomycota. Áóëüøàÿ èõ ÷àñòü îòíîñèòñÿ ê
ïîðÿäêàì Agaricales è Gomphales — 64% è 22% ñîîòâåòñòâåííî.
Ê ïîðÿäêó Cantharellales ïðèíàäëåæèò 10% âèäîâ, ê Russulales — 4%.
Òàêèì îáðàçîì, ïî ñïåêòðó ïîðÿäêîâ è ðàñïðåäåëåíèþ ìåæäó íèìè
âèäîâ èññëåäóåìàÿ áèîòà íå îòëè÷àåòñÿ îò òàêîâîé Ïîëÿðíîãî Óðàëà è äðóãèõ âûñîêîøèðîòíûõ ðåãèîíîâ Åâðàçèè (Øèðÿåâ, 2006).
Âåäóùèìè ñåìåéñòâàìè áèîòû êëàâàðèîèäíûõ ãðèáîâ ÿâëÿþòñÿ
Typhulaceae (18 âèäîâ), Clavariaceae (13 âèäîâ) è Gomphaceae (11
136
Ðèñ. 2. Èçìåíåíèå äîëè âåäóùèõ ñåìåéñòâ êëàâàðèîèäíûõ ãðèáîâ
(Typhulaceae, Clavariaceae, Gomphaceae) â ïðèðîäíî-çîíàëüíûõ
êîìïëåêñàõ ßìàëà.
âèäîâ), à îñòàëüíûå ÷åòûðå âêëþ÷àþò íå áîëåå òðåõ âèäîâ: Clavulinaceae (3 âèäà), Tricholomataceae (2), Pterulaceae (2) è Hericiaceae (2
âèäà). Òàêèì îáðàçîì, íà äîëþ òðåõ âåäóùèõ ñåìåéñòâ ïðèõîäèòñÿ
82% âñåõ âèäîâ. Ñðåäíÿÿ âèäîâàÿ íàñûùåííîñòü ñåìåéñòâà ñîñòàâëÿåò 7.3, à ðîäîâàÿ íàñûùåííîñòü ñåìåéñòâà — 2.0, ÷òî íåñêîëüêî
íèæå ïî ñðàâíåíèþ ñ Ïîëÿðíûì Óðàëîì (Shiryaev, 2006).
Äîëÿ ñàìîãî êðóïíîãî ñåìåéñòâà âûÿâëåííîé áèîòû — Typhulaceae — óìåíüøàåòñÿ ñ ñåâåðà íà þã (ðèñ. 2). Ïîäîáíàÿ òåíäåíöèÿ
óñòàíîâëåíà è äëÿ Óðàëà, ãäå ïîêàçàíî äàëüíåéøåå óìåíüøåíèå äîëè
ýòîãî òàêñîíà ïðè ïðîäâèæåíèè ê þæíîé òàéãå è õâîéíî-øèðîêîëèñòâåííûì ëåñàì, ò. å. ðàéîíàì ñ îïòèìàëüíûìè ãèäðîòåðìè÷åñêèìè
ïàðàìåòðàìè.  äàëüíåéøåì, ïðè óâåëè÷åíèè óðîâíÿ ïåññèìàëüíîñòè óñëîâèé ê ñòåïíûì è ïóñòûííûì ðàéîíàì, åãî äîëÿ âíîâü óâåëè÷èâàåòñÿ (Øèðÿåâ, 2006). Ñåìåéñòâî Gomphaceae, íàîáîðîò, íå
îòìå÷åíî â ñåâåðíûõ è àðêòè÷åñêèõ òóíäðàõ, à ê þæíîé òàéãå åãî
äîëÿ ïîñòåïåííî óâåëè÷èâàåòñÿ, ãäå îíî ïî óðîâíþ âèäîâîãî áîãàòñòâà âûõîäèò íà ïåðâîå ìåñòî.
Èç 14 ðîäîâ âûÿâëåííîé ìèêîáèîòû ñàìûì êðóïíûì ÿâëÿåòñÿ ðîä
Typhula (18 âèäîâ), à îñòàëüíûå âêëþ÷àþò íå áîëåå ïÿòè âèäîâ. Êîýôôèöèåíò âèäîâîé íàñûùåííîñòè ðîäà ðàâåí 3.6. Äâà ðîäà (14.3%)
ïðåäñòàâëåíû íà òåððèòîðèè èññëåäîâàíèÿ îäíèì âèäîì (Ceratellop-
137
sis, Clavariadelphus). Âñå îòìå÷åííûå âèäû âñòðå÷àþòñÿ è â òàåæíûõ
ëåñàõ. Â öåëîì, âûÿâëåííûé êîìïëåêñ ïðèìåðíî â òðè ðàçà áåäíåå
ïî ñðàâíåíèþ ñ òàåæíûì (Øèðÿåâ, 2006).
Âñå âûÿâëåííûå âèäû ÿâëÿþòñÿ øèðîêî ðàñïðîñòðàíåííûìè —
êîñìîïîëèòíûìè, ãîëàðêòè÷åñêèìè èëè åâðî-àçèàòñêèìè, ÷òî îïðåäåëÿåò âûñîêèé óðîâåíü ñõîäñòâà (Cs= 0.85 ± 0.1) ñ ìèêîáèîòîé àðêòè÷åñêèõ è ñóáàðêòè÷åñêèõ ðàéîíîâ Óðàëà (Shiryaev, 2006, 2007), Ãðåíëàíäèè (Borgen et al., 2006) è Èñëàíäèè (Nordic macromycetes, 1997).
Ëèøü 14% âèäîâ âûÿâëåííîé ìèêîáèîòû ÿâëÿþòñÿ îáû÷íûìè
(âñòðå÷åíû íå ìåíåå 8 ðàç): Typhula variabilis (14 íàõîäîê), Clavaria
argillacea (11), Clavulina cinerea (10), Typhula sclerotioides (10),
T. lutescens (8), T. caricina (8), Clavaria falcata (8). Ðåäêèõ âèäîâ çíà÷èòåëüíî áîëüøå — 54%, èç íèõ âèäîâ, íàéäåííûõ ëèøü îäèí ðàç, —
16% (Clavicorona taxophila, Lentaria dendroidea, Mucronella bresadolae, Multiclavula mucida, Ramaria corrugata, R. stricta, R. suecica,
Typhula spathulata), äâà ðàçà — 26% (Ceratellopsis acuminata, Clavaria
fragilis, C. fumosa, Clavulina rugosa, Clavulinopsis subtilis, Mucronella
calva, Pterula multifida, Ramaria eumorpha, Ramariopsis kunzei,
R. subarctica, Typhula incarnata, T. micans, T. trifolii), òðè ðàçà — 12%
(Clavariadelphus sachalinensis, Clavulinopsis helvola, Lentaria byssiseda,
Macrotyphula fistulosa, Ramaria abietina, Typhula erythropus).
Ëåñîòóíäðà õàðàêòåðèçóåòñÿ íàèâûñøèì óðîâíåì ðàçíîîáðàçèÿ
(Â/Ð = 3.6; Â/Ñ = 7.3; H′ = 3.76) è âèäîâîãî áîãàòñòâà (51 âèä èç 14
ðîäîâ), à ïðè äâèæåíèè ñ þãà íà ñåâåð ßìàëà ïîêàçàòåëè çàêîíîìåðíî óìåíüøàþòñÿ (òàáë. 2). Àðêòè÷åñêèå òóíäðû èìåþò íàèìåíüøèé
óðîâåíü ðàçíîîáðàçèÿ (Â/Ð = 2.0; Â/Ñ = 3.3; H′ = 2.27), íî ìàêñèìàëüíûé óðîâåíü äîìèíèðîâàíèÿ (D = 0.1), ÷òî òàêæå õàðàêòåðíî è äëÿ
ìèêîáèîòû îñòðîâîâ Íîâîé Çåìëè (Shiryaev, 2006).
Ïðàêòè÷åñêè âñå êëàâàðèîèäíûå ãðèáû, âûÿâëåííûå íà ßìàëå,
âåäóò ñàïðîòðîôíûé îáðàç æèçíè, îáðàçóÿ ïëîäîâûå òåëà íà îòìåðøåé äðåâåñèíå, ïîäñòèëêå, òðàâàõ èëè ïî÷âå, è ëèøü îäèí âèä ÿâëÿåòñÿ îáëèãàòíûì ïàðàçèòîì (òàáë. 3). Âèäû èç ðîäà Ramaria, ñïîñîáíûå ê îáðàçîâàíèþ ìèêîðèçû (Agerer et al., 1996; Nouhra et al., 2005;
Moncalvo et al., 2006), â òóíäðàõ íå îòìå÷åíû, ÷òî òàêæå õàðàêòåðíî
è äëÿ äðóãèõ àðêòè÷åñêèõ ðàéîíîâ (Øèðÿåâ, 2007).
Íà ïîäñòèëêå îòìå÷åíî íàèáîëüøåå êîëè÷åñòâî êëàâàðèîèäíûõ
ãðèáîâ (30 âèäîâ), ñðåäè êîòîðûõ ïðåîáëàäàþò âèäû, îáðàçóþùèå
ïëîäîâûå òåëà íà îòìåðøèõ òðàâàõ, âñòðå÷àþùèåñÿ âî âñåõ ÷åòûðåõ
èññëåäîâàííûõ ðàéîíàõ. Ïðàêòè÷åñêè âñå âûÿâëåííûå âèäû ýòîé
138
Òàáëèöà 2
Ðàçíîîáðàçèå è âèäîâîå áîãàòñòâî áèîòû êëàâàðèîèäíûõ ãðèáîâ
ïðèðîäíî-çîíàëüíûõ êîìïëåêñîâ ßìàëà
Ëåñîòóíäðà
×èñëî îáðàçöîâ
125
×èñëî âèäîâ (Â)
51
×èñëî ðîäîâ (Ð)
14
×èñëî ñåìåéñòâ (Ñ)
7
Â/Ð
3.6
Â/Ñ
7.3
H′
3.76
D
0.03
Þæíûå
òóíäðû
43
25
8
5
3.1
5.0
3.18
0.04
Ñåâåðíûå
òóíäðû
22
18
6
4
3.0
4.5
2.75
0.07
Àðêòè÷åñêèå
òóíäðû
11
10
5
3
2.0
3.3
2.27
0.1
ßìàë
â öåëîì
201
51
14
7
3.6
7.3
3.68
0.03
Ïðèìå÷àíèå. Â/Ð — êîýôôèöèåíò âèäîâîé íàñûùåííîñòè ðîäà; Â/Ñ — êîýôôèöèåíò âèäîâîé íàñûùåííîñòè ñåìåéñòâà; H′ — èíäåêñ ðàçíîîáðàçèÿ Øåííîíà;
D — èíäåêñ äîìèíèðîâàíèÿ Ñèìïñîíà.
Òàáëèöà 3
Òðîôè÷åñêàÿ ñòðóêòóðà áèîòû êëàâàðèîèäíûõ ãðèáîâ
ïðèðîäíî-çîíàëüíûõ êîìïëåêñîâ ßìàëà
Ñàïðîòðîôû
íà äðåâåñèíå
õâîéíûõ
ëèñòâåííûõ
íà ïîäñòèëêå
õâîéíûõ
ëèñòâåííûõ
òðàâÿíèñòîé
ñðåäè ìõîâ
íà ïî÷âå
Ïàðàçèòû
Ëåñîòóíäðà
50/49
Þæíûå
òóíäðû
23/23
Ñåâåðíûå
òóíäðû
18/18
Àðêòè÷åñêèå
òóíäðû
11/11
ßìàë
â öåëîì
50/49
6/4
2/1
—
—
—
—
—
—
6/4
2/1
8/6
15/6
18/8
7/1
15/11
2/1
—
8/2
13/5
6/1
8/7
1/1
—
5/2
10/5
5/1
6/5
—
—
—
6/3
4/0
4/4
—
8/6
15/6
18/8
7/1
15/11
2/1
Ïðèìå÷àíèå.  ÷èñëèòåëå — îáùåå êîëè÷åñòâî âèäîâ â òðîôè÷åñêîé ãðóïïå, â
çíàìåíàòåëå — êîëè÷åñòâî âèäîâ, ñïåöèôè÷íûõ äëÿ ýòîé òðîôè÷åñêîé ãðóïïû.
ãðóïïû õàðàêòåðèçóþòñÿ øèðîêèì êðóãîì òðîôè÷åñêîé ïëàñòè÷íîñòè, âûðàæàþùåéñÿ â ñïîñîáíîñòè ñóùåñòâîâàòü íà ìíîãèõ âèäàõ òðàâÿíèñòûõ ðàñòåíèé. Âñå îíè îáðàçóþò îäíîëåòíèå áàçèäèîìû, ÷òî,
âåðîÿòíî, ïîìîãàåò èì âûæèâàòü â êëèìàòè÷åñêèõ óñëîâèÿõ Àðêòè-
139
êè; ïîäîáíûå ôàêòû îòìå÷åíû è äëÿ äðóãèõ ãðóïï àôèëëîôîðîèäíûõ
ãðèáîâ (Gulden, Torkelsen, 1996; Ìóõèí, Êîòèðàíòà, 2001).
Íàèáîëüøåå êîëè÷åñòâî ñïåöèôè÷íûõ (îòìå÷åííûõ èñêëþ÷èòåëüíî â îäíîé òðîôè÷åñêîé ãðóïïå) âèäîâ âñòðå÷àåòñÿ ñðåäè íàïî÷âåííûõ êëàâàðèîèäíûõ ãðèáîâ (11). Çàìåòèì, ÷òî äëÿ ÿìàëüñêîé òóíäðû ýòîò ïîêàçàòåëü íåñêîëüêî âûøå, ÷åì äëÿ Ïîëÿðíîãî Óðàëà è Íîâîé Çåìëè (Øèðÿåâ, 2006).  ïðîòèâîïîëîæíîñòü ýòîìó, íàèìåíüøåå
êîëè÷åñòâî ñïåöèôè÷íûõ âèäîâ õàðàêòåðíî äëÿ ãðóïïû âèäîâ, îáèòàþùèõ ñðåäè ìõîâ.
Êñèëîòðîôíûå âèäû âñòðå÷åíû èñêëþ÷èòåëüíî â ëåñîòóíäðå, îñîáåííî â ðàéîíàõ, íàõîäÿùèõñÿ íà ãðàíèöå ñ Óðàëüñêèìè ãîðàìè, ò. ê.
òîëüêî çäåñü íà ßìàëå ïðîèçðàñòàþò íèçêî- è êðèâîñòâîëüíûå ëåñà,
ñîñòîÿùèå èç õâîéíûõ è ëèñòâåííûõ ïîðîä è èìåþùèå âàëåæíóþ
äðåâåñèíó; âñå âûÿâëåííûå âèäû õàðàêòåðèçóþòñÿ êàê ýâðèòðîôíûå
êñèëîòðîôû. Íà ñåâåðíîé ãðàíèöå ðàñïðîñòðàíåíèÿ áåðåçîâîãî è
èâîâîãî êðèâîëåñüÿ ñîáðàí ëèøü îäèí âèä êëàâàðèîèäíûõ ãðèáîâ
(Clavicorona pyxidata), ïðîèçðàñòàþùèé âî âñåì äèàïàçîíå ïðèðîäíûõ óñëîâèé Çàïàäíîé Ñèáèðè è Óðàëà è îáðàçóþùèé áàçèäèîìû íà
âñåõ âîçìîæíûõ äðåâåñíûõ ñóáñòðàòàõ. Ñåâåðíåå ëåñîòóíäðû — â
þæíîé è ñåâåðíîé òóíäðå, ãäå èìåþòñÿ êóñòàðíèêîâûå ìàññèâû èç
Betula nana è Salix spp. — êëàâàðèîèäíûå ãðèáû, ñïîñîáíûå ðàçâèâàòüñÿ íà äðåâåñèíå, íå âñòðå÷åíû.
Òàêèì îáðàçîì, ÿìàëüñêèé êîìïëåêñ êëàâàðèîèäíûõ ãðèáîâ ÿâëÿåòñÿ äîâîëüíî ñòàáèëüíûì, ÷òî âûðàæàåòñÿ â âûñîêîì ñõîäñòâå ñ
àíàëîãè÷íûìè êîìïëåêñàìè Ïîëÿðíîãî Óðàëà, Íîâîé Çåìëè, Èñëàíäèè è Ãðåíëàíäèè, è ïðåäñòàâëÿåò ñîáîé îáåäíåííûé âàðèàíò òàåæíûõ êîìïëåêñîâ. Ñêîðåå âñåãî, â êà÷åñòâå àäàïòèâíîé ÷åðòû ñëåäóåò ðàññìàòðèâàòü òðîôè÷åñêóþ èëè ñóáñòðàòíóþ ïëàñòè÷íîñòü ãðèáîâ, ïîñêîëüêó â ñîñòàâå ðàññìàòðèâàåìûõ ñîîáùåñòâ ïðåäñòàâëåíû
òîëüêî âèäû, ñïîñîáíûå ðàçâèâàòüñÿ íà ìíîãèõ âèäàõ äðåâåñíûõ èëè
òðàâÿíèñòûõ ñóáñòðàòîâ. Áîëåå òîãî, ÷àñòü âèäîâ (Clavulina cinerea,
Ramaria eumorpha) ñïîñîáíà ðàçâèâàòüñÿ êàê íà ïî÷âå, òàê è íà ðàçëàãàþùåéñÿ äðåâåñèíå è ïîäñòèëêå, à íåêîòîðûå (Òyphula crassipes,
T. micans, T. phacorrhiza, T. variabilis) ðàçâèâàþòñÿ íà ëèñòâåííîé,
òðàâÿíèñòîé ïîäñòèëêå è ïîãðåáåííûõ ðàñòèòåëüíûõ îñòàòêàõ.
Ëèòåðàòóðà
à î â î ð î â à Î. Ê., Ñ à ç à í î â à Í. À. Ðîãàòèêîâûå ãðèáû Ìàãàäàíñêîé
îáëàñòè // Ìèêîëîãèÿ è ôèòîïàòîëîãèÿ. 1999. Ò. 34, âûï. 5. Ñ. 8–10. — È ë ü -
140
è í à È. Ñ., Ë à ï ø è í à Å. È., Ë à â ð å í ê î Í. Í. Ðàñòèòåëüíûé ïîêðîâ Çàïàäíî-Ñèáèðñêîé ðàâíèíû. Íîâîñèáèðñê, 1985. 250 ñ. — Ê à ç à í ö å â à Ë. Ê.
Ôëîðà âûñøèõ áàçèäèîìèöåòîâ Ïîëÿðíîãî Óðàëà // Òð. ÓðÎ ÀÍ ÑÑÑÐ. 1970.
Âûï. 25(5). Ñ. 21–25. — Ì ó õ è í Â. À., Ê î ò è ð à í ò à Õ. Áèîëîãè÷åñêîå
ðàçíîîáðàçèå è ñòðóêòóðà àðêòè÷åñêèõ ðóäåðàëüíûõ ñîîáùåñòâ êñèëîáèîíòíûõ áàçèäèàëüíûõ ãðèáîâ // Ìèêîëîãèÿ è ôèòîïàòîëîãèÿ. 2001. Ò. 35, âûï. 2.
Ñ. 19–25. — Í î â î æ è ë î â Þ. Ê. Ìèêñîìèöåòû (êëàññ Myxomycetes) Ðîññèè: òàêñîíîìè÷åñêèé ñîñòàâ, ýêîëîãèÿ è ãåîãðàôèÿ: Àâòîðåô. äèñ. ... äîêò.
áèîë. íàóê. ÑÏá., 2005. 48 ñ. — Ï à ð ì à ñ ò î Ý. Õ. Îïðåäåëèòåëü ðîãàòèêîâûõ ãðèáîâ ñåì. Clavariaceae ÑÑÑÐ. Ì.; Ë., 1965. 167 ñ. — Ñ ò å ï à í î â à Í. Ò., Ñ è ð ê î À. Â. Î ìèêîôëîðå Ïîëÿðíîãî Óðàëà // Ìèêîëîãèÿ è ôèòîïàòîëîãèÿ. 1970. Ò. 4, âûï. 5. Ñ. 38–44. — Ø è ð ÿ å â À. Ã. Êëàâàðèîèäíûå
ãðèáû Óðàëà: Àâòîðåô. äèñ. ... êàíä. áèîë. íàóê. ÑÏá., 2006. 24 c. — Ø è ð ÿ å â À. Ã. Ðåäêèå âèäû êëàâàðèîèäíûõ ãðèáîâ Ðîññèéñêîé Àðêòèêè // Ìàòåðèàëû ìåæäóíàð. êîíô. «Êðèîãåííûå ðåñóðñû ïîëÿðíûõ ðåãèîíîâ» (Ñûêòûâêàð, èþíü, 2007). Ò. 1. Ïóùèíî, 2007. Ñ. 337–339. — A g e r e r R.,
D a n i e l s o n R., E g l i S., I n g l e b y K., L u o m a D., T r e u R. Description
of ectomycorrhizae. Vol. 1. Schwäbisch Gmünd, 1996. 183 p. — B o r g e n T.,
E l b o r n e S. A., K n u d s e n H. A check-list of the Greenland basidiomycetes //
Meddel. Grønland, Biosci. Vol. 56. 2006. P. 37–59. — C o r n e r E. J. H.
A monograph of Clavaria and allied genera // Ann. Bot. Mem. 1950. Vol. 1. P. 1–
740. — C o r n e r E. J. H. Supplement to “A monograph of Clavaria and allied
genera” // Nova Hedwigia. 1970. H. 33. P. 1–305. — G u l d e n G., T o r k e l s e n A. E. A catalogue of Svalbard plants, fungi, algae and cyanobacteria. Pt. 3.
Fungi 1. Basidiomycota: Agaricales, Gasteromycetales, Aphyllophorales,
Exobasidiales, Dacrymycetales and Tremellales // Norsk Polarinst. Skr. 1996.
Vol. 198. P. 173–206. — M a g g u r a n A. E. Ecological diversity and its
measurement. London, 1988. 268 p. — M o n c a l v o J.-M., N i l s o n H.,
K o s t e r B., D u n h a m S., B e r n a u e r T., M a t h e n y B., P o r t e r T.,
M a r g a r i t e s c u S., G a r n i c a S., D a n e l l E., L a n g e r G., L a n g e r E.,
L a r s s o n E., L a r s s o n K.-H., V i l g a l y s R. The cantharelloid clade: dealing
with incongruent gene trees and phylogenetic reconstruction methods // Mycologia. 2006. Vol. 98, N 6. P. 937–948. — N o r d i c macromycetes. Vol. 3:
Heterobasidioid, aphyllophoroid and gasteromycetoid basidiomycetes / Eds.
L. Hansen, H. Knudsen. Copenhagen, 1997. 445 p. — N o u h r a E., H o r t o n T., C a z a r e s E., C a s t e l l a n o M. Morphological and molecular
characterization of selected Ramaria mycorrhiza // Mycorrhiza. 2005. Vol. 15(1).
P. 55–59. — S h i r y a e v A. G. Clavarioid fungi of the Urals. III. Arctic zone //
Ìèêîëîãèÿ è ôèòîïàòîëîãèÿ. 2006. Ò. 40, âûï. 4. Ñ. 294–306. — S h i r y a e v A. G. A preliminary check-list of the ñlavarioid fungi in Russia //
Abstracts of the XV Congress of European mycologists. St. Petersburg, 2007.
P. 147–148. — Yu r t s e v B. A. Floristic division of the Arctic // J. Veg. Sci.
1994. N 5. P. 765–776.
141
ËÈØÀÉÍÈÊÈ
Ì. Ï. Àíäðååâ
Ë. Å. Êóðáàòîâà
M. P. Andreev
L. E. Kurbatova
ÍÎÂÛÅ ÄÀÍÍÛÅ Î ËÈØÀÉÍÈÊÀÕ È ÌÕÀÕ
ÒÈÕÎÎÊÅÀÍÑÊÎÃÎ ÑÅÊÒÎÐÀ ÀÍÒÀÐÊÒÈÊÈ
NEW DATA ON LICHENS AND BRYOPHYTES
OF THE PACIFIC ANTARCTIC
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ ëèõåíîëîãèè è áðèîëîãèè
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2
[email protected]; [email protected]
Âïåðâûå ïðîâåäåíî èçó÷åíèå ìõîâ è ëèøàéíèêîâ îêðåñòíîñòåé çàêîíñåðâèðîâàííûõ â 1990-å ãîäû àíòàðêòè÷åñêèõ ñòàíöèé Ðóññêàÿ è Ëåíèíãðàäñêàÿ â òèõîîêåàíñêîì ñåêòîðå Àíòàðêòèêè. Ïðîâåäåíû òàêæå ñáîðû ìàòåðèàëà â ðàéîíå
ïðåäïîëàãàâøåéñÿ þæíîêîðåéñêîé êîíòèíåíòàëüíîé ñòàíöèè íà Çåìëå Ýëëñóîðòà.
Âñåãî ñîáðàíî áîëåå 300 îáðàçöîâ. Âûÿâëåíî 35 âèäîâ ëèøàéíèêîâ è 8 âèäîâ
ìõîâ. Íàèáîëåå áîãàòîé ÿâëÿåòñÿ ôëîðà îêðåñòíîñòåé ñòàíöèè Ðóññêàÿ, êîòîðàÿ
íàñ÷èòûâàåò 26 âèäîâ ëèøàéíèêîâ è 4 âèäà ìõîâ. Íàèáîëüøèé èíòåðåñ ïðåäñòàâëÿþò âèäû Buellia pycnogonoides, Candelariella aurella, Cystocoleus ebeneus,
Lecidella sublapicida, Pannaria caespitosa è Placynthium asperellum, ðàíåå íåèçâåñòíûå â êîíòèíåíòàëüíîé Àíòàðêòèäå. Ëèøàéíèê Ephebe multispora, îïèñàííûé
èç Ãðåíëàíäèè, âïåðâûå îòìå÷åí äëÿ Àíòàðêòèäû.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: ìõè, ëèøàéíèêè, Àíòàðêòèäà, Ðóññêàÿ, Ëåíèíãðàäñêàÿ.
The lichens and bryophytes in the vicinities of Russian Antarctic stations in Pacific
Antarctic “Russkaya” and “Leningradskaya” closed in 1990s were studied for the first
time. The material was also collected on the Ellsworth Land near the proposed Korean
station. Totally over 300 specimens of 35 lichen and 8 bryophyte species were
collected. The flora of the Russkaya Station is the richest, with 26 lichens and 4
bryophytes. The most noteworthy are the lichens Buellia pycnogonoides, Candelariella
aurella, Cystocoleus ebeneus, Lecidella sublapicida, Pannaria caespitosa and Placyn-
142
thium asperellum, unknown in the continental Antarctic. Lichen Ephebe multispora,
known in Greenland, was collected for the first time in Antarctic.
Keywords: bryophytes, lichens, Antarctic, Russkaya, Leningradskaya.
 ÿíâàðå – ôåâðàëå 2008 ã. âî âðåìÿ öèðêóìàíòàðêòè÷åñêîãî ðåéñà
ÍÝÑ «Àêàäåìèê Ôåäîðîâ» â ñîñòàâå 53-é Ðîññèéñêîé àíòàðêòè÷åñêîé ýêñïåäèöèè (ÐÀÝ) âïåðâûå ïðîâîäèëèñü ñáîðû ëèøàéíèêîâ è
ìõîâ â îêðåñòíîñòÿõ ðîññèéñêèõ àíòàðêòè÷åñêèõ ñòàíöèé Ëåíèíãðàäñêàÿ è Ðóññêàÿ (ñáîðû Ì. Ï. Àíäðååâà), à òàêæå â ðàéîíå ïðåäïîëàãàâøåéñÿ êîíòèíåíòàëüíîé þæíîêîðåéñêîé ñòàíöèè íà Çåìëå Ýëëñóîðòà. Ñáîð îáðàçöîâ ïðîâîäèëñÿ â ñëåäóþùèõ ïóíêòàõ òèõîîêåàíñêîãî ñåêòîðà Àíòàðêòèêè: ñò. Ëåíèíãðàäñêàÿ — 25.01.2008, ñò. Ðóññêàÿ — 7 è 8.02.2008, î. Ëèíäñè â ìîðå Àìóíäñåíà — 13.02.2008,
ãîðà Ìîçåñ è íóíàòàê Ìýèø â ãîðàõ Õàäñîí — 14.02.2008 (ðèñ. 1).
Áîëüøå âñåãî îáðàçöîâ è íàèáîëåå èíòåðåñíûå ìàòåðèàëû áûëè
ñîáðàíû â îêðåñòíîñòÿõ ñòàíöèè Ðóññêàÿ, ãäå ðàáîòû ïðîäîëæàëèñü
äâà äíÿ. Íà ñòàíöèè Ëåíèíãðàäñêàÿ ìàòåðèàë îòáèðàëñÿ îäèí äåíü,
à íà îñòðîâå Ëèíäñè è â ãîðàõ Õàäñîí — ëèøü íåñêîëüêî ÷àñîâ. Ñî-
Ðèñ. 1. Ðàéîíû èññëåäîâàíèé â òèõîîêåàíñêîì ñåêòîðå Àíòàðêòèêè.
143
îòâåòñòâåííî, ñòåïåíü âûÿâëåíèÿ ôëîðû ýòèõ ðàéîíîâ íåëüçÿ ñ÷èòàòü
äîñòàòî÷íîé.
Âñå îáñëåäîâàííûå òî÷êè ðàñïîëîæåíû â òèõîîêåàíñêîì ñåêòîðå
Àíòàðêòèêè, ñðàâíèòåëüíî ñëàáî èçó÷åííîì â ëèõåíîëîãè÷åñêîì è
áðèîëîãè÷åñêîì ïëàíå. Ëèòåðàòóðíûå äàííûå î ìõàõ è ëèøàéíèêàõ
çàêîíñåðâèðîâàííûõ â íà÷àëå 1990-õ ãîäîâ ñòàíöèé Ðóññêàÿ è Ëåíèíãðàäñêàÿ îòñóòñòâóþò. Ñâåäåíèÿ î ðàñòèòåëüíîì ìèðå Çåìëè Ìýðè
Áýðä è Çåìëè Ýëëñóîðòà, íàèìåíåå äîñòóïíûõ â íàñòîÿùåå âðåìÿ
òåððèòîðèé Àíòàðêòèêè, ôðàãìåíòàðíû. Áîëåå äðóãèõ èçó÷åíû ôëîðà è ðàñòèòåëüíîñòü ðàéîíà àìåðèêàíñêîé ñòàíöèè Ìàê-̸ðäî ó
ìîðÿ Ðîññà è íåêîòîðûõ ðàéîíîâ Òðàíñàíòàðêòè÷åñêèõ ãîð (Kappen,
1985; Castello, Nimis, 1995; Øvstedal, Lewis Smith, 2001).
Íèæå äàåòñÿ êðàòêîå îïèñàíèå ðàéîíîâ ñáîðà ìàòåðèàëà.
Àíòàðêòè÷åñêàÿ ñòàíöèÿ Ëåíèíãðàäñêàÿ (69°30.063′ þ. ø. è
159°23.892′ â. ä., âûñ. 309 ì íàä óð. ì.) ðàñïîëîæåíà â Âîñòî÷íîé
Àíòàðêòèäå â çàïàäíîé ÷àñòè Áåðåãà Îòñà ìîðÿ Ñîìîâà, ìåæäó ëåäíèêîì Òîìèëèíà è ìûñîì Òðåòüÿêîâà (ðèñ. 1, 2). Ñòàíöèÿ íàõîäèòñÿ
íà îäíîì èç ïðèáðåæíûõ íóíàòàêîâ ãðóïïû Õîëëàäåé. Â ïðèáðåæíîì
ðàéîíå çäåñü ïî÷òè íå íàáëþäàåòñÿ âûõîäîâ êîðåííûõ ïîðîä. Ãîðíûå
ìàññèâû — ãîðíûå öåïè è îòäåëüíûå âåðøèíû, ïîäíèìàþùèåñÿ íàä
ïîâåðõíîñòüþ ìàòåðèêîâîãî ëüäà, — ðàñïîëàãàþòñÿ þæíåå. Óäàëÿÿñü
îò áåðåãà, îíè òÿíóòñÿ âãëóáü êîíòèíåíòà, îñòàâëÿÿ ïåðåä ñîáîé ïîíèæàþùóþñÿ ê áåðåãó ïðåäãîðíóþ ðàâíèíó, ïî êîòîðîé ê ìîðþ ñïîëçàþò ëåäíèêîâûå ìàññû. Íåïîñðåäñòâåííî íà áåðåãó âñòðå÷àþòñÿ ãðà-
Ðèñ. 2. Îäèí èç íóíàòàêîâ ãðóïïû Õîëëàäåé. Ñòàíöèÿ Ëåíèíãðàäñêàÿ
ðàñïîëîæåííà íà ãðåáíå ñïðàâà.
144
Ðèñ. 3. Ìûñ Áåðêñ. Ñòàíöèÿ Ðóññêàÿ ðàñïîëîæåíà â äàëüíåé
âîçâûøåííîé ÷àñòè.
íèòíûå ñêàëû, îáíàæàþùèåñÿ â îòâåñíûõ îáðûâàõ ëåäÿíîãî áåðåãà
(Ìàðêîâ, Áàðäèí, Îðëîâ, 1962). Îäíà èç òàêèõ ñêàë, íà êîòîðîé ðàñïîëîæåíà ñòàíöèÿ, è áûëà îáñëåäîâàíà.
Àíòàðêòè÷åñêàÿ ñòàíöèÿ Ðóññêàÿ (74°45.976′ þ. ø., 136°47.974′ ç. ä.,
âûñ. 129 ì íàä óð. ì.) ðàñïîëîæåíà â Çàïàäíîé Àíòàðêòèäå, íà ïîáåðåæüå Çåìëè Ìýðè Áýðä (Áåðåã Õîáñà), íà ìûñå Áåðêñ (ðèñ. 1, 3).
Ìûñ Áåðêñ ïðåäñòàâëÿåò ñîáîé íóíàòàê øèðèíîé îêîëî 1 êì è ïðîòÿæåííîñòüþ îêîëî 4 êì ñ ÑÑ íà ÞÞÇ. Ýòî ñêàëèñòûé ìåëêîñîïî÷íèê, ñðàâíèòåëüíî ïîëîãî ïîäíèìàþùèéñÿ îò áåðåãà ìîðÿ äî
âûñîò 140–150 ì, ñëîæåííûé áèîòèò-ðîãîîáìàíêîâûìè ãíåéñàìè
(Ñàâàòþãèí, 1995). Ñòàíöèÿ ïîñòðîåíà íà âûõîäå êîðåííûõ ïîðîä,
ïî÷òè ïîëíîñòüþ ñâîáîäíûõ îò ñíåãà. Íóíàòàê ãëóáîêèìè îâðàãàìè
ðàçäåëÿåòñÿ íà òðè ÷àñòè. Ñåâåðíàÿ ÷àñòü èìååò ñëîæíûé ðåëüåô ñ
÷åòûðüìÿ ÷åòêî âûðàæåííûìè âåðøèíàìè, ìåæäó êîòîðûìè ïðîñëåæèâàþòñÿ îòíîñèòåëüíî ðîâíûå ïëîùàäêè, ïîêðûòûå îáëîìî÷íûì
ìàòåðèàëîì. Öåíòðàëüíàÿ ÷àñòü, íà òåððàñàõ êîòîðîé ïîñòðîåíà ñòàíöèÿ, ïðåäñòàâëÿåò ñîáîé âûðàâíåííîå ïëàòî ñ ðàçíîñòüþ âûñîò îòäåëüíûõ ó÷àñòêîâ äî 26 ì. Íà çàïàäå è þãî-çàïàäå îíî ïîëîãî ñïóñêàåòñÿ â ñòîðîíó ìàòåðèêîâîãî ëåäíèêîâîãî ïîêðîâà, à â ñåâåðî-çàïàäíîé, ñåâåðíîé è ñåâåðî-âîñòî÷íîé ÷àñòè îáðûâàåòñÿ êðóòûìè
ñêëîíàìè ãëóáîêèõ îâðàãîâ. Þæíàÿ ÷àñòü íóíàòàêà — êàìåíèñòàÿ
ãðÿäà, îêàéìëåííàÿ ñî âñåõ ñòîðîí ëåäíèêîì.
Ñàìà ñòàíöèÿ ðàçìåùåíà íà îòíîñèòåëüíî ðîâíîé ïëîùàäêå, ïîêðûòîé äåëþâèåì â âèäå ìåëêî- è êðóïíîîáëîìî÷íîãî ìàòåðèàëà —
ðåçóëüòàòà ëåäíèêîâîé ýêçàðàöèè è ýîëîâîãî âûâåòðèâàíèÿ. Íà ãëóáèíå îêîëî 20 ñì íà÷èíàåòñÿ ìåðçëûé ãðóíò.  ðàéîíå ñòàíöèè ðàñïîëîæåíû 4 îçåðà ñ ãëóáèíàìè äî 2 ì, ïðîìåðçàþùèõ çèìîé äî äíà.
145
Ðàéîí ñòàíöèè õàðàêòåðèçóåòñÿ ÷ðåçâû÷àéíî ñóðîâûì êëèìàòîì.
Îñíîâíûì ôàêòîðîì, îïðåäåëÿþùèì ñóðîâîñòü êëèìàòà, ÿâëÿþòñÿ
ñèëüíûå âåòðû öèêëîíè÷åñêîãî õàðàêòåðà, äóþùèå âäîëü ïîáåðåæüÿ
Çåìëè Ìýðè Áýðä. Ñðåäíåãîäîâàÿ ñêîðîñòü âåòðà — 12.9 ì/ñ. Ñðåäíåå ìíîãîëåòíåå ÷èñëî äíåé ñî ñêîðîñòüþ âåòðà áîëåå 15 ì/ñ â ðàéîíå ñòàíöèè ñîñòàâëÿåò 264, à áîëåå 30 ì/ñ — 136. Ìàêñèìàëüíàÿ
ñêîðîñòü âåòðà — 61 ì/ñ. Ìàêñèìàëüíûå ïîðûâû äîñòèãàþò 77 ì/ñ.
Óðàãàííûå âåòðû èíîãäà ïðîäîëæàþòñÿ äëèòåëüíîå âðåìÿ.
Ëåòî ïðîäîëæàåòñÿ ñî âòîðîé ïîëîâèíû íîÿáðÿ ïî II äåêàäó ôåâðàëÿ (Ñàâàòþãèí, 1995). Îáû÷íî â íà÷àëå ëåòà ïðè îáùåì ðîñòå òåìïåðàòóðû âîçìîæíû âûõîäû äîâîëüíî ñèëüíûõ öèêëîíîâ ñ îáèëüíûìè îñàäêàìè, ïðè÷åì ïîñëå ïðîõîæäåíèÿ öèêëîíà òåìïåðàòóðà âîçðàñòàåò äî íóëÿ. Íàèáîëüøåå ÷èñëî ÿñíûõ äíåé îòìå÷àåòñÿ â íà÷àëå è êîíöå ëåòà. Êîðîòêàÿ ðàííÿÿ îñåíü â III äåêàäå ôåâðàëÿ õàðàêòåðèçóåòñÿ ðåçêèì óõóäøåíèåì ïîãîäíûõ óñëîâèé, âîçðàñòàíèåì ñêîðîñòè âåòðà. Äëÿ âñåãî ïåðèîäà õàðàêòåðíà ïàñìóðíàÿ ïîãîäà, ñíåã,
ìåòåëè; ïîðûâû âåòðà îáû÷íî íå ïðåâîñõîäÿò 40–44 ì/ñ, äàâëåíèå
ïîñòåïåííî ïîíèæàåòñÿ. Îñåíü — ïåðèîä ñàìûõ æåñòêèõ âåòðîâûõ
óñëîâèé.  ìàðòå – íà÷àëå àïðåëÿ âåòåð äîñòèãàåò â ñðåäíåì ñêîðîñòè 18–22 ì/ñ, âî âðåìÿ öèêëîíî⠗ äî 45 ì/ñ ñ ïîðûâàìè äî 50–
60 ì/ñ.
Ñðåäíÿÿ ãîäîâàÿ òåìïåðàòóðà âîçäóõà –12.4 °Ñ. Íàèáîëåå õîëîäíûå ìåñÿöû — èþëü è àâãóñò, íàèáîëåå òåïëûå — äåêàáðü è ÿíâàðü.
Ïðè ïðîõîæäåíèè àêòèâíûõ öèêëîíîâ òåìïåðàòóðà âîçäóõà ïðàêòè÷åñêè â ëþáîé çèìíèé ìåñÿö ìîæåò äîñòèãíóòü çíà÷åíèé, áëèçêèõ ê
íóëþ. Àáñîëþòíûé ìèíèìóì, çàôèêñèðîâàííûé íà ñòàíöèè â 1985 ã.,
ñîñòàâëÿåò –46.4 °Ñ, àáñîëþòíûé ìàêñèìóì +7.4 °Ñ (1983 ã.). Ñóììàðíàÿ ñîëíå÷íàÿ ðàäèàöèÿ â ðàéîíå ñòàíöèè Ðóññêàÿ ìåíüøå, ÷åì â
ðàéîíå áåðåãîâûõ ñòàíöèé Âîñòî÷íîé Àíòàðêòèäû, íî áîëüøå, ÷åì
â ðàéîíå Àíòàðêòè÷åñêîãî ïîëóîñòðîâà (Ìàðòüÿíîâ, 1991).
Äëÿ ðàéîíà õàðàêòåðíà äîñòàòî÷íî âûñîêàÿ îòíîñèòåëüíàÿ âëàæíîñòü, íàëè÷èå èíòåíñèâíîé îáëà÷íîñòè è ïàñìóðíàÿ ïîãîäà â òå÷åíèå âñåãî ãîäà. Ïðîäîëæèòåëüíîñòü ñîëíå÷íîãî ñèÿíèÿ êðàéíå íèçêà, ïîâòîðÿåìîñòü ÿñíîãî íåáà íå ïðåâûøàåò 5–10%. Õàðàêòåðíûìè
äëÿ ñòàíöèè ÿâëÿþòñÿ ïîñòîÿííûå òâåðäûå îñàäêè, êàê ïðàâèëî, ñëàáîé èíòåíñèâíîñòè: ñíåã, ñíåæíûå çåðíà, ëåäÿíûå èãëû, èçìîðîçü,
ãîëîëåä, â ëåòíåå âðåìÿ — ìîêðûé ñíåã, î÷åíü ðåäêî — ìîðîñü,
èíîãäà — îñàäêè ñìåøàííîãî òèïà. ×àñòû ìåòåëè, îñîáåííî íèçîâûå. Äëèòåëüíîñòü ìåòåëè ÷àñòî 3–5 ñóòîê, èíîãäà äî ïîëóìåñÿöà.
146
×èñëî äíåé ñ ÿâëåíèÿìè: ñíåãîì — 175, íèçîâîé ìåòåëüþ — 151, îáùåé ìåòåëüþ — 89. Òóìàíû è äûìêè íàáëþäàþòñÿ ðåäêî.
Îñîáåííîñòüþ ðàéîíà ÿâëÿåòñÿ íèçêîå àëüáåäî ïîäñòèëàþùåé
ïîâåðõíîñòè è îòñóòñòâèå óñòîé÷èâîãî ñíåæíîãî ïîêðîâà â ðåçóëüòàòå âîçäåéñòâèÿ ñèëüíûõ âåòðîâ, êîòîðûå ñíîñÿò áîëüøóþ ÷àñòü
ñíåãà, îñòàâëÿÿ ëèøü íàäóâû ñ ïîäâåòðåííîé ñòîðîíû ïðåïÿòñòâèé.
Ëåòîì ñíåã ñ ïîâåðõíîñòè, ãäå îí ñîõðàíÿåòñÿ ëèøü ìåæäó êàìíÿìè, áûñòðî ñõîäèò, ò. ê. ñ íàñòóïëåíèåì ïîëÿðíîãî ëåòà íà÷èíàåòñÿ èíòåíñèâíûé ïðîãðåâ ãðóíòà (Ìàðòüÿíîâ, 1991; Ñàâàòþãèí,
1995).
Æèâîòíûé ìèð ðàéîíà, ïðèëåãàþùåãî ê ñòàíöèè, áåäåí. Íà ïðèïàéíîì ëüäó èìåþòñÿ ëåæêè òþëåíåé Óýääåëëà, íà ñêàëàõ — äâå-òðè
íåìíîãî÷èñëåííûå êîëîíèè ïèíãâèíîâ Àäåëè (120–140 îñîáåé).
Ñòàíöèþ ÷àñòî ïîñåùàþò ïîìîðíèêè è àíòàðêòè÷åñêèå áóðåâåñòíèêè, ðåäêî — êàïñêèå ãîëóáè.
Îñòðîâ Ëèíäñè ðàñïîëîæåí â Çàïàäíîé Àíòàðêòèäå, â ìîðå
Àìóíäñåíà ó çàïàäíîé îêîíå÷íîñòè ï-îâà Êàíèñòèî (Áåðåã Óîëãðèíà, Çåìëÿ Ýëñóîðòà), â òî÷êå ñ êîîðäèíàòàìè îêîëî 73°36′ þ. ø.,
103°02′ ç. ä. (ðèñ. 1). Âûñîòà îñòðîâà — îêîëî 32 ì íàä óð. ì. Îñòðîâ íåáîëüøîé, îêîëî 500 ì â äèàì., ïëîñêèé, ñëîæåí ãðàíèòíûìè
ïîðîäàìè è ïî÷òè öåëèêîì çàíÿò êîëîíèÿìè ïèíãâèíîâ, ÷òî ñîçäàåò
óñëîâèÿ ñèëüíîé ýâòðîôèçàöèè. Ñáîð ìàòåðèàëà îñóùåñòâëÿëñÿ â
äâóõ òî÷êàõ â âîñòî÷íîé è çàïàäíîé ÷àñòÿõ îñòðîâà íà íåâûñîêèõ
ïëîñêèõ ñêàëüíûõ óâàëàõ, çàíÿòûõ êîëîíèÿìè ïèíãâèíîâ.
Ãîðà Ìîçåñ è íóíàòàê Ìýèø íàõîäÿòñÿ â Çàïàäíîé Àíòàðêòèäå,
â ãîðàõ Õàäñîí, ê ñåâåðî-âîñòîêó îò ï-îâà Êàíèñòèî (Áåðåã Óîëãðèíà, Çåìëÿ Ýëñóîðòà), â òî÷êàõ ñ êîîðäèíàòàìè îêîëî 74°33′ þ. ø.,
99°10′ ç. ä., è 74°35′ þ. ø., 99°27′ ç. ä. (ðèñ. 1). Âûñîòà ãîð — 749 è
250 ì íàä óð. ì., ñîîòâåòñòâåííî. Ãîðà Ìîçåñ ïðåäñòàâëÿåò ñîáîé
êîíóñ íåäàâíî èçâåðãàâøåãîñÿ âóëêàíà, íà íóíàòàêå Ìýèø ñâîáîäåí
îòî ëüäà ïëîñêèé áîêîâîé ñêëîí. Ïîâåðõíîñòü îáîèõ ãîð ïîêðûòà
âóëêàíè÷åñêèì ïåïëîì è áàçàëüòîâûìè ùåáíåì è âàëóíàìè ñ îòäåëüíûìè ïðèíåñåííûìè ëåäíèêîì êàìíÿìè äðóãèõ ïîðîä. Êàìíè ïîêðûòû ìîëîäûìè ëèøàéíèêàìè, ïðåèìóùåñòâåííî Usnea sphacellata.
Ñáîð ìàòåðèàëà ïðîâîäèëñÿ íà âûñîòàõ 547 è 241 ì íàä óð. ì., ñîîòâåòñòâåííî.
Íà î. Ëèíäñè è â ãîðàõ Õàäñîí ìàòåðèàë ñîáðàëè êîðåéñêèå ó÷åíûå D. Y. Kim, J. H. Kim è ó÷àñòíèêè 53-é ÐÀÝ Â. Ë. Ìàðòüÿíîâ,
Å. Â. Àáàêóìîâ, À. Â. Òóðêååâ è À. À. Àáðàìîâ.
147
148
Îñòðîâ
Ëèíäñè
Ðóññêàÿ
Íóíàòàê
Ìýèø
Ëèøàéíèêè
Arthonia molendoi (Frauenf.) R. Sant.
Buellia frigida Darb.
B. lignoides Filson
B. pallida C. W. Dodge et G. E. Baker
B. pycnogonoides Darb.
B. soredians Filson
Caloplaca ammiospila (Wahlenb.) H. Olivier
Candelariella aurella (Hoffm.) Zahlbr.
C. flava (C. W. Dodge et Baker) Castello et Nimis
Cystocoleus ebeneus (Dillwyn) Thwaites
Ephebe multispora (Å. E. Dahl) Henssen ?
Lecania racovitzae (Vain.) Darb.
L. expectans Darb.
L. polytropa (Hoffm.) Rabenh.
Lecidea andersonii Filson
L. cancriformis C. W. Dodge et G. E. Baker
Lecidella stigmatea (Ach.) Hertel et Leuckert
L. sublapicida (C. Knight) Hertel
Lecidella sp. B sensu D. Øvstedal et R. I. Levis Smith
Lepraria alpina (de Lesd.) Tretiach et Baruffo
L. caesioalba (de Lesd.) J. R. Laundon
Pannaria caespitosa P. M. Jørg.
Physcia caesia (Hoffm.) Fürnr.
Placynthium asperellum (Ach.) Trevis.
Pleopsidium chlorophanum (Wahlenb.) Zopf
Pseudephebe minuscula (Nyl. ex Arnold) Brodo et
D. Hawksw.
P. pubescens (L.) M. Choisy
Rhizoplaca melanophthalma (Ram.) Leuckert et Poelt
Rinodina olivaceobrunnea C. W. Dodge et G. E. Baker
Umbilicaria cristata C. W. Dodge et G. E. Baker
U. decussata (Vill.) Zahlbr.
Ëåíèíãðàäñê
àÿ
Âèäû
Ãîðà Ìîçåñ
Òàáëèöà
Ñïèñîê âèäîâ ëèøàéíèêîâ è ìõîâ,
ñîáðàííûõ â Àíòàðêòèäå â 53-é ÐÀÝ
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Îñòðîâ
Ëèíäñè
Ãîðà Ìîçåñ
Íóíàòàê
Ìýèø
Usnea antarctica Du Rietz
U. sphacelata R. Br.
+
Xanthoria elegans (Link) Th. Fr.
+
X. mawsonii C. W. Dodge
Îáùåå ÷èñëî âèäîâ ëèøàéíèêîâ: 35
18
Ìõè
Andreaea regularis Müll. Hal.
+
Bryum argenteum Hedw.
Ceratodon purpureus (Hedw.) Brid.
Hennediella heimii (Hedw.) Zand.
+
Notoligotrichum trichodon (Hook. f. et Wils.) G. L. Sm.
Pohlia nutans (Hedw.) Lindb.
+
Schistidium antarctici (Card.) L. I. Savicz et Smirnova
Stegonia cf. latifolia (Schwägr. in Schult.) Vent. ex
Broth.
Îáùåå ÷èñëî âèäîâ ìõîâ: 8
3
Âîäîðîñëü Prasiola crispa (Lightfoot) Kützing
Êîëîíèè âîäîðîñëè Gloeocapsa sp. íà ñêàëàõ
+
Îáùåå ÷èñëî îáðàçöîâ: îêîëî 300
80
Ðóññêàÿ
Âèäû
Ëåíèíãðàäñêàÿ
Îêîí÷àíèå òàáë.
+
+
+
+
+
+
26
+
3
5
+
9
+
+
+
+
+
4
+
+
160
1
+
20
10
20
Ïðèìå÷àíèå. Íàçâàíèÿ ëèøàéíèêîâ ïðèâîäÿòñÿ ïî êíèãå Øvstedal, Lewis Smith
(2001), àâòîðû òàêñîíîâ óòî÷íåíû (Kirk, Ansell, 1992), íàçâàíèÿ ìõîâ ïðèâåäåíû ïî Ochyra (1998).
Âñåãî â îáñëåäîâàííûõ ðàéîíàõ ñîáðàíî áîëåå 300 îáðàçöîâ ìõîâ
è ëèøàéíèêîâ, êîòîðûå õðàíÿòñÿ â ãåðáàðèè Áîòàíè÷åñêîãî èíñòèòóòà
èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ (LE).
Íà îñíîâå ñîáðàííûõ ìàòåðèàëîâ íà îáñëåäîâàííûõ òåððèòîðèÿõ
âûÿâëåíî 35 âèäîâ ëèøàéíèêîâ èç 21 ðîäà è 11 ñåìåéñòâ: Acarosporaceae, Bacidiaceae, Lecanoraceae, Lecideaceae, Lichinaceae, Pannariaceae, Parmeliaceae, Physciaceae, Placynthiaceae, Theloschistaceae,
Umbilicariaceae, à òàêæå èç Lichenes imperfecti è Agonomycetes è 8
âèäîâ ìîõîîáðàçíûõ, ïðèíàäëåæàùèõ ê 8 ðîäàì (òàáë.). Íåçíà÷èòåëüíîå ÷èñëî ñòåðèëüíûõ íàêèïíûõ ëèøàéíèêîâ, ñîáðàííûõ íà ïî÷âå,
èç-çà îòñóòñòâèÿ ïëîäîâûõ òåë îïðåäåëèòü íå óäàëîñü.
149
Íàèáîëåå áîãàòîé èç îáñëåäîâàííûõ ÿâëÿåòñÿ ëîêàëüíàÿ ôëîðà
îêðåñòíîñòåé ñòàíöèè Ðóññêàÿ, êîòîðàÿ íàñ÷èòûâàåò 26 âèäîâ, ÷òî
ÿâëÿåòñÿ âûñîêèì ïîêàçàòåëåì äëÿ êîíòèíåíòàëüíûõ ðàéîíîâ Àíòàðêòèêè.
Ñðåäè âûÿâëåííûõ ëèøàéíèêîâ íàèáîëüøèé èíòåðåñ ïðåäñòàâëÿþò âèäû Buellia pycnogonoides, Candelariella aurella, Cystocoleus
ebeneus, Lecidella sublapicida, Pannaria caespitosa è Placynthium
asperellum, à òàêæå Lecidella sp. B sensu D. Øvstedal et R. I. Levis
Smith, ðàíåå èçâåñòíûå ëèøü èç ðàéîíà Àíòàðêòè÷åñêîãî ïîëóîñòðîâà
è íåèçâåñòíûå â êîíòèíåíòàëüíîé Àíòàðêòèäå. Ephebe multispora,
îïèñàííûé èç Ãðåíëàíäèè (Henssen, 1963), âïåðâûå îòìå÷åí äëÿ Àíòàðêòèäû.
Íàèáîëåå ðàñïðîñòðàíåííûìè ëèøàéíèêàìè â ðåãèîíå ÿâëÿþòñÿ
Usnea sphacelata, Umbilicaria decussata, Placynthium asperellum,
Lepraria caesioalba, Pseudephebe minuscula, Candelariella flava,
Lecania racovitzae, Buellia frigida, B. soredians, Pannaria caespitosa,
Rhizoplaca melanophthalma è Pleopsidium chlorophanum, âñòðå÷àþùèåñÿ íàèáîëåå ÷àñòî, ïðè÷åì â îêðåñòíîñòÿõ ñò. Ëåíèíãðàäñêàÿ ÷àùå
âñåãî âñòðå÷àþòñÿ Placynthium asperellum, Lepraria caesioalba,
Umbilicaria decussata, Pleopsidium chlorophanum, Pseudephebe
minuscula, Buellia soredians è Usnea sphacelata, à ó ñò. Ðóññêàÿ —
Usnea sphacelata, Umbilicaria decussata, Candelariella flava,
Pseudephebe minuscula, Buellia frigida, Pannaria caespitosa, Rhizoplaca
melanophthalma, Placynthium asperellum è Lepraria caesioalba. Â íèòðîôèëüíûõ ñîîáùåñòâàõ êîëîíèé ïèíãâèíîâ íà î. Ëèíäñè äîìèíèðóåò Lecania racovitzae. Êðàòêîñòü ïîñåùåíèÿ íóíàòàêîâ Ìîçåñ è
Ìýèø íå ïîçâîëÿåò ñäåëàòü âûâîäû î ÷àñòîòå âñòðå÷àåìîñòè ðàñòóùèõ òàì ëèøàéíèêîâ.
Ñðåäè èññëåäîâàííûõ ëèøàéíèêîâ áåçóñëîâíî ïðåîáëàäàþò íàêèïíûå âèäû (75% âèäîâîãî ñîñòàâà). Ê ãðóïïàì ëèñòîâàòûõ è êóñòèñòûõ îòíîñÿòñÿ ëèøü 9 âèäîâ ëèøàéíèêîâ. Â êàæäîé èç ëîêàëüíûõ
ôëîð ñò. Ðóññêàÿ è Ëåíèíãðàäñêàÿ íàêèïíûå ëèøàéíèêè ñîñòàâëÿþò
îêîëî äâóõ òðåòåé âèäîâîãî ñîñòàâà.
Îêîëî ïîëîâèíû èçó÷åííûõ ëèøàéíèêîâ îáèòàþò íà êàìåíèñòîì
ñóáñòðàòå, îêîëî îäíîé òðåòè âèäîâ âñòðå÷àåòñÿ íà ìåëêîçåìå è ìõàõ
è îêîëî ÷åòâåðòè ìîæåò âñòðå÷àòüñÿ íà ðàçíûõ ñóáñòðàòàõ — è íà
ìåëêîçåìå, è íà êàìíå.  ðàéîíå ñò. Ëåíèíãðàäñêàÿ íåñêîëüêî áîëüøå âèäîâ, âñòðå÷àþùèõñÿ íà ðàçëè÷íûõ ñóáñòðàòàõ, à ó ñò. Ðóññêàÿ
íåñêîëüêî ïðåîáëàäàþò íàïî÷âåííûå âèäû è ìåíüøå ýïèëèòíûõ.
150
 îáñëåäîâàííûõ ëîêàëüíûõ ôëîðàõ è â ðåãèîíàëüíîé ôëîðå â
öåëîì ïî÷òè â ðàâíîé ñòåïåíè ïðåäñòàâëåíû àíòàðêòè÷åñêèå è áèïîëÿðíûå âèäû ñ íåáîëüøèì ïðåîáëàäàíèåì ïîñëåäíèõ. Êðîìå íèõ,
îòìå÷åíû äâà âèäà Þæíîãî ïîëóøàðèÿ. Ïîäàâëÿþùåå áîëüøèíñòâî
âèäîâ ðàñïðîñòðàíåíû â Àíòàðêòèêå öèðêóìïîëÿðíî è óæå áûëè îòìå÷åíû â êîíòèíåíòàëüíûõ ðàéîíàõ ðàíåå.
Èññëåäîâàííûå ëîêàëüíûå ôëîðû ìàëî îòëè÷àþòñÿ îò äðóãèõ äåòàëüíî èçó÷åííûõ ëèøàéíèêîâûõ ôëîð Âîñòî÷íîé Àíòàðêòèêè, íàïðèìåð îò ëèõåíîôëîðû îàçèñà Áàíãåðà (Àíäðååâ, 1990, 1991), îêðåñòíîñòåé îçåðà Ðàäîê (Àíäðååâ, 2006), îàçèñà Øèðìàõåðà (Ãîëóáêîâà, Ñèìîíîâ, 1972) è ðÿäà äðóãèõ (Castello, Nimis, 1995; Inoue, 1995;
Kappen, 1995). Òàê, â ÷àñòíîñòè, ôëîðà ëèøàéíèêîâ ðåãèîíà çàëèâà
Ïðþäñ (Àíäðååâ, 2006) íàñ÷èòûâàåò 50 âèäîâ (îçåðî Ðàäîê — 27 âèäîâ, ñòàíöèÿ Äðóæíàÿ — 25, ñòàíöèÿ Ïðîãðåññ — 27) èç 22 ðîäîâ è
10 ñåìåéñòâ: Acarosporaceae, Lecanoraceae, Lecideaceae, Parmeliaceae, Pertusariaceae, Physciaceae, Rhizocarpaceae, Stereocaulaceae,
Theloschistaceae, Umbilicariaceae.
Èññëåäîâàííûå òåððèòîðèè âïåðâûå ïîñåùåíû ñïåöèàëèñòîì-áîòàíèêîì, è ïîëó÷åííàÿ èíôîðìàöèÿ ÿâëÿåòñÿ âåñüìà öåííîé, ïîñêîëüêó íå òîëüêî äîïîëíÿåò íàøè çíàíèÿ î ðàñòèòåëüíîñòè è ôëîðå Àíòàðêòèäû, íî è ðàñøèðÿåò ïðåäñòàâëåíèÿ î ðàñïðîñòðàíåíèè ðÿäà
âèäîâ.
Ðàáîòà ïðîâîäèëàñü â ðàìêàõ ïðîåêòà «Êîìïëåêñíîå èçó÷åíèå íàçåìíîé è ìîðñêîé ôëîðû Àíòàðêòèê腻 Ôåäåðàëüíîé öåëåâîé ïðîãðàììû «Ìèðîâîé îêåàí». Àâòîðû âûðàæàþò èñêðåííþþ áëàãîäàðíîñòü íà÷àëüíèêó 53-é ÐÀÝ Â. Ë. Ìàðòüÿíîâó, çàì. íà÷àëüíèêà 53-é
ÐÀÝ Â. Ì. Âåíäåðîâè÷ó, à òàêæå ó÷àñòíèêàì ýêñïåäèöèè, ïðåäîñòàâèâøèì ñîáðàííûå èìè îáðàçöû ëèøàéíèêîâ: Å. Â. Àáàêóìîâó,
À. À. Àáðàìîâó, Â. Ë. Ìàðòüÿíîâó, À. Â. Òóðêååâó, D. Y. Kim è
J. H. Kim. Áëàãîäàðèì Ã. Ï. Óðáàíàâè÷þñà çà ïîìîùü â îïðåäåëåíèè
ëèøàéíèêà Ephebe multispora.
Ëèòåðàòóðà
À í ä p å å â Ì. Ï. Ëèøàéíèêè îàçèñà Áàíãåpà (Âîñòî÷íàÿ Àíòàpêòèäà) //
Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 27. Ë., 1990à. Ñ. 85–93. —
À í ä p å å â Ì. Ï. Ëèøàéíèêè ïpèìîpñêèõ îàçèñîâ Âîñòî÷íîé Àíòàpêòèäû //
Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 27. Ë., 1990á. Ñ. 93–95. —
À í ä p å å â Ì. Ï. Ëèøàéíèêè ðåãèîíà çàëèâà Ïðþäñ (Âîñòî÷íàÿ Àíòàðêòè-
151
êà) // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. ÑÏá., 2006. Ò. 39. Ñ. 188–
198. — à î ë ó á ê î â à Í. Ñ., Ñ è ì î í î â È. Ì. Ëèøàéíèêè îàçèñà Øèðìàõåðà // Òð. Ñîâ. àíòàðêò. ýêñïåäèöèè. 1972. Ò. 60. Ñ. 317–327. — Ì à ð ê î â Ê. Ê., Á à ð ä è í Â. È., Î ð ë î â À. È. Ôèçèêî-ãåîãðàôè÷åñêàÿ õàðàêòåðèñòèêà áåðåãîâîé ïîëîñû Âîñòî÷íîé Àíòàðêòèäû. Ì., 1962. 148 ñ. —
Ì à ð ò ü ÿ í î â Â. Ë. Îñîáåííîñòè ðàäèàöèîííîãî ðåæèìà àòìîñôåðû ðàéîíà ñòàíöèè Ðóññêàÿ // Èíôîðì. áþë. Ñîâ. àíòàðêò. ýêñïåäèöèè. 1991. ¹ 115.
C. 17–227. — Ñ à â à ò þ ã è í Ë. Ì. Íàó÷íî-òåõíè÷åñêîå îïèñàíèå ïðèðîäíûõ óñëîâèé è ìàòåðèàëüíî-òåõíè÷åñêèõ ñòðóêòóð ñòàíöèé Ðîññèéñêîé àíòàðêòè÷åñêîé ýêñïåäèöèè ñ îöåíêîé èõ âîçäåéñòâèÿ íà îêðóæàþùóþ ñðåäó. Ò. 7.
Ñòàíöèÿ Ðóññêàÿ / ÃÍÖ ÐÔ ÀÀÍÈÈ / Ðîññèéñêàÿ àíòàðêòè÷åñêàÿ ýêñïåäèöèÿ. ÑÏá., 1995. 18 ñ. (Ðóêîïèñü). — C a s t e l l o M., N i m i s P. L. The lichen
vegetation of Terra Nova Bay (Victoria Land, continental Antarctica) // Biblioth.
Lichenol. 1995. Vol. 58. P. 43–55. — H e n s s e n A. Eine Revision der Flechtenfamilien Lichinaceae und Ephebaceae // Symb. Bot. Upsal. 1963. Vol. 18, N 1.
P. 1–123. — I n o u e M. The lichen flora and habitats of the Syova region,
continental Antarctica // Lichenologist. 1995. Vol. 27. P. 451–462. — K a p p e n L. Vegetation and ecology of ice-free areas of northern Victoria Land,
Antarctica. 1. The lichen vegetation of Birthday Ridge and an inland mountain //
Polar Biol. 1985. Vol. 4. P. 213–225. — K i r k P. M., A n s e l l A. E. Authors
of fungal names: A list of authors of scientific names of fungi, with recommended
standard forms of their names, including abbreviations: Index of Fungi
supplement. Wallingford, 1992. 95 p. — O c h y r a R. The moss flora of King
George Island, Antarctica / Polish Academy of Science / W. Szafer Institute of
Botany. Cracow, 1998. 279 p. — Ø v s t e d a l D. O., L e w i s S m i t h R. I.
Lichens of Antarctica and South Georgia. A guide to their identification and
ecology. Cambridge, 2001. 401 p.
152
Ë. Â. Ãàãàðèíà
L. V. Gagarina
ÃÈÀËÅÊÒÎÂÛÅ ËÈØÀÉÍÈÊÈ: ÈÑÒÎÐÈß ÈÇÓ×ÅÍÈß
È ÑÎÂÐÅÌÅÍÍÎÅ ÑÎÑÒÎßÍÈÅ ÈÇÓ×ÅÍÍÎÑÒÈ
GYALECTOID LICHENS: HISTORY
AND THE CURRENT STATE OF STUDY
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ ëèõåíîëîãèè è áðèîëîãèè
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2
[email protected]
Ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè èìåþò äëèòåëüíóþ èñòîðèþ èçó÷åíèÿ, â êîòîðîé
ìîãóò áûòü âûäåëåíû 3 ýòàïà: îïèñàòåëüíûé ýòàï (1774–1890), ýòàï òðàäèöèîííîé ñèñòåìàòèêè (1890–2002), ýòàï èñïîëüçîâàíèÿ â ñèñòåìàòèêå íîâûõ ãåíåòè÷åñêèõ ìåòîäîâ (ñ 2002 ã. äî íàñòîÿùåãî âðåìåíè). Ðîä Gyalecta áûë îïèñàí
Ý. Àõàðèóñîì â 1808 ãîäó. Ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè ïðåäñòàâëåíû äâóìÿ ñåìåéñòâàìè: Gyalectaceae Stizenb. (ñ 7 ðîäàìè: Ramonia Stizenb., Semigyalecta Vain.,
Gyalecta Ach., Pachyphiale Lönnr., Cryptolechia A. Massal., Bryophagus Nitschke
ex Arnold è Belonia Körb.) è Coenogoniaceae Ehrenb. (ñ 2 ðîäàìè: Coenogonium
Ehrenb. è Dimerella Trevis.). Ïðèáëèçèòåëüíîå êîëè÷åñòâî âèäîâ ýòîé ãðóïïû
ìîæíî îöåíèòü êàê 110. Äî íàñòîÿùåãî âðåìåíè âñåîáúåìëþùåé ñèñòåìàòè÷åñêîé îáðàáîòêè ãèàëåêòîâûõ ëèøàéíèêîâ íå ñóùåñòâóåò.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: ëèøàéíèêè, ãèàëåêòîâûå, ñèñòåìàòèêà, íîìåíêëàòóðà, èñòîðèÿ èññëåäîâàíèÿ.
Gyalectoid lichens have rather a long history of study, which consists of 3 periods:
descriptive period (1774–1890), period of traditional systematics (1890–2002), and
period of genetic methods in systematics (since 2002). The principal genus Gyalecta
was described by E. Acharius in 1808. At present two families: Gyalectaceae Stizenb.
(with genera Ramonia Stizenb., Semigyalecta Vain., Gyalecta Ach., Pachyphiale
Lönnr., Cryptolechia A. Massal., Bryophagus Nitschke ex Arnold and Belonia Körb.)
and Coenogoniaceae Ehrenb. (with genera Coenogonium Ehrenb. and Dimerella
Trevis.) include gyalectoid lichens. Totally the group numbers approximately 110
species. No comprehensive taxonomic revision of gyalectoid lichens has been realized
so far.
Keywords: lichens, gyalectoid, taxonomy, nomenclature, history of study.
Íàñòîÿùàÿ ðàáîòà ïîñâÿùåíà èñòîðèè ðàçâèòèÿ âçãëÿäîâ íà ñèñòåìàòèêó ãèàëåêòîâûõ ëèøàéíèêîâ. Âîïðîñ áûë êðàòêî èçëîæåí àâòîðîì ðàíåå (Ãàãàðèíà, 2008), à â ïðåäëàãàåìîé ñòàòüå ðàññìàòðèâàåòñÿ áîëåå ïîäðîáíî. Ñòàòóñ è îáúåì ñåìåéñòâà Gyalectaceae Stizenb.
(Stizenberger, 1862) è ïîðÿäêà Gyalectales Henssen ex D. Hawksw. et
O. E. Erikss. (Hawksworth, Eriksson, 1986) ïðåòåðïåëè, îñîáåííî â
153
ïîñëåäíåå âðåìÿ, ðÿä ñóùåñòâåííûõ èçìåíåíèé, ïîýòîìó â êà÷åñòâå
îáîáùàþùåãî íàçâàíèÿ äëÿ âñåé ãðóïïû ìû ïðèìåíÿåì òåðìèí «ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè».
Ïîä ýòèì òåðìèíîì ìû ïîíèìàåì ãðóïïó ëèõåíèçèðîâàííûõ ãðèáîâ, õàðàêòåðèçóþùèõñÿ íàêèïíûì òàëëîìîì áåç êîðîâîãî ñëîÿ, ñ
ñèäÿ÷èìè èëè ïîãðóæåííûìè â òàëëîì îêðóãëûìè, ñâåòëûìè, èíîãäà ñ âîçðàñòîì ïðèîáðåòàþùèìè òåìíóþ îêðàñêó àïîòåöèÿìè êóáêîâèäíîé ôîðìû ñî ñëîåâèùíûì êðàåì, îáû÷íî ðàçâèòûì íà ðàííèõ
ñòàäèÿõ, âïîñëåäñòâèè ÷àñòî èñ÷åçàþùèì, ñ ðàçâèòûì ÷àùå ñâåòëûì,
ðåæå òåìíîîêðàøåííûì ýêñöèïóëîì, íåðàçâåòâëåííûìè ïàðàôèçàìè
ñ çàêðóãëåííûìè àïèêàëüíûìè êëåòêàìè, öèëèíäðè÷åñêèìè èëè áóëàâîâèäíûìè ñóìêàìè ñ òîíêîé àìèëîèäíîé íàðóæíîé îáîëî÷êîé áåç
ðàçâèòîãî òîëóñà èëè àïèêàëüíûõ ñòðóêòóð, ñ 1–8 èëè ìíîãî÷èñëåííûìè áåñöâåòíûìè àñêîñïîðàìè, îäíîêëåòî÷íûìè, ïîïåðå÷íî-ìíîãîêëåòî÷íûìè èëè ìóðàëüíûìè, ðàçëè÷íîé ôîðìû: îò øàðîâèäíûõ
è ýëëèïñîèäíûõ äî èãëîâèäíûõ è âåðåòåíîâèäíûõ, ñ òîíêîé îáîëî÷êîé. Áîëüøèíñòâî ãèàëåêòîâûõ ëèøàéíèêîâ îòíîñÿòñÿ ê ðîäàì
Belonia, Bryophagus, Cryptolechia, Gyalecta, Pachyphiale, Ramonia è
Semigyalecta, îáúåäèíåííûì â ñåìåéñòâî Gyalectaceae. Â ðàçíîå âðåìÿ ïðåäñòàâèòåëåé ãèàëåêòîâûõ ëèøàéíèêîâ îòíîñèëè òàêæå ê ðîäàì
Aspicilia, Biatora, Biatorina, Bilimbia, Coenogonium, Cystocoleus,
Dimerella, Dirina, Gyalectina, Gyrostomium, Hymenelia, Ionaspis,
Lecaniopsis, Lecanora, Lecidea, Lepadolemma, Microphiale, Myxodiction,
Parmelia, Patellaria, Petractis, Phlyctella, Phlyctidea, Phlyctidium,
Phlyctis, Phyalopsis, Pseudopannaria, Racodium, Rinodina, Sagedia,
Sagiolechia, Secoliga, Thelotrema, Thermutis, Ulocodium, Urceolaria.
Ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè âñòðå÷àþòñÿ âî âñåõ ÷àñòÿõ çåìíîãî øàðà,
ïðåäïî÷èòàþò âëàæíûå ìåñòîîáèòàíèÿ íà ðàçëè÷íûõ ñóáñòðàòàõ:
êîðå, êàìåíèñòûõ ñóáñòðàòàõ, ïî÷âå, ìõàõ è ëèñòüÿõ.  íàñòîÿùåå
âðåìÿ, ïî ïðåäâàðèòåëüíûì ïîäñ÷åòàì, â ìèðå èçâåñòíî îêîëî 110
âèäîâ, îòíîñÿùèõñÿ ê ýòîé ãðóïïå, èç íèõ íà òåððèòîðèè Ðîññèè —
îêîëî 20 âèäîâ.
Èçó÷åíèå ãèàëåêòîâûõ ëèøàéíèêîâ íà÷àëîñü â 1776 ã. ñ îïèñàíèÿ
Â. Âèòåðèíãîì (W. Withering) ëèøàéíèêà Lichen carneus With.
[= Pachyphiale carneola (Ach.) Arnold] (öèò. ïî: Zahlbruckner, 1924).
 êîíöå XVIII âåêà ðàçíûìè ó÷åíûìè áûëî îïèñàíî åùå íåñêîëüêî
âèäîâ: Peziza diluta Pers. [= Dimerella pineti (Ach.) Vìzda], Lichen
luteus Dicks. [= Dimerella lutea (Dicks.) Trevis.], Lichen clausus Hoffm.
[= Petractis clausa (Hoffm.) Kremp.], Lichen ulmi Sw. [= Gyalecta ulmi
154
(Sw.) Zahlbr.], Peziza jenensis Batsch [= Gyalecta jenensis (Batsch)
Zahlbr.].
Ïåðâîå ïîäðîáíîå îïèñàíèå è ïåðâàÿ êëàññèôèêàöèÿ ãèàëåêòîâûõ
ëèøàéíèêîâ ïîÿâèëèñü â òðóäàõ Ý. Àõàðèóñà (Acharius, 1798, 1803,
1808, 1810, 1814). Â ñâîåé ïåðâîé ñèñòåìå ëèøàéíèêîâ (Acharius,
1798), ðàçäåëÿÿ êëàññ Lichenum íà 3 ñåìåéñòâà: Crustacei, Foliacei è
Caulescentes, — îí ðàñïîëàãàåò ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè â ïðåäåëàõ
òðèáû Urceolaria ñåìåéñòâà Crustacei (òàáë.).
Îäíàêî óæå â ñëåäóþùåé ðàáîòå «Methodus…» (Acharius, 1803) îí
îòõîäèò îò ïðåæíåé ñõåìû è âûäåëÿåò 3 ãðóïïû ëèøàéíèêîâ, íå óêàçûâàÿ èõ ðàíãà: Stereothalami, Idiothalami è Coenothalami. Èñïîëüçîâàíèå äëÿ öåëåé êëàññèôèêàöèè àíàòîìè÷åñêèõ ïðèçíàêîâ ïëîäîâûõ
òåë ïîçâîëèëî Àõàðèóñó âûäåëèòü óæå 23 ñàìîñòîÿòåëüíûõ ðîäà.
 ÷àñòíîñòè, ñðåäè Coenothalami îí ðàññìàòðèâàåò ðîä Urceolaria,
âêëþ÷àþùèé 4 âèäà, êîòîðûå â íàñòîÿùåå âðåìÿ îòíîñÿòñÿ ê ðîäàì
Gyalecta è Petractis: Urceolaria geoica Wahlenb. [= Gyalecta geoica
(Wahlenb. ex Ach.) Ach.], U. foveolaris Ach. [= Gyalecta foveolaris
(Ach.) Schaer.], U. hypoleuca Ach. [= Petractis hypoleuca (Ach.) Vìzda],
U. exanthemica Ach. [= Petractis clausa (Hoffm.) Kremp.], — è ðîä
Parmelia: Parmelia rubra Ach. [= Gyalecta ulmi (Sw.) Zahlbr.]. Êðîìå
òîãî, ñðåäè Idiothalami, êóäà ïîìåùåí ðîä Lecidea, óïîìèíàþòñÿ äâà
ãèàëåêòîâûõ ëèøàéíèêà: Lecidea cupularis Ach. [= Gyalecta jenensis
(Ach.) Zahlbr.], Lecidea cornea Ach. [= Pachyphiale corneola (Ach.)
Arnold].
Íàêîíåö, â 1808 ã. â ðàáîòå «Förteckninig på de i Sverige växande
arter af Lafvarnes familj» (Acharius, 1808) ïðèâîäèòñÿ îïèñàíèå ðîäà
Gyalecta Ach., ïðèçíàâàåìîãî è â íàñòîÿùåå âðåìÿ. Ðîä Gyalecta Ach.
â ýòîé ðàáîòå âêëþ÷àåò âñåãî 3 âèäà: G. geoica Ach., G. vahlenbergiana Ach., G. atrata Ach.
 áîëåå ïîçäíåì ôóíäàìåíòàëüíîì òðóäå «Lichenographia universalis…» (Acharius, 1810) ðàññìàòðèâàåòñÿ óæå 41 ðîä, à êëàññèôèêàöèÿ ëèøàéíèêîâ ñòàíîâèòñÿ áîëåå äåòàëüíîé. Àâòîð âûäåëÿåò 3 ãðóïïû ëèøàéíèêîâ, íå óêàçûâàÿ èõ ðàíãà. Ýòî Idiothalami, Coenothali, íî
Homothalami âìåñòî Stereothalami. Â ïðåäåëàõ Idiothalami àâòîðîì
âûäåëåíû ãðóïïû Homogenei (ãèàëåêòîâûå ðàññìàòðèâàþòñÿ ñðåäè
ðîäîâ Gyalecta è Lecidea) è Heterogenei. Â ïðåäåëàõ Coenothalami
âûäåëåíû 3 ñèñòåìàòè÷åñêèå ãðóïïû: Discoidei (ñ ðîäàìè Urceolaria
è Lecanora), Phymatoidei (ñ ðîäîì Thelotrema) è Ñephalodei. Ãðóïïû
Scutellati è Peltati îáúåäèíåíû â Homothalami. Ðîä Gyalecta ñîäåðæèò
155
Òàáëèöà
Ýâîëþöèÿ âçãëÿäîâ íà ñèñòåìàòèêó ãèàëåêòîâûõ ëèøàéíèêîâ
Àâòîð, ãîä
Acharius, 1798
Acharius, 1803
Acharius, 1810
Fries, 1825
Fries, 1831
Wallroth, 1831
Link, 1833
Rabenhorst,
1845
Schaerer, 1850
Massalongo,
1852
156
Íàçâàíèÿ ïðèíèìàåìûõ òàêñîíîâ
â ðàíãå ïîðÿäêà
â ðàíãå ïîäñåìåéñòâà
â ðàíãå ðîäà
è âûøå
è âûøå
(ïîäðîäà)
ñåì. Crustacei
òðèáà Urceolaria
Idiothalami
Lecidea
Coenothalami
Urceolaria,
Parmelia
Gyalecta, Lecidea
Idiothalami,
Homogenei
Coenothali, Discoidei
Urceolaria,
Lecanora
Thelotrema
Coenothalami,
Phymatoidei
Gyalecta, Lecidea
Homothalami,
Scutellati
Gyalecta, Parmelia
òðèáà Parmeliaceae
Algae,
ïîð. Hymenothalami òðèáà Lecidinae
Biatora
òðèáà Limborinae
Algae,
Urceolaria,
Thelotrema
ïîð. Idiothalami
Byssaceae
Coenogonium
òðèáà Coenogoneae
Gyalecta, Parmelia
ïîð. Gymnocarpi
òðèáà Parmeliaceae
Patellaria
ïîð. Discocymatii
ñåêöèÿ Parmeliaceae Urceolaria, Lecidea
êëàññ Cryptophyta,
ïîð. Lichenosae
ñåêöèÿ Ñoenogoniaceae Coenogonium
ïîð. Cyrosporae
ñåì. Verrucarieae
Thelotrema,
Sagedia
ñåì. Limborieae
Urceolaria,
Gyalecta
Lecidea, Biatora
ïîð. Podetiosporae ñåì. Lecideaceae
Urceolaria,
êëàññ Discoidei,
Lecanora
ïîð. Scutelliferi
Gyalecta, Lecidea
êëàññ Discoidei,
ïîð. Patelliferi
Thelotrema
êëàññ Verrucarioidei,
ïîð. Endocarpei
Gymnocarpi
Urceolaria,
Bacidia, Bilimbia,
Aspicilia, Lecanora,
Lecidea, Biatorina
Angiocarpi
Thelotrema,
Gyalecta
Ïðîäîëæåíèå òàáë.
Àâòîð, ãîä
Massalongo,
1855, 1861
Nylander,
1858–1860
Stizenberger,
1862
Stizenberger,
1883
Körber, 1855,
1865
Íàçâàíèÿ ïðèíèìàåìûõ òàêñîíîâ
â ðàíãå ïîðÿäêà
â ðàíãå ïîäñåìåéñòâà
â ðàíãå ðîäà
è âûøå
è âûøå
(ïîäðîäà)
ñåðèÿ Phycolichenes, òðèáà Coenogonieae Coenogonium,
Gymnocarpi,
Ulocodium,
Thermutis
ïîð. Racoblennaceae
Urceolaria,
òðèáà Volvarieae
ñåðèÿ
Thelotrema
Gnesiolichenes,
Gymnocarpi,
Gyalecta, Petractis,
òðèáà Gyalecteae
ïîð. Urceolariaceae
Phyalopsis,
Secoliga
Belonia, Urceolaria
ñåì. Lichenacei,
òðèáà Lecanorei
ñåðèÿ Placodei
Coenogonium
òðèáà Lecideinei
Gyalecta, Secoliga
ïîð. Placolichenes, òðèáà Lecideaceae,
ñåðèÿ Gymnocarpi
ñåì. Gyalecteae
(ïîäðîäû Petractis,
Pachyphiale,
Microphiale)
Coenogonium
òðèáà
Racoblennaceae,
ñåì. Coenogonieae
Ramonia
òðèáà
Racoblennaceae,
ñåì. Lecanoreae
Thelotrema
ïîð. Gensiolichenes, òðèáà
Parmeliaceae,
ñåðèÿ Gymnocarpi
ñåì. Thelotremeae
òðèáà Parmeliaceae, Urceolaria,
Ramonia, Rinodina
ñåì. Lecanoreae
(ïîäðîä Dimerella)
Belonia
ïîð. Gensiolichenes, òðèáà
Verrucariaceae,
ñåðèÿ Angiocarpi
ñåì. Dermatocarpeae
Thelotrema,
òðèáà
Urceolaria
Lecanoro-Lecideei,
ïîäòðèáà Thelotremei
Urceolaria,
ñåðèÿ Heteromerici, ãðóïïà Discocarpi,
ïîð. Lichenes
ñåì. Urceolariaceae, Thelotrema,
kryoblasti
ïîäñåì. Urceolarinae Petractis
Gyalecta, Secoliga
ãðóïïà Discocarpi,
ñåì. Urceolariaceae,
ïîäñåì. Gyalecteae
ãðóïïà Pyrenocarpi, Belonia
ñåì. Pertusarieae
157
Ïðîäîëæåíèå òàáë.
Íàçâàíèÿ ïðèíèìàåìûõ òàêñîíîâ
Àâòîð, ãîä
â ðàíãå ïîðÿäêà
â ðàíãå ïîäñåìåéñòâà
â ðàíãå ðîäà
è âûøå
è âûøå
(ïîäðîäà)
Conotrema, Dirina,
Tuckerman,
òðèáà Parmeliacei,
Gyalecta,
1872
ñåì. Lecanorei,
Urceolaria,
ïîäñåì. Urceolariei
Thelotrema,
Gyrostomium
Coenogonium,
òðèáà Lecideacei,
Cystocoleus
ñåì. Coenogoniei
Urceolaria
Archilichenes,
Fries, 1871,
ñåì. Lecanoracei,
Discocarpi
1874
ïîäñåì. Rinodinei
Stein, 1879
Urflechten
Phialopsis, Gyalecta,
ñåì. Lecanoreae,
Secoliga, Thelotrema
ïîäñåì. Gyalecteae
Urceolaria
ñåì. Lecanoreae,
ïîäñåì. Urceolarieae
Belonia
ñåì. Pertusarieae
Vainio, 1890 Ascophyta,
òðèáà Coenogonieae Coenogonium
Gymnocarpeae,
Gyalecta
òðèáà Gyalecteae
êëàññ Discolichenes òðèáà Urceolarieae
Urceolaria
(Discomycetes)
Thelotrema
òðèáà Thelotremeae
ñåì. Coenogoniaceae Coenogonium,
Zahlbruckner, Ascolichenes,
Racodium
1922, 1924,
ïîð. Cyclocarpineae
1932
ñåì. Gyalectaceae
Petractis,
Pseudopannaria,
Ionaspis,
Microphiale,
Ramonia, Gyalecta,
Semigyalecta,
Phlyctidium,
Pachyphiale,
Sagiolechia,
Lecaniospis
Räsänen, 1943 ïîäêëàññ
ñåì. Gyalectaceae
Pachyphiale,
Ascolichenes,
Phlyctidium
ïîð. Discolichenes, ñåì. Coenogoniaceae Coenogonium,
ïîäïîð. Cyclocarpeae
Racodium,
Cystocoleus
Choisy, 1949 ïîð.
ñåì. Thelotremaceae Gyalecta,
Acropycnoconidiei
Pachyphiale,
Lepadolemma,
Secoliga, Petractis,
Microphiale
Ionaspis, Hymenelia
ñåì. Hymeneliaceae
158
Îêîí÷àíèå òàáë.
Íàçâàíèÿ ïðèíèìàåìûõ òàêñîíîâ
Àâòîð, ãîä
â ðàíãå ïîðÿäêà
â ðàíãå ïîäñåìåéñòâà
â ðàíãå ðîäà
è âûøå
è âûøå
(ïîäðîäà)
Ascolichens,
Coenogonium,
Poelt, 1973
ñåì. Gyalectaceae
Dimerella,
ïîð. Graphidales
Gyalecta,
Gyalectina,
Pachyphiale
Ramonia,
Henssen, 1986 ïîð. Gyalectales
ñåì. Gyalectaceae
Semigyalecta,
Gyalecta,
Pachyphiale
Cryptolechia,
Coenogonium,
Dimerella,
Bryophagus,
Belonia
Ramonia,
Cannon, Kirk, ïîð. Ostropales
ñåì. Gyalectaceae
Semigyalecta,
2007
Gyalecta,
Pachyphiale,
Cryptolechia,
Bryophagus,
Belonia
ñåì. Coenogoniaceae Coenogonium,
Dimerella
Ïðèìå÷àíèå. Òàêñîíîìè÷åñêèå ãðóïïû, íå âêëþ÷àþùèå ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè, îïóùåíû. Ðàíã òàêñîíà â òàáëèöå íå óêàçàí, åñëè â ïóáëèêàöèè îí íå ïðèâîäèòñÿ.
óæå ïÿòü âèäîâ: G. åpulotica Ach., G. geoica Wahlenb. ex Ach. [= G. geoica
(Wahlenb. ex Ach.) Ach.], G. wahlenbergiana var. truncigena Ach.
[= G. truncigena (Ach.) Hepp], G. thunbergiana Ach., G. atrata Ach. Ïðåäñòàâèòåëè ãèàëåêòîâûõ ïîìåùåíû òàêæå è â äðóãèå ðîäû: Urceolaria
hypoleuca Ach. [= Petractis hypoleuca (Ach.) Vìzda], Thelotrema exanthemicum Ach. (= Petractis clausa Kremp.), Lecanora rubra Ach. [= Gyalecta
ulmi (Sw.) Zahlbr.], Lecidea marmorea Ach. [= Gyalecta jenensis (Batsch)
Zahlbr.], L. carneola Ach. [= Pachyphiale carneola (Ach.) Arnold], L. pineti
Schrad. ex Ach. [= Dimerella pineti (Ach.) Vìzda], L. melizea Ach.
[= Dimerella lutea (Dicks.) Trevis.].
 ðàáîòå «Synopsis methodica Lichenum» (Acharius, 1814) ïðèâîäèòñÿ óæå 8 âèäîâ ðîäà Gyalecta: G. epulotica Ach. ex Ach., G. geoica
159
(Wahlenb. ex Ach.) Ach., G. wahlenbergiana, var. truncigena Ach. ex
Ach., G. persooniana Ach., G. thunbergiana Ach. ex Ach., G. bryophila
Ach. ex Ach., G. cretacea Ach., G. aethalea Ach. ex Ach.
Ý. Àõàðèóñ âíåñ îãðîìíûé âêëàä â ñòàíîâëåíèå ëèõåíîëîãèè êàê
íàóêè. Åãî êíèãè ñîäåðæàëè ïåðâîå ñèñòåìàòè÷åñêîå èññëåäîâàíèå
ëèøàéíèêîâ è äàëè òîë÷îê äàëüíåéøèì èññëåäîâàíèÿì, íî ïðåäëîæåííàÿ èì ñèñòåìà øèðîêî èñïîëüçîâàëàñü òîëüêî äî 1845 ãîäà, ïîêà
â ñèñòåìàòèêå íå ñòàëè ïðèìåíÿòüñÿ èíûå, óæå ìèêðîñêîïè÷åñêèå
ïðèçíàêè.
Âñëåä çà ïóáëèêàöèÿìè Ý. Àõàðèóñà ïîÿâëÿåòñÿ îãðîìíîå êîëè÷åñòâî ðàáîò, â êîòîðûõ àâòîðû çà÷àñòóþ ïðåäëàãàþò ñîáñòâåííûå êëàññèôèêàöèîííûå ñõåìû. Òàê, îäèí èç îñíîâîïîëîæíèêîâ ñêàíäèíàâñêîé ëèõåíîëîãè÷åñêîé øêîëû Ý. Ôðèç, ðàññìàòðèâàâøèé ëèøàéíèêè
ñðåäè âîäîðîñëåé, â 1825 ã. (öèò. ïî: Krempelhuber, 1869) âûäåëÿåò
ãðóïïó Lichenes, ñîñòîÿùóþ èç òðåõ ïîðÿäêîâ: Hymenothalami, Gasterothalami è Idiothalami, — ðàçëè÷àþùèõñÿ õàðàêòåðèñòèêàìè àïîòåöèåâ. Ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè, ïî Ôðèçó, íå îáðàçóþò îäíîé ÿñíî
î÷åð÷åííîé ãðóïïû, à ðàñïîëîæåíû â òðèáàõ Parmeliaceae (ðîäû
Gyalecta è Parmelia) è Lecidinae (ðîä Biatora) ïîðÿäêà Hymenothalami
è òðèáû Limborinae ïîðÿäêà Idiothalami (ðîäû Urceolaria, Thelotrema). Òðèáà Coenogoneae (ñ ðîäàìè Lichina, Cilicia, Thermutis,
Gausapia è Coenogonium) ïîìåùåíà â ãðóïïó Byssaceae. Ïîçäíåå, â
ðàáîòå «Lichenographia Europàea reformata», Ôðèç îòíåñ âñå èçâåñòíûå åìó ëèøàéíèêè ê äâóì ïîðÿäêàì, âûäåëÿåìûì ïî ñòðîåíèþ àïîòåöèåâ: Gymnocarpi è Angiocarpi (Fries, 1831). Èìåííî ýòî äåëåíèå
äàëåå èñïîëüçîâàëîñü íåêîòîðûìè ëèõåíîëîãàìè ïðè êëàññèôèêàöèè
ëèøàéíèêîâ íà ïðîòÿæåíèè ñëåäóþùèõ äåñÿòèëåòèé (Massalongo,
1852). Ãèàëåêòîâûå ïî Ôðèçó (Fries, 1831), à èìåííî ðîäû Gyalecta
è Parmelia, ïîïàëè â òðèáó Parmeliaceae ïîðÿäêà Gymnocarpi.
