давления с биологическими ритмами сердца человека
реклама
Հ ԱՅ ԱՍՏ ԱՆԻ Հ ԱՆՐԱՊԵՏ ՈՒԹՅ ԱՆ ԱՐ Տ ԱԿԱՐԳ Ի ՐԱՎԻ ՃԱԿՆԵՐԻ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅ ՈՒՆ Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն գ ո ր ծ ակ ալ ո ւ թ յ ո ւ ն Հ ԱՅ ԱՍՏ ԱՆՈՒՄ ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ԱՆՎՏ ԱՆԳՈՒԹՅ ԱՆ Հ Ի ՄՆԱԽՆԴԻ Ր ՆԵՐ Ը Գի տաժ ո ղ ո վ ՝ ն վ ի ր վ ած Սպի տակ ի 1988 թ վ ակ ան ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի 23-ր դ տար ե լ ի ց ի ն , 5-6 դ ե կ տե մ բ ե ր ի 2011թ ., ք .Եր և ան Թե զ ի ս ն ե ր ի ժ ո ղ ո վ ած ո ւ Եր և ան -2011 Այ ս ժ ո ղ ո վ ած ո ւ ն ն ե ր առ ո ւ մ է Սպի տակ ի 1988 թ վ ակ ան ի աղ ե տալ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի 23-ր դ տար ե լ ի ց ի ն ն վ ի ր վ ած ՝ Հ այ աս տան ո ւ մ ս ե յ ս մ ի կ ան վ տան գ ո ւ թ յ ան հ ի մ ն ախն դ ի ր ն ե ր ը » գ ի տաժ ո ղ ո վ ի զ ե կ ո ւ յ ց ն ե ր ի թե զ ի ս ն ե ր ը : 1 Ժո ղ ո վ ած ո ւ ի խմ բ ագ ր ակ ան խո ր հ ո ւ ր դ ՝ Հ .Պե տր ո ս յ ան - ե ր կ ր աբ ան . գ ի տ. թ ե կ ն ած ո ւ , Ս.Նազ ար ե թ յ ան - ե ր կ ր աբ ան . գ ի տ. դ ո կ տո ր , պր ո ֆ ե ս ո ր , Վ.Խո ն դ կ ար յ ան - ե ր կ ր աբ ան . գ ի տ. թ ե կ ն ած ո ւ , Ռ.Աթ աբ ե կ յ ան – տե խն . գ ի տ. դ ո կ տո ր , Ս.Հ ո վ հ ան ն ի ս յ ան - ե ր կ ր աբ ան . գ ի տ. դ ո կ տո ր : 2 РЕСПУБЛИКА АРМЕНИЯ МИНИСТЕРСТВО ПО ЧРЕЗВЫЧАЙНЫМ СИТУАЦИЯМ Агентство «Национальная служба сейсмической защиты» «Основные задачи сейсмической безопасности Армении» Тезисы докладов научной конференции, посвященной 23-й годовщине Спитакского землетрясения 1988-го года, 5-6 декабря 2011г., г.Ереван Ереван-2011 3 Настоящий сборник содержит тезисы докладов научной конференции «Основные задачи сейсмической безопасности Армении», посвященной 23-й годовщине Спитакского катастрофического землетрясения 1988-го года. Редакционный совет сборника: Г.Петросян - кандидат геол. наук, С.Назаретян – доктор геол. наук, профессор, В.Хондкарян - кандидат геол. наук, Р.Атабекян - доктор техн. наук, С.Ованисян - доктор геол. наук. 4 ԱՌԱՋԱԲԱՆ Այ ս տար ի լ ր աց ավ Հ Հ ԱԻ Ն հ ամ ակ ար գ ի ս տե ղ ծ մ ան 20-ամ յ ակ ը : Հ ամ ակ ար գ ի հ ի մ ք ը դ ր վ ե ց 1991թ ., ե ր բ ս տե ղ ծ վ ե ց Հ Հ կ առ ավ ար ո ւ թ յ ան ն առ ը ն թ ե ր Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն ը (ՍՊԱԾ): Սպի տակ ի ո ղ բ ե ր գ ո ւ թ յ ո ւ ն ը ց ո ւ յ ց տվ ե ց , ո ր հ ան ր ապե տո ւ թ յ ո ւ ն ը պատր աս տ չ է ր դ ի մ ագ ր ավ ե լ ո ւ ս ե յ ս մ ի կ աղ ե տի ն , ո ր ի պատճ առ ո վ ե ր կ ր աշ ար ժ ի հ ե տև ան ք ն ե ր ը ՝ թ ե մ ար դ կ այ ի ն և թ ե ն յ ո ւ թ ակ ան ո ւ այ լ կ ո ր ո ւ ս տն ե ր ի տե ս ակ ե տի ց , ե ր կ ր աշ ար ժ ի ո ւ ժ ի հ ամ ե մ ատ, խի ս տ մ ե ծ է ի ն : ՈՒս տի ան հ ր աժ ե շ տ է ր ս տե ղ ծ ե լ ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց պաշ տպան վ ե լ ո ւ մ ի հ ամ ակ ար գ , ո ր ը կ ար ո ղ ան ար լ ո ւ ծ ե լ ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի ո ւ ռ ի ս կ ի գ ն ահ ատմ ան , ի ն չ պե ս ն աև ռ ի ս կ ի ն վ ազ ե ց մ ան հ ի մ ն ախն դ ի ր ն ե ր ը : Սո ւ յ ն կ ո ն ֆ ե ր ան ս ի զ ե կ ո ւ ց ո ւ մ ն ե ր ի թ ե զ ի ս ն ե ր ո ւ մ ն ե ր կ այ աց վ ած ե ն ո լ ո ր տի վ ե ր ջ ի ն տար ի ն ե ր ի ո ր ո շ ձ ե ռ ք բ ե ր ո ւ մ ն ե ր : Սակ այ ն ակ ն հ այ տ է , ո ր հ ի մ ն ակ ան ան ե լ ի ք ն ե ր ը դ ե ռ և ս առ ջ և ո ւ մ ե ն : Ան ց ած ք ս ան ե ր ե ք տար ի ն ե ր ի կ ար և ո ր ն վ աճ ո ւ մ ը պե տք է հ ամ ար ե լ Հ Հ ս ե յ ս մ ի կ ան վ տան գ ո ւ թ յ ան ապահ ո վ մ ան հ ամ ակ ար գ ի ս տե ղ ծ ո ւ մ ը , ո ր ը ն ե ր առ ո ւ մ է ո չ մ ի այ ն ՍՊԱԾ-ը , այ լ և Հ Հ ԱԻ Ն Հ այ աս տան ի փր կ ար ար ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն ը ՝ ի ր ե ն ց տար ած ք այ ի ն ս տո ր աբ աժ ան ո ւ մ ն ե ր ո վ : Բավ ար ար կ ար ե լ ի է հ ամ ար ե լ ե ր կ ար աժ ամ կ ե տ ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի տար բ ե ր մ ակ ար դ ակ ն ե ր ի գ ն ահ ատմ ան աշ խատան ք ն ե ր ը : Կազ մ վ ե լ ե ն Հ Հ տար ած ք ի հ ատո ւ կ ,կ ար և ո ր և ը ն դ հ ան ո ւ ր ն շ ան ակ ո ւ թ յ ան օ բ յ ե կ տն ե ր ի տար ած ք ն ե ր ի մ ան ր ամ աս ն ս ե յ ս մ ի կ շ ր ջ ան աց մ ան բ ազ մ աթ ի վ ք ար տե զ ն ե ր : Հ Հ գ ր ե թ ե բ ո լ ո ր ք աղ աք ն ե ր ի տար ած ք ն ե ր ի հ ամ ար կ ազ մ վ ե լ ե ն սեյ սմիկ մ ի կ ր ո շ ր ջ ան աց մ ան ք ար տե զ ն ե ր , ո ր ո ն ք դ ր վ ե լ ե ն ք աղ աք ն ե ր ի գ լ խավ ո ր հ ատակ ագ ծ ե ր ի մ շ ակ մ ան հիմքու մ: Վե ր ջ ի ն տար ի ն ե ր ի ն ն մ ան ատի պ ք ար տե զ ն ե ր ե ն կ ազ մ վ ո ւ մ գ յ ո ւ ղ ակ ան հ ամ այ ն ք ն ե ր ի հ ամ ար : ՍՊԱԾ-ը հ ան ր ապե տո ւ թ յ ան գ ի տակ ան կ ազ մ ակ ե ր պո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի հ ե տ հ ամ ատե ղ պատր աս տ ե ն կ ազ մ ե լ ո ւ Հ Հ ս ե յ ս մ ի կ շ ր ջ ան աց մ ան հ ավ ան ակ ան այ ի ն գ ն ահ ատմ ամ բ 1:500000 մ աս շ տաբ ի ն ո ր ք ար տե զ : Որ ո շ ակ ի տե ղ աշ ար ժ ե ր կ ան ը ն թ աց ի կ ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի գ ն ահ ատմ ան , ի ս կ հ ե տագ այ ո ւ մ ՝ ո ւ ժ ե ղ ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի կ ան խատե ս մ ան ո ւ ղ ղ ո ւ թ յ ամ բ : Հ Հ ԱԻ Ն ՍՊԱԾ-ի 150 կ այ ան ն ե ր ի ց կ ազ մ վ ած դ ի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի ց ան ց ը և տե ղ ե կ ատվ ո ւ թ յ ան հ ավ աք մ ան օ պե ր ատի վ հ ամ ակ ար գ ը ս տե ղ ծ ե լ են ն պաս տավ ո ր պայ մ ան ն ե ր մ շ ակ վ ած հ ամ ակ ար գ չ այ ի ն ծ ր ագ ր ե ր ո վ ավ ե լ ի հ ո ւ ս ալ ի գ ն ահ ատե լ ո ւ ը ն թ աց ի կ սեյ սմիկ վ տան գ ը : ՈՒժ ե ղ տար ած աշ ր ջ ան այ ի ն և տե ղ ակ ան զ գ ալ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի ն ախան շ ան ն ե ր ի կ ազ մ ած կ ատալ ո գ ն ե ր ը ո ր ո շ հ ո ւ յ ս ե ն ն ե ր շ ն չ ո ւ մ կ ան խատե ս մ ան հ ամ ար : Հ ամ ե ն այ ն դ ե պս , ար դ ե ն փաս տագ ր վ ած ն ախան շ ան ն ե ր ի կ ր կ ն վ ե լ ո ւ դ ե պք ո ւ մ ս ե յ ս մ ի կ կ ան խատե ս ո ւ մ ը ավ ե լ ի ի ր ատե ս ակ ան կ լ ի ն ի : Սակ այ ն , Հ Հ ԱԻ Ն ՍՊԱԾի դ ի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի ց ան ց ը կ ար ի ք ու նի ս ար ք ավ ո ր ո ւ մ ն ե ր ի ար դ ի ակ ան աց մ ան , և այ ս ո ւ ղ ղ ո ւ թ յ ամ բ ո ր ո շ ակ ի ք այ լ ե ր ձ ե ռ ն ար կ վ ո ւ մ ե ն : Կո վ կ աս ո ւ մ առ աջ ի ն ն ե ր ի ց մեկը Հ այ աս տան ո ւ մ սկսվեց ին բ ն ակ ավ այ ր ե ր ի տար ած ք ն ե ր ի ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի գ ն ահ ատմ ան աշ խատան ք ն ե ր ը : Ար դ ե ն կ ազ մ վ ած ե ն 10-ի ց ավ ե լ ի ք աղ աք ն ե ր ի տար ած ք ն ե ր ի շ ե ն ք ե ր ի ավ ե ր մ ան , մ ար դ կ այ ի ն կ ո ր ո ւ ս տն ե ր ի , կ ե ն ս աապահ ո վ մ ան գծ երի, ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի ե ր կ ր ո ր դ այ ի ն հ ե տև ան ք ն ե ր ի և ռ ի ս կ ի այ լ կ ար և ո ր 5 բ աղ ադ ր ի չ ն ե ր ի ք ար տե զ ն ե ր ը : Հ այ և ճ ապո ն աց ի մ աս ն ագ ե տն ե ր ը ավ ար տո ւ մ ե ն Եր և ան ի ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի գ ն ահ ատո ւ մ ն ե ր ը ե ր կ ր աշ ար ժ ի տար բ ե ր ս ց ե ն ար ն ե ր ի հ աշ վ առ ո ւ մ ո վ : Բաց ի այ դ , Հ Հ գ ր ե թ ե բ ո լ ո ր ք աղ աք ն ե ր ի հ ամ ար ս տե ղ ծ վ ած ե ն բ ազ մ աբ ն ո ւ յ թ թ վ այ ի ն բ ազ ան ե ր ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի գ ն ահ ատմ ան հ ամ ար : Այ ս ո լ ո ր տո ւ մ ապագ այ ի գ լ խավ ո ր ան ե լ ի ք ն ե ր ը կ ապվ ած ե ն ի ն չ պե ս բ ն ակ ավ այ ր ե ր ի և կ ե ն ս ակ ան ն շ ան ակ ո ւ թ յ ո ւ ն ո ւ ն ե ց ո ղ օ բ յ ե կ տն ե ր ի ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի գ ն ահ ատմ ան , այ ն պե ս է լ ռ ի ս կ ի գ ն ահ ատմ ան ն ո ր տե խն ո լ ո գ ի ան ե ր ի մ շ ակ մ ան և ռ ի ս կ ի ավ ե լ ի մ ան ր ամ աս ն ո ւ բ ազ մ ակ ո ղ մ ան