Regionların sosial-iqtisadi inkişafının tənzimlənməsi

«Regionların iqtisadi və sosial inkişafının
tənzimlənməsi»
METODIK GÖSTƏRİŞ
B A K I - 2013
2
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL
PROBLEMLƏRİ İNSTİTUTU
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ
«Regionların iqtisadi və sosial inkişafının tənzimlənməsi»
fənni üzrə
METODİK GÖSTƏRİŞ
(«İqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi» ixtisası üzrə təhsil alan
ali məktəb tələbələri üçün)
Азярбайжан Республикасы Тящсил
Назирлийинин 18.04.2013-жц ил 590
сайлы ямри иля тясдиг едилмишдир.
BAKI – 2013
3
Tərtib edən :
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin
“İqtisadiyyatın tənzimlənməsi» kafedrasının i.e.n.b.müəl. İ.M.Mahmudova
Редактор:
и.е.н. дос. М.Я.Ялийев
Ряйчиляр:
и.е.д., проф. Мейбуллайев («Игтисади нязяриййя-2»
кафедрасы)
и.е.д., проф. Ялирзайев Я.Г. («Сосиал-сферанын
игтисадиййаты вя идаря едилмяси» кафедрасы)
и.е.н.
дос.
М.Я.Ялийев
тянзимлянмяси» кафедрасы)
(«Игтисадиййатын
4
ÖN SÖZ
Ölkəmiz davamlı iqtisadi inkişafa ümummilli liderimiz Heydər Əliyev
tərəfindən düzgün əsaslandırılaraq müəyyənləşdirilmiş və Prezident İlham
Əliyevin ugurlu davam etdirdiyi sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasına nail
olmuşdur.Müstəqillik dövründə Azərbaycanın iqtisadi inkişafının modeli də
strategiyanın təməli üzərində qurulmuş, son onillik ərzində ölkəmiz iqtisadi
inkişafın nəticələrinə nail olmuşdur.
Bazar iqtisadiyyatına keçidin indiki mərhələsində iqtisadiyyatın dövlət
tənzimlənməsi məsələlərini tədqiq edən alimlərin çox hissəsi qeyd edirlər ki,
dövlətin regional və sahə siyasəti olmadan bu dövrdə yeniləşməyə nail olmaq
mümkün deyildir. Keçmiş sosialist ölkələrindən olan iqtisadçıların əksəriyyətinin
fikrincə bu mərhələdə dövlətin rolu daha da çoxdur, daha genişdir.
Dövlət bölməsinə dair
müasir nəzəriyyələrinə görə inkişaf etmiş bazar
mühitində dövlət iqtisadiyyatın institutsional-hüquqi strukturunu təmin etməlidir.
Bu məqsədə nail olmaq üçün dövlət bir sıra funksiyaları yerinə yetirməlidir ki,
bunların arasında regional siyasət mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bazar iqtisadiyyatlı
ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, regional proporsiyaları, iri şəhərlərin inkişafını
təmin etmək, azsaylı xalqların həyat səviyyəsini yüksəltmək, ekstremal şəraitdə
yaşayan əhali qruplarının şəraitini yaxşılaşdırmaq üçün regional siyasət zəruridir.
Bu baxımdan regionların sosial-iqtisadi inkişafının tənzimlənməsinin nəzərimetodoloji məsələlərinin, habelə regional siyasət problemlərinin öyrənilməsi
«İqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi» ixtisasını alan tələbələr üçün vacibdir.
«Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
Proqramı»nın (2004-2008-ci və 2009-2013-cü illər) həyata keçirilməsi ilə əlaqədar
regional problemləri öyrənmək daha zəruridir.
«Regionların iqtisadi və sosial inkişafının tənzimlənməsi»
öyrənilməsi əyani və qiyabi təhsil alan tələbələr üçün nəzərdə tutulur.
kursunun
5
Təkilf olunan metodik göstərişin üstün cəhəti nəzəriyyə ilə praktikanın
əlaqələndirilməsidir.Belə bir vəsaitin çap olunmasını fənnin mənimsənilməsində
çox əhəmiyyətli hesab edilir.
6
MÖVZU 1. REGİONAL İQTİSADİYYATIN NƏZƏRİ ƏSASLARI
Mövzunun proqram sualları
İqtisadi rayon anlayışı, rayon və region anlayışları, cəmiyyətdə rayonlaşmanın
zəruriliyi, iqtisadi rayonların əlamətləri, funksiyaları. Rayon əmələgəlmənin
amilləri, onların qarşılıqlı əlaqələri. İqtisadi rayonlaşmanın prinsipləri, növləri.
Rayonlaşmanın xarici təcrübəsi, xarici ölkə regionalistlərinin nəzəriyyələri.
Planlaşdırma və tənzimləmə nöqteyi nəzərdən rayonlaşmanın növləri. Müxtəlif
inkişaf səviyyələrinə malik ölkələrdə rayonlaşmanın xüsusiyyətləri.
Azərbaycanda rayonlaşmanın təkamülü; sovet hakimiyyəti qurulana qədər,
SSRİ-nin tərkibində olduğu dövrdə, müstəqillik dövründə. Həmin dövrlərdə
rayonlaşma nəzəriyyəsinin təkamülü. «Azərbaycan Respublikası regionlarının
sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət Proqramı»nın tələblərinə müvafiq rayonlaşmanın
inkişaf istiqamətləri.
Bilməli
- İqtisadi rayon anlayışı, rayon və region anlayışları ;
- Cəmiyyətdə rayonlaşmanın zəruruliyi;
- İqtisadi rayonların əlamətləri, funksiyaları;
- İqtisadi rayonlaşmanın prinsipləri, növləri, amilləri, onların qarşılıqlı
əlaqələri ;
- Rayonlaşmanın xarici təcrübəsi, xarici ölkə regionalistlərinin nəzəriyyələri;
- Azərbaycanda rayonlaşmanın təkamülü; sovet hakimiyyəti qurulana qədər,
SSRİ-nin tərkibində olduğu dövrdə, müstəqillik dövründə;
- «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
Proqramı»nın tələblərinə müvafiq rayonlaşmanın inkişaf istiqamətləri;
- Müxtəlif inkişaf səviyyələrinə ölkələrdə rayonlaşmanın xüsusiyyətləri;
7
Məşğələ dərsinin suallar
1. Regionların sosial-iqtisadi inkişafın məqsədlərini sadalayın.
2. Sosial-iqtisadi inkişafın meyarları hansılardır.
3. Sosial-iqtisadi inkişafın idarə edilməsində hansı metodlardan istifadə
olunur.
4. Regional xüsusiyyətlər sosial-iqtisadi inkişafa necə təsir edir.
5. Rayonlaşmada hansı amillər nəzərə alınır.
6. Rayonlaşmanın zəruriliyi hansı amillərlə əlaqədardır.
7. Rayonlaşmanın xarici təcrübəsini öyrənməkdə məqsəd nədir.
8. Hansı ölkənin regionlaşma təcrübəsi respublikamıza yaxındır.
9. Azərbaycanda elmi cəhətdən əsaslandırılmış rayonlaşma nə vaxt
aparılmışdır.
10. Azərbaycan respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf dövlət
proqramının işlənib hazırlanmasının zəruriyyəti nə olmuşdur.
Terminlər, anlayişlar
İqtisadi rayon, region, rayonlaşma sosial və inzibati struktur,ictimai
şüur,qlobal, ümummulli,zehni potensial,regionnologiya,işgüzar aktivlik,iqtisadi
metodlar, kartoqrafik metod,taksonlaşdirma ,regional iqtisadiyyat,iqtisadi riyazi
metod,ƏİK- ərazi istehsal kompleksi,alt sistem,ərazi proporsiyaları.
Mövzuya aid testlər
1. Bunlardan hansı region deyil.
a) Muxtar Respublika
b) Diyar
c) Vilayət
ç) Qəsəbə
d) Şəhər
2. Bunlardan hansı iqtisadi rayon deyil?
8
a) Dağlıq Şirvan
b) Şəki – Zakatala
c) Xaçmaz
ç) Abşeron
d) Aran
3. Regionlaşmanın əlaməti deyil?
a) Ərazi
b) Ərazi istehsal kompleksi
c) Xalq təsərrüfatının ərazi bölgüsü
ç) Təkrar istehsal alt sistem
d) İstehsal kompleksləri
4. Region əmələgəlmə amili deyil?
a) İstehsalın idarə edilməsi?
b) Sənayenin yerləşdirilməsi
c) Məhsuldar qüvvələrin yerləşdirilməsi
ç) Təbii resursların genişləndirilməsi
d) İctimai əməyin ərazi bölgüsü
5. İqtisadi rayonun növü deyil?
a) Makrorayonlaşma
b) Mezorayonlaşma
c) Mikrorayonlaşma
ç) İqtisadi rayonlaşma
d) Makro - mikro rayonlaşma
6. Regional sosial-iqtisadi inkişafın tədqiqi üsulu deyil.
a) sistemli təhlil.
b) qrafik qurma.
9
c) balans metodu.
ç) iqtisadi-coğrafi tədqiqat.
d) riyazi metodlar.
7. Rayonlaşma hansı prinsipə əməl edilmir?
a) Əməyin ərazi bölgüsü
b) Kompleks inkişaf
c) Kompslilik
ç) Ərazi proprsiyaları
d) Resurslardan kompleks istifadə
8. Böyük Britaniyada inkişaf səviyyəsinə görə hansı regionlar seçilir.
a) daha sürətlə inkişaf edən iqtisadi rayonlar; depressiv iqtisadi rayonlar;
aralıq mövqe tutan rayonlar.
b) daha sürətlə inkişaf edən iqtisadi rayonlar; zəif inkişaf etmiş iqtisadi
rayonlar; depressiv iqtisadi rayonlar.
c) depressiv iqtisadi rayonlar; ektremal şəraitdə olan iqtisadi rayonlar;
sürətlə inkişaf edən rayonlar.
ç) zəif inkişaf etmiş rayonlar, inkişaf etməkdə olan iqtisadi rayonlar, daha
sürətlə inkişaf edən rayonlar.
d) daha sürətlə inkişaf edən iqtisadi rayonlar; depressiv iqtisadi rayonlar,
ektremal şəraitdə olan iqtisadi rayonlar.
9. 2004-cü ildə Azərbaycan Respublikasının ərazisi neçə iqtisadi rayona
bölündü?
a) 10
b) 8
c) 12
ç) 13
d) 15
10
İstifadə olunan ədəbiyyat :
1.Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu.Bakı,1997-2012
2. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı»(2004- 2008-ci illər) haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Fərmanı. Bakı, 2004-cü il.
3. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı»(2009-2013-cü illər) haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Fərmanı. Bakı, 2009-cu il.
4. Azərbaycan Dövlət Statsitika Komitəsi. Regionların sosial-iqtisadi inkişafı
(2004-2008-ci illər) (2009-2013-cü illər).
5.Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Hesabatı.
6.Azərbaycan
Respublikasının
Dövlət
Statsitika
Komitəsi.Müstəqil
Azərbaycan- 20.2011.
7.Azərbaycan Dövlət Statsitika Komitəsi. Azərbaycanın regionları,2012
8. Azərbaycan Dövlət Statsitika Komitəsi. Azərbaycan rəqəmlərdə 2012.
9.А.И.Гаврилов. Региональная политика и управление. Москва, 2002.
10. Allahverdiyev H.B., Qafarov K.S., Əhmədov Ə.M. Milli iqtisadiyyatın
dövlət tənzimlənməsi. Bakı, 2012.
9.V.İ.Kuşlin “Bazar iqtisadiyyatının dövlət tənzimlənməsi” Bakı 2008.
11. Əli Nuriyev. Regional idarəetmənin əsasları. Bakı, «Elm», 2007.
12.
Mahmudov
M.M.,
Mahmudova
İ.M.
“Region
iqtisadiyyatının
tənzimlənməsi.” Bakı,” Şur nəşriyyatı”, 2001.
13.Mahmudov M.M.,Mahmudova İ.M.”Regionların sosial-iqtisadi inkişafının
tənzimlənməsi”Dərslik. Bakı,”İqtisad Universiteti”,2011.
14.Н.П.Медведев Политическая регионалистика. Учебник. Москва 2002.
15.Факторы экономического роста в регионах РФ. Москва 2005.
16. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statsitika Komitəsi.Sosial,iqtisadi
inkişaf. Makroiqtisadi göstəricilər.
11
MÖVZU 2. REGİONUN STRUKTUR-FUNKSİONAL TƏŞKİLİ
Mövzunun praqram sualları
Region təsərrüfatının strukturu, sahələrarası əlaqələr və sahələrarası
komplekslərin formalaşması. SAK-ın qrupları, bu sahədə elmi-nəzəri müddəalar.
SAK-ın müasir strukturu.
Regionda əhalinin məskunlaşması və müəssisələrin yerləşdirilməsində onun
rolu. Məskunlaşma sistemləri. Regionların iqtisadiyyatının yeniləşdiyi, sahibkarlıq
fəaliyyətinin
inkişafının
stimullaşdırılmasının
müasir
zəruriliyi.
mərhələsində
məskunlaşmanın
obyektlərin
yerləşdirilməsində
Yeni
infrastrukturun, xüsusilə də nəqliyyat amilinin rolu. Nəqliyyat əlaqələrinin
hesablanması metodları.
Region
strukturunun
təsərrüfatının
formalaşmasında
məntiqi-terminal
komplekslərinin əhəmiyyəti, onların yerləşdirilməsi xüsusiyyətləri.
Regionlararası situasiya mərkəzlərinin yaradılması, onların yerləşdirilməsi
üçün програмларын işlənib hazırlanması.
Bilməli:
- Region təsərrüfatının strukturu;
- Sahələrarası əlaqələr və sahələrarası komplekslərin formalaşması;
- Məskunlaşma sistemləri;
- Məntiqi-terminal
komplekslərinin
əhəmiyyəti,
yerləşdirilməsi
xüsusiyyətləri;
- Regionlararası mərkəzlərinin yaradılması;
- Prоqrамларын işlənib hazırlanması;
- Nəqliyyat əlaqələrinin hesablanması metodları;
- Nəqliyyat amilinin rolu;
Məşqələ dərsinin sualları
1. Region təsərrüfatının strukturu hansı elementlər əhatə edir.
2. Sahələrarası komplekslərin formalaşması zəruriyyəti nədən irəli gəlir.
12
3. Sahələrarası komplekslərin formalaşması hansı mərhələlərdən keçir.
4. Keçid dövründə respublika əhalisinin məskunlaşmasının zəruriliyi nə ilə
əlaqədardır.
5. Müasir
respublikanın
dövrdə
regionlaşmasında
müəssisələrin
yerləşdirilməsi xüsusiyyəltərini şərh edin.
6. Respublikada yaradılmış məntiqi terminal komplekslər hansılardır.
7. Situasiya mərkəzlərinin yaradılmasının məqsədi nədir.
Terminlər və anlayışlar
Təsərrüfat strukturu, istehsalın ixtisaslaşması, kooperativləşmə, təmərküzləşmə,
kombinələşmə, «üfiqi» (ərazi) , «şaquli» (sahələr üzrə), ƏİS-ərazi istehsal sahələri,
SAK-sahələrarası komplekslər, alt-kompleks, EİD - enerji istehsalının dövriliyi,
müqayisəli səmərəlilik, istehsalın rentabelilik, regionlarda situasiya mərkəzləri,
məntiqi terminal kompleksləri.
Mövzuya aid testlər
1. İstehsal sahələrarası kompleksin strukturu deyil.
a) yanacaq – enerji kompleksi, metallauogiya kompleksi, maşınqayırma
kompleksi, kimya kompleksi
b) yanacaq enerji, metallaurgiya, maşınqayırma – kimya, meşə – kimya, aqrar
sənaye.
c) yanacaq – enerji, meşə – kimya, aqrar –sənaye, elektroenergetika, nəqliyyat,
tikinti kompleksi.
ç) yanacaq – enerji, kimya, maşınqayırma, aqrar sənaye kompleksi.
d) metallurgiya, aqrar – sənaye, tikinti, kimya, meşə – kimya.
2. Müəssisəni yerləşdirmək üçüq hansı meyar nəzərə alınmır?
a) ümumi və münayiçəli səmərəlilik
b) istehsalın rentabelliliyi
c) istehsal olunan məhsulun maya dəyəri
13
ç) istehlakçıdan məhsulun dəyəri
d) ümumi və müqayisəli səmərəlilik istehsalın rentabelliliyi
3. Məntiqi terminlər kompleksləri yaradılması nəyə imkan vermir?
a) regionda yük dövriyyəsinin cəlbediciliyini yüksəltmək
b) əməliyyatlardan əldə olunan vəsait hesabına region büdcəsinin gəlirlərini
artırmaq
c) regionda ekoloji vəziyyəti yaxşılaşdırmaq
ç) yükdaşımaların səmərəliliyini və rentabelliyini yüksəltmək
d) nəqliyyat vasitələrindən səmərəli istifadə etmək.