 òå æå ãîäû â ðàáîòå «Flora Cryptogamica Germaniae» Ê. Ô. Âàëüðîò (C. F. W. Wallroth) âûäåëèë â ïðåäåëàõ êëàññà Lichenes òðè ïîðÿäêà: Pyremocymatii, Discocymatii è Coniocymatii. Ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè ïîìåùåíû èì â ðîä Patellaria ïîðÿäêà Discocymatii. Ðîä
Gyalecta, ïðåäëîæåííûé Àõàðèóñîì, Âàëüðîò íå ïðèçíàâàë. È. Ëèíê
(J. H. F. Link), ïðåäëîæèâøèé ñâîþ ñèñòåìó â 1833 ã., òàêæå îòâåðã
ðîä Gyalecta, à ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè ðàññìàòðèâàë âíóòðè ñåêöèé
Parmeliaceae è Ñoenogoniaceae ïîðÿäêà Lichenosae (öèò. ïî: Krempelhuber, 1869). Ìèêðîñêîïè÷åñêèå ïðèçíàêè, áîëüøèíñòâî èç êîòîðûõ
èñïîëüçóåòñÿ è â íàñòîÿùåå âðåìÿ, äëÿ ñèñòåìàòèêè ëèøàéíèêîâ
160
âïåðâûå èñïîëüçîâàë Ë. Ðàáåíõîðñò (Rabenhorst, 1845). Ýòî áûë ïðîðûâ, òàê êàê íà÷èíàÿ ñ ýòîãî âðåìåíè èññëåäîâàíèÿ â îáëàñòè ñèñòåìàòèêè ëèøàéíèêè âûõîäÿò íà íîâûé, êà÷åñòâåííî èíîé óðîâåíü. Â
ñîçäàííîé èì êëàññèôèêàöèè Ðàáåíõîðñò áîëüøîå çíà÷åíèå ïðèäàâàë õàðàêòåðèñòèêå ñïîð (ðàçìåðàì, ôîðìå è ò. ï.). Îí âûäåëèë 3
ïîðÿäêà: Cyrosporae, Thallosporae, Podetiosporae. Ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè ïîìåùåíû â ïîðÿäîê Cyrosporae, ñåìåéñòâà Verrucarieae (ñ
ðîäàìè Thelotrema, Sagedia) è Limborieae (Urceolaria, Gyalecta), à
òàêæå â ïîðÿäîê Podetiosporae, ñåìåéñòâî Lecideaceae (Lecidea,
Biatora).
Ý. Øåðåð â ðàáîòå «Enumeratio critica Lichenum Europaeorum»
(Schaerer, 1850) íà îñíîâå ñòðîåíèÿ ïëîäîâûõ òåë âûäåëÿåò 3 êëàññà ëèøàéíèêîâ: Discoidei, Capitati, Verrucarioidei. Ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè ïîìåùåíû èì â êëàññ Discoidei, â ïîðÿäêè Scutelliferi (ñ
ðîäàìè Urceolaria, Lecanora) è Patelliferi (ñ ðîäàìè Gyalecta,
Lecidea), à òàêæå â ïîðÿäîê Endocarpei êëàññà Verrucarioidei (ðîä
Thelotrema). Íî Ý. Øåðåð ïðåäâçÿòî îòíîñèëñÿ ê ìèêðîñêîïè÷åñêèì
ïðèçíàêàì è â ñâîåé êëàññèôèêàöèè èõ íå èñïîëüçîâàë, ïîñòðîèâ åå
òîëüêî íà ïðèçíàêàõ, âèäèìûõ áåç ìèêðîñêîïà.
Ðîä Gyalecta òàêæå îòñóòñòâóåò â êëàññèôèêàöèè 1852 ã. È. Ì. Íîðìàíà (J. M. Norman), êîòîðûé îïèñûâàåò íîâûé ðîä ãèàëåêòîâûõ —
Secoliga (öèò. ïî: Krempelhuber, 1869). Ýòîò ðîä ïðèçíàåòñÿ è â íàñòîÿùåå âðåìÿ.
À. Ìàññàëîíãî â ðàáîòå «Ricerche sull’ autonomia dei licheni
crostosi», îïóáëèêîâàííîé â òîì æå ãîäó (Massalongo, 1852), ïðèäåðæèâàåòñÿ äåëåíèÿ ëèøàéíèêîâ íà äâå ñèñòåìàòè÷åñêèå ãðóïïû:
Gymnocarpi è Angiocarpi (Fries, 1831). Ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè ó íåãî
ïîïàäàþò âî ìíîãèå ðîäû, ñðåäè êîòîðûõ Urceolaria, Bacidia, Bilimbia, Aspicilia, Lecanora, Lecidea, Biatorina è ðÿä äðóãèõ èç ãðóïïû
Gymnocarpi, ðîäû Thelotrema è Gyalecta èç ãðóïïû Angiocarpi. Â
äàëüíåéøåì Ìàññàëîíãî ðàçâèâàåò ñâîþ êëàññèôèêàöèþ, âûäåëÿÿ
ñåðèè Phycolichenes, Gnesiolichenes, Hysterolichens, Mycolichenes,
Pseudolichenes, Apateolichenes (Massalongo, 1855, 1861). Ãèàëåêòîâûå
ëèøàéíèêè ïîìåùåíû èì â ñåðèþ Phycolichenes: ãðóïïà Gymnocarpi,
ïîðÿäîê Racoblennaceae, òðèáà Coenogonieae ñ ðîäàìè Coenogonium,
Ulocodium, Thermutis — è â ñåðèþ Gnesiolichenes: ãðóïïà Gymnocarpi, ïîðÿäîê Urceolariaceae, òðèáû Volvarieae c ðîäàìè Urceolaria,
Thelotrema è Gyalecteae ñ ðîäàìè Gyalecta, Petractis, Phyalopsis,
Secoliga.
161
À. Ìàññàëîíãî, êàê è äðóãèå ïðåäñòàâèòåëè èòàëî-ãåðìàíñêîãî
íàïðàâëåíèÿ â ëèõåíîëîãèè, íå áûë ñòîðîííèêîì èñïîëüçîâàíèÿ â
ñèñòåìàòèêå ìèêðîñêîïè÷åñêèõ êðèòåðèåâ. Ïðåäñòàâèòåëè æå ñêàíäèíàâñêîé ëèõåíîëîãè÷åñêîé øêîëû, â ÷àñòíîñòè Âèëüÿì Íþëàíäåð,
íàïðîòèâ, øèðîêî ïðèìåíÿëè èõ â ñèñòåìàòè÷åñêèõ ðàáîòàõ.
 êëàññèôèêàöèè Íþëàíäåðà (Nylander, 1858–1860), êîòîðûé ïðè
îïèñàíèè ðîäîâ è òðèá èñïîëüçîâàë õàðàêòåðèñòèêè ñïîð, âñå ëèøàéíèêè ðàçäåëåíû íà 3 ñåìåéñòâà: Collemacei, Myriangiacei, Lichenacei.
Ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè ïîìåùåíû â ñåìåéñòâî Lichenacei — ðîäû
Belonia è Urceolaria (òðèáà Lecanorei) è ðîä Coenogonium (òðèáà
Lecideinei). Ðîä Gyalecta â ñèñòåìå Â. Íþëàíäåðà îòñóòñòâóåò.
Ñåìåéñòâî Gyalectaceae Stizenb. (îðèã.: Gyalecteae) âïåðâûå áûëî
îïèñàíî Ý. Øòèöåíáåðãåðîì (Stizenberger, 1862). Â íåì, ïîìåñòèâ
åãî â òðèáó Lecideaceae, Øòèöåíáåðãåð îáúåäèíèë íàêèïíûå ëèøàéíèêè ñ îêðàøåííûì ýêñöèïóëîì. Îñíîâó ñåìåéñòâà ñîñòàâèëè ñîáñòâåííî ãèàëåêòîâûå ðîäû Gyalecta è Secoliga, íî, êðîìå íèõ, ñåìåéñòâî âêëþ÷àëî òàêæå è íåãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè — ïðåäñòàâèòåëè ðîäîâ Stenhammara, Conotrema, Heterothecium è Psorothecium.
Äåëåíèå íà ðîäû áûëî îñíîâàíî íà ðàçëè÷èÿõ â ñòðîåíèè ñïîð.
Íåêîòîðûå ïðèíÿòûå ñåé÷àñ ðîäû â êëàññèôèêàöèè Øòèöåíáåðãåðà
ðàññìàòðèâàëèñü íà óðîâíå ïîäðîäîâ ðîäà Secoliga. Ýòî Petractis,
Pachyphiale è îïèñàííûé èì ðîä Microphiale (= Dimerella Trevis.).
Ñåì. Coenogonieae ó Øòèöåíáåðãåðà ïðåäñòàâëåíî êàê ñàìîñòîÿòåëüíîå ñåìåéñòâî òðèáû Racoblennaceae, âõîäÿùåå â ñîñòàâ ñåðèè
Gymnocarpi ïîðÿäêà Placolichenes (Stizenberger, 1862). Ðîä Ramonia
îïèñàí âïåðâûå è ïîìåùåí â ñåìåéñòâî Lecanoreae. Â êëàññå
Lichenum Øòèöåíáåðãåð ïðèçíàâàë äâå ñåðèè, âûäåëåííûå åùå
Ìàññàëîíãî (Massalongo, 1855, 1861): Phycolichenes è Gensiolichenes, — ïåðåâåäÿ èõ â ðàíã ïîðÿäêîâ. Îêîëî ïîëîâèíû ãèàëåêòîâûõ
îí âêëþ÷èë â ïîðÿäîê Gensiolichenes.  ñåðèè Angiocarpi, òðèáå
Verrucariaceae, ñåìåéñòâå Dermatocarpeae ðàñïîëàãàëñÿ ðîä Belonia.
Ñåìåéñòâî Gyalectaceae ïîìåùåíî âî âòîðóþ ñåðèþ — Gymnocarpi.
 ñîñòàâ òðèáû Parmeliaceae âêëþ÷åíû ñåìåéñòâà Thelotremeae c
ðîäîì Thelotrema è Lecanoreae ñ ðîäàìè Urceolaria, Ramonia,
Rinodina (ïîäðîä Dimerella).
Ïîçäíåå, â ðàáîòå «Lichenes Helvetici», Øòèöåíáåðãåð îáúåäèíèë
òðèáó Lecideaceae è ñåìåéñòâî Lecanoreae, ïðåäëîæåííûå èì â
1862 ã., â îäíó òðèáó Lecanoro-Lecideei, â êîòîðóþ è ïîïàëî áîëüøèíñòâî ãèàëåêòîâûõ ëèøàéíèêîâ, à ñåìåéñòâî Thelotremeae ïåðåâåë â
162
ðàíã ïîäòðèáû Thelotremei, âêëþ÷èâ â íåå ðîäû Thelotrema è Urceolaria (Stizenberger, 1883).
Ïðåäëîæåííîå Øòèöåíáåðãåðîì ñåìåéñòâî Gyalectaceae íå âñåãäà
ðàññìàòðèâàëîñü ïîñëåäóþùèìè èññëåäîâàòåëÿìè êàê ñåìåéñòâî, à
÷àñòî ïðèçíàâàëîñü ëèøü ïîäñåìåéñòâîì èëè òðèáîé.
Ã. Â. ʸðáåð (Körber, 1855, 1865) ðàçäåëÿë âñå ëèøàéíèêè íà äâå
ñåðèè: Heteromerici è Homoeomerici, âûäåëÿÿ â ñåðèè Heteromerici
äâå ãðóïïû: ãðóïïó Discocarpi ñ ðîäàìè Urceolaria, Thelotrema è
Petractis, îáúåäèíåííûìè â îäíî ïîäñåìåéñòâî Urceolarinae ñåìåéñòâà Urceolariaceae, è ðîäàìè Gyalecta è Secoliga (ïîäñåìåéñòâî
Gyalecteae), à òàêæå ãðóïïó Pyrenocarpi ñ îïèñàííûì èì è ñóùåñòâóþùèì â íàñòîÿùåå âðåìÿ ðîäîì Belonia (ñåìåéñòâî Pertusarieae).
Ý. Òóêåðìàí ðàññìàòðèâàë ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè Ñåâåðíîé
Àìåðèêè â ñîñòàâå òðèáû Parmeliacei (Tuckerman, 1872). Ðîäû
Conotrema, Dirina, Gyalecta, Urceolaria, Thelotrema è Gyrostomium îí
îáúåäèíèë â ïîäñåìåéñòâî Urceolariei ñåìåéñòâà Lecanorei, à ðîäû
Coenogonium è Cystocoleus âêëþ÷èë â ñåìåéñòâî Coenogoniei òðèáû
Lecideacei. Êëàññèôèêàöèÿ Ý. Òóêåðìàíà íå áûëà ÷åì-òî íîâûì, îí
ëèøü óäà÷íî àäàïòèðîâàë ê ñåâåðîàìåðèêàíñêîìó ìàòåðèàëó êëàññèôèêàöèþ Ã. Â. ʸðáåðà.
Ò. Ôðèç â ðàáîòå «Lichenographia Scandinavica» (Fries, 1871, 1874)
âûäåëÿë 6 ãðóïï ëèøàéíèêîâ: Archilichenes, Sclerolichenes, Phycolichenes, Glaeolichenes, Nematolichenes, Byssolichenes. Ðîä Urceolaria îí
ïîìåñòèë âíóòðè Archilichenes â ãðóïïó Discocarpi, ñåìåéñòâî
Lecanoracei, ïîäñåìåéñòâî Rinodinei. Äðóãèå ðîäû ãèàëåêòîâûõ â åãî
ñèñòåìå íå óïîìèíàþòñÿ. Îòìåòèì, ÷òî â ïåðâîé ÷àñòè ñâîåãî òðóäà
Ò. Ôðèç ïðèäåðæèâàëñÿ êîíöåïöèè èòàëî-ãåðìàíñêîé ëèõåíîëîãè÷åñêîé øêîëû, ò. å. âçãëÿäîâ À. Ìàññàëîíãî è åãî ïîñëåäîâàòåëåé, à âî
âòîðîé óæå èñïîëüçîâàë â ñèñòåìàòèêå íå òîëüêî ìîðôîëîãè÷åñêèå,
íî è àíàòîìè÷åñêèå ïðèçíàêè.
Á. Øòàéí (Stein, 1879) âûäåëÿë 3 ãðóïïû ëèøàéíèêîâ: Urflechten,
Gallertflechten è Fadenflechten. Ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè îí ðàññìàòðèâàë ñðåäè Urflechten, â ñåìåéñòâå Lecanoreae: ïîäñåìåéñòâà
Gyalecteae (c ðîäàìè Phialopsis, Gyalecta, Secoliga è Thelotrema) è
Urceolarieae (ðîä Urceolaria) — è â ñåìåéñòâå Pertusarieae (ðîä
Belonia). Ðîä Coenogonium ó Á. Øòàéíà îòñóòñòâóåò.
Ý. Âàéíèî (Vainio, 1890) ïðåäëîæèë ôèëîãåíåòè÷åñêóþ ñèñòåìó
àñêîìèöåòîâ, ãäå ëèøàéíèêè áûëè âïåðâûå îáúåäèíåíû ñ ãðèáàìè â
îáùóþ âåòâü Ascophyta. Åãî ñèñòåìà ïîñòðîåíà íå òîëüêî íà ìàêðî-
163
ñêîïè÷åñêèõ ìîðôîëîãî-àíàòîìè÷åñêèõ ïðèçíàêàõ, íî è â çíà÷èòåëüíîé ñòåïåíè íà ìèêðîñêîïè÷åñêèõ, òàêèõ êàê ñòðîåíèå ýêñöèïóëà,
ñòðîåíèå è ðàçìåðû ñïîð, ïàðàôèç è äð. Ý. Âàéíèî âûäåëÿåò äâà
êëàññà àñêîìèöåòî⠗ Discolichenes (Discomycetes) è Pyrenolichenes
(Pyrenomycetes). Ïðè ýòîì ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè îòíåñåíû èì ê
òðèáàì Coenogonieae (ðîä Coenogonium), Gyalecteae (ðîä Gyalecta),
Urceolarieae (ðîä Urceolaria), Thelotremeae (ðîä Thelotrema) êëàññà
Discolichenes (Discomycetes).
Èìåííî ñ ðàáîòû Ý. Âàéíèî íà÷àëñÿ âòîðîé ýòàï â ðàçâèòèè ñèñòåìàòèêè ëèøàéíèêîâ, â òîì ÷èñëå ãèàëåêòîâûõ. Ëîãè÷íàÿ è õîðîøî
îáîñíîâàííàÿ êëàññèôèêàöèÿ Ý. Âàéíèî ïîñëóæèëà ñîëèäíîé îñíîâîé äëÿ äàëüíåéøèõ ñèñòåìàòè÷åñêèõ ðàáîò åãî ïîñëåäîâàòåëåé.
À. Öàëüáðóêíåð ïðèíÿë çà îñíîâó ñâîåé êëàññèôèêàöèè ñèñòåìó
Ý. Âàéíèî è ïðîäåëàë îãðîìíóþ èíâåíòàðèçàöèîííóþ ðàáîòó. Â òîì
÷èñëå è ïîýòîìó åãî ñèñòåìà ñòàëà î÷åíü ïîïóëÿðíîé ñðåäè ëèõåíîëîãîâ è íà ïðîòÿæåíèè ñëåäóþùèõ 50 ëåò áûëà îñíîâîé äëÿ íàïèñàíèÿ ìíîæåñòâà ôëîðèñòè÷åñêèõ è ñèñòåìàòè÷åñêèõ ðàáîò.
À. Öàëüáðóêíåð âûäåëÿë äâå ãðóïïû ëèøàéíèêîâ: Ascolichenes è
Pyrenolichenes (Zahlbruckner, 1922, 1924, 1932). Òðèáû Coenogonieae,
Gyalecteae è Thelotremeae, ïðåäëîæåííûå Ý. Âàéíèî, îí ïåðåâåë â ðàíã
ñåìåéñòâ, âêëþ÷èâ èõ â òàêñîíîìè÷åñêóþ ãðóïïó Cyclocarpineae. Ïðè
ýòîì îí îïèñàë 13 ðîäîâ ãèàëåêòîâûõ ëèøàéíèêîâ. Òàêèì îáðàçîì,
ñåìåéñòâî Gyalectaceae ïî À. Öàëüáðóêíåðó îáúåäèíèëî ðîäû
Petractis, Pseudopannaria, Ionaspis, Microphiale, Ramonia, Gyalecta,
Semigyalecta, Phlyctidium, Pachyphiale, Sagiolechia, Lecaniospis, à ðîäû
Coenogonium è Racodium îí îòíåñ ê ñåìåéñòâó Coenogoniaceae.
Â. Ðÿçÿíåí, òàêæå âçÿâ çà îñíîâó ñèñòåìó Ý. Âàéíèî, âûäåëèë äâà
ïîäêëàññà ëèøàéíèêîâ: Ascolichenes è Basidiolichenes (Räsänen, 1943).
Ñåìåéñòâà Gyalectaceae è Coenogoniaceae îòíåñåíû èì ê ïîäïîðÿäêó Cyclocarpeae ïîðÿäêà Discolichenes. Ñåìåéñòâî Gyalectaceae, ñîãëàñíî Ðÿçÿíåíó, âêëþ÷àåò 14 ðîäîâ: Pachyphiale, Phlyctidium,
Phlyctis, Phlyctidea, Phlyctella, Myxodiction, Semigyalecta, Gyalecta,
Ramonea, Lecaniopsis, Microphiale, Ionaspis, Pseudopannaria, Petractis,
à ñåìåéñòâî Coenogoniaceae — 3 ðîäà: Coenogonium, Racodium è
Cystocoleus.
Ñèñòåìó, â îñíîâó êîòîðîé ïîëîæåíî ñòðîåíèå ïèêíèäèé, ïðåäëîæèë M. Æîçå (Choisy, 1949). Îí âûäåëèë äâà ïîðÿäêà: Acropycnoconidiei è Pleuropycnoconidiei. Ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè îí ðàññìàòðèâàë â ïðåäåëàõ ïîðÿäêà Acropycnoconidiei ñåìåéñòâ Thelotremaceae
164
(ñ ðîäàìè Gyalecta, Pachyphiale, Lepadolemma, Secoliga, Petractis,
Microphiale) è Hymeneliaceae (ñ ðîäàìè Ionaspis, Hymenelia). Ðîä
Coenogonium â åãî êëàññèôèêàöèè îòñóòñòâóåò.
É. ϸëüò (Poelt, 1973), òàê æå êàê è Ðÿçÿíåí (Räsänen, 1943), ðàññìàòðèâàë ëèøàéíèêè â ñîñòàâå äâóõ ïîäêëàññîâ: Ascolichens è
Basidiolichens, âûäåëÿÿ ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè â îòäåëüíîå ñåìåéñòâî Gyalectaceae â ïîðÿäêå Graphidales. Ñåìåéñòâî âêëþ÷àëî ðîäû
Coenogonium, Dimerella, Gyalecta, Gyalectina è Pachyphiale. Â òî æå
âðåìÿ ϸëüò óêàçûâàë íà íåîáõîäèìîñòü ðåâèçèè ïîðÿäêà Graphidales, ïðåäïîëàãàÿ èñêëþ÷èòü èç íåãî ñåìåéñòâî Gyalectaceae.
 îòëè÷èå îò ðàáîò À. Öàëüáðóêíåðà, ñèñòåìû Ðÿçÿíåíà, Æîçå è
ϸëüòà íå ïîëó÷èëè øèðîêîãî ðàñïðîñòðàíåíèÿ è áûëè ïðèíÿòû
ëèøü íåêîòîðûìè èññëåäîâàòåëÿìè.
Âïåðâûå ïîðÿäîê Gyalectales Henssen ex D. Hawksw. et O. E. Erikss.
áûë âûäåëåí â 1986 ã., íà îñíîâàíèè óíèêàëüíîãî îíòîãåíåçà ñóìîê,
ñòðîåíèÿ ýêñöèïóëà è íàëè÷èÿ ëàòåðàëüíûõ ïàðàôèç (Hawksworth,
Eriksson, 1986). Ñîãëàñíî äåâÿòîìó èçäàíèþ «Dictionary of fungi»
(Kirk, Cannon et al., 2001), îí ÿâëÿåòñÿ îäíèì èç ïîðÿäêîâ êëàññà
Lecanoromycetes, îáúåäèíÿþùåãî áîëüøèíñòâî ëèõåíèçèðîâàííûõ
äèñêîìèöåòîâ è îòíîñÿùåãîñÿ ê îòäåëó Ascomycota. Â ýòîé ñâîäêå
ïîðÿäîê Gyalectales ïðåäñòàâëåí îäíèì ñåìåéñòâîì Gyalectaceae
Stizenb., ñåìüþ ðîäàìè (Ramonia Stizenb., Semigyalecta Vain., Gyalecta
Ach., Pachyphiale Lönnr., Cryptolechia A. Massal., Coenogonium
Ehrenb., Dimerella Trevis.) è âêëþ÷àåò îêîëî 108 âèäîâ. Ïîëîæåíèå
äâóõ ðîäî⠗ Bryophagus Nitschke ex Arnold è Belonia Körb. — â
ïðåäåëàõ äàííîãî ïîðÿäêà îñòàåòñÿ äî ñèõ ïîð íåâûÿñíåííûì.
Èìåííî â òàêîì îáúåìå ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè ðàññìàòðèâàëèñü
âïëîòü äî 2002 ã., êîãäà Ô. Êàóô è Ô. Ëóòçîíè èñïîëüçîâàëè ìåòîäû
ãåíîñèñòåìàòèêè, îñíîâàííûå íà àíàëèçå ðèáîñîìàëüíîé ÄÍÊ (Kauff,
Lutzoni, 2002). Ìîëåêóëÿðíûé àíàëèç ïðèâåë èõ ê âûâîäó, ÷òî ðîäû
Coenogonium è Dimerella èìåþò èíîå ïðîèñõîæäåíèå, íåçàâèñèìîå
îò äðóãèõ ïðåäñòàâèòåëåé ãèàëåêòîâûõ ëèøàéíèêîâ, è èõ ñëåäóåò
îáúåäèíÿòü â îäíî ñåìåéñòâî Coenogoniaceae. Ñîãëàñíî ðàáîòå ýòèõ
àâòîðîâ, Gyalectaceae ÿâëÿåòñÿ ïîëèôèëåòè÷åñêèì ñåìåéñòâîì, à Coenogoniaceae — ìîíîôèëåòè÷åñêèì è ê ïîðÿäêó Gyalectales íå îòíîñèòñÿ. Ýòè âûâîäû ïîäòâåðæäàþòñÿ èññëåäîâàíèÿìè, îñíîâàííûìè íà
îíòîãåíåçå ñóìîê è àíàòîìèè àïîòåöèåâ (Kauff, Büdel, 2005). Â ðåçóëüòàòå, â íîâîé ñèñòåìå (Cannon, Kirk, 2007; Kirk, Cannon et al., 2008)
ïîðÿäîê Gyalectales îòñóòñòâóåò, à ñåìåéñòâà Gyalectaceae è Coenogonia-
165
ceae îòíîñÿòñÿ ê ïîðÿäêó Ostropales îòäåëà Ascomycota. Êðîìå òîãî, â
ïîñëåäíåé ñèñòåìå ðîä Dimerella âêëþ÷åí â ðîä Coenogonium.
Äî íàñòîÿùåãî âðåìåíè îáîáùàþùèõ ñèñòåìàòè÷åñêèõ îáðàáîòîê
ãèàëåêòîâûõ ëèøàéíèêîâ â ìèðå íå ïðîâîäèëîñü, õîòÿ â ïîñëåäíèå
äåñÿòèëåòèÿ ðÿä èññëåäîâàòåëåé âíåñ çíà÷èòåëüíûé âêëàä â ñèñòåìàòèêó âñåãî ñåìåéñòâà è îòäåëüíûõ ðîäîâ: ðîäà Ramonia (Coppins,
1987; Coppins et al., 1994), ðîäîâ Belonia, Gyalecta, Ramonia, Pachyphiale (Vìzda, 1958, 1959, 1966, 1967), ðîäà Belonia (Jørgensen, 1983),
ñåìåéñòâà Gyalectaceae â öåëîì (Santesson, 1952; Vìzda, 1969).
 öåëîì, èñòîðèÿ èçó÷åíèÿ ãèàëåêòîâûõ ëèøàéíèêîâ ìîæåò áûòü
ïîäðàçäåëåíà íà ñëåäóþùèå ýòàïû:
1774–1890 ãã. Îïèñàíî áîëüøèíñòâî âèäîâ ãèàëåêòîâûõ ëèøàéíèêîâ. Ãèàëåêòîâûå ðàññìàòðèâàþòñÿ êàê îòäåëüíàÿ, íåçàâèñèìàÿ îò
ãðèáîâ ãðóïïà ëèøàéíèêîâ â ìíîãî÷èñëåííûõ êëàññèôèêàöèÿõ è ñèñòåìàòè÷åñêèõ ñõåìàõ.
1890–2002 ãã.  êëàññèôèêàöèîííûõ ñõåìàõ ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè ðàññìàòðèâàþòñÿ âìåñòå ñ ãðèáàìè. Êëàññèôèêàöèè áàçèðóþòñÿ íà êîìïëåêñå òðàäèöèîííûõ ñèñòåìàòè÷åñêèõ ïðèçíàêîâ (ìîðôîëîãè÷åñêèõ, àíàòîìè÷åñêèõ è ìèêðîñêîïè÷åñêèõ).
Íà÷èíàÿ ñ 2002 ã. Íà÷àëî èñïîëüçîâàíèÿ ãåíåòè÷åñêèõ ìåòîäîâ â
ñèñòåìàòèêå ãèàëåêòîâûõ ëèøàéíèêîâ, ïåðåñìîòð ñóùåñòâîâàâøèõ
ðàíåå ñèñòåìàòè÷åñêèõ ñõåì.
Èññëåäîâàíèÿ â îáëàñòè ñèñòåìàòèêè èìåþò äëèòåëüíóþ èñòîðèþ.
Ñ ðàçâèòèåì íàóêè ïîÿâëÿëèñü è èñïîëüçîâàëèñü âñå íîâûå ìåòîäû
èçó÷åíèÿ ñèñòåìàòè÷åñêèõ ïðèçíàêîâ, èññëåäîâàíèÿ âûõîäèëè íà
íîâûé óðîâåíü è, êàê ðåçóëüòàò, âîçíèêàëè íîâûå êëàññèôèêàöèîííûå ïîñòðîåíèÿ. Â ïîñëåäíåå äåñÿòèëåòèå îñîáîå âíèìàíèå ñòàëî
óäåëÿòüñÿ äàííûì ãåíîñèñòåìàòèêè. Äîâîëüíî ÷àñòî ýòî ïðèâîäèò ê
ïåðåñìîòðó ñòàòóñà è ïîëîæåíèÿ ìíîãèõ òàêñîíîâ è òàêñîíîìè÷åñêèõ ãðóïï. Ê ñîæàëåíèþ, ïîêà ãåíåòè÷åñêèõ äàííûõ íàêîïëåíî íåäîñòàòî÷íî è îñìûñëåíèå èõ çàòðóäíåíî, íàáëþäàåìàÿ â ðåçóëüòàòå
ðåâèçèè êàðòèíà íå âñåãäà îêàçûâàåòñÿ áîëåå ÷åòêîé, à ñêîðåå, äàæå
áîëåå ñïîðíîé, î÷åíü ÷àñòî â ñèñòåìàòèêå ïðîÿâëÿåòñÿ åùå áîëüøå
íåòî÷íîñòåé è íåñòûêîâîê.  òàêîé ñèòóàöèè ðåøåíèå ïðîáëåìû âîçìîæíî òîëüêî ïðè äåòàëüíîì èçó÷åíèè êàæäîé îòäåëüíîé òàêñîíîìè÷åñêîé ãðóïïû — ïîðÿäêà, ñåìåéñòâà èëè ðîäà.
Àâòîð âûðàæàåò èñêðåííþþ áëàãîäàðíîñòü À. Í. Òèòîâó çà ïîìîùü ïðè ïîäãîòîâêå ìàòåðèàëà äëÿ ïóáëèêàöèè, Ì. Ï. Àíäðååâó çà
166
öåííûå ðåêîìåíäàöèè è ñîâåòû ïðè íàïèñàíèè ñòàòüè, à òàêæå âñåì
êîëëåãàì èç Áîòàíè÷åñêîãî ìóçåÿ ã. Õåëüñèíêè çà ïîìîùü â ïîèñêå
íåîáõîäèìîé ëèòåðàòóðû.
Ðàáîòà âûïîëíåíà ïðè ôèíàíñîâîé ïîääåðæêå ÐÔÔÈ, ãðàíò
¹ 08-04-00-569.
Ëèòåðàòóðà
à à ã à ð è í à Ë. Â. Ãèàëåêòîâûå ëèøàéíèêè (s. l.): èñòîðèÿ èçó÷åíèÿ, ñîâðåìåííîå ñîñòîÿíèå èññëåäîâàíèé â ìèðå è ïåðñïåêòèâà èññëåäîâàíèÿ ïîðÿäêà äëÿ «Ôëîðû ëèøàéíèêîâ Ðîññèè» // Ôóíäàìåíòàëüíûå è ïðèêëàäíûå
ïðîáëåìû áîòàíèêè â íà÷àëå XXI âåêà: Ìàòåðèàëû âñåðîñ. êîíô. (Ïåòðîçàâîäñê, 22–27 ñåíòÿáðÿ 2008 ã.). ×. 2. Ïåòðîçàâîäñê, 2008. Ñ. 179–181. —
A c h a r i u s E. Lichenographiae Svecicae Prodromus. Lincopiae, 1798. 264 p. —
A c h a r i u s E. Methodus, qua omnes detectos lichenes secundum organa carpomorpha ad genera, species et varietates redigere atque observationibus illustrate
tentavit. Stockholmiae, 1803. 393 p. — A c h a r i u s E. Förteckninig på de i
Sverige växande arter af Lafvarnas Familj // Kongl. Vetensk. Acad. Nya Handl.
1808. Vol. 29. P. 228–237. — A c h a r i u s E. Lichenographia universalis in qua
lichenes omnes detectos. Göttingen, 1810. 696 p. — A c h a r i u s E. Synopsis
methodica Lichenum. Lundae, 1814. 392 p. — C a n n o n F. P., K i r k P. M.
Fungal families of the world. 2007. 456 p. — C h o i s y M. Catalogue des lichens
de la region Lyonnaise. Paris, 1949. 185 p. — C o p p i n s B. J. The genus
Ramonia in the British islands // Lichenologist. Vol. 19, N 4. 1987. P. 409–417. —
C o p p i n s B., G ö r a n T., N o r d i n A. The genus Ramonia in Sweden //
Graphis Scripta. 1994. N 3. P. 89–92. — F r i e s E. Lichenographia Europàea
reformata. Lundàå, 1831. 486 p. — F r i e s T. Lichenographia Scandinavica.
Upsaliae, 1871. Pars 1. P. 1–324; 1874. Pars 2. P. 325–639. — H a w k s w o r t h D. L., E r i k s s o n O. E. The names of accepted orders of ascomycetes //
Systema Ascomycetum. 1986. Vol 5. P. 175–184. — J ø r g e n s e n P.,
V ì z d a A., B o t n e n A. Clathroporina ñalcarea, a misunderstood lichen species,
and a note on the genus Clathroporina in Europe // Lichenologist. 1983. Vol. 15,
N 1. P. 45–55. — K a u f f F., L u t z o n i F. M. Phylogeny of the Gyalectales
and Ostropales (Ascomycota, Fungi): among and within order relationships based
on nuclear ribosomal RNA small and large subunits // Molec. Phylogen. Evol.
2002. Vol. 25. P. 138–156. — K a u f f F., B ü d e l B. Ascoma ontogeny and
apothecial anatomy in the Gyalectaceae (Ostropales, Ascomycota) suppport the reestablishment of the Coenogoniaceae // Bryologist. 2005. Vol. 108, N 2. P. 272–
281. — K i r k P. M., C a n n o n P. F., D a v i d J. C., S t a l p e r s J. A.
Ainsworth and Bisby’s dictionary of the fungi. 9th ed. Wallingford etc., 2001.
672 p. — K i r k P. M., C a n n o n J. C., M i n t e r D. M., S t a l p e r s J. A.
Ainsworth and Bisby’s dictionary of the fungi. 10th ed. Wallingford, 2008.
167
771 p. — K ö r b e r G. W. Systema lichenum Germaniae. Breslau, 1855. 458 p. —
K ö r b e r G. W. Parerga Lichenologica. Breslau, 1865. 501 p. — K r e m p e l h u b e r A. Geschichte und Litteratur der Lichenologie. Bd 2. München, 1869.
776 s. — M a s s a l o n g o A. Ricerche sull’ autonomia dei licheni crostosi.
Verona, 1852. 207 p. — M a s s a l o n g o A. Memorie lichenografiche con un’
alle Ricerche sull’ autonomia dei licheni crostosi. Verona, 1855. 183 p. —
M a s s a l o n g o A. Lichenes Ñapenses quot collegit in itinere 1857–1868 Dr
Wawra // Mem. Reale Ist. Veneto Sci. 1861. Vol. 10. 33 p. — N y l a n d e r W.
Synopsis methodica Lichenum. T. 1. Paris, 1858–1860. P. 1–430. — P o e l t J.
Classification // The lichens / Eds. V. Ahmadjian, M. E. Hale. New York; London,
1973. P. 599–632. — R a b e n h o r s t G. L. Kryptogamenflora. Leipzig, 1845.
352 p. — R ä s ä n e n V. Das System der Flechten // Acta Bot. Fenn. 1943.
Vol. 33. S. 1–82. — S a n t e s s o n R. Foliicolous lichens I. A revision of the
taxonomy of the obligately foliicolous, lichenized fungi // Symb. Bot. Upsal. 1952.
T. 12. P. 1–590. — S c h a e r e r E. Enumeratio critica Lichenum Europaeorum.
Bernae, 1850. 327 p. — S t e i n B. Kryptogamen-Flora von Schlesien. Breslau,
1879. 400 p. — S t i z e n b e r g e r E. Beitrag zur Flechtensystematic. Berichte
über die Thätigkeit der St. Gallischen naturwissenschaftlichen Gesellschaft.
St. Gallen, 1862. S. 138–177. — S t i z e n b e r g e r E. Lichenes Helvetici. Fasc. 2.
1883. 378 p. — T u c k e r m a n E. Genera Lichenum: An Arrangement of the
North American Lichens. Amherst, 1872. 281 p. — Va i n i o A. Étude sur la
classification naturelle et la morphologie des Lichens du Brésil. Helsingfors, 1890.
256 p. — V ì z d a A. Èeskoslovenské druhy rodu Gyalecta a Pachyphiale s
klíèem a pøehedem Evropskych druhu // Sborn. Vysoké Školy Zemìd. Lesn. v
Brnì. 1958. È. 1. P. 1–52. — V ì z d a A. K taxonomii, rozšíøení a ekologii
lišejníku Belonia russula Kbr. ve støedni Evropì // Pøír. Èas. Slezský. 1959. T. 20,
N 3. P. 241–253. — V ì z d a A. Flechtensystematische Studien III. Die Gattungen Ramonia Stiz. und Gloeolecta Lett // Folia Geobot. Phytotax. Bohemoslov.
1966. Bd 1. S. 154–175. — V ì z d a A. Flechtensystematische Studien V. Die
Gattung Ramonia Stiz. Zusätze // Folia Geobot. Phytotax. Bohemoslov. 1967.
Bd 2. S. 311–317. — V ì z d a A. Neue Taxa und Kombinationen in der Familie
Gyalectaceae (Lichenisierte Fungi) // Folia Geobot. Phytotax. Praha. 1969. Bd 4.
S. 443–446. — Z a h l b r u c k n e r A. Catalogus lichenum universalis. Bd 1.
Leipzig, 1922. 696 S. — Z a h l b r u c k n e r A. Catalogus lichenum universalis.
Bd 2. Leipzig, 1924. 815 S. — Z a h l b r u c k n e r A. Catalogus lichenum
universalis. Bd 8. Leipzig, 1932. 612 S.
168
Ä. Å. Ãèìåëüáðàíò
È. Ñ. Ñòåïàí÷èêîâà
D. E. Himelbrant
I. S. Stepanchikova
ÍÎÂÛÅ ÄÀÍÍÛÅ Î ÏÀÐÌÅËÈÅÂÛÕ ËÈØÀÉÍÈÊÀÕ
È ÊÀËÈÖÈÎÈÄÍÛÕ ÃÐÈÁÀÕ ÊÀÌ×ÀÒÊÈ
NEW DATA ON PARMELIACEAE AND CALICIOID FUNGI
OF KAMCHATKA
Ñàíêò-Ïåòåðáóðãñêèé ãîñóäàðñòâåííûé óíèâåðñèòåò
Áèîëîãî-ïî÷âåííûé ôàêóëüòåò, êàôåäðà áîòàíèêè
199034, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, Óíèâåðñèòåòñêàÿ íàá., ä. 7/4
[email protected]; [email protected]
Ïðèâåäåíû ñâåäåíèÿ î ïåðâûõ äëÿ ïîëóîñòðîâà Êàì÷àòêà íàõîäêàõ ïàðìåëèåâûõ ëèøàéíèêîâ Cetrariella fastigiata (Delise ex Nyl.) Kärnefelt et Thell, Flavopunctelia soredica (Nyl.) Hale, Tuckermannopsis inermis (Nyl.) Kärnefelt è êàëèöèîèäíîãî ãðèáà Phaeocalicium polyporaeum (Nyl.) Tibell.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: ïàðìåëèåâûå ëèøàéíèêè, êàëèöèîèäíûå ãðèáû, Êàì÷àòêà.
Three species of Parmeliaceae [Cetrariella fastigiata (Delise ex Nyl.) Kärnefelt et
Thell, Flavopunctelia soredica (Nyl.) Hale, Tuckermannopsis inermis (Nyl.) Kärnefelt]
and one calicioid fungus [Phaeocalicium polyporaeum (Nyl.) Tibell] are reported for
the first time for Kamchatka Peninsula.
Keywords: lichens, Parmeliaceae, calicioid fungi, Kamchatka Peninsula.
Íåñìîòðÿ íà äëèòåëüíóþ èñòîðèþ èçó÷åíèÿ ëèøàéíèêîâ Êàì÷àòêè (Òðàññ, 1963; Ìèêóëèí, 1990; Ãèìåëüáðàíò, Êóçíåöîâà, 2006), îãðîìíàÿ òåððèòîðèÿ ïîëóîñòðîâà âñå åùå îñòàåòñÿ íåðàâíîìåðíî è
íåäîñòàòî÷íî èçó÷åííîé. Õîðîøî çàìåòíûå è ïîâñåìåñòíî øèðîêî
ïðåäñòàâëåííûå ìàêðîëèøàéíèêè èç ñåì. Parmeliaceae òðàäèöèîííî
ïðèâëåêàþò ïðèñòàëüíîå âíèìàíèå ëèõåíîëîãîâ, êàê îäíà èç âåäóùèõ
ñèñòåìàòè÷åñêèõ ãðóïï â ëèõåíîôëîðå Ãîëàðêòèêè.  ïîñëåäíèå äåñÿòèëåòèÿ ñôîðìèðîâàëñÿ îñîáûé èíòåðåñ ê ñáîðíîé ãðóïïå êàëèöèîèäíûõ ëèøàéíèêîâ è ãðèáîâ â ñâÿçè ñ ïðèóðî÷åííîñòüþ ìíîãèõ
ïðåäñòàâèòåëåé ê ìàëîíàðóøåííûì ëåñíûì áèîöåíîçàì èëè ñïåöèôè÷åñêèì ñóáñòðàòàì (Tibell, 1999; Òèòîâ, 2006).
 õîäå èññëåäîâàíèé ïîñëåäíèõ ëåò íàìè îáíàðóæåíû 3 íîâûõ
äëÿ ëèõåíîôëîðû Êàì÷àòêè âèäà ïàðìåëèåâûõ ëèøàéíèêîâ è 1 âèä
êàëèöèîèäíîãî ãðèáà. Îáðàçöû õðàíÿòñÿ â ãåðáàðèÿõ ëàáîðàòîðèè
ëèõåíîëîãèè è áðèîëîãèè Áîòàíè÷åñêîãî èíñòèòóòà èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ (LE) è êàôåäðû áîòàíèêè Ñàíêò-Ïåòåðáóðãñêîãî ãîñóäàðñòâåííîãî óíèâåðñèòåòà (LECB).
169
Ñåì. Parmeliaceae Zenker
Cetrariella fastigiata (Delise ex Nyl.) Kärnefelt et Thell — ëèñòîâàòûé ëèøàéíèê ñðåäíèõ èëè êðóïíûõ ðàçìåðîâ ñ îðòîòðîïíî ðàñïîëàãàþùèìèñÿ æåëòîâàòî-êîðè÷íåâûìè äî áóðûõ ëîïàñòÿìè äî 7 ñì
âûñ. è äî 5–6 ìì øèð. Àïîòåöèè íàìè íå îòìå÷åíû. Âîçìîæíî, áûë
ïðîïóùåí â õîäå áîëåå ðàííèõ èññëåäîâàíèé èç-çà âíåøíåãî ñõîäñòâà
ñ áëèçêèì âèäîì C. delisei (Bory ex Schaer.) Kärnefelt et Thell, îò êîòîðîãî îòëè÷àåòñÿ ðàñøèðåííûìè è áîëåå îêðóãëûìè êîíöàìè ëîïàñòåé. Âåðîÿòíî, íå ÿâëÿåòñÿ ðåäêèì íà ïîëóîñòðîâå âèäîì, õîòÿ è
çíà÷èòåëüíî ìåíåå îáû÷åí, ÷åì C. delisei.
Ìåñòîíàõîæäåíèÿ: Öåíòðàëüíàÿ Êàì÷àòêà, Áûñòðèíñêèé ð-í, þãîçàïàäíûé ñêëîí âóëêàíà È÷èíñêàÿ Ñîïêà, îêîëî 8 êì ê ñåâåðî-çàïàäó îò îç. Àðáóíàò, â îêðåñòíîñòÿõ ñîïêè Þæíûé ×åðïóê, 55°33′08″
ñ. ø., 157°29′42″ â. ä., âûñ. 1500 ì íàä óð. ì., çàðàñòàþùåå øëàêîâîå ïîëå ñ ëàâîâûìè îñòàíöàìè, íà øëàêå, Ä. Å. Ãèìåëüáðàíò,
È. Ñ. Ñòåïàí÷èêîâà, 14.08.2007; òàì æå, 55°33′14″ ñ. ø., 157°29′04″
â. ä., âûñ. 1500 ì íàä óð. ì., Ä. Å. Ãèìåëüáðàíò, È. Ñ. Ñòåïàí÷èêîâà,
14.08.2007; Þæíàÿ Êàì÷àòêà, Åëèçîâñêèé ð-í, ñåâåðíûé ñêëîí âóëêàíà Êîðÿêñêàÿ Ñîïêà, 53°21′11″ ñ. ø., 158°42′50″ â. ä., âûñ. 1515 ì íàä
óð. ì., áîêîâàÿ ìîðåíà ëåäíèêà, íà ãðóíòå, Ì. Ï. Âÿòêèíà, 07.2008.
 Ðîññèè âèä øèðîêî ðàñïðîñòðàíåí â àðêòè÷åñêèõ è ñóáàðêòè÷åñêèõ
ðàéîíàõ â ñîîáùåñòâàõ ãîðíûõ è çîíàëüíûõ òóíäð.
Flavopunctelia soredica (Nyl.) Hale — ëèñòîâàòûé ïëàãèîòðîïíûé
ëèøàéíèê ñðåäíèõ ðàçìåðîâ (äî 8 ñì äèàì.) ñ ëîïàñòÿìè äî 1 ñì
øèð. Âåðõíÿÿ ïîâåðõíîñòü æåëòîâàòî-çåëåíàÿ, ìîðùèíèñòàÿ, èíîãäà
ñ ðåäêèìè ïñåâäîöèôåëëàìè; íèæíÿÿ ïîâåðõíîñòü òåìíî-êîðè÷íåâàÿ
äî ÷åðíîé, áîëåå ñâåòëàÿ ïî êðàþ, ñ ðåäêèìè ðèçèíàìè. Ñîðàëèè ðàñïîëàãàþòñÿ ïî êðàþ ëîïàñòåé, àïîòåöèè â íàøåì ìàòåðèàëå îòñóòñòâóþò. Ìîðôîëîãè÷åñêè ñõîäíûå âèäû íà Êàì÷àòêå ðàíåå îáíàðóæåíû íå áûëè.
Ìåñòîíàõîæäåíèå: Öåíòðàëüíàÿ Êàì÷àòêà, Ìèëüêîâñêèé ð-í, þãîçàïàäíûé ñêëîí âóëêàíà Òîëáà÷èê, îêðåñòíîñòè ñîïêè Âëàäèìèðà,
55°42′41″ ñ. ø., 160°10′12″ â. ä., âûñ. 570 ì íàä óð. ì., îëüõîâûé ñòëàíèê (Alnus fruticosa) ñ îòäåëüíûìè ñòàðûìè êàìåííûìè áåðåçàìè
(Betula ermanii) è ðÿáèíàìè (Sorbus sibirica), íà êîðå ñòàðîé (ñòàðøå
200 ëåò) êàìåííîé áåðåçû, Ä. Å. Ãèìåëüáðàíò, È. Ñ. Ñòåïàí÷èêîâà,
27.08.2007.  Ðîññèè âèä øèðîêî ðàñïðîñòðàíåí íà Óðàëå, þãå Ñèáèðè è Äàëüíåãî Âîñòîêà. Íà ïîëóîñòðîâå F. soredica íàõîäèòñÿ íà ñåâåðî-âîñòî÷íîé ãðàíèöå àðåàëà è, âåðîÿòíî, ÿâëÿåòñÿ êðàéíå ðåäêîé.
170
Tuckermannopsis inermis (Nyl.) Kärnefelt — ëèñòîâàòûé îðòîòðîïíûé ëèøàéíèê íåáîëüøèõ ðàçìåðîâ. Ëîïàñòè äî 5 ñì âûñ. è 3 ìì
øèð., ñëåãêà êàíàëîâèäíûå, âåðõíÿÿ ïîâåðõíîñòü êîðè÷íåâàÿ, íèæíÿÿ — áîëåå ñâåòëàÿ, ñ ïñåâäîöèôåëëàìè ïî êðàþ. Àïîòåöèè îáû÷íû, ôîðìèðóþòñÿ ïî êðàÿì ëîïàñòåé èëè ñóáòåðìèíàëüíî. Âîçìîæíî, áûë ïðîïóùåí â õîäå ïðåäûäóùèõ èññëåäîâàíèé èç-çà íåáîëüøèõ
ðàçìåðîâ è âíåøíåãî ñõîäñòâà ñ ëèñòîâàòûìè íàïî÷âåííûìè âèäàìè
ðîäà Cetraria, îò êîòîðûõ îòëè÷àåòñÿ ñëàáûì âåòâëåíèåì ëîïàñòåé è
õàðàêòåðîì ðàñïîëîæåíèÿ àïîòåöèåâ.
Ìåñòîíàõîæäåíèå: Öåíòðàëüíàÿ Êàì÷àòêà, Áûñòðèíñêèé ð-í, þãîçàïàäíûé ñêëîí âóëêàíà È÷èíñêàÿ Ñîïêà, îêîëî 650 ì ê ñåâåðî-çàïàäó îò îç. Àðáóíàò, 55°31′55″ ñ. ø., 157°37′06″ â. ä., âûñ. 830 ì íàä
óð. ì., íà ïî÷âå â íåíàðóøåííîé êóñòàðíè÷êîâî-ëèøàéíèêîâîé òóíäðå, È. Ñ. Ñòåïàí÷èêîâà, Ä. Å. Ãèìåëüáðàíò, 03.08.2007.  Ðîññèè
âñòðå÷àåòñÿ â àðêòè÷åñêèõ ðàéîíàõ, ÿâëÿåòñÿ åñòåñòâåííî ðåäêèì
âèäîì. Íà ïîëóîñòðîâå T. inermis íàõîäèòñÿ íà þæíîé ãðàíèöå àðåàëà è, âåðîÿòíî, ÿâëÿåòñÿ âåñüìà ðåäêèì.
Ñåì. Mycocaliciaceae A. F. W. Schmidt
Phaeocalicium polyporaeum (Nyl.) Tibell — íåëèõåíèçèðîâàííûé
êàëèöèîèäíûé ãðèá, îáèòàþùèé â êà÷åñòâå ñàïðîòðîôà èëè ïàðàçèòà íà îäíîëåòíèõ èëè çèìóþùèõ ïëîäîâûõ òåëàõ âèäîâ ðîäà Trichaptum. Îò äðóãèõ âèäîâ ðîäà õîðîøî îòëè÷àåòñÿ 2-êëåòî÷íûìè áåñöâåòíûìè èëè ñëàáî îêðàøåííûìè â çðåëîñòè ñïîðàìè è ñïåöèôè÷åñêèì ñóáñòðàòîì.
Ìåñòîíàõîæäåíèå: Öåíòðàëüíàÿ Êàì÷àòêà, Ìèëüêîâñêèé ð-í, þãîçàïàäíîå ïîäíîæèå âóëêàíà Óøêîâñêèé, îêîëî 11 êì ê þãî-âîñòîêó
îò ïîñ. Êîçûðåâñê, 56°04′25″ ñ. ø., 160°01′41″ â. ä., âûñ. 160 ì íàä
óð. ì., åëüíèê (Picea ajanensis) íèçêîòðàâíûé, íà ïîêðûâàþùèõ ñòâîë
Betula platyphylla ñòàðûõ ïëîäîâûõ òåëàõ Trichaptum sp. âìåñòå ñ êîëîíèÿìè íåèäåíòèôèöèðîâàííûõ çåëåíûõ âîäîðîñëåé, Ä. Å. Ãèìåëüáðàíò, Å. Ñ. Êóçíåöîâà, 11.08.2004; òàì æå, 56°04′02″ ñ. ø., 160°01′47″
â. ä., âûñ. 150 ì íàä óð. ì., áåëîáåðåçíÿê øèêøåâûé íà çàðàñòàþùåé
ñóõîé ðå÷êå, ñóáñòðàò òîò æå, Ä. Å. Ãèìåëüáðàíò, Å. Ñ. Êóçíåöîâà,
11.08.2004.
Ðàáîòà âûïîëíåíà ïðè ôèíàíñîâîé ïîääåðæêå ÐÔÔÈ (ãðàíòû
¹¹ 08-04-00569, 08-04-01294, 08-04-10115).
171
Ëèòåðàòóðà
à è ì å ë ü á ð à í ò Ä. Å., Êóçíåöîâà Å. Ñ. Ëèøàéíèêè Êàì÷àòêè — èñòîðèÿ èçó÷åíèÿ è ñîâðåìåííûå äàííûå // Ñá. ìàòåðèàëîâ ìåæäóíàð. ñîâåù.
«Ôëîðà ëèøàéíèêîâ Ðîññèè: ñîñòîÿíèå è ïåðñïåêòèâû èññëåäîâàíèé», ÑÏá.,
24–27 îêòÿáðÿ 2006 ã. ÑÏá., 2006. Ñ. 66–75. — Ì è ê ó ë è í À. Ã. Îïðåäåëèòåëü ëèøàéíèêîâ ïîëóîñòðîâà Êàì÷àòêà. Âëàäèâîñòîê, 1990. 128 c. — Ò è ò î â À. Í. Ìèêîêàëèöèåâûå ãðèáû Ãîëàðêòèêè. Ì., 2006. 296 ñ. — Ò ð à ñ ñ
Õ. Õ. Ê ôëîðå ëèøàéíèêîâ Êàì÷àòêè // Èññëåäîâàíèå ïðèðîäû Äàëüíåãî Âîñòîêà. Òàëëèí, 1963. C. 170–220. — T i b e l l L. Calicioid lichens and fungi //
Nordic Lichen Flora. Vol. 1. Uddevalla (Bohuslän), 1999. P. 20–94.
172
Å. À. Äàâûäîâ1
À. Å. Ñîííèêîâà2
E. A. Davydov
A. E. Sonnikova
ËÈØÀÉÍÈÊ ÈÇ ÊÐÀÑÍÎÉ ÊÍÈÃÈ ÐÎÑÑÈÈ CETRELIA
ALASKANA (PARMELIACEAE) — ÍÎÂÛÉ ÂÈÄ
ÄËß ÇÀÏÀÄÍÎÉ ÑÈÁÈÐÈ
CETRELIA ALASKANA (PARMELIACEAE),
A LICHEN FROM THE RED DATA BOOK OF RUSSIA:
THE FIRST RECORD FOR WEST SIBERIA
Àëòàéñêèé ãîñóäàðñòâåííûé óíèâåðñèòåò
656049, Áàðíàóë, ïð. Ëåíèíà, ä. 61;
Ãîñóäàðñòâåííûé ïðèðîäíûé çàïîâåäíèê «Òèãèðåêñêèé»
656049, Áàðíàóë, óë. Íèêèòèíà, ä. 111
[email protected]
1
Ãîñóäàðñòâåííûé ïðèðîäíûé çàïîâåäíèê «Ñàÿíî-Øóøåíñêèé»
662720, Êðàñíîÿðñêèé êðàé, ïãò. Øóøåíñêîå, óë. Çàïîâåäíàÿ, ä. 7
2
Âèä Cetrelia alaskana âïåðâûå ïðèâîäèòñÿ äëÿ Çàïàäíîãî Ñàÿíà (Ñàÿíî-Øóøåíñêèé áèîñôåðíûé çàïîâåäíèê) è òåððèòîðèè Çàïàäíîé Ñèáèðè â öåëîì.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: ëèøàéíèêè, Ñàÿíî-Øóøåíñêèé áèîñôåðíûé çàïîâåäíèê,
Çàïàäíûé Ñàÿí, Cetrelia alaskana.
Cetrelia alaskana has been found for the first time in the West Sayan Mountains
in the West Siberia. The distribution of the species is discussed.
Keywords: lichens, Sayano-Shushensky Biosphere Reserve, West Sayan Mountains, Cetrelia alaskana.
Ðîä Cetrelia W. L. Culb. et C. F. Culb. íàñ÷èòûâàåò 17 âèäîâ, êîòîðûå ïðåäñòàâëÿþò ñîáîé êîìáèíàöèþ 5 ìîðôîòèïîâ è 6 õåìîòèïîâ
(Randlane, Saag, 2004). Èçó÷åíèå ðàñïðîñòðàíåíèÿ âèäîâ ðîäà ïðåäñòàâëÿåò îñîáûé èíòåðåñ â ñâÿçè ñ îáñóæäåíèåì òåîðèè ïàð âèäîâ ó
ëèøàéíèêîâ. Ñîãëàñíî êîíöåïöèè, ââåäåííîé â íàó÷íûé îáèõîä
É. ϸëüòîì (Poelt, 1970), ïåðâè÷íûå âèäû (Primärart) ðàçìíîæàþòñÿ
ïîëîâûì ïóòåì, ñîîòâåòñòâóþùèå æå èì âòîðè÷íûå âèäû (Sekundärart), èìåþò, êàê ïðàâèëî, òîëüêî âåãåòàòèâíûå ïðîïàãóëû. Ìîðôîëîãè÷åñêîå è õèìè÷åñêîå ðàçíîîáðàçèå ôîðìèðóåòñÿ ó ïåðâè÷íûõ âèäîâ. Âòîðè÷íûå âèäû ÿâëÿþòñÿ òóïèêàìè ýâîëþöèè, íî, êàê ïðàâèëî, øèðå ðàñïðîñòðàíåíû. Âèäû ðîäà Cetrelia íåîäíîêðàòíî îáñóæäàëèñü â ñâÿçè ñ êîíöåïöèåé ïàð âèäîâ (Poelt, 1972; Ðàíäëàíå, Ñààã,
1992; Randlane, Saag, 2004), ÿâëÿÿñü îäíèì èç êëàññè÷åñêèõ ïðèìåðîâ äëÿ åå èëëþñòðàöèè, îäíàêî Cetrelia alaskana (C. F. Culb. et
173
W. L. Culb.) W. L. Culb. et C. F. Culb. çàíèìàåò íåÿñíîå ïîëîæåíèå â
ýòîé ñèñòåìå áëàãîäàðÿ îòñóòñòâèþ êàê àïîòåöèåâ, òàê è ñïåöèàëèçèðîâàííûõ îðãàíîâ âåãåòàòèâíîãî ðàçìíîæåíèÿ. Îäíàêî â èçâåñòíîì
â íàñòîÿùåå âðåìÿ ðàñïðîñòðàíåíèè âèäà èìåþòñÿ øèðîêèå äèçúþíêöèè, ÷òî ãîâîðèò î äîñòàòî÷íî óñïåøíîé â ïðîøëîì èëè íàñòîÿùåì
ñòðàòåãèè ðàññåëåíèÿ.
Cetrelia alaskana îïèñàí èç òóíäðîâîé çîíû çàïàäíîãî ïîáåðåæüÿ
Àëÿñêè (Culberson, Culberson, 1966). Êðîìå Àëÿñêè, â Ñåâåðíîé Àìåðèêå ëèøàéíèê îáíàðóæåí íà ïîëÿðíîì ïîáåðåæüå Êàíàäû (Thomson,
1984).  àçèàòñêîé Àðêòèêå âèä îòìå÷åí äëÿ ×óêîòêè (Ìàêàðîâà,
1980) è ßêóòèè (Obermayer, 2002). C. alaskana äîëãîå âðåìÿ ñ÷èòàëñÿ àðêòè÷åñêèì àìôèáåðèíãèéñêèì âèäîì, îäíàêî ïîçæå, êàê è ìíîãèå äðóãèå «àðêòè÷åñêèå» âèäû ëèøàéíèêîâ, áûë íàéäåí â ïîëíîì
îòðûâå îò Àðêòèêè â þæíîì Ïðèáàéêàëüå (Óðáàíàâè÷åíå, Óðáàíàâè÷þñ, 2001), à çàòåì â ßïîíèè (Kurokawa, 2003) è íà Êàâêàçå (Åñêèí
è äð., 2004).
 õîäå èçó÷åíèÿ êîëëåêöèè ëèøàéíèêîâ, ñîáðàííûõ À. Å. Ñîííèêîâîé â Ñàÿíî-Øóøåíñêîì áèîñôåðíîì çàïîâåäíèêå è õðàíÿùèõñÿ
â åãî ãåðáàðèè, Cetrelia alaskana áûë âïåðâûå âûÿâëåí äëÿ Çàïàäíîãî
Ñàÿíà è òåððèòîðèè Çàïàäíîé Ñèáèðè â öåëîì.
Äëÿ èäåíòèôèêàöèè îáðàçöà áûë äîïîëíèòåëüíî èçó÷åí ìàòåðèàë, õðàíÿùèéñÿ â ãåðáàðèè Áîòàíè÷åñêîãî èíñòèòóòà èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ (LE). Âûÿâëåíèå ñîñòàâà âòîðè÷íûõ ìåòàáîëèòîâ ïðîâîäèëîñü â ëàáîðàòîðèè Îòäåëà ëèõåíîëîãèè è áðèîëîãèè ÁÈÍ ÐÀÍ ìåòîäîì òîíêîñëîéíîé õðîìàòîãðàôèè ïî ñòàíäàðòèçèðîâàííîé ìåòîäèêå, ïðåäëîæåííîé ×. Êàëüáåðñîí è Õ. Êðèñòèíññîí (Culberson,
Kristinsson, 1970) è â äàëüíåéøåì ìîäèôèöèðîâàííîé (White, James,
1985; Âàéíøòåéí è äð., 1990).
Cetrelia alaskana (C. F. Culb. et W. L. Culb.) W. L. Culb. et C. F.
Culb. 1968, Contr. U.S. Natl. Herb. 34: 492. — Cetraria alaskana C. F.
Culb. et W. L. Culb. 1966, The Bryologist, 69: 200.
Èññëåäîâàííûå îáðàçöû: Çàïàäíûé Ñàÿí, Ñàÿíî-Øóøåíñêèé
çàïîâåäíèê, Ñàðëèíñêèé õð., äîëèíà ð. Ñàðëû, ïðàâûé áîðò, 52°15'
ñ. ø., 92°13' â. ä., âûñîòà îêîëî 2300 ì íàä óð. ì., âûñîêîãîðíàÿ òóíäðà, 16.06.1996, À. Å. Ñîííèêîâà (Ãåðáàðèé Ñàÿíî-Øóøåíñêîãî çàïîâåäíèêà, äóáëåò — ALTB); ßêóòèÿ, ïîáåðåæüå ìîðÿ Ëàïòåâûõ, 1 êì
ê þãó îò ïîñ. Òèêñè, âîñòî÷íûé ñêëîí ãîðû Ëÿëüêèí Ïóï (203 ì),
71°37' ñ. ø., 128°54' â. ä., âûñîòà 50–100 ì íàä óð. ì, ìîõîâî-ëèøàéíèêîâî-êóñòàðíè÷êîâàÿ òóíäðà, 18.07.1998, Ì. Ï. Æóðáåíêî,
174
¹ 98216à (LE-L2259); ×óêîòñêèé ï-îâ, çàëèâ Êðåñòà, îêðåñòíîñòè
ïîñ. Ýãâåêèíîò (66°20' ñ. ø., 179°07' ç. ä.), ñêëîí ñîïêè, ëèøàéíèêîâî-ìîõîâî-êóñòàðíè÷êîâàÿ òóíäðà, 18.08.1977, È. È. Ìàêàðîâà (LE);
òàì æå, ñêëîí ñîïêè ó îñòàíöà, 18.08.1977, È. È. Ìàêàðîâà (LE).
Íà Çàïàäíîì Ñàÿíå âèä îáèòàåò â ïîÿñå âûñîêîãîðíîé òóíäðû
ñðåäè òóíäðîâî-àëüïèéñêîé ðàñòèòåëüíîñòè. Íèæå äàíî êðàòêîå îïèñàíèå ñîîáùåñòâà â òî÷êå ñáîðà ëèøàéíèêà. Îáùåå ïðîåêòèâíîå ïîêðûòèå — 60%, â òîì ÷èñëå 20% — ñîñóäèñòûå ðàñòåíèÿ (19 âèäîâ,
äîìèíàíò Festuca sphagnicola — cop2); 25% — ìîõîîáðàçíûå (äîìèíàíò Rhytidium rugosum (Hedw.) Kindb. — ñop2); 15% — ëèøàéíèêè
(äîìèíàíò — Flavocetraria cucullata (Bellardi) Kärnefelt et Thell —
cop1). Îáðàçöû ñ Çàïàäíîãî Ñàÿíà èìåþò òèïè÷íûå âèäîâûå ïðèçíàêè. Èçâåñòíîå ðàñïðîñòðàíåíèå âèäà íà òåððèòîðèè Ðîññèè ïîêàçàíî íà ðèñóíêå (ñì.).
Ò. Ðàíäëàíå è À. Ñààã (1992) îòíåñëè âèä ê âòîðè÷íûì íà îñíîâàíèè òîãî, ÷òî àïîòåöèè è ïèêíèäû ó íåãî íå ðàçâèâàþòñÿ, è, õîòÿ
ñîðåäèè è èçèäèè òàêæå áûëè èì íåèçâåñòíû, ïðåäïîëîæèëè, ÷òî
ðàçìíîæàåòñÿ îí âñå æå âåãåòàòèâíî — îáëîìêàìè ñëîåâèùà, êàê è
ìíîãèå òóíäðîâûå öåòðàðèîèäíûå ëèøàéíèêè. Îäíàêî â áîëåå ïîçäíåé ðàáîòå (Randlane, Saag, 2004) àâòîðû óêàçûâàþò âèä ñðåäè ïåðâè÷íûõ, ïîñêîëüêó îí îòíîñèòñÿ ê ìîðôîòèïó «C. davidiana» ñ ìåëêèìè ïñåâäîöèôåëëàìè, áåç ñîðåäèé è èçèäèé.  òî æå âðåìÿ õàðàê-
Ðèñ. Ðàñïðîñòðàíåíèå Cetrelia alaskana íà òåððèòîðèè Ðîññèè.
175
òåðíîé îñîáåííîñòüþ Cetrelia alaskana èç þæíîãî Ïðèáàéêàëüÿ ÿâëÿåòñÿ ðàçâèòèå ó ÷àñòè îáðàçöîâ ñîðåäèé, âïåðâûå îáíàðóæåííûõ ó
ýòîãî âèäà È. Í. Óðáàíàâè÷åíå è Ã. Ï. Óðáàíàâè÷þñîì (2001). Ýòîò
ôàêò âìåñòå ñ áîëåå øèðîêèì, ÷åì ñ÷èòàëîñü ðàíåå, ðàñïðîñòðàíåíèåì âèäà ãîâîðèò â ïîëüçó åãî «âòîðè÷íîñòè». Îñòàëüíûå «ïåðâè÷íûå» âèäû, îòíîñÿùèåñÿ, êàê è Cetrelia alaskana, ê ìîðôîòèïó «C. davidiana», èìåþò áîëåå óçêîå ðàñïðîñòðàíåíèå è ïðèóðî÷åíû ê þæíîé
÷àñòè àçèàòñêîãî ìàòåðèêà.
Cetrelia alaskana çàíåñåí â Êðàñíóþ êíèãó ÐÑÔÑÐ (1988) è Ïðèëîæåíèå 1 ê Ïðèêàçó ÌÏÐ Ðîññèè îò 25.10.2005 ¹ 289 «Îá óòâåðæäåíèè ïåðå÷íåé (ñïèñêîâ) îáúåêòîâ ðàñòèòåëüíîãî ìèðà, çàíåñåííûõ
â Êðàñíóþ êíèãó Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè è èñêëþ÷åííûõ èç Êðàñíîé
êíèãè Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè». Èçó÷åíèå ðàñïðîñòðàíåíèÿ âèäà â
Ðîññèè — îäíà èç çàäà÷, âûïîëíåíèå êîòîðîé íåîáõîäèìî äëÿ åãî
äåéñòâåííîé îõðàíû. Íàõîäêà äîïîëíÿåò è óòî÷íÿåò èçâåñòíîå ðàñïðîñòðàíåíèå âèäà. Íà òåððèòîðèè Ñàÿíî-Øóøåíñêîãî çàïîâåäíèêà
óãðîçû óíè÷òîæåíèÿ ìåñòîîáèòàíèé C. alaskana â íàñòîÿùåå âðåìÿ
íåò.
Ëèòåðàòóðà
 à é í ø ò å é í Å. À., Ð à â è í ñ ê à ÿ À. Ï., Ø à ï è ð î È. À. Ñïðàâî÷íîå
ïîñîáèå ïî õåìîòàêñîíîìèè ëèøàéíèêîâ. Ë., 1990. 152 ñ. — Å ñ ê è í Í. Á.,
Óð á à í à â è ÷ å í å È. Í., Ó ð á à í à â è ÷ þ ñ Ã. Ï. Ê ôëîðå ëèøàéíèêîâ Êàâêàçñêîãî áèîñôåðíîãî çàïîâåäíèêà (Êðàñíîäàðñêèé êðàé) // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 37. ÑÏá., 2004. Ñ. 207–210. — Ì à ê à ð î â à È. È. Íîâûå äëÿ ÑÑÑÐ è ×óêîòñêîãî ïîëóîñòðîâà âèäû ëèøàéíèêîâ // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 17. Ë., 1980. Ñ. 150–152. — Ì à ê à ð î â à È. È. Öåòðåëèÿ àëÿñêèíñêàÿ (Cetrelia alaskana (C. Culb. et W. Culb)
C. Culb. et W. Culb.) // Êðàñíàÿ êíèãà ÐÑÔÑÐ. Ì., 1988. Ñ. 527. — Ð à í ä ë à í å Ò. Â., Ñ à à ã À. Þ. Ðîä Cetrelia Culb. et Culb. â Ñîâåòñêîì Ñîþçå //
Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 28. ÑÏá., 1992. Ñ. 99–106. — Ó ð á à í à â è ÷ å í å È. Í., Ó ð á à í à â è ÷ þ ñ Ã. Ï. Äîïîëíåíèÿ ê ôëîðå ëèøàéíèêîâ Áàéêàëüñêîãî çàïîâåäíèêà. II // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé.
Ò. 35. ÑÏá., 2001. Ñ. 205–208. — C u l b e r s o n C. F., C u l b e r s o n W. L.
The identification of imbricaric acid and a new imbricaric acid-containing lichen
species // Bryologist. 1966. Vol. 69. P. 192–202. — C u l b e r s o n C. F.,
K r i s t i n s s o n H. A. A standardized method for the identification of lichen
product // J. Chromatogr. 1970. Vol. 46, N 2. P. 85–93. — K u r o k a w a S. (ed.)
Checklist of Japanese lichens / National Science Museum. Tokyo, 2003. 128 p. —
O b e r m a y e r W. Lichenotheca Graecensis, Fasc. 10–11 (Nos 181–220) //
176
Fritschiana. 2002. Vol. 33. P. 1–14. — P o e l t J. Das Konzept der Artenpaare
bei den Flechten // Vorträge Gesamtgeb. Bot., Deutsch. Bot. Ges., N. F. 1970.
Bd 4. S. 187–198. — P o e l t J. Die taxonomische Behandlung von Artenpaaren
bei den Flechten // Bot. Not. 1972. Vol. 125. P. 77–81. — R a n d l a n e T.,
S a a g A. Distribution patterns of some primary and secondary cetrarioid species //
Symb. Bot. Upsal. 2004. Vol. 8, N 1. P. 359–376. — T h o m s o n J. W.
American Arctic Lichens 1. The Macrolichens. New York, 1984. 504 p. —
W h i t e F. J., J a m e s P. W. A new guide to microchemical techniques for the
identification of lichen substances // Bull. Brit. Lichen Soc. 1985. N 57 (Suppl.).
54 p.
177
È. Ñ. Æäàíîâ1
Ë. Ô. Âîëîñíîâà2
I. S. Zhdanov
L. F. Volosnova
ÏÐÅÄÂÀÐÈÒÅËÜÍÛÉ ÑÏÈÑÎÊ ËÈØÀÉÍÈÊÎÂ
ÎÊÑÊÎÃÎ ÁÈÎÑÔÅÐÍÎÃÎ ÇÀÏÎÂÅÄÍÈÊÀ
(ÐßÇÀÍÑÊÀß ÎÁËÀÑÒÜ)
PRELIMINARY LIST OF LICHENS OF OKSKY BIOSPHERE
RESERVE (RYAZAN REGION)
Ðîññèéñêèé óíèâåðñèòåò äðóæáû íàðîäîâ èì. Ï. Ëóìóìáû
Êàôåäðà áîòàíèêè, ôèçèîëîãèè, ïàòîëîãèè ðàñòåíèé è àãðîáèîòåõíîëîãèè
117198, Ìîñêâà, óë. Ìèêëóõî-Ìàêëàÿ, ä. 6
[email protected]
1
2
Îêñêèé áèîñôåðíûé çàïîâåäíèê
391072, Ðÿçàíñêàÿ îáë., Ñïàññêèé ð-í, ï/î Ëàêàø, ïîñ. Áðûêèí Áîð
[email protected]
Ïðåäâàðèòåëüíûé àííîòèðîâàííûé ñïèñîê ëèøàéíèêîâ Îêñêîãî áèîñôåðíîãî çàïîâåäíèêà íàñ÷èòûâàåò 141 âèä. Äëÿ êàæäîãî âèäà óêàçûâàåòñÿ õàðàêòåð ñóáñòðàòà, îñîáåííîñòè ýêîëîãèè. Âèäû, ëåãêî ðàçëè÷èìûå â ïîëå, ñîïðîâîæäàþòñÿ óêàçàíèåì âñòðå÷àåìîñòè ïî òðåõáàëëüíîé øêàëå (÷àñòî, íå÷àñòî, ðåäêî).
Êëþ÷åâûå ñëîâà: ëèøàéíèêè, Îêñêèé áèîñôåðíûé çàïîâåäíèê, ñóáñòðàò,
ýêîëîãèÿ, âñòðå÷àåìîñòü.
The preliminary list of lichens of the Oksky Biosphere Reserve comprises 141
species. The substrate and ecology are described briefly for each species. The
frequency is indicated for the species determinable in the field.
Keywords: lichens, Oksky Biosphere Reserve, substrate, ecology, frequency.
Ïåðâûå ñâåäåíèÿ î ëèøàéíèêàõ òåððèòîðèè Ðÿçàíñêîé îáëàñòè
ñîäåðæàòñÿ â ðàáîòå À. À. Åëåíêèíà (1906, 1907, 1911) «Ôëîðà ëèøàéíèêîâ Ñðåäíåé Ðîññèè». Îíè îñíîâàíû íà ñîáñòâåííûõ ñáîðàõ
àâòîðà, ïðîèçâåäåííûõ â íà÷àëå XX â. â îêðåñòíîñòÿõ Ðÿçàíè, äëÿ
êîòîðûõ îí óêàçûâàåò 25 âèäîâ ëèøàéíèêîâ. Èç íèõ 9 âèäîâ ïðèâîäèò äëÿ Ðÿçàíñêîé îáëàñòè Í. Ñ. Ãîëóáêîâà (1966). Í. Â. Ñàìñåëü
(1961) â ðàáîòå ïî èçó÷åíèþ ðàñòèòåëüíîñòè ðÿçàíñêîé Ìåù¸ðû óïîìèíàåò 8 âèäîâ ëèøàéíèêîâ. Ñ òåõ ïîð â òå÷åíèå ìíîãèõ äåñÿòèëåòèé ñïåöèàëüíûõ ëèõåíîëîãè÷åñêèõ èññëåäîâàíèé â Ðÿçàíñêîé îáëàñòè íå ïðîâîäèëîñü, è âîçîáíîâëåíû îíè áûëè íà òåððèòîðèè Îêñêîãî áèîñôåðíîãî çàïîâåäíèêà.
Èñòîðèÿ èçó÷åíèÿ ëèõåíîôëîðû çàïîâåäíèêà íà÷àëàñü â 1986 ã.,
êîãäà åãî ïîñåòèëè ñîòðóäíèêè Ëàáîðàòîðèè ìîíèòîðèíãà ïðèðîäíîé
178
ñðåäû è êëèìàòà Ãîñêîìãèäðîìåòà ÀÍ ÑÑÑÐ. Îíè ñîáðàëè ëèøàéíèêè ñî ñòâîëîâ äåðåâüåâ è ñîñòàâèëè ñïèñîê èç 17 âèäîâ ýïèôèòíûõ ëèøàéíèêîâ. Â 1997 è 1998 ãã. ñòóäåíòû êàôåäðû ìèêîëîãèè
è àëüãîëîãèè Ìîñêîâñêîãî ãîñóäàðñòâåííîãî óíèâåðñèòåòà èì.
Ì. Â. Ëîìîíîñîâà Â. Ñ. Áàðñóêîâ è Í. Â. Ïåëåïåö ñîáèðàëè ëèøàéíèêè â âîñòî÷íîé, ïðèîêñêîé ÷àñòè Öåíòðàëüíîãî ëåñíè÷åñòâà. Ðåçóëüòàòîì èõ ðàáîòû ñòàë ðÿä ïóáëèêàöèé (Òîëïûøåâà è äð., 1998;
Ïåëåïåö, Òîëïûøåâà, 2004à, á) è ïåðåäàííûé â çàïîâåäíèê ðóêîïèñíûé îò÷åò, â êîòîðîì áûëî óêàçàíî 64 âèäà è 2 ðàçíîâèäíîñòè ëèøàéíèêîâ.  ãåðáàðèé çàïîâåäíèêà áûëî ïåðåäàíî îêîëî 70 îáðàçöîâ. Ñ 1998 ïî 2006 ã. ñáîðû ëèøàéíèêîâ ïðîâîäèëà Ë. Ô. Âîëîñíîâà. Ñîáðàííûå åþ îáðàçöû (380 ïàêåòîâ) áûëè ïåðåäàíû äëÿ îïðåäåëåíèÿ Ë. Ã. Áÿçðîâó è À. Â. Ï÷¸ëêèíó, êîòîðûå âûÿâèëè 87 è 73
âèäà ñîîòâåòñòâåííî.
È. Ñ. Æäàíîâ ïðîâîäèë ñáîðû â 2007 ãîäó íà íåêîòîðûõ ó÷àñòêàõ
çàïîâåäíèêà, ãëàâíûì îáðàçîì â îêðåñòíîñòÿõ ïîñ. Áðûêèí Áîð. Èì
òàêæå îáðàáîòàíà çíà÷èòåëüíàÿ ÷àñòü ðàíåå íå îïðåäåëåííûõ ñáîðîâ
Ë. Ô. Âîëîñíîâîé, èñïðàâëåíû íåêîòîðûå îøèáî÷íûå îïðåäåëåíèÿ.
Îêñêèé áèîñôåðíûé çàïîâåäíèê ðàñïîëîæåí â öåíòðå åâðîïåéñêîé ÷àñòè Ðîññèè (Ðÿçàíñêàÿ îáëàñòü), â íèæíåì òå÷åíèè ð. Ïðû ïðè
âïàäåíèè åå â ð. Îêó (54°40′–55°00′ ñ. ø. è 40°35′–41°01′ â. ä.). Ïëîùàäü çàïîâåäíèêà ñîñòàâëÿåò 557 êâ. êì; ïëîùàäü îõðàííîé çîíû —
214 êâ. êì.
Òåððèòîðèÿ çàïîâåäíèêà íàõîäèòñÿ â þãî-âîñòî÷íîé ÷àñòè Ìåù¸ðñêîé íèçìåííîñòè, ñôîðìèðîâàâøåéñÿ â ïðåäåëàõ Ðÿçàíñêî-Êîñòðîìñêîãî òåêòîíè÷åñêîãî ïðîãèáà è ïðåäñòàâëÿþùåé ñîáîé ïëîñêóþ,
ñèëüíî çàáîëî÷åííóþ ðàâíèíó (80–160 ì íàä óð. ì.). Äëÿ çàïîâåäíèêà
õàðàêòåðíî ïðåîáëàäàíèå äîëèííî-çàíäðîâîãî, çàíäðîâîãî è àëëþâèàëüíîãî ëàíäøàôòîâ.
Ãèäðîñåòü çàïîâåäíèêà îáðàçîâàíà âûøåíàçâàííûìè ðåêàìè, à
òàêæå íåáîëüøèìè ëåñíûìè ðå÷êàìè è ðó÷üÿìè, èìåþùèìè íèçêèå
òîðôÿíèñòûå áåðåãà. Ïðèìå÷àòåëüíî çíà÷èòåëüíîå êîëè÷åñòâî ïîéìåííûõ îçåð è çàâîäåé. Ïðè âåñåííåì ïîëîâîäüå óðîâåíü Îêè ïîäíèìàåòñÿ íà 5–8 ì, Ïðû — íà 2.5–5 ì, è ÷àñòü ëåñíîé òåððèòîðèè
çàëèâàåòñÿ.
Êëèìàò òåððèòîðèè çàïîâåäíèêà óìåðåííî-êîíòèíåíòàëüíûé.
Ñðåäíåãîäîâàÿ òåìïåðàòóðà âîçäóõà +4.3 °Ñ. Ñàìûé òåïëûé ìåñÿö —
èþëü (+19.8 °Ñ), ñàìûé õîëîäíûé — ôåâðàëü (–11.6 °Ñ). Ñðåäíåãîäîâîå êîëè÷åñòâî îñàäêî⠗ 614 ìì.
179
Ïðåîáëàäàþò ïîäçîëèñòûå ïî÷âû, ÿâëÿþùèåñÿ çîíàëüíûìè, îäíàêî øèðîêî ðàñïðîñòðàíåíû òàêæå àëëþâèàëüíûå è áîëîòíûå ïî÷âû.
Ïî÷âåííûé ïîêðîâ ñôîðìèðîâàëñÿ íà ÷åòâåðòè÷íûõ íàíîñàõ ëåäíèêîâîãî ïðîèñõîæäåíèÿ, ïîêðûâàþùèõ âåðõíåþðñêèå ãëèíû è ïåñêè;
íèæå ðàñïîëàãàþòñÿ êîðåííûå ïîðîäû: èçâåñòíÿêè, äîëîìèòû, ìåðãåëè è ïåñòðîöâåòíûå ãëèíû. Âûõîäû íà ïîâåðõíîñòü êîðåííûõ ïîðîä îòñóòñòâóþò.
Ïî ôèçèêî-ãåîãðàôè÷åñêîìó ðàéîíèðîâàíèþ çàïîâåäíèê ðàñïîëîæåí â ïîäòàåæíîé çîíå ñìåøàííûõ õâîéíî-øèðîêîëèñòâåííûõ ëåñîâ
è èìååò îêîëî 90% ëåñîïîêðûòîé ïëîùàäè. Îäíàêî ïðåîáëàäàþò àçîíàëüíûå òèïû ëåñà. Ýòî ñîñíîâûå è ñîñíîâî-áåðåçîâûå ëåñà, îáðàçîâàííûå ñîñíîé îáûêíîâåííîé (Pinus sylvestris) è áåðåçîé áåëîé
(Betula alba), èìåþùèå ñðåäíèé âîçðàñò 70 ëåò è ïðåäñòàâëåííûå
ãëàâíûì îáðàçîì çåëåíîìîøíûìè, îðëÿêîâî-âåéíèêîâûìè è ìîëèíèåâî-÷åðíè÷íûìè àññîöèàöèÿìè. Åëüíèêè (èç Picea abies) ôðàãìåíòàðíû è íåâåëèêè ïî ïëîùàäè.  ïîéìàõ ðåê ðàñïðîñòðàíåíû ñûðûå
ïîéìåííûå äóáðàâû (èç Quercus robur) ñ ïðèìåñüþ îñèíû (Populus
tremula) è ëèïû (Tilia cordata), à òàêæå ÷åðíîîëüøàíèêè (èç Alnus
glutinosa) ñî çíà÷èòåëüíûì ó÷àñòèåì áåðåçû áåëîé.  ïîéìàõ ðåê
ãîñïîäñòâóþò èâíÿêè. Èç áîëîò ïðåîáëàäàþò ïî ïëîùàäè ïåðåõîäíûå, ñ ó÷àñòèåì ñôàãíîâûõ ìõîâ, òðîñòíèêà (Phragmites australis) è
âåéíèêà (Calamagrostis canescens). Ó÷àñòêè âåðõîâûõ áîëîò íåçíà÷èòåëüíû è ñâÿçàíû ñ íåáîëüøèìè áåññòî÷íûìè êîòëîâèíàìè. Íèçèííûå áîëîòà, îáðàçîâàííûå ïóòåì çàðàñòàíèÿ ïîéìåííûõ îçåð, òàêæå
çàíèìàþò îãðàíè÷åííóþ ïëîùàäü.
Ïðåäâàðèòåëüíûé àííîòèðîâàííûé ñïèñîê ëèøàéíèêîâ Îêñêîãî
áèîñôåðíîãî çàïîâåäíèêà íàñ÷èòûâàåò 141 âèä. Âèäû â ñïèñêå ðàñïîëîæåíû â àëôàâèòíîì ïîðÿäêå. Èõ íàçâàíèÿ ïðèâîäÿòñÿ â ñîîòâåòñòâèè ñ ñîâðåìåííîé íîìåíêëàòóðîé (Santesson et al., 2004). Óêàçûâàåòñÿ õàðàêòåð ñóáñòðàòà, íà êîòîðîì âèä áûë íàéäåí, à â ðÿäå ñëó÷àå⠗ îñîáåííîñòè ýêîëîãèè. Âèäû, ëåãêî ðàçëè÷èìûå â ïîëå, ñîïðîâîæäàþòñÿ óêàçàíèåì ÷àñòîòû âñòðå÷àåìîñòè ïî òðåõáàëëüíîé
øêàëå (÷àñòî, íå÷àñòî, ðåäêî). Äëÿ âèäîâ, èçâåñòíûõ â çàïîâåäíèêå
ëèøü ïî åäèíñòâåííûì íàõîäêàì, óêàçûâàåòñÿ òî÷íîå ìåñòîíàõîæäåíèå, ãåîãðàôè÷åñêèå êîîðäèíàòû, îñîáåííîñòè ìåñòîîáèòàíèÿ, äàòà
ñáîðîâ è èíèöèàëû êîëëåêòîðà (È. Æ. — È. Ñ. Æäàíîâ; Ë. Â. —
Ë. Ô. Âîëîñíîâà). ×åòûðå âèäà ÿâëÿþòñÿ íîâûìè äëÿ öåíòðàëüíîé
Ðîññèè (â ïðåäåëàõ Öåíòðàëüíîãî ôåäåðàëüíîãî îêðóãà), îíè ïîìå÷åíû çâåçäî÷êîé (*).
180
Absconditella lignicola Vìzda et Pisút. Íà äðåâåñèíå ñîñíû. Â 5.5 êì ê
ñåâ.-çàï. îò ñåâ. îêîíå÷íîñòè ä. Îðåõîâî, ïðàâîå ïîáåðåæüå ð. Ïðû, 54°42′20″
ñ. ø., 40°43′00″ â. ä., ñîñíÿê âåéíèêîâûé, 30.04.2007 (È. Æ.).
Amandinea punctata (Hoffm.) Coppins et Scheid. Íà êîðå äåðåâüåâ ëèñòâåííûõ ïîðîä è äðåâåñèíå.
Anaptychia ciliaris (L.) Körb. Íà êîðå îñèíû. Íå÷àñòî.
*Arthonia apatetica (A. Massal.) Th. Fr. Íà êîðå îñèíû. Îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, ïðàâûé áåðåã ð. Ïðû, 54°43′00″ ñ. ø., 40°51′40″ â. ä., ïîéìåííûé
áåðåçíÿê ñ ïðèìåñüþ îñèíû, 29.04.2007 (È. Æ.).
A. patellulata Nyl. Íà êîðå îñèíû. Îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, ïðàâûé áåðåã
ð. Ïðû, 54°43′00″ ñ. ø., 40°51′40″ â. ä., ïîéìåííûé áåðåçíÿê ñ ïðèìåñüþ îñèíû, 29.04.2007 (È. Æ.).
A. radiata (Pers.) Ach. Íà êîðå ðÿáèíû â îñíîâàíèè ñòâîëà. Îêð. ïîñ.
Áðûêèí Áîð, 54°42′ ñ. ø., 40°52′ â. ä., îñèííèê ñ ïðèìåñüþ ñîñíû, 16.04.2004
(Ë. Â.).
Aspicilia moenium (Vain.) G. Thor et Timdal. Íà êàìåíèñòîì ñóáñòðàòå (áåòîííûå ñîîðóæåíèÿ, ñòàðàÿ êàìåííàÿ êëàäêà). ×àñòî.
Bacidia aff. igniarii (Nyl.) Oxner. Íà êîðå îñèíû. Îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð,
ëåâîå ïîáåðåæüå ð. Ïðû, áëèç êîðäîíà Áåäíàÿ Ãîðà, 54°43′30″ ñ. ø., 40°52′20″
â. ä., ñìåøàííûé ïîéìåííûé ëåñ, 29.04.2007 (È. Æ.).
B. rubella (Hoffm.) A. Massal. Íà ìõàõ íà êîðå ëèïû. Ïîñ. Áðûêèí Áîð,
54°42′40″ ñ. ø., 40°51′10″ â. ä., øèðîêîëèñòâåííûé ëåñ íà ñêëîíå íàäïîéìåííîé òåððàñû, 04.05.2007 (È. Æ.).
B. subincompta (Nyl.) Arnold. Íà ìõàõ íà êîðå ëèïû. Ïîñ. Áðûêèí Áîð,
54°42′40″ ñ. ø., 40°51′10″ â. ä., øèðîêîëèñòâåííûé ëåñ íà ñêëîíå íàäïîéìåííîé òåððàñû, 04.05.2007 (È. Æ.).
Bacidina egenula (Nyl.) Vìzda. Íà êàìåíèñòîì ñóáñòðàòå. Ïîñ. Áðûêèí
Áîð, 54°42′30″ ñ. ø., 40°51′40″ â. ä., ñòàðàÿ êàìåííàÿ êëàäêà (ôóíäàìåíò áûâøåãî ñòåêëîçàâîäà) ñðåäè ñîñíîâîãî ëåñà, 02.05.2007 (È. Æ.).
Bryoria fuscescens (Gyeln.) Brodo et D. Hawskw. Íà îáðàáîòàííîé äðåâåñèíå. Â 1.5 êì ê çàï.-þãî-çàï. îò ïîñ. Áðûêèí Áîð, 54°42′20″ ñ. ø., 40°49′50″
â. ä., äåðåâÿííàÿ èçãîðîäü çóáðîïèòîìíèêà â ñîñíîâîì ëåñó, 04.05.2007
(È. Æ.).
Buellia schaereri De Not. Íà êîðå ñîñíû. Îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, ëåâîå
ïîáåðåæüå ð. Ïðû, áëèç êîðäîíà Áåäíàÿ Ãîðà, 54°43′30″ ñ. ø., 40°52′20″ â. ä.,
ñìåøàííûé ïîéìåííûé ëåñ, 29.04.2007 (È. Æ.).
Caloplaca cerina (Ehrh. ex Hedw.) Th. Fr. Íà êîðå îñèíû. ×àñòî.
C. decipiens (Arnold) Blomb. et Forssell. Íà áåòîííûõ ñîîðóæåíèÿõ è øèôåðå. Ðåäêî.
C. holocarpa (Hoffm. ex Ach.) A. E. Wade. Íà êîðå äåðåâüåâ ëèñòâåííûõ
ïîðîä è áåòîííûõ ñîîðóæåíèÿõ. ×àñòî.
Candelariella aurella (Hoffm.) Zahlbr. Íà áåòîííûõ ñîîðóæåíèÿõ. ×àñòî.
C. vitellina (Hoffm.) Müll. Arg. Íà êîðå îñèíû.
181
C. xanthostigma (Ach.) Lettau. Íà êîðå äåðåâüåâ ëèñòâåííûõ ïîðîä.
Cetraria islandica (L.) Ach. Íà ïî÷âå â ñóõèõ ëåñàõ. ×àñòî.
C. sepincola (Ehrh.) Ach. Íà ñóõîé âåòâè áåðåçû è îáðàáîòàííîé äðåâåñèíå. Íå÷àñòî.
Chaenotheca brunneola (Ach.) Müll. Arg. Íà ãíèëîé äðåâåñèíå îëüõè. Â
4 êì ê ñåâ. îò ñåâ. îêîíå÷íîñòè ä. Îðåõîâî, ïðàâîå ïîáåðåæüå ð. Ïðû, 54°42′20″
ñ. ø., 40°46′20″ â. ä., ïîéìåííûé ÷åðíîîëüøàíèê, 28.04.2007 (È. Æ.).
C. chrysocephala (Turner ex Ach.) Th. Fr. Íà êîðå åëè. Â 3 êì ê ñåâ.-çàï.
îò ä. Èâàíêîâî, Êîìñîìîëüñêîå ëåñíè÷åñòâî, 14 êâàðòàë, 54°58′50″ ñ. ø.,
40°37′10″ â. ä., åëüíèê-çåëåíîìîøíèê, 04.05.2000 (Ë. Â.).
C. ferruginea (Turner ex Sm.) Mig. Íà êîðå äåðåâüåâ õâîéíûõ ïîðîä è
äðåâåñèíå. Íå÷àñòî.
C. furfuracea (L.) Tibell. Íà ñóõîé êîðå îëüõè. Öåíòðàëüíîå ëåñíè÷åñòâî,
áåðåã îç. Ñâÿòîå-Ëóáÿíèöêîå, 54°46′40″ ñ. ø., 40°52′40″ â. ä., åëüíèê ñ áåðåçîé, íà ãóìóñå íà êîðíÿõ ïîâàëåííîãî äåðåâà, 02.10.1999 (Ë. Â.).
C. stemonea (Ach.) Müll. Arg. Íà êîðå áåðåçû â îñíîâàíèè ñòâîëà. Â 1 êì
ê þãî-çàï. îò ïîñ. Áðûêèí Áîð, 54°42′10″ ñ. ø., 40°50′30″ â. ä., ñîñíÿê ñ áåðåçîé, 10.11.2003 (Ë. Â.).
C. trichialis (Ach.) Th. Fr. Íà êîðå åëè. Áëèç ïåðåñå÷åíèÿ äîðîãè Áðûêèí
Áîð — Ëóáÿíèêè ñ êàíàâîé Ëàìøèíñêîé, 54°46′30″ ñ. ø., 40°53′40″ â. ä., åëüíèê ñ ïðèìåñüþ îñèíû êóñòàðíè÷êîâûé, 01.05.2007 (È. Æ.).
C. cf. xyloxena Nádv. Íà äðåâåñèíå ñîñíû ñ íèæíåé ñòîðîíû íàêëîííîãî ñòâîëà.  5.5 êì ê ñåâ.-çàï. îò ñåâ. îêîíå÷íîñòè ä. Îðåõîâî, ïðàâîå ïîáåðåæüå ð. Ïðû, 54°42′20″ ñ. ø., 40°43′00″ â. ä., ñîñíÿê âåéíèêîâûé, 30.04.2007
(È. Æ.). Îïð. À. Í. Òèòîâ.