ի գ ն ահ ատմ ան հ ե տ: Հ ատկ ապե ս շ ատ ե ն ան ե լ ի ք ն ե ր ը Հ Հ տար ած ք ի ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի ն վ ազ ե ց մ ան ո լ ո ր տո ւ մ : Առ աջ ն այ ի ն պե տք է հ ամ ար ե լ մ ի ն չ և 1989 թ վ ակ ան ը կ առ ո ւ ց վ ած բ ազ մ աբ ն ակ ար ան , կ ր թ ակ ան և առ ո ղ ջ ապահ ակ ան կ ազ մ ակ ե ր պո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի շ ե ն ք ե ր ի ս ե յ ս մ ի կ խո ց ե լ ի ո ւ թ յ ան ն վ ազ ե ց ո ւ մ ը : Սա մ ե ծ ֆ ի ն ան ս ակ ան մ ի ջ ո ց ն ե ր և ժ ամ ան ակ պահ ան ջ ո ղ գ ո ր ծ է : Պե տք է պատր աս տ լ ի ն ե լ մ աս շ տաբ այ ի ն այ դ գ ո ր ծ ը ն թ աց ն ե ր ի ն , մ ի աժ ամ ան ակ գ ի տակ ց ե լ ո վ , ո ր հ ի մ ն ախն դ ր ի լ ու ծ ու մը պահ ան ջ ո ւ մ է հ ամ ալ ի ր մ ո տե ց ո ւ մ ՝ ս կ ս ած ճ ի շ տ հ ո ղ օ գ տագ ո ր ծ ո ւ մ ի ց , վ ե ր ջ աց ր ած բ ն ակ չ ո ւ թ յ ան ու կ առ ավ ար մ ան մ ար մ ի ն ն ե ր ի աշ խատակ ի ց ն ե ր ի պատր աս տվ ած ո ւ թ յ ան բ ար ձ ր աց մ ամ բ : Նախ պե տք է հ աս ն ե լ ն ր ան , ո ր թ ո ւ յ լ չ տր վ ի ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի ն ո ր աճ , ապա ն վ ազ ե ց վ ի տաս ն յ ակ տար ի ն ե ր ի ը ն թ աց ք ո ւ մ գ ո յ աց ած ռ ի ս կ ը մ ի ն չ և ան վ տան գ մ ակ ար դ ակ : Սե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի ն վ ազ ե ց ո ւ մ ը մ ե ծ ամ աս ամ բ պե տք է ի ր ակ ան աց ն ե լ տար բ ե ր մ ի ջ ն աժ ամ կ ե տ և ե ր կ ար աժ ամ կ ե տ ծ ր ագ ր ե ր ի օ գ ն ո ւ թ յ ամ բ : Չ ն այ ած մ ե ր հ ան ր ապե տո ւ թ յ ան բ ն ակ չ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ան ց ե լ է Սպի տակ ի մեծ ո ղ բ ե ր գ ո ւ թ յ ան փո ր ձ ո ւ թ յ ո ւ ն ո վ , ս ակ այ ն այ ս օ ր մ ար դ կ ան ց ի ր ազ ե կ վ ած ո ւ թ յ ո ւ ն ն ո ւ պատր աս տվ ած ո ւ թ յ ո ւ ն ը դ ի մ ակ այ ե լ ո ւ աղ ե տի ն , հ ե ռ ո ւ է բ ավ ար ար լ ի ն ե լ ո ւ ց : Այ ս հ ի մ ն ախն դ ի ր ն ե ր ը կ ապվ ած ե ն ի ն չ պե ս բ ն ակ չ ո ւ թ յ ան ս ե յ ս մ ի կ կ ո ւ լ տո ւ ր ան բ ար ձ ր աց ն ե լ ո ւ , այ ն պե ս է լ պե տակ ան կ առ ավ ար մ ան և տե ղ ակ ան ի ն ք ն ակ առ ավ ար մ ան մ ար մ ի ն ն ե ր ի աշ խատակ ի ց ն ե ր ի ՝ ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի ն վ ազ ե ց մ ան պատր աս տվ ած ո ւ թ յ ո ւ ն ը բ ար ե լ ավ ե լ ո ւ հ ե տ: Մար զ ի կ ամ հ ամ այ ն ք ի տար ած ք ի սեյ սմիկ խո ց ե լ ի ո ւ թ յ ան մ աս ի ն առ ավ ե լ լ ավ գ ի տե ն տե ղ ակ ան կ առ ավ ար մ ան մ ար մ ի ն ն ե ր ը , ո ւ ս տի ն ր ան ց մ աս ն ակ ց ո ւ թ յ ո ւ ն ը սեյ սմիկ ռիսկի կ առ ավ ար մ ան ը ո չ թ ե կ ար և ո ր է , այ լ պար տադ ի ր : Բավ ակ ան ի ն աշ խատան ք ն ե ր են տար վ ե լ ո լ ո ր տը կ ար գ ավ ո ր ո ղ ի ր ավ ակ ան դ աշ տը բ ար ե լ ավ ե լ ո ւ ո ւ ղ ղ ո ւ թ յ ամ բ : Կան մ ի ք ան ի օ ր ե ն ք ն ե ր , տաս ն յ ակ ե ն թ աօ ր ե ն ս դ ր ակ ան փաս տաթ ղ թ ե ր , կ ար գ ե ր , հ ր ահ ան գ ն ե ր : Սակ այ ն դ ր ան ց մ ի մ աս ն ո ւ ն ի ձ և ակ ան բ ն ո ւ յ թ . շ ատ ան գ ամ չ կ ան դ ր ան ց ի ր ագ ո ր ծ մ ան մ ե խան ի զ մ ն ե ր ը : Աս վ ած ի բ ն ո ր ո շ օ ր ի ն ակ ն ե ն Հ Հ տար ած ք ո ւ մ և Եր և ան ո ւ մ ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի ն վ ազ ե ց մ ան պե տակ ան ե ր կ ո ւ հ ամ ալ ի ր ծ ր ագ ր ե ր ը , ո ր ո ն ք ո չ մ ի այ ն կ ար ի ք ո ւ ն ե ն վ ե ր ան այ մ ան , այ լ և պե տք է բ ար ձ ր աց վ ի դ ր ան ց կ ի ր առ ակ ան ար ժ ե ք ը և ար դ յ ո ւ ն ավ ե տո ւ թ յ ո ւ ն ը : Հ ի մ ն ո վ ի ն պե տք է վ ե ր ան այ ե լ աշ խատան ք ն ե ր ի հ ամ ակ ար գ ո ւ մ ը ն ախար ար ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի և տե ղ ակ ան կ առ ավ ար մ ան ո ւ ի ն ք ն ակ առ ավ ար մ ան մ ար մ ի ն ն ե ր ի մ ի ջ և : Նշ ան ակ ալ ի ք այ լ պե տք է հ ամ ար ե լ 2010թ . ՀՀ Ազ գ այ ի ն ան վ տան գ ո ւ թ յ ան խո ր հ ր դ ի կողմից ՀՀ սեյ սմիկ ան վ տան գ ո ւ թ յ ան հ ամ ակ ար գ ի զ ար գ աց մ ան հ այ ե ց ակ ար գ ի հ աս տատո ւ մ ը , և այ ս կ ապակ ց ո ւ թ յ ամ բ ՀՀ կ առ ավ ար ո ւ թ յ ան ը ն դ ո ւ ն ած ո ր ո շ ո ւ մ ն ե ր ը : Սա 6 ան կ յ ո ւ ն աք ար այ ի ն փաս տաթ ո ւ ղ թ է, որը ցու յ ց է տալ ի ս հ ան ր ապե տո ւ թ յ ո ւ ն ո ւ մ սեյ սմիկ ան վ տան գ ո ւ թ յ ան մ ակ ար դ ակ ի բ ար ձ ր աց մ ան հ ե ռ ան կ ար ն ե ր ը և դ ր ան ց ի ր ակ ան աց մ ան տակ տի կ ակ ան ք այ լ ե ր ը : Զե կ ո ւ ց ո ւ մ ն ե ր ի թե զ ի ս ն ե ր ի ց ակ ն հ այ տ է, որ Սպի տակ ի ո ղ բ ե ր գ ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց 23 տար ի ան ց հ ան ր ապե տո ւ թ յ ո ւ ն ո ւ մ ե ղ ե լ ե ն ո ր ո շ ակ ի ձ ե ռ ք բ ե ր ո ւ մ ն ե ր , ո ր ո ն ք հ ի մ ք ե ն ս տե ղ ծ ո ւ մ ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի ն վ ազ ե ց մ ան հ ամ ար ավ ե լ ի ար ագ և ար դ յ ո ւ ն ավ ե տ ք այ լ ե ր կ ատար ե լ ո ւ : Ող ջ ո ւ ն ե լ ո վ Հ այ աս տան ո ւ մ սեյ սմիկ ան վ տան գ ո ւ թ յ ան հ ի մ ն ախն դ ի ր ն ե ր ը գ ի տաժ ո ղ ո վ ի կ ազ մ ակ ե ր պո ւ մ ը և հ աջ ո ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր մ աղ թ ե լ ո վ մ աս ն ակ ի ց ն ե ր ի ն , հ ամ ո ղ վ ած ե ն ք , ո ր ս ր ան ո վ և ս մ ե կ է ակ ան ք այ լ կ ար վ ի , ո ր պե ս զ ի չ կ ր կ ն վ ի Սպի տակ ի 1988թ . ո ղ բ ե ր գ ո ւ թ յ ո ւ ն ը : 7 Սե կ ց ի ա 1 - Հ Հ տար ած ք ի ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի գ ն ահ ատո ւ մ ը Секция 1 - Оценка сейсмической опасности территории РА --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Հ Հ ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ԱՆՎՏ ԱՆԳՈՒԹՅ ԱՆ ՎԻ ՃԱԿՆ ՈՒ Հ Ի ՄՆԱԽՆԴԻ Ր ՆԵՐ Ը Սե ր գ ե յ Նազ ար ե թ յ ան Հ Հ ԱԻ Ն ՍՊԱԾ Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան հ յ ո ւ ս ի ս այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն E-mail: [email protected] Ել ն ե լ ո վ Սպի տակ ի 1988թ . ավ ե ր ի չ ե ր կ ր աշ ար ժ ի հ ե տև ան ք ն ե ր ի հ ի մ ն ակ ան պատճ առ ն ե ր ի վ ե ր լ ո ւ ծ ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց ո ւ դ աս ե ր ի ց , ք ն ն ար կ վ ո ւ մ ե ն ո ղ բ ե ր գ ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց հ ե տո Հ Հ -ո ւ մ ս ե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան աս պար ե զ ո ւ մ կ ատար ած աշ խատան ք ն ե ր ի մ աս շ տաբ ն ե ր ն ո ւ մ ակ ար դ ակ ը , ս կ ս ած ի ր ավ ակ ան ն ո ր մ ե ր ի մ շ ակ ո ւ մ ի ց , վ ե ր ջ աց ր ած ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի ն վ ազ ե ց մ ամ բ : Չ ն այ ած ակ ն հ այ տ ե ն դ ր ակ ան տե ղ աշ ար ժ ե ր ը , ս ակ այ ն Հ Հ ս ե յ ս մ ի կ ան վ տան գ ո ւ թ յ ան այ ս օ ր վ ա վ ի ճ ակ ն ան հ ան գ ս տաց ն ո ղ է : Հ Հ ս ե յ ս մ ի կ ան վ տան գ ո ւ թ յ ան ապահ ո վ մ ան ո լ ո ր տի վ ի ճ ակ ն ու զ ար գ աց մ ան ու ղիները հ ակ ի ր ճ ձ և ակ ե ր պվ ած ե ն Հ այ աս տան ի Հ ան ր ապե տո ւ թ յ ան ս ե յ ս մ ի կ ան վ տան գ ո ւ թ յ ան հ ամ ակ ար գ ի զ ար գ աց մ ան հ այ ե ց ակ ար գ ո ւ մ , ո ր ը հ աս տատվ ե լ է 2010թ .: Զ ե կ ո ւ ց մ ան մ ե ջ ո չ մ ի այ ն վ ե ր ե ն հ ան վ ո ւ մ ո լ ո ր տի հ ի մ ն ախն դ ի ր ն ե ր ը , այ լ և փո ր ձ է ար վ ո ւ մ մ ատն ան շ ե լ դ ր ան ց լ ո ւ ծ մ ան ո ւ ղ ի ն ե ր ը ՝ ե լ ն ե լ ո վ Սպի տակ ի 1988թ . ե ր կ ր աշ ար ժ ի դ աս ե ր ի ց : Մե ծ տե ղ է հ ատկ աց վ ո ւ մ հ ե տև յ ալ խն դ ի ր ն ե ր ի ն ` ա/ Սպի տակ ի աղ ե տի հ ի մ ն ակ ան պատճ առ ն ե ր ն ո ւ դ աս ե ր ը , բ / ս ե յ ս մ ի կ ան վ տան գ ո ւ թ յ ան ապահ ո վ մ ան ի ր ավ ակ ան ն ո ր մ ե ր ի մ շ ակ ո ւ մ ն ո ւ կ առ ավ ար մ ան հ ամ ակ ար գ ի զ ար գ աց ո ւ մ ը , գ / ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի գ ն ահ ատո ւ մ ը , դ / ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի գ ն ահ ատո ւ մ ը , ե / ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի ն վ ազ ե ց ո ւ մ ը : Տ ար բ ե ր կ ազ մ ակ ե ր պո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի և մ աս ն ագ ե տն ե