4. Regionlarda situasiya mərkəzlərinin yaradılması nəyi nəzərə almır?
a) yüklərin fiziki və kimyəvi xassələrini, nəqliyyata davamlılığını.
b) yük axınlarını, vaxta və mühitə görə qruplaşdırmır
c) nəqliyyatın ətraf mühitə təsirini qiymətləndirmək
ç) nəqliyyatda böhran vəziyyətini aradan qaldırmaq üçün optimal yollar
axtarmaq
d) fövqəladə halları aradan qaldırmaq üçün yollar axtarmaq
İstifadə olunan ədəbiyyat:
1.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, Bakı, Qanun, 2000.
2.
Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı, 1997-2012.
3.
Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişafını tənzimləyən qanunlar
(1991-1995-ci illər). Bakı, 1996.
4. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı»(2004- 2008-ci illər) haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Fərmanı. Bakı, 2004-cü il.
14
5. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı»(2009-2013-cü illər) haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Fərmanı. Bakı, 2009-cu il.
6.А.И.Гаврилов. Региональная политика и управление. Москва, 2002.
7. Əli Nuriyev. Regional idarəetmənin əsasları. Bakı, «Elm», 2007.
8.Mahmudov M.M., Mahmudova “İ.M. Region iqtisadiyyatının tənzimlənməsi.”
Bakı,” Şur nəşriyyatı”, 2001.
9.Mahmudov M.M.,Mahmudova İ.M.”Regionların sosial-iqtisadi inkişafının
tənzimlənməsi” Dərslik. Bakı,”İqtisad Universiteti”,2011.
11.Əvəz Bayramov. Regional iqtisadi inteqrasiya: nəzəriyyə və praktika.
(Monoqrafiya). Azərbaycan dövlət nəşriyyatı. Bakı, 1977.
12.Гладкий Ю.Н., Чистобаев А.И. Основы региональной экономики. СанктПетербург, 1998.
13.Э.А.Уткин, А.Ф.Денисов Государственное и региональное управление.
Учебное пособие, Москва, 2002.
14.Факторы экономического роста в регионах РФ. Москва,2005.
15. Фетисов Г.Г., Орешин В.П. Региональная экономика и управления.
Учебник. М. 2006 социальная политика. Толковый словарь. М. Издательство
РАГС 2002.
16. Котилки В.В. Региональная экономическая политика. Учеб.пособ.
М.изд-во РДЛ, 2001.
17. Юсупов Н., Таймасов А.В., Янгиров А.В., Ахундов Р.Р. Региональная
политика. Учеб. Пособие. М.Кнорус, 2006.
18. Региональная экономика. Под общ. Ред. Проф. В.И.Видякина, проф.
М.В.Степанова. Москва, ИНФРА, 2007.
15
MÖVZU 3. REGİONAL İNKİŞAFIN DÖVLƏT TƏNZİMLƏNMƏSİ
Mövzunun proqram sualları
«Dövlət-iqtisadiyyat», «dövlət-region» problemlərinin meydana gəlməsi.
Dövlətin ərazi problemlərinin
inkişafına
dövlətin
həllinə müdaxiləsinə dair müddəalar, ərazilərin
müdaxiləsini
əks
etdirən
dövlət
proqramları.
Ərazi
problemlərdə «dayanıqlılıq», «balanslılıq» və «sosial yönüm» kateqoriyaları.
İqtisadi-sosial inkişafda regional fərqlər, mövcud və gözlənilən disproporsiyalar.
Regionların sosial-iqtisadi inkişafı səviyyələrinin bərabərləşdirilməsi problemi,
onun həlli istiqamətləri. Bərabərləşdirmə sahəsində ayrı-ayrı xarici ölkələrin
təcrübəsi. Regionların inkişafının dövlət tənzimlənməsi və özünütənzimləmə.
Region iqtisadiyyatının tənzimlənməsində «mərkəz» və «subyekt» münasibətləri.
Müəssisə və region, onların qarşılıqlı fəaliyyət əlaqələri. Təsərrüfat
əlaqələrinə görə müəssisələrin tipləri. Müəssisələrə tənzimləyici təsir formaları.
Dövlət (bələdiyyə) mülkiyyətinin müəssisə kapitalında dövlətin payı və onun
idarə olunması formaları. Tənzimləyici təsir və kumulyativ səmərə.
Ərazi əmək bölgüsünün növləri, səviyyələri, makrosəviyyələri. Beynəlxalq
əmək bölgüsünün əsas şərtləri, təsnifatı.
Təsərrüfatın ərazi strukturu, onun parametrləri. Ərazi strukturuna dair xarici
təcrübə.
Bilməli:
-
«Dövlət-iqtisadiyyat», «dövlət-region» problemlərinin meydana gəlməsi.
-
Ərazilərin inkişafına dövlətin müdaxiləsini əks etdirən dövlət proqramları.
-
İqtisadi-sosial
inkişafda
regional
fərqlər,
mövcud
və
gözlənilən
disproporsiyalar.
-
Region iqtisadiyyatının tənzimlənməsində «mərkəz»
və «subyekt»
münasibətləri.
-
Müəssisə və region, onların qarşılıqlı
əlaqələri, tipləri.Müəssisələrə
tənzimləyici təsir formaları.
-
Ərazi əmək bölgüsünün növləri, səviyyələri, makrosəviyyələr.
16
Təsərrüfatın ərazi strukturu, parametrləri. Ərazi strukturuna dair xarici
-
təcrübə.
Terminlər və anlayışlar
«Dövlət-iqtisadiyyat», «dövlət-region»,»dayanıqlılıq», «balanslılıq» və «sosial
yönüm» kateqoriyaları, regional fərqlər, «mərkəz» və «subyekt» münasibətləri,
müəssisə , region, dövlət (bələdiyyə) mülkiyyəti, dövlətin payı, tənzimləyici təsir
,kumulyativ
bölgüsü,təsərrüfat
konsensiya
əmək
səmərə,ərazi
bölgüsü,makrosəviyyə,
əmək
beynəlxalq
ərazi strukturu, xarici təcrübə,sahalərarasə komplekslər,
edilməsi
(imtiyaz),
gömrük
resursları,
müstəqilliyi,investisiya
tarifləri,regionların
dövlətsizləşdirmə,
maliyyə
özəlləşdirmə,
«Bərabərləşdirmə»,”disproporsiyaları”.
Məşğələ dərsinin sualları
1.
Regional inkişafın dövlət tənzimlənməsinə dair nəzəriyyələr.
2.
Ümumiyyətlə regional inkişafda hansı disproporsiyalar ola bilər?
3.
Bu disproporsiyaların regionların formalarından asılılığı necədir?
4.
Disproporsiyaları yumşaltmaq və ya aradan qaldırmaq üçün hansı tədbirlər
həyata keçirilir?
5.
Regionun inkişafının tənzimlənməsində dövlətin müdaxiləsi necədir?
6.
Regionun inkişafının tənzimlənməsində hansı metodlardan istifadə olunur?
7.
Regionun ərazisində yerləşən müəssisələrlə regionun nə kimi əlaqələri
vardır?
Mövzuya aid testlər:
1. Antiinhisar tənzimləmə tədbirləri deyil?
a) Tənzimləmə həddini müəyyən etmək
b) müəssisələri kiçiltmək
c) Rəqabət yaradan istehsalı formalaşdırmaq
ç) İstehsalı genişləndirmək
17
d) Holdinq strukturunu müəyyən etmək
2. Ərazi inkişafın əlaməti deyil?
a) “Balanslılıq”
b) “Sosial yünüm”
c) “Dayanıqlılıq”
ç) “Tarazlılıq”
d) “Bərabərlik”
3.Ərazi depresiyasının sosial indikatoru deyil?
a) Doğumun azalması
b) Ömrün qısalması
c) Uzun ömürlülük
ç) Demoqrafik strukturun təhrifi
d) Cinaətlərin artması
4. Selektiv yardım aşağıdakı vəzifələri yerinə yitirmir?
a) siyasi
b) hüquqi
c) kredit
ç) maliyyə
d) sosial
5.Regionda müəssisələrin təsərrüfat əlaqələrinə aid deyil?
a) məkana görə
b) əlaqələrin xarakterinə görə
c) məqsədli funksiyalarına görə
ç) tabeçiliklərinə görə
d) hüquqi rəsmiləşdirilməsinə görə
18
6.Müəssisələri birləşdirən elementlər sisteminə aid deyil
a) məhsul, xidmət, iş xarakterli müəssisələr
b) məhsul, xidmət, iş istehlakçı müəssisələr
c) müəssisəyə xarici təsir göstərən regionun daxili və xarici mühit elementlərlə
ç) region ümumilikdə təşkilati iqtisadi vahid kimi
d) regionlar arası mühit elementləri
İstifadə olunan ədəbiyyat:
1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, Bakı, Qanun, 2000.
2. Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı, 1997-2012.
3. Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişafını tənzimləyən qanunlar (19911995-ci illər). Bakı, 1996.
4.
Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı, 2006.
5. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı»(2004- 2008-ci illər) haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Fərmanı. Bakı, 2004-cü il.
6. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı»(2009-2013-cü illər) haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Fərmanı. Bakı, 2009-cu il.
6.А.И.Гаврилов. Региональная политика и управление. Москва, 2002.
7. Əli Nuriyev. Regional idarəetmənin əsasları. Bakı, «Elm», 2007.
8.Mahmudov M.M., Mahmudova “İ.M. Region iqtisadiyyatının tənzimlənməsi.”
Bakı,” Şur nəşriyyatı”, 2001.
9.Mahmudov M.M.,Mahmudova İ.M.”Regionların sosial-iqtisadi inkişafının
tənzimlənməsi”Dərslik. Bakı,”İqtisad Universiteti”,2011
10.Н.Н.Колосовский.Теория экономического районирования. М., 1969.
11.Əvəz Bayramov. Regional iqtisadi inteqrasiya: nəzəriyyə və praktika.
(Monoqrafiya). Azərbaycan dövlət nəşriyyatı. Bakı, 1977.
12.Гладкий Ю.Н., Чистобаев А.И. Основы региональной экономики. СанктПетербург, 1998.
19
13.M.A.Əhmədov,A.C.Hüseyn “Dövlətin iqtisadi siyasəti” Dərs vəsaiti.Bakı,
”İqtisad Universiteti”,2011
14.V.İ.Kuşlin “Bazar iqtisadiyyatının dövlət tənzimlənməsi”, Bakı, 2008.
15.С.Г.Капканщиков Государственное регулирование экономики. Учебное
пособие, Москва, 2009.
16.B.N.Kuzık,V.İ.Kuşlin,Y.V.Yakovets “Praqnozlaşdırma,strateyi planlaşdırma və
milli proqramlaşdırma” Dərslik,Bakı,2010.
20
MÖVZU 4. REGİONLARIN İNKİŞAFININ TƏNZİMLƏNMƏSİ
METODLARI
Mövzunun proqram sualları
Ərazi inkişafın tənzimlənməsində regional proqramların rolu, onların
mahiyyəti və növləri. Ərazi proqramlarının səviyyələri, onların qarşılıqlı əlaqələri.
Müxtəlif səviyyələrdə və dövrlərdə işlənib hazırlanan proqramların növləri; onların
işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi zəruriyyəti.
Ərazi kompleks proqramları, onların bölmələri və göstəriciləri. Regional
kompleks proqramların işlənib hazırlanması mərhələləri.
Regional inkişafın konseptual əsasları. Regionun inkişaf konsepsiyasının
mahiyyəti, işlənib hazırlanması qaydası.
Azərbaycan Respublikasında indikativ planının işlənib hazırlanması, onun
bölmələrinin strukturu. Bələdiyyə mülkiyyətinə daxil olan müəssisə, idarə və
təşkilatların inkişafı göstəricilərinin planda əks olunması.
Bilməli
- Ərazi inkişafın tənzimlənməsində regional proqramların rolu, mahiyyəti,
növləri;
- Ərazi proqramlarının səviyyələri;
- Müxtəlif dövrlərdə işlənib hazırlanan proqramların növləri;
- Ərazi kompleks proqramları;
- Kompleks proqramları bölmələri və göstəriciləri;
- Kompleks proqramların işlənib hazırlanması mərhələləri;
- Konsepsiyasının mahiyyəti, işlənib hazırlanması qaydası;
- Azərbaycan Respublikasında indikativ planının işlənib hazırlanması;
- Müəssisə, idarə və təşkilatların inkişafı göstəriciləri;
- Azərbaycanda makroiqtisadi vəziyyəti;
21
- Dünya və Azərbaycan iqtisadiyyatında üstün məqamlar, demoqrafik meyllər
və s.;
Terminlər və anlayışlar
İhdikativ planlaşdırma, məqsədli proqramlaşdırma, pul-kredit alətləri, milli
valyutanın devalvasiyası, bank ehtiyyatı normaları, transfert, subsidiyalar,sosial
regional proqramlar, məqsəd bölməsi, icmal bölməsi, sahə bölməsi, ərazi bölmə,
təşkilati bölmə, ümumekoloji, əhalinin məskunlaşması, regional coğrafi, geoloji,
demoqrafik, «regional inkişaf konsepsiya», investorları, strateji planlaşdırılması,
«artımı stimullaşdırmaq», intellektual potensial,ictimai təhlükəsizlik, investisiya
iqlimi.
Məşğələ dərsinin sualları
1. Regional proqramların işlənib hazırlanmasının məqsəd və vəzifələri
hansılardır.
2. Regional proqramların növlərini açıqlayın.
3. Ərazi kompleks proqramların növlərini açıqlayın.
4. Ərazi kompleks proqramların işlənib hazırlanması ardıcıllığını şərh
edin.
5. Strateji planın mahiyyətini və məzmununu açıqlayın.
6. Regionlar üzrə strateji planların işlənib hazırlanması qaydasını izah
edin.
7. İndikativ planın mahiyyətini açıqlayın.
8. Region üzrə indikativ planın zərurilini izah edin.
Mövzuya aid testlər
1. Birbaşa tənzimləmə metodu deyil?
a) qanunvericilik aktlarının, normativ sənədlərin, əsasnamələrin qəbul edilməsi
b) dövlət sektoru müəssisələrinin idarəedilməsi, dövlət sifarişi
c) planlaşdırma, dövlət investisiyaları, kreditlər, maliyyə yardımı
ç) lisenziyalaşdırma və normallaşdırma
d) sanksiyaların tətbiqi, ətraf mühitin mühafizəsi
22
2. Dolayı metod deyil?
a) planlaşdırma, büdcənin formalaşdırılması
b) indikativ planlaşdırma, məqsədli planlaşdırma
c) vergi sisteminin tənzimlənməsi, pul – kredit alətləri
ç) büdcənin formalaşdırılması, planlaşdırma və məqsədli proqramlaşdırma
d) istehsalın və əməyin təşkili, dövlət mülkiyyətinin idarə edilməsi, vergi
sisteminin tənzimlənməsi
3. Yerinə yetirdiyi vəzifəyə görə belə proqramlar yoxdur?
a) yeni ərazilərin mənimsənilməsi proqramları
b) mövcud rayonların iqtisadiyyatının yenidən qurulması proqramları
c) depressiv və ekstremal şəraitdə olan rayonların inkişafı proqramları
ç) ərazi istehsal komplekslərinin formalaşması və inkişafı proqramları
d) sosial regional proqramlar, ərazi – istehsal komplekslərin formalaşması və
inkişafı proqramları
4. Kompleks qiymətləndirmə göstəricisi deyil?
a) Adambaşına düşən ümumi məhsul
b) İstehsal indeksi
c) Yoxsul əhalinin xüsusi çəkisi
ç) Ümumtəhsil müəssisələri ilə təmin olunma
d) Təhsil müəssisələri ilə təmin olunma
5. Proqramların növlərinə aiddir.
a) Yeni rayonların mənimsənilməsi proqrammı
b) Ərazi istehsal komplekslərin yaradılması
c) Mövcud rayonların yenidən qurulması proqrammı
ç) Sosial regional proqramm
d) Bitkiçiliyin inkişafı proqrammı
23
İstifadə olunan ədəbiyyat
1. Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı, 1997-1999.
2. Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişafını tənzimləyən qanunlar
(1991-1995-ci illər). Bakı, 1996.
3. Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı, 1997-2012.
4. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı»(2004- 2008-ci illər) haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Fərmanı. Bakı, 2004-cü il.
5. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı»(2009-2013-cü illər) haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Fərmanı. Bakı, 2009-cu il.
6.»Azərbaycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlıq haqqında» Qanunlar,
sənədlər, analitik materiallar. Bakı, 2000.