Chaenothecopsis nigra Tibell. Íà êîðå îëüõè.  4 êì ê ñåâ. îò ñåâ. îêîíå÷íîñòè ä. Îðåõîâî, ïðàâîå ïîáåðåæüå ð. Ïðû, 54°42′20″ ñ. ø., 40°46′20″
â. ä., ïîéìåííûé ÷åðíîîëüøàíèê, 28.04.2007 (È. Æ.). Îïð. À. Í. Òèòîâ.
Cladonia arbuscula (Wallr.) Flot. s. l. Íà ïî÷âå è ãíèëîé äðåâåñèíå. ×àñòî.
C. botrytes (K. G. Hagen) Willd. Íà äðåâåñèíå, ðåæå íà êîðå ñîñíû. ×àñòî.
C. cenotea (Ach.) Schaer. Íà äðåâåñèíå, îñîáåííî ãíèëîé. ×àñòî.
C. chlorophaea (Flörke ex Sommerf.) Spreng. Íà çàìøåëîì îñíîâàíèè
ñòâîëà áåðåçû. Îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, 54°42′ ñ. ø., 40°52′ â. ä., îïóøêà áåðåçî-îëüøàíèêà, 22.07.1998 (Ë. Â.).
C. coccifera (L.) Willd. s. l. Íà ïî÷âå. Íå÷àñòî.
C. coniocraea (Flörke) Spreng. Íà ãîëîé è çàìøåëîé êîðå äåðåâüåâ. ×àñòî.
C. cornuta (L.) Hoffm. Íà ïî÷âå. Íå÷àñòî.
C. crispata (Ach.) Flot. Íà ïî÷âå. Íå÷àñòî.
C. deformis (L.) Hoffm. Íà ïî÷âå.
C. digitata (L.) Hoffm. Íà çàìøåëîé êîðå äåðåâüåâ è âàëåæå.
C. fimbriata (L.) Fr. Íà êîðå äåðåâüåâ â îñíîâàíèè ñòâîëîâ, ðåæå íà ïî÷âå. ×àñòî.
C. furcata (Huds.) Schrad. Íà ïî÷âå â ñóõèõ ëåñàõ. ×àñòî.
182
C. gracilis (L.) Willd. Íà ïî÷âå. ×àñòî.
C. incrassata Flörke. Îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, ïîéìåííûé ÷åðíîîëüøàíèê.
Íà íàêëîíåííîì ñòâîëå îëüõè, 19.11.2002 (Ë. Â.).
C. macilenta Hoffm. Íà êîðå äåðåâüåâ â îñíîâàíèÿõ ñòâîëîâ è äðåâåñèíå. ×àñòî.
C. phyllophora Hoffm. Íà ïî÷âå â ñóõèõ ëåñàõ.
C. pleurota (Flörke) Schaer. Íà ïî÷âå.  4 êì ê þãî-çàï. îò ä. Êóëòóêè,
Êîìñîìîëüñêîå ëåñíè÷åñòâî, 39 êâàðòàë, 54°56′00″ ñ. ø., 40°34′00″ â. ä., ñîñíÿê íà äþíàõ, 05.05.2000 (Ë. Â.).
C. pyxidata (L.) Hoffm. Íà ïî÷âå.
C. ramulosa (With.) J. R. Laundon.  1 êì ê çàï. îò ïîñ. Áðûêèí Áîð, Ëàêàøèíñêîå ëåñíè÷åñòâî, 26 êâàðòàë, 54°42′20″ ñ. ø., 40°50′40″ â. ä., ñîñíÿê
ñ ïðèìåñüþ áåðåçû è äóáà, íà êîðå áåðåçû â îñíîâàíèè ñòâîëà, 04.11.1999
(Ë. Â.).
C. rangiferina (L.) F. H. Wigg. Íà ïî÷âå â ñóõèõ ëåñàõ. ×àñòî.
C. subulata (L.) Weber ex F. H. Wigg. Íà ïî÷âå â ñóõèõ ëåñàõ.
C. turgida Hoffm. Íà ïî÷âå â ñóõèõ ëåñàõ.
C. uncialis (L.) Weber ex F. H. Wigg. Íà ïî÷âå â ñóõèõ ëåñàõ. ×àñòî.
C. verticillata (Hoffm.) Schaer. Íà ïî÷âå â ñóõèõ ëåñàõ. Íå÷àñòî.
Evernia mesomorpha Nyl. Íà êîðå äåðåâüåâ ðàçëè÷íûõ ïîðîä, îñîáåííî
ñîñíû, è íà äðåâåñèíå. ×àñòî.
E. prunastri (L.) Ach. Íà êîðå äåðåâüåâ ëèñòâåííûõ ïîðîä, ðåæå íà äðåâåñèíå. ×àñòî.
Graphis scripta (L.) Ach. Íà êîðå äåðåâüåâ ëèñòâåííûõ ïîðîä.
*Hypocenomyce caradocensis (Leight. ex Nyl.) P. James et Gotth. Schneid.
Íà îáðàáîòàííîé äðåâåñèíå äóáà. Â 3.5 êì ê þãî-çàï. îò óñòüÿ ð. Ïðû, êîðäîí Ëèïîâàÿ Ãîðà, 54°43′50″ ñ. ø., 40°57′40″ â. ä., îñòàòêè äåðåâÿííûõ ñòðîåíèé íà îòêðûòîì ìåñòå, 05.05.2007 (È. Æ.).
H. scalaris (Ach.) M. Choisy. Íà êîðå äåðåâüåâ ðàçëè÷íûõ ïîðîä è äðåâåñèíå. ×àñòî.
Hypogymnia physodes (L.) Nyl. Íà êîðå äåðåâüåâ ðàçëè÷íûõ ïîðîä è äðåâåñèíå. ×àñòî.
H. tubulosa (Schaer.) Hav. Íà äðåâåñèíå. Íå÷àñòî.
Imshaugia aleurites (Ach.) S. L. F. Meyer. Íà îáðàáîòàííîé äðåâåñèíå èçãîðîäè. Ðåäêî.
Lecania cyrtella (Ach.) Th. Fr. Íà êîðå îñèíû. Â 1.5 êì ê ñåâ.-ñåâ.-âîñò.
îò ñåâ. îêîíå÷íîñòè ä. Îðåõîâî, 54°41′00″ ñ. ø., 40°47′10″ â. ä., ìîëîäîé
âëàæíûé îñèííèê, 30.04.2007 (È. Æ.).
L. naegelii (Hepp) Diederich et van der Boom. Íà êîðå îñèíû. Îêð. ïîñ.
Áðûêèí Áîð, ïðàâûé áåðåã ð. Ïðû, 54°43′00″ ñ. ø., 40°51′40″ â. ä., ïîéìåííûé áåðåçíÿê ñ ïðèìåñüþ îñèíû, 29.04.2007 (È. Æ.).
Lecanora albella (Pers.) Ach. Íà êîðå îñèíû. Îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð,
54°42′ ñ. ø., 40°52′ â. ä., îñèííèê ñ ïðèìåñüþ ñîñíû, 09.09.2002 (Ë. Â.).
183
L. allophana Nyl. Íà êîðå îñèíû. ×àñòî.
L. chlarotera Nyl. Íà êîðå êëåíà â îñíîâàíèè ñòâîëà. Â 1 êì ê çàï. îò ïîñ.
Áðûêèí Áîð, Ëàêàøèíñêîå ëåñíè÷åñòâî, 26 êâàðòàë, 54°42′20″ ñ. ø.,
40°50′40″ â. ä., ñîñíÿê ñ ïðèìåñüþ äóáà, 30.10.2002 (Ë. Â.).
L. conizaeoides Nyl. ex Cromb. Íà êîðå ñîñíû. Ïîñ. Áðûêèí Áîð,
54°42′30″ ñ. ø., 40°51′30″ â. ä., 20.09.2002 (Ë. Â.).
L. dispersa (Pers.) Sommerf. Íà ñòàðîì êèðïè÷íîì ôóíäàìåíòå. Ïîñ. Áðûêèí Áîð, 54°42′30″ ñ. ø., 40°51′30″ â. ä., ñîñíÿê, 20.08.2003 (Ë. Â.).
L. impudens Degel. Íà êîðå ðÿáèíû. Îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, 54°42′ ñ. ø.,
40°52′ â. ä., 25.09.2002 (Ë. Â.).
L. intumescens (Rebent.) Rabenh. Íà êîðå îñèíû. Îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð,
54°42′ ñ. ø., 40°52′ â. ä., îñèííèê, 09.09.2002 (Ë. Â.).
L. populicola (DC.) Duby. Íà êîðå îñèíû.
L. pulicaris (Pers.) Ach. Íà êîðå äåðåâüåâ ðàçëè÷íûõ ïîðîä. ×àñòî.
*L. subintricata (Nyl.) Th. Fr. Íà äðåâåñèíå ñîñíû íà íèæíåé ñòîðîíå
íàêëîííîãî ñòâîëà.  5.5 êì ê ñåâ.-çàï. îò ñåâ. îêîíå÷íîñòè ä. Îðåõîâî, ïðàâîå ïîáåðåæüå ð. Ïðû, 54°42′20″ ñ. ø., 40°43′00″ â. ä., ñîñíÿê âåéíèêîâûé,
30.04.2007 (È. Æ.).
L. summicta (Ach.) Ach. Íà êîðå äåðåâüåâ ëèñòâåííûõ ïîðîä, ðåæå íà
äðåâåñèíå. ×àñòî.
Lecidella elaeochroma (Ach.) M. Choisy. Íà êîðå äåðåâüåâ ðàçëè÷íûõ ïîðîä.
L. euphorea (Flörke) Hertel. Íà êîðå îñèíû.
Lepraria incana (L.) Ach. Íà êîðå äåðåâüåâ ðàçëè÷íûõ ïîðîä, ÷àùå â îñíîâàíèÿõ ñòâîëîâ. ×àñòî.
Leptogium cyanescens (Rabh.) Korb. Íà ïíÿõ, êîðíåâûõ ëàïàõ, îñíîâàíèÿõ
ñòâîëîâ îñèíû, äóáà â ñûðûõ ïîéìåííûõ äóáðàâàõ. Ðåäêî.
L. saturninum (Dicks.) Nyl. Íà êàìåíèñòîì ñóáñòðàòå (ñòàðîì ôóíäàìåíòå
ñòåêëîçàâîäà). Ïîñ. Áðûêèí Áîð, 54°42′30″ ñ. ø., 40°51′30″ â. ä., 17.08.1998
(Ë. Â.).
Loxospora elatina (Ach.) A. Massal. Íà êîðå ðÿáèíû. Â 1 êì ê çàï. îò ïîñ.
Áðûêèí Áîð, Ëàêàøèíñêîå ëåñíè÷åñòâî, 26 êâàðòàë, 54°42′20″ ñ. ø.,
40°50′40″ â. ä., ñîñíÿê ñ ïðèìåñüþ ðÿáèíû, 22.05.2003 (Ë. Â.).
Melanelia exasperatula (Nyl.) Essl. Íà êîðå áåðåçû ó îñíîâàíèÿ ñòâîëà.
Îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, 54°42′ ñ. ø., 40°52′ â. ä., ñîñíÿê ñ ïðèìåñüþ áåðåçû,
16.09.2002 (Ë. Â.).
M. fuliginosa (Fr. ex Duby) Essl. Íà êîðå äåðåâüåâ ëèñòâåííûõ ïîðîä. Íå÷àñòî.
M. olivacea (L.) Essl. Íà êîðå äåðåâüåâ ðàçëè÷íûõ ïîðîä. ×àñòî.
M. subargentifera (Nyl.) Essl. Íà êîðå äåðåâüåâ ëèñòâåííûõ ïîðîä.
Micarea denigrata (Fr.) Hedl. Íà äðåâåñèíå è ðàñòèòåëüíûõ îñòàòêàõ.
M. misella (Nyl.) Hedl. Íà äðåâåñèíå äóáà (ñóõîñòîé). Îêð. ïîñ. Áðûêèí
Áîð, ëåâûé áåðåã ð. Ïðû âáëèçè ìîñòà, 54°43′20″ ñ. ø., 40°52′30″ â. ä., ðåäêîñòîéíàÿ ïîéìåííàÿ äóáðàâà, 29.04.2007 (È. Æ.).
184
M. prasina Fr. Íà êîðå îëüõè.  4 êì ê ñåâ. îò ñåâ. îêîíå÷íîñòè ä. Îðåõîâî, ïðàâîå ïîáåðåæüå ð. Ïðû, 54°42′20″ ñ. ø., 40°46′20″ â. ä., ïîéìåííûé
÷åðíîîëüøàíèê, 28.04.2007 (È. Æ.).
Mycobilimbia tetramera (De Not.) Vitik. et al. Íà êîðå îñèíû.
Mycocalicium subtile (Pers.) Szatala. Íà äðåâåñèíå.
Myxobilimbia sabuletorum (Schreb.) Hafellner. Íà íàñêàëüíûõ ìõàõ. Ïîñ.
Áðûêèí Áîð, 54°42′30″ ñ. ø., 40°51′40″ â. ä., ñòàðàÿ êàìåííàÿ êëàäêà (ôóíäàìåíò áûâøåãî ñòåêëîçàâîäà) ñðåäè ñîñíîâîãî ëåñà, 02.05.2007 (È. Æ.).
Opegrapha rufescens Pers. Íà êîðå îñèíû. Â 2 êì ê þãî-çàï. îò ïîñ. Áðûêèí Áîð, 54°41′40″ ñ. ø., 40°49′30″ â. ä., îñèííèê, 20.09.2002 (Ë. Â.).
Parmelia sulcata Taylor. Íà êîðå äåðåâüåâ ðàçëè÷íûõ ïîðîä, äðåâåñèíå,
øèôåðå. ×àñòî.
Parmelina tiliacea (Hoffm.) Hale. Íà êîðå ëèïû, îñèíû, òîïîëÿ, ñóõîé êîðå
äóáà (âàëåæ). Ðåäêî.
Parmeliopsis ambigua (Wulfen) Nyl. Íà êîðå ñîñíû è áåðåçû è äðåâåñèíå. ×àñòî.
P. hyperopta (Ach.) Arnold. Íà êîðå áåðåçû è äðåâåñèíå. Íå÷àñòî.
Peltigera canina (L.) Willd. Íà êîðå îñèíû (â îñíîâàíèè ñòâîëà è íà âàëåæå), íà ïî÷âå. Íå÷àñòî.
P. didactyla (With.) J. R. Laundon. Íà ïî÷âå, êîìëÿõ äåðåâüåâ, ñòàðîì âàëåæå. Íå÷àñòî.
P. lepidophora (Nyl. ex Vain.) Bitter. Íà ïî÷âå. Ïîñ. Áðûêèí Áîð, 54°42′30″
ñ. ø., 40°51′30″ â. ä., ìîëîäîé áåðåçîâî-ñîñíîâûé ëåñ, 07.08.1998 (Ë. Â.).
P. malacea (Ach.) Funck. Íà íàðóøåííîé ïî÷âå. Îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð,
54°42′40″ ñ. ø., 40°51′50″ â. ä., ñóõîé ñîñíÿê-áåëîìîøíèê íà äþíàõ,
27.04.2007 (È. Æ.).
P. aff. polydactylon (Neck.) Hoffm. Íà çàìøåëîì âàëåæå è äóáîâîì ïíå.
Îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, 54°42′ ñ. ø., 40°52′ â. ä., ñîñíÿê ñ ïðèìåñüþ äóáà,
18.11.2002 (Ë. Â.).
P. praetextata (Flörke ex Sommerf.) Zopf. Íà êîðå ñòàðîé îñèíû â îñíîâàíèè ñòâîëà.  5 êì ê âîñò. îò ñò. Êóðøà, Êóðøèíñêîå ëåñíè÷åñòâî, 11 êâàðòàë, 54°59′10″ ñ. ø., 40°34′40″ â. ä., ñûðîâàòûé îñèííèê, 27.07.2000 (Ë. Â.).
P. rufescens (Weiss) Humb. Íà ïî÷âå. Ðåäêî.
Peridiothelia fuliguncta (Norman) D. Hawksw. Íà ñóõîé êîðå äóáà (âàëåæ).
Ïîñ. Áðûêèí Áîð, 54°42′40″ ñ. ø., 40°51′10″ â. ä., øèðîêîëèñòâåííûé ëåñ íà
ñêëîíå íàäïîéìåííîé òåððàñû, 04.05.2007 (È. Æ.).
Pertusaria albescens (Huds.) M. Choisy et Werner. Íà êîðå äåðåâüåâ ëèñòâåííûõ ïîðîä.
Pertusaria amara (Ach.) Nyl. Íà êîðå áåðåçû.
P. coccodes (Ach.) Nyl. Íà êîðå äåðåâüåâ ðàçëè÷íûõ ïîðîä.
Phaeophyscia ciliata (Hoffm.) Moberg. Íà êîðå îñèíû. Ðåäêî.
P. nigricans (Flörke) Moberg. Íà êîðå äåðåâüåâ ëèñòâåííûõ ïîðîä è áåòîíå. ×àñòî.
185
P. orbicularis (Neck.) Moberg. Íà êîðå äåðåâüåâ ëèñòâåííûõ ïîðîä è áåòîíå. ×àñòî.
Phlyctis argena (Spreng.) Flot. Íà êîðå äåðåâüåâ ëèñòâåííûõ ïîðîä.
×àñòî.
Physcia adscendens H. Olivier. Íà êîðå äåðåâüåâ ëèñòâåííûõ ïîðîä è ñòàðîé êàìåííîé êëàäêå. ×àñòî.
P. aipolia (Ehrh. ex Humb.) Fürnr. Íà êîðå îñèíû.
P. dubia (Hoffm.) Lettau. Íà êîðå ñîñíû è äóáà â îñíîâàíèÿõ ñòâîëîâ è
ñòàðîì ðóáåðîèäå.
P. stellaris (L.) Nyl. Íà êîðå îñèíû è èâû êîçüåé.
P. tenella (Scop.) DC. Íà êîðå äåðåâüåâ ëèñòâåííûõ ïîðîä.
Physconia distorta (With.) J. R. Laundon. Íà êîðå îñèíû è êëåíà. ×àñòî.
P. enteroxantha (Nyl.) Poelt. Íà êîðå îñèíû. Îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, 54°42′
ñ. ø., 40°52′ â. ä., îñèííèê, 16.09.2002 (Ë. Â.).
P. perisidiosa (Erichsen) Moberg. Íà êîðå äóáà. Îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð,
âûñîêèé ëåñèñòûé áåðåã ð. Ïðû, 54°42′40″ ñ. ø., 40°51′10″ â. ä., 18.11.2002
(Ë. Â.).
Placynthiella dasaea (Stirt.) Tønsberg. Íà îáãîðåâøåé äðåâåñèíå ñîñíû.
Áåðåã îç. Ñâÿòîå-Ëóáÿíèöêîå, 54°46′40″ ñ. ø., 40°52′40″ â. ä., 01.09.2005
(Ë. Â.).
P. icmalea (Ach.) Coppins et P. James. Íà äðåâåñèíå. ×àñòî.
P. oligotropha (J. R. Laundon) Coppins et P. James. Íà íàðóøåííîé ïî÷âå.
P. uliginosa (Schrad.) Coppins et P. James. Íà ïåñ÷àíîé ïî÷âå. Áëèç ñåâ.
îêîíå÷íîñòè ä. Îðåõîâî, 54°40′30″ ñ. ø., 40°46′30″ â. ä., ïóñòîøü, 30.04.2007
(È. Æ.).
Platismatia glauca (L.) W. L. Culb. et C. F. Culb. Íà êîðå áåðåçû è äðåâåñèíå. Íå÷àñòî.
Pleurosticta acetabulum (Neck.) Elix et Lumbsch. Íà êîðå îñèíû è ðàêèòû.
Pseudevernia furfuracea (L.) Zopf. Íà êîðå ñîñíû è äðåâåñèíå. Ðåäêî.
Psilolechia lucida (Ach.) M. Choisy. Íà êîðå äåðåâüåâ ðàçëè÷íûõ ïîðîä.
Ðåäêî.
Pycnora sorophora (Vain.) Hafellner. Íà äðåâåñèíå ñîñíû (ñóõèõ âåòâÿõ).
Îêð. ïîñ. Áðûêèí Áîð, 54°42′40″ ñ. ø., 40°51′50″ â. ä., ñóõîé ñîñíÿê-áåëîìîøíèê íà äþíàõ, 27.04.2007 (È. Æ.).
Ramalina fraxinea (L.) Ach. Íà êîðå îñèíû. Ðåäêî.
Scoliciosporum chlorococcum (Graewe ex Stenh.) Vìzda. Íà êîðå ñîñíû è
îñèíû, äðåâåñèíå, çàñòûâøåé ñìîëå. ×àñòî.
Strangospora moriformis (Ach.) Stein. Íà äðåâåñèíå äóáà (ñóõîñòîé). Îêð.
ïîñ. Áðûêèí Áîð, ëåâûé áåðåã ð. Ïðû âáëèçè ìîñòà, 54°43′20″ ñ. ø.,
40°52′30″ â. ä., ðåäêîñòîéíàÿ ïîéìåííàÿ äóáðàâà, 29.04.2007 (È. Æ.).
S. pinicola (A. Massal.) Körb. Íà îáðàáîòàííîé äðåâåñèíå. Ïîñ. Áðûêèí
Áîð, 54°42′30″ ñ. ø., 40°51′40″ â. ä., ñòàðûé çàáîð, 02.05.2007 (È. Æ.).
186
*Thelocarpon laureri (Flot.) Nyl. Íà îáðàáîòàííîé äðåâåñèíå. Îêð. ïîñ.
Áðûêèí Áîð, ïðàâûé áåðåã ð. Ïðû, 54°43′00″ ñ. ø., 40°51′40″ â. ä., 29.04.2007
(È. Æ.).
Trapeliopsis flexuosa (Fr.) Coppins et P. James. Íà äðåâåñèíå. ×àñòî.
T. granulosa (Hoffm.) Lumbsch. Íà ïî÷âå â îòêðûòûõ ìåñòîîáèòàíèÿõ.
Tuckermanopsis chlorophylla (Willd.) Hale. Íà êîðå áåðåçû è èâû.
Ðåäêî.
Usnea hirta (L.) Weber ex F. H. Wigg. Íà êîðå ñîñíû. Îêð. êîðäîíà Ìåù¸ðñêèé, 54°54′ ñ. ø., 40°43′ â. ä., ñîñíÿê çåëåíîìîøíûé, 27.07.2000 (Ë. Â.).
Verrucaria muralis Ach. Íà êàìåíèñòîì ñóáñòðàòå. Ïîñ. Áðûêèí Áîð,
54°42′30″ ñ. ø., 40°51′40″ â. ä., ñòàðàÿ êàìåííàÿ êëàäêà (ôóíäàìåíò áûâøåãî ñòåêëîçàâîäà) ñðåäè ñîñíîâîãî ëåñà, 02.05.2007 (È. Æ.).
Vulpicida pinastri (Scop.) J.-E. Mattsson et M. J. Lai. Íà äðåâåñèíå, ðåæå
íà âåòâÿõ åëè. ×àñòî.
Xanthoria candelaria (L.) Th. Fr. Íà êîðå äóáà, ëèïû, â îñíîâàíèè ñòâîëîâ. Ïîñ. Áðûêèí Áîð, 54°42′30″ ñ. ø., 40°51′30″ â. ä., ïîëÿíà, 30.04.1998
(Ë. Â.).
X. parietina (L.) Th. Fr. Íà êîðå äåðåâüåâ îñèíû, ðåæå äðóãèõ ëèñòâåííûõ
ïîðîä. ×àñòî.
X. polycarpa (Hoffm.) Th. Fr. ex Rieber. Íà êîðå äåðåâüåâ ëèñòâåííûõ ïîðîä è îáðàáîòàííîé äðåâåñèíå. Íå÷àñòî.
Àâòîðû âûðàæàþò áëàãîäàðíîñòü Ë. Ã. Áÿçðîâó è À. Â. Ï÷¸ëêèíó,
ïðèíèìàâøèì ó÷àñòèå â îáðàáîòêå ñîáðàííûõ êîëëåêöèé, à òàêæå
À. Í. Òèòîâó çà ïðîâåðêó ïðàâèëüíîñòè îïðåäåëåíèÿ ìèêîêàëèöèåâûõ
ëèøàéíèêîâ.
Ëèòåðàòóðà
à î ë ó á ê î â à Í. Ñ. Îïðåäåëèòåëü ëèøàéíèêîâ ñðåäíåé ïîëîñû Åâðîïåéñêîé ÷àñòè ÑÑÑÐ. Ì.; Ë., 1966. 256 c. — Å ë å í ê è í À. À. Ôëîðà ëèøàéíèêîâ Ñðåäíåé Ðîññèè. Ìèõàéëîâñêîå. ×. 1. 1906. 184 c.; ×. 2. 1907. 360 c.;
×. 3–4. 1911. 683 c. — Ï å ë å ï å ö Í. Â., Ò î ë ï û ø å â à Ò. Þ. Âèäû ñåìåéñòâà Cladoniaceae è èõ ýêîëîãèÿ â ëåñàõ Îêñêîãî áèîñôåðíîãî çàïîâåäíèêà
(Ðÿçàíñêàÿ îáëàñòü, Ðîññèÿ) // Ýêîëîãèÿ ãðèáîâ â ïðèðîäíûõ ýêîñèñòåìàõ è
àãðîôèòîöåíîçàõ: Ìàòåðèàëû íàó÷. êîíô. (Ìèíñê, 20–24 ñåíòÿáðÿ 2004 ã.).
Ìèíñê, 2004à. Ñ. 188–192. — Ï å ë å ï å ö Í. Â., Ò î ë ï û ø å â à Ò. Þ. Ïðîñòðàíñòâåííîå ðàñïðåäåëåíèå âèäîâ ñåì. Cladoniaceae â ðàñòèòåëüíûõ ñîîáùåñòâàõ Îêñêîãî áèîñôåðíîãî çàïîâåäíèêà // Ïðèíöèïû è ñïîñîáû ñîõðàíåíèÿ áèîðàçíîîáðàçèÿ. Éîøêàð-Îëà, 2004á. Ñ. 162–164. — Ñ à ì ñ å ë ü Í. Â.
Ðàñòèòåëüíîñòü Ïðèîçåðíîé Ìåù¸ðû // Òð. Îêñêî-Ìåù¸ðñêîé êîìïëåêñíîé
ýêñïåäèöèè áèîë.-ïî÷â. ô-òà ÌÃÓ. Ò. 1. Èññëåäîâàíèå ïðèðîäíûõ óñëîâèé
ñåëüñêîãî õîçÿéñòâà Ìåù¸ðñêîé íèçìåííîñòè. Ì., 1961. Ñ. 145–208. — Ò î ë -
187
ï û ø å â à Ò. Þ., Á à ð ñ ó ê î â Â. Ñ., Ï å ë å ï å ö Í. Â. Âèäîâîé ñîñòàâ ýïèãåéíûõ ëèøàéíèêîâ Îêñêîãî áèîñôåðíîãî çàïîâåäíèêà è îñîáåííîñòè èõ
ðàñïðîñòðàíåíèÿ // Ïðîáëåìû îõðàíû è ðàöèîíàëüíîãî èñïîëüçîâàíèÿ ïðèðîäíûõ ýêîñèñòåì è áèîëîãè÷åñêèõ ðåñóðñîâ. Ìàòåðèàëû íàó÷.-ïðàêò. êîíô.
Ïåíçà, 1998. Ñ. 292–295. — Ó ð á à í à â è ÷ þ ñ Ã. Ï., Ó ð á à í à â è ÷ å í å È. Í. Ëèøàéíèêè // Ñîâðåìåííîå ñîñòîÿíèå áèîëîãè÷åñêîãî ðàçíîîáðàçèÿ íà çàïîâåäíûõ òåððèòîðèÿõ Ðîññèè. Âûï. 3. Ëèøàéíèêè è ìîõîîáðàçíûå.
Ì., 2004. Ñ. 5–235. — S a n t e s s o n R., M o b e r g R., N o r d i n A.,
T ø n s b e r g T., V i t i k a i n e n O. Lichen-forming and lichenicolous fungi of
Fennoscandia. Uppsala, 2004. 359 p.
188
Ã. Ï. Óðáàíàâè÷þñ1
È. Í. Óðáàíàâè÷åíå2
G. P. Urbanavichus
I. N. Urbanavichene
ÍÎÂÛÅ È ÐÅÄÊÈÅ ÄËß ÌÓÐÌÀÍÑÊÎÉ ÎÁËÀÑÒÈ ÂÈÄÛ
ËÈØÀÉÍÈÊÎÂ È ËÈÕÅÍÎÔÈËÜÍÛÕ ÃÐÈÁÎÂ
ÈÇ ËÀÏËÀÍÄÑÊÎÃÎ ÇÀÏÎÂÅÄÍÈÊÀ
NEW AND RARE LICHENS AND LICHENICOLOUS FUNGI
SPECIES FOR MURMANSK REGION
FROM LAPLAND RESERVE
1
Èíñòèòóò ïðîáëåì ïðîìûøëåííîé ýêîëîãèè Ñåâåðà ÊÍÖ ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ íàçåìíûõ ýêîñèñòåì
184209, Ìóðìàíñêàÿ îáë., Àïàòèòû, óë. Ôåðñìàíà, ä. 14à
[email protected]
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ ëèõåíîëîãèè è áðèîëîãèè
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2;
Áàéêàëüñêèé çàïîâåäíèê ÌÏÐ ÐÔ
[email protected]
2
 ñòàòüå ïðèâåäåíû 87 âèäîâ ëèøàéíèêîâ è 14 âèäîâ ëèõåíîôèëüíûõ ãðèáîâ, ðàíåå íåèçâåñòíûõ äëÿ ôëîðû Ìóðìàíñêîé îáëàñòè (31 âèä) èëè êðàéíå ðåäêèõ. Àííîòèðîâàííûé ñïèñîê âèäîâ ïðèâîäèòñÿ íà îñíîâå îïðåäåëåíèÿ ñîáñòâåííûõ ñáîðîâ ñ òåððèòîðèè Ëàïëàíäñêîãî çàïîâåäíèêà ñ 2003 ïî 2007 ã.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: Ìóðìàíñêàÿ îáëàñòü, Ëàïëàíäñêèé çàïîâåäíèê, ëèøàéíèêè, ëèõåíîôèëüíûå ãðèáû, íîâûå è ðåäêèå âèäû.
87 species of lichens and 14 species of lichenicolous fungi are cited as first
recorded for Murmansk Region (31 species) or as very rare there. The annotated list
is based on the authors’ collections made in 2003–2007 in the Lapland Reserve.
Keywords: Murmansk Region, Lapland Reserve, lichens, lichenicolous fungi, new
and rare species.
Èññëåäîâàíèÿ ëèõåíîôëîðû Ëàïëàíäñêîãî çàïîâåäíèêà â 2006–
2007 ãã. ïîçâîëèëè âûÿâèòü ìíîãî íîâûõ âèäîâ, ðàíåå íåèçâåñòíûõ
äëÿ òåððèòîðèè çàïîâåäíèêà, â òîì ÷èñëå è îêîëî òðåõ äåñÿòêîâ âèäîâ, ÿâëÿþùèõñÿ íîâûìè äëÿ Ìóðìàíñêîé îáëàñòè. Ïîëåâûå ðàáîòû
ïðîâåäåíû íà òåððèòîðèè ãîðíûõ ìàññèâîâ ×óíà-òóíäðà, Ìîí÷åòóíäðà è Âîë÷üè òóíäðû, à òàêæå â áàññåéíå ðåê Âàéêèñ è Êóïåñü, â òîì
÷èñëå ïî áåðåãàì îç. Âàéêèñ. Îñîáî ñëåäóåò îãîâîðèòü ñêàëüíûå ìåñòîîáèòàíèÿ â ðàéîíå îç. Âàéêèñ, íà åãî þæíîì ïîáåðåæüå, îòëè÷àþùèåñÿ ïðèñóòñòâèåì â ãîðíûõ ïîðîäàõ ñîëåé êàëüöèÿ, ÿâëÿþùèõñÿ âàæíûì ïèòàòåëüíûì ýëåìåíòîì è îáóñëîâëèâàþùèõ íàëè÷èå ñïå-
189
öèôè÷íûõ êàëüöåôèëüíûõ âèäîâ ëèøàéíèêîâ. Äîïîëíèòåëüíî èçó÷åíû íåêîòîðûå íàèáîëåå èíòåðåñíûå îáðàçöû ëèøàéíèêîâ èç êîëëåêöèé ïîëåâûõ ñåçîíîâ 2003–2005 ãã.
 ñòàòüå ïðèâåäåí àííîòèðîâàííûé ñïèñîê, âêëþ÷àþùèé 87 âèäîâ ëèøàéíèêîâ è 14 âèäîâ ëèõåíîôèëüíûõ ãðèáîâ, ðàíåå íåèçâåñòíûõ äëÿ ôëîðû Ìóðìàíñêîé îáëàñòè (îáîçíà÷åíû çâåçäî÷êîé — «*»)
èëè êðàéíå ðåäêèõ äëÿ åå òåððèòîðèè. Îòìå÷åíû âèäû, çàíåñåííûå
â Êðàñíóþ êíèãó Ìóðìàíñêîé îáëàñòè (2003), ñ óêàçàíèåì êàòåãîðèè.
Âñå ïðèâîäèìûå âèäû (åñëè ýòî íå îãîâîðåíî îñîáî) ÿâëÿþòñÿ íîâûìè äëÿ òåððèòîðèè Ëàïëàíäñêîãî çàïîâåäíèêà.
Íàçâàíèÿ òàêñîíîâ ïðèâåäåíû ïî ïîñëåäíåé ñâîäêå ëèøàéíèêîâ
Ôåííîñêàíäèè (Santesson et al., 2004). Àâòîðû òàêñîíîâ öèòèðóþòñÿ
ñîãëàñíî «Authors of fungal names» (Kirk, Ansell, 2003). Îáðàçöû õðàíÿòñÿ â ãåðáàðèÿõ LE, H è â ñîáñòâåííîé êîëëåêöèè. Ïðèíÿòîå ñîêðàùåíèå: ÌÎ — Ìóðìàíñêàÿ îáëàñòü.
Acarospora nitrophila H. Magn. — îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè ñîëåé
êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà êàìíÿõ, 23.08.2006.
*A. peliscypha Th. Fr. — þæíàÿ ÷àñòü ×óíà-òóíäðû, Åëüíþí, áåðåçîâîå
êðèâîëåñüå íà êàìåíèñòîì ñêëîíå, íà êàìíÿõ, 02.08.2005.
A. rhizobola (Nyl.) Alstrup — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñêîðð, ïðàâûé áåðåã, ñóõèå ýêñïîíèðîâàííûå ñêàëû, íà ïî÷âå, 21.08.2006;
îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð.
îçåðà, íà ïî÷âå ïîâåðõ èëè â ùåëÿõ ñêàë, 23.08.2006. Ðåäêèé âèä, ðàíåå èçâåñòíûé èç ÌÎ ïî åäèíñòâåííîìó ëèòåðàòóðíîìó óêàçàíèþ èç Ïå÷åíãñêîé
Ëàïëàíäèè.
Arthonia dispersa (Schrad.) Nyl. — íèæíåå òå÷åíèå ð. Êóïåñü, ïðàâûé
áåðåã, íà÷àëî ïóòè ââåðõ ïî ðåêå, íà âåòêàõ èâû, çàëèâàåìûõ âîäîé è âûøå
óðîâíÿ âîäû, íà áåðåãó ðåêè, 19.08.2006.
A. radiata (Pers.) Ach. — çàï. ñêëîí ×óíà-òóíäðû, äîëèíà ð. Ñóýíüëàãóàé, ëåâûé áåðåã, ïðèðóñëîâûé åëîâî-áåðåçîâûé ñ èâîé ëåñ íà îñòðîâêàõ, íà
êîðå ñòàðîé ðÿáèíû, 05.07.2006. Êðàñíàÿ êíèãà ÌÎ, áèîíàäçîð.
*Arthopyrenia salicis A. Massal. — îç. Âàéêèñ, îêðåñòíîñòè Áàëàãàí÷èêà, ëåñ ïî áåðåãó îçåðà, íà êîðå ñòàðîé áåðåçû, 18.08.2006.
Arthrorhaphis alpina (Schaer.) R. Sant. — ×óíà-òóíäðà, âûñîêîãîðüÿ â
îêðåñòíîñòÿõ ãîðû Íàìëàã÷îðð, íà ìîõîâûõ äåðíèíêàõ, 01.07.2006; òàì æå,
íà ìîõîâûõ äåðíèíêàõ (îïðåäåëåí â äâóõ ïîëåâûõ ïàêåòàõ), 02.07.2006; òàì
æå, ïåðåâàëüíàÿ ñåäëîâèíà þæíåå ãîðû Íàìëàã÷îðð, ñèñòåìà îçåð, íà ìõàõ,
03.07.2006; Âîë÷üè òóíäðû, âåðõíÿÿ ÷àñòü òóíäðîâîãî ïîÿñà, 830 ì íàä óð. ì.,
íà ïî÷âå, 20.08.2006; îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñ-êîðð, ïðàâûé áåðåã, ñêàëû ñåâ.-âîñò. ýêñïîçèöèè, íà íàñêàëüíûõ ìõàõ, 21.08.2006.
190
*A. grisea Th. Fr. — âåðøèíà ãîðû ×óíà-òóíäðà, îêîëî òðèãîïóíêòà, íà
ïî÷âå, íà òàëëîìå Baeomyces rufus, 02.08.2005.
Aspicilia mastrucata (Wahlenb.) Th. Fr. — îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè
ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà êàìíÿõ, 23.08.2006.
*Bilimbia lobulata (Sommerf.) Hafellner et Coppins — Âîë÷üè òóíäðû,
íèæíÿÿ ÷àñòü òóíäðîâîãî ïîÿñà, 380 ì íàä óð. ì., íà ïî÷âå è ðàñòèòåëüíûõ
îñòàòêàõ, 20.08.2006.
*Buellia aethalea (Ach.) Th. Fr. — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñ-êîðð, ëåâûé áåðåã, õîëîäíûå âëàæíûå ñêàëû ñ æåëåçîì, íà êàìíÿõ,
21.08.2006; ð. Âàéêèñ, â 300 ì íèæå èñòîêà èç îç. Âàéêèñ, áåðåãîâûå ñêàëû
ñ æåëåçîì, íà êàìíÿõ, 24.08.2006.
B. ectolechioides (Vain.) Erichsen — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñ-êîðð, ïðàâûé áåðåã, ñóõèå ýêñïîíèðîâàííûå ñêàëû, íà êàìíÿõ, 21.08.2006.
B. erubescens Arnold — îêðåñòíîñòè êîðäîíà Ìàâðà, åëüíèê îêîëî ðó÷üÿ
ñ áîëîòöåì â ïîíèæåíèè ìåæäó ãîðêîé (íà ñåâ.-âîñò. îò êîðäîíà) è ñåâ.-çàï.
îòðîãàìè ãîðû Íÿâ÷èê, íà êîðå è äðåâåñèíå ñòàðîé èâû, 23.07.2004; ×óíîçåðî, óðî÷èùå Ñåéäíîòëàã, ñêàëüíèê ñ îñèíîâîé ðîùåé, íà êîðå îñèíû â îñíîâàíèè ñòâîëà, 03.08.2005; îç. Âàéêèñ, îêðåñòíîñòè Áàëàãàí÷èêà, ëåñ ïî
áåðåãó îçåðà, íà êîðå ñòàðîé áåðåçû, 18.08.2006; ñåâ. ñêëîí Ìîí÷åòóíäðû,
ðó÷åé íà ñêëîíå â ãëóáîêîì ðàñïàäêå ñ åëîâûì ëåñîì, 320 ì íàä óð. ì., íà
êîðå ñòàðîé ðÿáèíû, 19.08.2006.
*B. tesserata Körb. — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñ-êîðð,
ïðàâûé áåðåã, ñóõèå ýêñïîíèðîâàííûå ñêàëû, íà êàìíÿõ, 21.08.2006.
Calicium adaequatum Nyl. — çàï. ñêëîí ×óíà-òóíäðû, äîëèíà ð. Ñóýíüëàãóàé, ëåâûé áåðåã, ïðèðóñëîâûé åëîâî-áåðåçîâûé ñ èâîé ëåñ íà îñòðîâêàõ,
íà êîðå ñòàðîé èâû â îñíîâàíèè ñòâîëà, 05.07.2006. Êðàñíàÿ êíèãà ÌÎ, êàòåãîðèÿ 3.
Calicium glaucellum Ach. — çàï. ñêëîí ×óíà-òóíäðû, áàññåéí ð. Ñóýíüëàãóàé, ëåâîáåðåæüå, äîëèíà ðó÷åéêà â ñåäëîâèíå ñ çèìîâüåì ïîä ïåðåâàëü÷èêîì, íà âàëåæå åëè, 06.07.2006; íèæíåå òå÷åíèå ð. Êóïåñü, ïðàâûé áåðåã,
íà÷àëî ïóòè ââåðõ ïî ðåêå, íà äðåâåñèíå ñòàðîãî åëîâîãî ïíÿ, 23.08.2006.
Caloplaca nivalis (Körb.) Th. Fr. — íà ìõàõ íà áåðåãîâûõ ñêàëàõ íà ëåâîì áåðåãó ð. Âàéêèñ, 11.09.2007.
C. saxicola (Hoffm.) Nordin — îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà êàìíÿõ, 21.08.2006.
*C. suspiciosa (Nyl.) H. Magn. — îêðåñòíîñòè êîðäîíà Ìàâðà, ïîäíîæèå
ãîðû Íÿâ÷èê, çàï. ñêëîí, ìîëîäîé ñîñíÿê ñ åäèíè÷íûìè îñèíàìè, íà êîðå
îñèíû, 21.07.2004.
C. tiroliensis Zahlbr. — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñ-êîðð,
ïðàâûé áåðåã, ñóõèå ýêñïîíèðîâàííûå ñêàëû, íà ïî÷âå è ðàñòèòåëüíûõ îñòàòêàõ ïîâåðõ è â òðåùèíàõ ñêàë, 21.08.2006; îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà çàìøåëûõ âàëóíàõ, íà
òàëëîìå Peltigera kristinssonii, 23.08.2006.
191
*Caloplaca torno¸nsis H. Magn. — ×óíà-òóíäðà, âûñîêîãîðüÿ â îêðåñòíîñòÿõ ãîðû Íàìëàã÷îðð, íà ìîõîâûõ äåðíèíêàõ, 02.07.2006.
C. vitellinula auct. non (Nyl.) H. Olivier — îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè
ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà êàìíÿõ, 21–
23.08.2006; îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñ-êîðð, ïðàâûé áåðåã,
ñóõèå ýêñïîíèðîâàííûå ñêàëû, íà êàìíÿõ, 21.08.2006.
Candelariella aurella (Hoffm.) Zahlbr. — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷.
×èíãèëüñ-êîðð, ïðàâûé áåðåã, ñóõèå ýêñïîíèðîâàííûå ñêàëû, íà êàìíÿõ,
21.08.2006; îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–
70 ì íàä óð. îçåðà, íà êàìíÿõ, 23.08.2006.
Carbonea vitellinaria (Nyl.) Hertel — íà òàëëîìå Candelariella sp. íà áåðåãîâûõ ñêàëàõ íà ëåâîì áåðåãó ð. Âàéêèñ, 11.09.2007.
*Catillaria chalybaea (Borrer) A. Massal. — îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè
ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà êàìíÿõ, 21.08.2006.
*C. erysiboides (Nyl.) Th. Fr. — ×óíà-òóíäðà, äîëèíà ð. Ñóýíüëàãóàé, ëåâûé áåðåã, ïðèðóñëîâûé åëîâî-áåðåçîâûé ñ èâîé ëåñ íà îñòðîâêàõ, íà êîðå
ñòàðûõ äåðåâüåâ èâû è ðÿáèíû, 05.07.2006; îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè
ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà ñòâîëèêå ñòàðîé áóçèíû ïîä ñêàëàìè, 23.08.2006.
*Cercidospora epipolytropa (Mudd) Arnold — Åëüíþí-òóíäðà, ìåæäó âåðøèíàìè ãîðû ×óíà-òóíäðà è ãîðû Åëüíþí, áëèçêî ê èñòîêàì Âòîðîãî ðó÷üÿ,
íà êàìíÿõ, íà àïîòåöèÿõ Lecanora polytropa (Hoffm.) Rabenh., 04.08.2005;
ð. Âàéêèñ, â 300 ì íèæå èñòîêà èç îç. Âàéêèñ, áåðåãîâûå ñêàëû ñ æåëåçîì,
íà êàìíÿõ, íà àïîòåöèÿõ è òàëëîìå Lecanora polytropa, 24.08.2006.
*C. punctillata (Nyl.) R. Sant. — Åëüíþí, áåðåçîâîå êðèâîëåñüå, â òåíè
ïîä ñêàëîé, íà òàëëîìå Cladonia norvegica Tønsberg et Holien, 02.08.2005.
Chaenotheca stemonea (Ach.) Müll. Arg. — ð. Êóïåñü, óñòüå ð. Ñåâåðíûé
Òàøêåì, áåðåçíÿê òðàâÿíèñòûé, íà êîðå ñòàðîé áåðåçû, 22.08.2006. Êðàñíàÿ
êíèãà ÌÎ, áèîíàäçîð.
Chaenothecopsis savonica (Räsänen) Tibell — ×óíîçåðî, Êîêîðèíñêàÿ èçáà,
ïðàâîáåðåæüå ðåêè, îêðåñòíîñòè Êîêîðèíñêîé èçáû, ñîñíÿê áðóñíè÷íî-ëèøàéíèêîâûé, íà äðåâåñèíå ñòàðîãî ïíÿ õâîéíîãî äåðåâà, 16.08.2003; íèæíåå
òå÷åíèå ð. Êóïåñü, ïðàâûé áåðåã, íà÷àëî ïóòè ââåðõ ïî ðåêå, íà äðåâåñèíå
ñòàðîãî åëîâîãî ïíÿ, 23.08.2006.
Collema crispum (Huds.) F. H. Wigg. — îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè
ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà ïî÷âå ïîâåðõ ñêàë,
23.08.2006.
C. occultatum Bagl. — ×óíîçåðî, Ñåéäíîòëàã, ñêàëüíèê ñ îñèíîâîé ðîùåé, íà êîðå îñèíû â îñíîâàíèè ñòâîëà, 03.08.2005; ×óíà-òóíäðà, äîëèíà
ð. Ñóýíüëàãóàé, ëåâûé áåðåã, ïðèðóñëîâûé åëîâî-áåðåçîâûé ñ èâîé ëåñ íà îñòðîâêàõ, íà êîðå ñòàðîé ðÿáèíû, 05.07.2006; Ìîí÷åòóíäðà, ñåâ. ñêëîí, ðó÷åé
íà ñêëîíå â ãëóáîêîì ðàñïàäêå ñ åëîâûì ëåñîì, 320 ì íàä óð. ì., íà êîðå ñòàðîé ðÿáèíû, 19.08.2006.
192
Cystobasidium hypogymniicola Diederich et Ahti — íèæíåå òå÷åíèå ð. Êóïåñü, ïðàâûé áåðåã, ïåðåä âïàäåíèåì â îç. Âàéêèñ, íà ñòâîëå áåðåçû, íà òàëëîìå Hypogymnia physodes (L.) Nyl., 19.08.2006.
Endococcus propinquus (Körb.) D. Hawksw. — áàññåéí ð. Ìàâðà, âûñîêîãðüÿ ãîðû Âûòòâàðûø, íà òàëëîìå Porpidia sp., 25.07.2004; ×óíà-òóíäðà,
ñèñòåìà öèðêîâ íà âîñò. ñêëîíå ñåâåðíåå ãîðû Ðàéíåí÷îðð, íà êàìíÿõ â ðóñëå
ðó÷üÿ, íà òàëëîìå Porpidia sp., 03.07.2006.
E. rugulosus Nyl. — íà òàëëîìå Aspicilia aquatica Körb. íà âàëóíàõ ó ïîðîãîâ íà áåðåãó ð. Âàéêèñ, 11.09.2007.
*Hypocenomyce caradocensis (Leight. ex Nyl.) P. James et Gotth. Schneid. —
íà êîðå è äðåâåñèíå åëè â äîëèíå ðó÷. Ïóðíàâóîìü íà þãî-çàï. ñêëîíå ãîðû
×óíà-òóíäðà, 08.09.2007.
*Lecanactis dilleniana (Ach.) Körb. — îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà êàìíÿõ, 23.08.2006.
Lecanographa abscondita (Th. Fr.) Egea et Torrente — îç. Âàéêèñ, ñêàëû
ñ âûõîäàìè ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà êàìíÿõ,
23.08.2006.
Lecanora atrosulphurea (Wahlenb.) Ach. — ñåâ. ñêëîí Ìîí÷åòóíäðû, ëåñíîé ïîÿñ, ñêàëû â 0.5 êì âûøå Áàëàãàí÷èêà, íà êàìíå, 22.08.2006.
L. septentrionalis H. Magn. — íà êîðå îëüõè â ñðåäíåì òå÷åíèè ðó÷üÿ â
óðî÷èùå Ìûñ Êóññíÿðêíþí íà þãî-çàï. ñêëîíå ãîðû ×óíà-òóíäðà, 08.09.2007.
Lecidea diducens Nyl. — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñ-êîðð,
ïðàâûé áåðåã, ñóõèå ýêñïîíèðîâàííûå ñêàëû, íà êàìíÿõ, 21.08.2006.
*L. ementiens Nyl. — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñ-êîðð,
ëåâûé áåðåã, áåðåãîâûå óñòóïû ñêàë, íà ïî÷âå è ìõàõ, íà êàìóøêàõ,
21.08.2006.
L. fuscoatrata Nyl. — ×óíîçåðî, ñêàëû â óðî÷èùå Ñåéäíîòëàã, íà êàìíÿõ,
03.08.2005.
L. silacea Ach. — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñ-êîðð, ëåâûé
áåðåã, õîëîäíûå âëàæíûå ñêàëû ñ æåëåçîì, íà êàìíÿõ, 21.08.2006.
L. turgidula Fr. — íèæíåå òå÷åíèå ð. Êóïåñü, ïðàâûé áåðåã, íà÷àëî ïóòè
ââåðõ ïî ðåêå, íà äðåâåñèíå ñòàðîãî åëîâîãî ïíÿ, 23.08.2006.
Lecidella effugiens (Nilson) Knoph et Hertel — Âîë÷üè òóíäðû, âåðõíÿÿ
÷àñòü òóíäðîâîãî ïîÿñà, 830 ì íàä óð. ì., íà êàìíÿõ, 20.08.2006.
L. wulfenii (Hepp) Körb. — îç. Âàéêèñ, ñêàëû (áåç âûõîäîâ ñîëåé êàëüöèÿ) íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà ìõàõ, 21.08.2006.
Lempholemma polyanthes (Bernh.) Malme — îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà ïî÷âå ïîâåðõ
ñêàë, 23.08.2006.
*Leptogium imbricatum P. M. Jørg. — çàï. ñêëîí ×óíà-òóíäðû, äîëèíà
ð. Ñóýíüëàãóàé, âåðõíåå òå÷åíèå, ëåâûé áåðåã, ïðèðóñëîâûé áåðåçîâûé ëåñ ñ
åäèíè÷íûìè åëÿìè, íà ìîõîâûõ äåðíèíàõ íà áðîâêå ìåëêîé ïðîòîêè,
06.07.2006.
193
*Lichenoconium lecanorae (Japp) D. Hawksw. — çàï. ñêëîí ×óíà-òóíäðû,
äîëèíà ð. Ñóýíüëàãóàé, ëåâûé áåðåã, ïðèðóñëîâûé åëîâî-áåðåçîâûé ñ èâîé
ëåñ íà îñòðîâêàõ, íà êîðå ñòàðîé èâû â îñíîâàíèè ñòâîëà; íà àïîòåöèÿõ
Lecanora symmicta (Ach.) Ach., 05.07.2006.
*Lichenopeltella peltigericola (D. Hawksw.) R. Sant. — þæí. ïîäíîæèå
Âîë÷üèõ òóíäð, ñêàëû þãî-âîñò. ýêñïîçèöèè â ëåñó, íà ïîðîñøèõ ìõàìè êàðíèçàõ ñêàëû, íà òàëëîìå Peltigera scabrosa Th. Fr., 20.08.2006.
Melanelia disjuncta (Erichsen) Essl. — îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè
ñîëåé êàëüöèÿ íà þæíîì áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà êàìíÿõ,
23.08.2006.
*Micarea tuberculata (Sommerf.) R. A. Anderson — îç. Âàéêèñ, íèæíåå
òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñ-êîðð, ëåâûé áåðåã, íà êàìóøêàõ, 21.08.2006.
Miriquidica atrofulva (Sommerf.) Rambold et A. J. Schwab — îç. Âàéêèñ,
íèæíåå òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñ-êîðð, ëåâûé áåðåã, õîëîäíûå âëàæíûå ñêàëû
ñ æåëåçîì, íà êàìíÿõ, 21.08.2006.
*M. instrata (Nyl.) Hertel et Rambold — ×óíîçåðî, ñêàëû â óðî÷èùå Ñåéäíîòëàã, íà êàìíÿõ, 03.08.2005.
M. pycnocarpa (Körb.) Andreev — áàññåéí ð. Ìàâðà, òóíäðû ãîðû Âûòòâàðûø, íà êàìíÿõ, 25.07.2004.
M. pycnocarpa var. sorediata (Coppins et Fryday) G. Urban. — Åëüíþíòóíäðà, ìåæäó âåðøèíàìè ãîðû ×óíà-òóíäðà è ãîðû Åëüíþí, áëèçêî ê èñòîêàì Âòîðîãî ðó÷üÿ, íà êàìíÿõ, 04.08.2005. Ñîðåäèîçíàÿ âàðèàöèÿ âïåðâûå
îòìå÷àåòñÿ äëÿ Ðîññèè; ðàíåå áûëà èçâåñòíà òîëüêî èç Âåëèêîáðèòàíèè, îòêóäà îïèñàíà.
*Muellerella hospitans Stizenb. — â àïîòåöèÿõ Biatora vernalis (L.) Fr. íà
çàìøåëîì âàëåæå â äîëèíå Âòîðîãî ðó÷üÿ â îêðåñòíîñòÿõ ×óíîçåðñêîé óñàäüáû, 03.09.2007.
M. lichenicola (Sommerf. ex Fr.) D. Hawksw. — îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà òàëëîìå
Xanthoria elegans (Link) Th. Fr., 23.08.2006.
Mycobilimbia berengeriana (A. Massal.) Hafellner et V. Wirth — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñ-êîðð, ïðàâûé áåðåã, ñóõèå ýêñïîíèðîâàííûå ñêàëû, íà êàìíÿõ íà ðàñòèòåëüíûõ îñòàòêàõ, 21.08.2006.
M. pilularis (Körb.) Hafellner et Türk — îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà ìõàõ è ðàñòèòåëüíûõ
îñòàòêàõ, â îñíîâàíèè ñòâîëèêà áóçèíû, 21.08.2006.
Naetrocymbe punctiformis (Pers.) R. C. Harris — ñåâ. ñêëîí Ìîí÷åòóíäðû, ðó÷åé íà ñêëîíå â ãëóáîêîì ðàñïàäêå ñ åëîâûì ëåñîì, 320 ì íàä óð. ì.,
íà êîðå ñòàðîé ðÿáèíû, 19.08.2006.
Ochrolechia alboflavescens (Wulfen) Zahlbr. — îêðåñòíîñòè êîðäîíà Ìàâðà, åëüíèê îêîëî ðó÷üÿ ñ áîëîòöåì â ïîíèæåíèè ìåæäó ãîðêîé (íà ñåâ.-âîñò.
îò êîðäîíà Ìàâðà) è ñåâ.-çàï. îòðîãàìè ãîðû Íÿâ÷èê, íà êîðå è äðåâåñèíå
ñòàðîé èâû, 23.07.2004. Êðàñíàÿ êíèãà ÌÎ, áèîíàäçîð.
194
O. inaequatula (Nyl.) Zahlbr. — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñ-êîðð; ëåâûé áåðåã, áåðåãîâûå óñòóïû ñêàë, íà ìõàõ, 21.08.2006. Êðàñíàÿ êíèãà ÌÎ, áèîíàäçîð.
O. tartarea (L.) A. Massal. — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñêîðð, ëåâûé áåðåã, íà êàìóøêàõ, 21.08.2006.
Pachyphiale fagicola (Hepp) Zwackh — îç. Âàéêèñ, îêðåñòíîñòè Áàëàãàí÷èêà, ëåñ ïî áåðåãó îçåðà, íà êîðå ñòàðîé áåðåçû, 18.08.2006.
Peltigera degenii Gyeln. — íà çàìøåëîì îñíîâàíèè ñîñíû â äîëèíå ðó÷.
Ïóðíàâóîìü íà þãî-çàï. ñêëîíå ãîðû ×óíà-òóíäðà, 08.09.2007.
P. kristinssonii Vitik. — îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè ñîëåé êàëüöèÿ íà
þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà çàìøåëûõ âàëóíàõ, 23.08.2006. Êðàñíàÿ êíèãà ÌÎ, áèîíàäçîð.
*P. latiloba Holt.-Hartw. — íà ïî÷âå â åëüíèêå â äîëèíå ðó÷. Ïóðíàâóîìü
íà þãî-çàï. ñêëîíå ãîðû ×óíà-òóíäðà, 08.09.2007; íà ïî÷âå â åëüíèêå íà ëåâîì áåðåãó ð. Âàéêèñ, 11.09.2007.
P. membranacea (Ach.) Nyl. — ñåâ. ñêëîí Ìîí÷åòóíäðû, âåðõîâüÿ ðó÷üÿ,
âûøå ãðàíèöû ëåñà, íà ïî÷âå, 19.08.2006; îç. Âàéêèñ, ñêàëû (áåç âûõîäîâ
ñîëåé êàëüöèÿ) íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà ìõàõ â îñíîâàíèè
ñêàë, 21.08.2006.
P. occidentalis (Å. E. Dahl) Kristinsson — íà çàìøåëûõ ñêàëàõ íà êðóòîì
ñêëîíå íà ëåâîì áåðåãó ð. Âàéêèñ, 11.09.2007.
Pertusaria panyrga (Ach.) A. Massal. — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷.
×èíãèëüñ-êîðð, ïðàâûé áåðåã, ñóõèå ýêñïîíèðîâàííûå ñêàëû, íà ðàñòèòåëüíûõ îñòàòêàõ íà êàìíÿõ, 21.08.2006.
*Phaeopyxis punctum (A. Massal.) Rambold, Triebel et Coppins — íèæíåå
òå÷åíèå ð. Êóïåñü, ïðàâûé áåðåã, íà÷àëî ïóòè ââåðõ ïî ðåêå, ñêëîí ñ êóðóìíèêîì íà òàëëîìå Cladonia sp., 19.08.2006.
Placidium lachneum (Ach.) de Lesd. — îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà ïî÷âå ïîâåðõ ñêàë,
23.08.2006.
Placynthium rosulans (Th. Fr.) Zahlbr. — ×óíîçåðî, ñêàëû â óðî÷èùå
Ñåéäíîòëàã, íà êàìíÿõ â ìåñòå ñòîêà âîäû, 03.08.2005; çàï. ñêëîí ×óíà-òóíäðû, ëåâûé ïðèòîê ð. Ñóýíüëàãóàé, â ïîÿñå áåðåçîâîãî êðèâîëåñüÿ, íà âàëóíàõ â ðóñëå ðó÷üÿ, 08.07.2006.
Polyblastia theleodes (Sommerf.) Th. Fr. — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå
ðó÷. ×èíãèëüñ-êîðð, ïðàâûé áåðåã, ñóõèå ýêñïîíèðîâàííûå ñêàëû, íà êàìíÿõ,
21.08.2006.
*Polysporina simplex (Davies) Vìzda — ×óíà-òóíäðà, îêðåñòíîñòè ãîðû
Íàìëàã÷îðð, ïåðåâàëüíàÿ ñåäëîâèíà þæíåå ãîðû, ñèñòåìà îçåð, íà ñêàëàõ,
09.07.2006.
Porina nigratula (Nyl.) Vain. — îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà ïî÷âå è îòìèðàþùèõ ìõàõ,
23.08.2006.
195
Protomicarea limosa (Ach.) Hafellner — ×óíà-òóíäðà, âûñîêîãîðüÿ â îêðåñòíîñòÿõ ãîðû Íàìëàã÷îðð, íà ïî÷âå, 03.07.2006.
Protothelenella corrosa (Körb.) H. Mayrhofer et Poelt — Âîë÷üè òóíäðû,
âåðøèíà ãîðû Âîë÷üÿ Òóíäðà, ñêàëüíûå îñòàíöû, íà êàìíÿõ ñðåäè ìîõîâûõ
äåðíèíîê, 20.08.2006; îç. Âàéêèñ, îêðåñòíîñòè Áàëàãàí÷èêà, ëåñ ïî áåðåãó
îçåðà, â 100 ì íà âîñò., íà âàëóíàõ, 22.08.2006.
*Racodium rupestre Pers. — çàï. ñêëîíû ×óíà-òóíäðû, áàññåéí ð. Ñóýíüëàãóàé, ëåâîáåðåæüå, äîëèíà ðó÷åéêà â ñåäëîâèíå ñ çèìîâüåì ïîä ïåðåâàëü÷èêîì; íà ãîëûõ ñêàëàõ, 06.07.2006.
Rhizocarpon cinereovirens (Müll. Arg.) Vain. — íèæíåå òå÷åíèå ð. Êóïåñü,
ïðàâûé áåðåã, íà÷àëî ïóòè ââåðõ ïî ðåêå, ñêëîí ñ êóðóìíèêîì, íà âàëóíàõ,
19.08.2006.
R. disporum (Nägeli ex Hepp) Müll. Arg. — îç. Âàéêèñ, ñêàëû (áåç âûõîäîâ ñîëåé êàëüöèÿ) íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà êàìíÿõ,
23.08.2006.
R. geminatum Körb. — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñ-êîðð,
ïðàâûé áåðåã, ñóõèå ýêñïîíèðîâàííûå ñêàëû, íà êàìíÿõ, 21.08.2006; îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà êàìíÿõ, 23.08.2006.
R. furfurosum H. Magn. et Poelt — Âîë÷üè òóíäðû, âåðøèíà ãîðû Âîë÷üÿ Òóíäðà, ñêàëüíûå îñòàíöû, íà êàìíå, 20.08.2006. Âïåðâûå äëÿ Ðîññèè âèä
áûë îáíàðóæåí íà òåððèòîðèè Ëàïëàíäñêîãî çàïîâåäíèêà â þãî-çàï. ÷àñòè
×óíà-òóíäðû (Óðáàíàâè÷þñ, Óðáàíàâè÷åíå, 2004).
R. oederi (Weber) Körb. — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå ðó÷. ×èíãèëüñêîðð, ëåâûé áåðåã, õîëîäíûå âëàæíûå ñêàëû ñ æåëåçîì, íà êàìíÿõ, 21.08.2006.
*Rhymbocarpus neglectus (Vain.) Diederich et Etayo — ×óíà-òóíäðà, âûñîêîãîðüÿ â îêðåñòíîñòÿõ ãîðû Íàìëàã÷îðð, îêîëî 1000 ì íàä óð. ì., íà ìîõîâûõ äåðíèíêàõ, íà òàëëîìå Lepraria caesioalba (de Lesd.) J. R. Laundon,
08.07.2006.
Rimularia sphacelata (Th. Fr.) Hertel et Rambold — áàññåéí ð. Ìàâðà,
ãîðû Âûòòâàðûø, âûñîêîãîðíûå òóíäðû, íà ïî÷âå, 25.07.2004; ×óíà-òóíäðà,
îñòàíåö, 930 ì íàä óð. ì., â 1 êì íà ñåâ. îò ãîðû Íàìëàã÷îðð, íà êàìóøêå
íà ìîõîâûõ äåðíèíêàõ, 02.07.2006.
Rinodina exigua (Ach.) Gray — çàï. ñêëîí ×óíà-òóíäðû, äîëèíà ð. Ñóýíüëàãóàé, ëåâûé áåðåã, ïðèðóñëîâûé åëîâî-áåðåçîâûé ñ èâîé ëåñ íà îñòðîâêàõ,
íà êîðå ñòàðîé èâû â îñíîâàíèè ñòâîëà, 05.07.2006.
R. olivaceobrunnea C. W. Dodge et G. E. Baker — îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ
âûõîäàìè ñîëåé êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà çàìøåëûõ âàëóíàõ, íà òàëëîìå Peltigera kristinssonii, 23.08.2006.
R. turfacea (Wahlenb.) Körb. var. turfacea — çàï. ñêëîí ×óíà-òóíäðû, äîëèíà ð. Ñóýíüëàãóàé, âåðõíåå òå÷åíèå, ëåâûé áåðåã, ïðèðóñëîâûé áåðåçîâûé
ëåñ ñ åäèíè÷íûìè åëÿìè (âîñòî÷íîå ïîäíîæèå «ãîðêè»), íà ìîõîâûõ äåðíèíàõ íà áðîâêå ìåëêîé ïðîòîêè, 06.07.2006.
196
Scoliciosporum intrusum (Th. Fr.) Hafellner — îç. Âàéêèñ, íèæíåå òå÷åíèå
ðó÷. ×èíãèëüñ-êîðð, ëåâûé áåðåã, õîëîäíûå âëàæíûå ñêàëû ñ æåëåçîì, íà êàìíÿõ; íà òàëëîìå Rhizocarpon geographicum (L.) DC., 21.08.2006; ñåâ. ñêëîí Ìîí÷åòóíäðû, ëåñíîé ïîÿñ, ñêàëû â 0.5 êì âûøå Áàëàãàí÷èêà, íà êàìíå, 22.08.2006.
Staurothele areolata (Ach.) Lettau — îç. Âàéêèñ, ñêàëû ñ âûõîäàìè ñîëåé
êàëüöèÿ íà þæí. áåðåãó, 50–70 ì íàä óð. îçåðà, íà êàìíÿõ, 23.08.2006.
Stereocaulon arenarium (Savicz) I. M. Lamb — ×óíà-òóíäðà, âûñîêîãîðüÿ
â îêðåñòíîñòÿõ ãîðû Íàìëàã÷îðð, íà ìîõîâûõ äåðíèíêàõ; íà êàìíå ñðåäè
ìõîâ, 02.07.2006; íèæíåå òå÷åíèå ð. Êóïåñü, ïðàâûé áåðåã, ñêëîí ñ êóðóìíèêîì, íà çàìøåëûõ âàëóíàõ, 19.08.2006.
*S. nanodes Tuck. — ×óíà-òóíäðà, îñòàíåö, 930 ì íàä óð. ì., â 1 êì íà
ñåâ. îò ãîðû Íàìëàã÷îðð, íà êàìóøêàõ íà óñòóïàõ ñêàë â ùåëè, 02.07.2006.
*Stigmidium fuscatae (Arnold) R. Sant. — Âîë÷üè òóíäðû, îñòàíöû â âåðõíåé ÷àñòè òóíäðîâîãî ïîÿñà, 830 ì íàä óð. ì., íà òàëëîìå Acarospora
smaragdula (Wahlenb.) A. Massal., 20.08.2006. Âòîðàÿ íàõîäêà â Ðîññèè.
*Taeniolella pertusariicola D. Hawksw. et H. Mayrhofer — â àïîòåöèÿõ
Pertusaria carneopallida (Nyl.) Anzi íà êîðå îëüõè â ñðåäíåì òå÷åíèè ðó÷üÿ â
óðî÷èùå Ìûñ Êóññíÿðêíþí íà þãî-çàï. ñêëîíå ãîðû ×óíà-òóíäðà, 08.09.2007.
*Toninia squalescens (Nyl.) Th. Fr. — ×óíà-òóíäðà, âûñîêîãîðüÿ â îêðåñòíîñòÿõ ãîðû Íàìëàã÷îðð, íà ìîõîâûõ äåðíèíêàõ íà óñòóïàõ ñêàë (îïðåäåëåí
â äâóõ ïîëåâûõ ïàêåòàõ), 01.07.2006.
*Trapelia obtegans (Th. Fr.) Hertel — ð. Âàéêèñ, â 300 ì íèæå èñòîêà èç
îç. Âàéêèñ, áåðåãîâûå ñêàëû ñ æåëåçîì, íà ðàñòèòåëüíûõ îñòàòêàõ â òðåùèíàõ ñêàë, 24.08.2006.
Umbilicaria virginis Schaer. — ×óíà-òóíäðà, âûñîêîãîðüÿ â îêðåñòíîñòÿõ
ãîðû Íàìëàã÷îðð, îñòàíåö â 1 êì íà ñåâ., íà ñêàëàõ, 02.07.2006. Êðàñíàÿ êíèãà ÌÎ, áèîíàäçîð.
Verrucaria acrotella Ach. — Åëüíþí, âåðøèíà ãîðû ×óíà-òóíäðà, òðèãîïóíêò, íà êàìóøêå, 02.08.2005.
Àâòîðû âûðàæàþò ïðèçíàòåëüíîñòü àäìèíèñòðàöèè Ëàïëàíäñêîãî çàïîâåäíèêà è âñåì ñîòðóäíèêàì çàïîâåäíèêà, ÷üÿ ïîìîùü ñïîñîáñòâîâàëà íàøåé óñïåøíîé ðàáîòå.
Ëèòåðàòóðà
Ê ð à ñ í à ÿ êíèãà Ìóðìàíñêîé îáëàñòè. Ìóðìàíñê, 2003. 400 ñ. — Ó ð á à í à â è ÷ þ ñ Ã. Ï., Ó ð á à í à â è ÷ å í å È. Í. Rhizocarpon furfurosum
(Rhizocarpaceae, Ascomycota) — íîâûé äëÿ Ðîññèè âèä ëèøàéíèêà // Áîòàí.
æóðí. 2004. Ò. 89, ¹ 8. Ñ. 1362–1365. — K i r k P. M., A n s e l l A. E. Authors
of fungal names. Version 2. January 2003 [Electronic resource]. 2006. http://
www.speciesfungorum.org/FungalNameAuthors.doc — S a n t e s s o n R.,
M o b e r g R., N o r d i n A., T ø n s b e r g T., V i t i k a i n e n O. Lichenforming and lichenicolous fungi of Fennoscandia. Uppsala, 2004. 359 p.
197
Ã. Ï. Óðáàíàâè÷þñ1
È. Í. Óðáàíàâè÷åíå2
G. P. Urbanavichus
I. N. Urbanavichene
ÏÀÐÌÅËÈÎÈÄÍÛÅ, ÖÅÒÐÀÐÈÎÈÄÍÛÅ
È ÃÈÏÎÃÈÌÍÈÎÈÄÍÛÅ ËÈØÀÉÍÈÊÈ ÑÅÌÅÉÑÒÂÀ
PARMELIACEAE ÐÎÑÑÈÈ: ÏÅÐÂÛÉ ÑÂÎÄÍÛÉ ÑÏÈÑÎÊ
Ñ ÄÀÍÍÛÌÈ Î ÐÀÑÏÐÎÑÒÐÀÍÅÍÈÈ
PARMELIOID, CETRARIOID AND HYPOGYMNIOID
LICHENS (PARMELIACEAE) OF RUSSIA:
FIRST CHECK-LIST AND DISTRIBUTION DATA
1
Èíñòèòóò ïðîáëåì ïðîìûøëåííîé ýêîëîãèè Ñåâåðà ÊÍÖ ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ íàçåìíûõ ýêîñèñòåì
184209, Ìóðìàíñêàÿ îáë., Àïàòèòû, óë. Ôåðñìàíà, ä. 14à
[email protected]
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ ëèõåíîëîãèè è áðèîëîãèè
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2
[email protected]
2
 ðàáîòå ïðåäñòàâëåí ñâîäíûé ñïèñîê 218 âèäîâ ïàðìåëèîèäíûõ, öåòðàðèîèäíûõ è ãèïîãèìíèîèäíûõ ëèøàéíèêîâ èç 40 ðîäîâ, äëÿ âèäîâ ïðèâåäåíû ñèíîíèìû è äàòà ïóáëèêàöèè. Äàíî ðàñïðîñòðàíåíèå âèäîâ â 14 êðóïíûõ ðåãèîíàõ
Ðîññèè. Cetraria microphylla Elenkin ïðèâåäåíà êàê íîâûé ñèíîíèì äëÿ Anaptychia
bryorum Poelt.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: ïàðìåëèîèäíûå, öåòðàðèîèäíûå, ãèïîãèìíèîèäíûå ëèøàéíèêè, Ðîññèÿ, ñèíîíèìû.
The first list of 40 genera and 218 species of the monophyletic Parmelioid,
Cetrarioid and Hypogymnioid clades mentioned for Russia is presented. Synonyms
used at species rank in Russia and the dates of publication of all the names are
provided. Distribution of the species in 14 large regions of Russia is given. Cetraria
microphylla Elenkin is considered a new synonym of Anaptychia bryorum Poelt.
Keywords: parmelioid, cetrarioid and hypogymnioid lichens, Russia, synonyms.
Èíòåíñèâíûå òàêñîíîìè÷åñêèå èññëåäîâàíèÿ ïàðìåëèåâûõ ëèøàéíèêîâ (Parmeliaceae Zenker) â ïîñëåäíèå 30–35 ëåò ïðèâåëè ê
ñóùåñòâåííûì íîìåíêëàòóðíûì èçìåíåíèÿì, îïèñàíèþ ìíîæåñòâà
íîâûõ âèäîâ è âûäåëåíèþ íîâûõ ðîäîâ. Â ñâÿçè ñ ïåðåñìîòðîì ñèñòåìû ïàðìåëèåâûõ ëèøàéíèêîâ, áàçèðóþùåéñÿ íà ðåçóëüòàòàõ ìîëåêóëÿðíûõ èññëåäîâàíèé (Blanco et al., 2004a, b, 2006; Crespo et al.,
2007; Thell et al., 2004, 2005; è ìí. äð.), èçìåíèëèñü êàê ïðåäñòàâëåíèÿ îá îñíîâíûõ ãðóïïàõ ïàðìåëèåâûõ, òàê è ïîëîæåíèå ìíîãèõ âè-
198
äîâ è ðîäîâ, ñ êîòîðûìè ðàíåå èìåëè äåëî ðîññèéñêèå ëèõåíîëîãè
(Îïðåäåëèòåëü…, 1971, 1998). Íàïðèìåð, âèäû ðîäà Parmelia Ach.,
ïðåäñòàâëåííûå â 1-ì âûïóñêå «Îïðåäåëèòåëÿ…» (1971), ïî ñîâðåìåííîé íîìåíêëàòóðå îòíîñÿòñÿ ê 15 ðîäàì.
Âî ìíîãèõ ñòðàíàõ âûõîäÿò ïåðâûå ñïèñêè ïàðìåëèîèäíûõ ëèøàéíèêîâ ñ ó÷åòîì ñîâðåìåííîé ñèñòåìû ïàðìåëèåâûõ (Sohrabi et al.,
2007; Hawksworth et al., 2008; è äð.). Ïåðåñìîòðåíû ñóùåñòâîâàâøèå
ðàíåå ïðåäñòàâëåíèÿ î ãðóïïå öåòðàðèîèäíûõ ëèøàéíèêîâ â ñåìåéñòâå ïàðìåëèåâûõ (Randlane, Saag, 2000). Íàïðèìåð, íà îñíîâàíèè
äàííûõ ìîëåêóëÿðíûõ èññëåäîâàíèé ðîä Cetrelia W. L. Culb. et
C. F. Culb. îòíåñåí ê ïàðìåëèîèäíîé ãðóïïå (Crespo et al., 2007). Òåì
íå ìåíåå, ñèñòåìàòè÷åñêîå ïîëîæåíèå îòäåëüíûõ òàêñîíîâ òðåáóåò
óòî÷íåíèÿ. Íàïðèìåð, âêëþ÷àåìûå äî ïîñëåäíåãî âðåìåíè â ðîä
Allocetraria âèäû, âñòðå÷àþùèåñÿ â Ðîññèè, ïåðåíåñåíû â èíûå ðîäû,
à âèä Cetraria annae íåîáõîäèìî âûâåñòè èç ðîäà Cetraria. Ðåøåíèå
òàêîãî ðîäà ïðîáëåì âîçìîæíî ëèøü íà îñíîâàíèè ðåçóëüòàòîâ ñïåöèàëüíûõ èññëåäîâàíèé ñ ïðèâëå÷åíèåì ìîëåêóëÿðíûõ ìåòîäîâ.
Òàêèì îáðàçîì, íàçðåëà íåîáõîäèìîñòü ïîäãîòîâêè ñïèñêà îñíîâíûõ ãðóïï ïàðìåëèåâûõ ëèøàéíèêîâ Ðîññèè â ðàìêàõ íîâîé ñèñòåìû. Îñîáåííî àêòóàëåí òàêîé ñîâðåìåííûé ïåðå÷åíü òàêñîíîâ â ñâÿçè ñ íà÷àëîì ðàáîò ïî ïðîåêòó «Ôëîðà ëèøàéíèêîâ Ðîññèè».
Íèæå ïðåäñòàâëåí ñïèñîê òàêñîíîâ, îòìå÷åííûõ íà òåððèòîðèè
Ðîññèè, âêëþ÷àþùèé 40 ðîäîâ è 218 âèäîâ, îòíîñÿùèõñÿ ê òðåì
ãðóïïàì (clades) ïàðìåëèåâûõ ëèøàéíèêîâ: ïàðìåëèîèäíûì, öåòðàðèîèäíûì, ãèïîãèìíèîèäíûì. Äëÿ êàæäîãî òàêñîíà óêàçàíû äàòà è
èçäàíèå, ãäå îí áûë îïèñàí èëè ñäåëàíà ïîñëåäíÿÿ ýôôåêòèâíî îáíàðîäîâàííàÿ êîìáèíàöèÿ, îñíîâíûå ñèíîíèìû (ñ ãîäîì îïèñàíèÿ),
ïîä êîòîðûìè òàêñîíû ïðèâîäèëèñü äëÿ òåððèòîðèè Ðîññèè, à òàêæå ðàñïðîñòðàíåíèå â ïðåäåëàõ 14 ðåãèîíîâ Ðîññèè.
Ìàòåðèàëîì äëÿ òàêñîíîìè÷åñêîãî ñïèñêà óêàçàííûõ ãðóïï ïàðìåëèåâûõ ëèøàéíèêîâ ïîñëóæèëè äàííûå ñâîäêè «Ëèøàéíèêè çàïîâåäíèêîâ Ðîññèè» (Óðáàíàâè÷þñ, Óðáàíàâè÷åíå, 2004), ñâåäåíèÿ èç
êðóïíûõ ðåãèîíàëüíûõ ñïèñêîâ (Andreev et al., 1996; ×àáàíåíêî,
2002; Ôàäååâà è äð., 2007; Sohrabi et al., 2007; Urbanavichus et al.,
2008; è äð.), äàííûå 1-ãî è 6-ãî âûïóñêîâ «Îïðåäåëèòåëÿ…» (1971,
1998) è ìíîãèõ äðóãèõ ïóáëèêàöèé. Òàêæå áûëè èñïîëüçîâàíû ñâåäåíèÿ ðÿäà äîñòóïíûõ ÷åðåç Èíòåðíåò áàç äàííûõ ìèðîâûõ ãåðáàðèåâ (UPS, S, KYO, LD, BG, O, TSB, MA è äð.), ñîäåðæàùèõ èíôîðìàöèþ î ïàðìåëèåâûõ ëèøàéíèêàõ Ðîññèè.  íåêîòîðûõ ñîìíèòåëü-
199
íûõ ñëó÷àÿõ äëÿ ïðîâåðêè äîñòîâåðíîñòè óêàçàíèÿ òàêñîíîâ áûëè
ïðîñìîòðåíû ãåðáàðíûå îáðàçöû (ãëàâíûì îáðàçîì, â LE è H).
Ãåîãðàôè÷åñêîå ðàñïðåäåëåíèå ïî êðóïíûì ðåãèîíàì Ðîññèè
(ðèñ.) äàíî ñîãëàñíî ðàíåå ïðåäëîæåííîé ñõåìå (Óðáàíàâè÷þñ, 2006).
Òåððèòîðèÿ Ðîññèè ìåðèäèîíàëüíî ðàçäåëåíà íà 3 ñåêòîðà: Åâðîïåéñêàÿ Ðîññèÿ (ER), Ñèáèðü (SIB), Äàëüíèé Âîñòîê (FE). Â ïðåäåëàõ
Åâðîïåéñêîé Ðîññèè âûäåëåíû Àðêòè÷åñêàÿ ÷àñòü — Ea (âêëþ÷àÿ
Ïîëÿðíûé Óðàë), Ñåâåð — En, Öåíòð — Ec, Þ㠗 Es. Ê Åâðîïåéñêîé Ðîññèè îòíåñåí Óðàë, ðàçäåëåííûé ïðèìåðíî ïî 58° ñ. ø. íà Ñåâåðíûé Óðàë — Un è Þæíûé Óðàë — Us. Òàêèì îáðàçîì, ãðàíèöà
Åâðîïåéñêîé Ðîññèè îêàçûâàåòñÿ ïðîâåäåííîé íå ïî ãåîãðàôè÷åñêîé
ãðàíèöå Åâðîïû è Àçèè, à ïî âîñòî÷íûì (ñèáèðñêèì) ïðåäãîðüÿì
Óðàëà. Ê Åâðîïåéñêîé Ðîññèè ôîðìàëüíî îòíåñåí Ðîññèéñêèé Êàâêàç — Ca, íåñìîòðÿ íà òî ÷òî ãåîãðàôè÷åñêè ýòà òåððèòîðèÿ ÿâëÿåòñÿ
÷àñòüþ Àçèè.  ïðåäåëàõ Ñèáèðè âûäåëåíû Àðêòè÷åñêàÿ Ñèáèðü —
Sa, Çàïàäíàÿ Ñèáèðü — Sw, Âîñòî÷íàÿ Ñèáèðü — Se è Þæíàÿ Ñèáèðü — Ss.  ïðåäåëàõ Äàëüíåãî Âîñòîêà âûäåëåíû Àðêòè÷åñêàÿ
÷àñòü — Fa, Ñåâåð — Fn è Þ㠗 Fs.
Ðèñ. Ñõåìà ðåãèîíàëüíîãî äåëåíèÿ òåððèòîðèè Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè,
èñïîëüçîâàííàÿ ïðè èçó÷åíèÿ ãåîãðàôè÷åñêîãî ðàñïðîñòðàíåíèÿ
ïàðìåëèåâûõ ëèøàéíèêîâ (îáîçíà÷åíèÿ ðåãèîíîâ â òåêñòå).
200
Ñîìíèòåëüíûå äàííûå äëÿ îòäåëüíûõ ðåãèîíîâ îòìå÷åíû âîïðîñèòåëüíûì çíàêîì (?). Íàçâàíèÿ âèäîâ, îïèñàííûõ ñ òåððèòîðèè Ðîññèè
è ïðèíÿòûõ â íàñòîÿùåå âðåìÿ (24 âèäà), îòìå÷åíû çâåçäî÷êîé (*).
Allantoparmelia (Vain.) Essl., 1978, Mycotaxon, 7: 46.
*A. almquistii (Vain.) Essl., 1978, Mycotaxon, 7(1): 46 [= Parmelia almquistii
Vain., 1909; Hypogymnia almquistii (Vain.) Rass., 1967]. — Ea, Sa, Fa, Fn.
A. alpicola (Th. Fr.) Essl., 1978, Mycotaxon, 7(1): 46 [= Parmelia alpicola
Th. Fr., 1861; Hypogymnia alpicola (Th. Fr.) Hav., 1936]. — Ea, En, Un, Us, Sa,
Se, Ss, Fa, Fn.
*A. sibirica (Zahlbr.) Essl., 1978, Mycotaxon, 7(1): 46 [= Parmelia sibirica
Zahlbr., 1930; P. nigra Vain., 1909; Hypogymnia sibirica (Zahlbr.) Rass., 1967]. —
Ea, Un, Sa, Ss, Fa, Fn.
Allocetraria Kurok. et M. J. Lai, 1991, Bull. Nat. Sci. Mus. Tokyo, Ser. B,
17: 60.
A. madreporiformis (Ach.) Kärnefelt et A. Thell, 1996, Nova Hedwigia,
62(3–4): 508 [= Dufourea madreporiformis Ach., 1810; Dactylina madreporiformis (Ach.) Tuck., 1862; Cetraria madreporiformis (Ach.) Müll. Arg., 1870]. —
Ea, Un, Ca, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
A. oakesiana (Tuck.) Randlane et A. Thell in Thell, Randlane, Kärnefelt, Gao
et Saag, 1995, Flechten Follmann: 363 [= Cetraria oakesiana Tuck., 1841;
Platysma oakesianum (Tuck.) Nyl., 1855; Tuckermanopsis oakesiana (Tuck.) Hale,
1987 (“Tuckermannopsis”)]. — Ec, Us, Ca, Sw, Ss, Fs.
A. stracheyi (C. Bab.) Kurok. et M. J. Lai, 1991, Bull. Nat. Sci. Mus. Tokyo,
Ser. B, 17: 62 [= Evernia stracheyi C. Bab., 1852, non Cetraria stracheyi C. Bab.,
1852 = Nephromopsis stracheyi (C. Bab.) Müll. Arg., 1891; Cetraria potaninii
Oxner, 1933]. — Ss.
Anzia Stizenb., 1861, Flora, Regensburg, 44: 393.
A. colpodes (Ach.) Stizenb., 1862, Flora, Regensburg, 45: 243 [= Lichen
colpodes Ach., 1798; Parmelia colpodes (Ach.) Ach., 1803]. — Fs.
A. colpota Vain., 1921, Bot. Mag. Tokyo, 35: 49. — Fs.
A. japonica (Tuck.) Müll. Arg., 1889, Flora, Regensburg, 72: 507 (= Parmelia
japonica Tuck., 1862). — Fs.
A. opuntiella Müll. Arg., 1881, Flora, Regensburg, 74: 112 [= Anzia japonica
f. opuntiella (Müll. Arg.) Asahina, 1935]. — Fs.
A. ornata (Zahlbr.) Asahina, 1937, J. Jap. Bot. 13(4): 221 (= Anzia japonica
var. ornata Zahlbr., 1933). — Fs.
A. stenophylla Asahina, 1935, J. Jap. Bot. 11(4): 231. — Fs.
Arctocetraria Kärnefelt et Thell in Kärnefelt, Mattsson et Thell, 1993, Bryologist, 96(3): 402.
*A. andrejevii (Oxner) Kärnefelt et A. Thell in Kärnefelt, Mattsson et Thell,
1993, Bryologist, 96(3): 402 (= Cetraria andrejevii Oxner, 1940; C. simmonsii
Krog, 1968). — Ea, Sa, Se, Fa, Fn, Fs.
201
*A. nigricascens (Nyl.) Kärnefelt et A. Thell in Kärnefelt, Mattsson et Thell,
1993, Bryologist, 96(3): 402 [= Platysma nigricascens Nyl., 1891; Cetraria nigricascens (Nyl.) Elenkin, 1909; C. hiascens (Fr.) Th. Fr. var. rhizophora Vain., 1909;
C. arctica H. Magn., 1936, nom. illeg.; C. sibirica H. Magn., 1936; C. rhizophora
(Vain.) Rass., 1949; C. magnussonii Llano, 1951; C. elenkinii Krog, 1968]. — Ea,
En, Sa, Fa, Fn, Fs.
Arctoparmelia Hale, 1986, Mycotaxon, 25(1): 251.
A. centrifuga (L.) Hale, 1986, Mycotaxon, 25(1): 252 [= Lichen centrifugus
L., 1753; Parmelia centrifuga (L.) Ach., 1803; Xanthoparmelia centrifuga (L.)
Hale, 1974]. — Ea, En, Ec, Un, Us, Ca, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
A. incurva (Pers.) Hale, 1986, Mycotaxon, 25(1): 252 [= Lichen incurvus
Pers., 1794; Lichen multifidus Dicks., 1793; Parmelia incurva (Pers.) Fr. 1826;
P. multifida Schaer., 1842, P. multifida A. L. Sm., 1918; Xanthoparmelia incurva
(Pers.) Hale, 1974]. — Ea, En, Ec, Un, Us, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
A. separata (Th. Fr.) Hale, 1986, Mycotaxon, 25(1): 252 [= Parmelia separata Th. Fr., 1880; P. birulae Elenkin, 1906; Xanthoparmelia birulae (Elenkin)
Hale, 1974]. — Ea, Un, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
*A. subcentrifuga (Oxner) Hale, 1986, Mycotaxon, 25(1): 252 [= Parmelia
subcentrifuga Oxner, 1940; Xanthoparmelia subcentrifuga (Oxner) Hale, 1974]. —
En, Sa, Se, Ss.
Asahinea W. L. Culb. et C. F. Culb., 1965, Brittonia, 17: 183.
A. chrysantha (Tuck.) W. L. Culb. et C. F. Culb., 1965, Brittonia, 17: 184
[= Cetraria chrysantha Tuck., 1858; C. septentrionalis (Nyl.) Almq., 1887;
Platysma chrysanthum (Tuck.) Å. E. Dahl, 1952; Asahinea culbersoniorum Trass,
1992]. — Ea, En, Un, Us, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
A. scholanderi (Llano) W. L. Culb. et C. F. Culb., 1965, Brittonia, 17: 187
[= Cetraria scholanderi Llano, 1951; C. kurodakensis Asahina, 1953; C. saviczii
Oxner et Rass., 1960; Asahinea kurodakensis (Asahina) W. L. Culb. et C. F. Culb.,
1965]. — Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
Brodoa Goward, 1987, Bryologist, 89: 222.
B. atrofusca (Schaer.) Goward, 1987 [“1986”], Bryologist, 89(3): 222
[= Parmelia ceratophylla var. atrofusca Schaer., 1850; P. atrofusca (Schaer.)
Cromb., 1879; Hypogymnia atrofusca (Schaer.) Räsänen, 1943; Parmelia
intestiniformis var. atrofusca (Schaer.) Hasselrot, 1953; H. intestiniformis var.
atrofusca (Schaer.) Poelt, 1962]. — Ca.
B. intestiniformis (Vill.) Goward, 1987 [“1986”], Bryologist, 89(3): 222
[= Lichen intestiniformis Vill., 1789; L. encaustus Sm., 1791; Parmelia intestiniformis (Vill.) Ach., 1803; P. encausta (Sm.) Nyl., 1803; P. encausta var. intestiniformis (Vill.) Bisch., 1842; P. intestiniformis var. encausta (Sm.) Vain., 1899;
Hypogymnia encausta (Sm.) Walt. Watson, 1939; H. intestiniformis (Vill.)
Räsänen, 1943]. — Ea, En, Un, Us, Ca.
B. oroarctica (Krog) Goward, 1987 [“1986”], Bryologist, 89(3): 222 (= Hypogymnia oroarctica Krog, 1974). — Ea, En, Un, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
202
Cetraria Ach., 1803, Meth. Lich.: 292.
C. aculeata (Schreb.) Fr., 1826, Nov. Sched. Crit. Lich. 4: 32 [= Lichen
aculeatus Schreb., 1771; L. islandicus γ. tenuissimus L., 1753; Cladonia aculeata
(Schreb.) Baumg., 1790; Cornicularia aculeata (Schreb.) Ach., 1803; Platysma
aculeatum (Schreb.) Frege, 1812; Coelocaulon aculeatum (Schreb.) Link, 1833;
Parmelia aculeata (Schreb.) Spreng., 1832; Bryopogon aculeatum (Schreb.)
Hazsl., 1884; Cetraria tenuissima (L.) Vain., 1888; Coelocaulon tenuissimum (L.)
R. Howe, 1912; Cornicularia tenuissima (L.) Zahlbr., 1930]. — Ea, En, Ec, Es,
Un, Ca, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
1
*C. annae Oxner, 1933, Æóðí. áiîáîò. öèêëó Âñåóêð. àêàä. íàóê, 7/8:
167. — Ss.
C. ericetorum Opiz, 1852, Seznam rostlin kveteny: 173 [= Cetraria crispa
(Ach.) Nyl., 1875; C. tenuifolia (Retz.) R. Howe, 1915; C. libertina Stuckenb.,
1926]. — Ea, En, Ec, Un, Us, Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
C. islandica (L.) Ach., 1803, Meth. Lich.: 293 [= Lichen islandicus L., 1753,
incl. subsp. crispiformis (Räsänen) Kärnefelt, 1979, subsp. orientalis (Asahina)
Kärnefelt, 1979]. — Ea, En, Ec, Un, Us, Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
*C. kamtczatica Savicz, 1914, Èçâ. Èìï. Ñ.-Ïåòåðá. áîòàí. ñàäà, 14(1):
119. — Sa, Fa, Fn.
*C. laevigata Rass., 1945, Áîò. ìàò. Îòä. ñïîðîâ. ðàñò. Áîò. èí-òà ÀÍ ÑÑÑÐ,
5(10–12): 133 (non 1943, Áîò. æóðí., 28: 79 — nom. inval.) (= Cetraria
laevigata f. tenuis Rass., 1945; C. laevigata f. dilatata Rass., 1953). — Ea, Un,
Us, Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
C. muricata (Ach.) Eckfeldt, 1895, Bull. Torrey Bot. Club, 22: 240 [= Lichen
muricatus Ach., 1798; Cornicularia muricata (Ach.) Ach., 1803; Coelocaulon muricatum (Ach.) R. J. Laundon, 1984]. — Ea, En, Ec, Un, Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fn.
*C. nigricans Nyl., 1859, Herb. Mus. Fennici: 109 (= Cetraria capitata
Lynge, 1928). — Ea, En, Un, Us, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
C. odontella (Ach.) Ach., 1914, Syn. Lich.: 230 [= Lichen odontellus Ach.,
1798; Cornicularia odontella (Ach.) Westend., 1813; Coelocaulon odontellum
(Ach.) R. Howe, 1912]. — Ea, En, Ec, Un, Us, Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
*C. rassadinae T. Makryi, 1984, Áîò. æóðí., 69(7): 952. — Se, Ss.