ր ի կողմից մ ան ր ամ աս ն ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր վ ե լ ե ն Սպի տակ ի ո ղ բ ե ր գ ո ւ թ յ ան հ ի մ ն ակ ան պատճ առ ն ե ր ը ՝ կ ախվ ած ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի գ ն ահ ատմ ան , բ ն ակ չ ո ւ թ յ ան , կ առ ավ ար մ ան մ ար մ ի ն ն ե ր ի ու ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի աշ խատակ ի ց ն ե ր ի պատր աս տվ ած ո ւ թ յ ան բ ար ձ ր աց մ ան , շ ենքերի ս ե յ ս մ ակ այ ո ւ ն ո ւ թ յ ան ապահ ո վ մ ան , ճ գ ն աժ ամ ի կ առ ավ ար մ ան և այ լ խն դ ի ր ն ե ր ի ց : Ոլ ո ր տի աշ խատան ք ն ե ր ի կ ար գ ավ ո ր մ ան հ ամ ար ս տե ղ ծ վ ած օ ր ե ն ս դ ր ակ ան ու ե ն թ աօ ր ե ն ս դ ր ակ ան փաս տաթ ղ թ ե ր ի մ ե ծ մ աս ը կ ար ի ք ո ւ ն ի վ ե ր ան այ մ ան : Կյ ան ք ի հ ր ամ այ ակ ան է հ ատկ ապե ս ե ն թ աօ ր ե ն ս դ ր ակ ան , ն ո ր մ ատի վ այ ի ն ո ւ այ լ (կ ար գ ե ր , հ ր ահ ան գ ն ե ր , ձ ե ռ ն ար կ ն ե ր ) փաս տաթ ղ թ ե ր ի ս տե ղ ծ ո ւ մ ը , աղ ե տն ե ր ի կ առ ավ ար մ ան հ ամ ակ ար գ ի ը ն դ լ այ ն ո ւ մ ն ո ւ զ ար գ աց ո ւ մ ը : Է ակ ան ք այ լ ե ր ե ն ձ ե ռ ն ար կ վ ե լ ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի ե ր կ ար աժ ամ կ ե տ գ ն ահ ատմ ան ո ւ ղ ղ ո ւ թ յ ամ բ , հ ի մ ք ե ր ե ն ս տե ղ ծ վ ե լ վ տան գ ի կ ար ճ աժ ամ կ ե տ գ ն ահ ատմ ան հ ամ ար : Ան հ ր աժ ե շ տ է կ ազ մ ե լ Հ Հ տար ած ք ի հ ավ ան ակ ան այ ի ն գ ն ահ ատմ ամ բ ը ն դ հ ան ո ւ ր ս ե յ ս մ ի կ շ ր ջ ան աց մ ան ն ո ր ք ար տե զ : Պե տք է շ ար ո ւ ն ակ ե լ բ ն ակ ավ այ ր ե ր ի և առ ան ձ ի ն օ բ յ ե կ տն ե ր ի տար ած ք ն ե ր ի սեյ սմիկ մ ի կ ր ո շ ր ջ ան աց մ ան աշ խատան ք ն ե ր ը , զ ար գ աց ն ե լ ը ն թ աց ի կ ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի 8 գ ն ահ ատմ ան հ ամ ակ ար գ ն ո ւ ը ն դ լ այ ն ե լ բ ազ ան ե ր ը : Խի ս տ կ ար և ո ր է շ ար ո ւ ն ակ ե լ բ ն ակ ավ այ ր ե ր ի տար ած ք ն ե ր ի սեյ սմիկ ռիսկի գ ն ահ ատո ւ մ ն ե ր ը ՀՀ պայ մ ան ն ե ր ի հ աշ վ առ ո ւ մ ո վ տե ղ այ ն աց վ ած հ ամ ակ ար գ չ այ ի ն ծ ր ագ ր ե ր ի կ ի ր առ մ ամ բ : Մե ծ տե ղ պե տք է հ ատկ աց ն ե լ բ ազ մ աբ ն ակ ար ան ու հ աս ար ակ ակ ան շ ենքերի վ ե ր աբ ե ր յ ալ թ վ այ ի ն բ ազ ան ե ր ի ս տե ղ ծ մ ան ն ո ւ դ ր ան ց ս ե յ ս մ ի կ խո ց ե լ ի ո ւ թ յ ան գ ն ահ ատմ ան ը : Ան հ ր աժ ե շ տ է ս կ ս ե լ լ այ ն ած ավ ալ աշ խատան ք ն ե ր հ ատո ւ կ և կ ար և ո ր ն շ ան ակ ո ւ թ յ ան օ բ յ ե կ տն ե ր ի ս ե յ ս մ ի կ խո ց ե լ ի ո ւ թ յ ան գ ն ահ ատմ ան հ ամ ար ՝ ն ախապե ս մ շ ակ ե լ ո վ նոր և կ ի ր առ ե լ ո վ գ ո յ ո ւ թյ ո ւ ն ու նեց ող ար դ յ ո ւ ն ավ ե տ մ ե թ ո դ ն ե ր ը : Ան ե լ ի ք ն ե ր ը շ ատ ե ն սեյ սմիկ ռիսկի ն վ ազ ե ց մ ան ո լ ո ր տո ւ մ ՝ և հ ատկ ապե ս մինչ և 1989թ . կ առ ո ւ ց վ ած բ ազ մ աբ ն ակ ար ան ո ւ հ աս ար ակ ակ ան շ ե ն ք ե ր ը վ տան գ ի ն ո ր մ ակ ար դ ակ ի ն հ ամ ապատաս խան ո ւ ժ ե ղ աց մ ան գ ո ր ծ ո ւ մ : ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ՊԱՇ Տ ՊԱՆՈՒԹՅ ԱՆ ԱԶ ԳԱՅ Ի Ն ԾԱՌԱՅ ՈՒԹՅ ԱՆ ԴԻ Տ ԱՑ ԱՆՑ ԵՐ Ի Զ ԱՐ ԳԱՑ ՄԱՆ ՍԿԶ ԲՈՒՆՔՆԵՐԸ Է դ ի կ Մի ք այ ե լ յ ան , Ար ամ Ջավ ադ յ ան , Վան ի կ Մկ ր տչ յ ան Հ Հ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն Հ Հ ԱԻ Ն ՍՊԱԾ-ի բ ազ մ ապար ամ ե տր այ ի ն դ ի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի ց ան ց ն ս տե ղ ծ վ ե լ է ք ս ան տար ի առ աջ Հ Հ ԳԱԱ-ի հ ամ ակ ար գ ի և գ ե ր ատե ս չ ակ ան ե ն թ ակ այ ո ւ թ յ ան այ լ ց ան ց ե ր ի հ ի մ ան վ ր ա, ո ր ը կ ար ճ ժ ամ ան ակ ամ ի ջ ո ց ո ւ մ ը ն դ լ այ ն վ ե լ է դ ի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի ն ո ր կ այ ան ն ե ր ի ո ւ հ ամ ակ ար գ ե ր ի ս տե ղ ծ մ ան ճ ան ապար հ ո վ : Այ ս օ ր այ ն կ ազ մ վ ած է մ ո տ 150 ս ե յ ս մ ի կ , ե ր կ ր աֆ ի զ ի կ ակ ան , ե ր կ ր աք ի մ ի ակ ան , ե ր կ ր ադ ի ն ամ ի կ ակ ան և այ լ ս տաց ի ո ն ար կ այ ան ն ե ր ի ց : Դր ան ց մ ի մ աս ն ո ւ ն ի մ ի ջ ազ գ այ ի ն ի կ ար գ ավ ի ճ ակ /ո ւ ժ ե ղ շ ար ժ ո ւ մ ն ե ր ի գ ր ան ց մ ան 19, ե ր կ ր աք ի մ ի ակ ան 4, ս ե յ ս մ ի կ 2/: Կան հ ի ն գ ս ե յ ս մ ի կ հ ե ռ աչ ափակ ան հ ամ ակ ար գ ե ր ՝ ը ն դ հ ան ո ւ ր ը 28 կ այ ան ն ե ր ո վ : Չ ափի չ ս ար ք ե ր ն ո ւ ն ե ն տար բ ե ր ար դ ի մ ակ ար դ ակ ո ւ տար ի ք : Նր ան ց զ գ ալ ի մ աս ը մ աշ վ ած ե ն թ ե ֆ ի զ ի կ ապե ս և թ ե բ ար ո յ ապե ս : Այ ս բ ո լ ո ր ո վ հ ան դ ե ր ձ , ս ե յ ս մ ի կ պաշ տպան վ ած ո ւ թ յ ան մ ակ ար դ ակ ը բ ար ձ ր աց ն ե լ ո ւ հ ամ ար Հ Հ ԱԻ Ն ՍՊԱԾ-ի դ ի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի ց ան ց ը կ ար ի ք ո ւ ն ի վ ե ր ազ ի ն մ ան ո ւ զ ար գ աց մ ան : Այ ս ո ւ ղ ղ ո ւ թ յ ամ բ ՀՀ Ազ գ այ ի ն ան վ տան գ ո ւ թ յ ան խո ր հ ր դ ի , ՀՀ կ առ ավ ար ո ւ թ յ ան , և հ ատկ ապե ս , Հ Հ ԱԻ Ն-ի կ ո ղ մ ի ց 2010-2011թ թ . ձ ե ռ ն ար կ վ ե լ ե ն է ակ ան ք այ լ ե ր : Այ ս պե ս , 2010թ . հ աս տատվ ած Հ Հ ս ե յ ս մ ի կ ան վ տան գ ո ւ թ յ ան հ ամ ակ ար գ ի զ ար գ աց մ ան հ այ ե ց ակ ար գ ո ւ մ մեծ տե ղ է հ ատկ աց վ ած դ ի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի ց ան ց ի ար դ ի ակ ան աց մ ան ը . ՀՀ ԱԻ Ն ՍՊԱԾ գ ո ր ծ ակ ալ ո ւ թ յ ո ւ ն ը մ շ ակ ե լ է ց ան ց ե ր ի ար դ ի ակ ան աց մ ան ո ւ զ ար գ աց մ ան ե ռ ամ յ ա ծ ր ագ ի ր , ո ր ը հ աս տատվ ե լ է Հ Հ կ առ ավ ար ո ւ թ յ ան կ ո ղ մ ի ց . Հ Հ ԱԻ Ն-ը գ տե լ է զ գ ալ ի ֆ ի ն ան ս ակ ան միջ ոց ներ նոր ս ար ք ավ ո ր ո ւ մ ն ե ր ի ձ ե ռ ք բ ե ր մ ան հ ամ ար , և այ լ ն : Կան բ ո լ ո ր հ ի մ ք ե ր ը պն դ ե լ ո ւ , ո ր 2012 թ վ ակ ան ը այ ս հ ի մ ն ախն դ ր ի լ ո ւ ծ մ ան գ ո ր ծ ո ւ մ լ ի ն ե լ ո ւ է բ ե կ ո ւ մ ն այ ի ն : Ստո ր և բ ե ր վ ո ւ մ ե ն ց ան ց ե ր ի զ ար գ աց մ ան ս կ զ բ ո ւ ն ք ն ե ր ը , ո ր ո ն ք ար դ ե ն հ աշ վ ի ե ն առ ն վ ած վ ե ր ը ն շ վ ած զ ար գ աց մ ան ծ ր ագ ր ո ւ մ և ան պայ մ ան կ կ ի ր առ վ ե ն գ ո ր ծ ը ն թ աց ն ե ր ի ժ ամ ան ակ : Պե տք է հ աշ վ ի առ ն ե լ հ ե տև յ ալ ը . 9 1. Դի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի ց ան ց ե ր ի հ ի մ ն ակ ան ն պատակ ն ե ր ը : 2. Հ Հ Սե յ ս մ ի կ ան վ տան գ ո ւ թ յ ան հ այ ե ց ակ ար գ ո վ ն ախատե ս վ ած զ ար գ աց մ ան հ ե ռ ան կ ար ն ե ր ը : 3. Եր կ ր աշ ար ժ ե ր ի օ ջ ախայ ի ն գ ո տի ն ե ր ի ճ շ գ ր տվ ած դիրքը և ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի առ ավ ե լ ագ ո ւ յ ն մ ագ ն ի տո ւ դ ը , ց նց ու մների հ աճ ախո ւ թ յ ո ւ ն ը և այ լ ն : 4. Չ ափվ ո ղ դ աշ տե ր ի ց մեծ տե ղ հ ատկ աց ն ե լ ս ե յ ս մ ակ ան խատե ս մ ան տե ս ակ ե տի ց առ ավ ե լ ար դ յ ո ւ ն ավ ե տ հ ամ ար վ ո ղ պար ամ ե տր ե ր ի դ ի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի ն : 5. Հ աշ վ ի առ ն ե լ չ ափվ ո ղ պար ամ ե տր ե ր ի բ ո լ ո ր հ ն ար ավ ո ր խան գ ար ո ւ մ ն ե ր ը և ապահ ո վ ե լ առ ավ ե լ հ ո ւ ս ալ ի տվ յ ալ ն ե ր ի ս տաց ո ւ մ ը : 6. Օպտի մ ալ ց ան ց ե ր ի ս տե ղ ծ մ ան ս կ զ բ ո ւ ն ք ն ե ր ը : 7. Կապի գ ո յ ո ւ թ յ ո ւ ն ո ւ ն ե ց ո ղ մ ի ջ ո ց ն ե ր ի առ կ այ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ո ւ դ ր ան ց հ ն ար ավ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը : 8. Սպաս ար կ մ ան հ ար մ ար ավ ե տո ւ թ յ ո ւ ն ը , ճ ան ապար հ ն ե ր ի , ս պաս ար կ ո ղ ան ձ ն ակ ազ մ ի , շ ե ն ք այ ի ն պայ մ ան ն ե ր ի , է լ ե կ տր աս ն ո ւ ց մ ան , ջ ե ռ ո ւ ց մ ան և այ լ ն ի հ ն ար ավ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը : Ը ՆԹԱՑ Ի Կ ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ՎՏ ԱՆԳԻ ԳՆԱՀ ԱՏ ՄԱՆ ՓՈՐՁ ԱԳԻ Տ ԱԿԱՆ Հ ԱՄԱԿԱՐ ԳԵՐ Ի ԹԵՍՏ ԱՎՈՐ ՈՒՄԸ 2011 ԹՎԱԿԱՆԻ Ն ԳՐ ԱՆՑ ՎԱԾ ԵՐ ԿՐԱՇ ԱՐ ԺԵՐ Ի ՕՐԻ ՆԱԿՈՎ Հ ր աչ յ ա Պե տր ո ս յ ան , Գայ ան ե Վար դ ան յ ան Հ Հ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն E-mail: [email protected] 2011թ . առ աջ ի ն ի ն ը ամ ի ս ն ե ր ի ը ն թ աց ք ո ւ մ Հ այ աս տան ի Հ ան ր ապե տո ւ թ յ ան և հ ար ակ ի ց տար ած ք ն ե ր ո ւ մ գ ր ան ց վ ած M≥3.5 մ ագ ն ի տո ւ դ ո վ ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի ց հ ե տհ այ աց վ ե ր լ ո ւ ծ ո ւ թ յ ան հ ամ ար դ ի տար կ վ ած ե ն հ ե տև յ ալ ն ե ր ը . 