7.Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf üzrə
Dövlət Proqrammı (2002-2005-ci illər). Bakı, 2001.
8. Allahverdiyev H.B., Qafarov K.S., Əhmədov Ə.M. Milli iqtisadiyyatın dövlət
tənzimlənməsi. Bakı, 2012.
9. Əli Nuriyev. Regional idarəetmənin əsasları. Bakı, «Elm», 2007.
10.Mahmudov
M.M.,
Mahmudova
İ.M.
“Region
iqtisadiyyatının
tənzimlənməsi.” Bakı,” Şur nəşriyyatı”, 2001.
11.Mahmudov M.M.,Mahmudova İ.M.”Regionların sosial-iqtisadi inkişafının
tənzimlənməsi” Dərslik. Bakı,”İqtisad Universiteti”,2011
12.Н.Н.Колосовский.Теория экономического районирования. М., 1969.
13.Гладкий Ю.Н., Чистобаев А.И. Основы региональной экономики. СанктПетербург, 1998.
14.Долятовский В.А. Зарубежный опыт комплексного развития регионов.
Ж.Регионология, 1994, №2-3.
15.Алексеев О.Б. «Стратегическое управление в государственном и
муниципольном секторе» Москва 2002.
24
16. Юсупов Н., Таймасов А.В., Янгиров А.В., Ахундов Р.Р. Региональная
политика. Учеб. Пособие. М.Кнорус 2006.
17.Кузнецова О.В., Кузнецов А.В. Системная диагностика экономики
региона. М.УРСС, 2006.
18. B.N.Kuzık,V.İ.Kuşlin,Y.V.Yakovets “Praqnozlaşdırma,strateyi planlaşdırma
və milli proqramlaşdırma” Dərslik,Bakı,2010.
19.Allahverdiyev H.B.,Qafarov K.S.,Əhmədov Ə.M. “Strateyi planlaşdırma”
Dərslik,Bakı,2004.
25
MÖVZU 5. DÖVLƏTİN REGİONAL SİYASƏTİ VƏ ONUN
İSTİQAMƏTLƏRİ
Mövzunun praqram sualları
Dövlətin
iqtisadiyyat»,
regional
«regional
siyasətinin
inkişaf»,
mahiyyəti,
onun
«regional
təkamülü.
«Regional
planlaşdırma»,
«regional
modelləşdirmə», «regionlaşma» anlayışları.
Dövlətin regional siyasətinin siyasi məqsədləri. Ölkənin regional siyasətinin
strateji məqsədləri və bununla əlaqədar regional siyasətinin vəzifələri.
Dövlətin regional siyasətinin istiqamətləri – növləri.
Dövlətin regional siyasətinin reallaşdırılması mexanizmi:
sosial sahədə,
iqtisadi sahədə, ekoloji sahədə, milli münasibətlər sahəsində.
Regional siyasətin əsas istiqamətləri. Qərbi Avropa ölkələrində regional
siyasətin ənənəvi xüsusiyyətləri. Zəif inkişaf etmiş regionların stimullaşdırılması.
İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə regional siyasətin problemləri.
Dövlətin regional proporsiyalarına iqtisadi təsirin əsas istiqamətləri.
Dövlətin regional struktur siyasəti. Ərazi strukturuna təsir edən amillər.
Dövlətin regional investisiya siyasəti. Xarici investisiyaların cəlbediciliyinin
artırılması, regionların sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsində onun rolu.
«Əsrin müqaviləsi» və «İrək yolu» ilə əlaqədar regionların iqtisadi inkişafının
sürətlənməsi. İnvestisiyaların maliyyələşmə mənbələri.
İnvestisiya qıtlığını aradan qaldırmaq üçün nəzərdə tutulan tədbirlər.
Regional siyasətin
tədqiqi metodları. Regional siyasətin idarə edilməsi.
Regional sosial-iqtisadi siyasətin struktur elementləri.
Regional siyasətin obyektləri: istehsal, sosial, pul maliyyə və s. Regional
siyasətin subyektləri: idarələr, təşkilatlar, müəssisələr və fiziki şəxslər. Regional
siyasətin funksional formaları.
Bilməli
- Dövlətin regional siyasətinin mahiyyəti;
- Regional siyasətinin siyasi məqsədləri;
26
- Regional siyasətinin strateji məqsədləri;
- Dövlətin regional siyasətinin istiqamətləri;
- Regional siyasətinin reallaşdırılması mexanizmi;
- Xarici ölkələrində regional siyasət;
- Dövlətin regional struktur siyasəti. Ərazi strukturuna təsir edən amillər;
- Regionların sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsi;
- «Əsrin müqaviləsi» və «İrək yolu» ilə əlaqədar regionların iqtisadi
inkişafının sürətlənməsi;
- İnvestisiya qıtlığını aradan qaldırmaq üçün nəzərdə tutulan tədbirlər;
- Regional siyasətin tədqiqi metodları,idarə edilməsi,regional sosial-iqtisadi
siyasətin struktur elementləri;
- Regional siyasətin funksional formaları.
Terminlər və anlayışlar
“Regional iqtisadi siyasət”, milli regional siyasət, yerli özünüidarəetmə,
«Regional iqtisadiyyat», «regional inkişaf», «regional planlaşdırma», «regional
modelləşdirmə», «regionlaşma», regional iqtisadiyyat, regional proqramlaşdırma,
regional təzadları, sosial ziddiyətlər, iqtisadi artım, ərazi bütövlüyü, «milli»,
«proqmatik», iqtisadi siyasət,demoqrafik siyasət, ekistik (məskunlaşma) siyasət,
ekoloji siyasət,elmi-texniki siyasət,sosial siyasət, məqsədlər üzrə, mexanizmə görə,
vasitələrə görə, obyektlərə görə, ünvana görə, korrelyasiya – reqressiya təhlili, təbii
ehtiyatlar potensialının (TEP), «hüquqi anamaliyalar».
Məşğələ dərsinin sualları
1. Dövlətin regional siyasətinin mahiyyətini açıqlayın.
2. Dövlətin regional siyasətinin məqsəd və vəzifələri nədir.
3. Regional siyasətin kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri hansı sənədlərdə əks
olunur?
4. Regional siyasətin nəzəri – metodiki əsaslarını açıqlayın.
27
5. Regional siyasətin əsas istiqamətlərini açıqlayın.
6. Regional siyasətin formalaşması və həyata keçirilməsi mexanizmini
açıqlayın.
7. Regional siyasətin hüquqi əsaslarını araşdırın.
8. Regional siyasətin tətqiqində hansı metodlardan istifadə olunur?
9. Regional siyasətin obyektini izah edin.
10. Regional styasətin subyektlərini açıqlayın.
11. Regional siyasətin formalaşmasını və onların qarşılıqlı əlaqələrini açıqlayın.
Mövzuya aid testlər
1. Regional siyasətin baş məqsədi deyil
a) vahid iqtisadi mühitin yaradılması və möhkəmləndirilməsi, dövlətçiliyin
iqtisadi, sosial, hüquqi və təşkilati əsaslarının təmin edilməsi
b) Depressiv, zəif inkişaf etmiş, əhalinin həddindən artıq mərkəzləhdiyi
ərazilərin əlaqələndirilməsi
c) regionların sosial – iqtisadi inkişaf şərtlərinin nisbi bərabərləşdirilməsi,
dövlət üçün mühüm stratexi əhəmiyyəti olan regionların üstün inkişafı
ç) regionların təbii, o cümlədən, resurs xüsusiyyətlərindən maksimum istifadə
edilməsi
d) ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısının alınması, resursların kompleks
ekoloji mühafizəsi
2. Dövlətin regional siyasətinin vəzifəsi deyil
a) region təsərrüfatının istehsal ixtisaslaşdırılması və kompleks inkişafı,
regionların sosial – iqtisadi inkişaf səviyyələrində fərqlərin azaldılması
b)
dövlətin
sabitliyinin
və
ərahi
bütövlüyünün
iqtisadi
əsaslarının
möhkəmləndirilməsi, regionların təsərrüfat strukturunun səmərəliliyinin və
kompleksliliyinin səviyyəsinə nail olmaq
c) iri elmi – texniki potensiala malik rayonların inkişafının həvəsləndirilməsi,
regionlararası infrastruktur sisteminin inkişaf etdirilməsi
28
c) regionların sosial – iqtisadi inkişaf səviyyəsindəki dərin fərqlərin azaldılması,
dövlətin
sabitliyinin
ərazi
və
bütövlüyünün
iqtisadi
əsaslarının
möhkəmləndirilməsi
d)
dövlətin
sabitliyinin
və
ərazi
bütövlüyünün
iqtisadi
əsaslarının
möhkəmləndirilməsi, regionların infrastruktur sisteminin inkişaf etdirilməsi
3. Regional siyasətdə iqtisadi sahədə olmur
a) İxtisaslaşdırma
b) Xüsusi proqramlar
c) Məhsuldar qüvvələrin yerləşdirilməsi
ç) Azad – iqtisadi zonalar yaradılması
d) Sənayenin strukturu
4. Ekoloji sahədə nəzərdə tutulmur
a) Ekoloji fəlakəti aradan qaldırmaq
b) Böhrandan çıxmaq
c) Selin qarşısını almaq
ç) Ekoloji tarazlıq
d) Su və hava hövzələrinin mühafizəsi
5.Regional siyasətdə hansı istiqamət olmur?
a) İqtisadi siyasət
b) Elmi – texniki siyasət
c) Ekstink siyasət
ç) İdarəetmə siyasəti
d) Ekoloji siyasət
6.Regional siyasətin məqsədlərinə daxil deyildir?
a) İqtisadi artım
b) İqtisadi konyuktura
29
c) Əhalinin təbii artımı
ç) Gəlirlərin artımı
d) «Problem» rayonlara diqqət
İstifadə olunan ədəbiyyat
1.
Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı, 1997-2012.
2.
Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişafını tənzimləyən qanunlar (1991-
1995-ci illər). Bakı, 1996.
3.
Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf
üzrə Dövlət Proqrammı (2002-2005-ci illər). Bakı, 2001.
4.
«Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı» haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı. Bakı, 2004cü il.
6. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı»(2009-2013-cü illər) haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Fərmanı. Bakı, 2009-cu il.
5.
Azərbaycan Dövlət Statsitika Komitəsi. Azərbaycanın regionları, 2011. bakı,
2011.
7.Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Hesabatı.
8.Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statsitika Komitəsi.Müstəqil Azərbaycan20.,2011.
6.
А.И.Гаврилов. Региональная политика и управление. Москва, 2002.
7.
V.İ.Kuşlin “Bazar iqtisadiyyatının dövlət tənzimlənməsi”, Bakı, 2008.
8.
В.И.Бутов,
В.Г.Игнатов,
Н.П.Кетова.
Основы
региональноый
экономики. Москва, Ростов н/Д, 2000.
9.
Бильчак В.С., Захаров В.Ф. Региональная экономика. Калининград,
1998.
10. Долятовский В.А. Зарубежный опыт комплексного развития регионов.
Ж.Регионология, 1994, №2-3.
30
11. Е.П.Губин. Государственное регулирование рыночной экономики и
предпринимательства, правовые проблемы. Москва, Юрист, 2005.
12. Е.В.Самофалова, Э.Н.Кузьбожев, Ю.В.Вертакова. Государственное
регулирование национальной экономики. Москва, 2005.
13. Əli Nuriyev. Regional idarəetmənin əsasları. Bakı, «Elm», 2007.
14. Əvəz Bayramov. Regional iqtisadi inteqrasiya: nəzəriyyə və praktika.
(Monoqrafiya). Azərbaycan dövlət nəşriyyatı. Bakı, 1977.
15. Гладкий Ю.Н., Чистобаев А.И. Основы региональной экономики.
Санкт-Петербург, 1998.
16. Государственные регулирование рыночной экономики: федеральный,
региональный и муниципальный уровни. М., 1998.
17. Л.Г.Ходов. Государственное регулирование национальной экономики.
М., 2005.
18. Mahmudov M.M., Mahmudov İ.M. Region iqtisadiyyatının tənzimlənməsi.
Bakı, Şur nəşriyyatı, 2001.
19.Mahmudov M.M.,Mahmudova İ.M.”Regionların sosial-iqtisadi inkişafının
tənzimlənməsi”Dərslik. Bakı,”İqtisad Universiteti”,2011.
20.Əhmədov M.A.,Hüseyn A.C. “Dövlətin iqtisadi siyasəti “ Dərs vəsaiti.
Bakı,”İqtisad Universiteti”,2011
31
MÖVZU 6. AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ REGİONAL
SİYASƏTİ
Mövzunun proqram sualları
Müasir mərhələdə Azərbaycan Respublikasının regional siyasətinin işlənib
hazırlanması və həyata keçirilməsinin zəruriliyi. Respublikanın regionlarının
özlərinə məxsus xüsusiyyətlərlə əlaqədar regional siyasətin mahiyyəti, məqsəd və
vəzifələri.
«Azərbaycanda iqtisadi-sosial inkişafın sürətləndirilməsi tədbirləri haqqında»
və «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət Proqramı
haqqında» Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamları ilə əlaqədar
regional siyasətin inkişaf istiqamətləri.
Bilməli
- Müasir mərhələdə Azərbaycan Respublikasının regional siyasət;
- Respublikada
regional
siyasətinin
işlənib
hazırlanması
və
həyata
keçirilməsinin zəruriliyi;
- Dövlət Proqramlarıının uğurlu istiqamətləri;
- Dövlət Proqramının məqsədi, vəzifələri;
- Ölkənin təbii və əmək potensialından səmərəli istifadə etməklə qeyri-neft
sektorunun sürətli inkişafının təmin edilməsi;
- Əhalinin məşğulluq səviyyəsinin artırılması istiqamətində tədbirlərin davam
etdirilməsi;
- Sahibkarlıq fəaliyyətinə müdaxilələrin qarşısının alınması;
- Аzərbаycаn Respublikаsı regiоnlаrının fərqləri;
- АR regiоnlаrının əhаlisinin sоsiаl inkişаfının əsаs vəzifələri;
Məşğələ dərsinin sualları
32
- Müasir mərhələdə Azərbaycan Respublikasının regional siyasətinin işlənib
hazırlanması və həyata keçirilməsinin zəruriliyi;
- Respublikanın regionlarının özlərinəməxsus regional siyasətin mahiyyəti,
məqsəd və vəzifələri;
- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamları ilə əlaqədar regional
siyasətin inkişaf istiqamətləri;
- Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafının müasir
vəziyyəti və persrektivləri;
- Dövlət Proqramının məqsədi, vəzifələri və regional inkişafın prioritet
istiqamətləri;
- Əhalinin məşğulluğu sferasında regional siyasət;
- Regiоnаl siyаsət və prоblem rаyоnlаrа kömək;
Terminlər,anlayışlar
Regionlar, Dövlət Proqramı, makroiqtisadi göstəricilər, əhalinin həyat
səviyyəsi,Ümumi Daxili Məhsul, qeyri-dövlət sektoru, qeyri-neft sektoru, ümumi
investisiyalar,büdcə-vergi siyasəti, sahibkarlıq fəaliyyəti, davamlı sosial-iqtisadi
inkişaf, tarazlıregional inkişaf,iqtisadiyyatın diversifıkasiyası, infrastruktur
təminatı, sahibkarlıq mühiti, ixracyönümlü məhsul, ticarət yarmarkaları.
Mövzuya aid testlər
1. Ölkənin sоsiаl-iqtisаdi strаtegiyаsı və tаktikаsının regiоnаl prоblemlərin
həllinin tətmin edilməsi hansı istiqamətlər nəzərdə tutulur?
a) regiоnlаrın özlərinə məхsus хüsusiyyətləri və оnlаrdа sоsiаl-iqtisаdi
vəziyyət.
b) regiоnlаrаrаsı birləşmələrin inkişаfı.
c) prоblem regiоnlаrın kömək.
d) təbiətin mühаfizəsi və təbii ehtiyаtlаrdаn istifаdə.
e) hamısı
33
2. Iqtisаdi istiqаmətlər аşаğıdаkı hansı məsələlərin həllini tələb etmir?
a)
vаhid
iqtisаdi
məkаnındа
regiоnаl
iqtisаdiyyаtın
səmərəli
iхtisаslаşdırılmаsını təmin etmək;
b) idаrəetmə оrqаnlаrının şаquli və üfiqi meхаnizmlərinin təkmilləşdirilməsi,
c) yeni regiоnlаrın təsərrüfаt dövriyyəsinə cəlb edilmək,
d) regiоnlаrın sоsiаl-iqtisаdi inkişаfındа qeyri-bərаbərlikləri аrаdаn qаldırmаq
e) regiоnlаrаrаsı və dövlətlərаrаsı iqtisаdi əlаqələrin dаğılmаsının qаrşısını
аlmаğı;
3. "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı I Dövlət
Proqramı neçənci ildə və nə vaxt qəbul edilmişdir?
a) 2003-2007 – 9 fevral
b) 2004-2008 – 11 fevral
c) 2004-2007 – 15 fevral
d) 2003-2008 – 9 fevral
e) 2005- 2007 – 11 fevral
4. Depressiv regiоnlаrа kömək məqsədi ilə hansı metоd və meхаnizmlədənistifadə
edilir?
a) sаhibkаrlığа kömək,
b) investisiyаlаrın (о cümlədən хаrici) cəlb edilməsi,
c) hamısı
d) müəssisələrin yenidən qurulmаsı, kаdr hаzırlığı
e) nоrmаtiv-hüquqi аktlаr.