C. sepincola (Ehrh.) Ach., 1803, Meth. Lich.: 297 [= Lichen saepincola Ehrh.,
1780; Platysma sepincola (Ehrh.) Hoffm., 1790; Tuckermanopsis saepincola
(Ehrh.) Hale (“Tuckermannopsis”), 1987]. — Ea, En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sa, Sw,
Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
*C. steppae (Savicz) Kärnefelt in Kärnefelt, Mattsson et Thell, 1993, Bryologist, 96(3): 400 [= Cornicularia steppae Savicz, 1924; Coelocaulon steppae
(Savicz) Barreno et Vázquez, 1982]. — Ec, Es, Us, Ca, Se, Ss.
Âèä Cetraria microphylla îïèñàí À. À. Åëåíêèíûì (1907) ñ Íîâîñèáèðñêèõ îñòðîâîâ ïî ñáîðàì çîîëîãà À. À. Áÿëûíèöêîãî-Áèðóëÿ, ó÷àñòâîâàâøå1
Cèñòåìàòè÷åñêîå ïîëîæåíèå òàêñîíà íåÿñíî, íå îòíîñèòñÿ ê ðîäó Cetraria.
203
ãî â ïîëÿðíîé ýêñïåäèöèè áàðîíà Ý. Â. Òîëëÿ (1900–1903 ãã.). Åëåíêèí ñ ñîìíåíèåì îòíåñ äàííûé âèä ê ðîäó Cetraria, ïîñêîëüêó äëÿ ýòîãî ðîäà íå
ñâîéñòâåííî ïðîçîïëåêòåíõèìíîå ñòðîåíèå êîðîâîãî ñëîÿ (íà ÷òî îí ñàì óêàçûâàë). Äî íàñòîÿùåãî âðåìåíè ñèñòåìàòè÷åñêîå ïîëîæåíèå òàêñîíà îñòàâàëîñü íåÿñíûì.  ÷åê-ëèñòå öåòðàðèåâûõ ëèøàéíèêîâ (Randlane, Saag, 2002)
âèä C. microphylla Elenkin óêàçàí ñî çíàêîì âîïðîñà áåç êàêèõ-ëèáî êîììåíòàðèåâ. Ïîñëå êðèòè÷åñêîãî èçó÷åíèÿ îáðàçöîâ C. microphylla (âêëþ÷àÿ òèïîâîé), õðàíÿùèõñÿ â ãåðáàðèè LE, íàìè óñòàíîâëåíî, ÷òî îíè îòíîñÿòñÿ ê
âèäó Anaptychia bryorum Poelt: Cetraria microphylla Elenkin, 1907, Áîò. æóðí.,
5/6: 126. — syn. nov.
Cetrariella Kärnefelt et A. Thell in Kärnefelt, Mattsson et Thell, 1993, Bryologist, 96(3): 402.
C. commixta (Nyl.) Kärnefelt et A. Thell in Thell, Feuerer, Kärnefelt, Myllys
et Stenroos, 2004, Mycol. Prog. 3(4): 309 [= Platysma commixtum Nyl., 1860;
Cetraria commixta (Nyl.) Th. Fr., 1871; Melanelia commixta (Nyl.) A. Thell,
1995]. — Ea, En, Un, Us, Ca, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
C. delisei (Bory ex Schaer.) Kärnefelt et A. Thell in Kärnefelt, Mattsson et
Thell, 1993, Bryologist, 96(3): 403 [= Cetraria islandica var. [δ] delisei Bory ex
Schaer., 1850; C. delisei (Bory ex Schaer.) Nyl., 1867 (“1866”); C. aculeata var.
[β] hiascens Fr., 1831; C. hiascens (Fr.) Th. Fr., 1871]. — Ea, En, Ec, Un, Us,
Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
C. fastigiata (Delise ex Nyl.) Kärnefelt et A. Thell in Kärnefelt, Mattsson et
Thell, 1993, Bryologist, 96(3): 403 [= Cetraria delisei var. fastigiata Delise ex
Nyl., 1869; C. delisei f. fastigiata (Delise ex Nyl.) Rass., 1973; C. fastigiata
(Delise ex Nyl.) Kärnefelt, 1977]. — Ea, En, Sa, Ss, Fa, Fn.
Cetrelia W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contrib. U. S. Natl. Herb. 34(7):
490.
C. alaskana (W. L. Culb. et C. F. Culb.) W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968,
Contr. U. S. Natl. Herb. 34: 492 (= Cetraria alaskana W. L. Culb. et C. F. Culb.,
1966). — ?Ca, Sa, ?Ss, Fa, Fn.
C. braunsiana (Müll. Arg.) W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contr. U. S.
Natl. Herb. 34: 493 [= Parmelia braunsiana Müll. Arg., 1881; Cetraria braunsiana (Müll. Arg.) Zahlbr., 1927]. — Ss, Fs.
C. cetrarioides (Delise et Duby) W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contr. U. S.
Natl. Herb. 34: 498 [= Parmelia perlata var. cetrarioides Delise et Duby, 1830;
P. cetrarioides (Delise et Duby) Nyl., 1869]. — En, Ec, Un, Us, Ca, Sw, Se, Ss,
Fs.
C. chicitae (W. L. Culb.) W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contr. U. S. Natl.
Herb. 34: 504 (= Cetraria chicitae W. L. Culb., 1965). — Ca, Ss, Fs.
C. davidiana W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contr. U. S. Natl. Herb. 34:
507. — Fs.
C. delavayana W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contr. U. S. Natl. Herb. 34:
509. — Fs.
204
C. japonica (Zahlbr.) W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contr. U. S. Natl.
Herb. 34: 511 (= Cetraria japonica Zahlbr., 1916). — Fs.
C. monachorum (Zahlbr.) W. L. Culb. et C. F. Culb., 1977 (“1976”), Syst.
Bot. 1(4): 326 (= Parmelia monachorum Zahlbr., 1930). — Ca, Ss, Fs.
C. nuda (Hue) W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contr. U. S. Natl. Herb. 34:
513 [= Platysma collatum f. nudum Hue, 1899; Cetraria collata f. nuda (Hue)
Zahlbr., 1930]. — Fs.
C. olivetorum (Nyl.) W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contr. U. S. Natl. Herb.
34: 515 [= Parmelia olivetorum Nyl., 1866, non Parmelia perlata var. olivetorum
Ach., 1810; Parmelia perlata f. rubescens Th. Fr., 1871; Parmelia rubescens (Th.
Fr.) Vain., 1921]. — En, Ec, Un, Us, Ca, Ss, Fa, Fs.
C. orientalis Randlane et Saag, 1991, Lichenologist, 23: 116. — Fs.
C. pseudolivetorum (Asahina) W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contr. U. S.
Natl. Herb. 34: 519 [= Parmelia (Amphigymnia) pseudolivetorum Asahina,
1952]. — Fs.
C. sinensis W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contr. U. S. Natl. Herb. 34:
523. — Fs.
Cetreliopsis M. J. Lai, 1980, Quart. J. Taiwan Mus. 33: 218.
*C. asahinae (M. Satô) Randlane et A. Thell in Randlane, Thell et Saag,
1995, Cryptog. Bryol. Lichénol. 16(1): 49 [= Cetraria asahinae M. Satô, 1936;
Nephromopsis asahinae (M. Satô) Räsänen, 1952]. — Fs.
Cornicularia (Schreb.) Hoffm., 1792, Descr. Pl. Cl. Crypt. 2: 37.
C. normoerica (Gunnerus) Du Rietz, 1926, Ark. Bot. 20A(11): 32 [= Lichen
normoericus Gunnerus, 1772; Cetraria normoerica (Gunnerus) Lynge, 1921]. —
Ca, Fn, Fs.
Dactylina Nyl., 1860, Syn. Meth. Lich. 1(2): 286.
D. arctica (Hook. f.) Nyl., 1860, Synop. Method. Lich.: 286 [= Dufourea
arctica Hook. f. apud M. J. Richardson, 1823; Cetraria arctica (Hook. f.) Tuck.,
1882; C. arctica var. minor Elenkin, 1909; C. arctica var. papillata (Savicz)
Zahlbr., 1930; Dufourea arctica var. papillata Savicz, 1914; D. polaris Rupr.,
1850; Dactylina beringica C. D. Bird et J. W. Thomson, 1978; Dactylina arctica
subsp. beringica (C. D. Bird et J. W. Thomson) Kärnefelt et A. Thell, 1996]. —
Ea, Un, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
D. ramulosa (Hook. f.) Tuck., 1862, Proc. Amer. Acad. Arts Sci. 5: 397
[= Dufourea ramulosa Hook. f., 1825; Cetraria ramulosa (Hook. f.) Tuck.,
1882]. — Ea, Ca, Sa, Se, Ss, Fa, Fn.
Everniastrum Hale ex Sipman, 1986, Mycotaxon, 26: 237.
E. cirrhatum (Fr.) Hale ex Sipman, 1986, Mycotaxon, 26(3): 239 (non Hale,
1976 — nom. inval., Art. 43.1) [= Parmelia cirrhata Fr., 1825; Cetrariastrum
cirrhatum (Fr.) W. L. Culb. et C. F. Culb., 1981]. — Fs.
Flavocetraria Kärnefelt et Thell, 1994, Acta Bot. Fenn. 150: 81.
F. cucullata (Bellardi) Kärnefelt et A. Thell in Kärnefelt, Thell, Randlane et
Saag, 1994, Acta Bot. Fenn. 150: 81 [= Lichen cucullatus Bellardi, 1788; Cetraria
205
cucullata (Bellardi) Ach., 1803; Allocetraria cucullata (Bellardi) Randlane et
Saag, 1992]. — Ea, En, Ec, Un, Us, Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
*F. minuscula (Elenkin et Savicz) Ahti, Poryadina et Zhurb., 2005, Mycotaxon, 92: 202 (= Cetraria cucullata f. minuscula Elenkin et Savicz, 1910). —
Se, Fn.
F. nivalis (L.) Kärnefelt et A. Thell in Kärnefelt, Thell, Randlane et Saag,
1994, Acta Bot. Fenn. 150: 84 [= Lichen nivalis L., 1753; Cetraria nivalis (L.)
Ach., 1803; Allocetraria nivalis (L.) Randlane et Saag, 1992]. — Ea, En, Ec, Un,
Us, Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
Flavoparmelia Hale, 1986, Mycotaxon, 25: 604.
F. caperata (L.) Hale, 1986, Mycotaxon, 25(2): 604 [= Lichen caperatus L.,
1753; Parmelia caperata (L.) Ach., 1803; P. cylisphora (Ach.) Vain., 1896]. —
En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sw, Se, Ss, Fs.
F. soredians (Nyl.) Hale, 1986, Mycotaxon, 25(2): 605 [= Parmelia soredians
Nyl., 1872; P. caperata var. soredians (Nyl.) Hillmann, 1936]. — Ca, Fs.
Flavopunctelia (Krog) Hale, 1984, Mycotaxon, 20(2): 682.
F. flaventior (Stirt.) Hale, 1984, Mycotaxon, 20(2): 682 (= Parmelia flaventior
Stirt., 1877). — Ec, Ca, Ss, Fs.
F. soredica (Nyl.) Hale, 1984, Mycotaxon, 20(2): 682 [= Parmelia soredica
Nyl., 1885; P. dubia (Wulfen) Schaer. var. ulophyllodes Vain., 1896; P. ulophyllodes (Vain.) Savicz, 1915; P. manshurica Asahina, 1941; Punctelia soredica (Nyl.)
Krog, 1982]. — Ec, Es, Un, Us, Ca, Sw, Ss, Fs.
Hypogymnia (Nyl.) Nyl., 1896, Lichen. Envir. Paris: 39.
*H. arcuata Tchaban. et McCune, 2001, Bryologist, 104(1): 146. — Fs.
H. austerodes (Nyl.) Räsänen, 1943, Ann. Bot. Soc. Zool.-Bot. Fenn.
Vanamo, 18(1): 13 (= Parmelia austerodes Nyl., 1881). — Ea, En, Un, Us, Ca,
Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn.
H. beringiana (Krog) McCune, 2008, North American Fungi, 3(6): 2. — Sa.
H. bitteri (Lynge) Ahti, 1964, Ann. Bot. Fenn. 1: 20 (= Parmelia bitteri
Lynge, 1921). — Ea, En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
*H. bullata Rass., 1967, Íîâîñòè ñèñò. íèçø. ðàñò.: 295. — Fn, Fs.
H. castanea McCune et Krog, 2008, North American Fungi, 3(6): 3. — Fa.
*H. duplicatoides (Oxner) Rass., 1956, Áîò. ìàò. Îòä. ñïîðîâ. ðàñò. Áîò. èíòà ÀÍ ÑÑÑÐ, 11: 5 (= Parmelia duplicatoides Oxner, 1938). — Fs.
H. farinacea Zopf, 1907, Flechtenstoffe: 419 [= Parmelia farinacea Bitter,
1901, non (L.) Ach. (= Ramalina farinacea), P. bitteriana Zahlbr., 1927; Hypogymnia bitteriana (Zahlbr.) Räsänen, 1947]. — En, Ec, Es, Un, Us, Ca, ?Ss.
H. fragillima (Hillmann) Rass., 1956, Áîò. ìàò. Îòä. ñïîðîâ. ðàñò. Áîò. èíòà ÀÍ ÑÑÑÐ, 11: 8 (= Parmelia fragillima Hillmann, 1938; P. duplicata f.
gracilis Rass., 1953). — Fn, Fs.
H. hokkaidensis Kurok., 1971, Mem. Natl. Sci. Mus., Tokyo, 4: 62. — Fs.
H. hypotrypa (Nyl.) Rass., 1967, Íîâîñòè ñèñò. íèçø. ðàñò.: 297 (non 1956,
Áîò. ìàò. Îòä. ñïîðîâ. ðàñò. Áîò. èí-òà ÀÍ ÑÑÑÐ, 11: 8 — nom. illeg.)
206
[= Parmelia hypotrypa Nyl., 1860; P. hypotrypella Asahina, 1950; Hypogymnia
hypotrypella (Asahina) Rass., 1960]. — Fs.
*H. incurvoides Rass., 1967, Íîâîñòè ñèñò. íèçø. ðàñò.: 293. — En, Ss.
H. metaphysodes (Asahina) Rass., 1967, Íîâîñòè ñèñò. íèçø. ðàñò.: 291
(= Parmelia metaphysodes Asahina, 1950). — Fs.
H. nikkoensis (Zahlbr.) Rass., 1967, Íîâîñòè ñèñò. íèçø. ðàñò.: 294
(= Parmelia nikkoensis Zahlbr., 1927). — Fs.
H. physodes (L.) Nyl., 1896 [“1895”], Lich. Envir. Paris: 39 [= Lichen physodes L., 1753; Parmelia physodes (L.) Ach., 1803; Hypogymnia physodes f. vittatoides (Mereschk.) Räsänen, 1943; H. physodes f. platyphylla (Ach.) Rass., 1967;
H. physodes f. epiphylla (Savicz) Rass., 1967; H. physodes f. subtubulosa (Anders)
Rass., 1973]. — Ea, En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
H. pseudophysodes (Asahina) Rass., 1967, Íîâîñòè ñèñò. íèçø. ðàñò.: 294
(= Parmelia pseudophysodes Asahina, 1951). — Ss, Fn, Fs.
H. pulverata (Nyl. ex Cromb.) Elix, 1980, Brunonia, 2(2): 217 [= Parmelia
mundata var. pulverata Nyl. in Crombie, 1879; P. physodes var. pulverata (Nyl.)
Müll. Arg., 1883; P. mundata f. sorediosa Bitter, 1901; Hypogymnia mundata f.
sorediosa (Bitter) Rass., 1956; H. mundata auct. fl. Ross., non (Nyl.) Oxner ex
Rass., 1956]. — Ss, Fn, Fs.
*H. sachalinensis Tchaban. et McCune, 2002, Bryologist, 105(3): 507 (non
2001, Bryologist, 104(1): 147 — nom. inval.). — Fn, Fs.
*H. subduplicata (Rass.) Rass., 1967, Íîâîñòè ñèñò. íèçø. ðàñò.: 291
(= Parmelia subduplicata Rass., 1953). — Ss, Fn, Fs.
*H. submundata (Oxner) Rass., 1967, Íîâîñòè ñèñò. íèçø. ðàñò.: 294
(= Parmelia submundata Oxner, 1938). — Se, Ss, Fn, Fs.
*H. subobscura (Vain.) Poelt, 1962, Mitt. Bot. Staatssamml. München, 4: 297
(= Parmelia subobscura Vain., 1909). — Ea, ?Ca, Sa, ?Sw, Se, Ss, Fa, Fn, ?Fs.
H. tubulosa (Schaer.) Hav., 1918, Bergens Mus. Aarbog, Hefte 1, Naturvidensk. Raekke, 2: 31 [= Parmelia seratophylla var. tubulosa Schaer., 1840; P. physodes var. tubulosa (Schaer.) Müll. Arg., 1862; P. tubulosa (Schaer.) Bitter, 1901;
Menegazzia tubulosa (Schaer.) Gyeln., 1934; Hypogymnia physodes var. tubulosa
(Schaer.) Walt. Watson, 1945]. — Ea, En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sw, Se, Ss, Fn, Fs.
H. vittata (Ach.) Parrique, 1898, Bull. Soc. Linn. Bordeaux, 53: 66 [= Parmelia physodes var. vittata Ach., 1803; P. vittata (Ach.) Nyl., 1875; Menegazzia
vittata (Ach.) Gyeln., 1934; Hypogymnia duplicata auct. fl. Ross., non (Ach.)
Rass.]. — Ea, En, Ec, Un, Us, Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
H. yunnanensis Y. M. Jiang et J. C. Wei, 1990, Acta Mycol. Sin. 9(4):
293. — Fs.
Hypotrachyna (Vain.) Hale, 1974, Phytologia, 28: 340.
H. endochlora (Leight.) Hale, 1975, Smiths. Contr. Bot. 25: 34 (= Parmelia
endochlora Leight., 1871). — Ca, Fs.
H. koyaensis (Asahina) Hale, 1975, Smiths. Contr. Bot. 25: 44 (= Parmelia
koyaensis Asahina, 1953). — Fs.
207
H. laevigata (Sm.) Hale, 1975, Smiths. Contr. Bot. 25: 44 [= Lichen laevigatus Sm., 1808; Parmelia laevigata (Sm.) Ach., 1814; Parmotrema laevigatum
(Sm.) M. Choisy (“laevigata”), 1952]. — Ca, Fs.
H. pseudosinuosa (Asahina) Hale, 1975, Smiths. Contr. Bot. 25: 58 (= Parmelia pseudosinuosa Asahina, 1951). — Ss, Fs.
H. revoluta (Flörke) Hale, 1975, Smiths. Contr. Bot. 25: 60 (= Parmelia
revoluta Flörke, 1815). — En, ?Ec, Ca.
H. sinuosa (Sm.) Hale, 1975, Smiths. Contr. Bot. 25: 63 [= Lichen sinuosus
Sm., 1809; Parmelia sinuosa (Sm.) Ach., 1814]. — Se, Ss, Fs.
Imshaugia S. L. F. Mey., 1985, Mycologia, 77(2): 337.
I. aleurites (Ach.) S. L. F. Mey., 1985, Mycologia, 77(2): 338 [= Lichen
aleurites Ach., 1799 (“1798”); Lobaria pallescens Hoffm., 1796; Cetraria aleurites (Ach.) Th. Fr., 1871; Parmeliopsis aleurites (Ach.) Nyl., 1866; P. pallescens
(Hoffm.) Hillmann, 1933; P. pallescens f. vulnerata (Hillmann) Rass., 1973]. —
Ea, En, Ec, Un, Us, Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
Masonhalea Kärnefelt, 1977, Bot. Not. 130(1): 101.
M. richardsonii (Hook.) Kärnefelt, 1977, Bot. Not. 130(1): 104 [= Cetraria
richardsonii Hook., 1823; Evernia richardsonii (Hook.) Nyl., 1857; Platysma
richardsonii (Hook.) Nyl., 1860; Cornicularia richardsonii (Hook.) Trevis.,
1861]. — Sa, Se, Ss, Fa, Fn.
Melanelia Essl., 1978, Mycotaxon, 7(1): 46.
M. agnata (Nyl.) A. Thell, 1995, Nova Hedwigia, 60: 416 [= Platysma
agnatum Nyl., 1877; Cetraria agnata (Nyl.) Kristinsson, 1974]. — En, Un, Sa,
Fn.
M. disjuncta (Erichsen) Essl., 1978, Mycotaxon, 7(1): 46 (= Parmelia
disjuncta Erichsen, 1939; P. sorediata var. coralloides Lynge, 1928; P. granulosula
Oxner, 1941). — Ea, En, Us, Ca, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
M. hepatizon (Ach.) A. Thell, 1995, Nova Hedwigia, 60: 419 [= Lichen
hepatizon Ach., 1799 (“1798”); Cetraria hepatizon (Ach.) Vain., 1899; Tuckermannopsis hepatizon (Ach.) Kurok., 1991]. — Ea, En, Un, Us, Ca, Sa, Se, Ss,
Fa, Fn, Fs.
M. panniformis (Nyl.) Essl., 1978, Mycotaxon, 7(1): 46 [= Parmelia prolixa
f. panniformis Nyl., 1860; P. panniformis (Nyl.) Vain., 1881]. — Ea, En, Ec, Un,
Us, Ca, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
M. predisjuncta (Essl.) Essl., 1978, Mycotaxon, 7(1): 47 (= Parmelia predisjuncta Essl., 1977). — Ss.
M. sorediata (Ach.) Goward et Ahti in Ahti, Brodo et Noble, 1987, Mycotaxon, 28(1): 94 [= Parmelia stygia var. sorediata Ach., 1810; P. sorediata (Ach.)
Th. Fr., 1860; P. sorediosa Almb., 1947; Melanelia sorediosa (Almb.) Essl.,
1978]. — Ea, En, Ec, Un, Us, Ca, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
M. stygia (L.) Essl., 1978, Mycotaxon, 7(1): 47 [= Lichen stygius L., 1753;
Parmelia stygia (L.) Ach., 1803; P. teretiuscula Oxner, 1941]. — Ea, En, Un, Us,
Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
208
*M. tominii (Oxner) Essl., 1992, Lichenologist, 24(1): 17 [= Parmelia tominii
Oxner, 1933; P. substygia Räsänen, 1935; P. borisorum Oxner, 1940; P. altaica
Oxner, 1970; Melanelia substygia (Räsänen) Essl., 1978]. — En, Us, Ca, Sa, Se,
Ss, Fa, Fn, Fs.
Melanelixia O. Blanco, A. Crespo, Divakar, Essl., D. Hawksw. et Lumbsch,
2004, Mycol. Res. 108(8): 881.
M. albertana (Ahti) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res. 108(8): 881
[= Parmelia albertana Ahti, 1969; Melanelia albertana (Ahti) Essl., 1978]. —
Sw, Se, Ss.
M. fuliginosa (Fr. ex Duby) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res. 108(8): 881
[= Parmelia olivacea var. fuliginosa Fr. ex Duby, 1830; Imbricaria olivacea var.
laetevirens Flot. ex Körb., 1850; Parmelia fuliginosa (Fr. ex Duby) Nyl., 1868;
P. fuliginosa subsp. glabratula Lamy, 1883; P. glabratula (Lamy) Nyl., 1883;
P. laetevirens (Flot. ex Körb.) F. Rosend., 1907; P. glabratula var. fuliginosa (Fr.
ex Duby) Grummann, 1963; P. glabratula subsp. fuliginosa (Fr. ex Duby)
J. R. Laundon, 1965; Melanelia glabratula (Lamy) Essl., 1978; M. fuliginosa (Fr.
ex Duby) Essl., 1987; M. glabratula subsp. fuliginosa (Fr. ex Duby) P. M. McCarthy et M. E. Mitch., 1988; M. fuliginosa subsp. glabratula (Lamy) Coppins,
2002]. — En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sw, Ss, Fs.
M. glabra (Schaer.) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res. 108(8): 882 [= Parmelia olivacea var. corticola f. glabra Schaer., 1840; P. glabra (Schaer.) Nyl.,
1872; Melanelia glabra (Schaer.) Essl., 1978]. — Ec, Es, Us, Ca, Sw, Ss.
M. glabroides (Essl.) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res. 108(8): 882 [= Parmelia glabroides Essl., 1977; Melanelia glabroides (Essl.) Essl., 1978]. — Ss.
M. huei (Asahina) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res. 108(8): 882 [= Parmelia huei Asahina, 1951; Melanelia huei (Asahina) Essl., 1978]. — Fs.
M. subargentifera (Nyl.) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res. 108(8): 882
[= Parmelia subargentifera Nyl., 1875; Parmelia conspurcata (Schaer.) Vain.,
1888; Parmelia glabra var. conspurcata (Schaer.) Elenkin, 1904; Melanelia
subargentifera (Nyl.) Essl., 1978]. — En, Ec. Es, Un, Us, Ca, Sw, Ss.
M. subaurifera (Nyl.) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res. 108(8): 882
[= Parmelia subaurifera Nyl., 1873; Melanelia subaurifera (Nyl.) Essl., 1978]. —
En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sw, Ss, Fs.
M. villosella (Essl.) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res. 108(8): 882
[= Parmelia villosella Essl., 1977; Melanelia villosella (Essl.) Essl., 1978]. — Ss.
Melanohalea O. Blanco, A. Crespo, Divakar, Essl., D. Hawksw. et Lumbsch,
2004, Mycol. Res. 108(8): 882.
M. elegantula (Zahlbr.) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res. 108(8): 882
[= Parmelia olivacea subsp. aspidota var. elegantula Zahlbr., 1894; P. elegantula
(Zahlbr.) Szatala, 1930; Melanelia elegantula (Zahlbr.) Essl., 1978]. — Ec, Es,
Un, Us, Ca, Se, Ss, Fs.
M. exasperata (De Not.) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res. 108(8): 882
[= Parmelia exasperata De Not., 1847; P. aspera A. Massal., 1872; Melanelia
209
exasperata (De Not.) Essl., 1978]. — Ea, En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sw, Se, Ss,
Fn, Fs.
M. exasperatula (Nyl.) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res. 108(8): 882
[= Parmelia exasperatula Nyl., 1873; Melanelia exasperatula (Nyl.) Essl.,
1978]. — Ea, En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
M. infumata (Nyl.) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res. 108(8): 882 [= Parmelia infumata Nyl., 1875; Melanelia infumata (Nyl.) Essl., 1978]. — Ea, En, Es,
Un, Us, Ca, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
M. laciniatula (Flagey ex H. Olivier) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res.
108(8): 882 [= Parmelia exasperatula var. laciniatula Flagey ex H. Olivier, 1894;
Melanelia laciniatula (Flagey ex H. Olivier) Essl., 1978]. — Ca.
M. olivacea (L.) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res. 108(8): 883 [= Lichen
olivaceus L., 1753; Parmelia olivacea (L.) Ach., 1803; Parmelia olivacea var.
subcaesia Nyl., 1876; Melanelia olivacea (L.) Essl., 1978]. — Ea, En, Ec, Es, Un,
Us, Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
M. olivaceoides (Krog) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res. 108(8): 883
[= Parmelia olivaceoides Krog, 1968; Melanelia olivaceoides (Krog) Essl.,
1978]. — Ss, Fs.
M. septentrionalis (Lynge) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res. 108(8): 883
[= Parmelia olivacea var. septentrionalis Lynge, 1912; P. septentrionalis (Lynge)
Ahti, 1966; Melanelia septentrionalis (Lynge) Essl., 1978]. — Ea, En, Ec, Es, Un,
Us, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
M. subolivacea (Nyl.) O. Blanco et al., 2004, Mycol. Res. 108(8): 883 [= Parmelia subolivacea Nyl., 1897; Melanelia subolivacea (Nyl.) Essl., 1978]. — Sw, Fs.
Menegazzia A. Massal., 1854, Neagenea Lich.: 3.
M. asahinae (Yasuda) R. Sant., 1942, Ark. Bot. 30A(11): 13 (= Parmelia
asahinae Yasuda, 1950, non 1927 — nom. nudum). — Fs.
M. nipponica K. H. Moon, Kurok. et Kashiw., 2006, J. Jap. Bot. 81(3):
130. — Fs.
M. subsimilis (H. Magn.) R. Sant., 1942, Ark. Bot. 30A(11): 13 [= Parmelia
subsimilis H. Magn., 1941; Menegazzia pertusa f. dissecta Rass., 1964; M. terebrata var. dissecta (Rass.) Poelt, 1969; M. pertusa var. dissecta (Rass.) Rass.,
1973; M. dissecta (Rass.) Hafellner, 1997]. — Ca, Fs.
M. terebrata (Hoffm.) A. Massal., 1854, Neagen. Lich.: 3 [= Lobaria terebrata Hoffm., 1796; Lichen pertusus Schrank, 1789 (non Lichen pertusus L., 1767
= Pertusaria pertusa); Parmelia pertusa (Schrank) Schaer. (?), Menegazzia
pertusa (Schrank) Schaer., 1840]. — En, Ec, Ca, Ss, Fs.
Myelochroa (Asahina) Elix et Hale, 1987, Mycotaxon, 29(3): 240.
M. aurulenta (Tuck.) Elix et Hale, 1987, Mycotaxon, 29(3): 240 [= Parmelia
aurulenta Tuck., 1858; Parmelina aurulenta (Tuck.) Hale, 1974; Hypotrachyna
aurulenta (Tuck.) Krog et Swinscow, 1987]. — Ca, Ss, Fs.
M. entotheiochroa (Hue) Elix et Hale, 1987, Mycotaxon, 29(3): 240 [= Parmelia entotheiochroa Hue, 1899; Parmelina entotheiochroa (Hue) Hale, 1974]. — Fs.
210
M. galbina (Ach.) Elix et Hale, 1987, Mycotaxon, 29(3): 240 [= Parmelia
galbina Ach., 1814; Parmelina galbina (Ach.) Hale, 1974]. — Fs.
M. metarevoluta (Asahina) Elix et Hale, 1987, Mycotaxon, 29(3): 241
[= Parmelia metarevoluta Asahina, 1960; Parmelina metarevoluta (Asahina) Hale,
1974]. — Us, Ca, Ss, Fs.
M. perisidians (Nyl.) Elix et Hale, 1987, Mycotaxon, 29(3): 241 [= Parmelia
perisidians Nyl., 1900; P. subsulphurata Asahina, 1951; Parmelina perisidians
(Nyl.) Hale, 1974]. — Fs.
M. subaurulenta (Nyl.) Elix et Hale, 1987, Mycotaxon, 29(3): 241 [= Parmelia subaurulenta Nyl., 1885; P. homogenes Nyl., 1885; P. irrugans Nyl., 1890;
Parmelina subaurulenta (Nyl.) Hale, 1974; P. homogenes (Nyl.) Hale, 1974;
P. irrugans (Nyl.) Hale, 1976; Myelochroa irrugans (Nyl.) Elix et Hale, 1987]. —
Fs.
Neofuscelia Essl., 1978, Mycotaxon, 7(1): 49.
N. delisei (Duby) Essl., 1978, Mycotaxon, 7(1): 50 [= Parmelia olivacea var.
delisei Duby, 1830; P. delisei (Duby) Nyl., 1872; P. pulla var. delisei (Duby)
H. Magn., 1929; Neofuscelia pulla var. delisei (Duby) R. Sant. et al. comb. ined.,
2004; Xanthoparmelia delisei (Duby) O. Blanco et al., 2004]. — En, Ca, Ss.
N. loxodes (Nyl.) Essl., 1978, Mycotaxon, 7(1): 51 [= Parmelia loxodes Nyl.,
1872; P. isidiotyla Nyl., 1875; Xanthoparmelia loxodes (Nyl.) O. Blanco et al.,
2004]. — En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Ss, Fs.
N. pokornyi (Körb.) Essl., 1978, Mycotaxon, 7(1): 52 [= Imbricaria pokornyi
Körb., 1860, Parmelia pulla var. pokornyi (Körb.) Poelt et Vìzda, 1981; Neofuscelia pulla var. pokornyi (Körb.) P. Scholz, 2000; Xanthoparmelia pokornyi
(Körb.) O. Blanco et al., 2004]. — Ss.
N. pulla (Ach.) Essl., 1978, Mycotaxon, 7(1): 52 [= Parmelia pulla Ach.,
1814; P. prolixa (Ach.) Carroll, 1865; Xanthoparmelia pulla (Ach.) O. Blanco et
al., 2004]. — Ea, En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Se, Ss, Fa, Fs.
N. ryssolea (Ach.) Essl., 1978, Mycotaxon, 7(1): 52 [= Dufourea ryssolea
Ach., 1810; Parmelia ryssolea (Ach.) Nyl., 1860; P. prolixa subsp. ryssolea (Ach.)
Elenkin, 1901; P. pokornyi var. ryssolea (Ach.) Mereschk., 1911; Ramalina
ryssolea (Ach.) Hue, 1914; Xanthoparmelia ryssolea (Ach.) O. Blanco et al.,
2004]. — Es, Us, Ca, Se, Ss.
N. verruculifera (Nyl.) Essl., 1978, Mycotaxon, 7(1): 53 [= Parmelia verruculifera Nyl., 1878; P. prolixa var. glomellifera Nyl., 1879; P. glomellifera (Nyl.)
Nyl., 1881; P. loxodes var. verruculifera (Nyl.) Clauzade et Cl. Roux, 1985;
Xanthoparmelia verruculifera (Nyl.) O. Blanco et al., 2004]. — En, Ec, Es, Us,
Ca, Fn.
Nephromopsis Müll. Arg., 1891, Flora, Jena, 74(3): 374.
N. endocrocea Asahina, 1935, J. Jap. Bot. 11(1): 24 [= Cetraria endocrocea
(Asahina) M. Satô, 1939; Nephromopsis endoxantha Hue, 1899, pro parte]. — Fs.
*N. komarovii (Elenkin) J. C. Wei, 1991, Enum. Lich. China: 158 [= Cetraria
komarovii Elenkin, 1903; C. perstraminea Zahlbr., 1911 (“1909”)], C. chrysan-
211
tha var. komarovii (Elenkin) Räsänen, 1952; Nephromopsis komarovii (Elenkin)
Randlane et Saag, 1992]. — Ss, Fs.
*N. laii (A. Thell et Randlane) Saag et A. Thell, 1997, Bryologist, 100(1): 111
(= Cetrariopsis laii A. Thell et Randlane, 1995). — Fs.
N. laureri (Kremp.) Kurok., 1991, J. Jap. Bot. 66(3): 156 [= Cetraria laureri
Kremp., 1851; C. complicata Laurer, nom. nud., 1831; Platysma laureri (Kremp.)
Nyl., 1855; Cetraria straminea Kremp. ex Schwend., 1860 (non Vain., 1909 —
nom. illeg. = Nephromopsis straminea Räsänen, 1952 = Cetreliopsis rhytidocarpa
(Mont. et Bosch) M. J. Lai (ñì. Randlane et al., 1995: 52), Tuckneraria laureri
(Kremp.) Randlane et A. Thell, 1994]. — En, Ec, Un, Us, ?Ca, Sw, Se, Ss, Fs.
N. nephromoides (Nyl.) Ahti et Randlane in Randlane et Saag, 1998, Cryptog.
Bryol. Lichénol. 19(2–3): 183 [= Platysma nephromoides Nyl., 1869; Cetraria
nephromoides (Nyl.) D. D. Awasthi, 1982]. — Fs.
N. ornata (Müll. Arg.) Hue, 1900, Nouv. Arch. Mus. Hist. Nat., Sér. 4, 2: 90
[= Cetraria ornata Müll. Arg., 1891; Nephromopsis endoxantha Hue, 1899, pro
parte]. — Fs.
N. pallescens (Schaer.) Y. S. Park, 1990, Bryologist, 93(2): 122 [= Cetraria
pallescens Schaer., 1845–1846; C. wallichiana (Taylor) Müll. Arg., 1888; Cetrariopsis wallichiana (Taylor) Kurok., 1980; C. pallescens (Schaer.) Randlane et
A. Thell, 1995]. — Fs.
N. pseudocomplicata (Asahina) M. J. Lai, 1980, Quart. J. Taiwan Mus. 33(3–
4): 224 [= Cetraria pseudocomplicata Asahina, 1936; Tuckneraria pseudocomplicata (Asahina) Randlane et Saag, 1994]. — Fs.
N. rugosa Asahina, 1935, J. Jap. Bot. 11(1): 12 [= Cetraria rugosa (Asahina)
M. Satô, 1939]. — Fs.
N. yunnanensis (Nyl.) Randlane et Saag, 1992, Mycotaxon, 44(2): 488
[= Platysma yunnanense (“yunnense”) Nyl., 1888; Cetraria yunnanensis (Nyl.)
Zahlbr., 1911 (“1909”)]. — Fs.
Parmelia Ach., 1803, Meth. Lich.: 153.
P. adaugescens Nyl., 1890, Lich. Jap.: 28. — Fs.
P. barrenoae Divakar, M. C. Molina et A. Crespo, 2005, Lichenologist, 37(1):
43. — Ca.
P. cochleata Zahlbr., 1927, Bot. Mag. Tokyo, 41: 350 (= Parmelia pseudosaxatilis Asahina, 1927; P. marmariza Nyl. var. physcioides Zahlbr., 1927). — Fn,
Fs.
P. discordans Nyl., 1886, Medd. Soc. Fauna Fl. Fenn. 13: 40 [= Parmelia
omphalodes var. discordans (Nyl.) H. Magn., 1929; P. omphalodes subsp.
discordans (Nyl.) Skult, 1984]. — En.
P. ernstiae Feuerer et A. Thell, 2002, Mitt. Inst. Allg. Bot. Hamburg, 30–32:
52. — Ca.
P. fertilis Müll. Arg., 1887, Flora, Regensburg, 70: 316. — Fs.
P. fraudans (Nyl.) Nyl., 1890, Lich. Jap.: 28 (= Parmelia saxatilis subsp.
fraudans Nyl., 1861). — Ea, En, Ec, Un, Us, Ca, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
212
P. isidioclada Vain., 1921, Bot. Mag. Tokyo, 35: 48 (= Parmelia yasudae
Räsänen, 1940). — Fs.
P. laevior Nyl., 1890, Lich. Jap.: 28. — Fs.
P. marmariza Nyl., 1890, Lich. Jap.: 28. — Ss, Fs.
P. omphalodes (L.) Ach., 1803, Meth. Lich.: 204 (= Lichen omphalodes L.,
1753). — Ea, En, Un, Us, Ca, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
P. pinnatifida Kurok., 1976, J. Jap. Bot. 51: 378 [= Parmelia omphalodes var.
panniformis Ach., 1803; P. omphalodes subsp. pinnatifida (Kurok.) Skult,
1984]. — En, Ss, Fa.
P. praesquarrosa Kurok., 1994, J. Jap. Bot. 69(5): 264 [1994, J. Jap. Bot.
69(3): 67 — nom. inval.]. — Fs.
P. pseudolaevior Asahina, 1951, J. Jap. Bot. 26: 331. — Ss, Fs.
P. pseudoshinanoana Asahina, 1951, J. Jap. Bot. 26: 334 (= Parmelia laevior
f. microphylla Hue, 1899). — Ss, Fs.
P. saxatilis (L.) Ach., 1803, Meth. Lich.: 204 (= Lichen saxatilis L., 1753). —
Ea, En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
P. skultii Hale, 1987, Smiths. Contr. Bot. 66: 43 (= Parmelia omphalodes
subsp. glacialis Skult, 1985). — Ea, Sa, Fn.
P. shinanoana Zahlbr., 1927, Bot. Mag. Tokyo, 41: 349. — Ss, Fn, Fs.
P. squarrosa Hale, 1971, Phytologia, 22: 29 [= Parmelia saxatilis var. [*]
divaricata Delise ex Nyl., 1890; P. divaricata (Delise ex Nyl.) Rass., 1973, non
1971 — nom. illeg.]. — Sa, Se, Ss, Fn, Fs.
P. submontana Nádv. ex Hale, 1987, Smiths. Contr. Bot. 66: 44 [= Parmelia
submontana Nádv., 1957 — nom. illeg., sine basion.]. — Ec, Us, Ca.
P. sulcata Taylor, 1836, Fl. Hibern.: 145. — Ea, En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sa,
Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
Parmelina Hale, 1974, Phytologia, 28: 481.
P. carporrhizans (Taylor) Poelt et Vìzda, 1977, Best. europ. Flecht. (Vaduz):
183 [= Parmelia carporrhizans Taylor, 1847; P. tiliacea var. carporrhizans
(Taylor) Flagey, 1891; P. quercina var. carporrhizans (Taylor) V. Wirth, 1994]. —
Ec, Ca.
P. pastillifera (Harm.) Hale, 1976, Smiths. Contr. Bot. 33: 39 [= Parmelia
scortea var. pastillifera Harm., 1909; P. tiliacea var. pastillifera (Harm.) Grummann, 1963; P. pastillifera (Harm.) R. Schub. et Klem., 1966]. — Ec, Us, Ca.
P. quercina (Willd.) Hale, 1974, Phytologia, 28(5): 483 [= Lichen quercinus
Willd., 1787; Parmelia quercina (Willd.) Vain., 1899]. — ?Ec, ?Es, Ca, Ss, Fs.
P. tiliacea (Hoffm.) Hale, 1974, Phytologia, 28(5): 481 [= Lichen tiliaceus
Hoffm., 1784; L. scorteus Ach., 1798; Parmelia tiliacea (Hoffm.) Ach., 1803;
P. scortea (Ach.) Ach., 1803]. — En, Ec, Es, Us, Ca, Sw, Ss, Fs.
Parmelinopsis Elix et Hale, 1987, Mycotaxon, 29: 242.
P. afrorevoluta (Krog et Swinscow) Elix et Hale, 1987, Mycotaxon, 29(3):
242 [= Parmelia afrorevoluta Krog et Swinscow, 1979; Hypotrachyna afrorevoluta (Krog et Swinscow) Krog et Swinscow, 1987]. — Ca.
213
Parmeliopsis (Nyl. ex Stizenb.) Nyl., 1866 (1882) Lich. Lapp. Orient. — Not.
Sällsk. Fauna Fl. Fenn. Förh. 8: 121.
P. ambigua (Wulfen) Nyl., 1866 (1882) Lich. Lapp. Orient. — Not. Sällsk.
Fauna Fl. Fenn. Förh. 8: 121 [= Lichen ambiguus Wulfen, 1790; Parmelia
ambigua (Wulfen) Ach., 1803]. — Ea, En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sa, Sw, Se, Ss,
Fa, Fn, Fs.
P. esorediata (Degel.) Nordnes, 1982, Nord. J. Bot. 2(4): 381 (= Parmeliopsis
hyperopta var. esorediata Degel., 1956). — Us.
P. hyperopta (Ach.) Arnold, 1880, Verh. Zool.-Bot. Ges. Wien, 30: 117
[= Parmelia hyperopta Ach., 1814; P. ambigua var. hyperopta (Ach.) anon.]. —
Ea, En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
Parmotrema A. Massal., 1860, Atti Real. Ist. Veneto Sci. Lett., Arti, sér. 3,
5: 248.
P. arnoldii (Du Rietz) Hale, 1974, Phytologia, 28(5): 335 (= Parmelia arnoldii Du Rietz, 1924). — Ca, Fs.
P. austrosinensis (Zahlbr.) Hale, 1974, Phytologia, 28(5): 335 (= Parmelia
austrosinensis Zahlbr., 1930). — Fs.
P. cetratum (Ach.) Hale, 1974, Phytologia, 28(5): 335 [= Parmelia cetrata
Ach., 1814; Rimelia cetrata (Ach.) Hale et A. Fletcher, 1990]. — Fs.
P. crinitum (Ach.) M. Choisy, 1952, Bull. Mens. Soc. Linn. Soc. Bot. Lyon,
21: 175 (= Parmelia crinita Ach., 1814). — Fs.
P. perlatum (Huds.) M. Choisy, 1952, Bull. Mens. Soc. Linn. Soc. Bot. Lyon,
21: 174 [= Lichen perlatus Huds., 1762; Parmelia perlata (Huds.) Ach., 1803;
Parmelia trichotera Hue, 1898; Parmotrema chinense auct. non (Osbeck) Hale
et Ahti, 1986 = Parmotrema tinctorum (Despr. ex Nyl.) Hale, 1974]. — Ec, Us,
Ca, Ss, Fs.
P. praesorediosum (Nyl.) Hale, 1974, Phytologia, 28(5): 338 (= Parmelia
praesorediosa Nyl., 1891; P. neglecta Asahina, 1941). — Fn, Fs.
P. reticulatum (Taylor) M. Choisy, 1952, Bull. Mens. Soc. Linn. Soc. Bot. Lyon,
21: 175 [= Parmelia reticulata Taylor, 1836; P. laevigata var. reticulata (Taylor)
Linds., 1866; Rimelia reticulata (Taylor) Hale et A. Fletcher, 1990]. — Ca, Fs.
P. stuppeum (Taylor) Hale, 1974, Phytologia, 28(5): 339 (“stuppea”) (= Parmelia stuppea Taylor, 1847). — Ca, Fs.
Platismatia W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contrib. U. S. Natl. Herb. 34(7):
524.
P. erosa W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contrib. U. S. Natl. Herb. 34(7):
526. — Fs.
P. glauca (L.) W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contrib. U. S. Natl. Herb.
34(7): 530 [= Lichen glaucus L., 1753; L. fallax Weber, 1778; Cetraria glauca
(L.) Ach., 1803; Parmelia fallax (Weber) Ach., 1803; Physcia fallax (Weber) DC.,
1805; Platysma glaucum (L.) Frege, 1812; Parmelia glauca (L.) Hepp, 1824;
Cetraria fallax (Weber) Anders, 1928]. — Ea, En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sw, Se,
Ss, Fs.
214
P. herrei (Imshaug) W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contrib. U. S. Natl.
Herb. 34(7): 537 [= Cetraria herrei Imshaug, 1954; Cetraria tuckermanii Herre,
1906, non Oakes in Tuck., 1843]. — Fs.
P. interrupta W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contrib. U. S. Natl. Herb.
34(7): 539. — Ss, Fs.
P. lacunosa (Ach.) W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contrib. U. S. Natl. Herb.
34(7): 541 [= Cetraria lacunosa Ach., 1803; Platysma lacunosum (Ach.) Nyl.,
1855]. — ?Ea, ?Sa.
P. norvegica (Lynge) W. L. Culb. et C. F. Culb., 1968, Contrib. U. S. Natl.
Herb. 34(7): 543 [= Cetraria lanosa f. norvegica Lynge, 1921; C. norvegica
(Lynge) Du Rietz, 1924]. — Fs.
Pleurosticta Petr., 1931, Kryptogamenflora Forsch. Bayer. Bot. Ges. Erforsch
Leim. Flora 2: 190.
P. acetabulum (Neck.) Elix et Lumbsch in Lumbsch, Kothe et Elix, 1988,
Mycotaxon, 33: 453 [= Lichen acetabulum Neck., 1768; Lobaria acetabulum
(Neck.) Hoffm., 1796; Platysma acetabulum (Neck.) Frege, 1812; Parmelia
acetabulum (Neck.) Duby, 1830; Parmotrema acetabulum (Neck.) M. Choisy,
1952; Melanelia acetabulum (Neck.) Essl., 1978]. — Ec, Es, Us, Ca, Ss.
P. koflerae (Clauzade et Poelt) Elix et Lumbsch in Lumbsch, Kothe et Elix,
1988, Mycotaxon, 33: 453 (= Parmelia koflerae Clauzade et Poelt, 1961). — Ca.
Pseudevernia Zopf, 1903, Bot. Centralbl., Beih. 14: 124.
P. furfuracea (L.) Zopf, 1903, Beih. Bot. Centralbl. 14: 124 [= Lichen furfuraceus L., 1753; Parmelia furfuracea (L.) Ach., 1803; Evernia furfuracea (L.)
W. Mann, 1825; Hypogymnia furfuracea (L.) Krog, 1951]. — En, Ec, Es, Un, Us,
Ca, Sw, Ss.
Punctelia Krog, 1982, Nord. J. Bot. 2(3): 290.
P. borreri (Sm.) Krog, 1982, Nord. J. Bot. 2(3): 291 [= Lichen borreri Sm.,
1807; Parmelia borreri (Sm.) Turner, 1808; P. borreri var. pseudoborreri (Asahina) Targé et Lambinon, 1965; P. pseudoborreri Asahina, 1951]. — Ca, Ss, Fs.
P. jeckeri (Roum.) Kalb, 2007, Biblioth. Lichenol. 95: 312 [= Parmelia
caperata var. ulophylla Ach., 1810, P. borreri var. ulophylla (Ach.) Nyl., 1872;
Sticta jeckeri Roum., 1881; Parmelia ulophylla (Ach.) F. Wilson, 1893; Punctelia
ulophylla (Ach.) van Herk et Aptroot, 2000]. — En, Ca, Fs.
P. perreticulata (Räsänen) G. Wilh. et Ladd, 1987, Mycotaxon, 28(1): 249
[= Parmelia duboscqii var. perreticulata Räsänen, 1944; P. perreticulata
(Räsänen) Hale, 1959]. — Ca.
P. rudecta (Ach.) Krog, 1982, Nord. J. Bot. 2(3): 291 (= Parmelia rudecta
Ach., 1814). — ?Ca, Se, ?Ss, Fs.
P. subrudecta (Nyl.) Krog, 1982, Nord. J. Bot. 2(3): 291 [= Parmelia
subrudecta Nyl., 1888; P. borreri var. subrudecta (Nyl.) Clauzade et Cl. Roux,
1982]. — Us, Ca, Ss, Fs.
P. toxodes (Stirt.) Kalb et Götz, 2007, Biblioth. Lichenol. 95: 313 [= Parmelia
toxodes Stirt., 1878; P. ruderata Vain., 1921). — Ss.
215
Tuckermanopsis Gyeln., 1933, Acta Fauna Fl. Univ., Sér. 2, Bot. 1(5–6): 6.
T. americana (Spreng.) Hale in Egan, 1987, Bryologist, 90(2): 164 [= Nephroma americanum Spreng., 1820; Cetraria halei W. L. Culb. et C. F. Culb., 1967;
Tuckermanopsis halei (W. L. Culb. et C. F. Culb.) M. J. Lai, 1981 (“1980”)]. —
Fs.
T. chlorophylla (Willd.) Hale in Egan, 1987, Bryologist, 90(2): 164 [= Lichen
chlorophyllus Willd., 1793; Platysma chlorophyllum (Willd.) Vain., 1881; Cetraria
chlorophylla (Willd.) Vain., 1896; Cetraria scutata auct. non (Wulfen) Poetsch]. —
Ea, En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fn, Fs.
T. ciliaris (Ach.) Gyeln., 1933, Acta Fauna Fl. Univ., Ser. 2, Bot. 1, 5/6: 6
[= Cetraria ciliaris Ach., 1810; Nephromopsis ciliaris (Ach.) Hue, 1899]. — En,
Ec, Un, Us, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, ?Fs.
T. inermis (Nyl.) Kärnefelt in Kärnefelt, Mattsson et Thell, 1993, Bryologist,
96(3): 403 [= Cetraria crispa f. inermis Nyl., 1887; C. inermis (Nyl.) Krog,
1973]. — Ea, Un, Sa, Fa, Fn.
T. subalpina (Imshaug) Kärnefelt in Kärnefelt, Mattsson et Thell, 1993,
Bryologist, 96(3): 403 (= Cetraria subalpina Imshaug, 1951). — Fa, Fn.
Vulpicida J.-E. Mattsson et M. J. Lai, 1993, Mycotaxon, 46: 427.
V. juniperinus (L.) J.-E. Mattsson et M. J. Lai, 1993, Mycotaxon, 46: 427
[= Lichen juniperinus L., 1753; Cetraria juniperina (L.) Ach., 1803; Tuckermanopsis juniperina (L.) Hale (“Tuckermannopsis”), 1987]. — Ea, En, Ec, Un, Us,
Ca, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
V. pinastri (Scop.) J.-E. Mattsson et M. J. Lai, 1993, Mycotaxon, 46: 428
[= Lichen pinastri Scop., 1772; Cetraria pinastri (Scop.) Gray, 1821; C. caperata
sensu Vain., 1886; Tuckermanopsis pinastri (Scop.) Hale (“Tuckermannopsis”),
1987]. — Ea, En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sa, Sw, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
V. tilesii (Ach.) J.-E. Mattsson et M. J. Lai, 1993, Mycotaxon, 46: 428
[= Cetraria tilesii Ach., 1814; Platysma tilesii (Ach.) Nyl., 1887]. — Ea, Un, Ca,
Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
Xanthoparmelia (Vain.) Hale, 1974, Phytologia, 28(5): 485.
X. camtschadalis (Ach.) Hale, 1974, Phytologia, 28(5): 486 [= Borrera camtschadalis Ach., 1814; Parmelia camtschadalis (Ach.) Eschw., 1833; P. vagans
auct. fl. Euras. non Nyl., 1858]. — Ec, Es, Us, Ca, Sw, Se, Ss.
X. chlorochroa (Tuck.) Hale, 1974, Phytologia, 28(5): 486 (= Parmelia
chlorochroa Tuck., 1860). — Ss.
X. conspersa (Ehrh. ex Ach.) Hale, 1974, Phytologia, 28(5): 485 [= Lichen
conspersus Ehrh. ex Ach., 1798; Parmelia conspersa (Ehrh. ex Ach.) Ach.,
1803]. — En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
X. desertorum (Elenkin) Hale, 1988, Mycotaxon, 33: 402 [= Parmelia
molliuscula f. desertorum Elenkin, 1901; P. vagans var. desertorum (Elenkin)
Mereschk., 1913; P. taractica f. desertorum (Elenkin) Poelt et Vìzda, 1981;
Xanthoparmelia vagans f. desertorum (Elenkin) S. Y. Kondr., 1993]. — Es, Us,
Sw.
216
X. hirosakiensis (Gyeln.) Kurok., 1989, J. Jap. Bot. 64(10): 289 (= Parmelia
hirosakiensis Gyeln., 1934; Xanthoparmelia subramigera auct. fl. Ross.). — Fs.
X. plittii (Gyeln.) Hale, 1974, Phytologia, 28(5): 488 (= Parmelia plittii
Gyeln., 1931). — En.
X. protomatrae (Gyeln.) Hale, 1974, Phytologia, 28(5): 488 [= Parmelia
protomatrae Gyeln., 1931; Xanthoparmelia somlo¸nsis var. protomatrae (Gyeln.)
R. Sant., 1993]. — En.
X. pulvinaris (Gyeln.) Ahti et D. Hawksw., 2008, Lichenologist 40(1): 16
[= Parmelia pulvinaris Gyeln., 1931; P. pseudohungarica (Gyeln.) Gyeln., 1932;
Xanthoparmelia pseudohungarica (Gyeln.) Hale, 1988]. — Es.
X. stenophylla (Ach.) Ahti et D. Hawksw., 2005, Lichenologist, 37(4): 363
[= Parmelia conspersa var. stenophylla Ach., 1803; P. stenophylla (Ach.) Heugel,
1855; P. somlo¸nsis Gyeln., 1931; Xanthoparmelia somlo¸nsis (Gyeln.) Hale,
1987]. — Ea, En, Ec, Es, Un, Us, Ca, Sa, Se, Ss, Fa, Fn, Fs.
X. subdiffluens Hale, 1987, Mycotaxon, 30: 330. — Es, Ss.
X. sublaevis (Cout.) Hale, 1988, Mycotaxon, 33: 406 (= Parmelia sublaevis
Cout., 1916). — Ss.
X. tinctina (Maheu et A. Gillet) Hale, 1974, Phytologia, 28(5): 489 [= Parmelia tinctina Maheu et A. Gillet, 1925; P. conspersa subsp. tinctina (Maheu et
A. Gillet) Clauzade et Cl. Roux, 1985]. — Us, Ca, Se, Ss, Fn, Fs.
Ëèòåðàòóðà
Î ï ð å ä å ë è ò å ë ü ëèøàéíèêîâ Ðîññèè. Âûï. 6. ÑÏá., 1996. 203 ñ. —
Î ï ð å ä å ë è ò å ë ü ëèøàéíèêîâ ÑÑÑÐ. Âûï. 1. Ë., 1971. 403 ñ. — Ó ð á à í à â è ÷ þ ñ Ã. Ï. Èññëåäîâàíèÿ ðàçíîîáðàçèÿ ëèøàéíèêîâ Ðîññèè (óñïåõè,
äîñòèæåíèÿ, òåíäåíöèè è íàäåæäû) // Ôëîðà ëèøàéíèêîâ Ðîññèè: ñîñòîÿíèå
è ïåðñïåêòèâû èññëåäîâàíèé: Òð. ìåæäóíàð. ñîâåù., ïîñâÿù. 120-ëåòèþ ñî
äíÿ ðîæäåíèÿ Â. Ï. Ñàâè÷à. ÑÏá., 2006. Ñ. 264–271. — Ó ð á à í à â è ÷ þ ñ Ã. Ï., Ó ð á à í à â è ÷ å í å È. Í. Ëèøàéíèêè // Ñîâðåìåííîå ñîñòîÿíèå
áèîëîãè÷åñêîãî ðàçíîîáðàçèÿ íà çàïîâåäíûõ òåððèòîðèÿõ Ðîññèè. Âûï. 3.
Ëèøàéíèêè è ìîõîîáðàçíûå. Ì., 2004. Ñ. 5–235. — Ô à ä å å â à Ì. À., à î ë ó á ê î â à Í. Ñ.,  è ò è ê à é í å í Î., À õ ò è Ò. Êîíñïåêò ëèøàéíèêîâ è ëèõåíîôèëüíûõ ãðèáîâ Ðåñïóáëèêè Êàðåëèÿ. Ïåòðîçàâîäñê, 2007. 192 ñ. —
× à á à í å í ê î Ñ. È. Êîíñïåêò ôëîðû ëèøàéíèêîâ þãà ðîññèéñêîãî Äàëüíåãî Âîñòîêà. Âëàäèâîñòîê, 2002. 232 ñ. — A n d r e e v M., K o t l o v Yu.,
M a k a r o v a I. Checklist of lichens and lichenicolous fungi of the Russian
Arctic // Bryologist. 1996. Vol. 99, ¹ 2. P. 137–169. — B l a n c o O., C r e s p o A., E l i x J. A., H a w k s w o r t h D. L., L u m b s c h H. T. A molecular
phylogeny and a new classification of parmelioid lichens containing Xanthoparmelia-type lichenan (Ascomycota: Lecanorales) // Taxon. 2004a. Vol. 53. P. 959–
975. — B l a n c o O., C r e s p o A., D i v a k a r P. K., E s s l i n g e r T. L.,
H a w k s w o r t h D. L., L u m b s c h H. T. Melanelixia and Melanohalea, two
217
new genera segregated from Melanelia (Parmeliaceae) based on molecular and
morphological data // Mycol. Res. 2004b. Vol. 108. P. 873–884. — B l a n c o O.,
C r e s p o A., R e e R. H., L u m b s c h H. T. Major clades of parmelioid lichens
(Parmeliaceae, Ascomycota) and the evolution of their morphological and
chemical diversity // Molec. Phylogenet. Evol. 2006. Vol. 39. P. 52–69. —
C r e s p o A., L u m b s c h H. T., M a t t s s o n J.-E., B l a n c o O., D i v a k a r P. K., A r t i c u s K., W i k l i n d E., B a w i n g a n P., W e d i n M. Testing
morphology-based hypotheses of phylogenetic relationships in Parmeliaceae
(Ascomycota) using three ribosomal markers and the nuclear RPB-1 gene //
Molec. Phylogenet. Evol. 2007. Vol. 42. P. 812–824. — H a w k s w o r t h D. L.,
B l a n c o O., D i v a k a r P. K., A h t i T., C r e s p o A. A first checklist of
parmelioid and similar lichens in Europe and some adjacent territories, adopting
revised generic circumscriptions and with indications of species distributions //
Lichenologist. 2008. Vol. 40, ¹ 1. P. 1–21. — R a n d l a n e T., S a a g A.
Revision of the second updated world list of cetrarioid lichens. 2000. Most recent
update January 17, 2002. http://www.ut.ee/lichens/cetraria.html — R a n d l a n e T., T h e l l A., S a a g A. New data about the genera Cetrariopsis,
Cetreliopsis and Nephromopsis (fam. Parmeliaceae, lichenized Ascomycotina) //
Cryptog. Bryol. Lichénol. 1995. Vol. 16, ¹ 1. P. 35–60. — S o h r a b i M.,
A h t i T., U r b a n a v i c h u s G. Parmelioid lichens of Iran and the Caucasus
Region // Mycol. Balcan. 2007. Vol. 4, ¹ 1. P. 21–30. — T h e l l A.,
F e u e r e r T., K ä r n e f e l t I., M y l l y s L., S t e n r o o s S. Monophyletic
groups within the Parmeliaceae identified by ITS rDNA, b-tubulin and GAPDH
sequences // Mycol. Progr. 2004. Vol. 3, ¹ 4. P. 297–314. — T h e l l A.,
R a n d l a n e T., S a a g A., K ä r n e f e l t I. A new circumscription of the lichen
genus Nephromopsis (Parmeliaceae, lichenized ascomycetes) // Mycol. Progr.
2005. Vol. 4, ¹ 4. P. 303–316. — U r b a n a v i c h u s G., A h t i T., U r b a n a v i c h e n e I. Catalogue of lichens and allied fungi of Murmansk Region, Russia //
Norrlinia. 2008. Vol. 17. P. 1–80.
218
È. Â. Ôðîëîâ
I. V. Frolov
ÝÏÈËÈÒÍÛÅ ËÈØÀÉÍÈÊÈ ÁÀØÊÈÐÑÊÎÃÎ
ÃÎÑÓÄÀÐÑÒÂÅÍÍÎÃÎ ÏÐÈÐÎÄÍÎÃÎ ÇÀÏÎÂÅÄÍÈÊÀ
EPILITHIC LICHENS OF BASHKIRSKY NATURE RESERVE
Óðàëüñêèé ãîñóäàðñòâåííûé óíèâåðñèòåò èì. À. Ì. Ãîðüêîãî
Êàôåäðà áîòàíèêè
620083, Åêàòåðèíáóðã, ïð. Ëåíèíà, ä. 51
[email protected]
Ïðèâîäèòñÿ ñïèñîê ýïèëèòíûõ ëèøàéíèêîâ Áàøêèðñêîãî ãîñóäàðñòâåííîãî
ïðèðîäíîãî çàïîâåäíèêà, ðàñïîëîæåííîãî â ãîðíî-ëåñíîé ïîëîñå Þæíîãî Óðàëà ìåæäó 53°30′ è 53°15′ ñ. ø. Ñïèñîê âêëþ÷àåò 100 âèäîâ è 3 ïîäâèäà. Ïðèâîäÿòñÿ äàííûå î ñóáñòðàòå, ÷àñòîòå âñòðå÷àåìîñòè è ðàñïðîñòðàíåíèè.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: ëèøàéíèêè, ýïèëèòíûå, Áàøêèðñêèé çàïîâåäíèê, ñïèñîê
âèäîâ.
The saxicolous lichens of Bashkirsky Nature Reserve (Russia) are listed. The
Reserve is located in the mountain forest zone of the South Urals between 53°30′ and
53°15′ N. The list comprises 100 species and 3 subspecies. Data on substrate
preferences, occurrence and distribution within landscapes of the Reserve are given.
Keywords: lichens, epilithic, Bashkirsky Nature Reserve, list of species.
Áàøêèðñêèé ãîñóäàðñòâåííûé ïðèðîäíûé çàïîâåäíèê (ÁÃÏÇ) íàõîäèòñÿ â ãîðíî-ëåñíîé ïîëîñå Þæíîãî Óðàëà è ðàñïîëîæåí ìåæäó
53°30′ è 53°15′ ñ. ø. Ïðèðîäíûå óñëîâèÿ çàïîâåäíèêà è èñòîðèÿ èçó÷åíèÿ åãî ëèõåíîôëîðû ïðèâîäèëèñü ðàíåå (Ôðîëîâ, 2008). Çäåñü ìû
ëèøü êðàòêî îïèøåì êàìåíèñòûé ñóáñòðàò. Ñêàëèñòûõ îáíàæåíèé íà
Óðàë-Òàó â ïðåäåëàõ çàïîâåäíèêà ìàëî. Íåáîëüøèå âûõîäû âñòðå÷àþòñÿ íà âîäîðàçäåëå âäîëü âîñòî÷íîé ãðàíèöû, à òàêæå ïî áåðåãàì
ðåê è ðó÷üåâ. Èç ãîðíûõ ïîðîä ïðåäñòàâëåíû ãëàâíûì îáðàçîì êâàðöèòû è ñëàíöû. Íà Þæíîì Êðàêà âäîëü óçêèõ ãðåáíåé âòîðîãî è òðåòüåãî ïîðÿäêîâ êàìåíèñòûå îáíàæåíèÿ íåðåäêè. Òàêæå ÷àñòî îíè
âñòðå÷àþòñÿ íà ñêëîíàõ è ïî áåðåãàì ðåê è îáðàçîâàíû ñåðïåíòèíèçèðîâàííûìè ïîðîäàìè (âêëþ÷àÿ ñîáñòâåííî ñåðïåíòèíèò), ðåäêî
ãàááðî.
Èññëåäîâàíèÿ ïðîâîäèëèñü ìàðøðóòíûì ìåòîäîì, ñáîð è îáðàáîòêà ìàòåðèàëîâ îñóùåñòâëÿëèñü ïî îáùåïðèíÿòîé ìåòîäèêå (Îêñíåð,
1974). Íèæå â àëôàâèòíîì ïîðÿäêå ïðèâîäèòñÿ àííîòèðîâàííûé ñïèñîê ëèøàéíèêîâ ÁÃÏÇ, âñòðå÷åííûõ íà êàìåíèñòûõ âûõîäàõ (100
âèäîâ è 3 ïîäâèäà). Äëÿ êàæäîãî òàêñîíà óêàçàíû: ñóáñòðàò (åñëè îí
219
ñïåöèàëüíî íå îãîâàðèâàåòñÿ, òî âèä âñòðå÷åí òîëüêî íà êàìåíèñòîì
ñóáñòðàòå), ÷àñòîòà âñòðå÷àåìîñòè (I — áîëåå 40 íàõîäîê, II — 31–
40, III — 21–30, IV — 11–20, V — 6–10, VI — 3–5, VII — 2, VIII —
1), ðàñïðîñòðàíåíèå ïî ëàíäøàôòíûì ÷àñòÿì çàïîâåäíèêà (ìàññèâ
Þæíûé Êðàêà è õðåáåò Óðàë-Òàó). Åñëè âèä áûë ñîáðàí òîëüêî îäèí
ðàç, óêàçûâàåòñÿ åãî ìåñòîíàõîæäåíèå, ñóáñòðàò è äàòà ñáîðà. Ëàòèíñêèå íàçâàíèÿ, çà íåêîòîðûì èñêëþ÷åíèåì, èñïðàâëåíû ñîãëàñíî
ñâîäêå Ð. Ñàíòåññîíà (Santesson, 1993).
Acarospora badiofusca (Nyl.) Th. Fr. — VIII. 82 êâàðòàë, êàìåíèñòûå âûõîäû, 67.08.2003.
A. fuscata (Schrad.) Arnold — IV. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
A. glaucocarpa (Wahlenb.) Körber — VIII. 105 êâàðòàë, êàìåíèñòûå âûõîäû â ñûðîì îâðàãå, 10.06.2004.
A. macrospora (Hepp) Bagl. — VIII. 117 êâàðòàë, ñêàëüíûå âûõîäû â êàìåíèñòîé ñòåïè, 04.08.2003.
A. nitrophila Magnusson — III. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
Arthonia lapidicola (Taylor) Branth et Rostr. — VI. Þæíûé Êðàêà.
Aspicilia caesiocinerea (Malbr.) Arnold — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
A. cinerea (L.) Körber — III. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
A. contorta ssp. hoffmanniana Ekman et Fröberg — III. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
A. desertorum (Krempelh.) Mereschk. — VI. Þæíûé Êðàêà.
A. lapponica (Zahlbr.) Oxn. — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
A. mastrucata (Wahlenb.) Th. Fr. — VII. Þæíûé Êðàêà. Íîâûé âèä äëÿ
Óðàëà.
A. simo¸nsis Räsänen — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
A. transbaicalica Oxn. — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
A. cf. verrucigera Hue — VII.  îáåèõ ÷àñòÿõ ÁÃÏÇ.
Bacidina inundata (Fr.) Körber — VII. Íà ïîäâîäíûõ êàìíÿõ â ðó÷üÿõ è
âåðõíèõ òå÷åíèÿõ ðåê.
Baeomyces rufus (Hudson) Rebent — VIII. Ïîñ. Ñàðãàÿ, ñêàëüíûå âûõîäû â ïîéìå ð. Áîëüøàÿ Ñàðãàÿ, 10.08.2003.
Bellemerea cupreoatra (Nyl.) Clauz. et Roux — IV. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
Caloplaca arenaria (Pers.) Müll. Arg. — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
C. chrysodeta (Räsänen) Dombr. — VIII. 63 êâàðòàë, ñêàëüíûå âûõîäû íà
áåðåãó ð. Áîëüøàÿ Ñàðãàÿ, 23.06.2004.
C. cirrochroa (Ach.) Th. Fr. — VI. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
C. citrina (Hoffm.) Th. Fr. — VII. Þæíûé Êðàêà.
C. flavovirescens (Wulfen) DT. et Sarnth. — VI. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
C. grimmiae (Nyl.) Oliv. — VI. Þæíûé Êðàêà. Ïàðàçèòèðóåò íà ñëîåâèùàõ Candelariella vitellina, ðàñòóùèõ íà êàìåíèñòûõ âûõîäàõ.
C. lithophila H. Magn. — VI. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
220
C. oxfordensis Fink ex Hedrick — VI. Þæíûé Êðàêà.
C. saxicola (Hoffm.) Nordin — VII. Þæíûé Êðàêà.
C. velana (A. Massal.) Du Rietz — VII.  îáåèõ ÷àñòÿõ ÁÃÏÇ.
C. vitellinula (Nyl.) H. Olivier — VIII. 115 êâàðòàë, êàìåíèñòûå âûõîäû
ïîä ïîëîãîì ëåñà, 12.06.2004.
Candelariella aurella (Hoffm.) Zahlbr. — VII.  îáåèõ ÷àñòÿõ ÁÃÏÇ.
Carbonea vitellinaria (Nyl.) Hertel — VII. Þæíûé Êðàêà. Ïàðàçèòèðóåò
íà ñëîåâèùàõ Candelariella vitellina, ðàñòóùèõ íà êàìåíèñòûõ âûõîäàõ.
Chaenotheca brachypoda (Ach.) Tibell — VIII. Ó ïîñ. Ñàðãàÿ, íà ãðàíèöå 117 è 124 êâàðòàëîâ, ñêëîí ê ëåâîìó áåðåãó ð. Óçÿí, 17.08.2003.
C. furfuracea (L.) Tibell — VII. Þæíûé Êðàêà. Ïî îäíîé íàõîäêå íà êîðå
ñîñíû è êàìåíèñòîì âûõîäå.
Chrysothrix chlorina (Ach.) Laundon — VI. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ. Íà êàìåíèñòûõ âûõîäàõ è ýïèëèòíûõ ìõàõ.
Collema flaccidium (Ach.) Ach. — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ. Íà ýïèëèòíûõ ìõàõ
è êàìåíèñòûõ âûõîäàõ.
C. furfuraceum (Arnold) Du Rietz — VIII. 105 êâàðòàë, êàìåíèñòûå âûõîäû â ñûðîì îâðàãå, 10.06.2004. Ïðèâîäèëñÿ ðàíåå Å. À. Ñåëèâàíîâîé-Ãîðîäêîâîé (1965) äëÿ Óðàë-Òàó â êà÷åñòâå ýïèôèòà îñèíû.
C. polycarpon Hoffm. — VII. Þæíûé Êðàêà.
Dermatocarpon miniatum (L.) Mann — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
Dimelaena oreina (Ach.) Norm. — VI. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
Diploschistes scruposus (Schreber) Norman — VI. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
Diplotomma alboatrum (Hoffm.) Flot. — VIII. 58 êâàðòàë, ñêàëüíûå âûõîäû â êàìåíèñòîé ñòåïè, 14.07.2005.
Flavopunctelia soredica (Nyl.) Hale — VIII, åäèíñòâåííàÿ íàõîäêà â îêðåñòíîñòÿõ ÁÃÏÇ. Ðåêà Áåëàÿ ê çàïàäó îò ä. Ìàãàäååâî Áóðçÿíñêîãî ð-íà Áàøêèðèè, êàìåíèñòûå îáðûâû íà ïðàâîì áåðåãó ðåêè, 16.06.2004.
Fuscopannaria leucophaea (Vahl) P. M. Jorg. — IV. Þæíûé Êðàêà.
Heterodermia speciosa (Wulfen) Trevis. — VII. Þæíûé Êðàêà. Íà êàìåíèñòûõ âûõîäàõ è ýïèëèòíûõ ìõàõ.
Lasallia pensylvanica (Hoffm.) Llano — V. Óðàë-Òàó, ëåâûé áåðåã ð. Óçÿí
è ó ä. Êóëãàíèíî.
L. rossica Dombr. — ïðèâîäèòñÿ ïî À. Ã. Ïàóêîâó è Ã. Ï. Óðáàíàâè÷þñó
(2004).  ãåðáàðèè ñïîðîâûõ ðàñòåíèé Áîòàíè÷åñêîãî èíñòèòóòà èì. Â. Ë. Êîìàðîâà (ÁÈÍ) ÐÀÍ õðàíÿòñÿ ÷åòûðå îáðàçöà ýòîãî âèäà, ñîáðàííûå Å. À. Ñåëèâàíîâîé-Ãîðîäêîâîé è îïðåäåëåííûå åþ êàê Umbilicaria pensylvanica
Hoffm. Çàòåì îíè áûëè ïåðåîïðåäåëåíû À. Â. Äîìáðîâñêîé êàê Lasallia
rossica (äâà èç íèõ Ã. Ï. Óðáàíàâè÷þñ âíîâü îïðåäåëèë êàê L. pensylvanica).
Âñå îáðàçöû áûëè ñîáðàíû â îêðåñòíîñòÿõ ÁÃÏÇ: ãîðà Áîëüøîé Øàòàê (õð.
Áàø-Òàó), ãîðà Êàçìàø-òàø (âîñòî÷íûé ñêëîí õð. Óðàë-Òàó), óñòüå ð. Êàãà.
Lecania turicensis (Hepp) Müll. Arg. — VIII. 58 êâàðòàë, ñêàëüíûå âûõîäû â êàìåíèñòîé ñòåïè, 14.07.2005.
221
Lecanora argopholis (Ach.) Ach. — VIII. 74 êâàðòàë, êàìåíèñòûé âûõîä
â ñîñíîâî-áåðåçîâî-ëèñòâåííè÷íîì ëåñó, 09.07.2005.
L. campestris (Schaer.) Hue — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
L. cenisia Ach. — VI. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
L. dispersa (Pers.) Sommerf. — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
L. frustulosa (Dickson) Ach. — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
L. polytropa (Hoffm.) Rabenh. — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
L. rupicola ssp. rupicola (L.) Zahlbr. — VI. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
L. rupicola ssp. subplanata (Nyl.) Leuck. et Poelt (= Lecanora subplanata
Nyl.) — VII. Þæíûé Êðàêà.
Lecidella carpathica Körber — III. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
L. stigmatea (Ach.) Hertel et Leuckert — III. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
Lepraria incana (L.) Ach. — VI. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ. Íà êàìåíèñòûõ âûõîäàõ è ýïèëèòíûõ ìõàõ.
L. membranacea (Dicks.) Vain. — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ. Íà êàìåíèñòûõ âûõîäàõ è ýïèëèòíûõ ìõàõ.
L. neglecta (Nyl.) Lettau — VII. Þæíûé Êðàêà.
Lichinella stipatula Nyl. — VII. Þæíûé Êðàêà.
Lobothallia radiosa (Hoffm.) Hafellner — III. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
Melanelia disjuncta (Erichsen) Essl. — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
M. fuliginosa (Fr. ex Duby) Essl. — VI. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
M. infumata (Nyl.) Essl. — VIII. Ïîñ. Ñàðãàÿ, êàìåíèñòûå âûõîäû â ïîéìå
ð. Áîëüøàÿ Ñàðãàÿ, 10.08.2003.
M. sorediata (Ach.) Goward et Ahti — VI. Þæíûé Êðàêà, ëåâûé áåðåã
ðåêè Óçÿí.
M. stygia (L.) Essl. — VIII, åäèíñòâåííàÿ íàõîäêà â îêðåñòíîñòÿõ ÁÃÏÇ.
Ðåêà Áåëàÿ ê çàïàäó îò ä. Ìàãàäååâî Áóðçÿíñêîãî ð-íà Áàøêèðèè, êàìåíèñòûå îáðûâû íà áåðåãó ðåêè, 16.06.2004.
Neofuscelia pulla (Ach.) Essl. — VI. Þæíûé Êðàêà.
Parmelia fraudans (Nyl.) Nyl. — VI. Óðàë-Òàó è ó ä. Êóëãàíèíî. Íà êàìåíèñòûõ âûõîäàõ è ýïèëèòíûõ ìõàõ.
P. saxatilis (L.) Ach. — VI. Óðàë-Òàó è ó ä. Êóëãàíèíî. Ïðèâîäèòñÿ
Å. À. Ñåëèâàíîâîé-Ãîðîäêîâîé (1965) â êà÷åñòâå ýïèôèòà åëè ñèáèðñêîé òîëüêî äëÿ õð. Áàø-Òàó, êîòîðûé íàõîäèòñÿ çà ïðåäåëàìè ÁÃÏÇ íà ïðàâîì áåðåãó ð. Áåëàÿ.
Phaeophyscia endococcina (Körber) Moberg — VI. Þæíûé Êðàêà. Íà êàìåíèñòûõ âûõîäàõ è ýïèëèòíûõ ìõàõ.
P. sciastra (Ach.) Moberg — II. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ. Íà êàìåíèñòûõ âûõîäàõ,
ðåäêî íà ýïèëèòíûõ ìõàõ.
Polysporina simplex (Davies) Vìzda — VII. Óðàë-Òàó.
P. lapponica (Schaer.) Degel. — VI. Þæíûé Êðàêà.
Porpidia crustulata (Ach.) Hertel et Knoph — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
P. glaucophaea (Körber) Hertel et Knoph — VII. Þæíûé Êðàêà.
222
Protoparmeliopsis muralis (Schreb.) M. Choisy — II. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
Rhizocarpon badioatrum (Spreng.) Th. Fr. — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
R. geminatum Körber — VI. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
R. geographicum (L.) DC. — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
R. grande (Flörke) Arnold — IV. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
R. obscuratum (Ach.) Massal. — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
R. petraeum (Wulfen) A. Massal. — VIII. Ïîñ. Ñàðãàÿ, ñêàëüíûå âûõîäû
â ïîéìå ð. Áîëüøàÿ Ñàðãàÿ, 10.08.2003.
Rhizoplaca chrysoleuca (Sm.) Zopf — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
R. melanophthalma (DC.) Leuckert et Poelt — VI. Þæíûé Êðàêà.
Rinodina confragosa (Ach.) Körber — VII. Óðàë-Òàó.
R. milvina (Wahlenb.) Th. Fr. — VII.  îáåèõ ÷àñòÿõ ÁÃÏÇ.
R. oxydata (Massal.) Massal. — VII. Óðàë-Òàó. Íîâûé âèä äëÿ Óðàëà.
R. cf. teichophila (Nyl.) Arnold — VII.  îáåèõ ÷àñòÿõ ÁÃÏÇ. Íîâûé âèä
äëÿ Óðàëà.
Rusavskia elegans (Link) S. Kondr. et Kärnefelt — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
R. sorediata (Vain.) S. Kondr. et Kärnefelt — III. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ. Íà êàìåíèñòûõ âûõîäàõ, î÷åíü ðåäêî íà ýïèëèòíûõ ìõàõ.
Sarcogyne privigna (Ach.) Massal. — VI. Óðàë-Òàó.
Spilonema revertens Nyl. — VIII. 74 êâàðòàë, êàìåíèñòûé âûõîä â ñîñíîâî-áåðåçîâî-ëèñòâåííè÷íîì ëåñó, 09.07.2005. Íîâûé âèä äëÿ Óðàëà.
Staurothele areolata (Ach.) Lettau — VII. Þæíûé Êðàêà.
Thyrea confusa Henssen — VII. Þæíûé Êðàêà.
Toninia cinereovirens (Schaer.) Massal. — VI. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
Umbilicaria deusta (L.) Baumg. — V. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
Verrucaria cf. acrotella Ach. — VIII. 104 êâàðòàë, íà êàìíå îòâàëà ñòàðîãî õðîìèòîâîãî ðóäíèêà, 09.07.2005. Íîâûé âèä äëÿ Óðàëà.
V. hydrela Ach. — VII. Íà ïîäâîäíûõ êàìíÿõ â ðó÷üÿõ è âåðõíèõ òå÷åíèÿõ ðåê.
V. laevata Ach. — VII. Íà ïîäâîäíûõ êàìíÿõ â ðó÷üÿõ è âåðõíèõ òå÷åíèÿõ
ðåê. Íîâûé âèä äëÿ Óðàëà.
V. muralis Ach. — VIII. 116 êâàðòàë, íà ñêëîíå ãîðû Áîëüøîé Áàøàðò,
19.06.2004.
Xanthoparmelia conspersa (Ach.) Hale — VI. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ.
X. stenophylla (Ach.) Ahti et D. Hawksw. — III. Ïî âñåìó ÁÃÏÇ. Íà êàìåíèñòûõ âûõîäàõ, î÷åíü ðåäêî íà ýïèëèòíûõ ìõàõ.
Êðîìå ïåðå÷èñëåííûõ âûøå ëèøàéíèêîâ, íà êàìåíèñòûõ âûõîäàõ
âñòðå÷åíî 15 âèäîâ, ïðèâîäèâøèõñÿ ðàíåå (Ôðîëîâ, 2007) â êà÷åñòâå
ýïèôèòîâ: Amandinea punctata (Hoffm.) Coppins et Scheid., Candelariella vitellina (Hoffm.) Müll. Arg., C. xanthostigma (Ach.) Lettau, Flavoparmelia caperata (L.) Hale, Melanelia subargentifera (Nyl.) Essl.,
Parmelia sulcata Taylor, Parmelina tiliacea (Hoffm.) Hale, Pertusaria
223
albescens (Hudson) M. Choisy et R. G. Werner, Phaeophyscia kairamoi
(Vainio) Moberg, Physcia caesia (Hoffm.) Fürnr., P. dubia (Hoffm.)
Lettau, Physconia detersa (Nyl.) Poelt, P. perisidiosa (Erichsen) Moberg,
Ramalina pollinaria (Westr.) Ach., Scoliciosporum umbrinum (Ach.)
Arnold. Ñðåäè íèõ ïðåäïî÷òåíèå êàìåíèñòîìó ñóáñòðàòó îòäàþò
Candelariella vitellina, Parmelina tiliacea, Physcia caesia, P. dubia,
Ramalina pollinaria è Scoliciosporum umbrinum.
Ðàíåå (Ôðîëîâ, Ïàóêîâ, 2006) äëÿ êàìåíèñòîãî ñóáñòðàòà ÁÃÏÇ ìû
ïðèâîäèëè Dermatocarpon cf. intestiniforme (Körber) Hasse è Fulgensia
bracteata (Hoffm.) Räsänen. Ïåðâûé âèä ïåðåîïðåäåëåí Óðáàíàâè÷þñîì êàê D. miniatum (L.) Mann, à âòîðîé — êàê Caloplaca sp. (âèä
íàìè ïîêà íå èäåíòèôèöèðîâàí).
Àâòîð èñêðåííåå áëàãîäàðèò À. Ã. Ïàóêîâà (Óðàëüñêèé ãîñóäàðñòâåííûé óíèâåðñèòåò) çà ïðîâåðêó è îïðåäåëåíèå ëèøàéíèêîâ,
Ã. Ï. Óðáàíàâè÷þñà (Èíñòèòóò ïðîáëåì ïðîìûøëåííîé ýêîëîãèè ñåâåðà Êîëüñêîãî ÍÖ ÐÀÍ) è Ë. À. Êîíîðåâó (ÁÈÍ ÐÀÍ) çà ïîìîùü â
îïðåäåëåíèè, ñîòðóäíèêîâ ëàáîðàòîðèè ëèõåíîëîãèè è áðèîëîãèè
ÁÈÍ ÐÀÍ çà ïðåäîñòàâëåííóþ âîçìîæíîñòü ðàáîòû ñ ãåðáàðèåì, à
òàêæå âñåõ ñîòðóäíèêîâ ÁÃÏÇ çà ïîìîùü â ïðîâåäåíèè ïîëåâûõ ðàáîò.
Ëèòåðàòóðà
Î ê ñ í å ð À. Í. Îïðåäåëèòåëü ëèøàéíèêîâ ÑÑÑÐ. Ìîðôîëîãèÿ, ñèñòåìàòèêà è ãåîãðàôè÷åñêîå ðàñïðîñòðàíåíèå. Âûï. 2. Ë., 1974. 281 c. — Ï à ó ê î â À. Ã., Ó ð á à í à â è ÷ þ ñ Ã. Ï. Ëèøàéíèêè Áàøêèðñêîãî ãîñóäàðñòâåííîãî ïðèðîäíîãî çàïîâåäíèêà // Óðáàíàâè÷þñ Ã. Ï., Óðáàíàâè÷åíå È. Í. Ëèøàéíèêè çàïîâåäíèêîâ Ðîññèè // Ñîâðåìåííîå ñîñòîÿíèå áèîëîãè÷åñêîãî ðàçíîîáðàçèÿ íà çàïîâåäíûõ òåððèòîðèÿõ Ðîññèè. Âûï. 3. Ëèøàéíèêè è ìîõîîáðàçíûå. Ì., 2004. Ñ. 26–215. — Ñ å ë è â à í î â à - à î ð î ä ê î â à Å. À. Ýïèôèòíûå ëèøàéíèêè êàê äîïîëíèòåëüíûé êîðì äëÿ äèêèõ êîïûòíûõ íà Þæíîì Óðàëå // Òð. Èí-òà áèîëîãèè ÓÔ ÀÍ ÑÑÑÐ. Âûï. 42. Ñâåðäëîâñê, 1965.
C. 113–120. — Ô ð î ë î â È. Â. Ýïèôèòíûå ëèøàéíèêè Áàøêèðñêîãî ãîñóäàðñòâåííîãî çàïîâåäíèêà // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 41.
ÑÏá.; Ì., 2007. Ñ. 272–280. — Ô ð î ë î â È. Â., Ï à ó ê î â À. Ã. Áèîðàçíîîáðàçèå ëèøàéíèêîâ Áàøêèðñêîãî ãîñçàïîâåäíèêà // Ôëîðà ëèøàéíèêîâ Ðîññèè: ñîñòîÿíèå è ïåðñïåêòèâû èññëåäîâàíèé: Òð. ìåæäóíàð. ñîâåù., ïîñâÿù.
120-ëåòèþ ñî äíÿ ðîæäåíèÿ Â. Ï. Ñàâè÷à. ÑÏá., 2006. Ñ. 285–289. —
S a n t e s s o n R. The lichens and lichenicolous fungi of Sweden and Norway.
Lund, 1993. 240 p.
224
ÌÎÕÎÎÁÐÀÇÍÛÅ
Î. Ì. Àôîíèíà
O. M. Afonina
Ê ÔËÎÐÅ ÌÕÎÂ ÁÓÐßÒÈÈ
TO THE MOSS FLORA OF BURYATIA
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ ëèõåíîëîãèè è áðèîëîãèè
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2
[email protected]
Ïðåäñòàâëåííûé àííîòèðîâàííûé ñïèñîê ìõîâ îñíîâàí íà ðåçóëüòàòàõ áðèîôëîðèñòè÷åñêèõ èññëåäîâàíèé, ïðîâåäåííûõ ëåòîì 2007 ã. â þãî-âîñòî÷íîé ÷àñòè Áóðÿòèè. Ñïèñîê âêëþ÷àåò 103 âèäà, â òîì ÷èñëå 7 âïåðâûå ïðèâåäåííûõ äëÿ
Áóðÿòèè: Dichodontium pellucidum, Didymodon hedysariformis, Grimmia anodon,
Fissidens viridulus, Orthotrichum pallens, Rhodobryum ontariense, Schistidium
liliputanum, — à òàêæå ðÿä ðåäêèõ íà òåððèòîðèè Áóðÿòèè âèäîâ: Haplocladium
angustifolium, Jaffueliobryum latifolium, Plagiomnium acutum (âêëþ÷åíû â Êðàñíóþ
êíèãó Ðåñïóáëèêè Áóðÿòèè), à òàêæå Claopodium pellucinerve, Dicranum dispersum,
Grimmia tergestina, Isopterygiopsis muelleriana, Syntrichia laevipela, Zigodon
sibiricus. Èíòåðåñíû íàõîäêè òðåõ ðåäêèõ âèäîâ: Bryoerythrophyllum inaequalifolia,
Hilpertia velenovskyi è Lindbergia brachyptera, — êîòîðûì ïîñâÿùåíà îòäåëüíàÿ
ñòàòüÿ (Àôîíèíà, 2008).
Êëþ÷åâûå ñëîâà: Áóðÿòèÿ, ìõè, ðåäêèå âèäû.
The presented annotated list of 103 moss species is based on the results of
bryofloristic investigation carried out in summer 2007 in the south-eastern part of
Buryatia. Seven species are new for the moss flora of Buryatia: Dichodontium
pellucidum, Didymodon hedysariformis, Grimmia anodon, Fissidens viridulus,
Ortotrichum pallens, Rhodobryum ontariense, Schistidium liliputanum; three species:
Haplocladium angustifolium, Jaffueliobryum latifolium, Plagiomnium acutum, are rare
and included in the Red Data Book of Republic of Buryatia. The records of very rare
species Bryoerythrophyllum inaequalifolia, Hilpertia velenovsyi and Lindbergia
brachyptera are very interesting (Afonina, 2008).
Keywords: Buryatia, mosses, rare species.
225
Ñîãëàñíî íåäàâíî îïóáëèêîâàííîé ðàáîòå, ñîäåðæàùåé êðàòêèé
î÷åðê èñòîðèè áðèîôëîðèñòè÷åñêèõ èññëåäîâàíèé (Tubanova,
Bardunov, Kazanovsky, 2007), äëÿ òåððèòîðèè Ðåñïóáëèêè Áóðÿòèè
èçâåñòíî 452 âèäà ìõîâ. Ýòî äîâîëüíî âûñîêèé ïîêàçàòåëü äëÿ ðåãèîíàëüíîé ôëîðû, îäíàêî ñëåäóåò îòìåòèòü íåðàâíîìåðíîñòü èçó÷åííîñòè òåððèòîðèè ðåñïóáëèêè, îñîáåííî åå þæíûõ ðàéîíîâ. Ëåòîì 2007 ã. â ñîñòàâå áîòàíè÷åñêîãî îòðÿäà ýêñïåäèöèè Áîòàíè÷åñêîãî ñàäà-èíñòèòóòà ÄÂÎ ÐÀÍ ìíîé áûëè ïðîâåäåíû áðèîôëîðèñòè÷åñêèå èññëåäîâàíèÿ â ðàéîíå þãî-çàïàäíîãî áåðåãà îç. Ãóñèíîå,
51°09′ ñ. ø., 106°16′ â. ä. (Ã); íà ëåâîì áåðåãó ð. Ñåëåíãà îêîëî ñ. Íîâîñåëåíãèíñê, 51°02′ ñ. ø., 106°33′ â. ä. (Íñ); íà ïðàâîì áåðåãó ð. ×èêîé íåäàëåêî îò ñ. Íîâîäåñÿòíèêîâî, 50°43′ ñ. ø., 106°40′ â. ä. (Íä);
íà ð. Áè÷óðà â îêðåñòíîñòÿõ ïîñ. Áè÷óðà, 50°31′ ñ. ø., 107°39′ â. ä. (Á).
 ðåçóëüòàòå îáðàáîòêè ñîáðàííûõ ìàòåðèàëîâ áûëè ïîëó÷åíû
íîâûå äàííûå äëÿ ôëîðû ìõîâ Áóðÿòèè. Àííîòèðîâàííûé ñïèñîê
ìõîâ, ïðèâåäåííûé íèæå, âêëþ÷àåò 103 âèäà; 7 èç íèõ âïåðâûå óêàçûâàþòñÿ äëÿ Áóðÿòèè (â ñïèñêå îòìå÷åíû çâåçäî÷êîé): Dichodontium
pellucidum, Didymodon hedysariformis, Grimmia anodon, Fissidens
viridulus, Orthotrichum pallens, Rhodobryum ontariense, Schistidium
liliputanum. Íàõîäêàì òðåõ ðåäêèõ âèäîâ ìõîâ, êîòîðûå ðàíåå òàêæå
íå áûëè èçâåñòíû äëÿ Áóðÿòèè: Bryoerythrophyllum inaequalifolia,
Hilpertia velenovskyi è Lindbergia brachyptera, — ïîñâÿùåíà îòäåëüíàÿ ñòàòüÿ (Àôîíèíà, 2008). Êðîìå òîãî, ñïèñîê ñîäåðæèò ðÿä ðåäêèõ íà òåððèòîðèè Áóðÿòèè âèäîâ: Haplocladium angustifolium,
Jaffueliobryum latifolium, Plagiomnium acutum, êîòîðûå áûëè âêëþ÷åíû â Êðàñíóþ êíèãó Ðåñïóáëèêè Áóðÿòèè (2002), à òàêæå Claopodium
pellucinerve, Dicranum dispersum, Grimmia tergestina, Isopterygiopsis
muelleriana, Syntrichia laevipela, Zigodon sibiricus. Â ïðåäñòàâëåííîì
àííîòèðîâàííîì ñïèñêå òàêñîíû ðàñïîëîæåíû â àëôàâèòíîì ïîðÿäêå, íàçâàíèÿ ïðèâîäÿòñÿ ñîãëàñíî «Check-list of mosses of East Europe
and North Asia» (Ignatov et al., 2006). Äëÿ êàæäîãî âèäà óêàçûâàþòñÿ ìåñòîíàõîæäåíèÿ, ýêîëîãèÿ, îòìå÷àåòñÿ íàëè÷èå ñïîðîôèòîâ, äëÿ
íàèáîëåå ðåäêèõ è èíòåðåñíûõ âèäîâ äàþòñÿ êðàòêèå êîììåíòàðèè.