1. Հ այ աս տան ի Վար դ ե ն ի ս ք աղ աք ի ց 38 կ մ դ ե պի հ յ ո ւ ս ի ս -ար և մ ո ւ տք , հ ո ւ ն ի ս ի 11-ի ն M=3.8 մ ագ ն ի տո ւ դ ո վ , I=5 բ ալ ո ւ ժ գ ն ո ւ թ յ ամ բ ե ր կ ր աշ ար ժ ը , 2. Թո ւ ր ք ի այ ի Բո ւ լ ան ի կ ք աղ աք ի ց 24 կ մ դ ե պի հ ար ավ -ար և ե լ ք , փե տր վ ար ի 22-ի ն M=3.6-4.6 մ ագ ն ի տո ւ դ ն ե ր ո վ 7 ե ր կ ր աշ ար ժ , 3. Թբ ի լ ի ս ի ք աղ աք ի ց 36 կ մ դ ե պի հ ար ավ -ար և մ ո ւ տք , օ գ ո ս տո ս ի 2-ի ն M=3.6 ե ր կ ր աշ ար ժ ը , 4. Վր աս տան ի Նի ն ո ծ մ ի ն դ ա ք աղ աք ի ց 24 կ մ դ ե պի հ ար ավ -ար և ե լ ք , ս ե պտե մ բ ե ր ի 27-ի ն M=4.3 ե ր կ ր աշ ար ժ ը , 5. Ադ ր բ ե ջ ան ի Գյ ան ջ ա ք աղ աք ի ց 34 կ մ դ ե պի հ յ ո ւ ս ի ս -ար և մ ո ւ տք , օ գ ո ս տո ս ի 2ի ն M=3.7 ե ր կ ր աշ ար ժ ը : Կառ ո ւ ց վ ե լ են ը ն թ աց ի կ սեյ սմիկ վ տան գ ի գ ն ահ ատմ ան ամ փո փ ք ար տե զ ն ե ր ը : Ը ն թ աց ի կ ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի հ աշ վ ար կ վ ած գ ո տի ն ե ր ը շ ատ մ ո տ ե ն ս տաց վ ե լ ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի է պի կ ե ն տր ո ն ն ե ր ի ն . 1. Վար դ ե ն ի ս ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց առ աջ ն ախան շ ան -ան ո մ ալ ի ան ե ր ը և ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի գ ո տի ն ե ր ը տե ղ ակ այ վ ած ե ն Վար դ ե ն ի ս ք աղ աք ի շ ր ջ ակ այ ք ո ւ մ , 2. Բո ւ լ ան ի կ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի ց առ աջ դ ր ան ք տե ղ ակ այ վ ած ե ն Հ Հ - Թո ւ ր ք ի ա ս ահ մ ան այ ի ն գ ո տո ւ մ , 10 3. Թբ ի լ ի ս ի ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց առ աջ ՝ Հ Հ հ յ ո ւ ս ի ս այ ի ն հ ատվ ած ո ւ մ , 4. Նի ն ո ծ մ ի ն դ այ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց առ աջ ՝ Հ Հ կ ե ն տր ո ն ակ ան հ ատվ ած ո ւ մ , 5. Գյ ան ջ այ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց առ աջ ՝ Հ Հ հ յ ո ւ ս ի ս այ ի ն հ ատվ ած ո ւ մ : Հ աշ վ ար կ վ ե լ ե ն ն աև ը ն թ աց ի կ ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի ժ ամ ան ակ ը և ար ժ ե ք ն ե ր ը ՝ ը ն թ աց ի կ ը (Zը ն թ ) և կ ր ի տի կ ակ ան ը (Zկ ր ի տ): Ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր ն այ ս պի ս ի ն ե ն . 1. Վար դ ե ն ի ս ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց (է պի կ ե ն տր ո ն ը հ ար ո ւ մ է 0.4g գ ո տո ւ ն ) 7 օ ր առ աջ Zը ն թ շ ատ ավ ե լ ի մ ե ծ է ե ղ ե լ Zկ ր ի տ-ի ց , ք ան Հ Հ տար ած ք ի ց դ ո ւ ր ս գ ր ան ց վ ած ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի ց առ աջ : 2. Բո ւ լ ան ի կ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց (է պի կ ե ն տր ո ն ը հ ար ո ւ մ է 0.3g գ ո տո ւ ն ) 3 օ ր առ աջ Zը ն թ >Zկ ր ի տ: 3. Թբ ի լ ի ս ի ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց (է պի կ ե ն տր ո ն ը հ ար ո ւ մ է 0.2g գ ո տո ւ ն ) 16 օ ր առ աջ Zը ն թ >Zկ ր ի տ: 4. Նի ն ո ծ մ ի ն դ այ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց (է պի կ ե ն տր ո ն ը հ ար ո ւ մ է 0.4g գ ո տո ւ ն ) 9 օ ր առ աջ Zը ն թ >Zկ ր ի տ: 5. Գյ ան ջ այ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց (է պի կ ե ն տր ո ն ը հ ար ո ւ մ է 0.2g գ ո տո ւ ն ) 16 օ ր առ աջ Zը ն թ >Zկ ր ի տ: 6. Բո լ ո ր ն շ վ ած ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի ց առ ն վ ազ ն 3 օ ր առ աջ Zը ն թ >Zկ ր ի տ, ի ն չ ը ն շ ան ակ ո ւ մ է , ո ր մ ե ծ հ ավ ան ակ ան ո ւ թ յ ամ բ Հ Հ տար ած ք ո ւ մ կ ամ հ ար ակ ի ց տար ած ք ն ե ր ո ւ մ օ ր ե ր ան ց կ ար ո ղ է տե ղ ի ո ւ ն ե ն ալ M≥3.5 ե ր կ ր աշ ար ժ , ո ր ը և ի ր ակ ան աց վ ե ց վ ե ր ո հ ի շ յ ալ ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի տե ս ք ո վ : Հ ԱԷ Կ-Ի ԱՆՎՏ ԱՆԳ Շ ԱՀ ԱԳՈՐ ԾՄԱՆ ԵՎ ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ՎՏ ԱՆԳԻ ԳՆԱՀ ԱՏ ՄԱՆ Հ ԱՄԱՐ ՆԱԽԱՏ ԵՍՎՈՂ ՖԻ Զ Ի ԿԱԿԱՆ ԴԱՇ Տ ԵՐ Ի ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻ Ր ՈՒԹՅ ՈՒՆՆԵՐ Ար ամ այ ի ս Սար դ ար յ ան , Ան ն ա Բայ ր ամ յ ան Եր և ան ի պե տակ ան հ ամ ալ ս ար ան Հ այ աս տան ի ատո մ ակ այ ան ը հ ամ ար վ ո ւ մ է Հ այ աս տան ի Հ ան ր ապե տո ւ թ յ ան կ ար և ո ր ագ ո ւ յ ն կ առ ո ւ յ ց ը ` է ն ե ր գ ե տի կ , տն տե ս ակ ան և կ ե ն ս աապահ ո վ մ ան տե ս ան կ յ ո ւ ն ի ց : Այ դ ի ս կ պատճ առ ո վ , ն ր ա ան վ տան գ շ ահ ագ ո ր ծ ո ւ մ ը հ ամ ար վ ո ւ մ է հ ան ր ապե տո ւ թ յ ան գ ի տակ ան մ տք ի առ աջ ն ահ ե ր թ խն դ ի ր ը : Ժամ ան ակ ակ ի ց ե ր կ ր աբ ան ակ ան դ ար աշ ր ջ ան ը Եր կ ի ր մ ո լ ո ր ակ ի մ աս շ տաբ ո վ հ ամ ար վ ո ւ մ է տե կ տո ն ակ ան պր ո ց ե ս ն ե ր ի և ե ր կ ր ակ ե ղ և ի ժ ամ ան ակ ակ ի ց շ ար ժ ո ւ մ ն ե ր ի ակ տի վ աց մ ան դ ար աշ ր ջ ան , ո ր ն ո ւ ղ ե կ ց վ ո ւ մ է ակ տի վ հ ր աբ խակ ան ո ւ թ յ ամ բ և ս ե յ ս մ ի կ պր ո ց ե ս ն ե ր ո վ : Եր կ ր ակ ե ղ և ի ժ ամ ան ակ ակ ի ց շ ար ժ ո ւ մ ն ե ր ը ` հ ամ ար վ ե լ ո վ հ ամ ամ ո լ ո ր ակ այ ի ն ե ր և ո ւ յ թ , ավ ե լ ի ակ տի վ ե ն ար տահ այ տվ ած հ ատկ ապե ս գ ե ո ս ի ն կ լ ի ն ալ ս ե յ ս մ աակ տի վ գ ո տի ն ե ր ո ւ մ : Հ ԱԷ կ -ի տար ած ք ո ւ մ ն ր ա ան վ տան գ շ ահ ագ ո ր ծ մ ան հ ամ ար ս ո ւ յ ն աշ խատան ք ո ւ մ ն ախատե ս վ ո ւ մ է ի ր ակ ան աց ն ե լ մ ե ծ ճ շ տո ւ թ յ ան հ ամ ալ ի ր ե ր կ ր աֆ ի զ ի կ ակ ան մ ե թո դ ն ե ր ո վ (գ ր ավ ի հ ե տախո ւ զ ո ւ թ յ ո ւ ն , մ ագ ն ի ս ահ ե տախո ւ զ ո ւ թ յ ո ւ ն և է լ ե կ տր ահ ե տախո ւ զ ո ւ թ յ ո ւ ն ) պար բ ե ր ակ ան ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր : Եր կ ր աֆ ի զ ի կ ակ ան դ աշ տե ր ի վ ար ի աց ի ան ե ր ի ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր ո ւ մ ը հ ն ար ավ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն կ տա գ աղ ափար կ ազ մ ե լ ո ւ 11 ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր վ ո ղ տե ղ ան ք ի տե կ տո ն ակ ան պր ո ց ե ս ն ե ր ի ակ տի վ ո ւ թ յ ան մ աս ի ն և կ ան խատե ս ե լ ո ւ ն ր ան ց ը ն թ աց ք ը : Տ ե կ տո ն ակ ան պր ո ց ե ս ն ե ր ի հ ե տ կ ապվ ած ե ր կ ր աֆ ի զ ի կ ակ ան դ աշ տե ր ի վ ար ի աց ի ան ե ր ը ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր ե լ ո ւ հ ամ ար , բ ո լ ո ր է կ զ ո գ ե ն պր ո ց ե ս ն ե ր ի ազ դ ե ց ո ւ թ յ ո ւ ն ը պե տք է հ ն ար ավ ո ր ո ւ թ յ ան չ ափո վ փո ք ր աց ն ե լ ` դ ի տար կ վ ած ար ժ ե ք ն ե ր ի վ ր ա հ ատո ւ կ ո ւ ղ ղ ո ւ մ ն ե ր մ տց ն ե լ ո ւ մ ի ջ ո ց ո վ : Բայ ց ամ ե ն մ ի ո ւ ղ ղ ո ւ մ մ տց վ ո ւ մ է ո ր ո շ ակ ի ս խալ ն ե ր ո վ , ո ր ն ի ր հ ե ր թ ի ն կ ար ո ղ է փո խե լ ե ր կ ր աֆ ի զ ի կ ակ ան դ աշ տի փո փո խո ւ թ յ ան ի ր ակ ան պատկ ե ր ը : Այ դ պատճ առ ո վ , ե ր կ ր աֆ ի զ ի կ ակ ան դ աշ տի վ ար ի աց ի ան ե ր ի ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր մ ան հ ամ ար ն ախատե ս վ ո ւ մ ե ն այ ն պի ս ի մ ե թ ո դ ի կ ա և ս ար ք ավ ո ր ո ւ մ ն ե ր , ո ր ո ն ց կ ի ր առ մ ան հ ամ ար կ պահ ան ջ վ ի ն վ ազ ագ ո ւ յ ն չ ափե ր ի ո ւ ղ ղ ո ւ մ ն ե ր մ տց ն ե լ դ ի տար կ վ ած դ աշ տե ր ի ար ժ ե ք ն ե ր ի վրա և կ ապահ ո վ վ ի ան հ ր աժ ե շ տ ճ շ տո ւ թ յ ո ւ ն : ՍՊԻ Տ ԱԿԻ 1988թ . ԵՐ ԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԻ ՕՋԱԽԱՅ Ի Ն ԳՈՏ ՈՒ Հ ԱՄԱԼ Ի Ր ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻ Ր ՈՒԹՅ ՈՒՆՆԵՐ Ի ՈՐ ՈՇ ԱՐ ԴՅ ՈՒՆՔՆԵՐ Լ յ ո ւ դ ա Թադ և ո ս յ ան , Ռո բ ե ր տ Մի ն աս յ ան , Լ յ ո ւ բ ա Մի ր զ ո յ ան Եր և ան ի պե տակ ան հ ամ ալ ս ար ան