5. "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı II Dövlət
Proqramı neçənci ildə və nə vaxt qəbul edilmişdir?
a) 2009-2012 – 16 aprel
b) 2008-2012 – 14 aprel
c) 2009- 2013 – 13 aprel
34
d) 2009- 2013 – 15 aprel
e) 2008-2013 – 15 aprel
İstifadə olunan ədəbiyyat
1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, Bakı, Qanun, 2000.
2.
Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı, 1997-1999.
3.
Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişafını tənzimləyən qanunlar (1991-
1995-ci illər). Bakı, 1996.
«Azərbaycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlıq haqqında» Qanunlar,
4.
sənədlər, analitik materiallar. Bakı, 2000.
«Torpaq
5.
bazarı
haqqında»
Azərbaycan
Respublikası
Qanunu.
Qanunvericilik toplusu, Bakı, 2000.
6.
Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı, 2006.-2012
7.
Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf
üzrə Dövlət Proqrammı (2002-2005-ci illər). Bakı, 2001.
«Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
8.
proqramı» haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı. Bakı, 2004cü il.
9. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı»(2009-2013-cü
illər)
haqqında
Azərbaycan
Respublikası
Prezidentinin Fərmanı. Bakı, 2009-cu il.
10. Azərbaycan Dövlət Statsitika Komitəsi. Regionların sosial-iqtisadi inkişafı
(2004-2008-ci illər).
11. Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi. Azərbaycanın Statistik Göstəriciləri
2011. Bakı 2012.
12. Azərbaycan Dövlət Statsitika Komitəsi. Azərbaycanın regionları, 2012 bakı,
2012.
13. А.И.Гаврилов. Региональная политика и управление. Москва, 2002.
35
14. Allahverdiyev H.B., Qafarov K.S., Əhmədov Ə.M. Milli iqtisadiyyatın
dövlət tənzimlənməsi. Bakı, 2007.
15. В.И.Бутов,
В.Г.Игнатов,
Н.П.Кетова.
Основы
региональноый
экономики. Москва, Ростов н/Д, 2000.
16. Бильчак В.С., Захаров В.Ф. Региональная экономика. Калининград,
1998.
17. Е.П.Губин. Государственное регулирование рыночной экономики и
предпринимательства, правовые проблемы. Москва, Юрист, 2005.
18. Əli Nuriyev. Regional idarəetmənin əsasları. Bakı, «Elm», 2007.
19. Гладкий Ю.Н., Чистобаев А.И. Основы региональной экономики.
Санкт-Петербург, 1998.
20. İqtisadi islahatlar mərkəzi: «Azərbaycanda iqtisadi islahatların həyata
keçirilməsi xüsusiyyətləri və problemləri». Elmi əsərlər toplusu, II buraılış, Bakı,
2001.
21. İsmayılov İ., Mürşüdov R. Sosial təminat hüququ və onun tətbiqi
problemləri. Bakı, «Qanun», 2006.
22. Л.Г.Ходов. Государственное регулирование национальной экономики.
М., 2005.
23. Н.Н.Колосовский.Теория экономического районирования. М., 1969.
24. Mahmudov M.M., Mahmudova İ.M. Region iqtisadiyyatının tənzimlənməsi.
Bakı, Şur nəşriyyatı, 2001.
24.Mahmudov M.M.,Mahmudova İ.M.”Regionların sosial-iqtisadi inkişafının
tənzimlənməsi”Dərslik. Bakı,”İqtisad Universiteti”,2011.
36
MÖVZU 7. REGİONLARIN İNKİŞAFININ HÜQUQİ
TƏNZİMLƏNMƏSİ
Mövzunun proqram sualları
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlətin funksiyaları: ictimai inkişafın
məqsədlərinin müəyyən edilməsi, həmin məqsədlərə çatmağın forma və metodları,
ictimai inkişafın hüquqi bazasının yaradılması. Regionların təşkilati-iqtisadi
müstəqilliyinin mahiyyəti, məzmunu, normativ qanunvericilik əsasları, iqtisadi
əsasları.
Regionların təşkilati-iqtisadi müstəqilliyinin təmin edilməsində mülkiyyətin
rolu. Azərbaycan Respublikasının, Naxçıvan MR-nın, şəhərlərin, dini təşkilatların,
xarici vətəndaşların, bələdiyyələrin, Azərbaycan vətəndaşlarının, xarci hüquqi
şəxslərin, xarici dövlətlərin və beynəlxalq təşkilatların mülkiyyəti. Mülkiyyətçinin
hüquqları.
Regionda dövlət hakimiyyətinin bölgüsü əsasları. Dövlət və bələdiyyə
mülkiyyətinin, habelə xüsusi mülkiyyətinin idarə edilməsinin xüsusiyyətləri. Yerli
özünüidarə. Regionların idarə edilməsində xarici təcrübə.
Yerli
özünüidarəetmə
sahəsində
dövlət
hakimiyyəti
orqanlarının
səlahiyyətləri.
Bilməli
- Bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlətin funksiyaları;
- İctimai inkişafın hüquqi bazasının yaradılması;
- Regionların təşkilati-iqtisadi müstəqilliyinin mahiyyəti;
- Azərbaycan Respublikası
Konstusiyası və Azərbaycan Respublikası
Prizidentinin fərmanı;
- Regionun
qanunverici
orqanı
normativ
funksiyaları;
- Regionun təsdiq olunmuş vahid ərazisi;
- Regional dövlət hakimiyyəti orqanları sistemi;
qanunvericilik
və
nəzarət
37
- Regional normativ hüquqi aktlar;
- Regionların idarə edilməsində xarici təcrübə;
- Dövlət və bələdiyyə mülkiyyəti;
- Yerli özünüidarəetmə səlahiyyətləri.
Məşğələ dərsinin sualları
1. Regional inkişafın hüquqi tənzimlənməsi zəruriyyəti nədən irəli gəlir?
2. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinə dövlətin
müdaxiləsinin zəruriliyi və hədlərini açıqlayın.
3. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlətin hansı funksiyaları vardır?
4. Regionların təşkilati iqtisadi müstəqilliyi dedikdə nə başa düşülür?
5. Regionların təşkilati – iqtisadi müstəqilliyinin şərtlərini açıqlayın.
6. Regionların təşkilati – iqtisadi müstəqilliyinin normativ əsaslarını açıqlayın.
7. Regionların təşkilati – iqtisadi müstəqilliyinin iqtisadi əsasları nədir?
Terminlər,anlayışlar
Dövlət
nəzarəti,
dövlətin
müdaxiləsi,
dövlətin
funksiyası,
regional
proporsiyalar, unitar respublika,Azərbaycan Respublikası, dövlət hakimiyyəti,
qanunverici, icraedici, məhkəmə orqanları, Azərbaycan Respublikası Prezidenti,
Milli Məclis, Azərbaycan Respublikası hökuməti, Azərbaycan Respublikası
məhkəməsi,təşkilati-iqtisadi,təşkilati-hüquqi,sosialiqtisadi,Konstusiya,qanunvericilik aktları,dövlət hakmiyyəti orqanı, pul-kredit,
büdcə-maliyyə
sistemi,sosial
müdafiə
sistemi,
məşğulluq,
kadr
hazırlığı,beynəlxalq təşkilatlar,kütləvi informasiya vasitələri, intellektual və
yaradıcı əmək.
Mövzuya aid testlər:
1.Hansı dövlətin funksiyası deyil?
a) İnkişafın məqsədi
b) Məqsədə çatmaq metodlarını araşdırmaq
38
c) Məqsədə çatma üsulları vermək
ç) Maliyyə yardımı etmək
d) Hüququ bazanı yaratmaq
2. Təşkilati – hüquqi vahidliyi təmin etmir?
a) Vahid pul vahidi
b) Vahid vətəndaşlıq
c) Vahid ərazi
ç) Konstitusiya
d) vahid ictimai təşkilatlar
3. Sosial – iqtisadi vahidliyi təmin etmir?
a) Vahid sosial müdafiə sistemi
b) Vahid xarici siyasət
c) Vahid sosial təminat
ç) Vahid sosial siyasət
d) Vahid regional normativlər
4
Mühüm sosial – iqtisadi şərt deyil?
a) İstehsal infrastrukturu
b) Demokrafiya
c) Sosial infrastruktur
ç) Ekologiya
d) Sosial müdafiə sistemi
5. Təşkilati qanunvericilik blokuna aid deyil?
a) müəssisələr haqqında qanun
b) Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında
c) Torpaq haqqında
ç) Kollektiv mülkiyyət haqqında
39
d) Yerin təki haqqında
6.İqtisadi hüquqi bloka aid deyil?
a) Antiinhisar fəaliyyəti
b) Məşğulluq haqqında
c) Kollektiv müdaxilələr
ç) Sazişlər haqqında
d) Torpaq haqqında
7.Azərbaycan Respublikasının mülkiyyətrndə olmaz?
a) Dövlət büdcə vəsaiti
b) Xeyriyyə fondlarının mülkiyyəti
c) Valyuta fondu
ç) Pensiya fondu
d) Ehtiyat fondları
İstifadə olunan ədəbiyyat
1.Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, Bakı, Qanun, 2000.
2.Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı, 1997-2012.
3.Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişafını tənzimləyən qanunlar (19911995-ci illər). Bakı, 1996.
4.»Azərbaycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlıq haqqında» Qanunlar,
sənədlər, analitik materiallar. Bakı, 2000.
5.
«Torpaq
bazarı
haqqında»
Azərbaycan
Respublikası
Qanunu.
Qanunvericilik toplusu, Bakı, 2000.
6.Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı, 2006.
7.Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf
üzrə Dövlət Proqrammı (2002-2005-ci illər). Bakı, 2001.
40
8.»Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı» haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı. Bakı,
2004-cü il.
9.»Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı»(2009-2013-cü
haqqında
illər)
Azərbaycan
Respublikası
Prezidentinin Fərmanı. Bakı, 2009-cu il.
10.Azərbaycan Dövlət Statsitika Komitəsi. Regionların sosial-iqtisadi inkişafı
(2004-2008-ci illər).
11.Azərbaycan
Dövlət
Statistika
Komitəsi.
Azərbaycanın
Statistik
Göstəriciləri 2011. Bakı 2012.
12.Azərbaycan Dövlət Statsitika Komitəsi. Azərbaycanın regionları, 2012
bakı, 2012.
13.А.И.Гаврилов. Региональная политика и управление. Москва, 2002.
14.Allahverdiyev H.B., Qafarov K.S., Əhmədov Ə.M. Milli iqtisadiyyatın
dövlət tənzimlənməsi. Bakı, 2012.
15.H.B.Allahverdiyev “İqtisadiyyatın hüquqi tənzimlənməsinin əsasları”
Bakı,2009.
16.S.Z.İsayev “İnvestisiya fəaliyyətinin hüquqi tənzimlənməsi” Bakı,2011.
17.В.И.Бутов,
В.Г.Игнатов,
Н.П.Кетова.
Основы
региональноый
экономики. Москва, Ростов н/Д, 2000.
18.Е.П.Губин. Государственное регулирование рыночной экономики и
предпринимательства, правовые проблемы. Москва, Юрист, 2005.
19.Əli Nuriyev. Regional idarəetmənin əsasları. Bakı, «Elm», 2007.
20.Гладкий Ю.Н., Чистобаев А.И. Основы региональной экономики.
Санкт-Петербург, 1998.
21.İqtisadi islahatlar mərkəzi: «Azərbaycanda iqtisadi islahatların həyata
keçirilməsi xüsusiyyətləri və problemləri». Elmi əsərlər toplusu, II buraılış,
Bakı, 2001.
22.İsmayılov İ., Mürşüdov R. Sosial təminat hüququ və onun tətbiqi
problemləri. Bakı, «Qanun», 2006.
41
23.Л.Г.Ходов.
Государственное
регулирование
национальной
экономики. М., 2005.
24.Н.Н.Колосовский.Теория экономического районирования. М., 1969.
25.Mahmudov M.M.,Mahmudova İ.M.”Regionların sosial-iqtisadi inkişafının
tənzimlənməsi”Dərslik. Bakı,”İqtisad Universiteti”,2011.
26.Əhmədov M.A.,Hüseyn A.C.,”Dövlətin iqtisadi siyasəti “Dərs vəsaiti.
Bakı, İqtisad Universiteti,2011.
42
MÖVZU 8. REGİON İQTİSADİYYATININ KOMPLEKS İNKİŞAFININ
TƏNZİMLƏNMƏSİ
Mövzunun proqram sualları
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində regionların iqtisadiyyatının kompleks inkişafının
mahiyyəti, zəruriliyi və ilkin şərtləri. Planın bölmələri, nəzərdə tutulan tədbirlər.
İstehsal komplekslərinin formaları. Ərazi istehsal komplekslərinin təsnifatı. Ərazi
istehsal komplekslərinin qrupları və onların tərkibi.
İstehsalın ixtisaslaşmasının nəzəri-metodoloji əsasları. İxtisaslaşan sahələrin
müəyyən edilməsi qaydası, bu məqsəd üçün istifadə olunan göstəricilər.
İstehsalın kompleks inkişafının əsas vəzifələri. Planın göstəriciləri.
Bilməli
- Regionların kompleks inkişafının mahiyyəti;
- İstehsal komplekslərinin formaları;
- Ərazi istehsal komplekslərinin təsnifatı;
- İstehsalın ixtisaslaşmasının nəzəri-metodoloji əsasları;
- İxtisaslaşan sahələrin müəyyən edilməsi;
- İxtisaslaşan sahələrin göstəricilər;
- İstehsalın kompleks inkişafı;
- Planın göstəriciləri;
- Rəqabət mühitinin qorunmasını təmin edilməsi;
- Regionun resurslarından səmərəli istifadə edilməsi;
- Sosial inkişaf üzrə kompleks tədbirlər;
- Əhalinin artımı və sosial demoqrafik strukturu;
- Ərazi-istehsal komplekslərinin elementləri;
Məşğələ dərsinin sualları
1. Region iqtisadiyyatının kompleks inkişafının mahiyyəti açıqlayın.
43
2. Region iqtisadiyyatının kompleks inkişafı zəruriyyəti nə ilə əlaqədardır?
3. Region iqtisadiyyatının kompleks inkişafının ilkin şərtləri hansılardır?
4. İstehsal kompleksinin hansı formaları vardır?
5. İstehsalın kompleks inkişafının əsas şərti kimi istehsal ixtisaslaşmasının
məzmununu açıqlayın.
6. İstehsalın ixtisaslaşması planı necə işlənib hazırlanır?
7. İstehsalın ixtisaslaşması planı hansı göstəriciləri əhatə edir?
8. İstehsalın kompleks inkişafı planının hansı göstəriciləri vardır?
9. İstehsalın ixtisaslaşması və kompleks inkişafı planlarının göstəricilərinin
oxşar cəhətləri və əlaqələrini açıqlayın.
Terminlər, anlayışlar
İstehsalın ixtisaslaşması, kompleks tədbirlər; mədəni-texniki səviyyə, istehsal
kompleksi, istehsalın intensivliyi, texnolojı ,iqtisadi əlagələri, nəqliyyat birləşmə
kompleksi,
istehsalı
ərazi-istehsal
kompleksi,lokalizasiya
əmsalı,rayonlararası
əmtəəlik
əmsalı,adambaşına
əmsalı,harmonik
birləşmə;istehsalın
rayondaxili kooperasiyası;baş plan;kompleks inkişafı.