Ñîáðàííûå ìàòåðèàëû õðàíÿòñÿ â áðèîëîãè÷åñêîì ãåðáàðèè Áîòàíè÷åñêîãî èíñòèòóòà èì. Â. Ë. Êîìàðîâà (LE).
Abietinella abietina (Hedw.) M. Fleisch. — Á: íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó íà êðóòîì
ñêëîíå; ¹¹ 01907, 02407. Îáðàçóåò ÷èñòûå äåðíîâèíêè èëè ÷àñòî âñòå÷àåòñÿ âìåñòå c Rhytidium rugosum, Hedwigia ciliata.
226
Aloina rigida (Hedw.) Limpr. — Íñ: íà ïåñ÷àíûõ ñêëîíàõ ãëóáîêîãî îâðàãà; ¹ 00607. Ðàñòåò ðàññåÿííî ñðåäè Hilpertia velenovskyi è Didymodon sp.
Ñî ñïîðîôèòàìè.
Amblystegium serpens (Hedw.) Bruch et al. — Á: â ïîéìåííîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó; â ìîõîâîé ãðóïïèðîâêå ïî áåðåãó ðåêè; ¹¹ 01407, 01507. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Amphidium lapponicum (Hedw.) Schimp. — Á: íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ;
¹ 02007. Îáðàçóåò ÷èñòûå äåðíîâèíêè. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Anomodon minor (Hedw.) Fürnr. ssp. integerrimus (Mitt.) Z. Iwats. — Á:
íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ è êàìíÿõ; ¹¹ 01607, 02107. Îáðàçóåò îáøèðíûå äåðíîâèíêè âìåñòå ñ Haplocladium angustifolium, Syntrichia laevipela.
Atrichum flavisetum Mitt. (A. haussknechtii Jur. et Milde) — Á: íà êàìíÿõ
â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; ¹ 01907. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Barbula convoluta Hedw. — Á: íà ñêàëüíûõ âûõîäàõ ïî ïðàâîìó áåðåãó
ðåêè; ¹ 01607. Ðàñòåò â ïðèìåñè ñðåäè Haplocladium angustifolium, Syntrichia
laevipela.
Barbula unguiculata Hedw. — Ã: íà âûõîäàõ ïåñ÷àíèêà íà ïîëîãîì óâàëå; ¹ 00207. Íä: íà îáî÷èíå äîðîãè â çàðîñëÿõ èâû; ¹ 01207.
B. pomiformis Hedw. — Á: íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; íà
çàìîõîâåëûõ ãðàíèòíûõ ñêàëàõ; íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó;
¹¹ 01907, 02007, 02407. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Brachythecium albicans (Hedw.) Bruch et al. — Á: íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì
îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; ¹ 01907.
B. erythrorrhizon Bruch et al. — Á: íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; ¹ 01907. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Bryoerythrophyllum inaequalifolia (Taylor) R. H. Zander (Barbula inaequalifolia Taylor) — Íñ: íà óïëîòíåííîì ïåñêå â ãëóáîêîì îâðàãå ñ îáðûâèñòûìè
ïåñ÷àíûìè ñêëîíàìè; ¹ 00607. Ðåäêèé âèä, ïåðâàÿ íàõîäêà â Áóðÿòèè (Àôîíèíà, 2008), â Ðîññèè èçâåñòåí íà Àëòàå (Ignatov, 1992), â Çàáàéêàëüñêîì êðàå
(ãîðà Åëî-Ðàõàíàé â 5 êì íà âîñòîê îò ïîñ. Äóëüäóðãà) (Àôîíèíà, 2007à).
 öåëîì àðåàë âèäà øèðîêèé, îõâàòûâàåò Áóòàí, Êèòàé, Êîñòà-Ðèêó, Ýêâàäîð,
Èíäèþ, Èíäîíåçèþ, Ìåêñèêó, Íåïàë, Ôèëèïïèíû, Ðîññèþ (Þæíàÿ Ñèáèðü),
ÑØÀ, íî â ïðåäåëàõ àðåàëà âèä âñòðå÷àåòñÿ î÷åíü ðåäêî.
B. recurvirostrum (Hedw.) P. C. Chen — Ã: íà âûõîäàõ ãðàíèòîâ;
¹ 00307. Á: íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; ¹ 01907. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Bryum amblyodon Müll. Hal. — Íñ: çîîãåííûé ó÷àñòîê íà îñòàíöàõ ïî
ñêëîíó ñîïêè; ¹ 00507. Îïðåä. Â. È. Çîëîòîâ.
B. argenteum Hedw. — Íñ: íà âûõîäàõ îñòàíöîâ; ¹ 00507. Á: íà ñêàëàõ
è íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó; ¹¹ 01707, 02107, 02407. Ñî
ñïîðîôèòàìè.
B. creberrimum Taylor — Ã: â ñûðîì îñîêîâîì ñîîáùåñòâå â äåïðåññèè
íà îçåðíîé òåððàñå; ¹ 00107. Îïðåä. Â. È. Çîëîòîâ.
227
B. moravicum Podp. (B. laevifilum Syed) — Á: íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ;
¹ 02007. Îïðåä. Â. È. Çîëîòîâ.
B. pseudotriquetrum (Hedw.) P. Gaertn., B. Mey. et Scherb. — Á: â ìîõîâîé ãðóïïèðîâêå ïî êàìåíèñòîìó áåðåãó ðåêè; íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ ïî áåðåãó
ðåêè; ¹¹ 01407, 02107.
Calliergon cordifolium (Hedw.) Kindb. — Á: â ìîõîâîé ãðóïïèðîâêå ïî
êàìåíèñòîìó áåðåãó ðåêè; ¹ 01407.
C. giganteum (Schimp.) Kindb. — Á: íà ñòâîëàõ èâû â ïîéìåííîì ëåñó;
¹ 02207.
Calliergonella lindbergii (Mitt.) Hedenäs (Hypnum lindbergii Mitt.). — Á: íà
êàìåíèñòîì áåðåãó ðåêè è â ïîéìåííîì áåðåçîâîì ëåñó; ¹¹ 01407, 01507.
Campylidium sommerfeltii (Myrin) Ochyra [Campylium sommerfeltii (Myrin)
Lange] — Á: â ïîéìåííîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó; ¹ 01507. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Ceratodon purpureus (Hedw.) Brid. — Á: íà ñêàëàõ; ¹ 01607. Ñî ñïîðîôèòàìè.
C. purpureus f. brevifolius (Milde) Britt. — Ã: íà ãðàíèòíûõ âûõîäàõ;
¹ 00307. Á: íà ñêàëüíûõ âûõîäàõ; ¹ 01707. Òàêñîí õàðàêòåðåçóåòñÿ øèðîêèìè êîðîòêî çàîñòðåííûìè ëèñòüÿìè.
Claopodium pellucinerve (Mitt.) Best — Á: íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ; ¹ 02107.
 Ðîññèè âèä ðàñïðîñòðàíåí ïðåèìóùåñòâåííî â Þæíîé Ñèáèðè è íà þãå
Äàëüíåãî Âîñòîêà, èçâåñòåí òàêæå â Âîñòî÷íîé Ñèáèðè, íà Êàì÷àòêå è Ñàõàëèíå (Ignatov, 1992; Czernyadjeva, 2005).
Climacium dendroides (Hedw.) F. Web. et D. Mohr — Á: íà ïî÷âå â ïîéìåííîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó; ¹ 01507.
Cnestrum schisti (W. Weber et D. Mohr) I. Hagen — Á: íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ëåñó íà êðóòîì ñêëîíå; ¹ 02407. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Coscinodon cribrosus (Hedw.) Spruce — Á: íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ; ¹ 02107.
Îïðåä. Å. À. Èãíàòîâà.
Cynodontium asperifolium (Lindb. et Arnell) Paris — Á: íà ãðàíèòíûõ
ñêàëàõ; íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ëåñó íà êðóòîì ñêëîíå; ¹¹ 02007, 02407. Ñî
ñïîðîôèòàìè.
C. polycarpon (Hedw.) Schimp. — Á: íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó íà êðóòîì ñêëîíå; ¹ 02407.
*Dichodontium pellucidum (Hedw.) Schimp. — Íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ;
¹ 02107.
Dicranum dispersum Engelmark — Á: íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó íà êðóòîì êàìåíèñòîì ñêëîíå; ¹ 02407.
D. flagellare Hedw. [Ortodicranum flagellare (Hedw.) Loeske] — Á: íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ëåñó íà êðóòîì êàìåíèñòîì ñêëîíå; íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ;
¹¹ 02007, 02407.
D. polysetum Sw. — Á: íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ëåñó íà êðóòîì êàìåíèñòîì ñêëîíå; ¹ 02407. Îáðàçóåò îáøèðíûå äåðíîâèíêè âìåñòå ñ Pleurozium
schreberi.
228
D. scoparium Hedw. — Á: íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ëåñó íà êðóòîì êàìåíèñòîì ñêëîíå; ¹ 02407. Îáðàçóåò ïîêðûòèÿ âìåñòå ñ Isopteygiopsis muelleriana.
D. spadiceum J. E. Zetterst. — Á: íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ëåñó íà êðóòîì
êàìåíèñòîì ñêëîíå; ¹ 02007.
*Didymodon hedysariformis Otnyukova — Á: íà ñêàëüíûõ âûõîäàõ ïî
ïðàâîìó áåðåãó ðåêè; ¹ 01607.
Distichium capillaceum (Hedw.) Bruch et al. — Á: íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì
îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; â ìîõîâîé ãðóïïèðîâêå íà ñêàëàõ; íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó íà êðóòîì ñêëîíå; ¹¹ 01907, 02007, 02407. Ñî
ñïîðîôèòàìè.
Drepanocladus aduncus (Hedw.) Warnst. — Ã: â ñûðîì îñîêîâîì ñîîáùåñòâå â äåïðåññèè íà îçåðíîé òåððàñå; ¹ 00107.
Encalypta ciliata Hedw. — Á: íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì;
â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó íà êðóòîì ñêëîíå; íà ìåëêîçåìå íà ñêàëàõ; ¹¹ 01907, 02007, 02407. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Entodon schleicheri (Schimp.) Demet. — Á: íà çàäåðíîâàííûõ ãðàíèòíûõ
ñêàëàõ, ñïóñêàþùèõñÿ ê ðåêå; ¹ 02107.
Eurhynchiastrum pulchellum (Hedw.) Ignatov et Huttunen — Á: íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ; íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; ¹¹ 01907, 02107.
Eurohypnum leptothallum (Müll. Hal.) Ando [Hypnum leptothallum (Müll.
Hal.) Paris] — Íñ: íà êðóòîì ñêàëèñòîì ñêëîíå ñ çàðîñëÿìè ïîëûíè; ¹ 00707.
Á: íà ñêàëàõ; ¹ 02107. Îáðàçóåò íåáîëüøèå ïëîñêèå äåðíîâèíêè.
Fabronia ciliaris (Brid.) Brid. — Íñ: íà êðóòîì ñêàëèñòîì ñêëîíå ñ çàðîñëÿìè ïîëûíè; ¹ 00707. Á: íà ñêàëàõ; íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó íà êðóòîì ñêëîíå; ¹¹ 01607, 02407. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Fissidens bryoides Hedw. — Á: íà ïî÷âå â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì
ëåñó íà êðóòîì ñêëîíå; ¹ 02407.
*F. viridulus (Sw.) Wahlenb. — Íñ: íà êðóòîì ñêàëèñòîì ñêëîíå ñ çàðîñëÿìè ïîëûíè, ñðåäè Eurohypnum leptothallum; ¹ 00707.
Fontinalis antipyretica Hedw. — Ã: â âîäå ïî áåðåãó îçåðà; ¹ 00407. Á:
â ðó÷üå â ïîéìåííîì ëåñó; ¹ 02207.
Funaria hygrometrica Hedw. — Íñ: íà âûõîäàõ îñòàíöîâ; ¹ 00507.
*Grimmia anodon Bruch et al. — Ã: íà âûõîäàõ ïåñ÷àíûõ ãëûá; ¹ 00207.
Îïðåä. Å. À. Èãíàòîâà.
G. laevigata (Brid.) Brid. — Á: íà ñêàëüíûõ âûõîäàõ ïî ïðàâîìó áåðåãó
ðåêè; ¹ 01607. Îïðåä. Å. À. Èãíàòîâà.
G. longirostris Hook. — Á: íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó
è â áåðåçíÿêå; íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ; ¹¹ 01907, 02007, 02407. Ñî ñïîðîôèòàìè.
G. pilifera P. Beauv. — Íñ: íà îñòàíöàõ; íà êàìíå â ðàçíîòðàâíîì ïîéìåííîì èâíÿêå; ¹¹ 00507, 01007. Á: íà ñêàëàõ; ¹ 02107. Ñî ñïîðîôèòàìè.
G. tergestina Tomm. ex Bruch et al. — Ã: íà âûõîäàõ ïåñ÷àíûõ ãëûá; íà
îñòàíöàõ; ¹¹ 00207, 00507.
229
Haplocladium angustifolium (Hampe et Müll. Hal.) Broth. — Á: íà ñêàëüíûõ âûõîäàõ ïî ïðàâîìó áåðåãó ðåêè â íåáîëüøîé ïðèìåñè ñðåäè Syntrichia
laevipela, Barbula convoluta; íà êàìíå â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì;
¹¹ 01607, 01907. Ðàíåå äëÿ Áóðÿòèè áûë èçâåñòåí òîëüêî èç îêðåñòíîñòåé
ñåëà Çóí-Ìóðèíî íà çàïàäíûõ îòðîãàõ õð. Õàìàð-Äàáàí (Êðàñíàÿ êíèãà...,
2002).
Hedwigia ciliata (Hedw.) P. Beauv. — Ã: íà âûõîäàõ ñëàíöåâ; ¹ 00307. Á:
íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; ¹ 01907.
Hilpertia velenovskyi (Schiffn.) R. H. Zander (Tortula velenovskyi Schiffn.) —
Íñ: íà ïåñ÷àíûõ ñêëîíàõ ãëóáîêîãî îâðàãà âìåñòå ñ Aloina rigida, Didymodon
sp.; ¹ 00607. Î÷åíü ðåäêèé âèä, äëÿ ôëîðû Áóðÿòèè âïåðâûå óêàçàí íà îñíîâàíèè öèòèðîâàííûõ ñáîðîâ (Àôîíèíà, 2008); íà òåððèòîðèè Ðîññèè èçâåñòåí ñ ïëàòî Ïóòîðàíà (Ñðåäíåñèáèðñêîå ïëîñêîãîðüå) (Àáðàìîâ è äð.,
1990), èç Êàáàðäèíî-Áàëêàðñêîé Ðåñïóáëèêè (Õàðçèíîâ è äð., 2006) è Ðåñïóáëèêè Àëòàé (Pisarenko, 2007). Âèä èìååò äèçúþíêòèâíûé àðåàë, âñòðå÷àåòñÿ â Âîñòî÷íîé Åâðîïå, Àçèè (Ðîññèÿ, Êèòàé) è Êàíàäå.  Åâðîïå ïðîèçðàñòàåò íà ëåññîâûõ îáíàæåíèÿõ, ãäå ÿâëÿåòñÿ ïèîíåðîì ìîõîâûõ öåíîçîâ
(Boros, 1968), â Êàíàäå è Êèòàå åãî ìåñòîîáèòàíèÿ ñâÿçàíû â îñíîâíîì ñ
àðèäíûìè óñëîâèÿìè (èëèñòûå íàíîñû è ïåñîê) (Mogensen, Zander, 1999). Íà
ïëàòî Ïóòîðàíà âèä áûë ñîáðàí íà ïåñ÷àíîì îòêîñå ê îç. Àÿí (Àáðàìîâ è äð,
1990), ñõîäíûå óñëîâèÿ ïðîèçðàñòàíèÿ îòìå÷àþòñÿ è â Áóðÿòèè — êðóòîé
ñêëîí îâðàãà, ñëîæåííûé ðûõëûìè ïåñ÷àíûìè îáíàæåíèÿìè, ãäå ìõè, ãëàâíûì îáðàçîì Didymodon sp. ñ ïðèìåñüþ Aloina rigida, Bryum sp. è Hilpertia
velenovskyi, îáðàçóþò ïëîòíûå äåðíîâèíêè.
Hygrohypnella ochracea (Turner ex Wilson) Ignatov et Ignatova [Hygrohypnum ochraceum (Turner ex Wilson) Loeske] — Á: íà êàìåíèñòîì áåðåãó ðåêè;
¹ 01407.
Hypnum cupressiforme Hedw. — Á: íà âûõîäàõ ïåñ÷àíûõ ãëûá ïî ñêëîíó îçåðíîé òåððàñû; íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó;
¹¹ 02007, 02407.
Isopterygiopsis muelleriana (Schimp.) Z. Iwats. — Á: íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ëåñó íà êðóòîì êàìåíèñòîì ñêëîíå; ¹ 02407. Îáðàçóåò íåáîëüøèå äåðíîâèíêè âìåñòå ñ Dicranum scoparium.
I. pulchella (Hedw.) Z. Iwats. [Isopterygium pulchellum (Hedw.) A. Jaeger] —
Á: íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ; ¹ 02008.
Jaffueliobryum latifolium (Lindb. et Arnell) Thér. — Ã: íà âûõîäàõ ïåñ÷àíûõ ãëûá ïî ñêëîíó îçåðíîé òåððàñû; ¹ 00207. Ñî ñïîðîôèòàìè. Äîâîëüíî ðåäêèé âèä, íà òåððèòîðèè Áóðÿòèè èçâåñòåí èç åäèíè÷íûõ ìåñòîíàõîæäåíèé, âêëþ÷åí â Êðàñíóþ êíèãó Ðåñïóáëèêè Áóðÿòèÿ (2002). Ðàñïðîñòðàíåí
íà þãå Ñèáèðè (Áàðäóíîâ, 1989; Ignatov, Tong, 1994; Ivanova, 2005), â Ìîíãîëèè (Àáðàìîâ, Àáðàìîâà, 1983); íåäàâíî áûë îáíàðóæåí íà Êàâêàçå â Êàáàðäèíî-Áàëêàðñêîé Ðåñïóáëèêå (Õàðçèíîâ è äð., 2006). Íåêîòîðûå àâòîðû
îáúåäèíÿþò ýòîò âèä ñ J. wrightii (Sull.) Thér., êîòîðûé ðàñïðîñòðàíåí â Ñå-
230
âåðíîé Àìåðèêå, Ìåêñèêå, Þæíîé Àìåðèêå (Churchill, 1987; Spence, 2007)
è Êèòàå (Cao Tong et al., 1998).
Leptobryum pyriforme (Hedw.) Wilson — Á: íà ìåëêîçåìå íà ãðàíèòíûõ
ñêàëàõ; íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó íà êðóòîì ñêëîíå;
¹¹ 02007, 02407. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Leskea polycarpa Hedw. — Á: â ïîéìåííîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó ñðåäè
Pylaisia polyantha; â òðåùèíàõ ñêàëüíûõ âûõîäîâ; ¹¹ 01507, 01707.
Lindbergia brachyptera (Mitt.) Kindb. — Á: íà ñêàëüíûõ âûõîäàõ (ñëàíöû)
ïî ïðàâîìó áåðåãó ðåêè; ¹ 01607. Îáðàçóåò íåáîëüøóþ ÷èñòóþ äåðíîâèíêó.
Ðåäêèé âîñòî÷íîàçèàòñêî-ñåâåðîàìåðèêàíñêèé âèä, âêëþ÷åí â Êðàñíûå êíèãè
ÑÑÑÐ (1984), ÐÑÔÑÐ (1988) è ×èòèíñêîé îáëàñòè è Àãèíñêîãî Áóðÿòñêîãî
àâòîíîìíîãî îêðóãà (2002). Íà òåððèòîðèè Áóðÿòèè ýòî ïåðâàÿ íàõîäêà (Àôîíèíà, 2008). Â Ðîññèè èçâåñòåí èç Çàáàéêàëüñêîãî êðàÿ (ïîñåëêè Áóêóêóí,
Ñòàðûé Îðëîâ, Àðãóíñê, Öàãàí-Îëóé, Íèæíèé Öàñó÷åé, Àëõàíàéñêèé íàöèîíàëüíûé ïàðê) (Àáðàìîâà, Àáðàìîâ, 1966; Áàðäóíîâ, 1969; Àôîíèíà, 2007á)
è Ïðèìîðñêîãî êðàÿ (Ãîðáåö, 2004), çà åå ïðåäåëàìè âñòðå÷àåòñÿ íà Êàâêàçå
(Ãðóçèÿ, Àðìåíèÿ), â Ìîíãîëèè, Êèòàå, ßïîíèè è â Ñåâåðíîé Àìåðèêå. Óêàçàíèÿ âèäà äëÿ Ñåâåðíîãî Êàâêàçà ñëåäóåò îòíåñòè ê L. grandiretis (Lindb. ex
Broth.) Ignatov et Ignatova (Ignatov et al., 2006).
Mnium lycopodioides Schwägr. — Á: íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì, âìåñòå ñ Amblystegium serpens, Encalypta ciliata, Oxystegus tenuirostris; â ïîéìåííîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó; â ìîõîâîé ãðóïïèðîâêå íà êàìåíèñòîì áåðåãó ðåêè; ¹¹ 01407, 01507, 01907.
M. stellare Hedw. — Á: â ìîõîâîé ãðóïïèðîâêå íà êàìåíèñòîì áåðåãó
ðåêè; íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì, îáðàçóåò äåðíîâèíêè âìåñòå ñ Mnium lycopodioides; ¹¹ 01407, 01907.
Neckera pennata Hedw. — Á: íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ; ¹ 02107. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Oncophorus wahlenbergii Brid. — Á: íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; ¹ 01907.
Orthotrichum obtusifolium Brid. [Stroemia obtusifolia (Brid.) I. Hagen] —
Á: íà ñòâîëàõ èâû â ïîéìåííîì ëåñó; íà ñòâîëàõ äåðåâüåâ â ñìåøàííîì ëåñó;
íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ëåñó; íà ñêàëàõ; ¹¹ 01607, 01807, 02207, 02407.
*O. pallens Bruch ex Brid. — Á: íà ñòâîëàõ èâû â ïîéìåííîì ëåñó;
¹ 01807. Ñî ñïîðîôèòàìè.
O. speciosum Nees — Á: íà ñòâîëàõ èâû â ïîéìåííîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó;
íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó; ¹¹ 02207, 02407. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Oxystegus tenuirostris (Hook. et Taylor) A. J. E. Sm. — Á: íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó íà êðóòîì êàìåíèñòîì ñêëîíå; íà ñêàëàõ; ¹¹ 01907, 02107, 02407.
Philonotis fontana (Hedw.) Brid. — Á: íà êàìåíèñòîì áåðåãó ðåêè;
¹ 01407. Îáðàçóåò ÷èñòûå ïîêðûòèÿ.
231
Plagiomnium acutum (Lindb.) T. J. Kop. (Mnium trichomanes Mitt.) — Á:
â ìîõîâûõ ãðóïïèðîâêàõ íà êàìåíèñòîì áåðåãó ðåêè; íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì
îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; ¹¹ 01407, 01907. Âîñòî÷íîàçèàòñêèé âèä, ðåäêèé íà òåððèòîðèè Áóðÿòèè, âêëþ÷åííûé â Êðàñíóþ êíèãó Ðåñïóáëèêè Áóðÿòèè (2002).
P. cuspidatum (Hedw.) T. J. Kop. — Á: íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; ¹ 01907. Îáðàçóåò êðóïíûå äåðíîâèíêè. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Plagiomnium ellipticum (Brid.) T. J. Kop. — Ã: â ñûðîì îñîêîâîì ñîîáùåñòâå â äåïðåññèè íà îçåðíîé òåððàñå; â ïîéìåííîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó;
¹ 00107, 01507.
P. medium (Bruch et al.) T. J. Kop. — Á: íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó íà êðóòîì ñêëîíå; ¹ 02407.
Plagiothecium cavifolium (Brid.) Z. Iwats. (P. roeseanum Bruch et al.) — Á:
íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ; ¹ 02107.
Plagiothecium laetum Bruch et al. — Á: íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ
áåðåçíÿêîì; ¹ 01907.
Platygyrium repens (Brid.) Bruch et al. — Á: íà ñòâîëå äåðåâà â ïîéìåííîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó; íà êàìíÿõ â áåðåçíÿêå; íà ñêàëüíûõ âûõîäàõ;
¹ 01507, 01707, 01907.
Pleurozium schreberi (Brid.) Mitt. — Á: íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ëåñó íà
êðóòîì êàìåíèñòîì ñêëîíå âìåñòå ñ Dicranum polysetum; ¹ 02407.
Pogonatum urnigerum (Hedw.) P. Beauv. — Á: íà ñêàëüíûõ âûõîäàõ;
¹ 02007.
Pohlia cruda (Hedw.) Lindb. — Á: â íèøàõ ãðàíèòíûõ ñêàë; íà êàìíÿõ â
ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó íà êðóòîì ñêëîíå; ¹¹ 02107, 02407.
P. nutans (Hedw.) Lindb. — Á: íà ñêàëüíûõ âûõîäàõ; ¹ 02007.
P. wahlenbergii (F. Weber et D. Mohr) A. L. Andrews — Á: â ìîõîâîé ãðóïïèðîâêå ïî áåðåãó ðåêè; ¹ 01407.
Polytrichastrum alpinum (Hedw.) G. L. Sm. — Á: íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì
ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó íà êðóòîì ñêëîíå; â ìîõîâîé ãðóïïèðîâêå íà ñêàëàõ;
¹¹ 02007, 02407.
Polytrichum commune Hedw. — Á: â ìîõîâîé ãðóïïèðîâêå íà ñêàëàõ;
¹ 02007.
P. piliferum Hedw. — Íñ: íà âûõîäàõ îñòàíöîâ íà ñêëîíå ñîïêè; ¹ 00507.
Á: íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó íà êðóòîì ñêëîíå; ¹ 02407.
Pseudobryum cinclidioides (Huebener) T. J. Kop. — Á: â ïîéìåííîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó; ¹ 01507.
Pylaisia polyantha (Hedw.) Bruch et al. — Á: íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó; â îñíîâàíèè ñòâîëîâ äåðåâüåâ â ïîéìåííîì ðàçíîòðàâíîì ëåñó; íà ñêàëüíûõ âûõîäàõ â íèøå ñðåäè êàìíåé; íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì
îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; ¹¹ 01507, 01707, 01907, 02407. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Rhabdoweisia crispata (Dicks. ex With.) Lindb. (R. kusenevae Broth.) — Á:
íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ; ¹ 02007. Îáðàçóåò ÷èñòûå äåðíîâèíêè. Ñî ñïîðîôèòàìè.
232
*Rhodobryum ontariense (Kindb.) Kindb. — Á: íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ;
¹ 02007. Â íåáîëüøîé ïðèìåñè â ñìåøàííîé äåðíîâèíêå.
Rhytidiadelphus triquetrus (Hedw.) Warnst. — Á: íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ;
¹ 02007. Îáðàçóåò ÷èñòûå äåðíîâèíêè.
Rhytidium rugosum (Hedw.) Kindb. — Íñ: â ìîõîâîé ãðóïïèðîâêå íà
âûõîäàõ îñòàíöîâ; ¹ 00507. Á: íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó
íà êðóòîì ñêëîíå; ¹ 02407.
Saelania glaucescens (Hedw.) Broth. — Á: â òðåùèíàõ íà ñêàëàõ; íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó íà êðóòîì ñêëîíå; ¹¹ 02007, 02407.
Ñî ñïîðîôèòàìè.
Sanionia uncinata (Hedw.) Loeske — Á: íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ; ¹ 02007.
Serpoleskea subtilis (Hedw.) Loeske — Á: íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ
áåðåçíÿêîì; ¹ 01907.
*Schistidium liliputanum (Müll. Hal.) Deguchi — Á: íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ;
¹ 02007. Îïðåä. Å. À. Èãíàòîâà.
S. papillosum Culm. — Ã: íà âûõîäàõ ïåñ÷àíûõ ãëûá ïî ñêëîíó îçåðíîé
òåððàñû; ¹ 00207. Á: íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; ¹ 01907.
Ñî ñïîðîôèòàìè. Îïðåä. Å. À. Èãíàòîâà.
S. pulchrum H. H. Blom — Á: íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ è íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; ¹¹ 01607, 01907, 02007, 02107. Ñî ñïîðîôèòàìè. Îïðåä. Å. À. Èãíàòîâà.
Syntrichia laevipila Brid. [Tortula pogorum (Milde) De Not., T. laevipila
(Brid.) Schwägr.] — Á: íà ñêàëüíûõ âûõîäàõ ïî ïðàâîìó áåðåãó ðåêè; íà ñêàëàõ è íà êàìíÿõ â ñîñíîâîì ðîäîäåíäðîíîâîì ëåñó íà êðóòîì ñêëîíå;
¹¹ 01607, 02107, 02407. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Timmia megapolitana Hedw. — Á: íà êàìíÿõ â ãëóáîêîì îâðàãå ñ áåðåçíÿêîì; ¹ 01907. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Zigodon sibiricus Ignatov, Ignatova, Z. Iwats. et B. C. Tan — Ã: íà âûõîäàõ ïåñ÷àíûõ ãëûá â îêðóæåíèè ÷èÿ íà ñêëîíå îçåðíîé òåððàñû, ¹ 00207.
Á: íà ãðàíèòíûõ ñêàëàõ, ñïóñêàþùèõñÿ ê ðåêå; íà ñòâîëå äåðåâà â ñìåøàííîì ëåñó; ¹¹ 01807, 02107.
Âûðàæàþ ãëóáîêóþ ïðèçíàòåëüíîñòü Å. À. Èãíàòîâîé è Â. È. Çîëîòîâó çà ïîìîùü ïðè îïðåäåëåíèè ìàòåðèàëà ïî ðîäàì Coscinodon,
Schistidium è Bryum.
Ðàáîòà âûïîëíåíà ïðè ôèíàíñîâîé ïîääåðæêå Ïðîãðàììû ÄÂÎ
ÐÀÍ «Êîìïëåêñíûå èññëåäîâàíèÿ áàññåéíà ðåêè Àìóð» è ãðàíòà
ÐÔÔÈ ¹ 08-04-98021-ð-Ñèáèðü.
Ëèòåðàòóðà
À á ð à ì î â È. È., À á ð à ì î â à À. Ë. Êîíñïåêò ôëîðû ìõîâ Ìîíãîëüñêîé Íàðîäíîé Ðåñïóáëèêè. Ë., 1983. 222 ñ. — À á ð à ì î â È. È., À á ð à -
233
ì î â à À. Ë., × å ð í ÿ ä ü å â à È. Â. Tortula velenovskyi Schiffn. — íîâûé âèä
ñ ïëàòî Ïóòîðàíà (Ñðåäíåñèáèðñêîå ïëîñêîãîðüå) // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè
íèçøèõ ðàñòåíèé. Ë., 1990. Ò. 27. Ñ. 118–124. — À á ð à ì î â à À. Ë., À á ð à ì î â È. È. Ðåäêèå âèäû ìõîâ Ñèáèðè è Äàëüíåãî Âîñòîêà // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ë., 1966. Ñ. 302–315. — À ô î í è í à Î. Ì. Íîâûå íàõîäêè ìõîâ â Çàáàéêàëüñêîì êðàå. 1 // Arctoa. 2007. Ò. 16. Ñ. 197–
198. — À ô î í è í à Î. Ì. Íîâûå âèäû äëÿ ôëîðû ìõîâ Ðåñïóáëèêè Áóðÿòèè // Áþë. ÁÑÈ ÄÂÎ ÐÀÍ [Ýëåêòðîííûé ðåñóðñ]: íàó÷. æóðí. / Áîòàí. Ñàäèíñòèòóò ÄÂÎ ÐÀÍ. Âëàäèâîñòîê, 2008. Âûï. 2. Ñ. 38–39. http://botsad.ru/
journal/number2/38-39.pdf — Á à ð ä ó í î â Ë. Â. Îïðåäåëèòåëü ëèñòîñòåáåëüíûõ ìõîâ Öåíòðàëüíîé Ñèáèðè. Ë., 1969. 319 ñ. — Á à ð ä ó í î â Ë. Â. Àðèäíûå âèäû âî ôëîðå ìõîâ Þæíîé Ñèáèðè // Ïðîáëåìû áðèîëîãèè â ÑÑÑÐ. Ë.,
1989. Ñ. 30–36. — à î ð î á å ö Ê. Â. Ôëîðà ëèñòîñòåáåëüíûõ ìõîâ ï-îâà Ìóðàâüåâà-Àìóðñêîãî è îñòðîâîâ Çàëèâà Ïåòðà Âåëèêîãî // Àâòîðåô. äèñ. …
êàíä. áèîë. íàóê. Âëàäèâîñòîê, 2004. 22 ñ. — È â à í î â à Å. È., È ã í à ò î â à Å. À., È ã í à ò î â Ì. Ñ., Ç î ë î ò î â Â. È., Ê ð è â î ø à ï ê è í Ê. Ê. Ëèñòîñòåáåëüíûå ìõè // Ðàçíîîáðàçèå ðàñòèòåëüíîãî ìèðà ßêóòèè / Ðåä. Í. Ñ.
Äàíèëîâà. Íîâîñèáèðñê, 2005. Ñ. 105–125. — Ê ð à ñ í à ÿ êíèãà ÐÑÔÑÐ (ðàñòåíèÿ). Ì., 1988. 591 ñ. — Ê ð à ñ í à ÿ êíèãà ÑÑÑÐ. 2-å èçä. Ò. 2. Ì., 1984.
480 ñ. — Ê ð à ñ í à ÿ êíèãà ×èòèíñêîé îáëàñòè è Àãèíñêîãî Áóðÿòñêîãî àâòîíîìíîãî îêðóãà. ×èòà, 2002. 280 ñ. — Ê ð à ñ í à ÿ êíèãà Ðåñïóáëèêè Áóðÿòèÿ. Íîâîñèáèðñê, 2002. 340 ñ. — Õ à ð ç è í î â Ç. Õ., È ã í à ò î â à Å. À.,
È ã í à ò î â Ì. Ñ., Ï î ð ò å í è å ð Í. Í. Íîâûå íàõîäêè ìõîâ â ÊàáàðäèíîÁàëêàðñêîé Ðåñïóáëèêå. I // Arctoa. 2006. Ò. 15. Ñ. 256–258. — B o r o s A.
Bryogeographie und Bryoflora Ungarns. Budapest, 1968. 466 S. — C a o T o n g,
Q i a n G a o, Y u - h u a n W u. The genera Idusiella and Jaffueliobryum
(Bryopsida; Grimmiaceae) in China // Chenia. 1998. Vol. 5. P. 25–30. —
C h u r c h i l l S. P. Systematics and biogeography of Jafffueliobrium (Grimmiaceae) // Mem. New York Bot. Gard. 1987. Vol. 45. P. 691–708. — C z e r n y a d j e v a I. V. A check-list of the mosses of Kamchatka Peninsula (Far East) //
Arctoa. 2005. Vol. 14. P. 13–34. — I g n a t o v M. S. On the occurrence of
Barbula inaequalifolia Tayl. (Pottiaceae, Musci) in Altai Mountains // Óêð. áîòàí.
æóðí. 1992. Ò. 49, ¹ 1. Ñ. 95–97. — I g n a t o v M. S. Relationships of moss
flora of the Altai Mts. // Bryobrothera. 1992. Vol. 1. P. 63–72. — I g n a t o v M. S.,
A f o n i n a O. M., I g n a t o v a E. A. et al. Check-list of mosses of East Europe
and North Asia // Arctoa. 2006. Vol. 15. P. 1–130. — M o g e n s e n G. S.,
Z a n d e r R. S. Hilpertia velenovskyi (Musci, Pottiaceae) new to the Arctic from
Ellesmere Island, Northeastern Canada // Bryologist. 1999. Vol. 102, N 4. P. 753–
755. — P i s a r e n k o O. Yu. New moss records from Altai Republic 1 // Arctoa.
2007. Vol. 16. P. 191. — S p e n c e J. R. Jaffueliobryum // Flora of North
America. 2007. Vol. 27. P. 262–264. — T u b a n o v a D. Ya., B a r d u n o v L. V.,
K a z a n o v s k y S. G. Bryophytes of Buryatia (Russia, East Siberia): history of
investigations and preliminary results // Chenia. 2007. Vol. 9. P. 223–230.
234
Ë. Â. Áàðäóíîâ
L. V. Bardunov
ÏÅÐÂÀß ÍÀÕÎÄÊÀ SCOPELOPHILA LIGULATA
(POTTIACEAE, BRYOPHYTA) Â ÑÈÁÈÐÈ
THE FIRST RECORD OF SCOPELOPHILA LIGULATA
(POTTIACEAE, BRYOPHYTA) IN SIBERIA
Ñèáèðñêèé èíñòèòóò ôèçèîëîãèè è áèîõèìèè ðàñòåíèé ÑÎ ÐÀÍ
Ãðóïïà Ãåðáàðèé
664033, Èðêóòñê, óë. Ëåðìîíòîâà, ä. 132, à/ÿ 317
[email protected]
Ñîîáùàåòñÿ î âòîðîé íàõîäêå íà òåððèòîðèè Ðîññèè ìõà Scopelophila ligulata
(Spruce) Spruce (Pottiaceae). Ðàíåå ýòîò âèä áûë èçâåñòåí â Ðîññèè òîëüêî èç
Þæíîãî Ïðèìîðüÿ.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: Scopelophila ligulata, Pottiaceae, Ñèáèðü, ðåäêèé âèä.
The second record of Scopelophila ligulata (Spruce) Spruce (Pottiaceae) in Russia
is reported. The first record of the species is in the Southern Primorye (Russian Far
East).
Keywords: Scopelophila ligulata, Pottiaceae, Siberia, rare species.
Ìîõ Scopelophila ligulata (Spruce) Spruce [Merceya ligulata (Spruce)
Schimp.], îòíîñÿùèéñÿ ê ñåìåéñòâó Pottiaceae, áûë ñîáðàí àâòîðîì
â 1986 ã. íà þãå Âîñòî÷íîé Ñèáèðè (Ðåñïóáëèêà Áóðÿòèÿ, Òóíêèíñêèé
ð-í, âîñòî÷íàÿ ÷àñòü Âîñòî÷íîãî Ñàÿíà, Òóíêèíñêàÿ äîëèíà, 51°42′50″
ñ. ø., 101°31′23″ â. ä., îêðåñòíîñòè ñåëà Õîéòîãîë). Ìîõ ïðîèçðàñòàë
â ðàñùåëèíàõ ïðèáðåæíûõ ñêàë ð. Ýõý-Óõãóíü, íà âûñîòå îêîëî 900 ì
íàä óð. ì.
Ðàíåå â àçèàòñêîé ÷àñòè Ðîññèè ýòîò âèä áûë èçâåñòåí òîëüêî èç
îäíîé òî÷êè: þã Ïðèìîðñêîãî êðàÿ, Îëüãèíñêèé ð-í, îêðåñòíîñòè
ïîñ. Ùåðáàêîâêà, — ãäå ìîõ òàêæå ðîñ â ðàñùåëèíàõ ïðèáðåæíûõ
ñêàë (Áàðäóíîâ, ×åðäàíöåâà, 1982). Ë. È. Ñàâè÷-Ëþáèöêàÿ è
Ç. Í. Ñìèðíîâà (1970) ïðèâîäèëè åãî äëÿ Êàâêàçà, ãäå îí áûë èçâåñòåí ñ òåððèòîðèè Ãðóçèè. Òàêèì îáðàçîì, ïðèâåäåííîå ìåñòîíàõîæäåíèå âèäà — âòîðîå äëÿ Ðîññèè.
Àðåàë S. ligulata îáøèðíûé. Âèä ïðîèçðàñòàåò âî ìíîãèõ ðàéîíàõ
Àçèè: þã ðîññèéñêîãî Äàëüíåãî Âîñòîêà, ßïîíèÿ (áåç îñòðîâà Õîêêàéäî), Êèòàé (ãëàâíûì îáðàçîì þãî-âîñòîê), Ãèìàëàè, Ôèëèïïèíû,
ßâà, Íîâàÿ Ãâèíåÿ, à òàêæå â Öåíòðàëüíîé, Þæíîé è Ñåâåðíîé Àìåðèêå, â Àôðèêå, íà þãå Åâðîïû (Podpìra, 1954; Crum, Anderson, 1981;
Noguchi, 1988; Redfearn et al., 1996). Èç ïðèâåäåííûõ äàííûõ âèäíî,
235
÷òî âèä èìååò ïðåèìóùåñòâåííî þæíîå ðàñïðîñòðàíåíèå, â îñíîâíîì òðîïè÷åñêîå è ñóáòðîïè÷åñêîå. Âèä ðåäêèé, àðåàë èìååò ÿðêî
âûðàæåííûé äèçúþíêòèâíûé õàðàêòåð, íà ñåâåðå èçâåñòíû åãî åäèíè÷íûå íàõîäêè.
S. ligulata ñ÷èòàåòñÿ «ìåäíûì» ìõîì: îí ïðîèçðàñòàåò íà ñóáñòðàòàõ, ñîäåðæàùèõ èîíû ìåäè. Êàêèå-ëèáî äàííûå î íàëè÷èè ìåäè â
ðàéîíå ïðîèçðàñòàíèÿ S. ligulata îòñóòñòâóþò. «Ìåäíûì» ìõîì ñ÷èòàåòñÿ Mielichhoferia mielichhoferiana (Funck) Limpr., êîòîðàÿ òàêæå
íàéäåíà íà Âîñòî÷íîì Ñàÿíå. Ïðè ýòîì îäíî èç ìåñòîíàõîæäåíèé
M. mielichhoferiana ðàñïîëîæåíî ïî÷òè ðÿäîì ñ ìåñòîíàõîæäåíèåì
S. ligulata (îêðåñòíîñòè ñ. Ìîíäû, ïðèìåðíî â 50 êì ïî ïðÿìîé ê çàïàäó îò Õîéòîãîëà). Ñóáñòðàò èç-ïîä ýòîãî îáðàçöà áûë ïîäâåðãíóò
ñïåêòðàëüíîìó àíàëèçó; ñëåäîâ ìåäè íå îáíàðóæåíî (Áàðäóíîâ, 1965).
Âåðîÿòíî, ñâÿçü íàçâàííûõ âèäîâ ñ íàëè÷èåì ìåäè â ñóáñòðàòå íå
î÷åíü ñòðîãàÿ.
Ðàáîòà âûïîëíåíà ïðè ïîääåðæêå ÐÔÔÈ, ãðàíò ¹ 08-04-98021ð_ñèáèðü.
Ëèòåðàòóðà
Á à ð ä ó í î â Ë. Â. Ëèñòîñòåáåëüíûå ìõè Âîñòî÷íîãî Ñàÿíà. Ë., 1965.
165 ñ. — Á à ð ä ó í î â Ë. Â., × å ð ä à í ö å â à Â. ß. Ëèñòîñòåáåëüíûå ìõè
Þæíîãî Ïðèìîðüÿ. Íîâîñèáèðñê, 1982. 206 ñ. — Ñ à â è ÷ - Ë þ á è ö ê à ÿ Ë. È., Ñ ì è ð í î â à Ç. Í. Îïðåäåëèòåëü ëèñòîñòåáåëüíûõ ìõîâ ÑÑÑÐ:
Âåðõîïëîäíûå ìõè. Ë., 1970. 824 ñ. — C r u m H. F., A n d e r s o n L. E.
Mosses of Eastern North America. Vol. 1. New York, 1981. 663 p. — N o g u c h i A. Illustrated moss flora of Japan. Pt 2. Nichinan, 1988. P. 243–490. —
P o d p ì r a J. Conspectus muscorum europaeorum. Praha, 1954. 697 p. —
R e d f e a r n P. L., T a n B. C., S i H e. A newly updated and annotated
checklist of Chinese mosses // J. Hattori Bot. Lab. 1996. Vol. 70. P. 163–357.
236
Ã. ß. Äîðîøèíà
G. Ya. Doroshina
Î ÍÅÊÎÒÎÐÛÕ ÐÅÄÊÈÕ È ÈÍÒÅÐÅÑÍÛÕ ÂÈÄÀÕ ÌÕÎÂ
Ñ ÊÀÂÊÀÇÀ
ON SOME RARE AND NOTEWORTHY MOSS SPECIES
FROM CAUCASUS
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ ëèõåíîëîãèè è áðèîëîãèè
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2
[email protected]
Îáñóæäàþòñÿ íàõîäêè 13 íîâûõ è èíòåðåñíûõ âèäîâ ìõîâ ñ Êàâêàçà. Seligeria
galinae âïåðâûå ïðèâîäèòñÿ äëÿ Êàâêàçà, Syntrichia papillosissima — âïåðâûå äëÿ
ðîññèéñêîé ÷àñòè Êàâêàçà.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: Êàâêàç, ìõè.
New interesting records of 13 moss species in the Russian Caucasus are discussed.
The record of Seligeria galinae is the first one for the Caucasus, that of Syntrichia
papillosissima — for the Russian Caucasus and Russia.
Keywords: Caucasus, mosses.
 ïîñëåäíåå âðåìÿ áðèîôëîðà Êàâêàçà è, â ÷àñòíîñòè, ðîññèéñêîé åãî ÷àñòè ïðèâëåêàåò îñîáî ïðèñòàëüíîå âíèìàíèå áðèîëîãîâ
(Àêàòîâà, 2002; Àêàòîâà è äð., 2004; Èãíàòîâ è äð., 2004; Èãíàòîâà
è äð., 2005; Õàðçèíîâ è äð., 2004, 2006; Çîëîòîâ, 2006). Â ïåðèîä ñ
1991 ïî 2004 ã. àâòîðîì ïðîâîäèëèñü ñáîðû ìõîâ (áîëüøåé ÷àñòüþ
â Ñòàâðîïîëüñêîì êðàå, à òàêæå â Êàðà÷àåâî-×åðêåñèè, ÊàáàðäèíîÁàëêàðèè è Êðàñíîäàðñêîì êðàå), êîòîðûå â íàñòîÿùåå âðåìÿ îáðàáàòûâàþòñÿ. Çäåñü ïðèâîäÿòñÿ äàííûå òîëüêî o 13 ðåäêèõ âèäàõ
ìõîâ, îáíàðóæåííûõ â ýòèõ ñáîðàõ. Âèäû ðàñïîëîæåíû â àëôàâèòíîì ïîðÿäêå, ïðèâîäÿòñÿ äàííûå î ðàñïðîñòðàíåíèè â ðîññèéñêîé ÷àñòè Êàâêàçà. Áîëüøèíñòâî âèäîâ (êðîìå Hymenostylium
recurvirostrå è Seligeria galinae) âïåðâûå ïðèâîäÿòñÿ äëÿ òåððèòîðèè
Ñòàâðîïîëüñêîãî êðàÿ, Rhodobryum ontariense âïåðâûå óêàçàí äëÿ
Êðàíîäàðñêîãî êðàÿ, Seligeria galinae — âïåðâûå äëÿ Êàâêàçà. Îáðàçöû õðàíÿòñÿ â áðèîëîãè÷åñêîì ãåðáàðèè ÁÈÍ ÐÀÍ (LE). Íàçâàíèÿ âèäîâ äàíû â ñîîòâåòñòâèè ñ «Check-list of mosses of East
Europe and North Asia» (Ignatov et al., 2006), â òîì ÷èñëå íàçâàíèÿ
ñîïóòñòâóþùèõ âèäîâ ìõîâ, êîòîðûå ïðèâîäÿòñÿ áåç óêàçàíèÿ àâòîðîâ.
237
Cinclidotus riparius (Host ex Brid.) Arn. — Ñòàâðîïîëüñêèé êðàé,
ñòàíèöà Ìàðüèíñêàÿ, íà áåòîííîé ïëèòå ó ð. Íåâîëüêà, 03.08.2004;
Êðàñíîäàðñêèé êðàé, Àïøåðîíñêèé ðàéîí, Ãóàìñêîå óùåëüå, íà êàìíÿõ ó ðåêè, 07.08.2003.
Îáðàçåö èç Ñòàâðîïîëüñêîãî êðàÿ, ñêîðåå âñåãî, áûë çàíåñåí òå÷åíèåì ð. Ìàëêà, êîòîðàÿ áåðåò íà÷àëî îò ãîðû Ýëüáðóñ.  ñâÿçè ñ
ýòèì ìîæíî ïðîãíîçèðîâàòü íàõîæäåíèå âèäà âûøå ïî òå÷åíèþ
ð. Ìàëêà — â Êàáàðäèíî-Áàëêàðèè è Êàðà÷àåâî-×åðêåñèè. Ðàíåå óêàçûâàëñÿ äëÿ Êàâêàçñêîãî çàïîâåäíèêà (Ignatov et al., 2006).
Hymenostylium recurvirostrå (Hedw.) Dixon — Êðàñíîäàðñêèé
êðàé, Àïøåðîíñêèé ð-í, Ãóàìñêîå óùåëüå, íà ïîâåðõíîñòè çàòåíåííûõ ñêàë, 07.08.2003. Ðàíåå óêàçûâàëñÿ äëÿ Êàâêàçñêîãî çàïîâåäíèêà è Êàáàðäèíî-Áàëêàðèè (Ignatov et al., 2006).
Jaffueliobryum latifolium (Lindb. et Arnell) Ther. — Ñòàâðîïîëüñêèé êðàé, ðàéîí Êàâêàçñêèõ Ìèíåðàëüíûõ Âîä, ãîðà Øåëóäèâàÿ, íà
ïîâåðõíîñòè ñêàëüíûõ âûõîäîâ, 04.06.1993. Ðàíåå óêàçûâàëñÿ äëÿ
Êàáàðäèíî-Áàëêàðèè (Ignatov et al., 2006).
Rhodobryum ontariense (Kindb.) Kindb. — Ñòàâðîïîëüñêèé êðàé,
ðàéîí Êàâêàçñêèõ Ìèíåðàëüíûõ Âîä, îêðåñòíîñòè ã. Êèñëîâîäñêà, â
ïðèìåñè ê äðóãèì ìõàì, 15.06.1993; îêðåñòíîñòè ã. Æåëåçíîâîäñêà,
04.06.1993.
Ïðè ïîâòîðíîì èññëåäîâàíèè îáðàçöîâ èç îêðåñòíîñòåé Êèñëîâîäñêà, îòíåñåííûõ ðàíåå ê Rhodobryum roseum (Hedw.) Limpr., âñå
îíè áûëè îòíåñåíû ê R. ontariense (¹¹ 4556, 4557, 4558). Ïîñëåäíèé âèä â Ñòàâðîïîëüñêîì êðàå âñòðå÷àåòñÿ ÷àùå. Ê R. roseum îòíîñèòñÿ òîëüêî îäèí îáðàçåö, ñîáðàííûé â îêðåñòíîñòÿõ Æåëåçíîâîäñêà. Ðàíåå R. ontariense óêàçûâàëñÿ äëÿ Êàáàðäèíî-Áàëêàðèè (Ignatov
et al., 2006).
Schistidium elegantulum H. H. Blom — Ñòàâðîïîëüñêèé êðàé, ðàéîí Êàâêàçñêèõ Ìèíåðàëüíûõ Âîä, ã. Ïÿòèãîðñê, «Ïðîâàë», íà ïîâåðõíîñòè ñêàëû, 15.10.2004.
Seligeria galinae Mogensen et I. Goldberg — Êðàñíîäàðñêèé êðàé,
Àïøåðîíñêèé ð-í, ïîñ. Ìåçìàé, ïî äîðîãå ê ïîñ. Òåìíîëåññêàÿ, íà
ïåñ÷àíèêå, 08.08.2003. Ïåðâîå óêàçàíèå äëÿ Êàâêàçà.
Syntrichia montana Nees — Ñòàâðîïîëüñêèé êðàé, ðàéîí Êàâêàçñêèõ Ìèíåðàëüíûõ Âîä, ã. Ïÿòèãîðñê, æåëåçíîäîðîæíàÿ ïëàòôîðìà,
â òðåùèíå àñôàëüòà, âìåñòå ñ Barbula unguiculata, Schistidium sp.,
15.10.2004. Ðàíåå óêàçûâàëñÿ äëÿ Êðàñíîäàðñêîãî êðàÿ (Ignatov et al.,
2006).
238
S. papillosa (Wilson) Jur. — Ñòàâðîïîëüñêèé êðàé, ã. Ñòàâðîïîëü,
öåíðàëüíàÿ ÷àñòü ãîðîäà, íà êîðå Populus, 14.10.2004. Ðàíåå óêàçûâàëñÿ äëÿ Êðàñíîäàðñêîãî êðàÿ (Ignatov et al., 2006).
S. papillosissima (Copp.) Loeske — Ñòàâðîïîëüñêèé êðàé, ðàéîí
Êàâêàçñêèõ Ìèíåðàëüíûõ Âîä, ãîðà Áåøòàó, íà ïî÷âå â òðàâå, âìåñòå ñ Rhytidium rugosum, 17.06.1993. Ýòîò âèä òðàêòîâàëñÿ ðàíåå (Ñàâè÷-Ëþáèöêàÿ, Ñìèðíîâà, 1970) êàê ðàçíîâèäíîñòü Syntrichia ruralis.
 ñïèñêå ìõîâ Âîñòî÷íîé Åâðîïû è Ñåâåðíîé Àçèè (Ignatov et al.,
2006) â ðàíãå ñàìîñòîÿòåëüíîãî âèäà óêàçàí äëÿ Ãðóçèè, Àçåðáàéäæàíà è Ñðåäíåé Àçèè. Òàêèì îáðàçîì, äëÿ Ðîññèè âèä ïðèâîäèòñÿ
âïåðâûå.
S. virescens (De Not.) Ochyra — Ñòàâðîïîëüñêèé êðàé, ã. Ñòàâðîïîëü, öåíðàëüíàÿ ÷àñòü ãîðîäà, íà êîðå Populus, Robinia, âìåñòå ñ
âèäàìè ðîäîâ Orthotrichum, Leucodon è Leskea polycarpa, Pylaisia
polyantha, Bryum moravicum, 13.10.2004, 14.10.2004. Ðàíåå óêàçûâàëñÿ
äëÿ Êðàñíîäàðñêîãî êðàÿ (Ignatov et al., 2006).
Timmia austriaca Hedw. — Ñòàâðîïîëüñêèé êðàé, ã. Ñòàâðîïîëü,
«Õîëîäíûé ðîäíèê», íà ïî÷âå â òðåùèíàõ êàìíåé ó îáðûâà ê ðåêå,
14.10.2004. Ðàíåå óêàçûâàëñÿ äëÿ Äàãåñòàíà (Ignatov et al., 2006).
T. bavarica Hessl. — Ñòàâðîïîëüñêèé êðàé, ðàéîí Êàâêàçñêèõ
Ìèíåðàëüíûõ Âîä, ãîðà Øåëóäèâàÿ, íà âûõîäàõ èçâåñòíÿêîâ, âìåñòå ñ Rhizomnium punctatum, 05.06.1993. Ðàíåå óêàçûâàëñÿ äëÿ Êàâêàçñêîãî çàïîâåäíèêà, Òåáåðäèíñêîãî çàïîâåäíèêà, Êàáàðäèíî-Áàëêàðèè
(Ignatov et al., 2006).
Trachycystis ussuriensis (Maack et Regel) T. J. Kop. — Ñòàâðîïîëüñêèé êðàé, ðàéîí Êàâêàçñêèõ Ìèíåðàëüíûõ Âîä, ê þãî-âîñòîêó îò
ã. Êèñëîâîäñêà, íà âûõîäàõ êàðáîíàòíûõ ïîðîä, 15.06.1993. Ðàíåå
óêàçûâàëñÿ äëÿ Êàâêàçñêîãî çàïîâåäíèêà è Êàáàðäèíî-Áàëêàðèè
(Ignatov et al., 2006).
Ïðèíîøó áëàãîäàðíîñòü Ì. Ñ. Èãíàòîâó çà ïðîâåðêó îïðåäåëåíèÿ
íåêîòîðûõ îáðàçöîâ.
Ëèòåðàòóðà
À ê à ò î â à Ò. Â. Ëèñòîñòåáåëüíûå ìõè Êàâêàçñêîãî çàïîâåäíèêà // Arctoa.
2002. Ò. 11. Ñ. 179–204. — À ê à ò î â à Ò. Â., Õ à ð ç è í î â Ç. Õ., È ã í à ò î â à Å. À., È ã í à ò î â Ì. Ñ. Î òðåõ ðåäêèõ âèäàõ Orthotrichum (Orthotrichaceae) íà Êàâêàçå // Arctoa. 2004. Ò. 13. Ñ. 41–49. — È ã í à ò î â Ì. Ñ.,
È ã í à ò î â à Å. À., À ê à ò î â à Ò. Â., Ê î í ñ ò à í ò è í î â à Í. À. Ìîõîîáðàç-
239
íûå Õîñòèíñêîé òèñî-ñàìøèòîâîé ðîùè (Çàïàäíûé Êàâêàç, Ðîññèÿ) // Arctoa.
2002. Ò. 11. Ñ. 205–214. — È ã í à ò î â Ì. Ñ., È ã í à ò î â à Å. À., Ï ð î í ü ê è í à Ã. À. Ìõè çàïîâåäíèêîâ Ðîññèè // Ñîâðåìåííîå ñîñòîÿíèå áèîëîãè÷åñêîãî ðàçíîîáðàçèÿ íà çàïîâåäíûõ òåððèòîðèÿõ Ðîññèè. Ò. 3. Ëèøàéíèêè è
ìîõîîáðàçíûå. Ì., 2004. C. 274–376. — È ã í à ò î â à Å. À., È ã í à ò î â Ì. Ñ., Ñ å ð å ã è í À. Ï., À ê à ò î â à Ò. Â., Ê î í ñ ò à í ò è í î â à Í. À.
Áðèîôëîðà ïëàíèðóåìîãî Óòðèøñêîãî çàïîâåäíèêà (Ñåâåðî-Çàïàäíûé Êàâêàç,
Ðîññèÿ) // Arctoa. 2005. Ò. 14. Ñ. 39–48. — Õ à ð ç è í î â Ç., Ï î ð ò å í è å ð Í., È ã í à ò î â à Å., Ø õ à ã à ï ñ î å â Ñ., È ã í à ò î â Ì. Ðåäêèå âèäû è
ïðåäâàðèòåëüíûé ñïèñîê ìõîâ Êàáàðäèíî-Áàëêàðèè // Arctoa. 2004. Ò. 13.
Ñ. 33–40. — Õ à ð ç è í î â Ç. Õ., È ã í à ò î â à Å. À., È ã í à ò î â Ì. Ñ.,
Ï î ð ò å í è å ð Í. Í. Íîâûå íàõîäêè ìõîâ â Êàáàðäèíî-Áàëêàðñêîé ðåñïóáëèêå. 1 // Arctoa. 2006. Ò. 15. Ñ. 256–258. — Ç î ë î ò î â Â. È. Íîâûå íàõîäêè ìõîâ â Ðåñïóáëèêå Ñåâåðíàÿ Îñåòèÿ — Àëàíèÿ. 1 // Arctoa. 2006. Ò. 15.
Ñ. 256. — I g n a t o v M. S., A f o n i n a O. M., I g n a t o v a E. A. et al. 2006.
Check-list of mosses of East Europe and North Asia // Arctoa. Vol. 15. P. 1–130.
240
Ã. ß. Äîðîøèíà
G. Ya. Doroshina
ÌÕÈ ÐÀÉÎÍÀ ÊÀÂÊÀÇÑÊÈÕ ÌÈÍÅÐÀËÜÍÛÕ ÂÎÄ
(ÑÒÀÂÐÎÏÎËÜÑÊÈÉ ÊÐÀÉ)
MOSSES OF CAUCASIAN MINERAL WATERS AREA
(STAVROPOL TERRITORY)
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ ëèõåíîëîãèè è áðèîëîãèè
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2
[email protected]
Ïðèâîäèòñÿ àííîòèðîâàííûé ñïèñîê ìõîâ òåððèòîðèè Êàâêàçñêèõ Ìèíåðàëüíûõ Âîä.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: ìõè, Êàâêàç.
The annotated list of mosses from the Caucasian Mineral Waters Area is provided.
Keywords: mosses, Caucasus.
Áîëüøàÿ ÷àñòü òåððèòîðèè Ñòàâðîïîëüñêîãî êðàÿ ïðåäñòàâëåíà
àãðîöåíîçàìè è ñòåïÿìè, â êîòîðûõ âèäîâîé ñîñòàâ ìõîâ î÷åíü îãðàíè÷åí. Ðàéîí Êàâêàçñêèõ Ìèíåðàëüíûõ Âîä (ÊÌÂ) íàõîäèòñÿ íà
þãî-çàïàäå Ñòàâðîïîëüñêîãî êðàÿ è ÿâëÿåòñÿ â îòíîøåíèè áðèîëîãè÷åñêèõ èññëåäîâàíèé íàèáîëåå èíòåðåñíûì â êðàå. Ýòî ñâÿçàíî ñ
íàõîæäåíèåì çäåñü èíòðóçèîííûõ äèàïèðîâûõ òåë, êîòîðûå ÷àùå
íàçûâàþò ãîðàìè-ëàêêîëèòàìè. Íàèáîëåå êðóïíûìè èç íèõ ÿâëÿþòñÿ ãîðû Áåøòàó, Ìàøóê, Çìåéêà, Æåëåçíàÿ, Ðàçâàëêà, Øåëóäèâàÿ,
Îñòðàÿ. Íà ñêëîíàõ ãîð-ëàêêîëèòîâ èìåþòñÿ îáøèðíûå îáëåñåííûå
ó÷àñòêè, âûõîäû êîðåííûõ ïîðîä. Êðîìå òîãî, â ýòîì ðàéîíå íåðåäêî âñòðå÷àþòñÿ âûõîäû èçâåñòíÿêîâ, ÷òî îñîáåííî õîðîøî ïðîñëåæèâàåòñÿ â ðàéîíå ãîðîäà Êèñëîâîäñêà.  ñâÿçè ñ ýòèì ôëîðà ìõîâ
çäåñü áîëåå áîãàòàÿ è ðàçíîîáðàçíàÿ ïî ñðàâíåíèþ ñ äðóãèìè ðàéîíàìè Ñòàâðîïîëüñêîãî êðàÿ.
Ñàìûå ðàííèå èç èçâåñòíûõ íàì ñáîðîâ ìõîâ â ðàéîíå ÊÌ —
ýòî ñáîðû Ô. À. Êîëåíàòè (Kolenati) 1843 ã. ñ ãîðû Áåøòàó. Äâà âèäà,
ñîáðàííûå Êîëåíàòè, óïîìèíàþòñÿ â ñâîäêå Â. Ô. Áðîòåðóñà ïî ìõàì
Êàâêàçà (Brotherus, 1892). Îáðàçöû Polytrichum alpinum L. è
Oncophorus strumifer (Ehrh.) Brid., ñîáðàííûå Êîëåíàòè, õðàíÿòñÿ â
ãåðáàðèè ÁÈÍ ÐÀÍ (LE). Â 1915 ãîäó Â. Ï. è Ë. È. Ñàâè÷ ñîáèðàëè
ìõè â îêðåñòíîñòÿõ Êèñëîâîäñêà, ýòè ñáîðû îïðåäåëåíû Ë. È. Ñàâè÷.
 1916 ãîäó Â. Ï. Ñàâè÷åì îïóáëèêîâàí ñïèñîê èç 15 âèäîâ ìõîâ
241
(Â. Ñàâè÷, 1916), ïîçäíåå â äîïîëíåíèå ê ýòîìó ñïèñêó Ë. È. Ñàâè÷
îïóáëèêîâàëà ñïèñîê èç 23 âèäîâ ìõîâ (Ë. Ñàâè÷, 1921). Â 1952 ã. â
ñòàòüå, ïîñâÿùåííîé ðàñòèòåëüíîñòè ó÷àñòêîâ «âå÷íîé ìåðçëîòû» íà
ãîðå Ðàçâàëêå, ïåðå÷èñëåíû 7 âèäîâ ìõîâ (Ñêðèï÷èíñêèé è äð.,
1952).
Ìíîþ ïðîâîäèëèñü ñáîðû ìõîâ â ðàéîíå Êàâêàçñêèõ Ìèíåðàëüíûõ Âîä ëåòîì 1993 ã., ïîçäíåå ìõè íåîäíîêðàòíî ñîáèðàëèñü â êóðîðòíûõ ãîðîäàõ è èõ îêðåñòíîñòÿõ.  ðåçóëüòàòå îáðàáîòêè ìàòåðèàëà ñîñòàâëåí ñïèñîê ìõîâ ðàéîíà ÊÌÂ, êîòîðûé âêëþ÷àåò 134 âèäà
è 3 ðàçíîâèäíîñòè.  ñïèñîê òàêæå âêëþ÷åíû ðàíåå îïóáëèêîâàííûå
òàêñîíû ñî ññûëêîé íà ïóáëèêàöèþ è ãåðáàðíûé ìàòåðèàë. Äëÿ êàæäîãî âèäà ïåðå÷èñëåíû íîìåðà îáðàçöîâ, õðàíÿùèõñÿ â ãåðáàðèè LE.
 êîíöå îñíîâíîãî ñïèñêà ïðèâåäåíû èñêëþ÷åííûå è ñïîðíûå òàêñîíû. Òðè òàêñîíà èç ÷èñëà îïóáëèêîâàííûõ ðàíåå èñêëþ÷åíû èç
ñïèñêà êàê ïåðåîïðåäåëåííûå, äëÿ òðåõ âèäîâ îòñóòñòâóþò ãåðáàðíûå
îáðàçöû. Íàçâàíèÿ âèäîâ ïðèâåäåíû ïî «Check-list of mosses of East
Europe and North Asia» (Ignatov et al., 2006). Ñèíîíèìû óêàçàíû â
ñëó÷àå, åñëè âèä áûë îïóáëèêîâàí ðàíåå ïîä äðóãèì íàçâàíèåì.
Áûëè ïðèíÿòû ñëåäóþùèå îáîçíà÷åíèÿ: I — ã. Ïÿòèãîðñê è åãî
îêðåñòíîñòè, ãîðà Ìàøóê (44°02′ ñ. ø., 43°05′ â. ä.); II — ã. Æåëåçíîâîäñê è åãî îêðåñòíîñòè, ãîðû Ðàçâàëêà è Æåëåçíàÿ (44°09′ ñ. ø.,
43°01′ â. ä.); III — ãîðà Çìåéêà (44°09′ ñ. ø., 43°04′ â. ä.); IV — îêðåñòíîñòè ã. Ëåðìîíòîâ, ãîðà Îñòðàÿ (44°06′ ñ. ø., 42°57′ â. ä.); V —
îêðåñòíîñòè ïîñ. Âèíñàäû, ãîðà Øåëóäèâàÿ (44°04′ ñ. ø., 42°57′ â. ä.);
VI — ãîðà Áåøòàó (44°06′ ñ. ø., 43°00′ â. ä.); VII — ã. Êèñëîâîäñê
è åãî îêðåñòíîñòè (43°55′ ñ. ø., 42°43′ â. ä.); VIII — ã. Åññåíòóêè è
åãî îêðåñòíîñòè (44°01′ ñ. ø., 42°49′ â. ä.).
Abietinella abietina (Hedw.) M. Fleisch. — I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII.
Íà îòêðûòûõ, õîðîøî îñâåùåííûõ ìåñòàõ íà ïî÷âå â òðàâå, ó äîðîãè, íà
ïîêðûòûõ ïî÷âîé êàìíÿõ. Ìàññîâûé âèä, âñòðå÷àåòñÿ î÷åíü ÷àñòî (¹¹ 13333,
13343, 13353, 13411, 13465).
Amblystegium serpens (Hedw.) Bruch et al. — Â. Ñàâè÷ (1916): ¹ 9000.
I, II, VII. Íà ïî÷âå, íà êàìíÿõ, íà áåòîííîì ôóíäàìåíòå, íà àñôàëüòå ó ñòåíû äîìà (¹¹ 13297, 13313, 13350, 13400, 13401, 13407, 13432, 13542).
A. serpens var. juratzkanum (Schimp.) Rau et Herv. — VII. Íà ïî÷âå
(¹ 13299).
Anomodon attenuatus (Hedw.) Huebener — I, II, IV, VI, VII. Íà ñòâîëàõ
êðóïíûõ äåðåâüåâ, ó îñíîâàíèé ñòâîëîâ, íà ïî÷âå, íà ïîâåðõíîñòè êðóïíûõ
êàìíåé (¹¹ 13280, 13294, 13390, 13421, 13516, 13525, 13532).
242
A. longifolius (Brid.) Hartm. — I, II, IV. Íà ñòâîëàõ êðóïíûõ äåðåâüåâ, ó
îñíîâàíèé ñòâîëîâ, íà ãíèëîé äðåâåñèíå, íà ïî÷âå, íà ïîâåðõíîñòè êðóïíûõ
êàìíåé (¹¹ 13400, 13415, 13429, 13435, 13442, 13515, 13516, 13520, 13526,
13532, 13535).
A. viticulosus (Hedw.) Hook et Taylor — Ë. Ñàâè÷ (1921): ¹¹ 7634, 7693,
7698. I, II, VII. Íà ïî÷âå ó êàìíåé, ó ñòâîëîâ äåðåâüåâ, íà ñòâîëàõ äåðåâüåâ
äî âûñîòû 3 ì, íà ãíèëîé äðåâåñèíå, íà ïîâåðõíîñòè êàìíåé (¹¹ 13263,
13299, 13400, 13428, 13435, 13516, 13517, 13525, 13526, 13535).
Atrichum undulatum (Hedw.) P. Beauv. (= Catarinea undulata F. Weber et
D. Mohr) — Ë. Ñàâè÷ (1921): ¹ 12266. II, VI. Íà îáíàæåíèè ïî÷âû â çàòåíåííîì ìåñòå. Âñòðå÷àåòñÿ ðåäêî (¹¹ 13282, 13391).
Barbula convoluta Hedw. — I. Íà ïî÷âå ó ñòåíû äîìà â çàòåíåííîì ìåñòå (¹ 13341).
B. unguiculata Hedw. — I, VII. Íà ïî÷âå â çàòåíåííûõ ìåñòàõ, â òðåùèíàõ àñôàëüòà, ðåæå íà êîðå äåðåâüåâ. Âñòðå÷àåòñÿ ÷àùå ïðåäûäóùåãî âèäà
(¹¹ 13285, 13336, 13445, 13505, 13536).
Bartramia halleriana Hedw. — II. Íà ïî÷âå â òåíè, â òðåùèíàõ êàìíÿ, ó
îñíîâàíèÿ êðóïíûõ êàìíåé (¹¹ 13357, 13360, 13385, 13457).
Brachytheciastrum velutinum (Hedw.) Ignatov et Huttunen — I, II, VII. Íà
ïî÷âåííûõ îáíàæåíèÿõ, ó êàìíåé, íà ïîâåðõíîñòè êàìíåé (¹¹ 13297,
13312, 13355, 13363, 13434).
Brachythecium albicans (Hedw.) Bruch et al. — VII. Íà îòêðûòûõ îñâåùåííûõ ìåñòàõ íà ïî÷âå ñðåäè òðàâû (¹¹ 13275, 13295, 13302).
B. erythrorrhizon Bruch et al. — V. Íà ïî÷âå ó êàìíÿ (¹ 13378).
B. rutabulum (Hedw.) Bruch et al. — I, II, IV, V.  çàòåíåííûõ ìåñòàõ íà
ïî÷âå, íà ãîðèçîíòàëüíîé ïîâåðõíîñòè ñêàë, íà ãíèëîé äðåâåñèíå (¹¹ 13330,
13331, 13367, 13396, 13420, 13422, 13425, 13444, 13504, 13533, 13534).
B. salebrosum (F. Weber et D. Mohr) Bruch et al. — II, IV, VII. Íà ïî÷âå,
íà ãîðèçîíòàëüíîé ïîâåðõíîñòè êàìíåé, â îñíîâàíèè ñòâîëîâ (¹¹ 13269,
13326, 13328, 13347, 13361, 13369, 13408, 13524, 13532).
Bryoerythrophyllum recurvirostrum (Hedw.) P. C. Chen — I, V, VII. Íà
ïî÷âå, ó êàìíåé, â òðåùèíàõ êàìíåé íà ìåëêîçåìå (¹¹ 13320, 13321, 13338).
Bryum argenteum Hedw. — Ë. Ñàâè÷ (1921): ¹ 4127. I, II, IV. Íà ïî÷âå,
ó êàìíåé, â òðåùèíàõ áåòîíà (¹¹ 13404, 13410, 13483).
B. argenteum var. lanatum (P. Beauv.) Hampe — Ë. Ñàâè÷ (1921): ¹ 4132.
B. caespiticium Hedw. — I, II, IV, VII. Íà ïî÷âå ó êàìíåé, â òðàâå, ó áåòîííîé ïëèòû (¹¹ 13289, 13306, 13319, 13336, 13340, 13342, 13344, 13366,
13402, 13403, 13410).
B. capillare Hedw. — III. Íà ïî÷âå ó êàìíåé (¹ 13406).
B. kunzei Hornsch. — I, VII. Íà ïî÷âå ó êàìíåé (¹¹ 13318, 13351).
B. moravicum Podp. (= B. laevifilum Sued., = B. bimum var. filamentosum
f. pumilum L. Savicz) — I, II, III, IV, VII, VIII. Íà ïî÷âå, íà ìåëêîçåìå ó êàìíåé, ó îñíîâàíèé äåðåâüåâ, íà êîðå äåðåâüåâ âìåñòå ñ äðóãèìè ìõàìè
243
(¹¹ 13274, 13300, 13311, 13312, 13314, 13323, 13327, 13339, 13340, 13405,
13408, 13434, 13442, 13483, 13530, 13536).
Calliergonella cuspidata (Hedw.) Loeske [= Calliergon cuspidatum (Hedw.)
Kindb.] —Ë. Ñàâè÷ (1921): ¹ 9373).
Campyliadelphus chrysophyllus (Brid.) R. S. Chopra (= Chrysohypnum
chrysophyllum Hedw.) — Ë. Ñàâè÷ (1921): ¹ 8882. VII. Íà ïî÷âå, íà ïîâåðõíîñòè êàìíåé (¹¹ 13257, 13299, 13320).
Campylidium sommerfeltii (Myrin) Ochyra — I, II, VII. Íà ïî÷âå, ó îñíîâàíèé êàìíåé â çàòåíåííûõ ìåñòàõ (¹¹ 13272, 13273, 13274, 13382,
13434, 13514, 13533).
Ceratodon purpureus (Hedw.) Brid. — I, VI, VII. Íà ïî÷âå, íà êàìåííîé
êëàäêå, â òðåùèíàõ áåòîíà (¹¹ 13282, 13289, 13296, 13298, 13450, 13470).
Cratoneuron filicinum (Hedw.) Spruce — Â. Ñàâè÷ (1916): ¹¹ 8803,
8805.
Ctenidium molluscum (Hedw.) Mitt. — VII. Íà êàìåíèñòîé ïî÷âå ñðåäè
òðàâû (¹¹ 13260, 13270, 13473).
Cynodontium strumiferum (Hedw.) Lindb. [= Oncophorus strumifer (Ehrh.)
Brid.] — Brotherus (1892): ¹ 894.
Dicranella heteromalla (Hedw.) Schimp. — VII. Íà îáíàæåííîé ïî÷âå â
òåíè (¹ 13473).
Dicranum scoparium Hedw. — II. Íà ïî÷âå, ó êàìíåé íà ó÷àñòêàõ «âå÷íîé ìåðçëîòû» (¹¹ 13385, 13453, 13454).
Didymodon fallax (Hedw.) R. H. Zander — VII. Íà êàìíÿõ è íà ìåëêîçåìå ó êàìíåé (¹ 13472).
D. rigidulus Hedw. [= Barbula rigidula (Hedw.) Milde] — Ë. Ñàâè÷ (1921):
¹ 2365. I, II, IV, VII. Íà ïî÷âå, â òðåùèíàõ êàìíåé, ìåæäó êàìíÿìè
(¹¹ 13261, 13299, 13318, 13334, 13335, 13338, 13340, 13344, 13346, 13455,
13500, 13530).
D. tophaceus (Brid.) Lisa — I, II, III. Íà ïî÷âå, ó êàìíåé, íà ãëèíå ïîä
êàðñòîâûì íàâåñîì â òåíè (¹¹ 13401, 13403, 13455, 13459, 13467, 13492).
Distichium capillaceum (Hedw.) Bruch et al. — Â. Ñàâè÷ (1916): îáðàçåö
íå íàéäåí. VII. Íà ïî÷âåííûõ îáíàæåíèÿõ ïî ñêëîíó (¹ 13473).
Encalypta alpina Sm. — VII. Íà ïî÷âå (¹ 13265).
E. ciliata Hedw. — IV, V. Íà êàìíÿõ, íà ïî÷âå ó êàìíåé (¹¹ 13321,
13503).
E. streptocarpa Hedw. — I, II, VII. Íà êàìíÿõ, íà ïî÷âå ìåæäó êàìíÿìè
(¹¹ 13261, 13274, 13299, 13323, 13338, 13398, 13430, 13476).
E. vulgaris Hedw. — I, IV, VII. Íà ïî÷âå ó êàìíåé, ìåæäó êàìíÿìè
(¹¹ 13315, 13340, 13500).
Entodon concinnus (De Not.) Paris [= E. orthocarpus (Brid.) Lindb.] —
Ë. Ñàâè÷ (1921): ¹ 10716. VI. Íà ïî÷âå ñðåäè òðàâû (¹ 13463).
E. schleicheri (Schimp.) Demet. — Â. Ñàâè÷ (1916): ¹ 10725. VII. Íà ïî÷âå ó êðóïíûõ êàìíåé (¹ 13427).
244
Fissidens bryoides Hedw. — IV. Íà ïî÷âå (¹ 13417).
F. dubius P. Beauv. (= F. cristatus Wilson ex Mitt.) — Ë. Ñàâè÷ (1921):
¹ 116. VII. Íà ïî÷âå (¹¹ 13258, 13260, 13264, 13266, 13270, 13322).
F. gracilifolius Brugg.-Nann. et Nyholm — VII. Íà âåðòèêàëüíîé çàòåíåííîé ñêàëüíîé ïîâåðõíîñòè (¹¹ 13527, 13528).
F. taxifolius Hedw. — I, II, IV, VII. Íà ïî÷âå, ìåæäó êàìíÿìè (¹¹ 13278,
13290, 13320, 13395, 13413, 13441).
Funaria hygrometrica Hedw. — I, II, VII. Íà ïî÷âå, íà ãíèëîì ïíå, ó êàìíåé (¹¹ 13403, 13443, 13470).
Grimmia anodon Bruch et al. — IV. Íà êàìíÿõ (¹¹ 13412, 13419).
G. elatior Bruch ex Bals.-Criv. et De Not. — Ignatova, Muñoz (2004).
G. laevigata (Brid.) Brid. — I, IV. Íà êàìíÿõ (¹¹ 13414, 13491).
G. ovalis (Hedw.) Lindb. — V. Íà êàìíå (¹ 13375).
G. pulvinata (Hedw.) Sm. — I, VII. Íà êàìíÿõ (¹¹ 13316, 13337, 13345,
13424, 13535).
G. tergestina Tomm. ex Bruch et al. — Â. Ñàâè÷ (1916), Ë. Ñàâè÷ (1921):
¹¹ 3394, 3388. IV, VII. Íà êðóïíûõ êàìíÿõ (¹¹ 13267, 13276, 13412).
Gyroweisia tenuis (Hedw.) Schimp. — VII. Íà ïîâåðõíîñòè ïåñ÷àíèêà ó
äîðîãè (¹ 13845).
Hedwigia ciliata (Hedw.) P. Beauv. — I, V, VII. Íà êàìíÿõ, íà ïî÷âå ó êàìíÿ (¹¹ 13316, 13376, 13426, 13491).
Homalothecium lutescens (Hedw.) H. Rob. — V. Íà ïî÷âå ñðåäè ðåäêîé
òðàâû íà îòêðûòîì ìåñòå (¹ 13379).
Homalothecium philippeanum (Spruce) Bruch et al. — Ë. Ñàâè÷ (1921):
¹ 9506). I, II, VII. Íà ïî÷âå, íà ïîâåðõíîñòè êàìíåé, ó îñíîâàíèé äåðåâüåâ
(¹¹ 13307, 13330, 13363, 13372, 13392, 13393, 13431, 13452).
Homomallium incurvatum (Schrad. ex Brid.) Loeske (= Hypnum incurvatum
Schrad. ex Brid.) — Ñêðèï÷èíñêèé è äð. (1952). I. Íà êàìíå (¹ 13433).
Hygroamblystegium varium (Hedw.) Mönk. — I, VII. Íà ïî÷âå, íà
ïîâåðõíîñòè ñêàë, íà ãíèëîé äðåâåñèíå (¹¹ 13288, 13323, 13435, 13519,
13530, 13531, 13532).
Hygrohypnum luridum (Hedw.) Jenn. — VII. Íà áåòîííîé ïëèòå (¹ 13298).
Hylocomium splendens (Hedw.) Bruch et al. — II. Íà ïî÷âå â òðàâå â ìåñòàõ «âå÷íîé ìåðçëîòû» (¹ 13389).
Hypnum cupressiforme Hedw. — I, II, V, VII. Íà ïî÷âå, íà ïîâåðõíîñòè
êàìíåé, â òðàâå, íà ãíèëîé äðåâåñèíå (¹¹ 13296, 13309, 13310, 13314,
13332, 13340, 13346, 13364, 13376, 13522).
Jaffueliobryum latifolium (Lindb. et Arnell) Ther. — IV. Íà ïîâåðõíîñòè
ñêàëüíûõ âûõîäîâ (¹ 13448).
Isopterygiopsis pulchella (Hedw.) Z. Iwats. — II, IV, V. Íà ïî÷âå, â òðåùèíàõ ìåæäó êàìíÿìè â çàòåíåííûõ ìåñòàõ (¹¹ 13362, 13380, 13502).
Leptobryum pyriforme (Hedw.) Wilson — II, V. Íà ïî÷âå (¹¹ 13458,
13479).
245
Leptodictyum riparium (Hedw.) Warnst. — VII. Íà ïî÷âå ó ðåêè (¹ 13278).
Leskea polycarpa Hedw. — VII. Íà êîðå äåðåâüåâ, íà ïî÷âå (¹¹ 13279,
13427).
Leucodon immersus Lindb. — I. Íà ñòâîëàõ äåðåâüåâ íà âûñîòå äî 4 ì
(¹ 13439).  îäíîé äåðíîâèíêå íàéäåíû áîëåå êðóïíûå ðàñòåíèÿ ñ ïîãðóæåííûìè êîðîáî÷êàìè è ìåëêèå ñ äóãîâèäíî ñîãíóòûìè ïîáåãàìè è íåìíîãî÷èñëåííûìè âûâîäêîâûìè âåòî÷êàìè. Ïîñëåäíèå îòíåñåíû ê L. sciuroides.
L. sciuroides (Hedw.) Schwägr. — Â. Ñàâè÷ (1916): ¹ 6355. I, II, IV, VII.
Íà ñòâîëàõ äåðåâüåâ, ó îñíîâàíèé äåðåâüåâ, íà ïî÷âå, íà ïîâåðõíîñòè êàìíåé (¹¹ 13287, 13304, 13400, 13415, 13439, 13532).
Mnium marginatum (Dicks.) P. Beauv. — V. Íà ïî÷âå, ó êàìíåé (¹ 13321).
M. stellare Hedw. — II, III, V. Íà ïî÷âå, â òðåùèíàõ êàìíåé (¹¹ 13321,
13324, 13329, 13394). Ñòàðûå îáðàçöû íå ñèíåþò â âîäå, íî èìåþò èçíà÷àëüíî òåìíóþ îêðàñêó áîëåå ñòàðûõ ëèñòüåâ.
Molendoa schliephackei (Limpr. ex Sclieph.) R. H. Zander — VII.  ðàñùåëèíàõ ñêàë, õîðîøî îñâåùåííîå ìåñòî (¹ 13841).
Myurella julacea (Schwägr.) Bruch et al. — VII. Êàê ïðèìåñü â äåðíîâèíêå
Dicranella heteromalla (¹ 13474).
Neckera besseri (Lobarz.) Jur. — I, II. Íà ïîâåðõíîñòè ñêàë (¹¹ 13452,
13517, 13529).
N. complanata (Hedw.) Huebener — V. Ñëîé ïî÷âû íà êàìíå (¹ 13372).
Orthotrichum affine Brid. — I. Íà êîðå ëèïû (¹ 13518).
O. anomalum Hedw. — I, II, IV, VII. Íà ñêàëüíûõ îáíàæåíèÿõ, ðåæå íà
ïî÷âå ó îñíîâàíèé äåðåâüåâ, íà êîðå ëèïû (¹¹ 13262, 13288, 13303, 13305,
13316, 13349, 13418, 13483, 13486, 13489, 13490, 13491, 13518, 13521, 13535,
13537, 13538, 13539, 13540, 13541, 13623). ×àñòî âñòðå÷àþùèéñÿ âèä.
O. diaphanum Brid. — I. Íà êîðå òîïîëåé, íà ïî÷âå â òðåùèíàõ áåòîííîé ñòåíû (¹ 13622).
O. pallens Bruch ex Brid. — Â. Ñàâè÷ (1916): ¹ 5695. I, III, IV, V, VII.
Íà êîðå äåðåâüåâ (¹¹ 13303, 13377, 13416, 13447, 13485, 13626).
O. pumilum Sw. ex anon. — I, VII. Íà êîðå òîïîëÿ, áóêà, ëèïû (¹¹ 13446,
13484, 13518, 13521, 13536, 13624).
O. striatum Hedw. (= O. leiocarpum Bruch et al.) — Íà ñòàðûõ áåðåçàõ â
íèæíåì ïàðêå (Â. Ñàâè÷, 1916): ¹ 5779, âìåñòå ñ Ulota crispa, Pylaisia polyantha.
Oxyrrhynchium hians (Hedw.) Loeske — I, II, VII. Íà ïî÷âå â çàòåíåííûõ ìåñòàõ (¹¹ 13259, 13272, 13273, 13278, 13290, 13395, 13437).
Plagiomnium affine (Blandow ex Funck) T. J. Kop. — VII. Íà ïî÷âå
(¹¹ 13307, 13313).
P. cuspidatum (Hedw.) T. J. Kop. (= Mnium cuspidatum Hedw.) — Â. Ñàâè÷ (1916), Ë. Ñàâè÷ (1921): ¹¹ 4635, 4636, 4638. I, II, VI, VII, VIII. Íà
ïî÷âå â òåíè, íà ïîâåðõíîñòè êàìíåé ñïëîøíûì ÷åõëîì (¹¹ 13266, 13281,
13291, 13300, 13301, 13313, 13328, 13354, 13361, 13362, 13394, 13440).
246
P. medium (Bruch et al.) T. J. Kop. — II, V. Íà ïî÷âå, ó êàìíåé (¹¹ 13354,
13381, 13422).
P. rostratum (Schrad.) T. J. Kop. — I, II, VII. Íà ïî÷âå (¹¹ 13264, 13291,
13293, 13343, 13368, 13392, 13438).
P. undulatum (Hedw.) T. J. Kop. (= Mnium undulatum Hedw.) — Ë. Ñàâè÷
(1921): ¹ 4979. VII. Íà ïî÷âå â òåíè (¹ 13266).
Plagiothecium denticulatum (Hedw.) Bruch et al. — II. Íà ïî÷âå
(¹¹ 13360, 13362, 13487).
P. nemorale (Mitt.) A. Jaeger — VII. Íà ïî÷âå (¹¹ 13306, 13310, 13488).
Platydictia jungermanioides (Brid.) H. A. Crum — IV. Íà ïîâåðõíîñòè
ñêàëüíûõ âûõîäîâ, â çàòåíåííîì ìåñòå (¹ 13501).
Pohlia cruda (Hedw.) Lindb. — II, IV, V, VI. Íà ïî÷âå, ó êàìåé (¹¹ 13282,
13324, 13355, 13356, 13357, 13362, 13363, 13457, 13499, 13501).
Polytrichastrum alpinum (Hedw.) G. L. Sm. (= Polytrichum alpinum L.) —
Brotherus (1892): ¹¹ 12487; 12491. II, V. Íà ïî÷âå (¹¹ 13325, 13373).
Polytrichum juniperinum Hedw. — VII. Íà ïî÷âå (¹ 13317).
P. piliferum Hedw. — V. Íà ïî÷âå â îòêðûòûõ ìåñòàõ (¹ 13374).
Pseudoleskeella nervosa (Brid.) Nyholm — I, II, VII. Íà ñòâîëàõ äåðåâüåâ, íà
ïî÷âå, íà ãíèëîé äðåâåñèíå, íà êàìíÿõ (¹¹ 13300, 13310, 13387, 13436, 13539).
P. tectorum (Funk ex Brid.) Kindb. ex Broth. — I. Íà êàìíå (¹ 13339).
Pseudoscleropodium purum (Hedw.) M. Fleisch. ex Broth. — VII. Íà ïî÷âå
â òðàâå (¹ 13504).
Pylaisia polyanta (Hedw.) Bruch et al. — Â. Ñàâè÷ (1916): ¹¹ 10917,
10919, 10920. V, VII. Íà êîðå òîïîëÿ, èâû, íà ïî÷âå, íà ïîâåðõíîñòè êàìíÿ
(¹¹ 13309, 13376).
Rhizomnium punctatum (Hedw.) T. J. Kop. — II, V. Íà ïî÷âå ó êàìíåé,
ó äîðîãè (¹¹ 13321, 13324, 13363, 13422).
Rhodobryum ontariense (Kindb.) Kindb. — IV, VII. Íà ïî÷âå â îòêðûòûõ
ìåñòàõ (¹¹ 13480, 13481). Îáðàçöû ¹¹ 4556, 4557, 4558, îòíåñåííûå
Ë. Ñàâè÷ ê R. roseum, ïåðåîïðåäåëåíû ìíîþ êàê R. ontariense. Â öåëîì ýòîò
âèä âñòðå÷àåòñÿ â ÊÌ ãîðàçäî ÷àùå, ÷åì R. roseum.
R. roseum (Hedw.) Limpr. — Ë. Ñàâè÷ (1921). II. Íà ïî÷âå, â ìåñòàõ «âå÷íîé ìåðçëîòû» (¹ 13325).
Rhynchostegium rotundifolium (Scop. ex Brid.) Bruch et al. — II. Íà ïî÷âå
(¹¹ 13371, 13382, 13451).
Rhytidiadelphus triquetrus (Hedw.) Warnst. — II, III, VI. Íà ïî÷âå â òðàâå
(¹¹ 13283, 13383, 13388).
Rhytidium rugosum (Hedw.) Kindb. — VI, VII. Íà ïî÷âå â òðàâå
(¹¹ 13296, 13449).
Sanionia uncinata (Hedw.) Loeske — II. Íà ïî÷âå ñðåäè òðàâû (¹¹ 13358,
13365, 13453).
Schistidium apocarpum (Hedw.) Bruch et al. — I, VII. Íà êàìíÿõ, â òðåùèíàõ àñôàëüòà (¹¹ 13285, 13345, 13522, 13523).
247
S. elegantulum H. H. Blom — I. Íà êðóïíûõ êàìíÿõ â òåíè (¹¹ 13276,
13286, 13287).
S. strictum (Turn.) Loesk. ex Mårtenson — VII. Íà ïîâåðõíîñòè ïåñ÷àíèêà ó äîðîæêè (¹ 13843).
Sciuro-hypnum populeum (Hedw.) Ignatov et Huttunen — II, VII. Íà ïî÷âå
â òðàâå, íà ïîâåðõíîñòè êàìíåé (¹¹ 13292, 13313, 13314, 13352, 13382,
13393, 13504).
S. reflexum (Starke) Ignatov et Huttunen — II. Íà ïî÷âå, íà êàìíÿõ
(¹¹ 13371, 13397).
S. starkei (Brid.) Ignatov et Huttunen — II, V, VII. Íà ïî÷âå, íà ïîâåðõíîñòè êàìíåé (¹¹ 13392, 13370, 13423).
Seligeria recurvata (Hedw.) Bruch et al. — II, IV. Íà âåðòèêàëüíîé ïîâåðõíîñòè êàìíÿ (¹¹ 13424, 13456).
Serpoleskea confervoides (Brid.) Loeske — IV. Íà ïîâåðõíîñòè êàìíÿ
(¹ 13415).
S. subtilis (Hedw.) Loeske — I, II, VII. Íà êîðå äåðåâà, íà ïî÷âå
(¹¹ 13279, 13400).
Stereodon pallescens (Hedw.) Mitt. — VII. Íà ïî÷âå ó îñíîâàíèé ñòâîëîâ,
íà êàìíÿõ (¹¹ 13471, 13535).
S. vaucheri (Lesq.) Lindb. ex Broth. — Ë. Ñàâè÷ (1921): ¹ 11321. IV, VII.
Íà ïî÷âå, íà ïîâåðõíîñòè êàìíÿ (¹¹ 13268, 13308, 13409).
Syntrichia montana Nees — I, VII. Íà ïî÷âå â òðåùèíàõ êàìíåé (¹ 13285).
S. papillosissima (Copp.) Loeske — VI. Íà ïî÷âå â òðàâå (¹¹ 13449,
13450).
S. ruralis (Hedw.) F. Weber et D. Mohr (= Tortula ruralis (Hedw.) P. Gaertn.,
B. Mey. et Scherb.) — Ë. Ñàâè÷ (1921): ¹ 2818. I, II, VII. Íà ïî÷âå, íà ïîâåðõíîñòè êàìíåé (¹¹ 13284, 13308, 13345, 13399, 13424, 13455).