Սպի տակ ի 1988թ . ե ր կ ր աշ ար ժ ի է պի կ ե ն տր ո ն ի ց 50կ մ շ առ ավ ղ ո վ տար ած ք ո ւ մ վերջ ին 20 տար ի ն ե ր ի ը ն թ աց ք ո ւ մ ի ր ակ ան աց վ ած ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր ի ը ն դ հ ան ր աց մ ան և վ ե ր լ ո ւ ծ ո ւ թ յ ան հ ի մ ան վ ր ա կ ազ մ վ ե լ է ե ր կ ր աշ ար ժ ի է պի կ ե ն տր ո ն այ ի ն գ ո տո ւ և հ ար ակ ի ց շ ր ջ ան ն ե ր ի տար ած աշ ր ջ ան այ ի ն ակ տի վ բ ե կ վ ած ք ն ե ր ի 1:200000 մ աս շ տաբ ի ք ար տե զ ը : Նր ա կ ազ մ ե լ ո ւ հ ամ ար օ գ տագ ո ր ծ վ ե լ ե ն ե ր կ ր աբ ան ակ ան , ե ր կ ր ամ ո ր ֆ ո լ ո գ ի ակ ան և հ ատկ ապե ս ե ր կ ր աֆ ի զ ի կ ակ ան փաս տաց ի տվ յ ալ ն ե ր ը : Բե կ վ ած ք ն ե ր ը առ ան ձ ն աց ն ե լ ի ս մեծ տե ղ է հ ատկ աց վ ե լ դ ր ան ց ան ջ ատմ ան ար դ յ ո ւ ն ավ ե տ չ ափո ր ո շ ի չ ն ե ր ի ն : Կազ մ վ ած ք ար տե զ ի , սեյ սմիկ տվ յ ալ ն ե ր ի , տար ած աշ ր ջ ան ի տե կ տո ն ակ ան օ ր ի ն աչ ափո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի հ ի մ ան վ ր ա ար վ ե լ են մի շ ար ք կ ար և ո ր ե զ ր ակ աց ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր : Նշ ե ն ք դ ր ան ց ի ց մ ի ք ան ի ս ը . 1. Ակ տի վ բ ե կ վ ած ք այ ի ն հ ան գ ո ւ յ ց ն ե ր ն ո ւ ն ե ն ո ր ո շ ակ ի ս ե յ ս մ ի կ առ ան ձ ն ահ ատկ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր և պե տք է դ աս վ ե ն ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ծ ն ո ղ ս տր ո ւ կ տո ւ ր ան ե ր ի շ ար ք ի ն : 2. Սպի տակ ի 1988թ . ե ր կ ր աշ ար ժ ի առ աջ աց մ ան հ ավ ան ակ ան մ ե խան ի զ մ ը ն ե ր կ այ աց ն ե լ ի ս պե տք է հ ե ն վ ե լ տե կ տո ն ակ ան , ս ե յ ս մ ատե կ տո ն ակ ան , ս ե յ ս մ աբ ան ակ ան տվ յ ալ ն ե ր ի վ ր ա, մ ի աժ ամ ան ակ հ աշ վ ի առ ն ե լ ո վ , ո ր ե ր կ ր աշ ար ժ ը գ ե ն ե տի կ ո ր ե ն կ ապվ ած է բ ավ ակ ան ի ն բ ար դ կ առ ո ւ ց վ ած ք ո ւ ն ե ց ո ղ բ ե կ վ ած ք այ ի ն հ ան գ ո ւ յ ց ի հ ե տ: 3. Կազ մ վ ե լ և ճ շ գ ր տվ ե լ ե ն գ ո տո ւ ս ահ մ ան ն ե ր ը : Այ ս և այ լ տվ յ ալ ն ե ր ի հ ի մ ան վ ր ա կ ազ մ վ ե լ է ն աև հ ե տց ն ց ո ւ մ այ ի ն գ ո տո ւ ս ե գ մ ե ն տայ ի ն կ առ ո ւ ց վ ած ք ի ս խե մ ան : 4. Սպի տակ ի 1988թ . ե ր կ ր աշ ար ժ ի հ ե տց ն ց ո ւ մ ն ե ր ի ժ ամ ան ակ ան ջ ատվ ած գ ո ւ մ ար այ ի ն է ն ե ր գ ի այ ի գ ե ր ակ շ ի ռ մ աս ը (95%) ան ջ ատվ ե լ է հ ե տց ն ց ո ւ մ ն ե ր ի ակ տի վ փո ւ լ ո ւ մ (1988-1992թ թ .), ս ակ այ ն հ ե տց ն ց ո ւ մ այ ի ն 12 ակ տի վ ո ւ թ յ ո ւ ն ը դ ե ռ և ս չ ի մ ար ե լ , այ ն շ ար ո ւ ն ակ վ ո ւ մ է : Հ ե տց ն ց ո ւ մ այ ի ն գ ո ր ծ ը ն թ աց ն ե ր ը բ աժ ան վ ո ւ մ ե ն բ ար ձ ր (1988-1992թ թ .) և թ ո ւ յ լ (1993թ - առ այ ս օ ր ) ակ տի վ ո ւ թ յ ան փո ւ լ ե ր ի : Ու ս ո ւ մ ն աս ի ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ար դ յ ո ւ ն ք ո ւ մ ս տաց վ ած օ ր ի ն աչ ափո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը կ ի ր առ ե լ ի ե ն ն մ ան ատի պ տար ած աշ ր ջ ան ն ե ր ի մ ան ր ամ աս ն ս ե յ ս մ ի կ շ ր ջ ան աց մ ան , ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի ը ն թ աց ի կ գ ն ահ ատմ ան , ո ւ ժ ե ղ ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի մ ար մ ան տև ո ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ը կ ան խատե ս ե լ ո ւ և ան ջ ատվ ած է ն ե ր գ ի այ ի դ ի ն ամ ի կ ան գ ն ահ ատե լ ո ւ հ ամ ար : EARTHQUAKES AND RADIATION Emma Saghatelyan1, Armen Saghatelyan2, Artavazd Petrosyan3, Hasmik Asmaryan3 1. Armenian State Engineering University 2. Center for Ecological-noosphere studies of NAS RA 3. Armenian Nuclear Power Plant, Metsamor, Armenia E-mail: [email protected] For the first time on the basis of Spitak earthquake experience it is found out that the earthquake causes intensive and prolonged radon splashes which, rapidly dispersing in the open space of to earth atmosphere, are contrastingly displayed in covered premises (dwelling houses, schools, kindergartens) eve if they are at considerable distance from the epicenter of the earthquake, and this multiplies the radiation influence on the population. The interval of splashes includes the period starting from the first fore-shock and ending by the last after-shock i.e. several months. The results of house radon monitoring (1987-1991) carried out in conditions of Yerevan city located 120 km far from the earthquake epicenter served as ground for such a conclusion. Calculations of equivalent radon radiation doses of 0.183, to 0.455 mzv, i.e. twice less as compared with mean total quantity, in January 1989 the effective equivalent radiation dose by radon and its radionuclides made up about 16mzv, i.e. 50 times more than the mean equivalent radiation dose by radon of the above-mentioned years and 16 times more than generally-accepted mean quantity by radon. In the epicentral part of the earthquake hearth (Nalband, Spitak and alongside the whole disaster zone), the level of radiation background of dwelling houses as well as the effective radiation dose by radon was many times higher. The effect of radon is different in diverse environments. A contrasting increase in indoor radon concentration became a carcinogenic risk factor which consequences have a been lasting still. The first flash of cancer diseases was recorded in 1989, the second – the most intensive of tumor diseases was recorded 15 years later up to present. Radon flashes in near-earth atmosphere intensively ionized the air with formation of air ions which provoked total respiratory diseases with a peak falling on 1989. The increase in radon in water sources induced digestive diseases with a peak also falling on 1989. In the upper lithosphere layers the increase in alpha-radiation increased the level of neutron radiation of the Earth with the infrasound which induced mental diseases mostly in children. The indoor radon monitoring date for 2005-2007, indicate that contrasting increase in indoor radon concentration in Erevan. Is predetermined not only by strong earthquakes (M4.5) but also by week (M<4.5), small depth (H-5-15 km), regional (R 200 km from Erevan) earthquakes and earthquake swarms which occurred in the territory of Armenia as well as in Iran and Turkey. It requires coordination of investigation according to precisely-elaborated programms. 13 РАСПРЕДЕЛЕНИЕ ФОНОВОЙ СЕЙСМИЧНОСТИ ПО ТЕРРИТОРИИ АРМЕНИИ Эдуард Геодакян, Айкуи Мкртчян, Джон Карапетян, Бабкен Саакян Институт геофизики и инженерной сейсмологии НАН РА E-mail: [email protected] В сейсмоактивных областях землетрясения с энергетическим диапазоном классифицируются как слабые землетрясения и рассматриваются в виде фоновой составляющей сейсмичности региона. Во многих исследованиях выявлено, что изменения физических свойств пород, полей локальных напряжений и скоростей тектонических деформаций в очаговых зонах сильных землетрясений в период их подготовки, вызывают значительные вариации статистических свойств фоновой сейсмичности; таких как крипекс, группирование, средний энергетический класс- в выборке и т. д. Учитывая актуальность вышеуказанных задач для изучения сейсмичности территории Армении, в настоящей работе проведен статистический анализ долговременного (1962 2004гг..) проявления слабой сейсмичности и построена карта поля плотностей сейсмического фона. В качестве исходной базы данных была принята выборка независимых слабых землетрясений из электронного каталога ИГИС НАН