Mövzuya aid testlər
1. İstehsalın ixtisaslaşması göstəricisi deyil.
a) Rayonun ümumi istehsalında sahənin xüsusi çəkisi
b) Ölkənin sənayesində rayonun xüsusi çəkisi
c) Ölkədə adambaşına məhsul istehsalında rayonun xüsusi çəkisi
ç) Ölkənin əhalisində rayonun xüsusi çəkisi
d) Ölkənin əmtəəlik məhsulunda regionun xüsusi çəkisi
2. Regionların iqtisadi və sosial inkişafı planlarında belə bölmə yoxdur:
a) xalq təsərrüfatı sahələrinin inkişafı
b) xidmət sahələrinin inkişafı
c) regionun resurslarından səmərəli istifadə edilməsi
məhsul
44
ç) sosial inkişaf üzrə kompleks tədbirlər
d) nəqliyyat və rabitənin inkişafı
3. Mikrarayon ərazi istehsal kompleksinə aid deyil:
a) koks – kimya sənayesi kompleksi, metallurgiya kompleksi, toxuculuq
sənaye kompleksi
b) neft – qaz, neft – kimya, toxuculuş sənayesi kompleksi
c) elektrotexnika sənayesi, toxuculuq sənayesi, metallurgiya sənayesi
ç) metallurgiya sənayesi, yeyinti sənaye kompleksi, sənaye nəqliyyat birləşmə
kompleksi.
d) aqrar sənaye, yerli birləşmə kompleksi, kurort turizm yerli kompleksi,
nəqliyyat – birləşmə kompleksi.
4. İqtisadi rayonun təsərrüfat kompleksinin problemi deyil
a) istehsal və qeyri – istehsal sahələrinin optimal birləşməsi, öz istehsalı
hesabına elektrikləşdirmə
b) rayonun sənayesində texniki tərəqqini təmin edən sahələrin xüsusi çəkisinin
artırılması
c) istehsalın rayondaxili kooperasiyası və ixtisaslaşdırılmasının inkişafı
ç) rayondaxili və rayonlararası səmərəli daşınmaların təşkili, yüklərin
qruplaşdırılması
d) xalq istehlakı mallarının istehsalının artırılması, rayonun ərzağa tələbatının
ödənilməsi, məşğulluğun təmini
5. Baş planlarda göstərilmir
a) rayonun iqtisadi profili, respublika əmək bölgüsündə onun rolunun
gücləndirilməsi
b) rayon təsərrüfatının inkişaf tempi, istehsalın quruluşunun dəyişilməsi,
nəqliyyat şəbəkəsinin əlaqələndirilməsi
c) rayonun sənaye, kənd təsərrüfatı potensialından istifadə səviyyəsi
45
ç) rayonda istehsal sahələrinin yerləşdirilməsi, yeni təbii ehtiyatların
mənimsənilməsi
d) rayon təsərrüfat kompleksinin əsas halqalarının inkişaf miqyası, əsas
məhsul növlərinin istehsalı və istehlakının balans hesablamaları
İstifadə olunan ədəbiyyat
1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası. Bakı, 1995.
2. Azərbaycan Respublikası Qanunları, I,II,III cildlər, Bakı, 1997.
3. Azərbaycan Respublikası Qanunları, IV, V,VI cildlər, Bakı, 2000.
4. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
Proqramı» haqqında (2004-2008-ci illər üçün) Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin sərəncamı. Bakı, 11 fevral, 2004-cü il.
5. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı»(2009-2013-cü
illər)
haqqında
Azərbaycan
Respublikası
Prezidentinin Fərmanı. Bakı, 2009-cu il.
6. А.И.Гаврилов. Региональная экономика и управление. М., 2002.
7. Государственное регулирование экономики. М., 2002.
8. Кантарович Л.В., Гростка А.Б. Оптимальные решения в экономике.
М., 1972.
9. Кондратьев Н.Д. План и предвидение. Проблемы экономической
динамики. М., Экономика, 1989.
10.Кондратьев Н.Д. Основные проблемы экономической статистики и
динамики. Предварительный эскиз. М., Наука, 1991.
11.Кондратьев
Н.Д.
Большие
циклы
конъюнктуры.
Проблема
предвидения. Избр.соч. М.,Экономика, 1993.
12.Кантарович Л.В. Экономический расчет наилучшего использования
ресурсов. М., 1959.
13.Котилко В.В. Региональная экономическая политика. М., 2001.
46
14.Mahmudov
M.M.,
Mahmudova
İ.M.
Region
iqtisadiyyatının
tənzimlənməsi. Bakı, 2001.
15..Mahmudov M.M.,Mahmudova İ.M.”Regionların sosial-iqtisadi inkişafının
tənzimlənməsi”Dərslik. Bakı,”İqtisad Universiteti”,2011.
16.Петров В., Дудкин Ю. Индикативное планирование – механизм
координации деятельности государственных и негосударственных
субъектов
управления
экономикой.
Программа
социально-
экономического развития российской экономики. Журнал, М. 1998.
17.Сакс Дж.Д. Макроэкономика. «Глобальный подход». Изд-во «Дело».
М., 1993.
18.Социально-экономический потенциал региона: проблемы оценки,
использования и управления. Екатеринбург, 1997.
19.Həsənov R.T. Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafının bazar
modelinin konseptual əsasları. Elm, Bakı, 1999.
20.Яковец Ю.В., Негаев А.А., Попов Б.Е., Яковец Т.Ю.Методология
анализа и прогнозирования трансформации структуры экономики
России. М., Ассоциация «Прогнозу и циклы», 1997.
21.Яременко Ю.В. Прогнозы развития народного хозяйства и варианты
экономической политики. М., Наука,1997.
47
MÖVZU 9. REGİONLARIN SOSİAL-İQTİSADİ İNKİŞAFINDA
AZAD IQTISADI ZONANIN ROLU
Mövzunun praqram sualları
Azad iqtisadi zona anlayışı, onların formalaşmasının nəzəri və metodoloji
əsasları. Azad iqtisadi zonaların təkamülünü xarakterizə edən göstəricilər. AİZ-n
formaları və onların yaradılması məqsədləri: açıq azad iqtisadi zonalar, qapalı azad
iqtisadi zonalar.
Azad zonalar, xarici ticarət zonaları, azad ticarət zonaları.
Gömrük rejimi və gömrük nəzarəti. Gömrük rejimi yoxlamaları. Tranzit
ticarət.
AİZ-in inkişafının xarici təcrübəsi. Açıq şəhərlər və AİZ. Ağdəniz sərbəst
şəhərləri.
XV-XVIII əsrlərdə azad iqtisadi zonaların formalaşmasında çətinliklər. XIX
əsrdə bu sahədə baş vermiş
dəyişikliklər. İxraca meylli sənayeləşmə
strategiyasının yaranması və inkişafı.
AİZ-n yaranması və fəaliyyətində Çin Xalq Respublikasının təcrübəsi.
Türkiyədə azad iqtisadi zonaların fəaliyyəti.
Azərbaycan
Respublikasında
Azad
iqtisadi
zonaların
yaradılmasının
zəruriliyi. Alternativ variantı seçmək üçün iqtisadi səmərəliliyin müəyyən edilməsi
mərhələləri. Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişafına iqtisadi zonaların
təsiri.
Bilməli
- Azad iqtisadi zona anlayışı, onların nəzəri və metodoloji əsasları;
- Azad iqtisadi zonaları xarakterizə edən göstəricilər;
- Açıq, qapalı azad iqtisadi zonalar;
- Azad zonalar, xarici ticarət zonaları, azad ticarət zonaları;
- Gömrük rejimi və gömrük nəzarəti.Tranzit ticarət;
- AİZ-n yaranması və fəaliyyətində Çin Xalq Respublikasının təcrübəsi;
48
- Türkiyədə azad iqtisadi zonaların fəaliyyəti;
- Azərbaycan Respublikasında Azad iqtisadi zonaların yaradılmasının
zəruriliyi;
- Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişafına iqtisadi zonaların təsiri.
Məşğələ dərsinin sualları
1. Azad iqtisadi zonaların formalaşması ardıcıllığını izah edin.
2. Azad iqtisadi zonaların mahiyyətini şərtləndirən əsas amillər hansılardır?
3. Azad iqtisadi zonalarının məqsədlərini açıqlayın.
4. Təsərrüfat fəaliyyətinə görə azad iqtisadi zonaları fərqləndirin.
5. Azad iqtisadi zonaların qruplaşmasını açıqlayın.
6. Azad ticarət zonalarının mahiyyətini və səmərəliliyini açıqlayın.
7. Azad istehsal zonalarının mahiyyəti və məzmununu açıqlayın.
8. Azərbaycan Respublikasında azad iqtisadi zonaların yaradılması imkanlırını
açıqlayın.
9. Azad iqtisadi zonalar Azərbaycan Respublikası iqtisadiyyatına necə təsir edə
bilər.
Terminlər, anlayışlar
Azad iqtisadi zona , xarici ticarət, gömrük sərhədləri,açıq azad iqtisadi
zona,qapalı azad iqtisadi zona,azad istehsal zonası,azad banklar zonası, sığortaçılıq
zonası,gömrüksüz satış mağazaları,azad hava limanları,azad ticarət zonası, liman,
aeroport, barter, xarici kapital, əmək, maliyyə, elmi-texniki, təbii xammal
ehtiyatları, təbii iqlim şəraiti, əmək ehtiyatlar,“Gömrük antrepoları”, reeksport,
«Tranzit»,»gömrük nəzarəti»,»Dünya bazarı fabrikaları», xüsusi iqtisadi zona.
Mövzuya aid testlər
1. Azad iqtisadi zlnanı şərtləndirən əsas amil deyil
a) azad iqtisadi zona müəyyən bir ölkənin fiziki olaraq təcrid olunmuş,
hərtləndirilmiş yerdir.
49
b) azad iqtisadi zona ixracı və vadyuta gəlirlərini artırmaq, məşğulluğu
yüksəltmək, xarici sərmayələri cəlb etmək üçün yaradılan yerdir.
ç) ilk anlarda azad iqtisadi zonalar yükləmə – boşaltma, tənzimləmə, idxal və s.
Xidmətlər göstərir
c) azad iqtisadi zonada hər cür idxal – ixrac əməliyyatları həyata keçirmək olar.
d) azad iqtisadi zonaların bütün fəaliyyəti konvertləşən dönərliyi olan valyuta
ilə aparılır
2. Azad iqtisadi zonanın məqsədi deyil
a) region iqtisadiyyatının inkişafı
b) sənayenin müxtəlif sahələrinin inkişafı
c) əhalinin məşğulluğunun artırılması
ç) mütərəqqi texnika və texnologiyaların regiona cəlb edilməsi, ekoloji mühitin
sağlamlaşdırılması
d) təsərrüfat komplekslərinin formalaşdırılması
3. Tranzit ticarətin tətbiqi ilə əlaqədar əlavə gəlirlərə aid edilmir
a) malların anbarlarda saxlanmasından əldə edilən gəlirlər, reeksport
fəaliyyətindən əldə edilən valyuta gəlirləri
b) malların mühafizəsindən əldə olunan gəlirlər, əhalinin məşğulluğununu
təmin edilməsi
c) idxal edilən malların zonada çeşidli istehsala tabe olması
ç) idxal edilən malların işlənməsindən əldə edilən əlavə dəyər
d) əhalinin məşğulluğunun təmin edilməsi, malların anbarlarda saxlanmasından
əldə edilən gəlirlər
4. Zonaya cəlb ediləcək xarici sərmayədən alacağı səmərə deyil
a) valyuta gəlirləri
b) yeni məşğulluq imkanlarını yaratmaq
c) xarici sərmayə və mütərəqqi texnologiyanın tətbiqi
50
ç) xarici mütəxəssisləri və texnikanı cəlb etmək
d) azad iqtisadi zonada sənaye quruluşları və ölkə iqtisadiyyatı arasında əlaqə
yaratmaq
5. Azad iqtisadi zonanın cari xərci deyil
a) sənaye işçilərinin, zonanı istehsal və qeyri istehsal müəssisə və təşkilatların
əmək haqqı
b) xammal, materialların dəyəri
c) nəqliyyat xərcləri
ç) istilik və enerji xərcləri, normativ mənfəət
d) amortizasiya ayırmaları
İstifadə olunan ədəbiyyat
1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası. Bakı, 1995.
2. Azərbaycan Respublikası Qanunları, Bakı,1997-2012
3. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
Proqramı» haqqında (2004-2008-ci illər üçün) Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin sərəncamı. Bakı, 11 fevral, 2004-cü il.
4. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı»(2009-2013-cü
illər)
haqqında
Azərbaycan
Respublikası
Prezidentinin Fərmanı. Bakı, 2009-cu il.
5. А.И.Гаврилов. Региональная экономика и управление. М., 2002.
6. Кондратьев Н.Д. Основные проблемы экономической статистики и
динамики. Предварительный эскиз. М., Наука, 1991.
7. Кондратьев
Н.Д.
Большие
циклы
конъюнктуры.
Проблема
предвидения. Избр.соч. М.,Экономика, 1993.
8. Котилко В.В. Региональная экономическая политика. М., 2001.
9. Mahmudov
M.M.,
Mahmudova
tənzimlənməsi. Bakı, 2001.
İ.M.
Region
iqtisadiyyatının
51
10.Mahmudov M.M.,Mahmudova İ.M.”Regionların sosial-iqtisadi inkişafının
tənzimlənməsi”Dərslik. Bakı,”İqtisad Universiteti”,2011.
11.Петров В., Дудкин Ю. Индикативное планирование – механизм
координации деятельности государственных и негосударственных
субъектов
управления
экономикой.
Программа
социально-
экономического развития российской экономики. Журнал, М. 1998.
12.Həsənov R.T. Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafının bazar
modelinin konseptual əsasları. Elm, Bakı, 1999.
13.Ə.Əlirzayev “Sərbəst iqtisadi zona şəraitində iqtisadi və ticarət əlaqələrinin
təşkili mexanizmləri”.Bakı,1992.
14. A.Tagıyev,Q.Kərimov “Azad iqtisadi zona”, Bakı 1996.
15.Azərbaycan
Respublikasının
qanunu.Bakı,2009.
“Xüsusi
iqtisadi
zonalar
haqqında”
52
MÖVZU 10. REGİONAL SİYASƏT VƏ TORPAQ BAZARININ
FORMALAŞMASI
Mövzunun proqram sualları
Torpaq bazarının formalaşmasının zəruriliyi, indiki, gözlənilən dövrdə onun
iştirakçılarının çoxalması meyli.
Torpaq bazarının zəruriliyi, təşkili əsasları və formalaşmasına dair xarici
təcrübə.
Torpaq bazarının vacib şərtləri. Torpaq bazarının formalaşmasının regional
xüsusiyyətləri.
Şəhərlərdə torpaq bazarının formalaşmasının xüsusiyyətləri, torpaq bazarının
formalaşmasına təsir edən amillər. Torpaqlardan səmərəli istifadədə torpaq
vergisinin rolu; torpağın qiymətləndirilməsi.
Torpaq bazarının formalaşmasının hüquqi əsasları.
Mülkiyyət münasibətlərinin dəyişilməsi ilə əlaqədar qanunvericilik bazasının
təkmilləşdirilməsinin zəruriliyi. Regionların tipindən – normal, ekstremal şəraitdə
olan, zəif inkişaf etmiş, «problem rayonlar», depressiv regionlar, habelə torpaqiqlim şəraiti və s. amilləri nəzərə almaqla torpaq bazarının formalaşmasının hüquqi
əsaslarının yaradılması, bu sahədə mövcud çatışmamazlıqlar.
Bilməli
- Torpaq bazarının formalaşmasının zəruriliyi;
- Torpaq bazarının zəruriliyi və formalaşmasına dair xarici təcrübə;
- Torpaq bazarının formalaşmasının regional xüsusiyyətləri;
- Torpaq bazarının formalaşmasına təsir edən amillər;
- Torpaqlardan səmərəli istifadədə torpaq vergisinin rolu;
- Torpağın qiymətləndirilməsi;
- Torpaq bazarının formalaşmasının hüquqi əsasları;
- Torpaq vergisi büdcə mexanizminin mənbəi ;
53
Məşğələ dərsinin sualları
1. Torpaq bazarının mahiyyətini açıqlayın.
2. Müasir şəraitdə regional torpaq bazarlarının yaradılması zəruriyyəti nə ilə
əlaqədardır?
3. Regional torpaq bazarı iştirakçılarının mənafelərini açıqlayın.
4. Torpaq bazarının formalaşmasında regionların hansı xüsusiyyətləri nəzərə
alınmalıdır?
5. Regionlarda torpaqlardan səmərəli istifadə edilməsində verginin rolunu
açıqlayın.
6. Torpaq bazarının tənzimlənməsinin hüquqi əsaslarını izah edin.
Terminlər,anlayışlar
Torpaq bazarı , mülkiyyət hüququ, rəqabət, qiymətqoyma,torpaq vergisi,
vətəndaşlıq senzi, «səlahiyyətli tikinti aparanın»,torpaq kadastrı,»torpaqların
uçotu», torpaq bazar institutları,»qoruyucu vergi qoymaları», torpaq sahəsinin
sahibinin statusu ,mülkiyyət predmeti, hüquq rejimi ,torpaq sahibkarı, torpaq
istifadəçisi, icarədarlar, torpaq kateqoriyaları.