Syntrichia virescens (De Not.) Ochyra — VII. Ñóõàÿ ñêàëà, â ðàñùåëèíå,
â òåíè (¹ 13842).
Taxiphyllum wissgrillii (Garov.) Wijk et Margad. — I, II. Íà ïî÷âå, íà ïîâåðõíîñòè ñêàë (¹¹ 13370, 13394, 13514, 13515, 13519, 13520, 13527, 13528,
13533).
Thuidium assimile (Mitt.) A. Jaeger (= T. philibertii Limpr.) — Ë. Ñàâè÷
(1921): ¹ 8308. VII. Íà ïî÷âå (¹ 13481).
T. delicatulum (Hedw.) Bruch et al. — II, VII. Íà ïî÷âå (¹¹ 13271,
13325).
T. recognitum (Hedw.) Lindb. — Ñêðèï÷èíñêèé è äð. (1952). II, VII. Íà
ïî÷âå â òðàâå (¹¹ 13293, 13353, 13359, 13386).
Timmia bavarica Hessl. — V. Íà ïî÷âå â òðåùèíàõ êàìíåé (¹¹ 13469,
13499).
Tortella inclinata (R. Hedw.) Limpr. — I. Íà ïî÷âå ó ñêàëüíûõ âûõîäîâ,
ó áåòîííîãî ôóíäàìåíòà (¹¹ 13334, 13335, 13342, 13461, 13462, 13468,
13482).
248
T. tortuosa (Hedw.) Limpr. — Ë. Ñàâè÷ (1921): ¹ 2123. I, IV, VII. Íà ïî÷âå (¹¹ 13260, 13274, 13340, 13430, 13473, 13493, 13513, 13541).
Tortula acaulon (With.) R. H. Zander — VII. Íà ïî÷âå â òðåùèíàõ ìåæäó êàìíÿìè (¹¹ 13450, 13475).
T. lanceola R. H. Zander — I. Íà ïî÷âå (¹ 13460).
T. muralis Hedw. — Â. Ñàâè÷ (1916): ¹ 2750. I, II, VII. Íà ïî÷âå, â òðåùèíàõ êàìíåé, íà àñôàëüòå, íà áåòîííîé ñòåíå, ó îñíîâàíèé äåðåâüåâ
(¹¹ 13267, 13302, 13312, 13316, 13384, 13402, 13404, 13384, 13466).
T. muralis var. aestiva Hedw. [= Tortula aestiva (Hedw.) P. Beauv.] — Ë. Ñàâè÷ (1921): ¹¹ 2767, 2768. I, II. Íà ïî÷âå, íà áåòîííîé ñòåíå, íà àñôàëüòå
(¹¹ 13334, 13384, 13401, 13458).
T. subulata Hedw. — VI. Íà ïî÷âå (¹ 13280).
Trachycystis ussuriensis (Maack et Regel) T. J. Kop. — VII. Íà ïî÷âå, â
òðåùèíàõ ìåæäó êàìíÿìè (¹¹ 13271, 13471, 13473, 13477, 13478).
Trichostomum connivens (Lindb. ex Broth.) Paris — IV. Íà ïî÷âå â òðåùèíàõ ìåæäó êàìíÿìè (¹¹ 13493, 13500).
T. crispulum Bruch. — Ë. Ñàâè÷ (1921): ¹ 2020.
Ulota crispa (Hedw.) Brid. — Óêàçàí äëÿ Êèñëîâîäñêà â ðàáîòå Â. Ï. Ñàâè÷à (1916), ñîáðàí «íà ñòàðûõ áåðåçàõ â Íèæíåì ïàðêå âìåñòå ñ O. leiocarpum», ¹ 5779.
Weissia brachycarpa (Nees et Hornsch.) Jur. — VII. Íà ïî÷âå ó êàìíÿ â
ñûðîì ìåñòå (¹¹ 13844, 13844).
W. levieri (Limpr.) Kindb. — VII. Íà ïî÷âå (¹ 13505).
Èñêëþ÷åííûå è ñïîðíûå òàêñîíû
Anomodon rugelii (Müll. Hal.) Keissl. (= A. apiculatus Bruch et al.) — óêàçàí äëÿ Êèñëîâîäñêà Â. Ï. Ñàâè÷åì (1916), ñîáðàí «â òåíè Íèæíåãî ïàðêà
íà ÿñåíè». Îáðàçåö áûë ïîçäíåå ïåðåîïðåäåëåí À. Ë. Àáðàìîâîé êàê
A. viticulosus (¹ 8187).
Bryum bimum var. filamentosum f. pumilum L. Savicz — óêàçàí äëÿ
Êèñëîâîäñêà Â. Ï. Ñàâè÷åì (1916). Îáðàçåö ¹ 4149 ïåðåîïðåäåëåí Â. Çîëîòîâûì êàê B. laevifilum, ïîýòîìó ýòîò òàêñîí ðàññìàòðèâàåòñÿ êàê B. moravicum.
Cirriphyllum piliferum (Hedw.) Grout — óêàçàí äëÿ ãîðû Ðàçâàëêà
(Ñêðèï÷èíñêèé è äð., 1952). Íàõîæäåíèå ýòîãî âèäà çäåñü âîçìîæíî, íî íàìè
îí íå áûë îáíàðóæåí.
Didymodon icmadophilus (Schimp. ex Müll. Hal.) R. H. Zander (= Barbula
icmadophila Schimp. ex Müll. Hal.) — óêàçàí äëÿ Êèñëîâîäñêà â ðàáîòå Ë. Ñàâè÷ (1921), îäíàêî â ãåðáàðèè îáðàçåö îòñóòñòâóåò.
Homalothecium sericeum (Hedw.) Bruch et al. (Â. Ñàâè÷, 1916; Ë. Ñàâè÷,
1921). Â ãåðáàðèè õðàíÿòñÿ äâà îáðàçöà, ñîáðàííûå Â. Ï. è Ë. È. Ñàâè÷ â
Êèñëîâîäñêå, îáà îíè íå îòíîñÿòñÿ ê H. sericeum — â îñíîâàíèè ëèñòà ïî
êðàþ íåò õàðàêòåðíîé äëÿ ýòîãî âèäà çóá÷àòîñòè. Îáðàçåö ¹ 9683 îòíåñåí
249
ìíîþ ê Homalothecium philippeanum, à ðàñòåíèÿ èç ¹ 9677, ñêîðåå âñåãî, îòíîñÿòñÿ ê ðîäó Brachythecium.
Lindbergia grandiretis (Lindb. ex Broth.) Ignatov et Ignatova [= Leskea
grandiretis Lindb. ex Broth., Lindbergia brachyptera auct. fl. cauc. non (Mitt.)
Kindb.] — óêàçàí äëÿ Êèñëîâîäñêà Â. Ï. Ñàâè÷åì (1916), ñîáðàí «íà ñòâîëå
ÿñåíÿ â Íèæíåì ïàðêå», â ãåðáàðèè îáðàçåö îòñóòñòâóåò. Â Êðàñíóþ êíèãó
Ñòàâðîïîëüñêîãî êðàÿ (Èâàíîâ, 2002) çàíåñåíà Lindbergia brachyptera, óêàçàííàÿ äëÿ Êèñëîâîäñêà ñî ññûëêîé íà Êðàñíóþ êíèãó ÐÑÔÑÐ. Âåðîÿòíåå
âñåãî, èìååòñÿ â âèäó èìåííî îáðàçåö, óïîìÿíóòûé â ðàáîòå Ñàâè÷à.
Niphotrichum canescens [= Racomitrium canescens (Hedw.) Brid.] — óêàçàí äëÿ ãîðû Ðàçâàëêà (Ñêðèï÷èíñêèé è äð., 1952). Íàõîæäåíèå ýòîãî âèäà
çäåñü âîçìîæíî, íî ìíîþ îí íå áûë îáíàðóæåí.
Pohlia wahlenbergii (F. Weber et D. Mohr.) A. L. Andrews [= Mniobryum
albicans (Wahlenb.) Limpr.] — óêàçàí äëÿ Êèñëîâîäñêà â ðàáîòå Ë. Ñàâè÷
(1921), îäíàêî â ãåðáàðèè îáðàçåö îòñóòñòâóåò.
Polytrichum commune Hedw. — óêàçàí äëÿ ãîðû Ðàçâàëêà ñî çíàêîì âîïðîñà (Ñêðèï÷èíñêèé è äð., 1952); ìíîþ íå áûë îáíàðóæåí.
 îêðåñòíîñòÿõ ã. Æåëåçíîâîäñêà ó îñíîâàíèÿ ãîðû Ðàçâàëêè èìåþòñÿ íåáîëüøèå ó÷àñòêè õîëîäíîé çåìëè, òàê íàçûâàåìàÿ «âå÷íàÿ
ìåðçëîòà». Áîòàíèêàìè ðàíåå îòìå÷àëñÿ ñâîåîáðàçíûé ñîñòàâ ðàñòèòåëüíîñòè íà ýòèõ ó÷àñòêàõ (Ñêðèï÷èíñêèé è äð., 1952).  ìåñòàõ
âûõîäà ó÷àñòêîâ «âå÷íîé ìåðçëîòû» ñîáðàíû âèäû ìõîâ, êîòîðûå â
ïðåäåëàõ ÊÌ íèãäå áîëåå íå âñòðå÷àþòñÿ: Bartramia halleriana,
Dicranum scoparium, Hylocomium splendens, Plagiothecium denticulatum, Rhodobryum roseum, Sanionia uncinata.  ìåñòàõ âûõîäà «âå÷íîé
ìåðçëîòû» â æàðêîå ëåòíåå âðåìÿ ïîâåðõíîñòü ïî÷âû è âîçäóõà ó
ïîâåðõíîñòè ïî÷âû ãîðàçäî õîëîäíåå îêðóæàþùåé ñðåäû. Êðîìå
òîãî, ñóáñòðàò ïîñòîÿííî óâëàæíÿåòñÿ çà ñ÷åò òàÿíèÿ ëüäà, êîòîðûé
çàëåãàåò â ïî÷âå íà íåáîëüøîé ãëóáèíå. Íàëè÷èå íåæàðêèõ è âëàæíûõ ìåñò ïîçâîëÿåò ïðîèçðàñòàòü çäåñü ïåðå÷èñëåííûì âèäàì.
Àâòîð âûðàæàåò èñêðåííþþ áëàãîäàðíîñòü Å. À. Èãíàòîâîé è
Ì. Ñ. Èãíàòîâó çà ïðîâåðêó è îïðåäåëåíèå íåêîòîðûõ âèäîâ. Ðàáîòà
÷àñòè÷íî ïîääåðæàíà ïðîãðàììîé «Áèîðàçíîîáðàçèå».
Ëèòåðàòóðà
È â à í î â À. Ë. Êðàñíàÿ êíèãà Ñòàâðîïîëüñêîãî êðàÿ. 2002. Ò. 1. Ðàñòåíèÿ. 383 ñ. — Ñ à â è ÷ Â. Ï. Ôîðìàöèè ñïîðîâûõ ðàñòåíèé (ïðåèìóùåñòâåííî ëèøàéíèêîâ) Êèñëîâîäñêîãî êóðîðòíîãî ïàðêà è Ñèíèõ ãîð (Òåðñêîé îáëàñòè) // Èçâ. Áîòàí. ñàäà Ïåòðà Âåëèêîãî. 1916. Ò. 16, âûï. 1–2. Ñ. 112–
250
132. — Ñ à â è ÷ Ë. Ñïèñîê ìõîâ èç îêðåñòíîñòåé ã. Êèñëîâîäñêà // Èçâ. Ãëàâ.
áîòàí. ñàäà ÐÑÔÑÐ. 1921. Ò. 18, âûï. 1. Ñ. 37–40. — Ñ ê ð è ï ÷ è í ñ ê è é Â. Â., à à ë ó ø ê î À. È., Ì à ê ñ è ì å í ê î Ë. Ä. «Âå÷íàÿ ìåðçëîòà»
íà ãîðå Ðàçâàëêå è åå ðàñòèòåëüíîñòü // Ìàòåðèàëû ïî èçó÷åíèþ Ñòàâðîïîëüñêîãî êðàÿ. 1952. Âûï. 4. Ñ. 107–130. — B r o t h e r u s V. F. 1892. Enumeratio
muscorum Caucasi // Acta Soc. Sci. Fenn. 1892. Vol. 19(12). P. 1–170. — I g n a t o v M. S., A f o n i n a O. M., I g n a t o v a E. A. et al. Check-list of mosses
of East Europe and North Asia // Arctoa. 2006. Vol. 15. P. 1–130. — I g n a t o v a E., M u ñ o s J. The genus Grimmia Hedw. (Grimmiaceae, Musci) in Russia //
Arctoa. 2004. Vol. 13. P. 101–182.
251
Í. À. Êîíñòàíòèíîâà
Ã. À. Áîãäàíîâ
À. Í. Ñàâ÷åíêî
N. A. Konstantinova
G. A. Bogdanov
A. N. Savchenko
ÏÅ×ÅÍÎ×ÍÈÊÈ (MARCHANTIOPHYTA)
È ÀÍÒÎÖÅÐÎÒÎÂÛÅ (ANTHOCEROTOPHYTA)
ÇÀÏÎÂÅÄÍÈÊÀ «ÁÎËÜØÀß ÊÎÊØÀÃÀ» (ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ
ÌÀÐÈÉ ÝË, ÖÅÍÒÐ ÅÂÐÎÏÅÉÑÊÎÉ ×ÀÑÒÈ ÐÎÑÑÈÈ)
LIVERWORTS (MARCHANTIOPHYTA) AND HORNWORTS
(ANTHOCEROTOPHYTA) OF THE BOL’SHAYA KOKSHAGA
NATURE RESERVE (REPUBLIC OF MARIY EL, RUSSIA)
Ïîëÿðíî-àëüïèéñêèé áîòàíè÷åñêèé ñàä-èíñòèòóò ÊÍÖ ÐÀÍ
184256, Ìóðìàíñêàÿ îáë., Êèðîâñê-6
[email protected]
Ãîñóäàðñòâåííûé ïðèðîäíûé çàïîâåäíèê «Áîëüøàÿ Êîêøàãà»
424038, Éîøêàð-Îëà, óë. Âîèíîâ-Èíòåðíàöèîíàëèñòîâ, ä. 26
[email protected]
Ïðèâîäèòñÿ àííîòèðîâàííûé ñïèñîê ïå÷åíî÷íèêîâ çàïîâåäíèêà «Áîëüøàÿ
Êîêøàãà», âêëþ÷àþùèé 50 âèäîâ, â òîì ÷èñëå íåêîòîðûå ðåäêèå â öåíòðå åâðîïåéñêîé ÷àñòè Ðîññèè âèäû (Cephaloziella elachista, Geocalyx graveolens, Odontoschisma denudatum) è äâà âèäà, âíåñåííûõ â Êðàñíóþ êíèãó Åâðîïû (Frullania
bolanderi, F. inflata). Â çàïîâåäíèêå íàéäåí òàêæå îäèí âèä àíòîöåðîòîâûõ
(Anthoceros agrestis). Ïðîâåäåíî ñðàâíåíèå ñ ôëîðîé ïå÷åíî÷íèêîâ Êåðæåíñêîãî
çàïîâåäíèêà. Ðàññìàòðèâàåòñÿ ðàñïðåäåëåíèå ïå÷åíî÷íèêîâ ïî îñíîâíûì òèïàì
ìåñòîîáèòàíèé.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: ïå÷åíî÷íèêè, àíòîöåðîòîâûå, Âîëãà, Áîëüøàÿ Êîêøàãà,
çàïîâåäíèê, ðåäêèå âèäû, ýêîëîãèÿ, öåíîòè÷åñêèå îñîáåííîñòè.
Bolshaya Kokshaga Nature Reserve is situated at the Middle Bolshaya Kokshaga
River (the left tributary of the Volga River). Its area covers 21400 hectares, elevation
ranges from 40 up to 160 m a. s. l. The compiled annotated list counts 50 hepatic
species and 1 hornwort species including several rare species in the central European
part of Russia (Cephaloziella elachista, Geocalyx graveolens, Odontoschisma
denudatum) and 2 ones red listed in Europe (Frullania bolanderi, F. inflata). Ecology
and some phytosociological peculiarities of the species are described. A comparison
with the hepatic flora of Kerzhenskiy Nature Reserve is provided.
Keywords: Marchantiophyta, Anthocerotophyta, Volga River, Bolshaya Kokshaga
River, Nature Reserve, rare species, ecology, phytosociology.
Ãîñóäàðñòâåííûé ïðèðîäíûé çàïîâåäíèê «Áîëüøàÿ Êîêøàãà» ñîçäàí â 1993 ãîäó â ðåñïóáëèêå Ìàðèé Ýë. Îí ðàñïîëîæåí â ïðåäåëàõ Ìàðèéñêîé íèçìåííîñòè (Ðóññêàÿ, èëè Âîñòî÷íî-Åâðîïåéñêàÿ
ïëàòôîðìà) â ñðåäíåì òå÷åíèè ðåêè Áîëüøàÿ Êîêøàãà, ëåâîãî ïðè-
252
òîêà Âîëãè. Òåððèòîðèÿ çàïîâåäíèêà ïëîùàäüþ 21.4 òûñ. ãà íàõîäèòñÿ â ïîäçîíå õâîéíî-øèðîêîëèñòâåííûõ ëåñîâ. Øèðîêî ïðåäñòàâëåíû ñîñíîâûå ëåñà, à òàêæå åëüíèêè è âòîðè÷íûå ìåëêîëèñòâåííûå
ëåñà (áåðåçíÿêè, ÷åðíîîëüøàíèêè è îñèííèêè). Äóáðàâû ð. Áîëüøàÿ
Êîêøàãà — ýòî ñåâåðíûé ôîðïîñò ðàñïðîñòðàíåíèÿ ïîéìåííûõ äóáðàâ (Ñîêîëîâ è äð., 1997). Áîëåå äåòàëüíûå ñâåäåíèÿ î çàïîâåäíèêå
ïðèâîäÿòñÿ â ñòàòüå È. Â. ×åðíÿäüåâîé (2001), ïîñâÿùåííîé ôëîðå
ìõîâ çàïîâåäíèêà. Äàííûå î ôëîðå ïå÷åíî÷íèêîâ çàïîâåäíèêà ðàíåå
ïðàêòè÷åñêè íå ïðèâîäèëèñü.
Ðàáîòû â çàïîâåäíèêå ïðîâîäèëèñü àâòîðàìè ñ 13 ïî 17 ñåíòÿáðÿ 2004 ãîäà. Êðîìå òîãî, èñïîëüçîâàíû íåêîòîðûå ñáîðû Ã. À. Áîãäàíîâà, ñäåëàííûå ðàíåå. Âñåãî ñîáðàíî è èäåíòèôèöèðîâàíî 130
îáðàçöîâ èç 38 îñíîâíûõ òî÷åê (ðèñ.):
1. Êîðäîí «Êðàñíàÿ ãîðêà» (56°37′18″ ñ. ø., 47°17′58″ â. ä.).
2. Òåððàñà íà ïðàâîì áåðåãó ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà, ñîñíÿê áðóñíè÷íî-ëèøàéíèêîâî-çåëåíîìîøíûé (56°37′17″ ñ. ø., 47°17′28″ â. ä.).
3. Òåððàñà íà ïðàâîì áåðåãó ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà, ñîñíîâûé âåéíèêîâî-çåëåíîìîøíûé ëåñ (56°37′14″ ñ. ø., 47°17′19″ â. ä.).
4. Ïðèòåððàñíîå ïîíèæåíèå íà ïðàâîì áåðåãó ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà, ïåðåñûõàþùàÿ ñòàðèöà (56°37′28″ ñ. ø., 47°17′37″ â. ä.).
5. Ïîéìà íà ïðàâîì áåðåãó ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà, äóáî-ëèïíÿê êðàïèâî-áóäðîâûé (56°37′39″ ñ. ø., 47°17′35″ â. ä.).
6. Ïîéìà íà ïðàâîì áåðåãó ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà, îñèííèê ñòðàóñíèêîâûé (56°37′40″ ñ. ø., 47°17′30″ â. ä.).
7. Ïîéìà íà ïðàâîì áåðåãó ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà, êâàðòàë 90, ëèïíÿê õâîùîâî-ïàïîðîòíèêîâûé (56°37′41″ ñ. ø., 47°17′24″ â. ä.).
8. Ïîéìà íà ïðàâîì áåðåãó ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà, ïðîñåêà ìåæäó
êâàðòàëàìè 76 è 90 â îñèííèêå ñ åëüþ è äóáîì (56°37′50″ ñ. ø.,
47°17′12″ â. ä.).
9. Ïîéìà íà ïðàâîì áåðåãó ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà, ïðîñåêà ìåæäó
êâàðòàëàìè 76 è 90 â îñèííèêå ñ åëüþ, äóáîì, ëèïîé (56°37′50″ ñ. ø.,
47°17′02″ â. ä.).
10. Äîëèíà ðåêè ðåêè Èí-Ýíãåð â íèæíåì òå÷åíèè (56°37′49″
ñ. ø., 47°16′48″ â. ä.).
11. Ïîéìà íà ïðàâîì áåðåãó ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà, ñîñíîâûé áðóñíè÷íî-çåëåíîìîøíûé ëåñ (56°37′52″ ñ. ø., 47°16′31″ â. ä., 97 ì íàä óð. ì.).
12. Ïîéìà íà ïðàâîì áåðåãó ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà, êâàðòàë 76, äîðîãà â åëüíèêå ñ îñèíîé ùèòîâíèêîâî-ãåðàíåâîì (56°37′57″ ñ. ø.,
47°16′20″ â. ä.).
253
Ðèñ. Ìåñòà ñáîðà ïå÷åíî÷íèêîâ â çàïîâåäíèêå «Áîëüøàÿ Êîêøàãà»
(ïîÿñíåíèÿ ñì. â òåêñòå).
13. Äîëèíà ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà, âòîðàÿ òåððàñà, êâàðòàë 75, øèðîêîëèñòâåííûé ñ îñèíîé è ïîäðîñòîì êëåíà ëåñ (56°37′51″ ñ. ø.,
47°15′43″ â. ä.).
14. Âòîðàÿ òåððàñà íà ïðàâîì áåðåãó ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà, ó÷àñòêè ñ çàáîëî÷åííûìè áåðåçíÿêàìè è ñîñíÿêàìè (56°37′53″ ñ. ø.,
47°15′34″ â. ä.).
254
15. Äîëèíà ðå÷êè Èí-Ýíãåð, êâàðòàë 88 (56°37′31″ ñ. ø., 47°15′00″
â. ä.).
16. Äîëèíà ðå÷êè Èí-Ýíãåð, ùèòîâíèêîâûé áåðåçíÿê è ëîæáèíà
ðó÷üÿ â ÷åðíîîëüøàíèêå ñ áåðåçîé (56°37′28″ ñ. ø., 47°14′49″ â. ä.).
17. Áåðåã ðå÷êè Èí-Ýíãåð â âåðõíåì òå÷åíèè, ÷åðíîîëüøàíèê êðàïèâíî-ïàïîðîòíèêîâûé (56°37′19″ ñ. ø., 47°14′08″ â. ä.).
18. Âòîðàÿ òåððàñà ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà, äîðîãà 45 êì — ä. Øóøåð (56°38′04″ ñ. ø., 47°14′18″ â. ä.).
19. Äîðîãà ïî îïóøêå åëîâî-ñîñíîâîãî ëåñà, êðàé Øàïòóíãñêîãî
ïîëÿ (56°38′14″ ñ. ø., 47°14′29″ â. ä.).
20. Ïåðåõîäíîå áîëîòî âáëèçè ä. Øàïòóíãà (56°38′32″ ñ. ø.,
47°13′35″ â. ä.).
21. Çàáðîøåííàÿ æåëåçíàÿ äîðîãà (56°38′58″ ñ. ø., 47°13′34″ â. ä.).
22. Çàáðîøåííàÿ æåëåçíàÿ äîðîãà (56°38′58″ ñ. ø., 47°13′47″ â. ä.).
23. Ñòàðûé êàðüåð âáëèçè æåëåçíîé äîðîãè (56°39′02″ ñ. ø.,
47°14′41″ â. ä.).
24. Äîðîãà ïî îïóøêå åëîâî-ñîñíîâîãî ëåñà, êðàé Øàïòóíãñêîãî
ïîëÿ (56°38′21″ ñ. ø., 47°14′40″ â. ä.).
25. Èâíÿê ñôàãíîâûé â ïîíèæåíèè, â îêðóæåíèè åëîâîãî ëåñà
(56°38′23″ ñ. ø., 47°14′55″ â. ä.).
26. Ê þãî-âîñòîêó îò ä. Øàïòóíãà, ñûðîé ñîñíîâî-åëîâî-îñèíîâîáåðåçîâûé ëåñ (56°38′21″ ñ. ø., 47°14′55″ â. ä.).
27. Îêðåñòíîñòè ä. Øàïòóíãà, äîðîãà ïî êðàþ åëîâî-ñîñíîâî-êóñòàðíè÷êîâîãî ëåñà (56°38′19″ ñ. ø., 47°14′55″ â. ä.).
28. Ïðàâûé áåðåã ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà, åëîâî-ïèõòîâûé ëåñ
(56°38′17″ ñ. ø., 47°15′9″ â. ä.).
29. Ïåðâàÿ òåððàñà ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà, êâàðòàë 75, ñîñíÿê ñ åëüþ
÷åðíè÷íî-ñôàãíîâûé (56°38′13″ ñ. ø., 47°15′36″ â. ä.).
30. Êâàðòàë 76, ñîñíÿê ÷åðíè÷íî-ñôàãíîâûé (56°38′07″ ñ. ø.,
47°15′51″ â. ä.).
31. Ïåðâàÿ òåððàñà ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà íà ãðàíèöå ñ ïîéìîé, êâàðòàë
76, åëüíèê ÷åðíè÷íî-çåëåíîìîøíûé (56°38′15″ ñ. ø., 47°15′50″ â. ä.).
32. Ïåðâàÿ òåððàñà ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà, áåðåçîâî-åëîâûé áåëîêðûëüíèêîâî-ñôàãíîâûé ëåñ (56°38′17″ ñ. ø., 47°15′49″ â. ä.).
33. Ïåðâàÿ òåððàñà íà ïðàâîì áåðåãó ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà íà ãðàíèöå ñ ïîéìîé, êâàðòàë 76, ó÷àñòêè çàáîëî÷åííûõ åëîâî-ñîñíîâûõ
ëåñîâ (56°38′17″ ñ. ø., 47°15′52″ â. ä.).
34. Ïåðâàÿ òåððàñà ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà íà ãðàíèöå ñ ïîéìîé,
êâàðòàë 76, ó÷àñòêè çàáîëî÷åííûõ áåðåçîâî-åëîâûõ ëåñîâ è îñèí-
255
íèê ùèòîâíèêîâî-÷åðíè÷íûé ñ åëüþ (56°38′17″ ñ. ø., 47°15′56″
â. ä.).
35. Êâàðòàë 76, ïåðâàÿ òåððàñà ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà. Ñîñíîâî-åëîâûé ðàçíîòðàâíî-÷åðíè÷íî-çåëåíîìîøíûé ëåñ (56°38′14″ ñ. ø.,
47°16′01″ â. ä.).
36. Ñåâåðî-âîñòî÷íàÿ ÷àñòü çàïîâåäíèêà (êâàðòàë 66), áîëîòî ×îÿ
Êóï ó æåëåçíîé äîðîãè, ñîñíÿê áàãóëüíèêîâî-îñîêîâî-ñôàãíîâûé ñ
êàññàíäðîé (56°39′15″ ñ. ø., 47°18′15″ â. ä.).
37. Áåðåã îç. Êîøååð, êàñàíäðîâî-îñîêîâî-ñôàãíîâîå áîëîòî âáëèçè îçåðà (56°39′22″ ñ. ø., 47°18′19″ â. ä.).
38. Áåðåã îç. Êîøååð, ìîðîøêîâî-êóñòàðíè÷êîâî-ðèíõîñïîðîâîå ñ
åäèíè÷íûìè ñîñíàìè ñîîáùåñòâî (56°39′26″ ñ. ø., 47°18′18″ â. ä.).
Êîîðäèíàòû ìåñò ñáîðà îïðåäåëÿëèñü ñ ïîìîùüþ GPS. Äëÿ íåñêîëüêèõ îáðàçöîâ, ñîáðàííûõ Ã. À. Áîãäàíîâûì, êîîðäèíàòû íå îïðåäåëåíû.  ìàðøðóòàõ ïî âîçìîæíîñòè îòìå÷àëîñü ðàñïðîñòðàíåíèå è îáèëèå âèäîâ. Ñðàçó, â äåíü ñáîðà èëè íà ñëåäóþùèé äåíü,
èçó÷àëèñü ìàñëÿíûå òåëüöà â íåêîòîðûõ îáðàçöàõ, ÷òî äàëî âîçìîæíîñòü äîñòàòî÷íî òî÷íî èäåíòèôèöèðîâàòü âèäû èç ðîäîâ Calypogeia
Raddi, Lophozia (Dumort.) Dumort., Chiloscyphus Corda, Riccardia Gray.
Åñòåñòâåííî, çà òàêîé êîðîòêèé ñðîê èçó÷èòü ðàñïðîñòðàíåíèå âèäîâ
è ðîëü èõ â ðàñòèòåëüíîì ïîêðîâå íåâîçìîæíî. Òåì íå ìåíåå, íåñìîòðÿ íà êðàòêîâðåìåííîñòü èçó÷åíèÿ ôëîðû çàïîâåäíèêà, áûëî
îáñëåäîâàíî ïîäàâëÿþùåå áîëüøèíñòâî ïðåäñòàâëåííûõ â íåì ìåñòîîáèòàíèé, ÷òî ïîçâîëèëî â îáùèõ ÷åðòàõ âûÿâèòü ôëîðó ïå÷åíî÷íèêîâ òåððèòîðèè. Íàðÿäó ñ ïå÷åíî÷íèêàìè, ìû ñî÷ëè öåëåñîîáðàçíûì ïðèâåñòè íàõîäêó îäíîãî âèäà èç îòäåëà Anthocerotophyta Rothm.
ex Stotl. et Crand.-Stotl., êîòîðûé âî ôëîðèñòè÷åñêèõ ðàáîòàõ äî ñèõ
ïîð ïî òðàäèöèè ðàññìàòðèâàåòñÿ âìåñòå ñ ïå÷åíî÷íèêàìè.
Âèäû â ñïèñêå ðàñïîëîæåíû ïî àëôàâèòó, èõ íàçâàíèÿ äàþòñÿ â
ñîîòâåòñòâèè ñ ðàáîòîé Í. À. Êîíñòàíòèíîâîé ñ ñîàâò. (1992) ñ ó÷åòîì íåêîòîðûõ íîìåíêëàòóðíûõ èçìåíåíèé, êàñàþùèõñÿ âèäîâ èç
ðîäîâ Lophozia (Áàêàëèí, 2005) è Marchantia (Damsholt, 2002). Åñëè
íàçâàíèå âèäà â íàøåì ñïèñêå îòëè÷àåòñÿ îò åãî íàçâàíèÿ â ñïèñêå
Êîíñòàíòèíîâîé ñ ñîàâò. (1992), â ñêîáêàõ ïðèâîäèòñÿ ïðåæíåå íàçâàíèå. Äëÿ êàæäîãî âèäà óêàçûâàåòñÿ íàëè÷èå ãàìåòàíãèåâ, ñïîðîôèòîâ, âûâîäêîâûõ ïî÷åê è ñîïóòñòâóþùèå âèäû, õàðàêòåðèçóþòñÿ ìåñòîîáèòàíèÿ, â êîòîðûõ îí íàéäåí, ïåðå÷èñëÿþòñÿ ìåñòîíàõîæäåíèÿ.
Äëÿ âèäîâ âûÿâëåííûõ â åäèíè÷íûõ òî÷êàõ â ñêîáêàõ ïðèâîäÿòñÿ
íîìåðà îáðàçöîâ.
256
Âñå îáðàçöû õðàíÿòñÿ â ãåðáàðèè Ïîëÿðíî-àëüïèéñêîãî áîòàíè÷åñêîãî ñàäà-èíñòèòóòà ÊÍÖ ÐÀÍ (KPABG).
Îòäåë MARCHANTIOPHYTA
Aneura pinguis (L.) Dumort. — 21: íà ìåëêîçåìå è êàìåøêàõ ïî êðàþ
íàñûïè æåëåçíîé äîðîãè (Ê439-1-04). Ñ êàëèïòðàëüíûìè ïåðèãèíèÿìè è àíäðîöåÿìè.
Barbilophozia barbata (Schmidel ex Schreb.) Loeske — 28: íà ïî÷âå ñðåäè òðàâ è ìõîâ íà çàáðîøåííîé çàðîñøåé ïðîñåëî÷íîé äîðîãå (Ê432-1-04),
27: íà îáî÷èíå äîðîãè (Ê468-04). Ïëîòíûå êîâðû ñ íåçíà÷èòåëüíîé ïðèìåñüþ ïî êðàþ Cephaloziella divaricata, Scapania irrigua.
Blasia pusilla L. — 12, 17, 19. Íà ïåñ÷àíûõ îòêîñàõ è áîðòàõ äîðîã, ïðè
îñíîâàíèè îòêîñîâ ê äîðîãàì, ïî êðàÿì êðóïíûõ ïåðåñûõàþùèõ ëóæ.  ïëîòíûõ êîâðàõ áåç ïðèìåñè äðóãèõ ïå÷åíî÷íèêîâ èëè â ñìåñè ñ Cephaloziella
rubella, Lophocolea heterophylla.
Blepharostoma trichophyllum (L.) Dumort. — 8, 9, 14, 15, 26, 30, 33, 34.
Íà ñûðûõ ãíèþùèõ ïíÿõ è ñòâîëàõ åëè è ñîñíû â ñûðûõ õâîéíûõ ðàçíîòðàâíî-êóñòàðíè÷êîâî-ìîõîâûõ è ïîéìåííûõ õâîéíî-øèðîêîëèñòâåííûõ ëåñàõ,
çàáîëî÷åííûõ ñîñíÿêàõ è åëüíèêàõ. ×àñòî. Îáû÷íî â ñìåñè ñ äðóãèìè, ïðåèìóùåñòâåííî ýïèêñèëüíûìè ïå÷åíî÷íèêàìè: Calypogeia muelleriana, Cephalozia bicuspidata, C. lunulifolia, Crossogyna autumnalis, Lepidozia reptans,
Liochlaena lanceolata, Lophozia ventricosa var. guttulata, Ptilidium pulcherrimum, Riccardia latifrons, Scapania curta. ×àñòî ñ ïåðèàíòèÿìè.
Calypogeia integristipula Steph. — 14, 20, 26, 30, 31, 33. Íà ñûðîì âàëåæå
åëè, â íèøàõ ïîä êîðíÿìè åëè, â óãëóáëåíèÿõ ïðè îñíîâàíèè òðóõëÿâûõ çàðîñøèõ ïíåé â åëüíèêàõ ÷åðíè÷íî-ñôàãíîâûõ è ÷åðíè÷íî-çåëåíîìîøíûõ, â
åëîâî-ñîñíîâûõ ñôàãíîâûõ ëåñàõ, ñîñíÿêàõ ÷åðíè÷íî-ñôàãíîâûõ, ñîñíîâîåëîâî-îñèíîâî-áåðåçîâûõ ëåñàõ. Îäèí ðàç ñîáðàíà íà ïåðåõîäíîì îñîêîâîñôàãíîâîì áîëîòå, íà çàðàñòàþùåì âûâîðîòå â çàðîñëÿõ îñîê è ñôàãíóìà.
Íàèáîëåå ÷àñòî âñòðå÷àþùèéñÿ âèä ðîäà.  ïëîòíûõ êîâðèêàõ áåç ïðèìåñè
äðóãèõ ïå÷åíî÷íèêîâ èëè â ñìåñè ñ Cephalozia bicuspidata, C. lunulifolia,
Cephaloziella divaricata, Lepidozia reptans, Lophocolea heterophylla, Lophozia
silvicola, Ptilidium pulcherrimum. Èçðåäêà ñ âûâîäêîâûìè ïî÷êàìè.
C. muelleriana (Schiffn.) Müll. Frib. — 14, 15, 26, 32, 33, 34. Íà ðàçëàãàþùèõñÿ, ÷àñòî çàìøåëûõ ñòâîëàõ åëåé, ðåæå ñîñåí è áåðåç, èíîãäà íà ïíÿõ
â åëüíèêàõ ÷åðíè÷íî-ñôàãíîâûõ, åëîâî-ïèõòîâûõ ñ ñîñíîé ïàïîðîòíèêîâî÷åðíè÷íî-çåëåíîìîøíûõ, áåðåçîâî-åëîâûõ áåëîêðûëüíèêîâî-ñôàãíîâûõ, îñèíîâî-áåðåçîâî-åëîâûõ ñ åäèíè÷íûìè ñîñíàìè ÷åðíè÷íûõ è åëîâî-ñîñíîâûõ
ñôàãíîâûõ ëåñàõ, îñèííèêàõ ùèòîâíèêîâî-÷åðíè÷íûõ ñ åëüþ, ñîñíÿêàõ ÷åðíè÷íî-ñôàãíîâûõ. Èçðåäêà. Îáû÷íî â ñìåñè ñ äðóãèìè ïå÷åíî÷íèêàìè, â
÷àñòíîñòè Blepharostoma trichophyllum, Cephalozia bicuspidata, C. lunulifolia,
Lepidozia reptans, Lophozia ventricosa var. guttulata, Riccardia latifrons.
257
C. sphagnicola (Arnell et J. Perss.) Warnst. et Loeske — 36: íà ïî÷âå, ïîêðûâàþùåé êîð÷, åäèíè÷íûìè ýêçåìïëÿðàìè â êóðòèíàõ ñôàãíîâûõ ìõîâ
(Ê452-04); 38: â ïîíèæåíèÿõ íà ñôàãíóìå, âìåñòå ñ Cladopodiella fluitans
(Ê455-5à-04).
Cephalozia bicuspidata (L.) Dumort. — 12, 30, 33, 36. Íà ãíèþùåé äðåâåñèíå â çàáîëî÷åííûõ ÷åðíè÷íî-ñôàãíîâûõ åëüíèêàõ è ñîñíÿêàõ, èíîãäà ïðè
îñíîâàíèè îòêîñîâ äîðîã â ñûðûõ åëüíèêàõ. Èçðåäêà. Âåçäå êàê íåáîëüøàÿ
ïðèìåñü ê äðóãèì, ïðåèìóùåñòåííî ýïèêñèëüíûì ïå÷åíî÷íèêàì: Blepharostoma trichophyllum, Calypogeia integristipula, Cephalozia lunulifolia, Lepidozia
reptans, Lophocolea heterophylla, Ptilidium pulcherrimum, Riccardia latifrons.
 çàáîëî÷åííîì ñîñíÿêå âìåñòå ñ Calypogeia sphagnicola, íà äîðîãå ñ Cephaloziella divaricata. ×àñòî ñ ïåðèàíòèÿìè, îäèí ðàç ñî ñïîðîôèòàìè.
C. connivens (Dicks.) Lindb. — 36: ïðè îñíîâàíèè êî÷êè-ïåíüêà (Ê451-204) è ïðè îñíîâàíèè ãîðåëîãî ïåíüêà (Ê451-3-04); 37: ïðè îñíîâàíèè ïðèêðûòîãî ñôàãíóìîì ïåíüêà (Ê454-1-04). Íåáîëüøèå êóðòèíêè áåç ïðèìåñè
äðóãèõ âèäîâ. Âî âñåõ îáðàçöàõ ñ ïåðèàíòèÿìè, â ïîñëåäíåì îáðàçöå ñî ñïîðîôèòàìè.
C. lunulifolia (Dumort.) Dumort. — 12, 14, 15, 16, 20, 26, 30, 32, 33, 34,
38. Íà âàëåæå â ñûðûõ ðàçíîòðàâíî-çåëåíîìîøíûõ è çàáîëî÷åííûõ ñôàãíîâûõ è ÷åðíè÷íî-ñôàãíîâûõ åëîâûõ, ñîñíîâûõ, åëîâî-ñîñíîâûõ, åëîâî-áåðåçîâûõ ëåñàõ, îñèííèêàõ, ÷åðíîîëüøàíèêàõ, ñðåäè ìõîâ íà ïåðåõîäíûõ áîëîòàõ, íà ïî÷âå íà îòêîñàõ ê äîðîãàì, â ãëèíîçåìíîì êàðüåðå. ×àñòî. Íà îáíàæåííîé ïî÷âå íà îòêîñàõ ê äîðîãàì è â êàðüåðå, ïðè îñíîâàíèè ïíåé èíîãäà îáðàçóåò êîâðèêè áåç ïðèìåñè äðóãèõ âèäîâ, íà âàëåæå îáû÷íî â ñìåñè
ñ Blepharostoma trichophyllum, Calypogeia muelleriana, C. integristipula,
Cephalozia bicuspidata, Crossogyna autumnalis, Geocalyx graveolens, Lepidozia
reptans, Lophocolea heterophylla, Lophozia ventricosa var. guttulata, Lophozia
silvicola, Ptilidium pulcherrimum, Riccardia latifrons, íà áîëîòàõ êàê ïðèìåñü
â êîâðèêàõ Cladopodiella fluitans. Îáû÷íî ñ ïåðèàíòèÿìè, â äâóõ îáðàçöàõ ñî
ñïîðîôèòàìè.
Cephaloziella divaricata (Sm.) Schiffn. — 2, 3, 24, 27, 30, 36. Íà ïåñ÷àíîé ïî÷âå ïî îáî÷èíàì è îòêîñàì ê äîðîãàì, ïðîòèâîïîæàðíûì êàíàâàì,
ìåæäó øïàë íà çàáðîøåííîé æåëåçíîé äîðîãå, åäèíè÷íî íà ãíèþùåé äðåâåñèíå â ÷åðíè÷íî-ñôàãíîâîì ñîñíÿêå. Íà äîðîæíûõ îòêîñàõ ÷àùå âñåãî â
ñìåñè ñ Cephalozia lunulifolia, Cephaloziella rubella, Isopaches bicrenatus,
Lophozia excisa, íà ãíèþùåé äðåâåñèíå âìåñòå ñ Calypogeia integristipula,
Cephalozia bicuspidata. Èíîãäà ñ ïåðèàíòèÿìè èëè àíäðîöåÿìè.
C. elachista (J. B. Jack ex Gottsche et Rabenh.) Schiffn. — 38: íà ìèêðîïîâûøåíèÿõ, íåçíà÷èòåëüíàÿ ïðèìåñü â êîâðèêàõ ñ ïðåîáëàäàíèåì
Cladopodiella fluitans è ïðèìåñüþ Mylia anomala (Ê455-3-04). Ñ ïåðèàíòèÿìè, àíäðîöåÿìè è ñïîðîôèòàìè.
C. rubella (Nees) Warnst. — 3, 17, 19, 24, 36. Íà ïåñ÷àíûõ êðóòûõ áîðòàõ ïðîñåëî÷íûõ äîðîã, ïðîòèâîïîæàðíûõ êàíàâ, êàðüåðîâ, ìåæäó øïàë íà
258
çàáðîøåííîé æåëåçíîé äîðîãå, îäèí ðàç ïðè îñíîâàíèè êî÷êè-ïåíüêà íà áîëîòå. ×àñòî. Èíîãäà ïðåîáëàäàåò â òîíêèõ êîâðèêàõ, íî îáû÷íî â ñìåñè ñ
äðóãèìè ïå÷åíî÷íèêàìè, ÷àùå âñåãî Blasia pusilla, Cephaloziella divaricata,
Isopaches bicrenatus, Lophocolea heterophylla, Lophozia excisa, èíîãäà ñî
Scapania irrigua. Âñåãäà ñ ïåðèàíòèÿìè è àíäðîöåÿìè ïîä íèìè (ïàðåöèÿ),
íåðåäêî ñî ñïîðîôèòàìè.
Chiloscyphus pallescens (Ehrh. ex Hoffm.) Dumort. — 4, 9, 10, 22, 35. Íà
ïî÷âå è ñûðîì âàëåæå â ÷åðíîîëüøàíèêàõ, îñèííèêàõ, ñûðûõ åëîâî-îñèíîâûõ ïàïîðîòíèêîâûõ ëåñàõ, à òàêæå â êàíàâàõ è ïî áåðåãàì ïåðåñûõàþùèõ
ñòàðèö. Èçðåäêà. Îáû÷íî â ïëîòíûõ êîâðàõ áåç ïðèìåñè äðóãèõ ïå÷åíî÷íèêîâ èëè ñ íåçíà÷èòåëüíîé ïðèìåñüþ Scapania irrigua. Íåðåäêî ñ ïåðèàíòèÿìè è àíäðîöåÿìè, â îäíîì îáðàçöå ñî ñïîðîôèòàìè.
C. polyanthos (L.) Corda — 10, 16, 17. Íà ãíèþùåé äðåâåñèíå, ïî÷âå,
êîð÷àõ, áðåâíàõ ó âîäû â ÷åðíîîëüøàíèêàõ â ïîéìàõ ðå÷åê è ëîæáèíàõ ðó÷üåâ. Èçðåäêà. Îáû÷íî â ïëîòíûõ êîâðàõ áåç ïðèìåñè äðóãèõ ïå÷åíî÷íèêîâ
èëè â ñìåñè ñ Pellia neesiana. Èíîãäà ñ ïåðèàíòèÿìè è àíäðîöåÿìè.
Cladopodiella fluitans (Nees) H. Buch — 38: â ìèêðîïîíèæåíèÿõ, ìåñòàìè
îáèëüíî. Â ïëîòíûõ êóðòèíàõ áåç ïðèìåñè äðóãèõ âèäîâ èëè ñ ïðèìåñüþ
Calypogeia sphagnicola, Cephalozia lunulifolia, Cephaloziella elachista, Mylia
anomala (Ê455-3à-04). Ñ àíäðîöåÿìè.
Conocephalum conicum (L.) Dumort. — 17: íà ñóïåñ÷àíîì áåðåãó ó âîäû,
îáèëüíî (Ê465-1-04).
Crossocalyx hellerianus (Nees ex Lindenb.) Meyl. — 15: åëüíèê ñ ïèõòîé
è ñîñíîé ïàïîðîòíèêîâî-÷åðíè÷íî-çåëåíîìîøíûé, íà çàðîñøåì ñòâîëå êðóïíîé ñîñíû, â ñìåñè ñ Cephalozia lunulifolia, Crossogyna autumnalis, Lophozia
ventricosa var. guttulata, Ptilidium pulcherrimum (Ê462-1-04); 31: íà îáëîìêå
ãîðåâøåé åëè, íåìíîãî ñðåäè Cephalozia lunulifolia, Crossogyna autumnalis,
Lophozia ventricosa, Ptilidium pulcherrimum (Ê448-6-04). Âåçäå ñ âûâîäêîâûìè
ïî÷êàìè, â ïåðâîì îáðàçöå ñ ïåðèàíòèÿìè è àíäðîöåÿìè.
Crossogyna autumnalis (DC.) Schljakov — 14, 15, 31, 33, 35. Íà âàëåæå è
ïíÿõ â åëîâûõ, åëîâî-ïèõòîâî-ñîñíîâûõ, ñîñíîâî-åëîâûõ ÷åðíè÷íî-çåëåíîìîøíûõ, ðàçíîòðàâíî- è ïàïîðîòíèêîâî-÷åðíè÷íî-çåëåíîìîøíûõ, êóñòàðíè÷êîâî-ñôàãíîâûõ ëåñàõ, îñèíîâî-áåðåçîâî-åëîâûõ è áåðåçîâî-åëîâûõ êóñòàðíè÷êîâî-ñôàãíîâûõ è ñìåøàííûõ åëîâî-øèðîêîëèñòâåííûõ ïàïîðîòíèêîâî÷åðíè÷íî-çåëåíîìîøíûõ ëåñàõ. Íåðåäêî. Îáû÷íî îáðàçóåò ïëîòíûå êîâðû áåç
ïðèìåñè äðóãèõ ïå÷åíî÷íèêîâ èëè ñ íåçíà÷èòåëüíîé ïðèìåñüþ Blepharostoma
trichophyllum, Cephalozia lunulifolia, Crossocalyx hellerianus, Lophozia ventricosa
var. guttulata, Orthocaulis attenuatus, Ptilidium pulcherrimum, Riccardia latifrons.
×àñòî ñ ïåðèàíòèÿìè èëè àíäðîöåÿìè, â äâóõ îáðàçöàõ ñî ñïîðîôèòàìè.
Frullania bolanderi Austin — 5: íà íåáîëüøîì (10 ñì â äèàì.) äóáå, íà
âûñîòå 1.5 ì (Ê419-1-04); 6: íà òîíêîé (7–10 ñì â äèàì.) ëèïå (Ê420-2-04, ñ
àíäðîöåÿìè); 10: íà âÿçå (Ê426-2-04); 13: íà îñèíå îêîëî 40 ñì â äèàì., íà
âûñîòå îêîëî 1 ì (Ê456-1-04).
259
F. inflata Gottsche — 6: íà þæíîé ñòîðîíå îñèíû îêîëî 50 ñì â äèàì.,
íà âûñîòå îêîëî 2 ì (Ê420-1-04); 10: íà âÿçå, íà âûñîòå îêîëî 2 ì (Ê426-104); 13: íà îñèíå îêîëî 40 ñì â äèàì., íà âûñîòàõ îò 1 äî 2.5 ì (Ê456-2-04).
Âî âñåõ îáðàçöàõ ñ ïåðèàíòèÿìè, àíäðîöåÿìè (àâòåöèÿ) è ñïîðîôèòàìè.
Geocalyx graveolens (Schrad.) Nees — 33: â óãëóáëåíèè íà áîêîâîé ïîâåðõíîñòè çàðîñøåãî áðåâíà, íà ñèëüíî ïåðåãíèâøåé äðåâåñèíå â åëüíèêå ÷åðíè÷íî-ñôàãíîâîì ñ ñîñíîé (Ê447-5-04), îñíîâà ïëîòíûõ êîâðîâ ñ íåçíà÷èòåëüíîé ïðèìåñüþ Cephalozia lunulifolia.
Isopaches bicrenatus (Schmidel ex Hoffm.) H. Buch — 3, 11, 17, 35. Íà
ïåñ÷àíûõ è ñóïåñ÷àíûõ îáî÷èíàõ äîðîã, áîðòàõ ïðîòèâîïîæàðíûõ êàíàâ, êàðüåðîâ. Èçðåäêà. Îáû÷íî â ðûõëûõ äåðíîâèíêàõ â ñìåñè ñ Cephaloziella
rubella. Âåçäå ñ âûâîäêîâûìè ïî÷êàìè, ÷àñòî ñ ïåðèàíòèÿìè è ñïîðîãîíàìè.
Lepidozia reptans (L.) Dumort. — 14, 15, 25, 30, 33. Íà âàëåæå è ïíÿõ â
åëüíèêàõ è ñîñíÿêàõ ÷åðíè÷íî-ñôàãíîâûõ, îñèíîâî-áåðåçîâî-åëîâûõ ÷åðíè÷íûõ ëåñàõ, â ïîíèæåíèÿõ ñ èâíÿêàìè ñðåäè åëîâûõ ëåñîâ. Íåðåäêî, ìåñòàìè îáèëüíî. Îáû÷íî â ñìåñè ñ äðóãèìè ïå÷åíî÷íèêàìè: Blepharostoma
trichophyllum, Calypogeia integristipula, Cephalozia bicuspidata, C. lunulifolia.
Liochlaena lanceolata Nees — 9: íà ãíèþùåì áðåâíûøêå òîíêîé (10 ñì)
ìîëîäîé îñèíû íà ïðîñåêå (Ê423-1-04), â ñìåñè ñ Lophocolea heterophylla;
íà ñûðîì ãíèþùåì âàëåæå â ïîéìåííîì äóáíÿêå ñ îñèíîé è åëüþ â êâàðòàëå 76 (Ê424-04), âìåñòå ñ Blepharostoma trichophyllum. Âåçäå ñ ïåðèàíòèÿìè
è àíäðîöåÿìè (ïàðåöèÿ).
Lophocolea heterophylla (Schrad.) Dumort. — 3, 4, 10, 12, 19, 22, 26, 27, 28,
30, 32, 34. Íà âàëåæå è ïíÿõ â õâîéíûõ è õâîéíî-øèðîêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà
ïåñ÷àíîé è ñóïåñ÷àíîé ïî÷âå íà îáî÷èíàõ äîðîã, áîðòàõ êàíàâ, êàðüåðàõ, íà
áåòîííûõ áëîêàõ â êàíàâå âäîëü æåëåçíîé äîðîãè. Ïîâñåìåñòíî. Êàê â êîâðèêàõ áåç ïðèìåñè äðóãèõ ïå÷åíî÷íèêîâ, òàê è â ñìåñè ñ ýïèêñèëüíûìè âèäàìè
è âèäàìè íåçàäåðíîâàííûõ ïî÷â. Î÷åíü ÷àñòî ñ ïåðèàíòèÿìè è àíäðîöåÿìè.
L. minor Nees — 4: íà êîðå êðóïíîé áåðåçû íà âûñîêîì áåðåãó ñòàðèöû
(Ê416-3-04), â ñìåñè ñ Metzgeria furcata.
Lophozia excisa (Dicks.) Dumort. — 3: ïî áîðòó ïðîòèâîïîæàðíîé êàíàâû, ìàññîâî, â ñìåñè ñ Cephaloziella divaricata (Ê418-1à-04); 19: íà ïåñ÷àíîì
êðóòîì áîðòó è â öåíòðå äîðîãè (Ê437-1,2,3-04). Îòäåëüíûìè ðàñòåíèÿìè èëè
â ñìåñè ñ Cephaloziella rubella, Lophocolea heterophylla, Scapania irrigua.
Âåçäå ñ âûâîäêîâûìè ïî÷êàìè, ïåðèàíòèÿìè, ñïîðîôèòàìè.
L. longidens (Lindb.) Macoun — 15, 17, 34. Íà âàëåæå êðóïíûõ äåðåâüåâ, íà ñèëüíî ðàçëîæèâøèõñÿ çàìøåëûõ ïíÿõ, êîìëÿõ è íàêëîííûõ ñòâîëàõ
æèâûõ äåðåâüåâ, â òîì ÷èñëå ëèïû (Ã. Áîãäàíîâ, Í. Àáðàìîâ, 08.08.1994), â
ñìåøàííûõ åëîâî-øèðîêîëèñòâåííûõ ïàïîðîòíèêîâî-÷åðíè÷íî-çåëåíîìîøíûõ, â áåðåçîâî-åëîâûõ ïàïîðîòíèêîâûõ è áåðåçîâî-åëîâûõ ñ ñîñíîé êóñòàðíè÷êîâî-ñôàãíîâûõ ëåñàõ.  ÷èñòûõ ïëîòíûõ äåðíîâèíêàõ è â ñìåñè ñ
Ptilidium pulcherrimum, Lophocolea heterophylla, Crossogyna autumnalis,
Orthocaulis attenuatus. Âåçäå ñ âûâîäêîâûìè ïî÷êàìè.
260
L. silvicola H. Buch [Lophozia ventricosa (Dicks.) Dumort. s. str., sensu
Schljakov] — 16: â ùèòîâíèêîâîì áåðåçíÿêå, ïðè îñíîâàíèè îãðîìíîãî òðóõëÿâîãî ïíÿ ñîñíû (Ê463-04), âìåñòå ñ Cephalozia lunulifolia, ñî ñïîðîôèòàìè; â ëîæáèíå ðó÷üÿ â ÷åðíîîëüøàíèêå ñ áåðåçîé, íà ïî÷âå (Ê464-5-04), âìåñòå ñ Cephalozia lunulifolia; 31: ïðè îñíîâàíèè îáëîìêà ãîðåâøåé åëè îêîëî
1 ì âûñ. (Ê448-3-04), â ñìåñè ñ Calypogeia integristipula, ñ ïåðèàíòèÿìè. Âî
âñåõ îáðàçöàõ ìàñëÿíûå òåëüöà ñî ñðåäèííîé êàïåëüêîé.
L. ventricosa (Dicks.) Dumort. var. guttulata (Lindb. et Arnell) Bakalin
[Lophozia longiflora (Nees) Schiffn. var. guttulata (Lindb. et Arnell) A. Evans] —
31: íà âàëåæå êðóïíûõ åëåé, â ñìåñè ñ Cephalozia lunulifolia, Crossocalyx
hellerianus, Crossogyna autumnalis, Ptilidium pulcherrimum (Ê448-4,6-04); 14:
ïî áîêó âûñîêîãî çàìøåëîãî ïíÿ, â îñèíîâî-áåðåçîâî-åëîâîì ÷åðíè÷íîì ëåñó
ñ åäèíè÷íûìè êðóïíûìè ñîñíàìè (Ê460-2-04), âìåñòå ñ Blepharostoma
trichophyllum; 15: íà çàðîñøåì ñòâîëå ñîñíû îêîëî 70 ñì â äèàì. â åëüíèêå
ñ ïèõòîé è ñîñíîé ïàïîðîòíèêîâî-÷åðíè÷íî-çåëåíîìîøíîì (Ê462-1,3,4-04),
â ñìåñè ñ Calypogeia muelleriana, Cephalozia lunulifolia, Crossocalyx hellerianus, Crossogyna autumnalis, Ptilidium pulcherrimum. Âåçäå ñ ïåðèàíòèÿìè è
âûâîäêîâûìè ïî÷êàìè.
Marchantia latifolia Gray (Marchantia polymorpha auct. non L.) — 10, 17,
22. Íà î÷åíü ñûðîé äðåâåñèíå, ïî÷âå, ïî áåðåãàì ðå÷åê, íà áåòîííûõ áëîêàõ
â êàíàâå âäîëü æåëåçíîé äîðîãè. Èçðåäêà.
Metzgeria furcata (L.) Dumort. — 4: íà êðóïíîé áåðåçå íà âûñîêîì áåðåãó ñòàðèöû (Ê416-3-04), â ñìåñè ñ Lophocolea minor.
Mylia anomala (Hook.) Gray — 38: íà ìèêðîïîâûøåíèÿõ (Ê455-2,3-04),
íåìíîãî ñðåäè Cephalozia lunulifolia, Cladopodiella fluitans, Cephaloziella
elachista. Ñ âûâîäêîâûìè ïî÷êàìè.
Odontoschisma denudatum (Mart.) Dumort. — 29: íà çàðîñøåì áðåâíå,
ïîïåðåê òðîïû (Ê450-04), â ñìåñè ñ Cephalozia lunulifolia. Ñ âûâîäêîâûìè
ïî÷êàìè.
Orthocaulis attenuatus (Mart.) A. Evans — 31: íà òðóõëÿâîé äðåâåñèíå
(Ê448-1-04), â ñìåñè ñ Crossogyna autumnalis, Ptilidium pulcherrimum; 17: íà
äðåâåñèíå íà âåðõóøêå êî÷êè, îáðàçîâàííîé çàðîñøèì ìõàìè è êóñòàðíè÷êàìè ïíåì, â áåðåçîâî-åëîâîì ñ ñîñíîé êóñòàðíè÷êîâî-ñôàãíîâîì ëåñó, â îäíîì îáðàçöå â ñìåñè ñ Crossogyna autumnalis (Ê471-1-04), â äðóãîì âìåñòå
ñ Lophozia longidens (Ê471-2-04).
Pellia endiviifolia (Dicks.) Dumort. — 22: íà áåòîííûõ áëîêàõ ïî áåðåãó
êàíàâû ñ âîäîé (Ê439-2-04), ïëîòíûå êîâðû ñ íåçíà÷èòåëüíîé ïðèìåñüþ
Lophocolea heterophylla, Marchantia latifolia.
P. neesiana (Gottsche) Limpr. — 16, 17, 23, 25, 27. Íà ïî÷âå ïî áåðåãàì
ðó÷üåâ è ðå÷åê â ÷åðíîîëüøàíèêàõ, â ïîíèæåíèÿõ â ñôàãíîâûõ èâíÿêàõ, íà
çàáðîøåííûõ äîðîãàõ â åëüíèêàõ. Íåðåäêî. ×àñòî â ïëîòíûõ êîâðàõ áåç ïðèìåñè äðóãèõ ïå÷åíî÷íèêîâ èëè ñ ïðèìåñüþ Chiloscyphus spp., Scapania
irrigua.
261
Plagiochila porelloides (Torrey ex Nees) Lindenb. — 5, 11, 35. Íà ïî÷âå â
õâîéíûõ (ñîñíîâî-åëîâûõ ðàçíîòðàâíî-÷åðíè÷íî-ìîõîâûõ, ñîñíîâî-áðóñíè÷íî-ëèñîõâîñòîâûõ) è øèðîêîëèñòâåííûõ (äóáî-ëèïíÿêå êðàïèâî-áóäðîâîì)
ëåñàõ. Âèäèìî, íåðåäîê, è ïðèâîäèìûå äàííûå íå îòðàæàþò èñòèííîãî ðàñïðîñòðàíåíèÿ âèäà â çàïîâåäíèêå. Îáû÷íî â ïëîòíûõ êîâðàõ áåç ïðèìåñåé
äðóãèõ ïå÷åíî÷íèêîâ.
Plectocolea hyalina (Lyell) Mitt. — 12: íà ïåñêå ïî áåðåãó ïåðåñûõàþùåé
ëóæè íà äîðîãå (Ê428-3-04).
Ptilidium pulcherrimum (Weber) Vain. — 7, 14, 15, 26, 31, 33. Íà âàëåæå, ïíÿõ è ñòâîëàõ äåðåâüåâ â ñûðûõ õâîéíûõ è ñìåøàííûõ åëîâî-øèðîêîëèñòâåííûõ ëåñàõ. Ïîâñåìåñòíî. Êàê â êîâðàõ áåç ïðèìåñè äðóãèõ âèäîâ, òàê
è â ñìåñè ñ ýïèêñèëüíûìè è ýïèôèòíûìè ïå÷åíî÷íèêàìè. ×àñòî ñ ïåðèàíòèÿìè.
Radula complanata (L.) Dumort. — 4, 5, 6, 7, 13, 14. Ïðè îñíîâàíèè è â
íèæíèõ ÷àñòÿõ ñòâîëîâ äóáîâ, êëåíîâ, îñèí, íà ïèõòàõ, èíîãäà íà ïî÷âå â
øèðîêîëèñòâåííûõ è õâîéíî-øèðîêîëèñòâåííûõ ëåñàõ. Íåðåäêî. Îáû÷íî ñ ïåðèàíòèÿìè è âûâîäêîâûìè ïî÷êàìè, â íåñêîëüêèõ îáðàçöàõ ñî ñïîðîôèòàìè.
Riccardia latifrons (Lindb.) Lindb. — 15: íà çàðîñøåì êðóïíîì (îêîëî
70 ñì â äèàì.) ñòâîëå ñîñíû â åëüíèêå ñ ïèõòîé è ñîñíîé ïàïîðîòíèêîâî-÷åðíè÷íî-çåëåíîìîøíîì (Ê462-2-04), â ñìåñè Calypogeia suecica è Cephalozia
lunulifolia; 32: íà ãíèþùåé áåðåçå îêîëî 40 ñì â äèàì. (Ê449-1-04), ñðåäè
Calypogeia suecica è Cephalozia lunulifolia, ñî ñïîðîôèòàìè; 33: íà âàëåæå
åëè â âåðõíåé ÷àñòè â åëüíèêå ÷åðíè÷íî-ñôàãíîâîì ñ ïðèìåñüþ ñîñíû
(Ê447-1,2-04), â ñìåñè ñ Blepharostoma trichophyllum, Cephalozia bicuspidatà,
C. lunulifolia, Crossogyna autumnalis, Ptilidium pulcherrimum.
Riccia cavernosa Hoffm. — íà íàèëêå ïåñ÷àíîãî áåðåãà ð. Áîëüøàÿ Êîêøàãà è â èâíÿêå êîñòðåöîâîì ñðåäè áåëîêîïûòíèêà, óðî÷èùå Êîíîïëÿíèê
(Ã. Áîãäàíîâ).
R. fluitans L. — 4: íà ïî÷âå ñðåäè ñàáåëüíèêà, êàëóæíèöû è äðóãèõ òðàâ
ó áåðåãà ñòàðèöû (Ê416-1-04).
R. glauca L. — íà èëèñòîì ãðóíòå â ñûðîé íèçèíå ó äîðîãè â äåðåâíþ
Øóøåð, ïåðåä Øàïòóíãñêèì ïîëåì, â åëîâî-ñîñíîâîì áðóñíè÷íî-÷åðíè÷íîì
ëåñó (Ã. Áîãäàíîâ, 10.10.1999), ñî ñïîðîôèòàìè.
R. huebeneriana Lindenb. — 18: íà ïåñ÷àíîé ïî÷âå ïî îáî÷èíå äîðîãè â
íåãóñòûõ çàðîñëÿõ ëåñíîãî êàìûøà ïî êðàþ îãðîìíîé ðåäêî ïåðåñûõàþùåé
ëóæè (Ê467-04); íà äîðîãå â ñûðîé íèçèíå â ñîñíÿêå ó ä. Øàïòóíãà (Ã. Áîãäàíîâ, 29.09.2001). Â îáîèõ îáðàçöàõ ñî ñïîðîôèòàìè.
R. sorocarpa Bisch. — íà âëàæíîé ïî÷âå ñðåäè ðóäåðàëüíûõ âèäîâ íà çàáðîøåííîì êàðòîôåëüíîì ïîëå ó êîðäîíà Êîíîïëÿíèê (Ã. Áîãäàíîâ), ñî ñïîðîôèòàìè.
Scapania curta (Mart.) Dumort. — 8: íà ãíèþùåé ñûðîé äðåâåñèíå, íà
äîðîãå (Ê422-1-04), â ñìåñè ñ Blepharostoma trichophyllum; 12: íà ïåñêå ïðè
îñíîâàíèè îòêîñà ê äîðîãå, ïî êðàþ ïåðåñûõàþùåé ëóæè (Ê428-4-04), âìå-
262
ñòå ñ Cephalozia bicuspidatà è Lophocolea heterophylla. Âåçäå ñ âûâîäêîâûìè ïî÷êàìè.
S. irrigua (Nees) Nees — 9, 19, 27, 28, 30. Ïî îáî÷èíàì çàáðîøåííûõ ñûðûõ
äîðîã, â ïðèäîðîæíûõ êàíàâàõ. Èçðåäêà. Â ïëîòíûõ äåðíîâèíêàõ è êîâðàõ áåç
ïðèìåñè äðóãèõ ïå÷åíî÷íèêîâ èëè ñ ïðèìåñüþ òàêèõ âèäîâ, êàê Barbilophozia
barbata, Cephaloziella divaricata, C. rubella, Lophocolea heterophylla, Lophozia
excisa, Pellia neesiana. Èíîãäà ñ ïåðèàíòèÿìè èëè àíäðîöåÿìè.
Îòäåë ANTHOCEROTOPHYTA
Anthoceros agrestis Paton — íà ñóïåñ÷àíîé ïî÷âå çàáðîøåííîãî Øàïòóíãñêîãî ïîëÿ, íà ïîðîÿõ êàáàíîâ (Ã. Áîãäàíîâ, 2005 ã.). Îáèëüíî, ïëîòíûìè
÷èñòûìè äåðíîâèíêàìè, ñî ñïîðîãîíàìè.  ïîñëåäóþùèå ãîäû, íåñìîòðÿ íà
ñïåöèàëüíûå ïîèñêè, íå îáíàðóæåí.
Âñåãî â çàïîâåäíèêå «Áîëüøàÿ Êîêøàãà» âûÿâëåíî 50 âèäîâ ïå÷åíî÷íèêîâ, ÷òî ëèøü íà 4 âèäà ìåíüøå, ÷åì â ðàñïîëîæåííîì íåñêîëüêî ñåâåðíåå è áîëåå ÷åì â 2 ðàçà ïðåâûøàþùåì åãî ïî ïëîùàäè (46.9 òûñ. ãà ïðîòèâ 21.4 òûñ. ãà) Êåðæåíñêîì çàïîâåäíèêå (Êîíñòàíòèíîâà, 2004). Ìõîâ â Êåðæåíñêîì çàïîâåäíèêå çàðåãèñòðèðîâàíî òàêæå íåíàìíîãî áîëüøå (164 âèäà — Ïîïîâ è äð., 2004), ÷åì â
«Áîëüøîé Êîêøàãå», ãäå íàéäåíî 149 âèäîâ (×åðíÿäüåâà, 2001). Îòíîøåíèå ÷èñëà âèäîâ ïå÷åíî÷íèêîâ ê ÷èñëó âèäîâ ìõîâ â «Áîëüøîé
Êîêøàãå» (1 : 3) òàêîå æå, êàê è â Êåðæåíñêîì çàïîâåäíèêå, è â öåëîì òèïè÷íî äëÿ ôëîð óìåðåííûõ øèðîò Åâðàçèè. Ïðè ýòîì ñëåäóåò èìåòü â âèäó, ÷òî ôëîðà ïå÷åíî÷íèêîâ Êåðæåíñêîãî çàïîâåäíèêà
áûëà èçó÷åíà áîëåå òùàòåëüíî, ïî êðàéíåé ìåðå, ðàáîòû òàì ïðîâîäèëèñü â òå÷åíèå 9 äíåé, à íå 4, êàê â çàïîâåäíèêå «Áîëüøàÿ Êîêøàãà». Íåñîìíåííî, â õîäå äàëüíåéøåãî èçó÷åíèÿ ôëîðû çàïîâåäíèêà
çäåñü áóäóò âûÿâëåíû íîâûå äëÿ åãî òåððèòîðèè âèäû. Òàê, âïîëíå
ìîæíî îæèäàòü íàõîäîê íåðåäêèõ â þæíîòàåæíûõ ëåñàõ Tritomaria
exsecta (Schmidel ex Schrad.) Schiffn. ex Loeske, Schistochilopsis incisa
(Schrad.) Konst., Orthocaulis kunzeanus (Huebener) H. Buch, Cephalozia
pleniceps (Austin) Lindb., Ricciocarpos natans (L.) Corda, âèäîâ èç ðîäà
Fossombronia Raddi è íåêîòîðûõ äðóãèõ. Íàâåðíÿêà çíà÷èòåëüíî
øèðå, ÷åì óêàçàíî â ïðèâåäåííîì ñïèñêå, âñòðå÷àþòñÿ â çàïîâåäíèêå òàêèå âèäû, êàê Cephalozia bicuspidata, Pellia neesiana, Plagiochila
porelloides, Radula complanata è äð.
Êàê è â Êåðæåíñêîì çàïîâåäíèêå, íàèáîëüøåå ðàçíîîáðàçèå ïå÷åíî÷íèêîâ çàðåãèñòðèðîâàíî íà ãíèþùåé äðåâåñèíå â ñûðûõ è çàáîëî÷åííûõ ëåñàõ, êîòîðûå çàíèìàþò â çàïîâåäíèêå «Áîëüøàÿ Êîêøà-
263
ãà» çíà÷èòåëüíûå ïëîùàäè. ×àùå âñåãî âñòðå÷àþòñÿ è íàèáîëåå
îáèëüíû çäåñü Blepharostoma trichophyllum, Calypogeia muelleriana,
Cephalozia bicuspidata, C. lunulifolia, Lepidozia reptans, Lophocolea
heterophylla, Ptilidium pulcherrimum. Íà âàëåæå â çàïîâåäíèêå îáíàðóæåíû è äâà ñðàâíèòåëüíî ðåäêèõ â öåíòðàëüíîé Ðîññèè ïå÷åíî÷íèêà (Geocalyx graveolens, Odontoschisma denudatum). Âñåãî íà ãíèþùåé äðåâåñèíå â çàïîâåäíèêå íàéäåíî 22 âèäà, èëè ïî÷òè 46% îáùåãî ÷èñëà âûÿâëåííûõ âèäîâ.
Äðóãèì òèïîì ìåñòîîáèòàíèé, íà êîòîðûõ øèðîêî ïðåäñòàâëåíû
ïå÷åíî÷íèêè, ÿâëÿþòñÿ èððèãàöèîííûå è ïðîòèâîïîæàðíûå êàíàâû,
îáî÷èíû äîðîã è òðîïèíêè.  òàêèõ ìåñòîîáèòàíèÿõ ñîáðàí 21 âèä,
ïðè÷åì ïî÷òè ïîëîâèíà èç íèõ (Aneura pinguis, Barbilophozia barbata,
Blasia pusilla, Isopaches bicrenatus, Lophozia excisa, Pellia endiviifolia,
Plectocolea hyalina, Riccia glauca, R. huebeneriana) íå îòìå÷åíû â
äðóãèõ òèïàõ ìåñòîîáèòàíèé. Êðîìå òîãî, îäèí âèä èç ðîäà Riccia
(R. sorocarpa) ñîáðàí íà çàáðîøåííîì ïîëå.
Íà äâóõ îáñëåäîâàííûõ áîëîòàõ íàðÿäó ñ øèðîêî ðàñïðîñòðàíåííûìè â çàïîâåäíèêå âèäàìè îáíàðóæåíî ïÿòü ãåëîôèòîâ, â òîì ÷èñëå òðè (Cladopodiella fluitans, Cephaloziella elachista, Mylia anomala)
íà áåðåãó îç. Êîøååð (ðèñ., 38) è äâà (Calypogeia sphagnicola, Cephalozia connivens) — íà áîëîòå ×îÿ Êóï (ðèñ., 36).
Ýïèôèòíûõ ïå÷åíî÷íèêîâ 6, ÷òî â äâà ðàçà áîëüøå, ÷åì â Êåðæåíñêîì çàïîâåäíèêå. Íàðÿäó ñ ïðåäñòàâëåííûìè òàì Frullania bolanderi,
Ptilidium pulcherrimum, Radula complanata (Êîíñòàíòèíîâà, 2004), íà
êîðå äåðåâüåâ â çàïîâåäíèêå «Áîëüøàÿ Êîêøàãà» âûÿâëåíû òàêæå
Frullania inflata, Lophocolea minor, Metzgeria furcata. Áîëüøåå ÷èñëî
ýïèôèòîâ îáóñëîâëåíî, âåðîÿòíî, áîëåå ñòàðûì âîçðàñòîì äðåâîñòîÿ
â çàïîâåäíèêå «Áîëüøàÿ Êîêøàãà», êîòîðûé â îòëè÷èå îò Êåðæåíñêîãî çàïîâåäíèêà, ãäå â 1972 ãîäó 80% òåððèòîðèè áûëî ïðîéäåíî
ìîùíûì êîìáèíèðîâàííûì ïîæàðîì, íå ïîäâåðãàëñÿ ñòîëü çíà÷èòåëüíûì âîçäåéñòâèÿì ïîæàðîâ. Íà êîìëÿõ è íàêëîííûõ ñòâîëàõ
æèâûõ äåðåâüåâ âñòðå÷àþòñÿ Lophozia longidens, Ptilidium pulcherrimum, Lophocolea heterophylla, Crossogyna autumnalis.
 íàïî÷âåííîì ïîêðîâå äàæå â ñûðûõ è çàáîëî÷åííûõ ëåñàõ ïå÷åíî÷íèêè èãðàþò î÷åíü íåçíà÷èòåëüíóþ ðîëü, âñòðå÷àÿñü íåáîëüøèìè êóðòèíêàìè ïðè îñíîâàíèè ñòâîëîâ äåðåâüåâ, ïíåé, â óãëóáëåíèÿõ ìåæäó âûñòóïàþùèìè êîðíÿìè.  îñíîâíîì ýòî íåðåäêèå â çàïîâåäíèêå Chiloscyphus pallescens, C. polyanthus, Cephalozia lunulifolia,
Lophocolea heterophylla, Pellia neesiana, Plagiochila porelloides.
264
Áîëüøèíñòâî îòìå÷åííûõ â çàïîâåäíèêå «Áîëüøàÿ Êîêøàãà» ïå÷åíî÷íèêî⠗ ýòî íåðåäêèå â öåíòðàëüíîé Ðîññèè âèäû. Èç ÷èñëà
ðåäêèõ â öåíòðàëüíîì ðåãèîíå ïå÷åíî÷íèêîâ ìîæíî íàçâàòü Cephaloziella elachista, Geocalyx graveolens, Odontoschisma denudatum, ðàñïðîñòðàíåíèå êîòîðûõ îáñóæäàëîñü íàìè ðàíåå (Êîíñòàíòèíîâà,
2004). Êðîìå òîãî, íà òåððèòîðèè çàïîâåäíèêà âûÿâëåíû äâà âèäà
ðîäà Frullania Raddi: F. bolanderi è F. inflata, — âíåñåííûå â Êðàñíóþ êíèãó ìîõîîáðàçíûõ Åâðîïû (Red Data Book..., 1995; Schumacker, Váòa, 2005) ñ êàòåãîðèåé «óãðîæàåìûé» (V — vulnerable). Îáà
îíè ñðàâíèòåëüíî íåðåäêè â Ñèáèðè, à â Åâðîïå èçâåñòíû èç åäèíè÷íûõ òî÷åê íàõîæäåíèÿ (lit. cit.). Ïåðâûé èç íèõ, âåðîÿòíî, íå òàê ðåäîê â öåíòðå è íà âîñòîêå åâðîïåéñêîé ÷àñòè Ðîññèè (Êîíñòàíòèíîâà,
2004), âòîðîé ðàíåå äëÿ åâðîïåéñêîé ÷àñòè Ðîññèè íå ïðèâîäèëñÿ.
Àâòîðû ïðèçíàòåëüíû àäìèíèñòðàöèè çàïîâåäíèêà çà äîáðîæåëàòåëüíîå îòíîøåíèå, ïðåäîñòàâëåíèå òðàíñïîðòà è æèëüÿ è âñåìåðíîå
ñîäåéñòâèå ïðè ïðîâåäåíèè ðàáîò.
Ðàáîòà âûïîëíåíà ïðè ôèíàíñîâîé ïîääåðæêå ÐÔÔÈ, ãðàíòû
¹ 03-04-49304, 06-04-48225.
Ëèòåðàòóðà
Á à ê à ë è í Â. À. Ìîíîãðàôè÷åñêàÿ îáðàáîòêà ðîäà Lophozia. Ì., 2005.
239 ñ. — Ê î í ñ ò à í ò è í î â à Í. À., Ï î ò ¸ ì ê è í À. Ä., Ø ë ÿ ê î â Ð. Í.
Ñïèñîê ïå÷åíî÷íèêîâ è àíòîöåðîòîâûõ òåððèòîðèè áûâøåãî ÑÑÑÐ // Arctoa.
1992. Ò. 1(1–2). Ñ. 87–127. — Ê î í ñ ò à í ò è í î â à Í. À. Ïå÷åíî÷íèêè Êåðæåíñêîãî çàïîâåäíèêà (Íèæåãîðîäñêàÿ îáëàñòü, öåíòð åâðîïåéñêîé ÷àñòè Ðîññèè) // Arctoa. 2004. Ò. 13. Ñ. 89–99. — Ï î ï î â Ñ. Þ., Ô å ä î ñ î â Â. Ý.,
Ì î ø ê î â ñ ê è é Ñ. À., È ã í à ò î â Ì. Ñ. Ôëîðà ìõîâ Êåðæåíñêîãî çàïîâåäíèêà (Íèæåãîðîäñêàÿ îáëàñòü, åâðîïåéñêàÿ ÷àñòü Ðîññèè) // Arctoa. 2004.
Ò. 13. Ñ. 57–66. — Ñ î ê î ë î â Â. Å., Ô è ë î í î â Ê. Ï., Í ó õ è ì î â ñ ê à ÿ Þ. Ä., Ø à ä ð è í à Ã. Ä. Ýêîëîãèÿ çàïîâåäíûõ òåððèòîðèé Ðîññèè.
Ì., 1997. 575 ñ. — × å ð í ÿ ä ü å â à È. Â. Ëèñòîñòåáåëüíûå ìõè çàïîâåäíèêà Áîëüøàÿ Êîêøàãà (ðåñïóáëèêà Ìàðèé Ýë) // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ
ðàñòåíèé. Ò. 35. ÑÏá., 2001. Ñ. 266–278. — D a m s h o l t K. Illustrated flora
of nordic liverworts and hornworts. Lund, 2002. 840 p. — R e d Data Book of
European bryophytes / European Committee for Conservation of Bryophytes.
Trondheim, 1995. 291 p. — S c h u m a c k e r R., V á ò a J. Identification keys
to the liverworts and hornworts of Europe and Macaronesia (distribution and
status). Poznan, 2005. 209 p.
265
Å. Þ. Êóçüìèíà
E. Yu. Kuzmina
ÀÍÀËÈÇ ÀÊÒÈÂÍÎÑÒÈ ÂÈÄÎÂ ÌÕÎÂ
ÊÎÐßÊÑÊÎÃÎ ÍÀÃÎÐÜß
ANALYSIS OF THE MOSS SPECIES ACTIVITY
IN KORYAKSKOE UPLAND
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ ëèõåíîëîãèè è áðèîëîãèè
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2
[email protected]
 ñòàòüå ïðîâîäèòñÿ îöåíêà ðîëè ìõîâ â ñëîæåíèè ðàñòèòåëüíîñòè Êîðÿêñêîãî íàãîðüÿ ñ èñïîëüçîâàíèåì ïîêàçàòåëÿ àêòèâíîñòè âèäà, èñïîëüçóåìîãî äëÿ
ñîñóäèñòûõ ðàñòåíèé. Ñòåïåíü àêòèâíîñòè âèäà ïðåäñòàâëÿåò ñîáîé ñî÷åòàíèå åãî
âñòðå÷àåìîñòè, îáèëèÿ è øèðîòû ýêîëîãè÷åñêîé àìïëèòóäû íà òåððèòîðèè â õàðàêòåðíûõ äëÿ âèäà ýêîòîïàõ.  ðåçóëüòàòå àíàëèçà àêòèâíîñòè âèäîâ ôëîðû ìõîâ
íàãîðüÿ â öåëîì è äâóõ ëîêàëüíûõ ôëîð âûÿñíÿåòñÿ, ÷òî âåäóùóþ ðîëü â ñëîæåíèè ðàñòèòåëüíîãî ïîêðîâà Êîðÿêñêîãî íàãîðüÿ èãðàþò âûñîêî- è ñðåäíåàêòèâíûå âèäû ìõîâ, èõ ñîñòàâ îòðàæàåò ýêîòîííîå ïîëîæåíèå òåððèòîðèè íà ñòûêå
Áîðåàëüíîé è Àðêòè÷åñêîé ôëîðèñòè÷åñêèõ îáëàñòåé. Èçó÷åíèå àêòèâíîñòè âèäîâ â ëîêàëüíûõ ôëîðàõ, íàõîäÿùèõñÿ â ðàçíûõ ïîäçîíàõ, ïîçâîëÿåò ïðîñëåäèòü
ïåðåõîä îò àðêòè÷åñêîé ôëîðû ê áîðåàëüíîé. Çíà÷èòåëüíîå ôëîðèñòè÷åñêîå ðàçíîîáðàçèå ìàëî- è íåàêòèâíûõ âèäîâ îòðàæàåò ðàçíîîáðàçèå ýêîëîãè÷åñêèõ óñëîâèé òåððèòîðèè.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: àêòèâíîñòü âèäîâ, ìõè, Êîðÿêñêîå íàãîðüå, ëîêàëüíûå
ôëîðû.
The role of mosses in the composition of the vegetation of Koryakskoe Upland
is estimated with the scale of species activity usually used for the vascular plants. The
activity of a species is a combination of its occurrence, abundance and ecological
amplitude on the area under study in ecotopes typical of the species. The analysis of
the species activity in the moss flora of the upland as well as in two local floras has
demonstrated that the leading part in the composition of vegetation cover of
Koryakskoe Upland is played by moss species with high and medium activity. Their
composition reflects the ecotone position of the area at the interface of the Boreal and
Arctic floristic regions. The study of the species activity in local floras in different
subzones allows to trace the transition from arctic flora to boreal one. A significant
floristic diversity of lowly active and non-active species reflects the diversity of
ecological conditions within the area under study.
Keywords: species activity, mosses, Koryakskoe Upland, local floras.
 ðàñòèòåëüíûõ ñîîáùåñòâàõ ñåâåðíûõ òåððèòîðèé, âêëþ÷àÿ ïëàêîðíûå — çîíàëüíûå, áîëüøàÿ ðîëü ïðèíàäëåæèò ìõàì, îíè âñòðå÷àþòñÿ çäåñü ïîâñåìåñòíî, à â ðÿäå ýêîòîïîâ ÿâëÿþòñÿ äîìèíàíòàìè
266
è ýäèôèêàòîðàìè ðàñòèòåëüíîñòè.  ÷àñòíîñòè, íà Êîðÿêñêîì íàãîðüå îíè âñòðå÷àþòñÿ ïðàêòè÷åñêè âî âñåõ ôèòîöåíîçàõ, ÷àñòî äîìèíèðóþò èëè ÿâëÿþòñÿ ñîäîìèíàíòàìè, îáðàçóÿ êàê ÷èñòî ìîõîâûå,
òàê è ñìåøàííûå ìîõîâî-ëèøàéíèêîâûå, òðàâÿíî-ìîõîâûå, êóñòàðíè÷êîâî-ìîõîâûå ñîîáùåñòâà íà ðàçëè÷íûõ ýëåìåíòàõ ðåëüåôà.
Êîðÿêñêîå íàãîðüå ðàñïîëîæåíî íà êðàéíåì ñåâåðî-âîñòîêå Ðîññèè, ìåæäó 59°40′ è 63°40′ ñ. ø. è 163°50′ è 179°40′ â. ä.  ýòîì ðàéîíå ïðîõîäèò êðóïíûé áîòàíèêî-ãåîãðàôè÷åñêèé ðóáåæ, ðàçäåëÿþùèé êàê ãåîáîòàíè÷åñêèå è ôëîðèñòè÷åñêèå îáëàñòè, òàê è áîòàíèêî-ãåîãðàôè÷åñêèå çîíû. Ãðàíèöà ìåæäó Àðêòè÷åñêîé è Áîðåàëüíîé
ôëîðèñòè÷åñêèìè îáëàñòÿìè ïðîâåäåíà ïî ñåâåðíîìó ïðåäåëó ðàñïðîñòðàíåíèÿ êåäðîâîãî ñòëàíèêà (Þðöåâ, 1978).  ñèñòåìå áîòàíèêî-ãåîãðàôè÷åñêîé çîíàëüíîñòè áóëüøàÿ ÷àñòü Êîðÿêñêîãî íàãîðüÿ
íàõîäèòñÿ â ïðåäåëàõ ïîäçîíû êðóïíûõ ñòëàíèêîâ òàåæíîé çîíû
(Þðöåâ, 1978). Ýòà ïîäçîíà ÿâëÿåòñÿ ïðîèçâîäíîé ñåâåðîòàåæíûõ
ëåñîâ, èõ ïîãðàíè÷íûì îáåäíåííûì òèïîì, ãäå çà ñ÷åò ðàçðåæåííîñòè è âûïàäåíèÿ äåðåâüåâ ïðîèñõîäèò ôîðìèðîâàíèå ýêîòîííîé çîíû.
Ïðèáðåæíàÿ ñåâåðî-âîñòî÷íàÿ ÷àñòü Êîðÿêñêîãî íàãîðüÿ îòíîñèòñÿ ê
ïîäçîíå þæíûõ ãèïîàðêòè÷åñêèõ òóíäð òóíäðîâîé çîíû (Þðöåâ,
1978), çà èñêëþ÷åíèåì ó÷àñòêà ïîáåðåæüÿ â ðàéîíå Ïåêóëüíåéñêîãî
îçåðà è ïîñåëêà Ìåéíûïèëüãûíî, à òàêæå ãîðèñòîãî âûñòóïà â îêðåñòíîñòÿõ ìûñà Íàâðèí, êîòîðûé îòíîñèòñÿ ê îñíîâíîìó âàðèàíòó
ïîäçîíû ñåâåðíûõ ãèïîàðêòè÷åñêèõ òóíäð òóíäðîâîé çîíû (Êóçüìèíà, 2003).
Èçó÷åíèå áðèîôëîðû Êîðÿêñêîãî íàãîðüÿ ïðîâîäèëîñü àâòîðîì ñ
1986 ïî 1988 ã. Áûëè îáðàáîòàíû òàêæå ñáîðû ñîòðóäíèêîâ Áîòàíè÷åñêîãî èíñòèòóòà èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ è äðóãèõ ó÷ðåæäåíèé,
õðàíÿùèåñÿ â áðèîëîãè÷åñêîì ãåðáàðèè ÁÈÍ ÐÀÍ (LE).
Äëÿ âûÿâëåíèÿ ðîëè ðàçëè÷íûõ âèäîâ ìõîâ â ñëîæåíèè ðàñòèòåëüíîãî ïîêðîâà Êîðÿêñêîãî íàãîðüÿ áûë èñïîëüçîâàí ïîêàçàòåëü àêòèâíîñòè âèäà (òî÷íåå, «åãî ìåñòíîé ãåîãðàôè÷åñêîé ïîïóëÿöèè»), ïðåäëîæåííûé Á. À. Þðöåâûì (1968, 1987) äëÿ âûñøèõ ñîñóäèñòûõ ðàñòåíèé. Äëÿ îöåíêè ðîëè ìõîâ è ïå÷åíî÷íèêîâ â ñëîæåíèè ðàñòèòåëüíîñòè äðóãèõ ðàéîíîâ Ñåâåðà ýòîò ïîêàçàòåëü èñïîëüçîâàëè Ë. Ð. Êàííóêåíåíå è Í. Â. Ìàòâååâà (1986), À. Ä. Ïîò¸ìêèí (1990), È. Â. ×åðíÿäüåâà (1988, 1992, 1993, 2001), È. Â. ×åðíÿäüåâà è Å. Þ. Êóçüìèíà (1998, 2001). Àêòèâíîñòü âèäà îòðàæàåò «ìåðó æèçíåííîãî ïðåóñïåâàíèÿ ýòîãî âèäà íà äàííîé òåððèòîðèè, ïðîïîðöèîíàëüíóþ ñòåïåíè íàñûùåíèÿ ïîñëåäíåé äàííûì âèäîì, òî åñòü îäíî èç âûðàæåíèé
267
“âåñà âèäà” â äàííîé ôëîðå» (Þðöåâ, 1987), è ïðåäñòàâëÿåò ñîáîé
ñî÷åòàíèå ïîêàçàòåëåé âñòðå÷àåìîñòè, îáèëèÿ è øèðîòû ýêîëîãè÷åñêîé àìïëèòóäû âèäà â ïðåäåëàõ èçó÷àåìîé òåððèòîðèè â õàðàêòåðíûõ
äëÿ âèäà ýêîòîïàõ.
Ïî øèðîòå ýêîëîãè÷åñêîé àìïëèòóäû, ò. å. «äîëå îáùåãî ðàçíîîáðàçèÿ êëàññîâ ýêîòîïîâ, îñâîåííûõ âèäîì» (Þðöåâ, Ïåòðîâñêèé,
1994), âèäû ìõîâ ïîäðàçäåëÿþòñÿ íà ýâðèòîïíûå (çàñåëÿþùèå áîëüøèíñòâî òèïîâ ìåñòîîáèòàíèé èçó÷åííîãî ðàéîíà), ãåìèýâðèòîïíûå
(çàñåëÿþùèå ìíîãèå òèïû ìåñòîîáèòàíèé), ãåìèñòåíîòîïíûå (âñòðå÷àþùèåñÿ â íåñêîëüêèõ òèïàõ ìåñòîîáèòàíèé) è ñòåíîòîïíûå (ïðîèçðàñòàþùèå â îäíîì-äâóõ òèïàõ ìåñòîîáèòàíèé). Âñòðå÷àåìîñòü
(ïîñòîÿíñòâî) âèäà â ýêîòîïàõ îöåíèâàëàñü íàìè ïî ñëåäóþùåé øêàëå: î÷åíü ðåäêî — âèä âñòðå÷åí 1–3 ðàçà; ðåäêî — 4–6 ðàç; ñïîðàäè÷åñêè — 7–10 ðàç; îáû÷íî — 11–20 ðàç; ÷àñòî — 21–40 ðàç, î÷åíü
÷àñòî — âèä âñòðå÷åí áîëåå 40 ðàç. Ïî ñòåïåíè îáèëèÿ âèäû ðàçäåëåíû íàìè íà 3 êàòåãîðèè: äîìèíàíòû (è ñîäîìèíàíòû), îáèëüíûå è
íåîáèëüíûå.
Á. À. Þðöåâûì (1968) áûëà ïðåäëîæåíà ïÿòèáàëëüíàÿ øêàëà
îöåíêè âíóòðèëàíäøàôòíîé àêòèâíîñòè (ïî ñîîòíîøåíèþ øèðîòû
ýêîëîãè÷åñêîé àìïëèòóäû, âñòðå÷àåìîñòè â äàííîì ëàíäøàôòå è õàðàêòåðíîìó óðîâíþ ÷èñëåííîñòè), ïîçäíåå ìîäèôèöèðîâàííàÿ â òðåõáàëëüíóþ (Þðöåâ, Ïåòðîâñêèé, 1994). Ïîñëåäíÿÿ èñïîëüçîâàëàñü
íàìè äëÿ îöåíêè àêòèâíîñòè âèäîâ ìõîâ Êîðÿêñêîãî íàãîðüÿ: ñòóïåíü
I — ìàëî- è íåàêòèâíûå âèäû, ñòóïåíü II — ñðåäíåàêòèâíûå âèäû,
ñòóïåíü III — îñîáî- è âûñîêîàêòèâíûå âèäû. Ê III ñòóïåíè áûëè
îòíåñåíû âèäû, èìåþùèå øèðîêóþ ýêîëîãè÷åñêóþ àìïëèòóäó (ýâðèòîïíûå), òî åñòü çàñåëÿþùèå ðàçëè÷íûå òèïû ìåñòîîáèòàíèé ðàéîíà, îáèëüíûå â ýòèõ ýêîòîïàõ è øèðîêî ðàñïðîñòðàíåííûå íà òåððèòîðèè. II ñòóïåíü àêòèâíîñòè âêëþ÷àåò â ñåáÿ âèäû, ìåíåå ðàñïðîñòðàíåííûå, èìåþùèå áîëåå óçêóþ ýêîëîãè÷åñêóþ àìïëèòóäó (ãåìèñòåíîòîïíûå) è çàíèìàþùèå ìåíüøèé êðóã ìåñòîîáèòàíèé, íî ïðè
ýòîì îáèëüíî ðàçâèâàþùèåñÿ â ñâîéñòâåííûõ èì ýêîòîïàõ, èëè âèäû,
øèðîêî ðàñïðîñòðàíåííûå (ãåìèýâðèòîïíûå), îñâîèâøèå ðàçëè÷íûå
òèïû ìåñòîîáèòàíèé, íî íåîáèëüíûå â ïðåäåëàõ ýòèõ ýêîòîïîâ. Âèäû
I ñòóïåíè õàðàêòåðèçóþòñÿ ðåäêîé âñòðå÷àåìîñòüþ, óçêîé ýêîëîãè÷åñêîé àìïëèòóäîé (ñòåíîòîïíûå) è íèçêèì îáèëèåì.