РА основных параметров очагов землетрясений, произошедших на территории Армении. Для картирования поля плотностей был введен нормированный по времени (год) и по объему (1000км3) параметр N*, представляющий собой функцию количества землетрясений, произошедших в элементе объема ΔV земной коры за период времени t: Расчетные значения N* были объеденены в три интервала, характеризующие соответственно уровни слабых, умеренных, повышенных значений полей плотностей сейсмического фона. Рассмотрена связь очагов сильных землетрясений с этими полями. Выявлено, что преобладающее большинство эпицентров этих землетрясений имеют тенденцию к расположению в переходных зонах карты плотностей сейсмического фона. Результаты изучения полей проявления слабой сейсмичности позволяют прийти к заключению, что нормированная по площади и времени карта плотностей сейсмического фона способствует исследованиям локальных геодинамических процессов на территории Армении при решении задач прогноза сильных землетрясений. ПРИМЕНЕНИЕ СПЕЦИАЛЬНЫХ СТАТИСТИЧЕСКИХ АЛГОРИТМОВ И МОНИТОРИНГА ГИДРОГЕОХИМИЧЕСКИХ ВРЕМЕННЫХ РЯДОВ С ЦЕЛЬЮ ПРОГНОЗА ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ Евгений Арутюнян, Ирина Сафарян, Арам Есаян Институт проблем информатики и автоматизации НАН РА E-mail: [email protected] 14 Процессы, происходящие в верхных слоях земной коры, предшествующие крупным землетрясениям, отражаются на поведении временных рядов различных геофизических и геохимических показателей. Известна связь между изменениями содержания микро- и макрокомпонент химических элементов в подземных водах и процессом подготовки сильных сейсмических событий. Наблюдения за химическим составом подземных вод в специальных скважинах показывают, что такие изменения отмечаются за несколько месяцев до землетрясения и, следовательно, могут служить среднесрочным предвестником. В связи с этим, в мероприятиях по снижению риска от предстоящего сейсмического события актуальна разработка методов мониторинга и статистического анализа гидрогеохимических данных. В ИПИА НАН РА была разработана компьютерная программа, реализующая непараметрический алгоритм обнаружения моментов изменения статистических свойств случайных последовательностей. Программа применялась для обработки данных, полученных по ряду станций гидрогеохимической сети наблюдений Национальной службы сейсмической защиты (НССЗ) Армении. Результаты обработки подверждают гипотезу о наличии в исследуемых временных рядах двух моментов: начала накопления изменений и выхода на квазипостоянный уровень ( геохимическое затишье ); последний, появляющийся во временных рядах геохимических показателей за 3-4 месяца до землетрясения, отмечается сейсмологами как один из наиболее надежных предвестников. Разрабатываемая в настоящее время версия программы создает возможность одновременной обработки нескольких временных рядов и выявления других предвестников. В частности, с ее помощью может быть обнаружен предшествующий землетрясению момент изменения характера статистической зависимости между временными рядами различных химических компонент. Желательно активизировать сотрудничество между лабораторией теории информации и прикладной статистики ИПИА НАН РА и соответствующими подразделениями НССЗ Армении. Հ ԱՅ ԱՍՏ ԱՆԻ Հ ԱՆՐԱՊԵՏ ՈՒԹՅ ԱՆ Տ ԱՐ ԱԾՔՈՒՄ ՈՒԺԵՂ ԵՐ ԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԵՐ Ի ԿԱՆԽԱՏ ԵՍՄԱՆ Հ ՆԱՐ ԱՎՈՐ ՈՒԹՅ ՈՒՆՆԵՐ Ը ՄԱԳՆԻ ՍԱՉ ԱՓԱԿԱՆ Տ ՎՅ ԱԼ ՆԵՐ ՈՎ Սամ վ ե լ Հ ո վ հ ան ն ի ս յ ան Հ Հ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն E-mail: [email protected] Հ այ աս տան ի Հ ան ր ապե տո ւ թ յ ան տար ած ք ի ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի գ ն ահ ատմ ան հ ամ ար հ ի մ ն ակ ան ո ւ մ հ ի մ ք ե ն հ ան դ ի ս ան ո ւ մ Հ Հ ԱԻ Ն ՍՊԱԾ-ի Ազ գ այ ի ն բ ազ մ ապար ամ ե տր դ ի տաց ան ց ի ց ս տաց վ ած թ վ այ ի ն տվ յ ալ ն ե ր ը : Եր կ ր աֆ ի զ ի ակ ան դ ի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի ց իրենց ար դ յ ո ւ ն ավ ե տո ւ թ յ ամ բ առ ան ձ ն ան ո ւ մ ե ն Եր կ ր ի մ ագ ն ի ս ակ ան դ աշ տի ի ն դ ո ւ կ ց ի այ ի լ ր ի վ վ ե կ տո ր ի մ ո դ ո ւ լ ի չ ափմ ան տվ յ ալ ն ե ր ը , ք ան ի ո ր Հ Հ տար ած ք ո ւ մ , հ ատկ ապե ս ե ր կ ր ակ ե ղ և ի վ ե ր ի ն շ ե ր տե ր ո ւ մ , մ ե ծ ծ ավ ալ ե ն կ ազ մ ո ւ մ ո ւ ժ ե ղ մ ագ ն ի ս ակ ան հ ր աբ խայ ի ն ապար ն ե ր ը և դ ի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի ի ր ակ ան աց մ ան ավ տո մ ատ հ ամ ակ ար գ ը , ո ր ը օ ր ակ ան գ ր ան ց ո ւ մ է 288 ար ժ ե ք : Սա հ ն ար ավ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն է փո ր ձ ե լ գ ն ահ ատե լ ո ւ ե ր կ ր աշ ար ժ ի կ ազ մ ավ ո ր վ ո ղ օ ջ ախի ո ր ո շ պար ամ ե տր ե ր , այ դ թ վ ո ւ մ ՝ ե ր կ ր աշ ար ժ ի մ ագ ն ի տո ւ դ ը , օ ջ ախի հ ե ռ ավ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը դ ի տար կ մ ան կ ե տի ց և այ լ ն : 15 Հ Հ տար ած ք ո ւ մ ԱԻ Ն ՍՊԱԾ-ի Ազ գ այ ի ն դ ի տաց ան ց ի կ ազ մ ո ւ մ գ ո ր ծ ո ւ մ ե ն թ վ ո վ 9-ը ե ր կ ր ամ ագ ն ի ս աչ ափակ ան ս տաց ի ո ն ար կ այ ան ն ե ր , ո ր ո ն ց ի ց ս տաց վ ած տե ղ ե կ ատվ ո ւ թ յ ան հ ի մ ան վ ր ա առ ան ձ ն աց վ ե լ ե ն տե ղ ի ո ւ ն ե ց ած M>2.5 մ ագ ն ի տո ւ դ ո վ ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի ե ր կ ր ամ ագ ն ի ս ակ ան ն ախան շ ան ն ե ր ը և կ ազ մ վ ե լ է դ ր ան ց կ ատալ ո գ ը : Կատալ ո գ ո ւ մ ամ փո փվ ած տե ղ ե կ ատվ ո ւ թ յ ո ւ ն ը հ ի մ ք է ծ առ այ ե լ գ ն ահ ատե լ ո ւ հ ան ր ապե տո ւ թ յ ան տար ած ք ի ը ն թ աց ի կ սեյ սմիկ վ տան գ ի աս տի ճ ան ը և մ շ ակ ե լ ո ւ ու ժեղ ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի կ ան խատե ս մ ան հ ամ ար ո ր ո շ մ ե թ ո դ ակ ան մ ո տե ց ո ւ մ ն ե ր : Վե ր ջ ի ն տաս ը տար ի ն ե ր ի ը ն թ աց ք ո ւ մ ե ր կ ր ի մ ագ ն ի ս ակ ան դ աշ տի բ ազ մ աբ ն ո ւ յ թ վ ար ի աց ի ան ե ր ի ց ան ջ ատվ ած բ ազ մ աթ ի վ ն ախան շ ան ն ե ր ի հ ի մ ան վրա ՀՀ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան հ յ ո ւ ս ի ս այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն ՊՈԱԿ-ի տե ղ ե կ ատվ ո ւ թ յ ան հ ավ աք մ ան և մ շ ակ մ ան բ աժ ն ո ւ մ ձ և ավ ո ր վ ած աշ խատան ք այ ի ն խո ւ մ բ ը մ շ ակ ե լ է ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի կ ան խատե ս մ ան տե կ տո ն ամ ագ ն ի ս ակ ան մ ե թ ո դ ի ո ր ո շ կ ար և ո ր տար ր ե ր , ո ր ո ն ք կ ի ր առ ե լ ի ե ն Հ Հ տար ած ք ի հ ամ ար և ո ւ ն ե ն զ ար գ աց մ ան հ ե ռ ան կ ար ն ե ր : О ФИЗИКЕ НЕКОТОРЫХ ВИДОВ ОЧАГОВ ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ НА ТЕРРИТОРИИ АРМЕНИИ Альберт Арутюнян1, Грачья Петросян2 1 Государственный инженерный университет Армении, 2 Национальная служба сейсмической защиты МЧС РА E-mail: [email protected] Причины возникновения очагов землетрясений в земной коре различных регионов Земли зависят от геодинамических процессов, структурных особенностей, напряженного состояния и многих других факторов. Сейсмические исследования на территории Армении показали, что очаги землетрясений на Центральном прогибе расположены, в основном, на глубинах 10-20 км, а в офиолитовых поясах - от 5 до 50 км. Согласно карте сейсморайонирования территории Армении, землетрясения интенсивностью 7 и выше баллов были зафиксированы в офиолитовых поясах и в примыкающих к ним районах. Для Центрального прогиба характерны землетрясения интенсивностью до 4-5 баллов. На территории Армении известны многочисленные глубинные контролируют офиолитовые пояса до глубины 50 км. разломы, которые Землетрясения на территории Армении имеют в основном тектонический характер и связаны с разломообразованием. Однако полученные за последние годы данные показывают, что очаги землетрясений возникают на различных глубинах вследствие следующих факторов: 1. Дегидратации пород, которая сопровождается одновременно объемными изменениями пород, выделением геофлюидов, формированием магматических очагов и сейсмических центров. Серпентиниты и серпентинизированные ультрабазиты 3-го слоя океанической коры, вследствие погружения, претерпевают дегидратацию на различных глубинах. Такие сейсмические очаги могут возникнуть как на различных глубинах офиолитовых поясов, так и на больших глубинах Центрального прогиба. 