Mövzuya aid testlər
1. Özəlləşdirmədən gəlirlərə daxil edilmir?
a) Nəqliyyat vasitələrindən
b) Dövlət mülkiyyətindən
c) Bələdiyyə mülkiyyətindən
ç) Torpaq satışından
d) Mənzil satışından
2. Torpaq vergisinə daxil edilmir
a) Kənd təsərrüfatına əlavə torpaq üçün vergi
b) Kənd təsərrüfatında yeraltı torpaq üçün icarə haqqı
c) Kənd təsərrüfatına yararsız torpaq üçün vergi
54
ç) Şoran torpaqlar üçün torpaq vergisi
d) Torpağın müsadirəsi ilə əlaqədar itkilərin ödənilməsi
3. Ərazi büdcələri xüsusi gəlirlərinə daxil edilmir?
a) Yerli vergilər
b) Əmlaka görə vergilər
c) Torpaq vergisi
ç) Sudan istifadəyə görə vergi
d) Yeraltı sərvətlərdən istifadəyə görə vergi
4. Büdcədən kənar bələdiyyə fondlarına daxil edilmir?
a) Əmlakın satışına görə gəlirlər
b) Hüquqi şəxslərin könüllü ödəmələri
c) Fiziki şəxslərin könüllü ödəmələri
ç) auksionlardan gəlirlər
d) Ətraf mühitin çirklənməsindən cərimələr
5. Hansı qanun torpaq bazarını tənzimləmir?
a) «Torpaq vergisi haqqında»
b) «Kəndli (fermer) təsərrüfatı haqqında»
c) «Aqrar islahatın əsasları haqqında»
ç) «Torpaq islahatı haqqında»
d) «Sovxozların və kolxozların islahatı haqqında»
İstifadə olunan ədəbiyyat
1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, Bakı, Qanun, 2000.
2.
Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı, 1997-2012.
3.
Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişafını tənzimləyən qanunlar
(1991-1995-ci illər). Bakı, 1996.
55
«Azərbaycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlıq haqqında»
4.
Qanunlar, sənədlər, analitik materiallar. Bakı, 2000.
5.
«Torpaq
bazarı
haqqında»
Azərbaycan
Respublikası
Qanunu.
Qanunvericilik toplusu, Bakı, 2000.
6.
Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı, 2006.
7.
Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf
üzrə Dövlət Proqrammı (2002-2005-ci illər). Bakı, 2001.
«Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
8.
proqramı» haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı. Bakı, 2004cü il.
9. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı»(2009-2013-cü
illər)
haqqında
Azərbaycan
Respublikası
Prezidentinin Fərmanı. Bakı, 2009-cu il.
10.
Azərbaycan Dövlət Statsitika Komitəsi. Regionların sosial-iqtisadi inkişafı
(2004-2008-ci illər).
11.
Azərbaycan
Dövlət
Statistika
Komitəsi.
Azərbaycanın
Statistik
Göstəriciləri 2011. Bakı 2012.
12.
Azərbaycan Dövlət Statsitika Komitəsi. Azərbaycanın regionları, 2012
bakı, 2012.
13.
А.И.Гаврилов. Региональная политика и управление. Москва, 2002.
14.
Allahverdiyev H.B., Qafarov K.S., Əhmədov Ə.M. Milli iqtisadiyyatın
dövlət tənzimlənməsi. Bakı, 2007.
15.
Е.П.Губин. Государственное регулирование рыночной экономики и
предпринимательства, правовые проблемы. Москва, Юрист, 2005.
16.
Əli Nuriyev. Regional idarəetmənin əsasları. Bakı, «Elm», 2007.
17.
İqtisadi islahatlar mərkəzi: «Azərbaycanda iqtisadi islahatların həyata
keçirilməsi xüsusiyyətləri və problemləri». Elmi əsərlər toplusu, II buraılış, Bakı,
2001.
18.
İsmayılov İ., Mürşüdov R. Sosial təminat hüququ və onun tətbiqi
problemləri. Bakı, «Qanun», 2006.
56
19.
Н.Н.Колосовский.Теория экономического районирования. М., 1969.
20.
Mahmudov
M.M.,
Mahmudova
İ.M.
Region
iqtisadiyyatının
tənzimlənməsi. Bakı, Şur nəşriyyatı, 2001.
24.Mahmudov M.M.,Mahmudova İ.M.”Regionların sosial-iqtisadi inkişafının
tənzimlənməsi”Dərslik. Bakı,”İqtisad Universiteti”,2011.
57
MÖVZU 11. SAHİBKARLIQ FƏALİYYƏTİNİN HÜQUQİ
TƏNZİMLƏNMƏSİ
Mövzunun proqram sualları
Sahibkarlıq fəaliyyəti, onun regional xüsusiyyətləri və istiqamətləri.
Sahibkarlığın formaları.
Azərbaycanda sahibkarlıq fəaliyyətinin formalaşması və inkişafı. Sahibkarlıq
fəaliyyətini tənzimləyən qanunlar. Sahibkarlıq fəaliyyəti subyektlərinin hüquqları.
Sahibkarın hüquq və vəzifələri.
Xüsusi və kollektiv biznesin təşkilinin forma və metodları: fərdi və müəssisə,
yoldaşlıq və ya məhdud məsuliyyətli cəmiyyət; səhm, istiqrazlar və s.
Qapalı
Sahibkarlığın
və
açıq
idarə
tipli
səhmdar
edilməsinin
cəmiyyətləri,
çevik
onların
strukturları:
xüsusiyyətləri.
konsorsium,
konsern,
assosasiya, fondlar.
Sahibkarlıq fəaliyyətində rəqabətin mahiyyəti və rolu. Rəqabətin metodları.
Bilməli
- Sahibkarlıq fəaliyyəti, onun regional xüsusiyyətləri;
- Sahibkarlığın formaları və istiqamətləri;
- Sahibkarlıq fəaliyyətini tənzimləyən qanunlar;
- Xüsusi və kollektiv biznesin təşkilinin forma və metodları;
- Sahibkarlıq fəaliyyətində rəqabətin mahiyyəti və rolu. Rəqabətin metodları;
- Sahibkarlığın idarə edilməsinin çevik strukturları;
Məşğələ dərsinin sualları
1. Sahibkarlıq fəaliyyətinin mahiyyətini açıqlayın.
2. Azərbaycan
Respublikası
regionlarında
sahibkarlıq
formalaşması istiqamətlərini izah edin.
3. Sahibkarlıq fəaliyyətinin regional xüsusiyyətləri hansılardır?
4. Sahibkarlıq fəaliyyətinin hüquqi əsaslarını açıqlayın.
fəaliyyətinin
58
5. Sahibkarlığın inkişafına dövlət yarlımı necə qurulmuşdur?
6. Sahibkarlığın inkişafında xüsusi biznesin rolu və formalarını izah edin.
7. Sahibkarlığın inkişafında kollektiv biznesin rolunu açıqlayın.
8. Sahibkarlığın idarə edilməsinin çevik strukturları hansılardır.
9. Sahibkarlıq fəaliyyətində rəqabətin rolunu açıqlayın.
Terminlər,anlayışlar
Sahibkarlıq fəaliyyəti, sahibkar, xarici investisiya, təbii çoqrafi, etnik,
demoqrafik, kəndli (fermer) təsərrüfatları, kənd təsərrüfatı kooperativləri,
özəlləşdirmə,Dövlət Əmlak Komitəsi,pul aksionları, məşğulluq, kommersiya
vasitəçiliyi, ticarət-tədarük,qiymətli kağızlar, reqlament,səhmdar cəməyyətl, kredit
və kassa əməliyyatları, yerli hakimiyyət orqanları, deklorasiya, xüsusi və kollektiv
biznes, fərdi və ya ailəvi müəssisə,yoldaşlıq və ya məhdud məsuliyyətli
cəmiyyət,Ltd,GmbH,səhm, istiqraz,qapalı səhmdar cəmiyyət,açıq tipli səhmdar
cəmiyyət,»De-yire»,qarışıq müəssisə ,konsorsium,konsern, assosiasiya,fondlar,
BMT-nın Uşaq Fondu, ABŞ İrs
Fondu, Soros Fondu, Pensiya Fondu, Yol
Fondu,kreativ rəqabət,rəqabət strategiyası.
Mövzuya aid testlər
1. Sahibkarlıq fəaliyyəti subyektinin hüququna aid deyil
a) sahibkarlıq fəaliyyətini başlamaq və aparmaq
b) bankların təsisatlarında hesablar açmaq
c) öz istehsalı məhsullarına sərbəst qiymətlər qoymaq
ç) kredit və kassa əməliyyatlarını həyata keçirmək
d) müqavilə əsasında maliyyə vəsaitlərini almaq və istifadə etmək
2. sahibkarlıq fəaliyyəti subyektinin hüququna Aid deyil
a) öz istehsalı məhsullarını sərbəst müəyyən etmək və onların istehsalını
mənimsəmək
59
b) istehsal proqramını müstəqil formalaşdırmaq, onların istehlakçılarını və
təchizatçılarını seçmək
c) xarici – iqtisadi fəaliyyəti həyata keçirmək, valyuta əməliyyatlarını aparmaq
ç) müəssisənin idarə edilməsi üzrə inzibati – sərəncamverici fəaliyyəti həyata
keçirmək
d) müəssisə adından və ya müvafiq qanunvericiliyə müvafiq olaraq müstəqil
şəkildə işçiləri işə qəbul etmək və işdən azad etmək
3. Sahibkarlıq fəaliyyətinin forması deyil
a) fərdi və ya ialəvi müəssisə
b) kooperativ müəssisə
c) yoldaşlıq və ya məhdud məsuliyyətli
ç) qeyri – məhdud məsuliyyətli cəmiyyət və ya yoldaşlıq
d) səhmdar cəmiyyət
4. Sahibkarlığın idarə edilməsinin çevik strukturu deyil
a) konsorsiumlar
b) qarışıq müəssisələr birlikləri
c) assosiasiyalar
ç) konsernlər
d) sahələrarası və regional ittifaqlar
5. Sahibkarlığı tənzimləmir.
a) «Kəndli (fermer) təsərrüfatı haqqında»
b) «Aqrar islahatın əsasları haqqında»
c) «Kooperasiya haqqında»
ç) «Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında»
d) «Banklar və bank fəaliyyəti haqqında»
6.Rəqabətin qiymət metodu deyil?
60
a) Məhsula xərclərin azaldılması
b) Reallaşdırma xərclərinin azaldılması
c) Çeşidi saxlamaqla qiymətin aşatı sadınması
ç) Keyfiyyəti saxlamaqla qiymətin aşağı salınması
d) Çeşidin yaxşılaşdırılması
7.Rol funksiyasına görə firma növünə aid deyil?
a) Liderlər
b) Liderliyə iddiaçılar
c) İdarəçilər
ç) Nazirlər
d) Planlaşdıranlar
İstifadə olunan ədəbiyyat
1. Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı, 1997- 2012.
2.
Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişafını tənzimləyən qanunlar
(1991-1995-ci illər). Bakı, 1996.
3.
«Azərbaycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlıq haqqında»
Qanunlar, sənədlər, analitik materiallar. Bakı, 2000.
4.
«Torpaq
bazarı
haqqında»
Azərbaycan
Respublikası
Qanunu.
Qanunvericilik toplusu, Bakı, 2000.
5.
Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı, 2006.
6.
“Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf
üzrə Dövlət Proqramı” (2002-2005-ci illər). Bakı, 2001.
7.
“2008-2015-ci
illərdə
Azərbaycan
Respublikasında
yoxsulluğun
azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı” (2008-ci il 15 sentyabr).
8.
«Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
proqramı» haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı. Bakı, 2004cü il.
61
«Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
9.
proqramı»(2009-2013-cü illər) haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Fərmanı. Bakı, 2009-cu il.
10.
Azərbaycan Dövlət Statsitika Komitəsi. Regionların sosial-iqtisadi inkişafı
(2004-2008-ci illər).
11.
Azərbaycan
Dövlət
Statistika
Komitəsi.
Azərbaycanın
Statistik
Göstəriciləri 2011. Bakı 2012.
12.
Azərbaycan Dövlət Statsitika Komitəsi. Azərbaycanın regionları, 2012.
Bakı, 2012.
13.
Allahverdiyev H.B., Qafarov K.S., Əhmədov Ə.M. Milli iqtisadiyyatın
dövlət tənzimlənməsi. Bakı, 2007.
14.
В.И.Бутов,
В.Г.Игнатов,
Н.П.Кетова.
Основы
региональноый
экономики. Москва, Ростов н/Д, 2000.
15.
Е.П.Губин. Государственное регулирование рыночной экономики и
предпринимательства, правовые проблемы. Москва, Юрист, 2005.
16.
Əli Nuriyev. Regional idarəetmənin əsasları. Bakı, «Elm», 2007.
17.
İqtisadi islahatlar mərkəzi: «Azərbaycanda iqtisadi islahatların həyata
keçirilməsi xüsusiyyətləri və problemləri». Elmi əsərlər toplusu, II buraılış, Bakı,
2001.
18.
Mahmudov
M.M.,
Mahmudova
İ.M.
Region
iqtisadiyyatının
tənzimlənməsi. Bakı, Şur nəşriyyatı, 2001.
24.Mahmudov M.M.,Mahmudova İ.M.”Regionların sosial-iqtisadi inkişafının
tənzimlənməsi”Dərslik. Bakı,”İqtisad Universiteti”,2011.
25.Qasımov F.H.,İsmaylov İ.H.,Qasəmova L.F.,”Sahibkarlıgın əsasları” Dərs
vəaiti.Bakı,2008.
26.Azərbaycan Respublikası İqtisadi İnkişaf Nazirliyi Sahibkarlıga kömək Miili
Fondu –“Kiçik və orta Sahibkarlıq subyektləri üçün əyani vəsait” Bakı, 2002.
62
MÖVZU 12. İSTEHSAL VƏ SOSİAL İNFRASTRUKTURUNUN
STRATEJİ PLANLAŞDIRILMASI
Mövzunun proqram sualları
İnfrastruktur
anlayışı.
Onun
istehsal
və
sosial
formaları.
İstehsal
infrastrukturunun planlaşdırılması və burada istifadə olunan göstəricilər. İstehsal
infrastrukturu qrupları.
Sosial
infrastrukturunun
regional
inkişafda
rolu
və
yeri.
Sosial
infrastrukturunda regional fərqlər, onların aradan qaldırılması yolları.
Bilməli
- İnfrastruktur anlayışı;
- İstehsal infrastrukturunun planlaşdırılması;
- İstehsal infrastrukturuna məzmun və mahiyyəti;
- Sosial infrastrukturunun regional inkişafda rolu və yeri;
- Sosial infrastrukturunda regional fərqlər;
- İstehsal infrastrukturunun inkişafının strateji planlaşdırılması;
- İstehsal infrastrukturunun göstəriciləri;
- Sosial infrastrukturun ərazi inkişafının metodoloji məsələləri;
Məşğələ dərsinin sualları
1. İnfrastruktur anlayışını açıqlayın.
2. İnfrastrukturun istehsal və sosial formalarına bölünməsi nə ilə əlaqədardır?
3. İstehsal infrastrukturunun tərkib elementlərini açıqlayın.
4. İstehsal infrastrukturunun göstəricilərini açıqlayın.
5. Sosial infrastrukturun mahiyyəti və məzmununu açıqlayın.
6. Sosial infrastrukturun əsas vəzifələrini açıqlayın.
7. Sosial infrastrukturun sahələri üzrə göstəriciləri izah edin.
8. Sosial infrastrukturun inkişafının regional xüsusiyyətlərini açıqlayın.
63
Terminlər,anlayışlar
İnfrastruktur, İstehsal, sosial, lokal, natural ifadə, maddi-texniki baza, aktiv
hissə, passiv hissə, natural ifadə, dəyər ifadəsi, bazis sahəsi,sahələrarası elementlər.
Mövzuya aid testlər
1. İstehsal infrastrukturu deyil?
a) Nəqliyyat
b) Pərakəndə ticarət
c) Rabitə
ç) Topdansatış ticarət
d) Maddi – texniki təminat
2. İnfrastrukturun istehsal resursu deyil?
a) Əmək resursları
b) Əsas fondlar
c) Dövriyyə fondları
ç) Maddi dövriyyə vəsaiti
d) Əsaslı vəsait qoyuluşu
3.İstehsal infrastrukturunun sahə elementləri blokuna daxil deyil?
a) cinsi ifadədə infrastrukturun maddi texniki bazası
b) infrastrukturun maddi texniki bazasınin keyfiyyəti
c) infrastrukturun istehsal resursları
ç) yerinı yetirilən işlərin həcmi
d) infrastrukturunmaddi texniki bazasının kəmiyyəti
4.Sosial infrastruktura daxil deyil?
a) təhsil
b) mədəniyyət və incəsənət
c) səhiyyə
64
ç) bədən tərbiyyəsi və idman
d) yol tikintisi
5.Sosial infrastruktura daxil deyil?
a) turizm
b) bərbərxanalar
c) istirahət zonaları
ç) mənzil təsərrüfatı
d) komunnal təsərrüfatı
İstifadə olunan ədəbiyyat
1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası. Bakı, Qanun 2000
2. Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı 1997-2012.
3. «Azərbaycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlıq haqqında» Qanunlar,
sənədlər, analitik materiallar. Bakı 2000
4. Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf
üzrə Dövlət Proqrammı (2002-2005-ci illər) Bakı 2001
5. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
Proqrammı (2004-2008-ci illər) haqqında» Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin Fərmanı. Bakı 2004-cü il
6. Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
Proqrammı (2009-2013-cü illər) Bakı 2009
7. Абросимова И.В. Региональная инвестиционная политика, опыт,
проблемы, перспективы. Ярославль, 1997
8. А.И.Гаврилов Региональная политика и управление. Москва 2002
9. В.В.Мишенко Экономика регионов. М. 2002
10.Гранберг А.Г. Основы региональной экономики. Учебник. М. 2006
11. Кузнецова О.В., Кузнецов А.В. Системная диагностика экономики
региона. М.УРСС, 2006
65
12.Кузнецова О.В. Экономическое развитие регионов: теоретические и
практические аспекты государственного регулирования. М.УРСС 2005
13. İsmayılov İ., Mürşüdov R. Sosial təminat hüququ və onun tətbiqi
problemləri. Bakı, Qanun 2006
14. Əli Nuriyev Regional idarəetmənin əsasları. Bakı «Elm» 2007
15. Mahmudov M.M., Mahmudova İ.M. «Regionların sosial-iqtisadi inkişafının
tənzimlənməsi» Bakı 2011
16. Региональные аспекты развития социальной инфраструктуры (мет. И
соц проблемы) Казаков Ю.П., Мовчак Б.С., Владивосток А.Н.СССР
1998
17. Региональная экономика. Под общ. Ред. Проф. В.И.Видякина, проф.
М.В.Степанова. Москва ИНФРА 2007
18.Теоретические проблемы региональной политики и региональное
реформирование:
Теоретические основы региональной политики
(книга первая) СПб, Петрополис, 1994
19.Теоретические проблемы региональной политики и региональное
реформирование: теоретические основы региональной политики (книга
вторая) СПб, Петрополис, 1994
20.Фетисов Г.Г., Орешин В.П. Региональная экономика и управления.
Учебник. М. 2006 социальная политика. Толковый словарь. М.
Издательство РАГС 2002
66
MÖVZU 13. SOSİAL SFERA SAHƏLƏRİNİN STRATEJİ
PLANLAŞDIRILMASI
Mövzunun proqram sualları
Sosial sferası sahələrinin strateji planlaşdırılması vəzifələri. Sosial sferası
sahələrinin inkişafına təsir edən amillər. Sosial sferada köklü dəyişikliklərin
zəruriliyi, islahatların istiqamətləri.
Ümumtəhsil məktəb şəbəkəsinin inkişafı planının göstəriciləri: şagird
kontingenti; sinif və sinif kompleksləri, müəllimlərə tələbat və s. hesablanması
qaydası.
Kommunal təsərrüfatı obyektlərinin təsnifatı, onların hər biri üzrə
planlaşdırılan göstəricilər: su təchizatı, kanalizasiya, elektrik enerji təchizatı,
teplofikasiya (istilik) təchizatı, qaz təchizatı və s.
Əhaliyə məişət xidməti sahələrinin təsnifatı və bu sahələr üzrə planlaşdırılan
göstəricilər. Məişət xidmətlərinin inkişafına təsir edən amillər. Əhaliyə məişət
xidmətlərinin inkişafının planlaşdırılmasında istifadə olunan göstəricilər.
Səhiyyə idarələri şəbəkəsinin təsnifatı (qrupları). Əhalinin tibbi xidmətlərinə
tələbatının hesablanmasında istifadə olunan göstəricilər. Həkimlərə və orta tibb
işçilərinə tələbatın hesablanması.
Bilməli
- Sosial sferası sahələrinin strateji planlaşdırılması vəzifələri;
- Sosial sferası sahələrinin inkişafına təsir edən amillər və respublikada
aparılan islahatların istiqamətləri;
- Ümumtəhsil məktəb şəbəkəsinin inkişafı planının göstəriciləri;
- Kommunal təsərrüfatı obyektlərinin təsnifatı və planlaşdırılan göstəriciləri;
- Əhaliyə məişət xidməti sahələrinin təsnifatı və bu sahələr üzrə planlaşdırılan
göstəricilər;
- Səhiyyə idarələri şəbəkəsinin təsnifatı və tibbi xidmətlərin hesablanmasında
istifadə olunan göstəricilər;
67
Məşğələ dərsinin sualları
1. Sosial sfera sahələri və onların qarşılıqlı əlaqələrini açınlayın
2. Sosial sferası sahələrinin strateji planlaşdırılması vəzifələrini izah edin
3. Kommunal təsərrüfat obyektlərinin qrupları hansılardır
4. Suya tələbat necə hesablanır
5. Kanalizasiya xidmətləri hansı göstəricilər əsasında planlaşdırılır
6. Məktəbəqədər təhsilin planlaşdırılmasında hansı göstəricilərdən istifadə
olunur
7. Ümumtəhsil
orta
məktəblərin
inkişafının
planlaşdırılmasında
hansı
göstəricilərdən istifadə olunur
8. Əhaliyə
məişət
xidmətlərinin
strateji
planlaşdırılmasında
hansı
göstəricilərdən istifadə olunur
9. Səhiyyə idarələri şəbəkəsi necə qruplaşdırılır
10.Həkimlərə və orta tibb işçilərinə tələbat necə hesablanır
11.Çarpayılara tələbat və çarpayı fondu necə müəyyən edilir.
Terminlər , anlayışlar
Sosial sahə, xidmət sfera sahələri, kompleks proqramlar və proqnozlar,strateji
planlaşdırılma, intellektual və mədəni potensial,kommunal təsərrüfat, balans
metodu,istehsal proqramı, gücdən istifadə əmsalı, teplofikasiya, mülkiyyət,
keyfiyyət, fotoqrafiya,nəqliyyat,iqtisadi-riyazi metod, sosial struktur,demoqrafik,
təbii-iqlim, bazis dövrü, səhiyyə sistemi, ambulator-poliklinika, Səhiyyə Nazirliyi.
Mövzuya aid testlər
1. Sosial sahə deyil?
a) Ticarət
b) Təhsil
c) Mədəniyyət
ç) İncəsənət
d) Səhiyyə
68
2. Məktəb şəbəkəsinin inkişaf göstəricisi deyil?
a) Sinif otaqları
b) Şagird kontingenti
c) Kitab fondu
ç) Pedaqoji kadrların sayı
d) Yataqxanada yaşayanlar
3. Sosial inkişaf üzrə kompleks tədbirlərə daxil deyil7
a) Əhalinin artımı və sosial strukturu
b) Əhalinin pul gəlirlərinin artırılması
c) İşsizliyin aradan qaldırılması
ç) Əhalinin mədəni səviyyəsinin yaxşılaşdırılması
d) Əhalinin gəlirlərinin xidmətlərinin səviyyəsi ilə uzlaşdırılması
4.Təhsil sisteminə daxil deyil?
a) qiyabi təhsil
b) iptidai təhsil
c) natamam orta təhsil
ç) məktəbə qədər təhsil
d) ümumi orta təhsil
5. Ali təhsildən sonrakı təhsilə aid deyildir?
a) magistratura
b) aspirantura
c) bakalavr
ç) doktarantura
d) dissertant
6. Komunnal enerji müəssisəsi deyil?
a) komunal-elektrik stansiyaları
69
b) qazanxanalar
c) qaz təsərrüfatı
ç) kanalizasiyalar
d) istilik şəbəkəsi
İstifadə olunan ədəbiyyat
1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası. Bakı, Qanun 2000
2. Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı 1997-2011
3. «Azərbaycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlıq haqqında» Qanunlar,
sənədlər, analitik materiallar. Bakı 2000
4. Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf
üzrə Dövlət Proqrammı (2002-2005-ci illər) Bakı 2001
5. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
Proqrammı (2004-2008-ci illər) haqqında» Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin Fərmanı. Bakı 2004-cü il
6. Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
Proqrammı (2009-2013-cü illər) Bakı 2009
7. Абросимова И.В. Региональная инвестиционная политика, опыт,
проблемы, перспективы. Ярославль, 1997
8. А.И.Гаврилов Региональная политика и управление. Москва 2002
9. В.В.Мишенко Экономика регионов. М. 2002
10.Гранберг А.Г. Основы региональной экономики. Учебник. М. 2006
11. Кузнецова О.В., Кузнецов А.В. Системная диагностика экономики
региона. М.УРСС, 2006
12.Кузнецова О.В. Экономическое развитие регионов: теоретические и
практические аспекты государственного регулирования. М.УРСС 2005
13. İsmayılov İ., Mürşüdov R. Sosial təminat hüququ və onun tətbiqi
problemləri. Bakı, Qanun 2006
14. Əli Nuriyev Regional idarəetmənin əsasları. Bakı «Elm» 2007
70
15. Mahmudov M.M., Mahmudova İ.M. «Regionların sosial-iqtisadi inkişafının
tənzimlənməsi» Bakı 2011
16. Региональные аспекты развития социальной инфраструктуры (мет. И
соц проблемы) Казаков Ю.П., Мовчак Б.С., Владивосток А.Н.СССР
1998
17. Региональная экономика. Под общ. Ред. Проф. В.И.Видякина, проф.
М.В.Степанова. Москва ИНФРА 2007
71
MÖVZU 14. REGİONLARIN MALİYYƏSİ
Mövzunun proqram sualları
Ərazi maliyyəsinin mahiyyəti, maliyyə sisteminin yaranmasının səbəbləri və
funksiyaları. Regionun maliyyəsinin tərkib hissələri. Bələdiyyələrin maliyyə
fəaliyyəti. Regionların maliyyəsində qiymətli kağızların rolu və yeri.
«Büdcə hüquqları və büdcədən kənar fondların formalaşdırılması və istifadəsi
hüquqlarının əsasları haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanunu ilə əlaqədar
ərazi hakimiyyət orqanlarının maliyyə-büdcə hüquqları.
Ərazi büdcələrin funksiyaları. Onların gəlirlərinin formalaşması. Ərazi
büdcələrin formalaşmasında tənzimləyici gəlirlərin rolu. Ərazi büdcələrin xüsusi
gəlirləri. Tənzimləyici vergilər.
Ərazi büdcələrin xərcləri. Köməyə ehtiyacı olan regionlara vəsaitin ayrılması.
Ərazilərə dövlət yardımı.
Yerli büdcələrin gəlirləri, onların strukturunun xarici təcrübəsi. Bu gəlirlərin
inzibati-ərazi vahidlərin tipindən asılı olaraq gəlirlərin strukturu.
Müəssisələrin
maliyyə
resursları,
ərazinin
inkişafında
onların
rolu.
Büdcədənkənar bələdiyyə fondları. Azərbaycan Respublikasında bu fondun
Azərbaycan Respublikası Sosial Təminat Fonduna birləşdirilməsinin zəruriliyi
(2002-ci il).
Maliyyə
sisteminin
hüquqi
tənzimlənməsi.
Maliyyə
resurslarının
formalaşması, hərəkəti və istifadəsinin hüquqi əsasları.
«Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət
Proqramı»nın (2004-2008-ci illər və 2009-2013-cü illər) tələbləri və istiqamətləri
ilə əlaqədar maliyyə sistemində dəyişikliklərin zəruriliyi. Maliyyə və xüsusilə də
vergi sisteminin təkmilləşdirilməsində xarici təcrübədən istifadə edilməsi.
Bilməli
- Ərazi maliyyəsinin mahiyyəti və funksiyaları;
- Bələdiyyələrin maliyyə fəaliyyəti;
72
- Regionların maliyyəsində qiymətli kağızların rolu və yeri;
- Ərazi büdcələrin formalaşmasında tənzimləyici gəlirlərin rolu;
- Yerli büdcələrin gəlirləri, onların strukturunun xarici təcrübəsi;
- Ərazi hakimiyyət orqanlarının maliyyə-büdcə hüquqları;
- Müəssisələrin maliyyə resursları, ərazinin inkişafında onların rolu;
- Büdcədənkənar bələdiyyə fondları;
- Maliyyə sisteminin hüquqi tənzimlənməsi;
- «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət
Proqramı»nın (2004-2008-ci illər və 2009-2013-cü illər) tələbləri və
istiqamətləri;
- Maliyyə və vergi sisteminin təkmilləşdirilməsində xarici təcrübədən istifadə
edilməsi;
- Ərazi büdcələrinin gəlirləri və xərcləri.
Məşğələ dərsinin sualları
1. Ərazi maliyyəsi, mahiyyəti və formaalşması mənbələri hansılardır
2. Regionların inkişafında ərazi maliyyəsinin rolunu şərh edin
3. Ərazi büdcələrin gəlirlərinin mənbələrini açıqlayın
4. Ərazi büdcələrin xərcləri necə formalaşır
5. Büdcədənkənar bələdiyyə fondları nə üçün yaradılır
6. Büdcədənkənar bələdiyyə fondlarının vəsait mənbələrini açıqlayın
7. Regionların maliyyə sisteminin formalaşmasının hüquqi əsasları hansıdır
Terminlər ,anlayışlar
Dövlət aparatı, pul forması, maliyyə resursları, bələdiyyə mülkiyyəti, yerli
özünüidarəetmə, kassa əməliyyatları, sığortalanma, büdcə-maliyyə sistemi,
”büdcələrin tənzimlənməsi”, tənzimləyici gəlirlər, datasiyalar, subvensiyalar,
aksizlər,
yerli
vergi,
rüsum,
reklam
vergisi,
ticarət
hüququ,
varislik,
özəlləşdirmədən gəlirlər, torpaq vergisi”, köməyə ehtiyacı olan region”,
makroiqtisadi tənzimlənmə, gəlirlərin bölüşdürülməsi, bazar islahatları, İqtisadi
73
İnkişaf Nazirliyi, Maliyyə Nazirliyi, Baş Vergilər İdarəsi, maliyyə, kredit, bank,
vergi, qiymət, Milli Məclis, Milli Banк, Dövlət Neft Fondu, aksizlər, mənfəət
vergisi, auksionlar,TASİS-in IIIproqramı», Regional Aqrobiznesə
Yardım
Birlikləri», Beynəlxalq İnkişaf Aqentliyi (BİA), Beynəlxalq Kənd Təsərrüfatının
İnkişaf Fondu (İFAD), «Nümunəvi özəl kənd təsərrüfatı müəssisələrinin
yaradılması», Dünya Bankı, «Kənd
«Azərbayjanda kənd
təsərrüfatının inkişaf və kreditləşməsi»,
təsərrüfatı sahəsində özəl təsəbbüşlərin
dəstəklənməsi»,
«İnteqrə edilmiş ərzaq təminatı», xüsusi mülkiyyət, proqressiv, reqressiv, qarışı,
vergi, proporsional.
Mövzuya aid testlər
1. İnvestisiyalar hansı mənbədən maliyyələşmir?
a) Dövlət büdcəsi
b) Bələdiyyələrin vəsaiti
c) Hüquqi və fiziki şəxslərin vəsaiti
ç) Bank kreditləri
d) Xarici borclar
2. Region maliyyəsinə aid deyil.
a) Bələdiyyə müəssisələri vəsaiti
b) Müəssisələrin vəsaiti
c) Firmaların vəsaiti
ç) Təşkilatların vəsaiti
d) Əhalinin vəsaiti
3. Yerli vergilərə daxil edilmir?
a) Mənzil kirayəsi
b) İnzibati cərimələr
c) Nəqliyyat vergisi
ç) Reklam vergisi
74
d) Ticarət vergisi
4. Əmlaka görə vergilərə daxil edilmir?
a) Varislikdən vergi
b) Bağışlamadan vergi
c) nəqliyyat vergisi
ç) Müəssisələrin əmlak vergisi
d) Fiziki şəxslərin əmlak vergisi
5. Özəlləşdirmədən gəlirlərə daxil edilmir?
a) Nəqliyyat vasitələrindən
b) Dövlət mülkiyyətindən
c) Bələdiyyə mülkiyyətindən
ç) Torpaq satışından
d) Mənzil satışından
6. Büdcədən kənar bələdiyyə fondlarına daxil edilmir?
a) Əmlakın satışına görə gəlirlər
b) Hüquqi şəxslərin könüllü ödəmələri
c) Fiziki şəxslərin könüllü ödəmələri
ç) auksionlardan gəlirlər
d) Ətraf mühitin çirklənməsindən cərimələr
İstifadə olunan ədəbiyyat
1. Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı 1997-2012.