Âñåãî íà òåððèòîðèè Êîðÿêñêîãî íàãîðüÿ íàìè áûëî âûÿâëåíî 275
âèäîâ è 7 ðàçíîâèäíîñòåé ìõîâ. Ïîñêîëüêó ìíîãèå âíóòðèâèäîâûå
òàêñîíû èãðàþò çíà÷èòåëüíóþ öåíîòè÷åñêóþ ðîëü â ðàñòèòåëüíîì
268
ïîêðîâå íàãîðüÿ, ïðîàíàëèçèðîâàíî è ïîâåäåíèå ðàçíîâèäíîñòåé (â
ñâÿçè ñ ýòèì, äàëåå â òåêñòå íàðÿäó ñ òåðìèíîì «âèä» ÷àñòî èñïîëüçóåòñÿ òåðìèí «òàêñîí»).
Ê ãðóïïå îñîáî- è âûñîêîàêòèâíûõ (III ñòóïåíü) ìû îòíåñëè 10
âèäîâ, èëè 3.5% âèäîâîãî ðàçíîîáðàçèÿ ìõîâ (òàáë. 1, 3). Ïðè ýòîì
ê ïîäãðóïïå îñîáîàêòèâíûõ âèäîâ îòíîñèòñÿ òîëüêî îäèí âèä —
Sanionia uncinata (ëàòèíñêèå íàçâàíèÿ ïðèâîäÿòñÿ ïî Ignatov et al.,
2006), øèðîêî ðàñïðîñòðàíåííûé, ÷àñòî äîìèíèðóþùèé è ïðåäñòàâëåííûé ïðàêòè÷åñêè âî âñåõ òèïàõ ìåñòîîáèòàíèé Êîðÿêñêîãî íàãîðüÿ. Ê ïîäãðóïïå âûñîêîàêòèâíûõ áûëî îòíåñåíî 9 âèäîâ: Aulacomnium turgidum, Dicranum acutifolium, D. majus, D. spadiceum, Pleurozium schreberi, Polytrichastrum alpinum, P. fragile, Polytrichum juniperinum, Tomentypnum nitens; ýòè âèäû ÷àñòî ÿâëÿþòñÿ äîìèíàíòàìè è
ñîäîìèíàíòàìè çîíàëüíûõ ñîîáùåñòâ èññëåäóåìîãî ðåãèîíà.  ãðóïïå â öåëîì íàèáîëåå âûñîêîé àêòèâíîñòüþ îòëè÷àþòñÿ Sanionia
uncinata, Aulacomnium turgidum, Pleurozium schreberi, Tomentypnum
nitens. Îñòàëüíûå âèäû ãðóïïû ïîñòîÿííî è â çíà÷èòåëüíîì îáèëèè
ðàñòóò â ðàçëè÷íûõ òèïàõ ìåñòîîáèòàíèé. Îíè æå ïðîÿâëÿþò ãåîãðàôè÷åñêóþ àêòèâíîñòü è âî ìíîãèõ äðóãèõ ôëîðàõ Ãîëàðêòèêè. Íàïðèìåð, â áðèîôëîðå çàïàäíîãî Òàéìûðà ÷åòûðå èç âûøåïåðå÷èñëåííûõ
âèäîâ îòìå÷åíû êàê âûñîêîàêòèâíûå: Aulacomnium turgidum, Dicranum spadiceum, Sanionia uncinata, Tomentypnum nitens (Êàííóêåíåíå,
Ìàòâååâà, 1986). Äëÿ ãðóïïû âûñîêîàêòèâíûõ âèäîâ ôëîðû ìõîâ
ïëàòî Ïóòîðàíà è Êîðÿêñêîãî íàãîðüÿ ñåìü âèäîâ îáùèå: Aulacomnium turgidum, Dicranum spadiceum, Pleurozium schreberi, Polytrichast-
Ðàñïðåäåëåíèå òàêñîíîâ ìõîâ Êîðÿêñêîãî íàãîðüÿ
ïî ñòóïåíÿì àêòèâíîñòè
Ñòóïåíü àêòèâíîñòè
Âûñîêîàêòèâíûå (III)
Ñðåäíåàêòèâíûå (II)
Ìàëîàêòèâíûå (I)
Âñåãî òàêñîíîâ
Òàáëèöà 1
×èñëî òàêñîíîâ
Ëîêàëüíûå ôëîðû
Êîðÿêñêîå íàãîðüå
Êàêàíàóò
Äëèííàÿ
10 (3.5%)
12 (7.1%)
10 (7.7%)
68 (24.1%)
35 (20.6%)
30 (23.1%)
204 (72.3%)
123 (72.4%)
90 (69.2%)
282
170
130
Ïðèìå÷àíèå.  ñêîáêàõ ïðèâîäÿòñÿ ïðîöåíòû îò îáùåãî ÷èñëà òàêñîíîâ ôëîðû
íàãîðüÿ èëè ëîêàëüíîé ôëîðû.
269
rum alpinum, Polytrichum juniperinum, Sanionia uncinata, Tomentypnum
nitens (×åðíÿäüåâà, 1992). Íà öåíòðàëüíîì è þæíîì ßìàëå òàêèõ
âèäîâ òðè: Aulacomnium turgidum, Polytrichum juniperinum, Sanionia
uncinata (×åðíÿäüåâà, 1993; ×åðíÿäüåâà, Êóçüìèíà, 1998). Òàêèì îáðàçîì, äâà âèäà: Aulacomnium turgidum è Sanionia uncinata — ïðîÿâëÿþò íàèáîëüøóþ àêòèâíîñòü âî âñåõ âûøåïåðå÷èñëåííûõ áðèîôëîðàõ.
Ê ãðóïïå ñðåäíåàêòèâíûõ (II) (òàáë. 1) îòíîñÿòñÿ òàêñîíû, êîòîðûå øèðîêî ðàñïðîñòðàíåíû íà òåððèòîðèè íàãîðüÿ, íî íå ÿâëÿþòñÿ äîìèíàíòíûìè, íàïðèìåð Ceratodon purpureus, Distichium
capillaceum, Drepanocladus aduncus, Oncophorus wahlenbergii,
Pogonatum urnigerum, Pohlia cruda, P. nutans, íåêîòîðûå âèäû ðîäîâ
Dicranum (7 âèäîâ), Polytrichum (5 âèäîâ) è äð., èëè âèäû, íå ÿâëÿþùèåñÿ ðàñïðîñòðàíåííûìè, íî â îïðåäåëåííûõ ýêîòîïàõ äîìèíèðóþùèå è èìåþùèå î÷åíü çíà÷èòåëüíûé «âåñ», òàêèå êàê Bryum
pseudotriquetrum, Scorpidium revolvens, Plagiomnium ellipticum,
Philonotis fontana, Pseudobryum cinclidioides, ïðåäñòàâèòåëè ðîäîâ
Sphagnum (9 âèäîâ), Brachythecium (5 âèäîâ), Calliergon (4 âèäà),
Warnstorfia (4 âèäà). Ýòà ãðóïïà âêëþ÷àåò 68 òàêñîíîâ (24.1%) ôëîðû íàãîðüÿ.
Äâå ãðóïïû íàèáîëåå àêòèâíûõ âèäîâ (ñòóïåíè III è II) âêëþ÷àþò 78 òàêñîíîâ, èëè 27.7% âñåé áðèîôëîðû, ÷àñòü èç íèõ îáðàçóåò
àêòèâíîå ÿäðî ôëîðû ìõîâ Êîðÿêñêîãî íàãîðüÿ. Äëÿ ñðàâíåíèÿ ìîæíî
ïðèâåñòè ñëåäóþùèå äàííûå: íà çàïàäíîì Òàéìûðå áûëî âûÿâëåíî
26% àêòèâíûõ âèäîâ (Êàííóêåíåíå, Ìàòâååâà, 1986), íà ïëàòî Ïóòîðàíà — 23% (×åðíÿäüåâà, 1992), íà ð. Ñýáàÿõà (Öåíòðàëüíûé
ßìàë) — 30% (×åðíÿäüåâà, 1993), â îêðåñòíîñòÿõ ïîñ. Ñþíÿé-Ñàëå
(Þæíûé ßìàë) — 26% (×åðíÿäüåâà, Êóçüìèíà, 1998). Àíàëèç ãåîãðàôè÷åñêîãî ñïåêòðà íàèáîëåå àêòèâíûõ âèäîâ ïîêàçûâàåò, ÷òî áîðåàëüíàÿ ôðàêöèÿ (áîðåàëüíûå, áîðåàëüíî-ìîíòàííûå, áîðåàëüíî-íåìîðàëüíûå è íåìîðàëüíûå ýëåìåíòû), âûäåëåííàÿ ñîãëàñíî Á. À. Þðöåâó è Ð. Â. Êàìåëèíó (1987), äîìèíèðóåò ïî âèäîâîìó ðàçíîîáðàçèþ
(òàáë. 2). Íà åå äîëþ ïðèõîäèòñÿ 35 âèäîâ, ò. å. 44.9% ãðóïïû àêòèâíûõ âèäîâ. Àðêòè÷åñêàÿ (àðêòè÷åñêèå, ìåòààðêòè÷åñêèå è àðêòîàëüïèéñêèå âèäû) è ãèïîàðêòè÷åñêàÿ (ãèïîàðêòè÷åñêèå è ãèïîàðêòîìîíòàííûå âèäû) ôðàêöèè ãåîãðàôè÷åñêèõ ýëåìåíòîâ (Þðöåâ, Êàìåëèí,
1987) âêëþ÷àþò ïî 19 âèäîâ, ò. å. 24.4% âèäîâ àêòèâíîé ãðóïïû.
Ñîîòíîøåíèå îñíîâíûõ øèðîòíûõ çîíàëüíûõ ôðàêöèé â äâóõ ãðóïïàõ íàèáîëåå àêòèâíûõ âèäîâ ñîîòâåòñòâóåò òàêîâîìó âî ôëîðå íà-
270
Òàáëèöà 2
Ñîîòíîøåíèå ôðàêöèé ãåîãðàôè÷åñêèõ ýëåìåíòîâ
îáúåäèíåííîé ãðóïïû àêòèâíûõ âèäîâ (III è II ñòóïåíè)
Ôðàêöèè
Ôëîðû
×èñëî òàêñîíîâ
Áîðåàëüíàÿ
Àðêòè÷åñêàÿ
Ãèïîàðêòè÷åñêàÿ
Êîðÿêñêîå íàãîðüå
78 (27.7%)
35 (44.9%)
19 (24.4%)
19 (24.4%)
Ëîêàëüíûå ôëîðû
Êàêàíàóò
Äëèííàÿ
47 (27.6%)
40 (30.8%)
14 (29.8%)
20 (50.0%)
15 (32.0%)
8 (20.0%)
15 (32.0%)
9 (22.5%)
Ïðèìå÷àíèå.  ñêîáêàõ ïðèâîäÿòñÿ ïðîöåíòû îò îáùåãî ÷èñëà òàêñîíîâ ãðóïïû
àêòèâíûõ âèäîâ.
ãîðüÿ â öåëîì è îòðàæàåò ýêîòîííîå ïîëîæåíèå òåððèòîðèè íà ñòûêå Áîðåàëüíîé è Àðêòè÷åñêîé ôëîðèñòè÷åñêèõ îáëàñòåé.
Ïîäàâëÿþùåå áîëüøèíñòâî (72.3%) òàêñîíîâ ìõîâ Êîðÿêñêîãî
íàãîðüÿ (204 âèäà) îòíîñèòñÿ ê ãðóïïå (I) ìàëîàêòèâíûõ è íåàêòèâíûõ âèäîâ (òàáë. 1), êîòîðûå îòëè÷àþòñÿ ñòåíîòîïíîñòüþ, íåâûñîêèìè âñòðå÷àåìîñòüþ è îáèëèåì. Ìíîãèå èç íèõ íà èññëåäîâàííîé òåððèòîðèè ÿâëÿþòñÿ î÷åíü ðåäêèìè âèäàìè (Atrichum tenellum, Bryoxiphium norvegicum, Cnestrum schistii, Encalypta brevicollis, Iwatsukiella
leucotricha, Myrinia pulvinata, Orthotrichum pellucidum, Pohlia beringiensis, Rhizomnium gracile è äð.). Çíà÷èòåëüíóþ äîëþ ýòîé ãðóïïû
ñîñòàâëÿþò òàêñîíû, íàéäåííûå ëèøü åäèíîæäû íà òåððèòîðèè íàãîðüÿ (58 âèäîâ). Ãðóïïà ìàëî- è íåàêòèâíûõ âèäîâ ìõîâ îêàçûâàåòñÿ
íàèáîëåå ìíîãî÷èñëåííîé è â áðèîôëîðàõ äðóãèõ ðåãèîíîâ (Êàííóêåíåíå, Ìàòâååâà, 1986; ×åðíÿäüåâà, 1988, 1992, 1993, 2001; ×åðíÿäüåâà, Êóçüìèíà, 1998, 2001).
 õîäå èññëåäîâàíèÿ áûëà ïðîñëåæåíà ëàíäøàôòíàÿ àêòèâíîñòü
ðàçëè÷íûõ âèäîâ ìõîâ â ñëîæåíèè ðàñòèòåëüíîãî ïîêðîâà Êîðÿêñêîãî
íàãîðüÿ â äâóõ âûøåóïîìÿíóòûõ ïîäçîíàõ, äëÿ ýòîãî ïðîâåäåí ñðàâíèòåëüíûé àíàëèç àêòèâíîñòè âèäîâ äâóõ ëîêàëüíûõ áðèîôëîð. Îäíà
èç èçó÷åííûõ ôëîð — Êàêàíàóò — ðàñïîëîæåíà â ïðåäåëàõ ïîäçîíû
îñíîâíîãî âàðèàíòà ñåâåðíûõ ãèïîàðêòè÷åñêèõ òóíäð. Ìàòåðèàë ñîáèðàëñÿ íà ñåâåðíîì áåðåãó Ïåêóëüíåéñêîãî îçåðà â îêðåñòíîñòÿõ
çàëèâà Êàêàíàóò (62°51′ ñ. ø., 177°04′ â. ä.) (Êóçüìèíà, 2003). Õàðàêòåðíîé îñîáåííîñòüþ ðàéîíà ÿâëÿåòñÿ åãî ñåâåðíîå, ïðèìîðñêîå ïîëîæåíèå. Äðóãàÿ ëîêàëüíàÿ áðèîôëîðà — Äëèííàÿ — ðàñïîëîæåíà
êîíòèíåíòàëüíåå è þæíåå — íà ñåâåðíîì ìàêðîñêëîíå íàãîðüÿ, â
271
ïîäçîíå êðóïíûõ ñòëàíèêîâ. Ìàòåðèàë ñîáèðàëñÿ íà ðåêå Äëèííàÿ,
ó åå èñòîêà èç îç. Äëèííîãî (62°59′ ñ. ø., 173°42′ â. ä.) (Êóçüìèíà,
2001, 2003).
Àíàëèç ðàñïðåäåëåíèÿ òàêñîíîâ ïî òðåì ãðóïïàì àêòèâíîñòè â
ëîêàëüíûõ ôëîðàõ íàãîðüÿ âûÿâèë ñëåäóþùèå îñîáåííîñòè: 1) ÷èñëî âèäîâ III ñòóïåíè àêòèâíîñòè â ïðîöåíòíîì îòíîøåíèè â ëîêàëüíûõ ôëîðàõ â äâà ðàçà âûøå, ÷åì âî ôëîðå íàãîðüÿ â öåëîì; 2) âèäîâ II ñòóïåíè — ÷óòü íèæå; 3) ïî I ñòóïåíè — ïîêàçàòåëè ôëîðû
Êàêàíàóò ñõîäíû ñ ïîêàçàòåëÿìè âñåé ôëîðû íàãîðüÿ, à âî ôëîðå
Äëèííîé ìàëîàêòèâíûõ âèäîâ ìåíüøå (òàáë. 1). Ýòî, âåðîÿòíî, îòðàæàåò òî îáñòîÿòåëüñòâî, ÷òî ìàëî- è íåàêòèâíûå âèäû îòìå÷åíû â
áîëüøîì êîëè÷åñòâå è âíå òåððèòîðèé ýòèõ ëîêàëüíûõ ôëîð.  îáåèõ ñðàâíèâàåìûõ ôëîðàõ, êàê è âî ôëîðå âñåãî íàãîðüÿ, â ïîäãðóïå
îñîáîàêòèâíûõ âèäîâ III ñòóïåíè îêàçûâàåòñÿ Sanionia uncinatà
(òàáë. 3). Ê ïîäãðóïïå âûñîêîàêòèâíûõ âèäîâ III ñòóïåíè â ëîêàëüíîé ôëîðå Êàêàíàóò îòíîñÿòñÿ 11 òàêñîíîâ: Aulacomnium palustre,
Dicranum acutifolium, D. majus, D. spadiceum, Hylocomium splendens
var. obtusifolium, Oncophorus virens, O. wahlenbergii, Polytrichastrum
alpinum, P. fragile, Polytrichum juniperinum, Tomentypnum nitens; â áðèîôëîðå Äëèííîé — 9 òàêñîíîâ: Aulacomnium palustre, Ceratodon
purpureus, Dicranum majus, Hylocomium splendens var. splendens,
Pleurozium schreberi, Polytrichastrum alpinum, P. fragile, Polytrichum
juniperinum, Tomentypnum nitens (òàáë. 3). Îáùèìè äëÿ îáåèõ ëîêàëüíûõ ôëîð è ôëîðû íàãîðüÿ â ãðóïïå âèäîâ III ñòóïåíè ÿâëÿþòñÿ
âèäû — äîìèíàíòû è ñîäîìèíàíòû ðàñòèòåëüíîãî ïîêðîâà ðåãèîíà:
Dicranum majus, Sanionia uncinata, Polytrichastrum alpinum, P. fragile,
Polytrichum juniperinum, Tomentypnum nitens, — ÷òî ãîâîðèò îá îäíîîáðàçèè ôîíîâûõ âèäîâ â ìîõîâîì ïîêðîâå íà òåððèòîðèè íàãîðüÿ.
Èç III ãðóïïû àêòèâíîñòè â ëîêàëüíûõ ôëîðàõ, ïî ñðàâíåíèþ ñ ýòîé
ãðóïïîé âî âñåì íàãîðüå, «óõîäÿò»: Aulacomnium turgidum (â îáåèõ
ôëîðàõ) è Pleurozium schreberi (âî ôëîðå Êàêàíàóò). Ñíèæåíèå àêòèâíîñòè Aulacomnium turgidum, âîçìîæíî, ñâÿçàíî ñ óñèëåíèåì àêòèâíîñòè äðóãèõ âèäîâ, íå âõîäÿùèõ â ýòó ãðóïïó âî ôëîðå íàãîðüÿ, à
Pleurozium schreberi, èìåþùèé áîðåàëüíî-íåìîðàëüíîå ðàñïðîñòðàíåíèå, ñíèæàåò àêòèâíîñòü èç-çà ñåâåðíîãî ïîëîæåíèÿ ðàéîíà ëîêàëüíîé ôëîðû. Âîîáùå, ñâîåîáðàçèå ëîêàëüíûõ ôëîð ïðîÿâëÿåòñÿ â óñèëåíèè ðîëè íåêîòîðûõ òàêñîíîâ, íàïðèìåð, â ãðóïïó III ñòóïåíè â
îáåèõ ëîêàëüíûõ ôëîðàõ ïîïàäàåò Aulacomnium palustre, âî ôëîðå
íàãîðüÿ îí ó÷àñòâóåò â ãðóïïå ñðåäíåàêòèâíûõ âèäîâ. Ïîò¸ìêèíûì
272
Òàáëèöà 3
Ó÷àñòèå òàêñîíîâ â ãðóïïå îñîáî- è âûñîêîàêòèâíûõ âèäîâ
(III còóïåíè) èññëåäóåìûõ ôëîð
Òàêñîíû
Aulacomnium palustre
A. turgidum
Ceratodon purpureus
Dicranum acutifolium
D. majus
D. spadiceum
Hylocomium splendens
var. obtusifolium
H. splendens
var. splendens
Oncophorus virens
O. wahlenbergii
Pleurozium schreberi
Polytrichastrum alpinum
P. fragile
Polytrichum juniperinum
Sanionia uncinatà
Tomentypnum nitens
Êîðÿêñêîå
íàãîðüå
Ôëîðû
Ëîêàëüíûå ôëîðû
Êàêàíàóò
Äëèííàÿ
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
(1990) ðàíåå îòìå÷àëîñü, ÷òî áóëüøàÿ ÷àñòü àêòèâíûõ âèäîâ èìååò
ïî÷òè ïîâñåìåñòíî ïðèìåðíî îäèíàêîâóþ àêòèâíîñòü, íî ðÿä âèäîâ
ëîêàëüíî ïðîÿâëÿåò çíà÷èòåëüíî áîëåå âûñîêóþ èëè áîëåå íèçêóþ
àêòèâíîñòü, ÷òî îáúÿñíÿåòñÿ, ïðåæäå âñåãî, ëàíäøàôòíûìè ðàçëè÷èÿìè òåððèòîðèé ëîêàëüíûõ ôëîð, ñïåöèôè÷åñêèìè óñëîâèÿìè èëè
âëèÿíèåì êëèìàòè÷åñêèõ ôàêòîðîâ. Ýòî ïîäòâåðæäàåòñÿ ïðè ñðàâíèòåëüíîì àíàëèçå àêòèâíîñòè âèäîâ â ëîêàëüíûõ áðèîôëîðàõ äâóõ
ïîäçîí (Êàêàíàóò è Äëèííàÿ). Â ãðóïïå âûñîêîàêòèâíûõ òàêñîíîâ
ñåâåðíûõ ãèïîàðêòè÷åñêèõ òóíäð ïîâûøàåòñÿ çíà÷åíèå àðêòîàëüïèéñêèõ è ãèïîàðêòîìîíòàííûõ òàêñîíîâ: Dicranum acutifolium, D. majus,
Hylocomium splendens var. obtusifolium, Oncophorus virens, O. wahlenbergii. Ýòî ñâÿçàíî ñ ñåâåðíûì ïîëîæåíèåì ëîêàëüíîé ôëîðû Êàêàíàóò, à ñëåäîâàòåëüíî, ñóðîâûìè óñëîâèÿìè, øèðîêèì ðàñïðîñòðàíåíèåì ãîðíûõ ñêàëüíûõ, êàìåíèñòûõ è ùåáíèñòûõ ìåñòîîáèòàíèé.
273
 ïîäçîíå ñòëàíèêîâ àêòèâíîñòü ïðîÿâëÿþò áîðåàëüíûå òàêñîíû, íàïðèìåð Hylocomium splendens var. splendens. Òàê êàê ëîêàëüíàÿ ôëîðà Äëèííàÿ ðàñïîëîæåíà þæíåå, â îáøèðíîé äîëèíå ðåêè ñ õîðîøî
âûðàæåííîé ïîéìîé è ïðåäãîðíûìè òåððàñàìè, çäåñü ìåíåå ñóðîâûå
êëèìàòè÷åñêèå óñëîâèÿ. Çàêîíîìåðíîñòü, îòìå÷åííàÿ Ïîò¸ìêèíûì,
ïðîÿâëÿåòñÿ è ïðè èçó÷åíèè ãðóïï òàêñîíîâ II ñòóïåíè (ñðåäíåàêòèâíûå) ëîêàëüíûõ áðèîôëîð.  ïîäçîíå ñåâåðíûõ òóíäð (Êàêàíàóò), â
ñâÿçè ñ îñîáåííîñòÿìè ìåñòíûõ ãåîãðàôè÷åñêèõ è êëèìàòè÷åñêèõ
óñëîâèé, ïîâûøàþò àêòèâíîñòü Campylium polygamum, Dicranum
bergeri, Helodium blandowii, Kiaeria glacialis, Meesia triquetra,
Oncophorus compactus, Timmia austriaca è äð., ó÷àñòèå äðóãèõ ìõîâ
â ðàñòèòåëüíîì ïîêðîâå, íàïðèìåð âèäîâ èç ðîäîâ Brachythecium,
Scyuro-hypnum, íåêîòîðûõ ñôàãíîâûõ è äð., ñíèæàåòñÿ. Â ïîäçîíå
ñòëàíèêîâ (Äëèííàÿ) ïîä âëèÿíèåì ìåñòíûõ ïðèðîäíûõ îñîáåííîñòåé óñèëèâàþò àêòèâíîñòü è ïåðåõîäÿò â ãðóïïó II ñòóïåíè Mnium
blyttii, Racomitrium ericoides è äð., à íåêîòîðûå âèäû, íàïðèìåð èç
ðîäîâ Calliergon, Dicranum, Stereodon, Oncophorus è äð., ñòàíîâÿòñÿ
ìåíåå àêòèâíûìè.
 öåëîì, â ïîäçîíå ñåâåðíûõ ãèïîàðêòè÷åñêèõ òóíäð (Êàêàíàóò)
äâå ãðóïïû íàèáîëåå àêòèâíûõ âèäîâ (ñòóïåíè II è III) îáúåäèíÿþò
47 òàêñîíîâ, èëè 27.6% ôëîðû Êàêàíàóò.  ýòèõ ãðóïïàõ óñèëèâàåòñÿ çíà÷åíèå òàêñîíîâ, îòíîñÿùèõñÿ ê àðêòè÷åñêîé è ãèïîàðêòè÷åñêîé
ôðàêöèÿì (Þðöåâ, Êàìåëèí, 1987) — ïî 15 òàêñîíîâ (32.0% ãðóïïû àêòèâíûõ âèäîâ); áîðåàëüíàÿ ôðàêöèÿ âêëþ÷àåò 14 òàêñîíîâ
(29.8%) (òàáë. 2). Â ëîêàëüíîé ôëîðå ïîäçîíû ñòëàíèêîâ (Äëèííàÿ)
îáúåäèíåííàÿ ãðóïïà àêòèâíûõ âèäîâ ñîñòîèò èç 40 òàêñîíîâ, èëè
30.8% ôëîðû Äëèííàÿ. Çäåñü, íàïðîòèâ, ïðåîáëàäàåò áîðåàëüíàÿ
ôðàêöèÿ — 20 òàêñîíîâ (50.0%); 8 òàêñîíîâ (20.0%) îòíîñÿòñÿ ê àðêòè÷åñêîé, à 9 (22.5%) — ê ãèïîàðêòè÷åñêîé ôðàêöèè (òàáë. 2). Òî
åñòü, áåññïîðíî, ðàññìàòðèâàåìûå ëîêàëüíûå ôëîðû âïîëíå ñîîòâåòñòâóþò ñâîåìó çîíàëüíîìó ïîëîæåíèþ, è ïðè ïðîäâèæåíèè ê þãó
ïðîèñõîäèò çàìåòíîå óñèëåíèå «áîðåàëèçàöèè» ôëîð.
Ìàëîàêòèâíûå è íåàêòèâíûå âèäû (ñòóïåíü I) â ëîêàëüíûõ áðèîôëîðàõ ïðåîáëàäàþò ïî êîëè÷åñòâó, êàê è âî ôëîðå íàãîðüÿ â öåëîì
(òàáë. 1). Ýòî ñâÿçàíî, íåñîìíåííî, ñ âûñîêèì ðàçíîîáðàçèåì ìèêðîýêîòîïîâ íà òåððèòîðèè íàãîðüÿ â öåëîì è ëîêàëüíûõ ôëîð â ÷àñòíîñòè, ïîçâîëÿþùèì ñóùåñòâîâàòü î÷åíü ìíîãèì ñïåöèôè÷åñêèì è
ðåäêèì âèäàì ìõîâ. Ïðèñóòñòâèå ðåäêèõ è èíòåðåñíûõ âèäîâ ïðèäàåò èññëåäóåìûì ëîêàëüíûì ôëîðàì ñâîåîáðàçèå, à òàêæå ïîä÷åðêè-
274
âàåò èõ îñîáåííîñòè. Íàïðèìåð, ïðèñóòñòâèå âî ôëîðå Êàêàíàóò òàêèõ âèäîâ, êàê Bryoxiphium norvegicum (åâðîïåéñêî-ñåâåðîàìåðèêàíñêî-âîñòî÷íîàçèàòñêèé àìôèîêåàíè÷åñêèé âèä), Coscinodon cribrosus
(äîâîëüíî ðåäêèé àðêòîàëüïèéñêèé ìîõ, ñïîðàäè÷åñêè âñòðå÷àþùèéñÿ â êñåðîôèòíûõ óñëîâèÿõ), Dicranoweisia intermedia (ðåäêèé àðêòîàëüïèéñêèé âèä, òÿãîòåþùèé ê èçâåñòüñîäåðæàùèì ïîðîäàì),
Dichodontium pellucidum (ãèïîàðêòîìîíòàííûé âèä), Didymodon
asperifolius (àðêòè÷åñêèé òàêñîí, øèðîêî ðàñïðîñòðàíåííûé â áåðèíãèéñêîé Àðêòèêå), Encalypta alpina (àðêòè÷åñêèé âèä, íàèáîëåå àêòèâíûé â âûñîêîøèðîòíûõ ðàéîíàõ) è äð., íåñîìíåííî, îòðàæàåò ïðèìîðñêîå è ñåâåðíîå ïîëîæåíèå òåððèòîðèè. Ôëîðó Äëèííîé õàðàêòåðèçóþò òàêèå ðåäêèå äëÿ íàãîðüÿ âèäû, êàê Breidleria pratensis (áîðåàëüíûé), Rhizomnium magnifolium (áîðåàëüíî-ìîíòàííûé),
Sphagnum capillifolium (áîðåàëüíî-íåìîðàëüíûé) è äð.
Òàêèì îáðàçîì, íàèáîëåå çíà÷èòåëüíóþ ðîëü â ñëîæåíèè íàïî÷âåííîãî ïîêðîâà Êîðÿêñêîãî íàãîðüÿ (êàê è ìíîãèõ äðóãèõ ãîëàðêòè÷åñêèõ òåððèòîðèé) èãðàþò âûñîêî- è ñðåäíåàêòèâíûå âèäû ìõîâ,
ó÷àñòâóþùèå â îáðàçîâàíèè áîëüøèíñòâà ðàñòèòåëüíûõ ñîîáùåñòâ
ðàéîíà. Ýòè äâå ãðóïïû àêòèâíûõ âèäîâ îáðàçóþò àêòèâíîå ÿäðî
áðèîôëîðû è íåñóò â ñåáå õàðàêòåðíûå ÷åðòû ïåðåõîäíîé ñóáàðêòè÷åñêîé âûñîêîãîðíîé ôëîðû ìõîâ Êîðÿêñêîãî íàãîðüÿ. Ýòî ïîäòâåðæäàåòñÿ ïðè èçó÷åíèè àêòèâíîñòè âèäîâ â ëîêàëüíûõ ôëîðàõ, íàõîäÿùèõñÿ â ðàçíûõ ëàíäøàôòíûõ óñëîâèÿõ è íåñóùèõ ÷åðòû, ñîîòâåòñòâóþùèå çîíàëüíîìó ïîëîæåíèþ ýòèõ ôëîð. Ñðàâíåíèå ãðóïï àêòèâíûõ âèäîâ ôëîð èç ðàçíûõ ôëîðèñòè÷åñêèõ îáëàñòåé, áîòàíèêîãåîãðàôè÷åñêèõ çîí è ïîäçîí ïîçâîëÿåò ïðîñëåäèòü íà ïðîòÿæåíèè
òåððèòîðèè íàãîðüÿ ïåðåõîä îò àðêòè÷åñêîé ôëîðû ê áîëåå þæíîé
áîðåàëüíîé è âûÿâèòü õàðàêòåðíûå ÷åðòû ôëîðû, ñîîòâåòñòâóþùèå
ýêîòîííîìó ïîëîæåíèþ ïîäçîíû ñòëàíèêîâ, â êîòîðîé íàõîäèòñÿ
áóëüøàÿ ÷àñòü òåððèòîðèè íàãîðüÿ. Èçó÷åíèå ó÷àñòèÿ ãðóïï àêòèâíûõ
âèäîâ ìõîâ â ðàñòèòåëüíîì ïîêðîâå Êîðÿêñêîãî íàãîðüÿ ïîäòâåðæäàåò òåçèñ Þðöåâà (1968) î òîì, ÷òî ñîñòàâ ãðóïïû àêòèâíûõ âèäîâ
ãîðàçäî áîëåå ÷óòêî, íåæåëè ïîëíûé ôëîðèñòè÷åñêèé ñïèñîê, îòðàæàåò ñîâðåìåííûå ïðèðîäíûå óñëîâèÿ òåððèòîðèè.  òî æå âðåìÿ,
ðàçíîîáðàçèå ýêîëîãè÷åñêèõ óñëîâèé ýòîé ãîðíîé òåððèòîðèè íàõîäèò îòðàæåíèå â çíà÷èòåëüíîì ôëîðèñòè÷åñêîì ðàçíîîáðàçèè ìàëîè íåàêòèâíûõ âèäîâ.
Ýòà ðàáîòà ïîÿâèëàñü áëàãîäàðÿ ñîâåòàì ïîêîéíîãî Á. À. Þðöåâà. Ñâåòëàÿ åìó ïàìÿòü.
275
Ëèòåðàòóðà
Ê à í ó ê å í å í å Ë. Ð., Ì à ò â å å â à Í. Â. Ëèñòîñòåáåëüíûå ìõè îêðåñòíîñòåé ïîñ. Êðåñòû (ïîäçîíà þæíûõ òóíäð, çàïàäíûé Òàéìûð) // Þæíûå
òóíäðû Òàéìûðà. Ë., 1986. Ñ. 89–100. — Ê ó ç ü ì è í à Å. Þ. Ëèñòîñòåáåëüíûå ìõè âåðõíåãî òå÷åíèÿ ðåêè Äëèííîé (Êîðÿêñêîå íàãîðüå) // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 34. ÑÏá., 2001. Ñ. 226–235. — Ê ó ç ü ì è í à Å. Þ. Ôëîðà ëèñòîñòåáåëüíûõ ìõîâ Êîðÿêñêîãî íàãîðüÿ // Äèñ. ... êàíä.
áèîë. íàóê. ÑÏá., 2003. 234 ñ. — Ï î ò ¸ ì ê è í À. Ä. Ïå÷åíî÷íûå ìõè ïîëóîñòðîâà ßìàë // Äèñ. ... êàíä. áèîë. íàóê. ÑÏá., 1990. 298 ñ. — × å ð í ÿ ä ü å â à È. Â. Ëèñòîñòåáåëüíûå ìõè ñåâåðî-çàïàäà ïëàòî Ïóòîðàíà // Äèñ. ...
êàíä. áèîë. íàóê. Ë., 1988. 230 ñ. — × å ð í ÿ ä ü å â à È. Â. Àíàëèç àêòèâíîñòè âèäîâ áðèîôëîðû ñåâåðî-çàïàäà ïëàòî Ïóòîðàíà // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 28. ÑÏá., 1992. Ñ. 161–165. — × å ð í ÿ ä ü å â à È. Â.
Ëèñòîñòåáåëüíûå ìõè ñðåäíåãî òå÷åíèÿ ðåêè Ñýáàÿõè (Öåíòðàëüíûé ßìàë) //
Áîòàí. æóðí. 1993. Ò. 78, ¹ 11. Ñ. 58–72. — × å ð í ÿ ä ü å â à È. Â. Ôëîðà
ìõîâ ïîëóîñòðîâà ßìàë (Çàïàäíî-Ñèáèðñêàÿ Àðêòèêà) // Arctoa. 2001. Ò. 10.
Ñ. 121–151. — × å ð í ÿ ä ü å â à È. Â., Ê ó ç ü ì è í à Å. Þ. Ëèñòîñòåáåëüíûå
ìõè îêðåñòíîñòåé ïîñ. Ñþíÿé-Ñàëå (ïîëóîñòðîâ ßìàë, Çàïàäíî-Ñèáèðñêàÿ
Àðêòèêà) // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 32. ÑÏá., 1998. Ñ. 171–
179. — × å ð í ÿ ä ü å â à È. Â., Ê ó ç ü ì è í à Å. Þ. Ëèñòîñòåáåëüíûå ìõè
íèæíåãî òå÷åíèÿ ðåêè Åðêóòàÿõà (Þæíûé ßìàë, Çàïàäíî-Ñèáèðñêàÿ Àðêòèêà) // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 34. ÑÏá., 2001. Ñ. 247–
262. — Þ ð ö å â Á. À. Ôëîðà Ñóíòàð-Õàÿòà. Ïðîáëåìû èñòîðèè âûñîêîãîðíûõ ëàíäøàôòîâ Ñåâåðî-Âîñòîêà Ñèáèðè. Ë., 1968. 233 ñ. — Þ ð ö å â Á. À.
Áîòàíèêî-ãåîãðàôè÷åñêàÿ õàðàêòåðèñòèêà Þæíîé ×óêîòêè // Êîìàðîâñêèå
÷òåíèÿ. Âûï. 26. Âëàäèâîñòîê, 1978. Ñ. 3–62. — Þ ð ö å â Á. À. Ôëîðà êàê
áàçîâîå ïîíÿòèå ôëîðèñòèêè: ñîäåðæàíèå ïîíÿòèÿ, ïîäõîäû ê èçó÷åíèþ // Òåîðåòè÷åñêèå è ìåòîäè÷åñêèå ïðîáëåìû ñðàâíèòåëüíîé ôëîðèñòèêè. Ë., 1987.
Ñ. 13–28. — Þ ð ö å â Á. À., Ê à ì å ë è í Ð. Â. Î÷åðê ñèñòåìû îñíîâíûõ ïîíÿòèé ôëîðèñòèêè // Òåîðåòè÷åñêèå è ìåòîäè÷åñêèå ïðîáëåìû ñðàâíèòåëüíîé ôëîðèñòèêè. Ë., 1987. Ñ. 242–266. — Þ ð ö å â Á. À., Ï å ò ð î â ñ ê è é Â. Â. Ôëîðà îêðåñòíîñòåé áóõòû Ñîìíèòåëüíîé: ñîñóäèñòûå ðàñòåíèÿ // Àðêòè÷åñêèå òóíäðû îñòðîâà Âðàíãåëÿ. ÑÏá., 1994. Ñ. 7–66. — I g n a t o v M. S., A f o n i n a O. M., I g n a t o v a E. A. et al. Check-list of mosses
of East Europe and North Asia // Arctoa. 2006. Vol. 15. P. 1–130.
276
Ë. Å. Êóðáàòîâà
L. E. Kurbatova
ÌÕÈ ÎÊÐÅÑÒÍÎÑÒÅÉ ÁÓÕÒÛ ÏÎÐÒÎÂÀß
ÔÈÍÑÊÎÃÎ ÇÀËÈÂÀ ÁÀËÒÈÉÑÊÎÃÎ ÌÎÐß
(ËÅÍÈÍÃÐÀÄÑÊÀß ÎÁËÀÑÒÜ, ÐÎÑÑÈß)
MOSSES OF THE VICINITIES OF PORTOVAYA BAY,
THE GULF OF FINLAND, BALTIC SEA
(LENINGRAD REGION, RUSSIA)
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ ëèõåíîëîãèè è áðèîëîãèè
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2
[email protected]
 ðàáîòå ïðåäñòàâëåí àííîòèðîâàííûé ñïèñîê ìõîâ îêðåñòíîñòåé áóõòû Ïîðòîâàÿ (ñåâåðíîå ïîáåðåæüå Ôèíñêîãî çàëèâà, Ëåíèíãðàäñêàÿ îáëàñòü). Ñïèñîê
íàñ÷èòûâàåò 104 âèäà, äëÿ êàæäîãî èç êîòîðûõ ïðèâåäåíû ìåñòîîáèòàíèÿ, ñóáñòðàò, îòìå÷åíî íàëè÷èå ñïîðîôèòîâ. Îäèí èç íàéäåííûõ âèäî⠗ Aulacomnium
androgynum — ÿâëÿåòñÿ ðåäêèì è îõðàíÿåìûì íà òåððèòîðèè Ðîññèè.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: ìõè, Ëåíèíãðàäñêàÿ îáëàñòü, Êàðåëüñêèé ïåðåøååê,
Aulacomnium androgynum.
104 moss species were found in the vicinities of Portovaya Bay of the Gulf of
Finland. The annotated list of species includes information on habitats, substrate and
sporophyte production for every species. The peculiarities of moss flora are considered.
One of the recorded species — Aulacomnium androgynum — is rare and protected
in Russia.
Keywords: mosses, Leningrad Region, Karelian Isthmus, Aulacomnium
androgynum.
Ïðèãðàíè÷íûå òåððèòîðèè Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè äîëãîå âðåìÿ
áûëè «terra incognita» äëÿ áîòàíèêîâ. Íåñìîòðÿ íà äëèòåëüíóþ èñòîðèþ èçó÷åíèÿ Êàðåëüñêîãî ïåðåøåéêà êàê ôèíñêèìè, òàê è ðóññêèìè èññëåäîâàòåëÿìè (Àáðàìîâ, 1955, 1959; Brotherus, 1923; è äð.),
ñâåäåíèÿ î ìõàõ ïðèãðàíè÷íûõ ñ Ôèíëÿíäèåé ïðèáðåæíûõ òåððèòîðèé â ëèòåðàòóðíûõ èñòî÷íèêàõ, â ãåðáàðèÿõ Áîòàíè÷åñêîãî èíñòèòóòà ÐÀÍ è Óíèâåðñèòåòà Õåëüñèíêè ïðàêòè÷åñêè îòñóòñòâóþò. Â
ïîñëåäíèå ãîäû óâåëè÷èëîñü êîëè÷åñòâî äàííûõ î áðèîôëîðå ïðèìîðñêèõ è îñòðîâíûõ òåððèòîðèé (Êóðáàòîâà, 2002, 2007; Êóðáàòîâà,
Äîðîøèíà-Óêðàèíñêàÿ, 2005; è äð.). Â ìàå 2007 ãîäà àâòîðîì áûëî
ïðîâåäåíî èññëåäîâàíèå ôëîðû ìõîâ îêðåñòíîñòåé áóõòû Ïîðòîâàÿ
(Âûáîðãñêèé ð-í Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè), íàõîäÿùåéñÿ íà ñàìîì
ñåâåðî-çàïàäå Êàðåëüñêîãî ïåðåøåéêà.
277
Òåððèòîðèÿ, íà êîòîðîé ïðîâîäèëèñü èññëåäîâàíèÿ, ñîñòàâèëà îêîëî 15 êâ. êì. Îíà âêëþ÷àåò ñîáñòâåííî ïîáåðåæüå áóõòû Ïîðòîâàÿ,
ïîëóîñòðîâ Ïîðòîâûé ìûñ è ìàòåðèêîâóþ ÷àñòü: îò ïîñ. Áîëüøîé
Áîð äî ð. Ñåðüãà è íà ñåâåð äî ãîðû Êîíñêàÿ. Îêðåñòíîñòè áóõòû
Ïîðòîâàÿ èìåþò õàðàêòåðíûå è âàæíûå äëÿ áðèîôëîðû ïðèðîäíûå
îñîáåííîñòè. Ïðåæäå âñåãî, ýòî ìîðñêîå ïîáåðåæüå è ñâÿçàííûå ñ
íèì ïðèìîðñêèå ðàñòèòåëüíûå ñîîáùåñòâà. Ïî ñîâðåìåííîìó ãåîáîòàíè÷åñêîìó ðàéîíèðîâàíèþ ñàìûå ñåâåðíûå ðàéîíû Ëåíèíãðàäñêîé
îáëàñòè îòíîñÿòñÿ ê Ñåâåðîåâðîïåéñêîé òàåæíîé ïðîâèíöèè è ïîäçîíå ñðåäíåé òàéãè (Ãåîáîòàíè÷åñêîå ðàéîíèðîâàíèå..., 1989). Íà
èññëåäîâàííîé òåððèòîðèè, ïîìèìî õàðàêòåðíûõ äëÿ ñðåäíåé òàéãè
åëîâûõ, åëîâî-ñîñíîâûõ è ñîñíîâûõ ëåñîâ, ïî ïîáåðåæüþ çàëèâà
ïðîèçðàñòàþò ÷åðíîîëüõîâûå ëåñà. Ìåñòà ðóáîê è çàáðîøåííûõ ñåëüñêîõîçÿéñòâåííûõ óãîäèé çàíèìàþò ìåëêîëèñòâåííûå ñîîáùåñòâà ñ
ðàçíîé äîëåé ó÷àñòèÿ õâîéíûõ ïîðîä. Êðîìå ñôàãíîâûõ è ïåðåõîäíûõ áîëîò â ìàòåðèêîâîé ÷àñòè, íà íèçêèõ ó÷àñòêàõ ïîáåðåæüÿ ðàçâèâàþòñÿ çàáîëî÷åííûå ñîîáùåñòâà íèçèííîãî òèïà ñ òðîñòíèêîì,
èâàìè èëè âîñêîâíèêîì. Áîëåå âûñîêèå ó÷àñòêè ïîáåðåæüÿ çàíèìàþò ïðèìîðñêèå ëóãà. Äðóãàÿ âàæíàÿ ÷åðòà òåððèòîðèè — íàëè÷èå
ñêàëüíûõ ãðàíèòíûõ âûõîäîâ â âèäå «áàðàíüèõ ëáîâ». Ðàéîí áóõòû
Ïîðòîâàÿ, êàê è âåñü ñåâåð Êàðåëüñêîãî ïåðåøåéêà, îòíîñèòñÿ ê ïðîâèíöèè Áàëòèéñêîãî êðèñòàëëè÷åñêîãî ùèòà (Ãàãàðèíà è äð., 1995).
Íà èññëåäîâàííîé òåððèòîðèè ïî ïîáåðåæüþ è â ìàòåðèêîâîé ÷àñòè
âñòðå÷àþòñÿ ñåëüãîâûå ôîðìû ðåëüåôà ñ îòíîñèòåëüíûìè âûñîòàìè
äî 25 ì. Âåðøèíû ñåëüã çàíÿòû íàñêàëüíûìè ìîõîâûìè è ìîõîâîëèøàéíèêîâûìè ñîîáùåñòâàìè ñ ðåäêèìè ñîñíàìè èëè ñ ìîææåâåëüíèêîì. Ê âàæíûì ïðèðîäíûì õàðàêòåðèñòèêàì òåððèòîðèè ñëåäóåò
îòíåñòè ìÿãêèé è âëàæíûé ïðèìîðñêèé êëèìàò, îïðåäåëÿþùèé áîëåå äëèòåëüíûé, ÷åì â ìàòåðèêîâûõ ÷àñòÿõ Êàðåëüñêîãî ïåðåøåéêà,
âåãåòàöèîííûé ïåðèîä.
Íèæå ïðèâîäèòñÿ àííîòèðîâàííûé ñïèñîê ìõîâ îêðåñòíîñòè áóõòû Ïîðòîâàÿ. Âñå îáðàçöû ñîáðàíû àâòîðîì. Âèäû ðàñïîëîæåíû â
àëôàâèòíîì ïîðÿäêå, ëàòèíñêèå íàçâàíèÿ äàíû ïî «Check-list of
mosses of East Europe and North Asia» (Ignatov et al., 2006). Âñòðå÷àåìîñòü âèäîâ äàíà ïî ñëåäóþùåé øêàëå: ðåäêî — âèä âñòðå÷åí 1–2
ðàçà, ñïîðàäè÷åñêè — 3–5 ðàç, ÷àñòî — 6–10 ðàç, î÷åíü ÷àñòî — áîëåå 10 ðàç. Äëÿ âèäîâ, îòìå÷åííûõ åäèíè÷íî, ïðèâîäÿòñÿ ïîëíûå
äàííûå î ìåñòîíàõîæäåíèè. Âèäû, îòìå÷åííûå çâåçäî÷êîé (*), âêëþ÷åíû â Êðàñíóþ êíèãó ïðèðîäû Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè (2000). Îá-
278
ðàçöû õðàíÿòñÿ â ãåðáàðèè Áîòàíè÷åñêîãî èíñòèòóòà èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ (LE).
Abietinella abietina (Hedw.) M. Fleisch. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ãðàíèòíûõ
áëîêàõ ñòàðûõ ôóíäàìåíòîâ, íà âàëóíàõ â ìåëêîëèñòâåííî-ñîñíîâîì ëåñó.
Amblystegium serpens (Hedw.) Schimp. — ÷àñòî; â åëîâûõ è åëîâî-ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ íà êîìëÿõ è êàìíÿõ; íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñåëüã, íà
ãðàíèòíûõ áëîêàõ ñòàðûõ ôóíäàìåíòîâ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Andreaea rupestris Hedw. — ñïîðàäè÷åñêè; â çåëåíîìîøíûõ ñîñíÿêàõ íà
âàëóíàõ, íà ñåëüãàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Atrichum tenellum (Röhl.) Bruch et Schimp. — ðåäêî; íà âûâàëå â åëîâîñîñíîâîì çåëåíîìîøíîì ëåñó, ¹ 45, 25.05.2007.
A. undulatum (Hedw.) P. Beauv. — ðåäêî; íà âûâîðîòàõ è íàðóøåííîé
ïî÷âå â åëîâî-ñîñíîâûõ çåëåíîìîøíûõ è ÷åðíè÷íî-çåëåíîìîøíûõ ëåñàõ. Ñî
ñïîðîôèòàìè.
*Aulacomnium androgynum (Hedw.) Schwägr. — ðåäêî; íà âåðòèêàëüíûõ
ñòåíêàõ ñåëüãè ïî äîðîãå Áîëüøîé Áîð — ×èñòîïîëüå, ¹ 63, 26.05.2007; íà
äâóõìåòðîâîì ãðàíèòíîì âàëóíå â ÷åðíè÷íî-çåëåíîìîøíîì ñîñíÿêå ïî âîñòî÷íîìó êðàþ áîëîòà Êîíñêîå, ¹ 88, 27.05.2007.
A. palustre (Hedw.) Schwägr. — î÷åíü ÷àñòî; â õâîéíûõ, õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ñûðûõ è çàáîëî÷åííûõ ëåñàõ, íà ñôàãíîâûõ
áîëîòàõ, â ñûðûõ ÷åðíîîëüøàíèêàõ, â ìåñòàõ ñêîïëåíèÿ âëàãè íà ñåëüãàõ, íà
âûðóáêàõ.
Barbula convoluta Hedw. — ðåäêî; íà ïî÷âå íà îáî÷èíå äîðîãè ïî çàïàäíîìó áåðåãó áóõòû Ïîðòîâàÿ, ¹ 120, 28.05.2007.
Brachythecium rutabulum (Hedw.) Schimp. — ÷àñòî; íà ïî÷âå è êîìëÿõ
â ñûðûõ åëîâûõ, ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ è ÷åðíîîëüøàíèêàõ, íà ãíèëîé äðåâåñèíå â ñîñíîâî-ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà áåòîíå ñòàðûõ ñîîðóæåíèé. Ñî
ñïîðîôèòàìè.
B. salebrosum (Hoffm. ex F. Weber et D. Mohr) Schimp. — ñïîðàäè÷åñêè;
íà ãðàíèòíûõ áëîêàõ ñòàðûõ ôóíäàìåíòîâ, íà ïî÷âå íà ïðèìîðñêèõ ëóãàõ. Ñî
ñïîðîôèòàìè.
Bryum moravicum Podp. — ðåäêî; íà ãðàíèòå íà ñòàðîì ôóíäàìåíòå â
åëüíèêå, ¹ 12, 24.05.2007.
Buxbaumia aphylla Hedw. — ðåäêî; íà ïåñ÷àíîé ïî÷âå â ëèøàéíèêîâîçåëåíîìîøíîì ñîñíÿêå íà ïåñ÷àíîé ãðÿäå, ¹ 13, 24.05.2007. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Calliergon cordifolium (Hedw.) Kindb. — î÷åíü ÷àñòî; íà ïî÷âå â çàáîëî÷åííûõ õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, â ñûðûõ ÷åðíîîëüøàíèêàõ, ïî îêðàèíàì ñôàãíîâûõ áîëîò, íà ïðèìîðñêèõ áîëîòöàõ è ëóãàõ, ïî áåðåãàì ëàãóííûõ îçåðêîâ.
Campylidium sommerfeltii (Myrin) Ochyra — ðåäêî; íà ãíèëîé äðåâåñèíå â åëîâî-ñîñíîâîì ÷åðíè÷íî-çåëåíîìîøíîì ëåñó, ¹ 15, 24.05.2007.
279
Ceratodon purpureus (Hedw.) Brid. — ÷àñòî; íà ïî÷âå â íåäàâíî ãîðåâøèõ ñîñíÿêàõ; íà ìåëêîçåìå â òðåùèíàõ íà ñåëüãàõ; íà ñòàðûõ ôóíäàìåíòàõ,
áåòîííûõ ñîîðóæåíèÿõ è êîñòðèùàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Climacium dendroides (Hedw.) F. Weber et D. Mohr — ñïîðàäè÷åñêè; íà
êîìëÿõ è âàëóíàõ â ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà ñòàðûõ ôóíäàìåíòàõ è áåòîííûõ ñîîðóæåíèÿõ.
Codriophorus fascicularis (Hedw.) Bendarek-Ochyra et Ochyra — ðåäêî; íà
âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñåëüãè ïî äîðîãå Áîëüøîé Áîð — ×èñòîïîëüå,
26.05.2007.
Cynodontium strumiferum (Hedw.) Lindb. — ÷àñòî; íà âàëóíàõ â åëîâûõ,
ñîñíîâûõ, åëîâî-ñîñíîâûõ çåëåíîìîøíûõ ëåñàõ, íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ
ñåëüã. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Dichelyma falcatum (Hedw.) Myrin — ðåäêî; íà âàëóíàõ ïî áåðåãó ðó÷üÿ,
â 1 êì îò óñòüÿ ð. Ñåðüãà, ¹ 74à, 26.05.2007.
Dicranella cerviculata (Hedw.) Schimp. — ñïîðàäè÷åñêè; íà âûâîðîòàõ â
åëîâûõ, åëîâî-ñîñíîâûõ çåëåíîìîøíûõ è áåðåçîâûõ ëåñàõ, íà âûðóáêàõ. Ñî
ñïîðîôèòàìè.
D. heteromalla (Hedw.) Schimp. — ðåäêî; íà âûâîðîòå â ñôàãíîâî-êóñòàðíè÷êîâîì åëüíèêå, ¹ 66, 26.05.2007. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Dicranum bonjeanii De Not. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ãíèëîé äðåâåñèíå â
ñûðûõ êóñòàðíè÷êîâî-çåëåíîìîøíûõ åëüíèêàõ.
D. fuscescens Turner — ðåäêî; íà ãíèëîé äðåâåñèíå â çåëåíîìîøíûõ åëîâî-ñîñíîâîì ëåñó è ñûðîì áåðåçíÿêå íà ìåñòå áûâøèõ óãîäèé. Ñî ñïîðîôèòàìè.
D. majus Sm. — î÷åíü ÷àñòî; íà ïî÷âå, ðåæå íà âàëóíàõ â õâîéíûõ (ïðåèìóùåñòâåííî åëîâûõ) è åëîâî-ìåëêîëèñòâåííûõ ñûðûõ ëåñàõ.
D. montanum Hedw. — ÷àñòî; íà ãíèëîé äðåâåñèíå, êîìëÿõ è âàëóíàõ â
ñîñíîâûõ, åëîâî-ñîñíîâûõ, ñîñíîâî-ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà âåðòèêàëüíûõ
ñòåíêàõ ñåëüã. Ñî ñïîðîôèòàìè.
D. polysetum Sw. ex anon. — î÷åíü ÷àñòî; íà ïî÷âå, ðåæå íà âàëóíàõ â
õâîéíûõ, õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ, ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà âûðóáêàõ è
ïîëÿíàõ, íà ñåëüãàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
D. scoparium Hedw. — î÷åíü ÷àñòî; íà ïî÷âå, âàëóíàõ, êîìëÿõ, ãíèëîé
äðåâåñèíå â õâîéíûõ, õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ; íà âûðóáêàõ, ñåëüãàõ; íà ãðàíèòå ñòàðûõ ôóíäàìåíòîâ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
D. spurium Hedw. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ïî÷âå â ëèøàéíèêîâî-çåëåíîìîøíûõ è âåðåñêîâûõ ñîñíÿêàõ.
Didymodon rigidulus Hedw. — ðåäêî; íà öåìåíòíîì ðàñòâîðå ñ ãðàíèòíîé êðîøêîé íà ñòàðûõ ôóíäàìåíòàõ ïî äîðîãå Áîëüøîé Áîð — ×èñòîïîëüå,
¹ 1à, á, 23.05.2007.
Eurhynchiastrum pulchellum (Hedw.) Ignatov et Huttunen — ðåäêî; íà
êîìëå îñèíû â ìåðòâîïîêðîâíîì åëüíèêå, 24.05.2007.
280
Fissidens adianthoides Hedw. — ðåäêî; íà êîìëå îñèíû â îñèíîâî-åëîâîì
ëåñó, ¹ 30, 24.05.2007; íà áåòîíå â ñòàðîì ïîãðåáå ó ñòàðûõ ôóíäàìåíòîâ ïî
äîðîãå Áîëüøîé Áîð — ×èñòîïîëüå, ¹ 17, 24.05.2007.
F. osmundoides Hedw. — ðåäêî; íà ñûðîé ïî÷âå ïî áåðåãó ëàãóííîãî îçåðêà, ¹ 112, 28.05.2007.
Funaria hygrometrica Hedw. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ïî÷âå íà îáî÷èíàõ äîðîãè è íà ñòàðûõ êîñòðèùàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Grimmia muehlenbeckii Schimp. — ñïîðàäè÷åñêè; íà âàëóíàõ â çåëåíîìîøíûõ ñîñíÿêàõ, íà êàìíÿõ ïî ïîáåðåæüþ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Hedwigia ciliata (Hedw.) Beauv. — ÷àñòî; íà âàëóíàõ â ñîñíîâûõ, åëîâûõ
è åëîâî-ñîñíîâûõ çåëåíîìîøíûõ ëåñàõ, íà êàìíÿõ ïî ïîáåðåæüþ, íà ãðàíèòíûõ áëîêàõ ñòàðûõ ôóíäàìåíòîâ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Heterocladium dimorphum (Brid.) Bruch et al. — ðåäêî; íà äâóõìåòðîâîì
ãðàíèòíîì âàëóíå â ÷åðíè÷íî-çåëåíîìîøíîì ñîñíÿêå ïî âîñòî÷íîìó êðàþ
áîëîòà Êîíñêîå, 27.05.2007.
Hylocomium splendens (Hedw.) Schimp. — î÷åíü ÷àñòî; íà ïî÷âå, ðåæå
íà âàëóíàõ, êîìëÿõ è ãíèëîé äðåâåñèíå â õâîéíûõ è õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà ãðàíèòå ñòàðûõ ôóíäàìåíòîâ.
Hypnum cupressiforme Hedw. — ñïîðàäè÷åñêè; íà âàëóíàõ â çåëåíîìîøíûõ åëüíèêàõ, íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñåëüã, íà ãðàíèòå ñòàðûõ ôóíäàìåíòîâ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Isothecium alopecuroides (Lam. ex Dubois) Isov. — ðåäêî; íà êîìëå îñèíû, ¹ 30, 24.05.2007; â ìåðòâîïîêðîâíîì åëüíèêå è íà êðóïíîì âàëóíå íà
ñòàðîé âûðóáêå íà ìåñòå åëüíèêà, ¹ 84, 27.05.2007.
I. myosuroides Brid. — ñïîðàäè÷åñêè; íà âàëóíàõ â çåëåíîìîøíûõ åëüíèêàõ; íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñåëüã; íà áåòîíå â ñòàðîì ïîãðåáå ó ñòàðûõ
ôóíäàìåíòîâ ïî äîðîãå Áîëüøîé Áîð — ×èñòîïîëüå.
*Mnium hornum Hedw. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ïî÷âå â ïðèáðåæíûõ òàâîëãîâûõ ÷åðíîîëüøàíèêàõ; ïî áåðåãàì ëàãóííûõ îçåðêîâ.
M. stellare Hedw. — ðåäêî; íà êîìëå îñèíû â ìåðòâîïîêðîâíîì åëüíèêå,
¹ 30, 24.05.2007; â îñíîâàíèè êðóïíîãî âàëóíà â çåëåíîìîøíî-òðàâÿíîì
åëüíèêå, ¹ 56, 25.05.2007.
Neckera pennata Hedw. — ðåäêî; íà ñòâîëàõ îñèí íà ìåñòå áûâøèõ óãîäèé ó ð. Ñåðüãà, ¹ 72, 26.05.2007.
Orthotriñhum obtusifolium Brid. — ðåäêî; íà ñòâîëàõ îñèí íà ìåñòå áûâøèõ óãîäèé ó ð. Ñåðüãà, ¹ 72, 26.05.2007.
O. pallens Bruch ex Brid. — ðåäêî; íà öåìåíòíîì ðàñòâîðå ñ ãðàíèòíîé
êðîøêîé íà ñòàðûõ ôóíäàìåíòàõ ó äîðîãè Áîëüøîé Áîð — ×èñòîïîëüå,
¹ 33, 25.05.2007. Ñî ñïîðîôèòàìè.
O. pylaisii Brid. — ðåäêî; íà âàëóíàõ ïî çàïàäíîìó ïîáåðåæüþ áóõòû
Ïîðòîâàÿ, 28.05.2007. Ñî ñïîðîôèòàìè.
O. speciosum Nees — ñïîðàäè÷åñêè; íà îñèíàõ â õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ è íà áûâøèõ óãîäüÿõ, íà ãðàíèòíûõ áëîêàõ ñòàðûõ ôóíäàìåíòîâ.
Ñî ñïîðîôèòàìè.
281
Paraleucobryum longifolium (Hedw.) Loeske — ÷àñòî; íà âàëóíàõ â åëîâî-ñîñíîâûõ è åëîâûõ ëåñàõ, íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñåëüã.
Philonotis fontana (Hedw.) Brid. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ñûðîé ïî÷âå â ÷åðíîîëüøàíèêàõ è â ìåñòàõ ñêîïëåíèÿ âëàãè íà ñåëüãàõ ïî ïîáåðåæüþ.
Plagiomnium cuspidatum (Hedw.) Ò. J. Êîð. — ñïîðàäè÷åñêè; íà êîìëÿõ
â ÷åðíîîëüøàíèêàõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ íà áûâøèõ óãîäüÿõ, íà ãðàíèòíûõ áëîêàõ ñòàðûõ ôóíäàìåíòîâ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
P. elatum (Bruch et Schimp.) T. J. Kop. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ïî÷âå â ñûðûõ õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ; íà ñûðîé îáî÷èíå
äîðîãè âäîëü åëîâîãî ëåñà.
Plagiothecium cavifolium (Brid.) Z. Iwats. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ïî÷âå â
ïðèáðåæíûõ òàâîëãîâûõ è òðàâÿíûõ ÷åðíîîëüøàíèêàõ.
P. denticulatum (Hedw.) Schimp. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ãíèëîé äðåâåñèíå â
åëîâî-ñîñíîâûõ ëåñàõ; íà ïî÷âå ïî êðàÿì áåðåãàì êàíàâ íà áûâøèõ óãîäüÿõ.
P. laetum Schimp. — ÷àñòî; íà âàëóíàõ, ãíèëîé äðåâåñèíå, íà êîìëÿõ åëè,
ðåäêî íà âûâîðîòàõ â åëîâûõ è åëîâî-ñîñíîâûõ çåëåíîìîøíûõ è êóñòàðíè÷êîâûõ ëåñàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Pleurozium schreberi (Willd. ex Brid.) Mitt. — î÷åíü ÷àñòî; íà ïî÷âå, âàëóíàõ, êîìëÿõ â õâîéíûõ, õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ, ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ;
íà âûðóáêàõ; íà ñåëüãàõ; íà ãðàíèòå ñòàðûõ ôóíäàìåíòîâ; íà êî÷êàõ ïî îêðàéêàì áîëîò; íà ïîëÿíàõ.
Pogonatum dentatum (Brid.) Brid. — ðåäêî; íà âûâîðîòå â çåëåíîìîøíîì
ñîñíîâî-åëîâîì ëåñó â 1 êì ê ñåâåðó îò ïîáåðåæüÿ áóõòû Ïîðòîâàÿ, ¹ 15,
24.05.2007.
Pohlia cruda (Hedw.) Lindb. — ðåäêî; íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñåëüãè,
¹ 63, 26.05.2007.
P. nutans (Hedw.) Lindb. — î÷åíü ÷àñòî; íà ïî÷âå â ñîñíîâûõ è åëîâîñîñíîâûõ ëåñàõ, íà âûâîðîòàõ â åëüíèêàõ; íà ãíèëîé äðåâåñèíå íà áîëîòàõ;
íà ãðàíèòå íà ñåëüãàõ è ñòàðûõ ôóíäàìåíòàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Polytrichastrum formosum (Hedw.) G. L. Sm. — ñïîðàäè÷åñêè; íà âûâîðîòàõ â åëîâî-ñîñíîâûõ è åëîâûõ êóñòàðíè÷êîâûõ è çåëåíîìîøíî-ñôàãíîâûõ
ëåñàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
P. longisetum (Sw. ex Brid.) G. L. Sm. — ñïîðàäè÷åñêè; íà âûâîðîòàõ â
åëîâî-ñîñíîâûõ ëåñàõ; íà ãðàíèòå íà ñåëüãå.
Polytrichum commune Hedw. — î÷åíü ÷àñòî; íà ñûðîé ïî÷âå â õâîéíûõ,
õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà îáëåñåííûõ áîëîòöàõ
è ïî îêðàéêàì êðóïíûõ áîëîò. Ñî ñïîðîôèòàìè.
P. juniperinum Hedw. — ÷àñòî; íà ïî÷âå è âàëóíàõ â õâîéíûõ ëåñàõ; íà
âûðóáêàõ; íà ãðàíèòå íà ñåëüãàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
P. piliferum Hedw. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ïî÷âå â âåðåñêîâûõ ñîñíÿêàõ; íà
ìåëêîçåìå è ãðàíèòå íà ñåëüãàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
P. strictum Menzies ex Brid. — ÷àñòî; íà êî÷êàõ îáëåñåííûõ è îòêðûòûõ
ñôàãíîâûõ áîëîò, â çàáîëî÷åííûõ ñîñíÿêàõ.
282
P. swartzii Hartm. — ðåäêî; íà ãðàíèòíûõ áàðàíüèõ ëáàõ ïî çàïàäíîìó
áåðåãó áóõòû Ïîðòîâàÿ, 28.05.2007.
Pseudobryum cinclidioides (Huebener) Ò. J. Êîð. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ïî÷âå â ïðèáðåæíûõ òàâîëãîâûõ ÷åðíîîëüøàíèêàõ è ïî áåðåãó ðó÷üÿ ó ð. Ñåðüãà.
Ptilium crista-castrensis (Hedw.) De Not. — ÷àñòî; íà ïî÷âå, ðåæå íà âàëóíàõ è ãíèëîé äðåâåñèíå â åëîâûõ, ñîñíîâûõ, ðåæå õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ.
Pylaisia polyantha (Hedw.) Schimp. — ñïîðàäè÷åñêè; íà îñèíàõ è èâàõ â
ìåëêîëèñòâåííî-õâîéíûõ ëåñàõ è íà áûâøèõ óãîäüÿõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Racomitrium canescens (Hedw.) Brid. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ãðàíèòíûõ áëîêàõ ñòàðûõ ôóíäàìåíòîâ è íà ïåñêå ïî áåðåãó áóõòû Ïîðòîâàÿ.
*R. lanuginosum (Hedw.) Brid. — ðåäêî; íà ãðàíèòíûõ áàðàíüèõ ëáàõ ïî
çàïàäíîìó áåðåãó áóõòû Ïîðòîâàÿ, 28.05.2007.
R. microcarpon (Hedw.) Brid. — ñïîðàäè÷åñêè; íà âàëóíàõ â ñîñíîâûõ è
åëîâûõ êóñòàðíè÷êîâûõ ëåñàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Rhizomnium punctatum (Hedw.) T. J. Kop. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ïî÷âå â
ïðèáðåæíûõ òàâîëãîâûõ ÷åðíîîëüøàíèêàõ è ñûðûõ ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ.
Rhodobryum roseum (Hedw.) Limpr. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ïî÷âå íà ëåñíûõ ïîëÿíàõ è â òðàâÿíîì åëüíèêå.
Rhytidiadelphus squarrosus (Hedw.) Warnst — ñïîðàäè÷åñêè; íà ïî÷âå â
åëüíèêàõ è íà ïîëÿíàõ â ìåñòàõ áûâøèõ ïîñåëåíèé. Èçðåäêà.
R. triquetrus (Hedw.) Warnst. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ïî÷âå è êîìëÿõ îñèí
â ñûðûõ åëüíèêàõ è íà âûðóáêàõ.
Sanionia uncinata (Hedw.) Loeske — ÷àñòî; íà êîìëÿõ, ñòâîëàõ, ãíèëîé
äðåâåñèíå â õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ è ÷åðíîîëüøàíèêàõ, íà ãðàíèòíûõ áëîêàõ ñòàðûõ ôóíäàìåíòîâ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Schistidium apocarpum (Hedw.) Bruch et Schimp. — ÷àñòî; íà ãðàíèòíûõ
áëîêàõ ñòàðûõ ôóíäàìåíòîâ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Schistostega pennata (Hedw.) F. Weber et D. Mohr — ñïîðàäè÷åñêè; íà
âûâîðîòàõ â ñûðûõ õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ è â áåðåçíÿêàõ íà áûâøèõ óãîäüÿõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Sciuro-hypnum oedipodium (Mitt.) Ignatov et Huttunen — ñïîðàäè÷åñêè;
íà êîìëÿõ è ïî÷âå â ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ è ÷åðíîîëüøàíèêàõ. Èçðåäêà. Ñî
ñïîðîôèòàìè.
S. reflexum (Starke) Ignatov et Huttunen — ñïîðàäè÷åñêè; íà êîìëÿõ â ïðèáðåæíûõ òàâîëãîâûõ ÷åðíîîëüøàíèêàõ, íà ãðàíèòå ñòàðûõ ôóíäàìåíòîâ.
Sphagnum angustifolium (C. E. O. Jensen ex Russ.) C. E. O. Jensen — ñïîðàäè÷åñêè; íà êî÷êàõ îáëåñåííûõ áîëîò, â çàáîëî÷åííîì êóñòàðíè÷êîâîì
ñîñíÿêå ñ áåðåçîé.
S. balticum (Russ.) Russ. ex C. E. O. Jensen — ðåäêî; â ìî÷àæèíàõ ñôàãíîâîãî áàãóëüíèêîâîãî áîëîòöà ñ ñîñíîé ïî äîðîãå ê ïîñ. Òîðôÿíîâêà, 24.05.2007.
S. capillifolium (Ehrh.) Hedw. — ñïîðàäè÷åñêè; â ïîíèæåíèÿõ íà îáëåñåííûõ ñîñíîé áîëîòàõ è â åëîâî-ñîñíîâîì çåëåíîìîøíîì ëåñó.
283
S. centrale C. E. O. Jensen — ÷àñòî; íà ñûðîé ïî÷âå â çàáîëî÷åííûõ õâîéíûõ, åëîâî-ìåëêîëèñòâåííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, ïî îêðàéêàì áîëîò.
S. compactum DC. — ðåäêî; íà ñåëüãå ïî äîðîãå Áîëüøîé Áîð — ×èñòîïîëüå, â ìåñòå ñêîïëåíèÿ âëàãè, ¹ 59, 26.05.2007.
S. cuspidatum Ehrh. ex Hoffm. — ðåäêî; â ìî÷àæèíàõ ñôàãíîâîãî áîëîòà ñ ðåäêîé ñîñíîé ê ñåâåðî-âîñòîêó îò ãîðû Êîíñêàÿ, ¹ 81, 27.05.2007.
S. flexuosum Dozy et Molk. — ðåäêî; â ìî÷àæèíàõ íà îáëåñåííîì áåðåçîé áîëîòöå ê ñåâåðó îò ïåñ÷àíîé ãðÿäû ïî äîðîãå íà Òîðôÿíîâêó, ¹ 12,
24.05.2007; â çàáîëî÷åííîì êóñòàðíè÷êîâîì ñîñíÿêå â 1 êì ê çàïàäó îò áîëîòà Êîíñêîå, ¹ 54, 25.05.2007.
S. fuscum (Schimp.) H. Klinggr. — ðåäêî; íà êî÷êàõ ñôàãíîâîãî áîëîòà ñ
ðåäêîé ñîñíîé ê ñåâåðî-âîñòîêó îò ãîðû Êîíñêàÿ, ¹ 81, 27.05.2007.
S. girgensohnii Russow — î÷åíü ÷àñòî; íà ñûðîé ïî÷âå â õâîéíûõ, õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ, ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà îáëåñåííûõ áîëîòàõ è èõ
îêðàéêàõ, ïî áåðåãàì ëàãóííûõ îçåðêîâ.
S. magellanicum Brid. — ñïîðàäè÷åñêè; íà êî÷êàõ íà îáëåñåííûõ ñôàãíîâûõ áîëîòàõ è çàáîëî÷åííûõ ñòàðûõ óãîäüÿõ.
S. obtusum Warnst. — ðåäêî; íà îáëåñåííîì ñîñíîé áîëîòöå â 1 êì ê ñåâåðó îò áóõòû Ïîðòîâàÿ, ¹ 37, 25.05.2007.
S. papillosum Lindb. — ðåäêî; â ìî÷àæèíàõ ñôàãíîâîãî áàãóëüíèêîâîãî
áîëîòöà ñ ñîñíîé ïî äîðîãå ê ïîñ. Òîðôÿíîâêà, ¹ 12, 24.05.2007.
S. russowii Warnst. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ïî÷âå â ñûðûõ êóñòàðíè÷êîâûõ
è çåëåíîìîøíî-ñôàãíîâûõ õâîéíûõ ëåñàõ.
S. squarrosum Crome — ñïîðàäè÷åñêè; â çàáîëî÷åííîì õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, â ñûðîì òàâîëãîâîì ÷åðíîîëüøàíèêå, íà ïðèìîðñêîì áîëîòöå ñ âîñêîâíèêîì, íà ñûðûõ ïðèìîðñêèõ ëóãàõ.
S. wulfianum Girg. — ñïîðàäè÷åñêè; íà ïî÷âå â ñûðûõ åëîâî-ñîñíîâûõ ëåñàõ.
S. riparium Ångstr. — ñïîðàäè÷åñêè; â ìî÷àæèíàõ íåáîëüøèõ ñôàãíîâûõ
áîëîò ñ áåðåçîé è ïî îêðàéêå áîëîòà Êîíñêîå.
Stereodon pallescens (Hedw.) Vitt. — ðåäêî; íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ
ñåëüãè ïî äîðîãå Áîëüøîé Áîð — ×èñòîïîëüå, 26.05.2007.
Straminergon stramineum (Dicks. ex Brid.) Hedenäs — ñïîðàäè÷åñêè; íà
ñôàãíîâûõ áîëîòàõ è â ïîíèæåíèè íà ñòàðîé âûðóáêå.
Syntrichia ruralis (Hedw.) F. Weber et D. Mohr — ñïîðàäè÷åñêè; íà ãðàíèòíûõ áëîêàõ ñòàðûõ ôóíäàìåíòîâ. Ðåäêî.
Tetraphis pellucida Hedw. — î÷åíü ÷àñòî; íà ãíèëîé äðåâåñèíå, ðåæå íà
ïî÷âå è âûâîðîòàõ â ñûðûõ õâîéíûõ, õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ, ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñåëüã. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Thuidium recognitum (Hedw.) Lindb. — ðåäêî; íà áåòîííûõ ðàçâàëèíàõ
â õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó ó äîðîãè âäîëü çàïàäíîãî áåðåãà áóõòû Ïîðòîâàÿ, 28.05.2007.
Tortella tortuosa (Hedw.) Limpr. — ðåäêî; íà ãðàíèòíûõ áëîêàõ ñòàðûõ
ôóíäàìåíòîâ íà çàïàäíîì áåðåãà áóõòû Ïîðòîâàÿ, 28.05.2007.
284
*Ulota crispa (Hedw.) Brid. — ðåäêî; íà ñòâîëàõ îñèí íà ìåñòå áûâøèõ
óãîäèé ó ð. Ñåðüãà, ¹ 72, 26.05.2007; â ñìåøàííîì ëåñó íà âîñòî÷íîì ñêëîíå
áîëîòà Êîíñêîå, ¹ 88à, 27.05.2007. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Warnstorfia exannulata (Schimp.) Loeske — ñïîðàäè÷åñêè; â ïîíèæåíèÿõ â çàáîëî÷åííîì ñîñíÿêå, ïî áåðåãàì êàíàâ è ðó÷üåâ.
Âñåãî äëÿ îêðåñòíîñòåé áóõòû áûëî îòìå÷åíî 104 âèäà ìõîâ.
Áîëüøåé ÷àñòüþ ýòî ðàñïðîñòðàíåííûå â îáëàñòè ìõè õâîéíûõ è
ñìåøàííûõ ëåñîâ. Íàèáîëåå èíòåðåñíûå è ðåäêèå âèäû áûëè âñòðå÷åíû ïî ïîáåðåæüþ çàëèâà è íà ñêàëüíî-êàìåíèñòûõ ñóáñòðàòàõ (íà
ñåëüãàõ è êðóïíûõ âàëóíàõ).
 ïðèáðåæíûõ ÷åðíîîëüøàíèêàõ è íà ïðèìîðñêèõ ëóãàõ áûë îòìå÷åí ðåäêèé ìîõ Mnium hornum. Ýòîò âèä âñòðå÷àåòñÿ â îáëàñòè
òîëüêî íà îñòðîâàõ è ïî ïîáåðåæüþ Ôèíñêîãî çàëèâà, íî çà÷àñòóþ
äîâîëüíî îáèëåí è èãðàåò çàìåòíóþ ðîëü â ðàñòèòåëüíîì ïîêðîâå. Ïî
ïîáåðåæüþ áóõòû Ïîðòîâàÿ íà êðóïíûõ âàëóíàõ íàéäåí Orthotriñhum
pylaisii. Ýòîò âèä ñðàâíèòåëüíî íåäàâíî îòìå÷åí â Ëåíèíãðàäñêîé
îáëàñòè (Êóðáàòîâà, Äîðîøèíà, 2006). Áóëüøàÿ ÷àñòü ìåñòîíàõîæäåíèé O. pylaisii â îáëàñòè ñâÿçàíà ñ îñòðîâíûìè òåððèòîðèÿìè, è íàõîäêà â áóõòå Ïîðòîâàÿ — îäíà èç íåìíîãèõ òî÷åê íà ìàòåðèêîâîé
÷àñòè.  åâðîïåéñêîé ÷àñòè Ðîññèè ýòî ðåäêèé âèä, èçâåñòíûé ïî
íåìíîãèì íàõîäêàì ñ áîëåå ñåâåðíûõ òåððèòîðèé: Êàðåëèè è Ìóðìàíñêîé îáëàñòè (Ignatov et al., 2006).
Ðåäêèå âèäû ìõîâ íà ñåëüãàõ ïðèóðî÷åíû ïðåèìóùåñòâåííî ê
âåðòèêàëüíûì ðàñùåëèíàì è êðóïíûì òðåùèíàì.  ñûðîé âåðòèêàëüíîé ðàñùåëèíå áûë íàéäåí Aulacomnium androgynum — âèä,
î÷åíü ðåäêèé â Ðîññèè (Ïðèêàç..., 2005) è îõðàíÿåìûé â Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè (Êðàñíàÿ..., 2000). Íà âûñòóïàõ îòâåñíûõ ñêàë îí îáðàçóåò íåáîëüøèå îêðóãëûå äåðíîâèíêè.  îêðåñòíîñòÿõ áóõòû Ïîðòîâàÿ ýòîò âèä áûë íàéäåí åùå íà êðóïíîì âàëóíå â çåëåíîìîøíîì ñîñíÿêå. Îáå íàéäåííûå ïîïóëÿöèè íåâåëèêè ïî ðàçìåðó — îêîëî 30
êâ. ñì, è íà áîëüøåé ÷àñòè ïîáåãîâ ðàçâèòû âûâîäêîâûå òåëà. Òàêæå íà çàòåíåííûõ è ñûðûõ ñòåíêàõ ñåëüã áûëè íàéäåíû ðåäêèå â îáëàñòè Codriophorus fascicularis è Isothecium myosuroides. Íà ïîëóîñòðîâå Ïîðòîâûé ìûñ ñåëüãè âûõîäÿò íåïîñðåäñòâåííî íà áåðåã çàëèâà.  îñíîâàíèÿõ ñåëüã â çàëèâàåìûõ ìåñòàõ ìîõîâîé ïîêðîâ íå ðàçâèò, íî âûøå âìåñòå ñ îáû÷íûìè âèäàìè ìõîâ (Aulacomnium palustre,
Philonotis fontana, Polytrichum piliferum) îáèëüíî ðàçðàñòàåòñÿ îõðàíÿåìûé â îáëàñòè ñåâåðíûé âèä Racomitrium lanuginosum (Êðàñíàÿ...,
2000). Çäåñü æå â ìåñòàõ ñêîïëåíèÿ âëàãè îòìå÷åí Polytrichum
285
swartzii — âèä, èçâåñòíûé âñåãî èç íåñêîëüêèõ òî÷åê â îáëàñòè. Ðåäêèå ñêàëüíûå âèäû âñòðå÷àþòñÿ íà èññëåäîâàííîé òåððèòîðèè è íà
êðóïíûõ âàëóíàõ: òàê, â õâîéíûõ ëåñàõ áûëè íàéäåíû Isothecium
alopecuroides è Heterocladium dimorphum.
Áëàãîäàðÿ ïðèìîðñêîìó ïîëîæåíèþ òåððèòîðèè è áîëåå ìÿãêîìó
êëèìàòó, â îêðåñòíîñòÿõ áóõòû Ïîðòîâàÿ ìîãóò ïðîèçðàñòàòü ìíîãèå
òðåáîâàòåëüíûå ê âëàæíîñòè è òåïëó ïðèîêåàíè÷åñêèå âèäû ìõîâ.
Ê òàêèì âèäàì îòíîñÿòñÿ óæå ïåðå÷èñëåííûå Aulacomnium androgynum, Codriophorus fascicularis, Isothecium alopecuroides è I. myosuroides, à òàêæå îõðàíÿåìûé â îáëàñòè òåïëîëþáèâûé âèä Ulota crispa
(Êðàñíàÿ..., 2000). Ýòîò ìîõ áûë íàéäåí íà òåððèòîðèè äâàæäû íà
ñòâîëàõ ñòàðûõ îñèí è îáà ðàçà ñîáðàí ñî ñïîðîôèòàìè.
Òàêèì îáðàçîì, áëàãîäàðÿ ïðèìîðñêîìó ïîëîæåíèþ òåððèòîðèè è
ëàíäøàôòíûì îñîáåííîñòÿì, äëÿ áðèîôëîðû ìõîâ îêðåñòíîñòè áóõòû Ïîðòîâàÿ õàðàêòåðíî çàìåòíîå ó÷àñòèå ðåäêèõ ïðèîêåàíè÷åñêèõ
è ñêàëüíûõ âèäîâ. Íà èññëåäîâàííîé òåððèòîðèè îòìå÷åíî 4 âèäà,
îõðàíÿåìûõ â Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè: Aulacomnium androgynum,
Mnium hornum, Racomitrium lanuginosum è Ulota crispa (Êðàñíàÿ...,
2000), è îäèí âèä — Aulacomnium androgynum, — îõðàíÿåìûé íà
òåððèòîðèè Ðîññèè (Ïðèêàç…, 2005).
Àâòîð âûðàæàåò áëàãîäàðíîñòü îðãàíèçàòîðàì ýêñïåäèöèîííûõ
ðàáîò Ä. Ì. Î÷àãîâó, Â. Í. Êîðîòêîâó è ÎÎÎ «Ïèòåð-Ãàç».
Ëèòåðàòóðà
À á ð à ì î â È. È. Íåñêîëüêî èíòåðåñíûõ âèäîâ ìõîâ èç Ëåíèíãðàäñêîé
îáëàñòè // Áîòàí. ìàòåðèàëû Îòä. ñïîðîâûõ ðàñòåíèé ÁÈÍ ÀÍ ÑÑÑÐ. 1955.
Ò. 10. Ñ. 240–247. — À á ð à ì î â È. È. Î íåñêîëüêèõ âèäàõ ìõîâ èç Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè // Áîòàí. ìàòåðèàëû Îòä. ñïîðîâûõ ðàñòåíèé ÁÈÍ ÀÍ
ÑÑÑÐ. Ë., 1959. Ò. 12. Ñ. 290–298. — à à ã à ð è í à Ý. È., Ì à ò è í ÿ í Í. Í.,
Ñ ÷ à ñ ò í à ÿ Ë. Ñ., Ê à ñ à ò ê è í à Ã. À. Ïî÷âû è ïî÷âåííûé ïîêðîâ Ñåâåðî-Çàïàäà Ðîññèè. ÑÏá., 1995. 236 ñ. — à å î á î ò à í è ÷ å ñ ê î å ðàéîíèðîâàíèå Íå÷åðíîçåìüÿ åâðîïåéñêîé ÷àñòè ÐÑÔÑÐ. Ë., 1989. 64 ñ. — Ê ð à ñ í à ÿ
êíèãà ïðèðîäû Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè. Ò. 2. Ðàñòåíèÿ è ãðèáû. ÑÏá., 2000.
511 ñ. — Ê ó ð á à ò î â à Ë. Å. Ëèñòîñòåáåëüíûå ìõè (List of mosses) // Êîìàðîâñêèé áåðå㠗 êîìïëåêñíûé ïàìÿòíèê ïðèðîäû. ÑÏá., 2002. Ñ. 35–
39. — Ê ó ð á à ò î â à Ë. Å., Ä î ð î ø è í à - Ó ê ð à è í ñ ê à ÿ Ã. ß. Íîâûå íàõîäêè ðåäêèõ è èíòåðåñíûõ âèäîâ ëèñòîñòåáåëüíûõ ìõîâ â Ëåíèíãðàäñêîé
îáëàñòè // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. ÑÏá., 2005. Ò. 38. C. 357–
362. — Ê ó ð á à ò î â à Ë. Å., Ä î ð î ø è í à Ã. ß. Íîâûå íàõîäêè ìõîâ â Ëå-
286
íèíãðàäñêîé îáëàñòè // Arctoa. 2006. Ò. 15. Ñ. 221. — Ê ó ð á à ò î â à Ë. Å.
Ìõè // Ïðèðîäíàÿ ñðåäà è áèîëîãè÷åñêîå ðàçíîîáðàçèå àðõèïåëàãà Áåðåçîâûå îñòðîâà (Ôèíñêèé çàëèâ). ÑÏá., 2007. C. 191–212. — Ï ð è ê à ç ÌÏÐ
Ðîññèè îò 25 îêòÿáðÿ 2005 ã. ¹ 289 «Îá óòâåðæäåíèè ïåðå÷íåé (ñïèñêîâ)
îáúåêòîâ ðàñòèòåëüíîãî ìèðà, çàíåñåííûõ â Êðàñíóþ êíèãó Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè è èñêëþ÷åííûõ èç Êðàñíîé êíèãè Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè». —
B r o t h e r u s V. F. Die Laubmoose Fennoscandias. Helsingfors, 1923. 636 S. —
I g n a t o v M. S., A f o n i n a O. M., I g n a t o v a E. I. et al. Check-list of
mosses of East Europe and North Asia // Arctoa. 2006. Vol. 15. P. 1–110.
287
Ý. Ã. Ëåóøèíà
E. G. Leushina
ÌÕÈ ÃÅÎËÎÃÈ×ÅÑÊÎÃÎ ÏÀÌßÒÍÈÊÀ ÏÐÈÐÎÄÛ
«ÙÅËÅÉÊÈ» È ÅÃÎ ÎÊÐÅÑÒÍÎÑÒÅÉ
(ËÅÍÈÍÃÐÀÄÑÊÀß ÎÁËÀÑÒÜ)
MOSSES OF SHCHELEIKI GEOLOGICAL MONUMENT
OF NATURE AND ITS VICINITIES (LENINGRAD REGION)
Ñàíêò-Ïåòåðáóðãñêèé ãîñóäàðñòâåííûé óíèâåðñèòåò, Êàôåäðà áîòàíèêè
199034, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, Óíèâåðñèòåòñêàÿ íàá., ä. 7/9
Äëÿ ãåîëîãè÷åñêîãî ïàìÿòíèêà ïðèðîäû «Ùåëåéêè» (Ëåíèíãðàäñêàÿ îáëàñòü)
ïðèâîäÿòñÿ 140 âèäîâ è 3 ðàçíîâèäíîñòè ìõîâ. Â àííîòèðîâàííîì ñïèñêå äëÿ
êàæäîãî âèäà óêàçàíû ìåñòîîáèòàíèÿ, ñóáñòðàò è íàëè÷èå ñïîðîãîíîâ. Äëÿ òåððèòîðèè îòìå÷åí ðÿä ðåäêèõ âèäîâ, ñðåäè êîòîðûõ ðåäêèé âèä äëÿ òåððèòîðèè
Ðîññèè — Plagiothecium piliferum.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: ìõè, Ùåëåéêè, Ëåíèíãðàäñêàÿ îáëàñòü.
The moss flora of Shcheleiki Geological Monument of Nature and its vicinities
comprises 140 species and 3 varieties. Locality, habitat, substrate and sporophyte
production for every species are specified. The rare species of moss flora are
considered.
Keywords: mosses, Shcheleiki, Leningrad Region.
 1976 ãîäó íà ñåâåðî-âîñòîêå Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè äëÿ îõðàíû âûõîäîâ ïðîòåðîçîéñêèõ ãàááðî-äèàáàçîâ áûë îðãàíèçîâàí ãåîëîãè÷åñêèé ïàìÿòíèê ïðèðîäû «Ùåëåéêè» (Êðàñíàÿ êíèãà..., 1999).
Áèîëîãè÷åñêàÿ ñîñòàâëÿþùàÿ ýòîé òåððèòîðèè äîëãîå âðåìÿ îñòàâàëàñü áåç âíèìàíèÿ, íî ïðîâåäåííûå â 2002–2004 ãã. èññëåäîâàíèÿ
ïîêàçàëè, ÷òî ïàìÿòíèê ïðèðîäû òàêæå î÷åíü èíòåðåñåí â áîòàíè÷åñêîì, â ÷àñòíîñòè, â áðèîëîãè÷åñêîì îòíîøåíèè (Êóðáàòîâà, Ëåóøèíà, 2004).
Èçó÷åííàÿ òåððèòîðèÿ ðàñïîëîæåíà âäîëü þãî-çàïàäíîãî áåðåãà
Îíåæñêîãî îçåðà, ìåæäó óñòüåì ð. Êîðîâüåé (â 2.5 êì þæíåå ä. Ùåëåéêè) è ä. Ãèìðåêà. Ãåîëîãè÷åñêèé ïàìÿòíèê ïðèðîäû «Ùåëåéêè»
íàõîäèòñÿ â 4 êì ñåâåðíåå ä. Ùåëåéêè è îõâàòûâàåò ñåâåðíóþ ÷àñòü
óñòóïà ãàááðî-äèàáàçîâ äëèíîé 1.4 êì. Ðàéîí èññëåäîâàíèé ðàñïîëàãàåòñÿ â ïðåäåëàõ Áàëòèéñêîãî êðèñòàëëè÷åñêîãî ùèòà è îõâàòûâàåò
þæíóþ ÷àñòü Øîêøèíñêîé ãðÿäû. Îñîáåííîñòüþ òåððèòîðèè ÿâëÿþòñÿ âûõîäû íà äíåâíóþ ïîâåðõíîñòü ãàááðî-äèàáàçîâ è ðîçîâûõ
êâàðöèòîâ, ôîðìèðóþùèå ñêàëüíûé ìàññèâ è ìûñû ïî áåðåãó Îíåæñêîãî îçåðà.  ñåâåðíîé ÷àñòè ñêàëüíîãî ìàññèâà àáñîëþòíûå âûñî-
288
òû äîñòèãàþò 137.6 ì íàä óð. ì., âîñòî÷íûé ñêëîí ìàññèâà, â îòëè÷èå îò ïîëîãîãî çàïàäíîãî, êðóòî îáðûâàåòñÿ ê Îíåæñêîìó îçåðó.