2. «Azərbaycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlıq haqqında» Qanunlar,
sənədlər, analitik materiallar. Bakı 2000
3. Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf
üzrə Dövlət Proqrammı (2002-2005-ci illər) Bakı 2001
75
4. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
Proqrammı (2004-2008-ci illər) haqqında» Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin Fərmanı. Bakı 2004-cü il
5. Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
Proqrammı (2009-2013-cü illər) Bakı 2009
6. Абросимова И.В. Региональная инвестиционная политика, опыт,
проблемы, перспективы. Ярославль, 1997
7. А.И.Гаврилов Региональная политика и управление. Москва 2002.
8. Гранберг А.Г. Основы региональной экономики. Учебник. М. 2006
9. Кузнецова О.В., Кузнецов А.В. Системная диагностика экономики
региона. М.УРСС, 2006
10.Кузнецова О.В. Экономическое развитие регионов: теоретические и
практические аспекты государственного регулирования. М.УРСС 2005
11. Əli Nuriyev Regional idarəetmənin əsasları. Bakı «Elm» 2007
12. Mahmudov M.M., Mahmudova İ.M. «Regionların sosial-iqtisadi inkişafının
tənzimlənməsi» Bakı 2011
13. Региональные аспекты развития социальной инфраструктуры (мет. И
соц проблемы) Казаков Ю.П., Мовчак Б.С., Владивосток А.Н.СССР
1998
14. Региональная экономика. Под общ. Ред. Проф. В.И.Видякина, проф.
М.В.Степанова. Москва ИНФРА 2007
15.Фетисов Г.Г., Орешин В.П. Региональная экономика и управления.
Учебник. М. 2006 социальная политика. Толковый словарь. М.
Издательство РАГС 2002.
16.Prof.V.İ.Kuşlinin
“Bazar
iqtisadiyyatının
dövlət
tənzimlənməsi”
Dərslik.Bakı,2008.
17.Allahverdiyev H.B.,Qafarov K.S.,Əhmədov Ə.M. “Milli iqtisadiyyatın
dövlət tənzimlənməsi” Dərslik.Bakı,2007.
76
MÖVZU 15. EKOLOJİ PROBLEMLƏRİN TƏNZİMLƏNMƏSİ
Mövzunun proqram sualları
Ekologiya anlayışı, onun təkamülü. Ekoloji böhranların səbəbləri. Torpaq,
hava hövzəsi, su və meşələrin ekoloji böhranları.
Ekoloji problemlərin iqtisadiyyatla qarşılıqlı əlaqələri. Ekoloji böhranların
yumşaltması və aradan qaldırılması tədbirləri.
Təbiətin mühafizəsi tədbirlərinin həyata keçirilməsi prosesində tullantılardan
istifadənin
iqtisadi
səmərəliliyi.
Təbiəti
mühafizə
tədbirlərinin
iqtisadi
səmərəliliyinin hesablanması.
Regionda ekoloji problemlərin tənzimlənməsi xüsusiyyətləri. Sənaye sahələri
və müəssisələrinin yerləşməsi ilə əlaqədar regionlarda ekoloji problemlərin
fərqlənməsi.
Bilməli
- Ekologiya anlayışı, onun təkamülü və inkişaf istiqamətləri;
- Ekoloji böhranların səbəbləri;
- Ekoloji problemlərin iqtisadiyyatla qarşılıqlı əlaqələri və aradan qaldırılması
tədbirləri;
- Təbiəti mühafizə tədbirlərinin iqtisadi səmərəliliyinin hesablanması;
- Regionda ekoloji problemlərin tənzimlənməsi xüsusiyyətləri;
- Ekoloji problemlərin hüquqi tənzimlənməsi;
- Ekoloji informasiyanın sərbəst şəkildə əldə edilməsi;
- Ekoloji cəhətdən əsaslandırılmış davamlı iqtisadi və sosial inkişaf;
- İnsan həyatının və sağlamlığının mühafizəsi;
- Ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısının alınması;
Məşğələ dərsinin sualları
1. Ekologiya anlayışını açıqlayın
2. Ekoloji problemlər necə meydana gəlir
77
3. Ekoloji problemlərin iqtisadiyyatla qarşılıqlı əlaqələrini açınlayın
4. Ekoloji böhranları aradan qaldırmaq üçün həyata keçirən tədbirlərin
səmərəliliyi necə müəyyən edilir
5. Ekoloji problemlərin tənzimlənməsinin regional xüsusiyyətlərini izah edin
6. Ekoloji problemlərin tənzimlənməsinin hüquqi əsaslarını açıqlayın
Terminlər, anlayışlar
Ekologiya,
elmi-texniki
şərait,
xalq
təsərrüfatı,ekosistem,kimyəvi
preparatlar, şoranlıq, erosiya, strategiya, taktika, yer kürəsi, relyef, bioloji aləm,
atmosfer, «noos», təbii mühit, təbiətin mühafizəsi, ərzaq problemi, texniki tərəqqi,
planet, «ev elmi», beynəlxalq müqavilələr, ekoloji faktor,ekoloji qanunlar , ekoloji
hüquq,humanizm,davamlı iqtisadi, sosial inkişaf,ekoloji informasiya,ekoloji
tarazlığ, hüquq,atmosfer,»Dayanıqlı inkişaf», Qafqaz ekoloji mərkəzi, «BP»,
«Excon Mobil» şirkətləri, ARDNŞ, ETSN, hidrometeorologiya.
Mövzuya aid testlər
1. Ekologiyanın tənzimlənməsi istiqaməti deyil?
a) Bitkilərin ekologiyası
b) Hava hövzəsinin ekologiyası
c) Su hövzəsinin ekologiyası
ç) Heyvanların ekologiyası
d) Yerin təkinin ekologiyası
2. Dövlətin ekoloji funksiyasına nə aid deyil ?
a) ekoloji nəzarət
b) resurslardan tam istifadə
c) ekoloji idarəetmə orqanlarının təşkili
ç) ekoloji normaların təsdiqi
d) sertifikatlaşdırma
78
3. Ekoloji sahədə nəzərdə tutulmur
a) Ekoloji fəlakəti aradan qaldırmaq
b) Böhrandan çıxmaq
c) Selin qarşısını almaq
ç) Ekoloji tarazlıq
d) Su və hava hövzələrinin mühafizəsi
4. Kənd təsərrüfatının inkişafı ilə əlaqədar ekoloji problem deyil?
a) ekosistemlə əlaqədar məhsuldarlığın azalması
b) ziyanvericilərin çoxalması
c) şoran torpaqların yaranması
ç) torpaqda qida maddələrinin artması
d) bataqların yaranması
5. Ekoloji qanunlar bu prinsiplərə əsaslanır
a) ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısının alınması
b) ətraf mühitin mühafizəsi
c) insan həyatının mühafizəsi
ç) insan sağlamlığının mühafizəsi
d) təbii ehtiyatlardan qənaətli istifadə
6. Ekoloji hüquq bu prinsipə əsaslanmır
a) ekoloji cəhətdən əsaslandırılmış davamlı iqtisadi inkişaf
b) ekoloji cəhətdən əsaslandırılmış davamlı sosial inkişaf
c) ekoloji tarazlığın bərpası
ç) bitkiçilik və heyvandarlığın mühafizəsi
d) humanizm
7. Ekoloji cinayət sayılmır
a) torpaqların korlanması
79
b) qanunsuz balıq tutma
c) suvarma kollarının çəkilməsi
ç) meşələri məhv etmə
d) yerin təkinin qorunması qaydalarını pozma
İstifadə olunan ədəbiyyat
1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası. Bakı, Qanun 2000
2. Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı 1997-2012.
3. «Azərbaycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlıq haqqında» Qanunlar,
sənədlər, analitik materiallar. Bakı 2000
4.Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf
üzrə Dövlət Proqrammı (2002-2005-ci illər) Bakı 2001
5. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
Proqrammı (2004-2008-ci illər) haqqında» Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin Fərmanı. Bakı 2004-cü il
6. “Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
Proqrammı (2009-2013-cü illər) haqqında” Azərbaycan Respublikası
Prizidentinin Fərmanı. Bakı 2009-cu il.
7. Абросимова И.В. Региональная инвестиционная политика, опыт,
проблемы, перспективы. Ярославль, 1997
8. А.И.Гаврилов Региональная политика и управление. Москва 2002
9. В.В.Мишенко Экономика регионов. М. 2002
10.Гранберг А.Г. Основы региональной экономики. Учебник. М. 2006
11. Кузнецова О.В., Кузнецов А.В. Системная диагностика экономики
региона. М.УРСС, 2006
12.Кузнецова О.В. Экономическое развитие регионов: теоретические и
практические аспекты государственного регулирования. М.УРСС 2005
13. İsmayılov İ., Mürşüdov R. Sosial təminat hüququ və onun tətbiqi
problemləri. Bakı, Qanun 2006
14. Əli Nuriyev Regional idarəetmənin əsasları. Bakı «Elm» 2007
80
15. Mahmudov M.M., Mahmudova İ.M. «Regionların sosial-iqtisadi inkişafının
tənzimlənməsi» Bakı 2011
16. Региональные аспекты развития социальной инфраструктуры (мет. И
соц. проблемы) Казаков Ю.П., Мовчак Б.С., Владивосток А.Н.СССР
1998
17. Региональная экономика. Под общ. Ред. Проф. В.И.Видякина, проф.
М.В.Степанова. Москва ИНФРА 2007.
18.C.Mahmudov “İstehsal sahələrinin texnologiyası və sənaye ekologiyası”
Bakı,2001.
19.Фетисов Г.Г., Орешин В.П. Региональная экономика и управления.
Учебник. М. 2006 социальная политика. Толковый словарь. М.
Издательство РАГС 2002.
20. Prof.V.İ.Kuşlinin
“Bazar
iqtisadiyyatının
dövlət
tənzimlənməsi”
Dərslik.Bakı,2008.
21.Allahverdiyev H.B.,Qafarov K.S.,Əhmədov Ə.M. “Milli iqtisadiyyatın
dövlət tənzimlənməsi” Dərslik.Bakı,2007.
81
MÜNDƏRİCİAT
ÖN SÖZ
MÖVZU 1. REGİONAL İQTİSADİYYATIN NƏZƏRİ ƏSASLARI
MÖVZU 2. REGİONUN STRUKTUR-FUNKSİONAL TƏŞKİLİ
MÖVZU 3. REGİONAL İNKİŞAFIN DÖVLƏT TƏNZİMLƏNMƏSİ
MÖVZU
4.
REGİONLARIN
İNKİŞAFININ
TƏNZİMLƏNMƏSİ
METODLARI
MÖVZU
5.
DÖVLƏTİN
REGİONAL
SİYASƏTİ
VƏ
ONUN
İSTİQAMƏTLƏRİ
MÖVZU 6. AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ REGİONAL SİYASƏTİ
MÖVZU 7. REGİONLARIN İNKİŞAFININ HÜQUQİ TƏNZİMLƏNMƏSİ
MÖVZU 8. REGİON İQTİSADİYYATININ KOMPLEKS
İNKİŞAFININ
TƏNZİMLƏNMƏSİ
MÖVZU 9. REGİONLARIN SOSİAL-İQTİSADİ İNKİŞAFINDA AZAD
IQTISADI ZONANIN ROLU
MÖVZU
10.
REGİONAL
SİYASƏT
VƏ
TORPAQ
BAZARININ
FORMALAŞMASI
MÖVZU
11.
SAHİBKARLIQ
FƏALİYYƏTİNİN
HÜQUQİ
TƏNZİMLƏNMƏSİ
MÖVZU 12. İSTEHSAL VƏ SOSİAL İNFRASTRUKTURUNUN STRATEJİ
PLANLAŞDIRILMASI
MÖVZU
13.
SOSİAL
SFERA
SAHƏLƏRİNİN
PLANLAŞDIRILMASI
MÖVZU 14. REGİONLARIN MALİYYƏSİ
MÖVZU 15. EKOLOJİ PROBLEMLƏRİN TƏNZİMLƏNMƏSİ
STRATEJİ
82
ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası. Bakı, Qanun 2000
2. Azərbaycan Respublikası Qanunvericilik toplusu. Bakı 1997-2012.
3. Azərbaycan Respublikasının
игтисади инкишафыны тянзимляйян
ганунлар (1991-1995-жи илляр) Бакы 1996
4. «Azərbaycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlıq haqqında» Qanunlar,
sənədlər, analitik materiallar. Bakı 2000
5.Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf
üzrə Dövlət Proqrammı (2002-2005-ci illər) Bakı 2001
6. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
Proqrammı
(2004-2008-ci
illər)
haqqında»
Azərbaycan
Respublikası
Prezidentinin Fərmanı. Bakı 2004-cü il
7. “Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət
Proqrammı
(2009-2013-cü
illər)
haqqında”
Azərbaycan
Respublikası
Prezidentinin Fərmanı. Bakı 2009-cu il.
8. «Торпаг базары щаггында» Азярбайжан Республикасы гануну, Бакы,
2000
9. Азярбайжан Республикасынын Дювлят Статиска Комитяси. Бакы, 2012
10. Азярбайжан Республикасынын Дювлят Статиска Комитяси. Сосиалигтисади инкишаф макроигтисади эюстярижияр. Бакы 2012
11. Азярбайжан Дювлят Статистика Комитяси, Азярбайжан реэионлары
2012
12. Абросимова И.В. Региональная инвестиционная политика, опыт,
проблемы, перспективы. Ярославль, 1997
13.А.И.Гаврилов Региональная политика и управление. Москва 2002
14.В.В.Мишенко Экономика регионов. М. 2002
15.Гранберг А.Г. Основы региональной экономики. Учебник. М. 2006
83
16. Кузнецова О.В., Кузнецов А.В. Системная диагностика экономики
региона. М.УРСС, 2006
17.Кузнецова О.В. Экономическое развитие регионов: теоретические и
практические аспекты государственного регулирования. М.УРСС 2005
18.Гладкий Ю.Н., Чистобаев А.И. Основы региональной экономики.
Санкт-Петербург, 1998.
19.Э.А.Уткин, А.Ф.Денисов Государственное и региональное управление.
Учебное пособие, Москва, 2002.
20.Факторы экономического роста в регионах РФ. Москва,2005.
21.Котилки В.В. Региональная экономическая политика. Учеб.пособ.
М.изд-во РДЛ, 2001.
22. Юсупов Н., Таймасов А.В., Янгиров А.В., Ахундов Р.Р. Региональная
политика. Учеб. Пособие. М.Кнорус, 2006.
23. Региональная экономика. Под общ. Ред. Проф. В.И.Видякина, проф.
М.В.Степанова. Москва, ИНФРА, 2007.
24. İsmayılov İ., Mürşüdov R. Sosial təminat hüququ və onun tətbiqi
problemləri. Bakı, Qanun 2006
25. Əli Nuriyev Regional idarəetmənin əsasları. Bakı «Elm» 2007
26.Я.Байрамов «Реэионаил игтисади интеграсийа: нязяриййя вя практика»
Монографийа Аз.Дювлят няшриййаты
27. Mahmudov M.M., Mahmudova İ.M. «Regionların sosial-iqtisadi inkişafının
tənzimlənməsi» Bakı 2011
28. Региональные аспекты развития социальной инфраструктуры (мет. И
соц. проблемы) Казаков Ю.П., Мовчак Б.С., Владивосток А.Н.СССР 1998
29. Региональная экономика. Под общ. Ред. Проф. В.И.Видякина, проф.
М.В.Степанова. Москва ИНФРА 2007.
30.C.Mahmudov “İstehsal sahələrinin texnologiyası və sənaye ekologiyası”
Bakı,2001.
84
31.Фетисов Г.Г., Орешин В.П. Региональная экономика и управления.
Учебник. М. 2006 социальная политика. Толковый словарь. М.
Издательство РАГС 2002.
32.
Prof.V.İ.Kuşlinin
“Bazar
iqtisadiyyatının
dövlət
tənzimlənməsi”
Dərslik.Bakı,2008.
33.Allahverdiyev H.B.,Qafarov K.S.,Əhmədov Ə.M. “Milli iqtisadiyyatın
dövlət tənzimlənməsi” Dərslik.Bakı,2012.
34.B.N.Kuzık,V.İ.Kuşlin,Y.V.Yakovets “Praqnozlaşdırma,strateyi planlaşdırma
və milli proqramlaşdırma” Dərslik,Bakı,2010.
35.Allahverdiyev H.B.,Qafarov K.S.,Əhmədov Ə.M. “Strateyi planlaşdırma”
Dərslik,Bakı,2004.
36. М.А.Ящмядов, А.Щцсейн «Игтисадиййатын тянзимлянмясинин
ясаслары» Бакы 2011
37.А.Ж.Щцсейн «Дювлятин игтисади сийасяти» Бакы 2011