Ïàìÿòíèê ïðèðîäû «Ùåëåéêè» ðàñïîëàãàåòñÿ â ïðåäåëàõ ëåñíîé
çîíû â ïîäçîíå ñðåäíåé òàéãè.1 Íàèáîëåå ðàñïðîñòðàíåíû íà èçó÷åííîé òåððèòîðèè îñèíîâûå è îñèíîâî-áåðåçîâûå ëåñà ñ áîãàòûì ïîäëåñêîì (Rosa majalis, Juniperus communis, Daphne mezereum è äð.) è
òðàâÿíûì ïîêðîâîì. Îñîáåííîñòüþ ðàñòèòåëüíîãî ïîêðîâà ñêàëüíîãî
ìàññèâà ÿâëÿåòñÿ ïðèñóòñòâèå â äðåâîñòîå êëåíà è ëèïû. Â âåðõíåé
÷àñòè ñêàëüíîãî ìàññèâà íà êàðíèçàõ ôîðìèðóþòñÿ ôðàãìåíòû ñîñíÿêîâ ÷åðíè÷íî-çåëåíîìîøíûõ è ëèøàéíèêîâûõ, â íèæíèõ ÷àñòÿõ
ñêëîíîâ ðàçâèâàþòñÿ ìåëêîëèñòâåííûå ëåñà, ãäå âñòðå÷àåòñÿ ðÿä íåìîðàëüíûõ òðàâ: Lathyrus vernus, Stellaria holostea è äð. Äëÿ îáðûâèñòîãî âîñòî÷íîãî ñêëîíà õàðàêòåðíî îáèëèå è ðàçíîîáðàçèå ïàïîðîòíèêîâ.  ïðåäåëàõ îçåðíîé òåððàñû ðàçâèòû ñîñíîâûå ëåñà ñ ïðèìåñüþ ìåëêîëèñòâåííûõ ïîðîä. Ñðåäè ëåñíûõ ìàññèâîâ ÷àñòî âñòðå÷àþòñÿ íåáîëüøèå ïî ïëîùàäè ïåðåõîäíûå áîëîòà, âäîëü ïîáåðåæüÿ
Îíåæñêîãî îçåðà ìåæäó áåðåãîâûìè âàëàìè ðàñïîëàãàþòñÿ íåáîëüøèå íèçèííûå îñîêîâûå áîëîòà. Ëóãà çàíèìàþò íåçíà÷èòåëüíûå ïëîùàäè, ñðåäè íèõ ïðåîáëàäàþò ñóõîäîëüíûå.
Ïåðâûå ñáîðû ìîõîîáðàçíûõ â Ùåëåéêàõ áûëè ñäåëàíû ïðîôåññîðîì Õåëüñèíêñêîãî óíèâåðñèòåòà Ô. Ýëüôèíãîì â 1875 ãîäó, â ðàìêàõ èçó÷åíèÿ ðàñòèòåëüíîñòè äîëèíû ðåêè Ñâèðè. Ýëüôèíã (Elfving,
1878) óêàçûâàåò äëÿ Ùåëååê 9 âèäîâ ìõîâ: Amphidium lapponicum
(Hedw.) Schimp., Anomodon viticulosus (Hedw.) Hook. et Taylor,
Bartramia ithyphylla Brid., B. pomiformis Hedw., Bryum pallescens
Schleich. ex Schwägr., Heterocladium dimorphum (Brid.) B. S. G.,
Orthotrichum rupestre Schleich. ex Schwägr., Pterigynandrum filiforme
Hedw., Lescuraea incurvata (Hedw.) Lawt. Ñëåäóþùèå ñáîðû ìõîâ
áûëè ïðîâåäåíû òîëüêî âî âòîðîé ïîëîâèíå XX âåêà. Â 1980 ãîäó
òåððèòîðèþ ïàìÿòíèêà ïðèðîäû ïîñåòèëà Ò. À. Ïîïîâà, 4 îáðàçöà èç
åå êîëëåêöèè è äàííûå îá îïðåäåëåíèè ñôàãíîâûõ ìõîâ Å. Î. Êóçüìèíîé ëþáåçíî ïðåäîñòàâëåíû àâòîðó Å. Í. Àíäðååâîé. Òàêèì îáðàçîì, Ò. À. Ïîïîâîé áûëè ñîáðàíû Bartramia pomiformis Hedw.,
Ceratodon purpureus (Hedw.) Brid., Pohlia cruda (Hedw.) Lindb.,
Polytrichastrum alpinum (Hedw.) G. L. Smith, Plagiothecium cavifolium
(Brid.) Iwats. (îáðàçöû îïðåäåëåíû àâòîðîì ñòàòüè), Sphagnum
Ïðè îïèñàíèè ðàñòèòåëüíîñòè èñïîëüçîâàíû äàííûå, ëþáåçíî ïðåäîñòàâëåííûå
Å. Þ. Ìîðîçîâîé.
1
289
angustifolium (C. E. O. Jensen ex Russ.) C. E. O. Jensen, S. fallax
(Klinggr.) Klinggr., S. magellanicum Brid., S. russowii Warnst. (îáðàçöû
îïðåäåëåíû Å. Î. Êóçüìèíîé). Ðàñòèòåëüíîñòü ïàìÿòíèêà ïðèðîäû
èçó÷àëàñü Â. È. Âàñèëåâè÷åì.  «Î÷åðêàõ ðàñòèòåëüíîñòè îñîáî îõðàíÿåìûõ òåððèòîðèé Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè» (1992) Â. È. Âàñèëåâè÷ óêàçûâàåò 1 âèä — Niphotrichum canescens (Hedw.) BednarekOchyra et Ochyra.  2002 ãîäó c. í. ñ. Áîòàíè÷åñêîãî èíñòèòóòà èì.
Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ Ë. Å. Êóðáàòîâîé íà èññëåäóåìîé òåððèòîðèè
áûëà ñîáðàíà íåáîëüøàÿ êîëëåêöèÿ ìõîâ.  2003–2004 ãã. áðèîëîãè÷åñêèå èññëåäîâàíèÿ áûëè ïðîäîëæåíû àâòîðîì.
 ïðåäñòàâëåííîì íèæå àííîòèðîâàííîì ñïèñêå âèäû ðàñïîëîæåíû â àëôàâèòíîì ïîðÿäêå. Ëàòèíñêèå íàçâàíèÿ äàíû ïî «Check-list
of mosses of East Europe and North Asia» (Ignatov et al., 2006). Äëÿ
êàæäîãî âèäà óêàçûâàåòñÿ åãî âñòðå÷àåìîñòü ñîãëàñíî ñëåäóþùåé
øêàëå: åäèíè÷íî — âèä ñîáðàí 1 ðàç, ðåäêî — 2–3 ðàçà, ñïîðàäè÷åñêè — 4–6 ðàç, ÷àñòî — 7–11, î÷åíü ÷àñòî — 12 è áîëåå ðàç. Äëÿ ðåäêèõ è åäèíè÷íî ñîáðàííûõ âèäîâ ïåðå÷èñëÿþòñÿ âñå òî÷êè ñáîðà,
ìåñòîîáèòàíèå, ñóáñòðàò, äàòà ñáîðà. Äëÿ áîëåå ÷àñòî âñòðå÷àþùèõñÿ
âèäîâ ïðèâîäÿòñÿ ó÷àñòêè ñáîðà îáðàçöîâ è îáîáùåííàÿ ýêîëîãè÷åñêàÿ õàðàêòåðèñòèêà. Îòìå÷àåòñÿ íàëè÷èå ñïîðîôèòîâ. Äëÿ îáðàçöîâ,
ñîáðàííûõ àâòîðîì, êîëëåêòîð íå óêàçûâàåòñÿ. Âèäû, âêëþ÷åííûå â
Êðàñíóþ êíèãó ïðèðîäû Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè (2000), îòìå÷åíû
çâåçäî÷êîé (*).
Òî÷êè ñáîðà îáðàçöîâ:
I. Îêðåñòíîñòè ä. Ãèìðåêà: à) ëåñíàÿ äîðîãà íà áîëîòî Ðÿáîå;
á) ëåñíàÿ äîðîãà îò ä. Ãèìðåêà ê ä. Ùåëåéêè; â) áîëîòî Ðÿáîå.
II. Áåðåã Îíåæñêîãî îçåðà: à) âûõîäû êâàðöèòîâ â 1.5 êì ñåâåðíåå
ìûñà ×åéíàâîëîê; á) ìûñ ×åéíàâîëîê; â) âûõîäû ãàááðî-äèàáàçîâ íà
ìûñó Ïîäùåëüå; ã) ïîáåðåæüå îçåðà îò ä. Ùåëåéêè äî ìûñà Ïîäùåëüå.
III. Ñêàëüíûé ìàññèâ: à) òåððèòîðèÿ ñòàðîãî êàðüåðà; á) íåíàðóøåííûå ñêàëû â 100 ì ñåâåðíåå ñòàðîãî êàðüåðà; â) íåáîëüøîé ãàááðî-äèàáàçîâûé ìàññèâ ðÿäîì ñî ñòàðûì êàðüåðîì; ã) òåððèòîðèÿ
ïàìÿòíèêà ïðèðîäû «Ùåëåéêè»; ä) ïîëîãèé çàïàäíûé ñêëîí.
IV. Îêðåñòíîñòè ä. Ùåëåéêè, ëåñíàÿ äîðîãà íà ìûñ Ïîäùåëüå.
V. Ðåêà Êîðîâüÿ, íèæíåå òå÷åíèå.
Abietinella abietina (Hedw.) M. Fleisch. Ñïîðàäè÷åñêè. II–IV: íà ñêàëüíûõ
âûõîäàõ íà ïîêðûòûõ ìåëêîçåìîì ñêàëàõ — íà îòêðûòûõ ìåñòàõ è â ñîñíîâûõ ëåñàõ.
290
Amblystegium serpens (Hedw.) Bruch et al. Ðåäêî. IIIä: â ñîñíîâî-ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, â îñíîâàíèè ñòâîëà äåðåâà, 27.07.2004; IIâ: íà ñòàðîì ôóíäàìåíòå èç ãàááðî-äèàáàçà, íà áëîêàõ ôóíäàìåíòà, 28.07.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
*Amphidium lapponicum (Hedw.) Schimp. Ðåäêî. IIIá: íà âåðòèêàëüíûõ
ñòåíêàõ ñêàë â î÷åíü ðàçðåæåííîì òðàâÿíîì íàñêàëüíîì îñèííèêå,
19.07.2002, Ë. Å. Êóðáàòîâà; IIIã: â õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñêàë, 29.07.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Andreaea rupestris Hedw. Ðåäêî. IIIá: íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñêàë,
29.07.2004; IIIã: íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñêàë, 29.07.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Anomodon attenuatus (Hedw.) Huebener. Åäèíè÷íî. IIIà: íà âåðòèêàëüíûõ
ñòåíêàõ ñêàë, 23.05.2004.
A. viticulosus (Hedw.) Hook. et Taylor. Ðåäêî. IIIà: íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñêàë, 23.05.2004; IIIã: íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñêàë, 29.07.2004.
Atrichum tenellum (Röhl.) Bruch et al. Ñïîðàäè÷åñêè. I, II, IV: íà îáî÷èíàõ äîðîã, ñóõîäîëüíûõ ëóãàõ; íà ïî÷âå è ïîêðûòûõ ïî÷âîé ñêàëàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
A. undulatum (Hedw.) P. Beauv. Ðåäêî. IIã: â ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, íà
ïî÷âå, 13.08.2003; V: íà ïîêðûòûõ ïî÷âîé êàìíÿõ ïî áåðåãó, 14.08.2003. Ñî
ñïîðîôèòàìè.
Aulacomnium palustre (Hedw.) Schwägr. I–V: ïîâñåìåñòíî â ñîñíîâûõ,
ñìåøàííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà âåðõîâûõ è ïåðåõîäíûõ áîëîòàõ;
íà ïî÷âå, ïîêðûòûõ ïî÷âîé êàìíÿõ è ñêàëàõ, ãíèëîé äðåâåñèíå.
Bartramia ithyphylla Brid. Ðåäêî. IIIà: íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñêàë,
17.07.2002, Ë. Å. Êóðáàòîâà; òàì æå, 23.05.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
B. pomiformis Hedw. ×àñòî. III: íà êàìíÿõ è ñêàëàõ — íà îòêðûòûõ ìåñòàõ, â ñîñíîâûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Brachythecium mildeanum (Schimp.) Schimp. Åäèíè÷íî. IIâ: íà ïîêðûòûõ
ïî÷âîé êàìíÿõ, 28.07.2004.
B. rivulare Bruch et al. Åäèíè÷íî. IV: â ñåðîîëüøàíèêå, íà ñûðîé ãíèëîé
äðåâåñèíå, 27.07.2004.
B. salebrosum (F. Weber et D. Mohr) Bruch et al. Î÷åíü ÷àñòî. I–V: â ñìåøàííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà ñóõîäîëüíûõ ëóãàõ, îáî÷èíàõ ëåñíûõ
äîðîã; íà ïî÷âå, ïåñêå, ïîêðûòûõ ïî÷âîé êàìíÿõ è ñêàëàõ, ãíèëîé äðåâåñèíå. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Bryoerythrophyllum recurvirostrum (Hedw.) P. C. Chen. Åäèíè÷íî. IIâ: íà
ñòàðîì ôóíäàìåíòå èç ãàááðî-äèàáàçîâ, íà ìåëêîçåìå â òðåùèíàõ ìåæäó áëîêàìè ôóíäàìåíòà, 28.07.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Bryum argenteum Hedw. Ðåäêî. IV: íà çàäåðíîâàííîé íàñûïè âäîëü äîðîãè, 27.07.2004; IV: ïî áåðåãó îçåðà íà ïîêðûòûõ ïî÷âîé êàìíÿõ, 14.08.2004.
B. bimum (Schreb.) Turnerb. Åäèíè÷íî. IIà: íà ìåëêîçåìå íà óõîäÿùåé â
âîäó ñêàëå, 11.08.2003. Ñî ñïîðîôèòàìè.
B. pallens Sw. ex anon. Åäèíè÷íî. IIá: íà ïåðåóâëàæíåííîé ïî÷âå,
28.07.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
291
B. pallescens Schleich. ex Schwägr. Åäèíè÷íî. IIâ: íà ïî÷âå â òðåùèíàõ
ñêàë, 13.08.2003. Ñî ñïîðîôèòàìè.
B. pseudotriquetrum (Hedw.) P. Gaertn., B. Mey. et Schreb. Åäèíè÷íî. IV:
â âûñîõøåì îçåðöå ó äîðîãè, íà ïåðåóâëàæíåííîé ïî÷âå. 13.08.2003.
Bucklandiella microcarpa (Hedw.) Bednarek-Ochyra et Ochyra. Ðåäêî. III:
íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñêàë, 12.08.2003; òàì æå, 23.05.2004; IIâ: íà ïîêðûòûõ ìåëêîçåìîì ñêàëàõ, 13.08.2003. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Buxbaumia aphylla Hedw. Åäèíè÷íî. Ià: íà óïëîòíåííîé ïî÷âå äîðîãè,
13.08.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Calliergon cordifolium (Hedw.) Kindb. Ñïîðàäè÷åñêè. I, IV: ïî îêðàèíàì
ïåðåõîäíîãî áîëîòà, â êàíàâàõ, â ïîíèæåíèÿõ íà ñóõîäîëüíîì ëóãó; íà ïåðåóâëàæíåííîé ïî÷âå.
Calliergonella cuspidata (Hedw.) Loeske. Ñïîðàäè÷åñêè. I, II, IV: â ñûðûõ
ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, â êàíàâàõ, íà ëóãàõ; íà ïåðåóâëàæíåííîé ïî÷âå è
ãíèëîé äðåâåñèíå.
C. lindbergii (Mitt.) Hedenäs. ×àñòî. I, II, IV, V: â ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ,
íà îáî÷èíàõ ëåñíûõ äîðîã, íèçèííîì îñîêîâîì áîëîòå; íà ïåðåóâëàæíåííîé
ïî÷âå, ãíèëîé äðåâåñèíå, âëàæíûõ êàìíÿõ è ñêàëàõ.
Campylidium sommerfeltii (Myrin) Ochyra. Åäèíè÷íî. Ià: â ðóñëå ïåðåñûõàþùåãî ðó÷üÿ, íà ïîêðûòûõ ïî÷âîé áðåâíàõ, 14.08.2003. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Campylium stellatum (Hedw.) C. E. O. Jensen. Åäèíè÷íî. IIâ: íà ñêàëàõ,
13.08.2003.
Ceratodon purpureus (Hedw.) Brid. Î÷åíü ÷àñòî. II, III: íà ïîêðûòûõ ïî÷âîé êàìíÿõ è ñêàëàõ, íà ïåñêå íà îêðàèíå ëåñà ó ïëÿæà. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Cirriphyllum piliferum (Hedw.) Grout. Åäèíè÷íî. V: â ìåëêîëèñòâåííîì
ëåñó ïî áåðåãó, íà ïîäñòèëêå, 14.08.2004.
Climacium dendroides (Hedw.) F. Weber et D. Mohr. Î÷åíü ÷àñòî. I–V: â
ëåñàõ, íà ñóõîäîëüíûõ ëóãàõ, îáî÷èíàõ äîðîã; íà ïî÷âå, ïåñêå, ïîêðûòûõ ïî÷âîé
êàìíÿõ è ñêàëàõ, íà ãíèëîé äðåâåñèíå, â îñíîâàíèè ñòâîëîâ äåðåâüåâ.
Cynodontium strumiferum (Hedw.) Lindb. Ñïîðàäè÷åñêè. III: íà ñêàëàõ.
Ñî ñïîðîôèòàìè.
C. tenellum (Schimp.) Limpr. Ðåäêî. IIIà: íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñêàë,
17.07.2002, Ë. Å. Êóðáàòîâà; òàì æå, 12.08.2003; IIIã: íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñêàë, 29.07.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Dichelyma falcatum (Hedw.) Myrin. Åäèíè÷íî. V: íà êàìíÿõ â âîäå ðåêè,
14.08.2003.
Dichodontium pellucidum (Hedw.) Schimp. Åäèíè÷íî. IIa: íà ïî÷âå â òðåùèíàõ óõîäÿùåé â âîäó ñêàëû, 11.08.2003.
Dicranella cerviculata (Hedw.) Schimp. Åäèíè÷íî. Iá: ïî îáî÷èíå äîðîãè,
íà ïî÷âå, 14.08.2003.
D. heteromalla (Hedw.) Schimp. Ñïîðàäè÷åñêè. I–III: â ñîñíîâûõ è õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ; íà ìåëêîçåìå íà âûâîðîòàõ äåðåâüåâ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
292
Dicranum bonjeanii De Not. Ðåäêî. II–VI: â ëåñàõ íà êàìíÿõ è ñêàëàõ ïîêðûòûõ ìåëêîçåìîì. Ñî ñïîðîôèòàìè.
D. brevifolium (Lindb.) Lindb. Ðåäêî. IIIâ: â ñîñíÿêå ñ ïðèìåñüþ îñèíû,
áåðåçû è êëåíà, íà ïîêðûòûõ ìåëêîçåìîì êàìíÿõ è ñêàëàõ, 12.08.2003; IIâ:
íà ñêàëàõ, 13.08.2003.
D. flexicaule Brid. Åäèíè÷íî. IIà: íà îêðàèíå ëåñà ó ïëÿæà, íà ïîêðûòîì
ïî÷âîé êàìíå, 11.08.2003.
D. fuscescens Turner. Åäèíè÷íî. IIá: íà îêðàèíå áîëîòà, íà ãíèëîé äðåâåñèíå, 13.08.2003.
D. majus Turner. Åäèíè÷íî. IIã: â ñîñíÿêå ñ ïðèìåñüþ îñèíû è áåðåçû,
íà ïîäñòèëêå, 11.08.2003.
D. montanum Hedw. Ñïîðàäè÷åñêè. I, II, V: â ñîñíîâûõ, ñìåøàííûõ è
ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ; íà ãíèëîé äðåâåñèíå, â îñíîâàíèè ñòâîëîâ äåðåâüåâ, íà áåòîííîì áëîêå. Ñî ñïîðîôèòàìè.
D. polysetum Sw. ×àñòî. I–III: â ñîñíîâûõ ëåñàõ; íà ïîäñòèëêå, ïîêðûâàþùåì
ñêàëû ìåëêîçåìå, íà ïåñêå íà îêðàèíå ëåñà ïî ïîáåðåæüþ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
D. scoparium Hedw. Î÷åíü ÷àñòî. I–V: â ñîñíîâûõ, ñìåøàííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ íà ïîäñòèëêå, ïîêðûòûõ ïî÷âîé êàìíÿõ è ñêàëàõ, íà ïåñêå, â îñíîâàíèè ñòâîëîâ äåðåâüåâ, íà ãíèëîé äðåâåñèíå, êî÷êàõ ïåðåõîäíîãî
áîëîòà. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Drepanocladus aduncus (Hedw.) Warnst. Ðåäêî. IIá: â îëüõîâî-èâíÿêîâûõ
çàðîñëÿõ, íà ãíèëîé äðåâåñèíå, 11.08.2003; IV: â âûñîõøåì îçåðöå ó äîðîãè,
íà ïåðåóâëàæíåííîé ïî÷âå, 13.08.2003; IIà: íà ïî÷âå îêîëî ðó÷üÿ, 14.08.2003.
Encalypta cf. streptocarpa Hedw. Åäèíè÷íî. IIâ: íà ñòàðîì ôóíäàìåíòå èç
ãàááðî-äèàáàçîâ, íà ìåëêîçåìå â òðåùèíàõ ïëèò, 28.07.2004.
Fissidens adianthoides Hedw. Ñïîðàäè÷åñêè. III: â ñûðûõ ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ; íà ïî÷âå, ïîêðûòûõ ïî÷âîé êàìíÿõ, â òðåùèíàõ ñêàë, â íàñêàëüíûõ áîëîòöàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
F. osmundoides Hedw. Ñïîðàäè÷åñêè. III, V: íà ïîêðûòûõ ïî÷âîé êàìíÿõ,
âàëóíàõ, â òðåùèíàõ ñêàë, â ñûðûõ ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ íà ïî÷âå.
F. taxifolius Hedw. Ðåäêî. IIâ: íà ïî÷âå â òðåùèíàõ óõîäÿùåé â âîäó ñêàëû, 17.07.2002, Ë. Å. Êóðáàòîâà; IIã: íåáîëüøîé ìûñ, íà ïîêðûòûõ ïî÷âîé
âàëóíàõ, 13.08.2003.
Fontinalis antipyretica Hedw. Åäèíè÷íî. V: ïî áåðåãó ðåêè íà êàìíÿõ â
âîäå, 14.08.2003.
Funaria hygrometrica Hedw. Ðåäêî. IIâ: â ñîñíÿêå íà ñòàðîì êîñòðèùå,
28.07.2004; IIã: â çàáîëî÷åííîì ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, íà ïî÷âå â êàíàâå,
28.07.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Grimmia muehlenbeckii Schimp. Ñïîðàäè÷åñêè. II–IV: íà íåçàòåíåííûõ
êâàðöèòîâûõ è ãàááðî-äèàáàçîâûõ ñêàëàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Hedwigia ciliata (Hedw.) P. Beauv. ×àñòî. III, IV: íà êàìíÿõ, ñêàëàõ è âàëóíàõ, êàê íà îòêðûòûõ ìåñòàõ, òàê è â ñîñíîâûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ.
Ñî ñïîðîôèòàìè.
293
Herzogiella seligeri (Brid.) Z. Iwats. Åäèíè÷íî. III: â ìåëêîëèñòâåííîì
ëåñó, íà ãíèëîé äðåâåñèíå, 27.07.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Homalia trichomanoides (Hedw.) Bruch et al. Ñïîðàäè÷åñêè. III: â ñìåøàííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ; íà ñêàëàõ è ñòâîëàõ îñèí. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Hygroamblystegium fluviatile (Hedw.) Loeske. Åäèíè÷íî. IIà: íà óõîäÿùåé
â âîäó ñêàëå, 11.08.2003.
Hygrohypnum luridum (Hedw.) Jenn. Åäèíè÷íî. IIâ: íà óõîäÿùåé â âîäó
ãàááðî-äèàáàçîâîé ñêàëå, 17.07.2002, Ë. Å. Êóðáàòîâà.
Hylocomium splendens (Hedw.) Bruch et al. Î÷åíü ÷àñòî. I–V: â ñîñíîâûõ,
ñìåøàííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà îêðàèíàõ âåðõîâûõ è ïåðåõîäíûõ
áîëîò; íà ïî÷âå, ïîêðûòûõ ïî÷âîé êàìíÿõ è ñêàëàõ, ãíèëîé äðåâåñèíå, â îñíîâàíèè ñòâîëîâ äåðåâüåâ.
Hymenoloma crispulum (Hedw.) Ochyra. Åäèíè÷íî. IIà: íà ïî÷âå â òðåùèíàõ óõîäÿùåé â âîäó ñêàëû, 11.08.2003. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Hypnum cupressiforme Hedw. Ñïîðàäè÷åñêè. II, III: â ìåëêîëèñòâåííûõ
è õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà îêðàèíå ïåðåõîäíîãî áîëîòà; íà ñêàëàõ,
ãíèëîé äðåâåñèíå.
Isothecium alopecuroides (Lam. ex Dubois) Isov. Ñïîðàäè÷åñêè. III: â ñîñíîâûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ; íà êàìíÿõ è ñêàëàõ.
I. myosuroides Brid. Ðåäêî. IIIà: íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñêàë â î÷åíü
ðàçðåæåííîì òðàâÿíîì íàñêàëüíîì îñèííèêå, 19.07.2002, Ë. Å. Êóðáàòîâà; IIIã:
â õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñêàë, 29.07.2004.
Leptobryum pyriforme (Hedw.) Wilson. Ñïîðàäè÷åñêè. II: íà âûâîðîòàõ,
ñòàðûõ êîñòðèùàõ, ñòåíêàõ êàíàâ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Leptodictyum riparium (Hedw.) Warnst. Åäèíè÷íî. IIã: â èâíÿêå, íà ïî÷âå
â ðóñëå ïåðåñûõàþùåãî ðó÷üÿ, 13.08.2003.
Mnium stellare Hedw. Åäèíè÷íî. IIIã: íà ïîêðûòîì ìåëêîçåìîì êàìíå,
29.07.2004.
Neckera pennata Hedw. Ñïîðàäè÷åñêè. III: íà ñòâîëàõ îñèí. Ñî ñïîðîôèòàìè.
N. pennata var. tenera Müll. Hal. Åäèíè÷íî. IIIá: â õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, â òðåùèíàõ ñêàë, 23.05.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Niphotrichum canescens (Hedw.) Bednarek-Ochyra et Ochyra. Ñïîðàäè÷åñêè. II–IV: íà ïîêðûòûõ ìåëêîçåìîì ñêàëàõ, ïåñêå íà îêðàèíå ëåñà ó ïëÿæà.
Orthotrichum gymnostomum Bruch ex Brid. Åäèíè÷íî. Iá: â ñûðîì ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, íà ñòâîëå îñèíû, 29.07.2004.
O. obtusifolium Brid. Åäèíè÷íî. Iá: â ñûðîì ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, íà
ñòâîëå îñèíû, 29.07.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
O. speciosum Nees. I –V: â ìåëêîëèñòâåííûõ è ñìåøàííûõ ëåñàõ, íà ñòâîëàõ îñèí. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Oxyrrhynchium hians (Hedw.) Loeske. Ðåäêî. Iá: â ñåðîîëüøàíèêå âäîëü
äîðîãè, íà ãíèëîé äðåâåñèíå, 27.07.2004; íà ñóõîäîëüíîì ëóãó, íà ïî÷âå,
28.07.2004.
294
Paraleucobryum longifolium (Hedw.) Loeske. Ñïîðàäè÷åñêè. II, III: â ñîñíîâûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ; íà êàìíÿõ è ñêàëàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Philonotis caespitosa Jur. Ðåäêî. IV: ëåñíàÿ äîðîãà ê ñêàëüíîìó ìàññèâó,
íà ïî÷âå, 23.05.2004. IIá: íà ïî÷âå â òðåùèíàõ ñêàë, 13.08.2003.
P. fontana (Hedw.) Brid. Ðåäêî. IV: âûñîõøåå îçåðöî ó äîðîãè, íà ïåðåóâëàæíåííîé ïî÷âå, 27.07.2004; íà íèçèííîì îñîêîâîì áîëîòå, íà ïåðåóâëàæíåííîé ïî÷âå, 28.07.2004.
Plagiomnium cuspidatum (Hedw.) T. J. Kop. Î÷åíü ÷àñòî. I–V: â ñìåøàííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà ñóõîäîëüíûõ ëóãàõ; íà ïî÷âå, ïîêðûòûõ
ïî÷âîé êàìíÿõ è ñêàëàõ, â îñíîâàíèè ñòâîëîâ äåðåâüåâ, íà ãíèëîé äðåâåñèíå. Ñî ñïîðîôèòàìè.
P. elatum (Bruch et al.) T. J. Kop. Ñïîðàäè÷åñêè. III, IV: â ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà îêðàèíå âûñîõøåãî îçåðöà; íà ïåðåóâëàæåííîé ïî÷âå.
P. ellipticum (Brid.) T. J. Kop. Åäèíè÷íî. Iá: â ñûðîì ìåëêîëèñòâåííîì
ëåñó, íà ïîäñòèëêå, 29.07.2004.
P. medium (Bruch et al.) T. J. Kop. Ðåäêî. IIIâ: â ñîñíÿêå ñ ïðèìåñüþ îñèíû, áåðåçû è êëåíà, íà ïîêðûòûõ ïî÷âîé êàìíÿõ è ñêàëàõ, 12.08.2003; IIã: â
ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, íà ïîäñòèëêå, 13.08.2003.
Plagiothecium cavifolium (Brid.) Z. Iwats. Åäèíè÷íî. IIIâ: âûõîäû êâàðöèòîâ â ñðåäíåé ÷àñòè ñêëîíà, íà ñêàëàõ, ïîêðûòûõ òîíêèì ñëîåì ìåëêîçåìà,
19.07.2002, Ë. Å. Êóðáàòîâà. Ñî ñïîðîôèòàìè.
P. denticulatum (Hedw.) Bruch et al. Åäèíè÷íî. IIIã: â õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, íà âåðòèêàëüíûõ ñòåíêàõ ñêàë, 29.07.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
P. laetum Bruch et al. Ðåäêî. IIIá: â îñèííèêå, íà êîìëå îñèíû, 23.05.2004;
IIIä: â ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, íà ãíèëîé äðåâåñèíå, 27.07.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Pleurozium schreberi (Brid.) Mitt. Î÷åíü ÷àñòî. I–V: â ñîñíîâûõ è ñìåøàííûõ ëåñàõ, íà îêðàèíàõ âåðõîâûõ è ïåðåõîäíûõ áîëîò; íà ïî÷âå, ãíèëîé
äðåâåñèíå, â îñíîâàíèè ñòâîëîâ äåðåâüåâ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Pogonatum dentatum (Brid.) Brid. Åäèíè÷íî. Ià: â ñîñíÿêå íà âûâîðîòå
äåðåâà, íà ìåëêîçåìå, 13.08.2003. Ñî ñïîðîôèòàìè.
P. urnigerum (Hedw.) P. Beauv. Ñïîðàäè÷åñêè. II–IV: íà ïîêðûòûõ ìåëêîçåìîì ñêàëàõ, ðåæå íà ïî÷âå íà âûâîðîòàõ äåðåâüåâ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Pohlia bulbifera (Warnst.) Warnst. Åäèíè÷íî. IV: íà ïî÷âå ïî îáî÷èíå äîðîãè, 13.08.2003.
P. cruda (Hedw.) Lindb. ×àñòî. III: íà êàìíÿõ è ñêàëàõ, êàê íà îòêðûòûõ
ìåñòàõ, òàê è â ñîñíîâûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
P. nutans (Hedw.) Lindb. I–V: ïîâñåìåñòíî â ñîñíîâûõ, ñìåøàííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà ëåñíûõ äîðîãàõ; íà ïî÷âå, ãíèëîé äðåâåñèíå, â îñíîâàíèè ñòâîëîâ äåðåâüåâ, íà ïîêðûòûõ ïî÷âîé êàìíÿõ è ñêàëàõ, ïåñêå. Ñî
ñïîðîôèòàìè.
*Polytrichastrum alpinum (Hedw.) G. L. Sm. Ñïîðàäè÷åñêè. III: íà ïîêðûòûõ ìåëêîçåìîì ñêàëàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
295
P. formosum (Hedw.) G. L. Sm. Åäèíè÷íî. IIã: â ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó,
íà ïî÷âå â êàíàâå, 13.08.2003.
P. longisetum (Sw. ex Brid.) G. L. Sm. Ñïîðàäè÷åñêè. I, II, IV: â ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà ëåñíûõ äîðîãàõ; íà ïî÷âå è ãíèëîé äðåâåñèíå. Ñî ñïîðîôèòàìè.
P. pallidisetum (Funck) G. L. Sm. Ðåäêî. Ià: â ñîñíÿêå, íà ìåëêîçåìå íà
âûâîðîòå äåðåâà, 13.08.2003; IIIã: â õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, íà ìåëêîçåìå íà âûâîðîòå äåðåâà, 29.07.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Polytrichum commune Hedw. Î÷åíü ÷àñòî. I–V: â ñîñíîâûõ è ñìåøàíûõ
ëåñàõ, íà êî÷êàõ è ïî îêðàèíàì âåðõîâûõ è ïåðåõîäíûõ áîëîò; íà ïî÷âå. Ñî
ñïîðîôèòàìè.
P. juniperinum Hedw. Î÷åíü ÷àñòî. I–V: â ñîñíîâî-ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà ñêàëüíûõ âûõîäàõ êâàðöèòîâ è ãàááðî-äèàáàçîâ, ñóõîäîëüíûõ ëóãàõ;
íà ïî÷âå, ïåñêå, ïîêðûòûõ ìåëêîçåìîì ñêàëàõ, â îñíîâàíèè ñòâîëîâ äåðåâüåâ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
P. piliferum Hedw. Ñïîðàäè÷åñêè. II–IV: â ñîñíîâûõ ëåñàõ ñ ïðèìåñüþ
îñèíû è áåðåçû; íà ïîêðûòûõ ïî÷âîé ñêàëàõ è êàìíÿõ.
P. strictum Brid. Åäèíè÷íî. IIà: îêðàèíà ëåñà ó ïëÿæà, íà ïî÷âå,
11.08.2003.
Pseudobryum cinclidioides (Huebener) T. J. Kop. Åäèíè÷íî. IIã: â çàáîëî÷åííîì ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, íà ïîäñòèëêå, 12.08.2003.
Pseudoleskeella nervosa (Brid.) Nyholm. Ñïîðàäè÷åñêè. II, III: íà ñêàëàõ
è âàëóíàõ, ðåæå â ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ íà ñòâîëàõ îñèí.
Pterigynandrum filiforme Hedw. Ðåäêî. IIà: íà óõîäÿùåé â âîäó ñêàëå,
11.08.2003; IIã: íåáîëüøîé ìûñ, íà âàëóíàõ, 13.08.2003; IIIà: íà âåðòèêàëüíûõ
ñòåíêàõ ñêàë, 23.05.2004.
Ptilium crista-castrensis (Hedw.) De Not. Ñïîðàäè÷åñêè. II, III: â ñîñíîâûõ,
ñìåøàííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ; íà ãíèëîé äðåâåñèíå, ïîêðûòûõ ïî÷âîé êàìíÿõ è ñêàëàõ.
Pylaisia polyantha (Hedw.) Bruch et al. ×àñòî. II–V: â ñìåøàííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ; íà ñòâîëàõ äåðåâüåâ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
*Pylaisia selwynii Kindb. Ðåäêî. Iá: â ñûðîì ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, íà
ñòâîëå îñèíû, 29.07.2004; IIIä: â ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, íà ñòâîëå ñðóáëåííîé îñèíû, 23.05.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Rhizomnium magnifolium (Horik.) T. J. Kop. Åäèíè÷íî. IIã: â ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó íà áåðåãîâîì âàëó ó áîëîòöà, íà ïîäñòèëêå, 13.08.2003.
R. punctatum (Hedw.) T. J. Kop. Î÷åíü ÷àñòî. I–V: â ñìåøàííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ; íà ïî÷âå, ïîêðûòûõ ïî÷âîé êàìíÿõ è ñêàëàõ, íà ãíèëîé
äðåâåñèíå. Ñî ñïîðîãîíàìè.
Rhodobryum roseum (Hedw.) Limpr. Ðåäêî. IIã: â çàáîëî÷åííîì ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, íà ïîäñòèëêå, 12.08.2003 è 13.08.2003.
Rhytidiadelphus squarrosus (Hedw.) Warnst. Ñïîðàäè÷åñêè. I, IV: íà ñóõîäîëüíûõ ëóãàõ, îáî÷èíàõ ëåñíûõ äîðîã; íà ïî÷âå.
296
R. triquetrus (Hedw.) Warnst. Ñïîðàäè÷åñêè. II, III: â ñîñíîâûõ, ñìåøàííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ; íà ïî÷âå, ïîêðûòûõ ìåëêîçåìîì êàìíÿõ è
ñêàëàõ, â îñíîâàíèè ñòâîëîâ äåðåâüåâ.
Sanionia uncinata (Hedw.) Loeske. Î÷åíü ÷àñòî. I–V: ïîâñåìåñòíî â ñîñíîâûõ, ñìåøàííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ; íà ïî÷âå, ãíèëîé äðåâåñèíå,
â îñíîâàíèè è íà ñòâîëàõ äåðåâüåâ, íà êàìíÿõ è ñêàëàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Schistidium apocarpum (Hedw.) Bruch et al. ×àñòî. II, V: íà âëàæíûõ ñêàëàõ, êàìíÿõ, âàëóíàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Schistostega pennata (Hedw.) F. Weber et D. Mohr. Ðåäêî. Ià: â ñûðîì ñîñíÿêå, íà ïî÷âå íà âûâîðîòå äåðåâà, 13.08.2003; IIIã: â õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, íà ïî÷âå íà âûâîðîòå äåðåâà, 29.07.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Sciuro-hypnum oedipodium (Mitt.) Ignatov et Huttunen. Ðåäêî. Iá: â ðóñëå ïåðåñûõàþùåãî ðó÷üÿ, íà ïîêðûòûõ ïî÷âîé áðåâíàõ, 14.08.2003; Iá: íà
ñóõîäîëüíîì ëóãó, íà ïî÷âå, 28.07.2004; V: â ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, íà ïîäñòèëêå, 14.08.2003. Cî ñïîðîãîíàìè.
S. populeum (Hedw.) Ignatov et Huttunen. Ðåäêî. IIà: íà ïî÷âå íà óõîäÿùåé
â âîäó ñêàëå, 11.08.2003; IIIâ: â ñîñíÿêå ñ ïðèìåñüþ îñèíû, áåðåçû è êëåíà,
íà êàìíÿõ è ñêàëàõ, 12.08.2003. Ñî ñïîðîôèòàìè.
S. reflexum (Starke) Ignatov et Huttunen. Ñïîðàäè÷åñêè. III, V: â ñîñíîâûõ,
ñìåøàííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ; â íèæíåé ÷àñòè ñòâîëîâ äåðåâüåâ, íà
ãíèëîé äðåâåñèíå, ïîêðûòûõ ïî÷âîé êàìíÿõ è ñêàëàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
S. starkei (Brid.) Ignatov et Huttunen. Åäèíè÷íî. V: â èâíÿêîâûõ çàðîñëÿõ
ïî áåðåãó ðåêè íà ïîêðûòûõ ïî÷âîé êàìíÿõ, 14.08.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Serpoleskea subtilis (Hedw.) Loeske. Åäèíè÷íî. IIIá: â îñèííèêå, íà ñòâîëå
îñèíû, 23.05.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Sphagnum angustifolium (C. E. O. Jensen ex Russ.) C. E. O. Jensen. Ðåäêî. Ià: â çàáîëî÷åííîì ñîñíÿêå, 13.08.2004; Iâ: íà îêðàèíå, 13.08.2004.
S. balticum (Russ.) C. E. O. Jensen. Ðåäêî. Ià: íà íåáîëüøîì áîëîòöå ñ ñîñíîé, 13.08.2004; Iâ: 13.08.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
S. capillifolium (Ehrh.) Hedw. Ñïîðàäè÷åñêè. I–III: â çàáîëî÷åííûõ ñîñíîâûõ è õâîéíî-ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà âåðõîâîì áîëîòå.
S. centrale C. E. O. Jensen. ×àñòî. I, II: ïî îêðàèíàì âåðõîâûõ è ïåðåõîäíûõ áîëîò, â çàáîëî÷åííûõ ñîñíîâûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
S. compactum Lam. et DC. Ðåäêî. Ià: çàáîëî÷åííàÿ ëåñíàÿ äîðîãà, íà ïî÷âå, 13.08.2004; IIIä: â ñîñíîâî-ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, 27.07.2004.
S. fallax (H. Klinggr.) H. Klinggr. Åäèíè÷íî. Iâ: 13.08.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
S. flexuosum Dozy et Molk. Ñïîðàäè÷åñêè. I–III: íà âåðõîâûõ è ïåðåõîäíûõ áîëîòàõ, â çàáîëî÷åííûõ ñîñíîâûõ ëåñàõ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
S. fuscum (Schimp.) H. Klinggr. Åäèíè÷íî. Iâ: íà êî÷êàõ, 13.08.2004. Ñî
ñïîðîôèòàìè.
S. girgensohnii Russow. ×àñòî. I–III: â ñûðûõ è çàáîëî÷åííûõ ñîñíîâûõ
è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà ïåðåõîäíûõ áîëîòàõ.
297
S. jensenii H. Lindb. Åäèíè÷íî. Iâ: â ìî÷àæèíàõ, 13.08.2004.
S. magellanicum Brid. Ñïîðàäè÷åñêè. I, II: â çàáîëî÷åííûõ ñîñíîâûõ ëåñàõ è íà âåðõîâûõ áîëîòàõ.
S. obtusum Warnst. Åäèíè÷íî. V: íà ïåðåõîäíîì áîëîòå â ïîíèæåíèè
âäîëü áåðåãà, 14.08.2004.
S. papillosum Lindb. Åäèíè÷íî. Iâ: 13.08.2004.
S. riparium Ångstr. Ðåäêî. Iâ: íà îêðàèíå, 13.08.2004; V: íà ïåðåõîäíîì
áîëîòå â ïîíèæåíèè âäîëü áåðåãà, 14.08.2004.
S. russowii Warnst. Ðåäêî. Ià: íåáîëüøîå âåðõîâîå áîëîòî ó äîðîãè, íà
îêðàèíå, 13.08.2004; IIá: â çàáîëî÷åííîì ñîñíÿêå, 30.07.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
S. squarrosum Crome. ×àñòî. II, III: â çàáîëî÷åííûõ ñîñíîâûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà ïåðåõîäíûõ è íèçèííûõ áîëîòàõ.
S. warnstorfii Russow. Ðåäêî. IIã: íà ïåðåõîäíîì áîëîòå, 13.08.2003; IIIä:
â ÷åðíîëüøàíèêå, 27.07.2004.
S. wulfianum Girg. Ðåäêî. Ià: â çàáîëî÷åííîì ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó,
13.08.2004; IIá: â çàáîëî÷åííîì ìåëêîëèñòâåííîì ëåñó, 17.07.2002, Ë. Å. Êóðáàòîâà. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Stereodon pallescens (Hedw.) Mitt. Ðåäêî. IIIâ: â ñîñíÿêå ñ ïðèìåñüþ îñèíû, áåðåçû è êëåíà, íà êàìíÿõ è ñêàëàõ, 12.08.2003; IIIã: â îñèííèêå, íà ñòâîëå îñèíû, 29.07.2004; V: â ñìåøàííîì ëåñó ïî áåðåãó, â íèæíåé ÷àñòè ñòâîëà ÷åðíîé îëüõè, 14.08.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Straminergon stramineum (Dicks. ex Brid.) Hedenäs. Åäèíè÷íî. Ià: â ÿìå,
13.08.2004.
Syntrichia ruralis (Hedw.) F. Weber et D. Mohr. Ðåäêî. IIIà: íà êàìíÿõ è
ñêàëàõ, ïîêðûòûõ ìåëêîçåìîì, 12.08.2003; V: ïî áåðåãó îçåðà íà ïåñêå,
14.08.2004.
Tetraphis pellucida Hedw. Ñïîðàäè÷åñêè. II, III: â ñîñíîâûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà îêðàèíå ïåðåõîäíîãî áîëîòà; íà ãíèëîé äðåâåñèíå è â
îñíîâàíèè ñòâîëîâ äåðåâüåâ. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Thuidium assimile (Mitt.) A. Jaeger. Ñïîðàäè÷åñêè. II, III: â ñîñíîâûõ,
ñìåøàííûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ; â îñíîâàíèè ñòâîëîâ äåðåâüåâ, íà ñêàëàõ.
T. recognitum (Hedw.) Lindb. Ñïîðàäè÷åñêè. II–IV: â ñîñíîâûõ è ìåëêîëèñòâåííûõ ëåñàõ, íà ñóõîäîëüíûõ ëóãàõ; íà ïî÷âå, ïîêðûòûõ ïî÷âîé ñêàëàõ,
â îñíîâàíèè ñòâîëîâ äåðåâüåâ.
Tortella tortuosa (Hedw.) Limpr. Åäèíè÷íî. IIà: íà ïî÷âå â òðåùèíàõ óõîäÿùåé â âîäó ñêàëû, 11.08.2003.
Tortula truncata (Hedw.) Mitt. Åäèíè÷íî. IV: íà çàäåðíîâàííîé íàñûïè
âäîëü äîðîãè, 27.07.2004. Ñî ñïîðîôèòàìè.
Warnstorfia exannulata (Bruch et al.) Loeske. Åäèíè÷íî. IV: â âûñîõøåì
îçåðöå ó äîðîãè, íà ïåðåóâëàæíåííîé ïî÷âå, 13.08.2003.
298
Òàêèì îáðàçîì, ôëîðà èññëåäîâàííîé òåððèòîðèè íàñ÷èòûâàåò 140
âèäîâ è 3 ðàçíîâèäíîñòè ìõîâ èç 74 ðîäîâ è 31 ñåìåéñòâà, è åùå 3
âèäà èçâåñòíû ïî ëèòåðàòóðíûì äàííûì (Elfving, 1878). Äëÿ 6 âèäîâ
ìõîâ ïîäòâåðæäåíû ñòàðûå óêàçàíèÿ Ô. Ýëüôèíãà (Elfving, 1878).
Âî ôëîðå ïàìÿòíèêà ïðèðîäû «Ùåëåéêè» è åãî îêðåñòíîñòåé âûÿâëåíî 37 ðåäêèõ è èíòåðåñíûõ âèäîâ (ê íèì îòíåñåíû âèäû, ðåäêèå äëÿ òåððèòîðèè Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè è âêëþ÷åííûå â ðåãèîíàëüíûå Êðàñíûå êíèãè).
 Êðàñíóþ êíèãó ïðèðîäû Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè (2000) âêëþ÷åíû 3 âèäà: íàõîäÿùèåñÿ íà ãðàíèöå àðåàëà ñêàëüíûå ìõè Amphidium lapponicum è Polytrichastrum alpinum, à òàêæå ýïèôèò Pylaisia
selwynii. Ïåðâûå äâà âèäà èçâåñòíû â Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè òàêæå
íà ñåâåðå Êàðåëüñêîãî ïåðåøåéêà (Brotherus, 1923) è íà î. Ãîãëàíä
(Brotherus, 1923; Karttunen, 1986; Êóðáàòîâà, Äîðîøèíà-Óêðàèíñêàÿ,
2005). Pylaisia selwynii îòìå÷åíà â Ëóæñêîì, Ëîäåéíîïîëüñêîì, Ïîäïîðîæñêîì è Áîêñèòîãîðñêîì ðàéîíàõ Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè (Êðàñíàÿ êíèãà..., 2000).
Íà èññëåäîâàííîé òåððèòîðèè íàéäåí ðåäêèé ñêàëüíûé âèä Plagiothecium piliferum, èçâåñòíûé â Ðîññèè òîëüêî â Êàðåëèè è Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè (Äîðîøèíà, 2002).  Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè èçâåñòíî åùå 2 ìåñòîíàõîæäåíèÿ ýòîãî âèäà — íà î. Ãîãëàíä è íà ñåâåðå Êàðåëüñêîãî ïåðåøåéêà (Brotherus, 1923; Êóðáàòîâà, ÄîðîøèíàÓêðàèíñêàÿ, 2005).
Áîëüøîå ÷èñëî ðåäêèõ è èíòåðåñíûõ âèäîâ ìõîâ âî ôëîðå ãåîëîãè÷åñêîãî ïàìÿòíèêà ïðèðîäû «Ùåëåéêè» è åãî îêðåñòíîñòåé óêàçûâàåò íà óíèêàëüíîñòü ýòîé òåððèòîðèè è íà íåîáõîäèìîñòü ðàñøèðåíèÿ ñóùåñòâóþùèõ ãðàíèö ïàìÿòíèêà ïðèðîäû è ïîâûøåíèÿ ñòàòóñà îõðàíû.
 çàêëþ÷åíèå õî÷ó âûðàçèòü ñâîþ ñåðäå÷íóþ áëàãîäàðíîñòü
Ë. Å. Êóðáàòîâîé çà íåîöåíèìóþ ïîìîùü è ïîääåðæêó ïðè âûïîëíåíèè íàñòîÿùåé ðàáîòû.
Ëèòåðàòóðà
Ä î ð î ø è í à (Óêðàèíñêàÿ) Ã. ß. Ðîä Plagiothecium B. S. G. â áðèîôëîðå Ðîññèè: Àâòîðåô. äèñ. … êàíä. áèîë. íàóê. ÑÏá., 2002. 20 ñ. — Ê ð à ñ í à ÿ êíèãà ïðèðîäû Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè. Ò. 1. Îñîáî îõðàíÿåìûå ïðèðîäíûå òåððèòîðèè. ÑÏá., 1999. 348 ñ. — Ê ð à ñ í à ÿ êíèãà ïðèðîäû Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè. Ò. 2. Ðàñòåíèÿ è ãðèáû. ÑÏá., 2000. 511 ñ. — Ê ó ð á à ò î -
299
â à Ë. Å., Ä î ð î ø è í à - Ó ê ð à è í ñ ê à ÿ Ã. ß. Íîâûå íàõîäêè ðåäêèõ è èíòåðåñíûõ âèäîâ ëèñòîñòåáåëüíûõ ìõîâ â Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè // Íîâîñòè
ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 38. ÑÏá., 2005. C. 357–362. — Ê ó ð á à ò î â à Ë. Å., Ë å ó ø è í à Ý. Ã. Ê ôëîðå ëèñòîñòåáåëüíûõ ìõîâ ñåâåðî-âîñòîêà Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè // Íîâîñòè ñèñòåìàòèêè íèçøèõ ðàñòåíèé. Ò. 39.
ÑÏá., 2005. C. 259–262. — Î ÷ å ð ê è ðàñòèòåëüíîñòè îñîáî îõðàíÿåìûõ
ïðèðîäíûõ òåððèòîðèé Ëåíèíãðàäñêîé îáëàñòè // Òðóäû Áîòàí. èí-òà èì.
Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ. Âûï. 5. ÑÏá., 1992. 253 ñ. — B r o t h e r u s V. F. Die
Laubmoose Fennoscandias. Helsingfors, 1923. xiii+635 p. — E l f v i n g F.
Anteckningar om vegetationen Kring floden Svir // Meddland. Soc. Fauna Fl.
Fenn. 1878. Hf. 2. P. 119–170. — I g n a t o v M. S., A f o n i n a O. M., I g n a t o v a E. A. et al. Check-list of mosses of East Europe and North Asia // Arctoa.
2006. Vol. 15. P. 1–130. — K a r t t u n e n K. S. O. Lindbergin “Musci
Hoglandici” ja Suursaaren sammalkasviston kasvimaantieteellinen ryhmittel:
Master Sci. Thes. / Department of Botany / University of Helsinki. 1986. 110 p.
300
À. Ä. Ïîò¸ìêèí
A. D. Potemkin
Î ÒÀÊÑÎÍÎÌÈ×ÅÑÊÎÌ ÏÎËÎÆÅÍÈÈ ÐÎÑÑÈÉÑÊÈÕ
ÂÈÄÎÂ LOPHOCOLEA (MARCHANTIOPHYTA)
ON TAXONOMIC POSITION OF RUSSIAN SPECIES
OF LOPHOCOLEA (MARCHANTIOPHYTA)
Áîòàíè÷åñêèé èíñòèòóò èì. Â. Ë. Êîìàðîâà ÐÀÍ
Ëàáîðàòîðèÿ ëèõåíîëîãèè è áðèîëîãèè
197376, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, óë. Ïðîôåññîðà Ïîïîâà, ä. 2
[email protected]
Îáñóæäåíî òàêñîíîìè÷åñêîå ïîëîæåíèå ðîäà Lophocolea è îòíîñÿùèõñÿ ê
íåìó âèäîâ, èçâåñòíûõ ñ òåððèòîðèè Ðîññèè. Àðãóìåíòèðîâàíî âêëþ÷åíèå ðîäà
Lophocolea â ðîä Chiloscyphus â ðàíãå ïîäðîäà.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: Lophocolea, Chiloscyphus, íîìåíêëàòóðà, ïå÷åíî÷íèêè, Ðîññèÿ.
Taxonomic position of the genus Lophocolea and its species known from Russia
is considered. Argumentation to include Lophocolea in Chiloscyphus as a subgenus
is provided.
Keywords: Lophocolea, Chiloscyphus, nomenclature, liverworts, Russia.
 ïîñëåäíèå ãîäû â îòå÷åñòâåííîé áðèîëîãè÷åñêîé ëèòåðàòóðå
âûÿâèëîñü ðàçíîãëàñèå â ïîíèìàíèè òàêñîíîìè÷åñêîãî ïîëîæåíèÿ
âèäîâ ðîäà Lophocolea Dumort. Ðàçúÿñíåíèþ ýòîãî âîïðîñà ïîñâÿùåíà íàñòîÿùàÿ ñòàòüÿ.
Ðîä Lophocolea èçâåñòåí îòå÷åñòâåííûì áðèîëîãàì â îñíîâíîì ïî
4 âèäàì: L. heterophylla (Schrad.) Dumort., L. minor Nees, L. bidentata
(L.) Dumort., L. cuspidata (Nees) Limpr. Áîëåå 200 âèäîâ ðîäà ðàñïðîñòðàíåíî â òðîïè÷åñêèõ øèðîòàõ è â þæíîì ïîëóøàðèè (Engel,
Schuster, 1984; He-Nygrén, Piippo, 2003).
Ðîä Chiloscyphus Corda s. str. âêëþ÷àåò 4 áëèçêîðîäñòâåííûõ òàêñîíà, ðàññìàòðèâàåìûõ êàê 1, 2 èëè 4 âèäà (Järvinen, 1978; Øëÿêîâ,
1982; Grolle, Long, 2000).  îòå÷åñòâåííîé ëèòåðàòóðå â îñíîâíîì
ïðèíèìàåòñÿ òî÷êà çðåíèÿ Ð. Í. Øëÿêîâà (1982), ðàçëè÷àâøåãî 4 âèäà
ðîäà: C. fragilis (A. Roth) Schiffn., C. pallescens (Ehrh. ex Hoffm.)
Dumort., C. polyanthos (L.) Corda è C. rivularis (Schrad.) Hazsl.
 1984 ã. J. J. Engel è R. M. Schuster îïóáëèêîâàëè îáçîðíîå èññëåäîâàíèå ðîäîâ Lophocolea, Chiloscyphus è Heteroscyphus Schiffn.,
ãäå ïîêàçàëè, ÷òî Chiloscyphus s. str. ÿâëÿåòñÿ «ýâîëþöèîííîé íàäñòðîéêîé» Lophocolea sect. Heterophyllae R. M. Schust. Îäíàêî, ïî-
301
ñêîëüêó Chiloscyphus êàê ðîä áûë îïèñàí ðàíüøå (Corda, 1829), ÷åì
Lophocolea (Dumortier, 1835), ýòî ïîâëåêëî çà ñîáîé 223 íîìåíêëàòóðíûå êîìáèíàöèè, ñâÿçàííûå ñ îòíåñåíèåì âèäîâ ðîäà Lophocolea
ê ðîäó Chiloscyphus (Engel, Schuster, 1984), ïðè ýòîì øèðîêî èçâåñòíûå íàçâàíèÿ ðîññèéñêèõ âèäîâ Lophocolea áûëè çàìåíåíû íà ñëåäóþùèå: Lophocolea heterophylla → Chiloscyphus profundus (Nees)
J. J. Engel et R. M. Schust., L. minor → C. minor (Nees) J. J. Engel et
R. M. Schust., L. bidentata → C. latifolius (Nees) J. J. Engel et
R. M. Schust., L. cuspidata → C. cuspidatus (Nees) J. J. Engel et R. M.
Schust. Ïîñëåäíåå íàçâàíèå, ñ áàçèîíèìîì Lophocolea bidentata f.
cuspidata Nees (1836), áûëî ñâåäåíî â ñèíîíèìû Chiloscyphus coadunatus (Swartz) J. J. Engel et R. M. Schust. c áàçèîíèìîì Jungermannia
coadunata Swartz (1806) (Grolle, Long, 2000; Damsholt, 2002), ïîñêîëüêó ïðèîðèòåò îïðåäåëÿåòñÿ ïî äàòèðîâêå íàèáîëåå ðàííåé êîìáèíàöèè äàííîãî ýïèòåòà â òðåáóåìîì ðàíãå (International code…, 2006: ñò.
11.2–11.4). Èçìåíåíèå âèäîâûõ ýïèòåòîâ äëÿ Lophocolea heterophylla,
L. bidentata, L. cuspidata ñâÿçàíî ñ ñóùåñòâîâàíèåì ðàíåå â ðîäå
Chiloscyphus àíàëîãè÷íûõ âèäîâûõ ýïèòåòîâ, îòíîñÿùèõñÿ ê äðóãèì
òàêñîíàì (Engel, Schuster, 1984; Grolle, Long, 2000).
Òî÷êà çðåíèÿ Engel è Schuster î âêëþ÷åíèè Lophocolea â ðàíãå
ïîäðîäà â Chiloscyphus íå ïðèíèìàåòñÿ ìíîãèìè îòå÷åñòâåííûìè
ãåïàòèêîëîãàìè äî íàñòîÿùåãî âðåìåíè (Êîíñòàíòèíîâà, Áåçãîäîâ,
2005; Bakalin, Cherdantseva, 2006; Äóëèí, 2007; è äð.). Îäíîé èç ïðè÷èí òàêîé êîíñåðâàòèâíîñòè ÿâèëîñü íåïðèçíàíèå øèðîêîé êîíöåïöèè ðîäà Chiloscyphus ðÿäîì âåäóùèõ ñïåöèàëèñòîâ (Grolle, 1995;
Paton, 1999; Grolle, Long, 2000; Forrest et al., 2006; Crandall-Stotler et
al., 2008; etc.) è äîñòàòî÷íî ÷åòêèå ðàçëè÷èÿ ðîññèéñêèõ ïðåäñòàâèòåëåé Lophocolea è Chiloscyphus. Îñîáîå çíà÷åíèå â ïîääåðæàíèè
ýòîãî ìíåíèÿ èìåëî óêàçàíèå R. Grolle (1995), ÷òî îáðàáîòêà Engel è
Schuster (1984), ïî÷òè íå ïðèâíîñÿ ïðîãðåññà â òàêñîíîìèþ Lophocoleoideae, äåëàåò íåÿñíûì èçîëèðîâàííîå ìîðôîëîãè÷åñêîå è ýêîëîãè÷åñêîå ïîëîæåíèå êîìïëåêñà Chiloscyphus polyanthus / pallescens â
ýòîì ïîäñåìåéñòâå (öèò. ïî: He-Nygrén, Piippo, 2003). Îòñóòñòâèå äî
2003 ã. ìîëåêóëÿðíûõ èññëåäîâàíèé ýòèõ ðîäîâ ÿâëÿëîñü ñóùåñòâåííûì ïðåïÿòñòâèåì â ðåøåíèè âîïðîñà.
 2003 ã. X. He-Nygrén è S. Piippo îïóáëèêîâàëè ðåçóëüòàòû íåçàâèñèìîãî ìîëåêóëÿðíî-ìîðôîëîãè÷åñêîãî èññëåäîâàíèÿ ðîäîâ Chiloscyphus, Lophocolea è Heteroscyphus, îñíîâàííîå íà èçó÷åíèè 2 âèäîâ Chiloscyphus s. str., 7 âèäîâ ðîäà Lophocolea èç ñåêöèé Lopho-
302
colea, Heterophyllae è Bicornutae Spruce è 7 âèäîâ ðîäà Heteroscyphus
ïî òðåì õëîðîïëàñòíûì ãåíàì (rbc-L, trnL-trnF, psbT-psbH) è 17 ìîðôîëîãè÷åñêèì ïðèçíàêàì.  ðàáîòå áûëà ïîêàçàíà áëèçîñòü âèäîâ
Chiloscyphus s. str. ê âèäàì Lophocolea ñåêöèé Lophocolea, Heterophyllae è Bicornutae1. Íåçàâèñèìûå ìîëåêóëÿðíûå èññëåäîâàíèÿ áîëåå îáøèðíîé âûáîðêè âèäîâ Chiloscyphus s. l. (33 âèäà), îõâàòûâàþùåé äèàïàçîí ìîðôîëîãè÷åñêîé èçìåí÷èâîñòè ðîäà íà ïðîòÿæåíèè
àðåàëà, ïîäòâåðäèëè öåëåñîîáðàçíîñòü îòíåñåíèÿ âèäîâ Lophocolea
ê ðîäó Chiloscyphus (Hetschel et al., 2006, 2007) è òî÷êó çðåíèÿ Engel
è Schuster (1984) íà íåîáõîäèìîñòü îáúåäèíåíèÿ ýòèõ ðîäîâ, ñ ïðèçíàíèåì ïðèîðèòåòà ðîäà Chiloscyphus è ñîîòâåòñòâóþùèõ êîìáèíàöèé. Ïî óêàçàííûì ïðè÷èíàì âìåñòî òðàäèöèîííûõ íàçâàíèé âèäîâ
ðîäà Lophocolea êîððåêòíî èñïîëüçîâàòü ñîîòâåòñòâóþùèå èì íàçâàíèÿ ñ ðîäîâûì ýïèòåòîì Chiloscyphus:
L. bidentata → C. latifolius (Nees) J. J. Engel et R. M. Schust. èëè,
â ñëó÷àå øèðîêîãî ïîíèìàíèÿ âèäà, C. coadunatus (Swartz) J. J. Engel
et R. M. Schust. s. l. (non C. bidentatus Steph. 1893).
L. cuspidata (Nees) Limpr. → C. coadunatus (Swartz) J. J. Engel et
R. M. Schust. s. str. (non C. cuspidatus (Nees) J. J. Engel et R. M. Schust.
1984).
L. heterophylla (Schrad.) Dumort. → C. profundus (Nees) J. J. Engel
et R. M. Schust. (non C. heterophyllus Steph. 1922).
L. itoana Inoue → C. itoanus (Inoue) J. J. Engel et R. M. Schust.
L. minor Nees → C. minor (Nees) J. J. Engel et R. M. Schust.
Âûðàæàþ ïðèçíàòåëüíîñòü À. Í. Ñåííèêîâó çà êîíñóëüòàöèþ ïî
íîìåíêëàòóðíûì âîïðîñàì è Î. Ì. Àôîíèíîé çà âíèìàòåëüíîå ïðî÷òåíèå ðóêîïèñè. Èññëåäîâàíèå ïîääåðæàíî ÐÔÔÈ (ïðîåêò 07-0400325), Ïðîãðàììîé Ïðåçèäèóìà ÐÀÍ «Áèîðàçíîîáðàçèå è äèíàìèêà ãåíîôîíäîâ» è Ôîíäîì ñîäåéñòâèÿ îòå÷åñòâåííîé íàóêå.
Îòìå÷åííûé L. L. Forrest et al. (2006: 328) íåäîñòàòîê óêàçàííîé ðàáîòû — ìàëîå êîëè÷åñòâî ïðîàíàëèçèðîâàííûõ âèäîâ Lophocolea (7 èç 300) è íèçêàÿ ïîääåðæêà êëàä (low clade support value), ñâèäåòåëüñòâóþùèå î òîì, ÷òî âîïðîñ çàñëóæèâàåò ïîâòîðíîãî èññëåäîâàíèÿ, — âðÿä ëè ÿâëÿåòñÿ ïðèíöèïèàëüíûì, òàê
êàê â èññëåäîâàíèå áûëè âêëþ÷åíû òèïû ðîäîâ (Lophocolea bidentata è
Chiloscyphus polyanthos), ïîêàçàâøèå çíà÷èòåëüíóþ áëèçîñòü (He-Nygrén, Piippo,
2003: 322–323).
1
303
Ëèòåðàòóðà
Ä ó ë è í Ì. Â. Ïå÷åíî÷íèêè ñðåäíåòàåæíîé ïîäçîíû Åâðîïåéñêîãî Ñåâåðî-Âîñòîêà Ðîññèè. Åêàòåðèíáóðã, 2007. 196 ñ. — Ê î í ñ ò à í ò è í î â à Í. À., Á å ç ã î ä î â À. Ã. Ïå÷åíî÷íèêè Âèøåðñêîãî çàïîâåäíèêà (Ïåðìñêàÿ îáëàñòü, Ñåâåðíûé Óðàë) // Arctoa. 2005. Ò. 14. Ñ. 163–176. — Ø ë ÿ ê î â Ð. Í. Ïå÷åíî÷íûå ìõè Ñåâåðà ÑÑÑÐ. Âûï. 5. Ïå÷åíî÷íèêè: Ëîôîêîëååâûå — Ðè÷÷èåâûå. Ë., 1982. 196 ñ. — B a k a l i n V. A., C h e r d a n t s e v a
V. Ya. Bryophytes of northern Kuril Islands (North-West Pacific) // Arctoa. 2006.
Vol. 15. P. 131–153. — C o r d a A. J. C. Genera Hepaticarum // Beitr.
Naturgesch. (Opiz). 1829. Vol. 12. P. 643–655. — C r a n d a l l - S t o t l e r B.,
S t o t l e r R. E., L o n g D. G. Morphology and classification of the Marchantiophyta // B. Goffinet, A. J. Shaw (eds.). Bryophyte Biology. 2nd ed. Cambridge,
[2008] 2009. P. 1–54. (http://bryophytes.plant.siu.edu/marchantiophyta.html) —
D a m s h o l t K. Illustrated flora of Nordic liverworts and hornworts. Lund, 2002.
840 p. — D u m o r t i e r B. C. Receuil d’observtion sur les Jungermanniaacees.
Fasc. I. Tourney, 1835. P. 3–27. — E n g e l J. J., S c h u s t e r R. M. An
overview and evaluation of the genera of Geocalycaceae subfamily Lophocoleoideae (Hepaticae) // Nowa Hedwigia. 1984. Vol. 39. P. 385–463. —
F o r r e s t L. L., D a v i s E. Ch., L o n g D. G., C r a n d a l l - S t o t l e r B. J.,
C l a r k A., H o l l i n g s w o r t h M. L. Unraveling the evolutionary history of the
liverworts (Marchantiophyta): multiple taxa, genomes and analyses // Bryologist.
2006. Vol. 2006, ¹ 3. P. 303–334. — G r o l l e R. The Hepaticae and
Anthocerotae of the East African Islands. An annotated catalogue // Bryophyt.
Biblioth. 1995. Vol. 48. P. 1–178. — G r o l l e R., L o n g D. G. An annotated
check-list of the Hepaticae and Anthocerotae of Europe and Macaronesia // J.
Bryol. 2000. Vol. 22. P. 103–140. — H e n t s c h e l J., Z ü n d o r f H.-J.,
H e l l w i g F. H., S c h ä f e r - V e r w i m p A., H e i n r i c h s J. Taxonomic
studies in Chiloscyphus Corda (Jungermanniales: Lophocoleaceae) based on nrITS
sequences and morphology // Pl. Syst. Evol. 2006. 262. P. 125–137. —
H e n t s c h e l J., F e l d b e r g K., Z ü n d o r f H.-J., H e l l w i g F. H.,
S c h n i d e r H., H e i n r i c h s J. The systematic position of Pachyglossa and
Clamastocolea (Jungermanniopsida: Lophocoleaceae) inferred from nrDNA ITS
sequenses and morphology // Taxon. 2007. Vol. 56, ¹ 4. P. 1136–1142. — H e N y g r é n X., P i i p p o S. Phylogenetic relationships of the generic complex
Chiloscyphus — Lophocolea — Heteroscyphus (Geocalycaceae, Hepaticae):
Insights from three chloroplast genes and morphology // Ann. Bot. Fenn. 2003.
Vol. 40. Ð. 317–329. — I n t e r n a t i o n a l code of botanical nomenclature
(Vienna Code), adopted by Seventeenth International Botanical Congress, Vienna,
Austria, July 2005 / Eds. J. McNeill et al. Koenigstein, 2006. 568 p. —
J ä r v i n e n I. Taxonomy and distribution of the European taxa of the genus
Chiloscyphus (Hepaticae, Geocalycaceae) // Ann. Bot. Fenn. 1983. Vol. 20. P. 87–
99. — P a t o n J. A. The liverwort flora of the British Isles. Essex, 1999. 626 p.
304
Ä. ß. Òóáàíîâà
D. Ya. Tubanova
ÄÎÏÎËÍÅÍÈß Ê ÔËÎÐÅ ÌÕÎÂ ÄÆÅÐÃÈÍÑÊÎÃÎ
ÇÀÏÎÂÅÄÍÈÊÀ (ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ ÁÓÐßÒÈß)
CONTRIBUTIONS TO THE MOSS FLORA
OF DZHERGINSKY NATURE RESERVE
(REPUBLIC OF BURYATIA)
Èíñòèòóò îáùåé è ýêñïåðèìåíòàëüíîé áèîëîãèè ÑÎ ÐÀÍ
670047, Óëàí-Óäý, óë. Ñàõüÿíîâîé, ä. 6
[email protected]
Ôëîðà ìõîâ Äæåðãèíñêîãî çàïîâåäíèêà äîïîëíåíà 32 íîâûìè òàêñîíàìè, èç
êîòîðûõ Neckera borealis è Rhizomnium andrewsianum ÿâëÿþòñÿ ðåäêèìè âèäàìè,
çàíåñåííûìè â Êðàñíûå êíèãè.
Êëþ÷åâûå ñëîâà: ôëîðà ìõîâ, Äæåðãèíñêèé çàïîâåäíèê, ðåäêèå âèäû ìõîâ.
The moss flora of Dzherginsky Nature Reserve is added by 32 taxa. Two species
among them (Neckera borealis, Rhizomnium andrewsianum) are rare and have been
listed in the Red Data Books of Russia and Buryatia. Currently 289 taxa are known
for the moss flora of Dzherginsky Nature Reserve.
Keywords: moss flora, rare species of mosses, Dzherginsky Nature Reserve, East
Siberia.
 õîäå îáðàáîòêè ìàòåðèàëîâ ïî Äæåðãèíñêîìó çàïîâåäíèêó ôëîðà ìõîâ ïîïîëíèëàñü 32 íîâûìè òàêñîíàìè, ïðèâåäåííûìè â äàííîé
ñòàòüå. Òàêèì îáðàçîì, ñïèñîê ìõîâ çàïîâåäíèêà â íàñòîÿùåå âðåìÿ
ñîñòàâëÿåò 282 âèäà è ïîäâèäà è 7 ðàçíîâèäíîñòåé èç 121 ðîäà è 41
ñåìåéñòâà (Òóáàíîâà, 1999à, 1999á, 2003, 2004; Ignatova, Muñoz, 2004;
Tubanova, Anenkhonov, 2004; Òóáàíîâà, Èãíàòîâà, Çîëîòîâ, 2006;
Zolotov, 2006).
Ñïèñîê äîïîëíåíèé ê ôëîðå ìõîâ Äæåðãèíñêîãî çàïîâåäíèêà ïîñòðîåí ïî ñèñòåìå, ïðèíÿòîé â «Check-list of mosses of East Europe
and North Asia» (Ignatov et al., 2006). Èçó÷åííûå îáðàçöû ìõîâ õðàíÿòñÿ â ãåðáàðèÿõ Èíñòèòóòà îáùåé è ýêñïåðèìåíòàëüíîé áèîëîãèè
ÑÎ ÐÀÍ (UUH) è Ãëàâíîãî áîòàíè÷åñêîãî ñàäà ÐÀÍ (MHA).
Brachythecium erythrorrhizon Bruch et al. (Brachytheciaceae) — äîëèíà
ð. Êîâûëè, 5 êì ê þãî-âîñòîêó îò çèìîâüÿ Êîâûëè, çàðîñëè Duschekia çåëåíîìîøíûå, ïî áîðòó äîëèíû ðó÷åéêà, íà ïî÷âå, 960 ì íàä óð. ì., 10.07.2002.
B. erythrorrhizon subsp. asiatica Ignatov — äîëèíà ð. Äæèðãà, 1 êì ê âîñòîêó îò óñòüÿ ð. Èëàíòàêàí, ñìåøàííûé ëåñ ðàçíîòðàâíûé, ïðè îñíîâàíèè
ñòâîëà ïèõòû, 1000 ì íàä óð. ì., 19.07.2002.
305
B. mildeanum (Schimp.) Schimp. — 3 êì ê çàïàäó îò èñòîêà ð. Äæèðãà, â
âîäå è íà ïî÷âå ïî áåðåãó ïðèòîêà ð. Äæèðãà, 1450 ì íàä óð. ì., 18.07.2002.
Bryoerythrophyllum recurvirostrum (Hedw.) P. C. Chen (Pottiaceae) —
1.5 êì ê âîñòîêó îò çèìîâüÿ Áèðàíêóð, áåðåã ð. Áèðàíêóð, ëèñòâåííè÷íèê ñ
òîïîëåì, íà âàëåæèíå, 09.07.1999; ïåðåâàë ñ ð. Àìàòõàí íà ð. Êîâûëè, ëèñòâåííè÷íèê áàãóëüíèêîâî-áðóñíè÷íî-çåëåíîìîøíûé, íà ïî÷âå, 08.07.2000;
6 êì ê þãî-âîñòîêó îò çèìîâüÿ Êîâûëè, íà ïî÷âå ïî òðîïå, 960 ì íàä óð. ì.,
10.07.2002.
Bryum algovicum Sendtn. ex Müll. Hal. (Bryaceae) — 2 êì ê ñåâåðó îò çèìîâüÿ Áèðàíêóð, ó ïîäíîæèÿ ãîðû, ëèñòâåííè÷íèê ðàçíîòðàâíî-çåëåíîìîøíûé, íà âàëåæå, 09.07.1999; 1.5 êì ê âîñòîêó îò çèìîâüÿ Áèðàíêóð, áåðåã
ð. Áèðàíêóð, íà ïåñ÷àíîì áåðåãó è â ëèñòâåííè÷íèêå ñ òîïîëåì, íà âàëåæå,
09.07.1999; 1 êì îò çèìîâüÿ Êîâûëè, ëèñòâåííè÷íèê áàãóëüíèêîâî-áðóñíè÷íûé, íà ïî÷âå, 880 ì íàä óð. ì., 09.07.2002; äîëèíà ðó÷üÿ ïðèòîêà ð. Êîâûëè, ëèñòâåííè÷íîå ðåäêîëåñüå îñîêîâî-çåëåíîìîøíîå, íà ïî÷âå, 915 ì íàä
óð. ì., 09.07.2002.
B. capillare Hedw. — îêðåñòíîñòè îç. Áàëàí-Òàìóð, íà îòâåñíûõ ñêàëàõ
âîäîïàäà, â âîäå, 26.06.1999.
B. creberrimum Taylor — 0.3 êì ê þãó îò çèìîâüÿ Êîâûëè, ðîäîäåíäðîíîâî-áåðåçîâî-îñîêîâî-ìîõîâîå ñîîáùåñòâî, 07.07.1999; îêðåñòíîñòè çèìîâüÿ Êîâûëè, òîïîëåâî-÷îçåíèåâî-ðåäêîòðàâíîå ñîîáùåñòâî, íà êàìíÿõ,
08.07.1999; îêðåñòíîñòè çèìîâüÿ Áèðàíêóð, ëèñòâåííè÷íèê áàãóëüíèêîâîáðóñíè÷íî-çåëåíîìîøíûé ñ áåðåçîé, íà ïî÷âå, 08.07.1999; îêðåñòíîñòè çèìîâüÿ Áèðàíêóð, ëèñòâåííè÷íèê ñ òîïîëåì, íà âàëåæå, íà ïåñêå ïî áåðåãó
ðåêè, íà îáî÷èíå äîðîãè, íà êàìíÿõ â òîïîëåâî-÷îçåíèåâî-ðåäêîòðàâíîì ñîîáùåñòâå, 08.07.1999; 0.7 êì ê þãî-âîñòîêó îò çèìîâüÿ Êîâûëè, ëèñòâåííè÷íèê áàãóëüíèêîâî-ëèøàéíèêîâûé ñ êàìåíèñòûìè ïîëÿíàìè, íà êàìíÿõ,
05.07.1999; 9 êì ê ñåâåðî-ñåâåðî-çàïàäó îò èñòîêà ð. Äæèðãà, åðíèêîâàÿ òóíäðà, 1900 ì íàä óð. ì., 16.07.2002; 3 êì ê çàïàäó îò èñòîêà ð. Äæèðãà, ïðèðå÷íûé êðóïíîòðàâíî-îñîêîâûé çàáîëî÷åííûé ëóã, 1450 ì íàä óð. ì.,
18.07.2002.
B. cyclophyllum (Schwägr.) Bruch et al. — 9 êì ê þãî-þãî-âîñòîêó îò ñëèÿíèÿ ðåê Ëåâûå è Ïðàâûå Êîâûëè, ó ðó÷üÿ íà ïåñêå, 1380 ì íàä óð. ì.,
14.07.2002.
B. intermedium (Brid.) Blandow — îêðåñòíîñòè çèìîâüÿ Áèðàíêóð, íà
ïåñêå ïî áåðåãó ð. Êîâûëè, 08.07.1999; 3 êì ê çàïàäó îò èñòîêà ð. Äæèðãà,
äíèùå äîëèíû ð. Äæèðãà, íà ïî÷âå â åðíèêå çåëåíîìîøíîì, íà òðîïå, 1450 ì
íàä óð. ì., 18.07.2002.
Conostomum tetragonum (Hedw.) Lindb. (Bartramiaceae) — ïëîñêàÿ âåðøèíà ãîëüöà íà âîäîðàçäåëå ðåê Ëåâûé Áèðàíêóð è Èëàíòàêàí, íà ïîâåðõíîñòè êàìíåé, 2204 ì íàä óð. ì., 13.07.2003.
Dicranum spadiceum var. subscabrifolium Schljakov (Dicranaceae) — 3 êì
ê çàïàäó îò èñòîêà ð. Äæèðãà, êàìåíèñòûé ñêëîí ãîðû þãî-âîñòî÷íîé ýêñïî-
306
çèöèè, ñìåøàííûé ëåñ, âî âëàæíûõ íèøàõ ìåæäó êàìíÿìè, 1520 ì íàä óð. ì.,
18.07.2002.
Encalypta rhaptocarpa var. nuda Hag. (Encalyptaceae) — âåðõîâüå ð. Àìàòõàí, ñóõèå êàðáîíàòíûå ñêàëû, íà ïîâåðõíîñòè ñêàë, 30.06.2000.
E. streptocarpa Hedw. — âåðõîâüå ð. Àìàòõàí, âëàæíûé ðàñïàäîê, âûõîäû êàðáîíàòíûõ ïîðîä, íà ïîâåðõíîñòè êàìíåé è â ðàñùåëèíàõ, 30.06.2000.
Ñî ñïîðîãîíàìè è âûâîäêîâûìè ëèñòüÿìè.
Entodon challengeri (Paris) Cardot (Entodontaceae) — 1 êì îò çèìîâüÿ
Êîâûëè, ëèñòâåííè÷íèê áàãóëüíèêîâî-áðóñíè÷íûé, íà ïî÷âå, 880 ì íàä óð. ì.,
09.07.2002.
Hylocomiastrum pyrenaicum (Spruce) M. Fleisch. [Hylocomium pyrenaicum
(Spruce) Lindb.] (Hylocomiaceae) — 2.5 êì ê çàïàäó îò èñòîêà ð. Äæèðãà, âûñîêàÿ òåððàñà äîëèíû ð. Äæèðãà, êðóïíîòðàâíûé çëàêîâî-àêîíèòîâûé ëóã,
1480 ì íàä óð. ì., 18.07.2002.
Hylocomium splendens var. obtusifolium (Geh.) Paris (Hylocomiaceae) —
9 êì ê ñåâåðî-ñåâåðî-çàïàäó îò èñòîêà ð. Äæèðãà, ïðèðó÷åéíîå îñîêîâî-ìîõîâîå ñîîáùåñòâî, 1950 ì íàä óð. ì., 16.07.2002; ïëîñêàÿ âåðøèíà ãîëüöà íà
âîäîðàçäåëå Ëåâûé Áèðàíêóð — Èëàíòàêàí, ïîä âåðøèíîé, êëþ÷åâîå îñîêîâî-ìîõîâîå áîëîòöå, 2204 ì íàä óð. ì., 13.07.2003.
Hymenoloma crispulum (Hedw.) Ochyra [Dicranoweisia crispula (Hedw.)
Milde] (Rhabdoweisiaceae) — 9 êì ê ñåâåðî-ñåâåðî-çàïàäó îò èñòîêà ð. Äæèðãà, ãîëüöû, â âîäå ãîðíîãî ðó÷üÿ, 1950 ì íàä óð. ì., 17.07.2002.
Isopterygiopsis pulchella (Hedw.) Z. Iwats. (Plagiotheciaceae) — 5 êì ê
çàïàäó-þãî-çàïàäó îò èñòîêà ð. Ëåâûé Áèðàíêóð, ëèñòâåííè÷íèê ñ ïîäëåñêîì
èç êåäðîâîãî ñòëàíèêà áàãóëüíèêîâî-çåëåíîìîøíûé, íà êîðå ðÿáèíû, 1230 ì
íàä óð. ì., 11.07.2003; 3 êì ê çàïàäó îò èñòîêà ð. Äæèðãà, êàìåíèñòûé ñêëîí
ãîðû þãî-âîñòî÷íîé ýêñïîçèöèè, ñìåøàííûé ëåñ, íà êàìíÿõ, 1520 ì íàä óð.
ì., 18.07.2002.
Mnium lycopodioides Schwägr. (Mniaceae) — äîëèíà ð. Êîâûëè, 6 êì ê
þãî-âîñòîêó îò çèìîâüÿ Êîâûëè, ñìåøàííûé ëåñ õâîùîâî-ãðóøàíêîâûé, íà
ïî÷âå âäîëü òðîïû, 960 ì íàä óð. ì., 10.07.2002; 5 êì ê çàïàäó-þãî-çàïàäó îò
èñòîêà ð. Ëåâûé Áèðàíêóð, ëèñòâåííè÷íèê ñ ïîäëåñêîì èç êåäðîâîãî ñòëàíèêà áàãóëüíèêîâî-çåëåíîìîøíûé, íà êîðå ðÿáèíû, 1230 ì íàä óð. ì., 11.07.2003.
Neckera borealis Nog. (Neckeraceae) — 2 êì ê âîñòîêó îò ãîðû Ìîèë,
îñòàíöû íà ãðåáíå âîäîðàçäåëà ðåê Êîâûëè è Áèðàíêóð, íà îòêðûòîé ïîâåðõíîñòè ñêàëû, 1960 ì íàä óð. ì., 12.07.2002.
Ochyraea alpestris (Hedw.) Ignatov et Ignatova [Hygrohypnum alpestre
(Hedw.) Loeske] (Amblystegiaceae) — 2.5 êì ê âîñòîêó-ñåâåðî-âîñòîêó îò ãîðû
Ìîèë, äîëèíà ðó÷üÿ ïðèòîêà ð. Êîâûëè, íà áåðåãó, ìåæäó âàëóíàìè â âîäå,
1350 ì íàä óð. ì., 11.07.2002.
O. duriuscula (De Not.) Ignatov et Ignatova [Hygrohypnum duriusculum (De
Not.) D. W. Jamieson] — 3 êì ê çàïàäó îò èñòîêà ð. Äæèðãà, â âîäå ïðèòîêà
ð. Äæèðãà, 1450 ì íàä óð. ì., 18.07.2002.
307
Plagiobryum demissum (Hook.) Lindb. (Bryaceae) — 2 êì ê âîñòîêó îò
ãîðû Ìîèë, ïëîñêèé ãðåáåíü âîäîðàçäåëà ðåê Êîâûëè è Áèðàíêóð, äðèàäîâî-ëèøàéíèêîâàÿ òóíäðà, 1960 ì íàä óð. ì., 12.07.2002.
Plagiomnium medium (Bruch et al.) T. J. Kop. (Mniaceae) — 2 êì ê âîñòîêó îò ãîðû Ìîèë, 50 ì íèæå ãðåáíÿ õðåáòà íà ñêëîíå ñåâåðî-âîñòî÷íîé
ýêñïîçèöèè, êóñòàðíè÷êîâî-ìîõîâàÿ òóíäðà, 1900 ì íàä óð. ì., 12.07.2002.
Plagiopus oederianus var. alpinus (Schwaegr.) Nyh. (Bartramiaceae) —
ñêëîí ãîðû ñëåâà ïî òå÷åíèþ ð. Ëîâîêòîí, âî âëàæíîé íèøå ïîä êàðáîíàòíûìè ñêàëàìè, 04.07.1998. Ñî ñïîðîãîíàìè.
Pohlia elongata Hedw. (Mielichhoferiaceae) — âåðõîâüÿ ð. Ëåâûé Áèðàíêóð, 3.5 êì ê çàïàäó-þãî-çàïàäó îò èñòîêà ð. Ëåâûé Áèðàíêóð, âî âëàæíîé
íèøå ïîä ñêàëîé, â ðàñùåëèíå, 1360 ì íàä óð. ì., 11.07.2003; 2 êì ê âîñòîêó îò ãîðû Ìîèë, ïëîñêèé ãðåáåíü âîäîðàçäåëà ðåê Êîâûëè è Áèðàíêóð,
äðèàäîâî-ëèøàéíèêîâàÿ òóíäðà, 1960 ì íàä óð. ì., 12.07.2002. Ñî ñïîðîãîíàìè.
Pseudoleskeella papillosa (Lindb.) Kindb. [Heterocladium papillosum
(Lindb.) Lindb.] (Leskeaceae) — âåðõîâüÿ ð. Ëåâûé Áèðàíêóð, 3.5 êì ê çàïàäó-þãî-çàïàäó îò èñòîêà ð. Ëåâûé Áèðàíêóð, ïî ðóñëó ðå÷êè, âî âëàæíîé
íèøå ïîä ñêàëîé, â ðàñùåëèíå, 1360 ì íàä óð. ì., 11.07.2003; 3 êì ê çàïàäó
îò èñòîêà ð. Äæèðãà, êàìåíèñòûé ñêëîí ãîðû þãî-âîñòî÷íîé ýêñïîçèöèè,
ñìåøàííûé ëåñ, íà êàìíÿõ, 1520 ì íàä óð. ì., 18.07.2002.
Pterigynandrum filiforme Hedw. (Pterigynandraceae) — âåðõîâüÿ ð. Ëåâûé Áèðàíêóð, 3.5 êì ê çàïàäó-þãî-çàïàäó îò èñòîêà ð. Ëåâûé Áèðàíêóð, êàìåííîáåðåçíÿê çëàêîâî-ìîõîâîé, íà ïî÷âå, 1360 ì íàä óð. ì., 11.07.2003.
Rhizomnium andrewsianum (Steere) T. J. Kop. (Mniaceae) — ïëîñêàÿ âåðøèíà ãîëüöà íà âîäîðàçäåëå ðåê Ëåâûé Áèðàíêóð è Èëàíòàêàí, ïîä âåðøèíîé, êëþ÷åâîå îñîêîâî-ìîõîâîå áîëîòöå, 2204 ì íàä óð. ì., 13.07.2003.
Saelania glaucescens (Hedw.) Broth. (Ditrichaceae) — 2 êì ê þãî-âîñòîêó
îò çèìîâüÿ Áàëàí-Òàìóð, ñóõîå ðóñëî ðå÷êè ñ âîäîïàäîì, íà ïåñêå ìåæäó êàìíÿìè, 26.06.1999.
Sphagnum quinquefarium (Lindb. ex Braithw.) Warnst. (Sphagnaceae) —
2 êì ê âîñòîêó îò ãîðû Ìîèë, ãðåáåíü âîäîðàçäåëà Êîâûëè-Áèðàíêóð, 1960
ì íàä óð. ìîðÿ, íà ïî÷âå ïîä êåäðîâûì ñòëàíèêîì, âî âëàæíûõ íèøàõ âîçëå âûõîäà âîäû, 12.07.2002.
Stereodon revolutus Mitt. [Hypnum revolutum (Mitt.) Lindb.] (Pylaisiaceae) —
10 êì ê þãî-âîñòîêó îò çèìîâüÿ Êîâûëè, â âîäå ïðèòîêà ð. Êîâûëè, íà êàìíÿõ, 1100 ì íàä óð. ì., 13.07.2002.
 íàñòîÿùåì ñïèñêå ðåäêèìè âèäàìè ìõîâ ÿâëÿþòñÿ Neckera
borealis, âêëþ÷åííûé â Êðàñíóþ êíèãó ÑÑÑÐ (1984), Êðàñíóþ êíèãó ÐÑÔÑÐ (1988), Êðàñíóþ êíèãó Ðåñïóáëèêè Áóðÿòèè (2002), è
Rhizomnium andrewsianum, âêëþ÷åííûé â Êðàñíóþ êíèãó Ðåñïóáëèêè Áóðÿòèè (2002).
308
Àâòîð âûðàæàåò èñêðåííþþ áëàãîäàðíîñòü Î. Ì. Àôîíèíîé,
Ì. Ñ. Èãíàòîâó, Å. À. Èãíàòîâîé çà îïðåäåëåíèÿ íåêîòîðûõ âèäîâ,
Â. È. Çîëîòîâó çà îïðåäåëåíèå âèäîâ ðîäà Bryum è Î. À. Àíåíõîíîâó çà ïðåäîñòàâëåííûå îáðàçöû ìõîâ èç ãåîáîòàíè÷åñêèõ îïèñàíèé
è âñÿ÷åñêóþ ïîìîùü.
Ðàáîòà âûïîëíåíà ÷àñòè÷íî ïðè ïîääåðæêå Ðîññèéñêîãî ôîíäà
ôóíäàìåíòàëüíûõ èññëåäîâàíèé, ãðàíò ¹ 08-04-98021_ð_Ñèáèðü_à.
Ëèòåðàòóðà
Ê ð à ñ í à ÿ êíèãà ÐÑÔÑÐ. Ðàñòåíèÿ. Ì., 1988. 591 ñ. — Ê ð à ñ í à ÿ êíèãà
ÑÑÑÐ. Ì., 1984. Ò. 2. 480 ñ. — Ê ð à ñ í à ÿ êíèãà Ðåñïóáëèêè Áóðÿòèÿ: ðåäêèå è èñ÷åçàþùèå âèäû ðàñòåíèé è ãðèáîâ. Íîâîñèáèðñê, 2002. 340 ñ. —
Ò ó á à í î â à Ä. ß. Ê ôëîðå ëèñòîñòåáåëüíûõ ìõîâ Äæåðãèíñêîãî çàïîâåäíèêà
(Ñåâåðíîå Ïðèáàéêàëüå) // Ðàçíîîáðàçèå ðàñòèòåëüíîãî ïîêðîâà Áàéêàëüñêîãî
ðåãèîíà: Ìàòåðèàëû ìåæäóíàð. êîíô. Óëàí-Óäý, 1999à. Ñ. 30–31. — Ò ó á à í î â à Ä. ß. Ê áðèîôëîðå çàïîâåäíèêà «Äæåðãèíñêèé»: ñôàãíîâûå ìõè //
Áèîë. ðåñóðñû Ñåâ. Ïðèáàéêàëüÿ: ñîâðåì. ñîñòîÿíèå è ìîíèòîðèíã. Óëàí-Óäý.
1999á. Ñ. 18–21. (Òð. ãîñ. çàïîâåäíèêà «Äæåðãèíñêèé», âûï. 3). — Ò ó á à í î â à Ä. ß. Íîâûå ìåñòîíàõîæäåíèÿ ðåäêèõ âèäîâ ìõîâ â Ñèáèðè (Äæåðãèíñêèé çàïîâåäíèê) // Áîòàí. æóðí. 2003. Ò. 88, ¹ 7. Ñ. 112–115. — Ò ó á à í î â à Ä. ß. Ìõè çàïîâåäíèêà «Äæåðãèíñêèé» // Èãíàòîâ Ì. Ñ., Èãíàòîâà
Å. À., Ïðîíüêèíà Ã. À. Ìõè çàïîâåäíèêîâ Ðîññèè // Ñîâðåìåííîå ñîñòîÿíèå
áèîëîãè÷åñêîãî ðàçíîîáðàçèÿ íà çàïîâåäíûõ òåððèòîðèÿõ Ðîññèè. Âûï. 3.
Ëèøàéíèêè è ìîõîîáðàçíûå. Ì., 2004. Ñ. 280–361. — Ò ó á à í î â à Ä. ß.,
È ã í à ò î â à Å. À., Ç î ë î ò î â Â. È. Íîâûå íàõîäêè ìõîâ â Ðåñïóáëèêå Áóðÿòèÿ // Arctoa. 2006. Ò. 15. Ñ. 261–263. — A f o n i n a O. M., I g n a t o v a E. A. A new species of Didymodon (Pottiaceae, Musci) from Asian Russia //
Arctoa. 2007. Vol. 16. Ð. 133–38. — I g n a t o v M. S., A f o n i n a O. M.,
I g n a t o v a E. A. et al. Check-list of mosses of East Europe and North Asia //
Arctoa. 2006. Vol. 15. P. 1–130. — I g n a t o v a E. A., M u ñ o z J. The genus
Grimmia Hedw. (Grimmiaceae, Musci) in Russia // Arctoa. 2004. Vol. 13. P. 101–
182. — T u b a n o v a D. Ya., A n e n k h o n o v O. A. The epiphytic mosses in
northern Buryatia (Eastern Siberia). // Arctoa. 2004. Vol. 13. P. 85–88. — Z o l o t o v V. I. On systematics and distribution of some species of Bryum (Bryaceae,
Bryophyta) in Russia // Arctoa. 2006. Vol. 15. P. 155–162.
309