16 2. Согласно ранее предложенной нами модели эволюции земной коры Малого Кавказа, 3-й серпентинизированный слой, вследствие закрытия региона, погружается и уничтожается . На отдельных участках происходит их дегидратация, происходит также их протрузивное внедрение по разным зонам в верхние горизонты коры (офиолитообразование). Пластически деформированные серпентинизированные массы обхватывают блоки горных пород из вышележащих слоев. Естественно полагать, что внедрение в холодном состоянии серпентинизированных пород происходит перманентно и скачкообразно, что также сопровождается сейсмическими процессами и разрывообразованием. 3. Полиморфные превращения в минералах также сопровождаются скачкообразными изменениями объемов пород, которые сопровождаются разрывообразованием. Линзообразные мраморизованные известняки очевидны в метаморфизированном комплексе коры территории Армении. Очевидно, что очаги землетрясений на глубинах 10-20 км, в пределах Центрального прогиба, могут быть обусловлены полиморфными превращениями в известковых линзообразных структурах метаморфизированного слоя коры. Вышеописанные процессы в земной коре, естественно, сопровождаются определенными изменениями различных физических полей: величины отношения сейсмических Vp и Vs волн, магнитных и электрических полей, и т.д. Следовательно, результаты исследований указанных процессов в лабораторных и полевых условиях могут быть использованы при решении задач, связанных с прогнозированием землетрясений. СОВРЕМЕННЫЕ МЕТОДЫ И ОПЫТ СЕЙСМОПРОГНОСТИЧЕСКИХ ГЕОХИМИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ В АРМЕНИИ Рудольф Геворкян1, Валерий Игумнов, Зуида Степанян2, Спартак Арутюнян2 1. Ереванский государственный университет 2. Национальная служба сейсмической защиты МЧС РА E-mail: [email protected] Начиная с 1979 г. на территории Армении проводится сейсмогеохимический мониторинг на шести наблюдательных станциях в пределах Ереванского (Арарат, Азатаван и др.) и Зангезурского (Каджаран и др.) прогностических полигонов. Цель мониторинга – разработка критериев прогноза землетрясений с помощью гидрогеохимических методов анализа. В процессе мониторинга анализируется химический состав минеральных вод из самоизливающихся скважин. Одновременно, с помощью автоматических систем анализа и передачи данных T, pH, Eh проводятся ежедневные исследования содержаний: макрокомпонентов – Na+, Ca2+, Mg2+, HCO3-, Cl-, SO42+; микрокомпонентов – F-, Li+, SiO, а также газовых компонентов – CO2, N2, He. Математическая обработка результатов проводилась с использованием алгоритмов многомерного статистического анализа (кластерного, дискриминантного и факторного). Барсуковым В. Л. и Беляевым A. A. разработан специальный алгоритм обработки геохимических данных для выявления предвестников сейсмических событий. Алгоритм позволяет также выявить ряд закономерностей в сейсмической активности и поведении краткосрочных и долгосрочных предвестников. Амплитуда отклонения химического компонента (He) от среднего содержания за время опережения считается пропорциональной приведенному классу землетрясения. При этом класс землетрясения определяется формулой: К' = K-A lg Δ , где К' приведенный класс землетрясений; K - истинный класс; A - эмпирический коэффициент; lg Δ - 17 расстояние от скважины до эпицентра. При наличии нескольких наблюдательных пунктов можно отстраивать расстояние предстоящего события от скважины в виде радиуса. Наложение площадей полученных кругов будет указывать на место предстоящего события. Далее, подставляя в формулу, можно уточнить класс сейсмического явления. В основе алгоритма заложена физическая модель, где гипоцентр очага служит излучателем колебаний с нарастающей частотой, а скважина, удаленная на 100 и более км, представляется как резонатор с собственной частотой. На определенной стадии развития тектонического процесса в очаге, на некотором расстоянии от него, скважина резонирует, и как следствие изменяется амплитуда вариации содержания газов, растворенных в воде, и гелия в том числе, причем резонанс происходит на всех кратных частотах. В этом процессе играет решающую роль взаимное перераспределение в системах: газ-вода и порода-вода. РАЗВИТИЕ СЕЙСМОЛОГИЧЕСКИХ НАБЛЮДЕНИЙ НА КАВКАЗЕ ПРИ ОЦЕНКЕ СЕЙСМИЧЕСКОЙ ОПАСНОСТИ ТЕРРИТОРИИ РЕСПУБЛИКИ АРМЕНИЯ Гегине Саргсян, Гоар Абгарян Национальная служба сейсмической защиты МЧС РА E-mail: [email protected] Территория Республики Армения входит в Средиземноморско-Трансазиатский сейсмический пояс. Началом инструментальных наблюдений на Кавказе послужило разрушительное Ахалкалакское землетрясение 1899 года. В 1900 году первая сейсмическая станция была открыта в Тбилиси, а затем в Баку. В 1932 году на территории Республики Армения организована сейсмическая станция «Ереван» и другие станции в соседних республиках. В 1978 году на территории Армении уже действовала сеть сейсмологических наблюдений с опорными региональными станциями 1-2 категорий. Развитие сети сейсмологических наблюдений на Кавказе и оснащение их однотипной широкополосной аппаратурой позволило повысить количество регистрируемых землетрясений. С 1962 года в основные параметры о землетрясениях внесен параметр Кр - энергетическая характеристика землетрясения. Повысилась представительность регистрации землетрясений на Кавказе. После разрушительного Спитакского землетрясения 1988 года с 1993 на территории республики были установлены локальные телесейсмические сети. На основе комплексного изучения параметров сейсмического режима, учитывая представительность регистрации землетрясений, с градацией на идентичность материала (с исторических времен по настоящее время), построена карта сейсмической опасности Республики Армения. На карте четко выявлены наиболее опасные зоны: Спитакская зона, центральная часть Армении с центром город Ереван, на юге – Зангезурская зона. ԵՐ ԵՎԱՆՅ ԱՆ ԵՎ ԳԱՌՆՈՒ ԽԶ ՎԱԾՔՆԵՐ Ի ՍԵՅ ՍՄԱԱԿՏ Ի ՎՈՒԹՅ ԱՆ, ԴՐ ԱՆՑ ՈՎ Շ ԱՐ ԺՄԱՆ Տ Ի ՊԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻ Ր ՄԱՆ ԱՐ ԴՅ ՈՒՆՔՆԵՐ Ի ՄԱՍԻ Ն Աշ խե ն Թո վ մ աս յ ան Հ Հ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ ազ գ այ ի ն պաշ տպան ո ւ թ յ ան ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն E-mail: [email protected] 18 Հ այ տն ի է , որ տար ած ք ո վ ան ց ն ո ղ խզ վ ած ք ն ե ր ի վ ար ք ագ ծ ի ի մ աց ո ւ թ յ ո ւ ն ը , թ ե պատմ ակ ան ան ց յ ալ ո ւ մ և թ ե մ ե ր ժ ամ ան ակ ն ե ր ո ւ մ , չ ափազ ան ց կ ար և ո ր է այ ն պի ս ի ար դ ի ակ ան խն դ ր ի լ ո ւ ծ մ ան հ ամ ար , ի ն չ պի ս ի ն է ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի և ո ր պե ս հ աջ ո ր դ ք այ լ ն աև ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի գ ն ահ ատո ւ մ ը : Այ ս աշ խատան ք ո ւ մ փո ր ձ է ար վ ե լ ս ե յ ս մ ո լ ո գ ի ակ ան ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի մ ի ջ ո ց ո վ , օ գ տագ ո ր ծ ե լ ո վ վ ե ր ջ ի ն մ ի ք ան ի տար վ ա տվ յ ալ ն ե ր ը , հ ն ար ավ ո ր ի ն ս ճ շ տե լ Հ Հ տար ած ք ո վ ան ց ն ո ղ և Եր և ան ք աղ աք ի հ ամ ար չ ափազ ան ց կ ար և ո ր երկու խզ վ ած ք ն ե ր ի ս ե յ ս մ աակ տի վ ո ւ թ յ ան , ի ն չ պե ս ն աև այ դ խզ վ ած ք ն ե ր ո վ դ ի տվ ո ղ շ ար ժ մ ան մ աս ի ն պատկ ե ր աց ո ւ մ ն ե ր ը : Աշ խատան ք ը կ ատար վ ե լ է օ գ տագ ո ր ծ ե լ ո վ 1991թ . ՍՊԱԾ-ո ւ մ ս տե ղ ծ վ ած ս ե յ ս մ ո լ ո գ ի ակ ան կ ատալ ո գ ը և տե ղ ի ո ւ ն ե ց ած ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի հ ամ ար կ առ ո ւ ց վ ած օ ջ ախի մ ե խան ի զ մ ի տվ յ ալ ն ե ր ը : Ար դ յ ո ւ ն ք ո ւ մ ն ե ր կ այ աց վ ո ւ մ է վ ե ր ո հ ի շ յ ալ խզ վ ած ք ն ե ր ի ս ե յ ս մ աակ տի վ ո ւ թ յ ան ժ ամ ան ակ ատար ած ք այ ի ն , տար ած ք ի լ ար վ ած ո ւ թ յ ան դ աշ տի և խզ վ ած ք ն ե ր ո վ դ ի տվ ած շ ար ժ մ ան տի պի առ ան ձ ն ահ ատկ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը : ԱՆՋԱՏ ՎԱԾ ՍԵՅ ՍՄԻ Կ Է ՆԵՐԳԻ ԱՅ Ի ԱՌԱՆՁ ՆԱՀ ԱՏ ԿՈՒԹՅ ՈՒՆՆԵՐ Ը Հ ԱՅ ԿԱԿԱՆ Լ ԵՌՆԱՇ ԽԱՐ Հ ՈՒՄ Լ ի լ ի թ Սար գ ս յ ան , Սո ս Մար գ ար յ ան , Ար ա Ղո ն յ ան , Հ այ կ Պո ղ ո ս յ ան Հ Հ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն E-mail: [email protected] Հ այ կ ակ ան Լ ե ռ ն աշ խար հ ը գ տն վ ո ւ մ է Ալ պ-Հ ի մ ալ այ ան ս ե յ ս մ աակ տի վ գ ո տո ւ ամ ե ն աակ տի վ ս ե գ մ ե ն տն ե ր ի ց մ ե կ ի վ ր ա` Ար աբ ակ ան և Եվ ր աս ի ակ ան ս ալ ե ր ի բ ախմ ան գ ո տո ւ մ , ո ր ո վ է լ պայ մ ան ավ ո ր վ ած է այ ս գ ո տո ւ մ բ ար ձ ր սեյ սմիկ ակ տի վ ո ւ թ յ ո ւ ն ը : Այ ս գ ո տո ւ սեյ սմիկ ակ տի վ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր վ ե լ է բ ազ մ աթ ի վ հ ե ղ ի ն ակ ն ե ր ի կ ո ղ մ ի ց : Նպատակ ո ւ ն ե ն ալ ո վ ց ո ւ յ ց տալ տար ած աշ ր ջ ան ո ւ մ կ ո ւ տակ վ ած ս ե յ ս մ ի կ է ն ե ր գ ի այ ի լ ար վ ած այ ի ն դ աշ տի փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն ը ո ւ ժ ե ղ կ ամ մ ի ջ ի ն ո ւ ժ գ ն ո ւ թ յ ան ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի ց առ աջ , այ ս աշ խատան ք ո ւ մ ո ր պե ս ս ե յ ս մ ի կ ակ տի վ ո ւ թ յ ան պար ամ ե տր ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր վ ե լ է ան ջ ատվ ած ս ե յ ս մ ի կ է ն ե ր գ ի այ ի տար ած ակ ան բ աշ խո ւ մ ը : Աշ խատան ք ո ւ մ կ ատար վ ե լ է ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի կ ատալ ո գ ի 1962-2010թ թ . ժ ամ ան ակ ահ ատվ ած ի մ ան ր ամ աս ն վ ե ր լ ո ւ ծ ո ւ թ յ ո ւ ն և օ գ տագ ո ր ծ վ ե լ է 38000’N42000’N և 42000’E-48000’N տար ած ք ո ւ մ տե ղ ի ո ւ ն ե ց ած M≥2.5 մ ագ ն ի տո ւ դ ո վ ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի կ ատալ ո գ ը : Կի ր առ վ ե լ է շ ար ժ վ ո ղ պատո ւ հ ան ի մ ե թ ո դ ը ն շ վ ած տար ած ք ո ւ մ տար ե կ ան ան ջ ատվ ած ս ե յ ս մ ի կ է ն ե ր գ ի այ ի տար ած ակ ան բ աշ խո ւ մ ը ք ար տե զ ագ ր ե լ ո ւ հ ամ ար : Հ ի մ ն ավ ո ր վ ած է մ ո զ այ ի կ բ լ ո կ այ ի ն կ առ ո ւ ց վ ած ք ո վ սեյ սմիկ ակ տի վ գ ո տի ն ե ր ո ւ մ այ ս մ ե թո դ ի կ ի ր առ ե լ ի ո ւ թ յ ո ւ ն ը : Ար դ յ ո ւ ն ք ո ւ մ ս տաց վ ե լ են ան ջ ատվ ած սեյ սմիկ է ն ե ր գ ի ան ար տահ այ տո ղ ք ար տե զ ն ե ր ` 1 տար ի ք այ լ ո վ , ո ր ո ն ց հ ամ ե մ ատակ ան 19 վ ե ր լ ո ւ ծ ո ւ թյ ո ւ ն ի ց երևու մ են ան ջ ատվ ած սեյ սմիկ է ն ե ր գ ի այ ի տար ած ակ ան փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը ՝ տե ղ ի ո ւ ն ե ց ած ու ժեղ և միջ ին ո ւ ժ գ ն ո ւ թ յ ան ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի ց առ աջ : ВЗРЫВЫ И ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЯ Ашик Саакян Национальная служба сейсмической защиты МЧС РА E-mail: [email protected] Когда мы получаем запись землетрясения, то перед нами стоит вопрос: как распознать, это взрыв или землетрясение, поскольку сходство между записями землетрясения и взрыва можут быть очень большими (особенно в тех случаях, когда они происходят почти на одинаковом расстоянии от записывающей станции). Характер записей зависит в большей степени от состава грунта, чем от вида источника колебаний. Обычно выделяется два типа взрывов: ядерные и химические (промышленные). Наличие промвзрывов искажает картину сейсмического режима региона, оценки сейсмической опасности, особенностей пространственно–временных распределений местных землетрясений. Однако записи промвзрывов могут являться дополнительным источником для научных исследований. Развитие сейсмологической наблюдательной сети приводит к возрастанию детальности сейсмологических исследований, что позволяет регистрировать события более низких энергетических классов, а это, в свою очередь, приводит к неоправданному увеличению всех параметров сейсмичности, и даже к выделению фиктивных очаговых зон, за счет попадания в каталог данных карьерных взрывов в качестве землетрясений. Этот вопрос становится актуальным, так как рыночная экономика заставляет открывать и интенсивно эксплуатировать новые месторождения. Уметь отличить записи взрывов от землетрясений важно, так как каталоги и сейсмологические банки данных засорены тысячами данных о взрывах. Для обнаружения ядерных взрывов создана глобальная сеть сейсмических наблюдений. Кроме этого, в отдельных странах действуют группы станций, расположенных по специальным схемам, позволяющим устранить влияние микросейсм и позволяющим повысить эффективность регистраций. Динамические характеристики ядерных взрывов исследованы многими авторами, разработаны соответствующие признаки для их идентификации. Промышленные взрывы сравнительно мало изучены, и исследователи к этому вопросу подходили односторонне. Для их идентификации нами выбран подход, базирующийся на использовании трех методов: статистического, динамического и кинематического. Статистические методы дают хороший результат, когда речь идет о пространственно-временном распределении взрывов. Это внутрисуточное распределение, распределение по площади для отдельных энергетических классов, отклонение от законов повторяемости и др. Однако, когда речь идет об отдельных событиях, то статистические методы неэффективны. Необходимо использование динамических признаков, которые могут быть качественными и количественными. Нами выявленные следующие качественные признаки : 1. Первые вступления на вертикальной компоненте имеют знак плюс, т.е. при взрывах всегда первой вступает волна сжатия. 2. На каналах СКМ-3, по сравнению с землетрясениями того же класса, на горизонтальных компонентах первые вступления имеют менее четкий харатер. 20 3. Волна S сравнительно интенсивная на составляющих Z и В-З с преобладающими периодами 0,51с; она фактически поляризована, колебания в волне происходят в близвертикальной плоскости. 4. Вслед за поперечной волной поступает более интенсивная волна с характерным периодом 1,2- 1,8 с. Как показали расчеты и анализ, она соответствует Релеевским волнам со средней скоростью 2,2 км/с. 5. На приборах ЧИСС на высокочастотных каналах выше 15 гц, S волна практически не выявляется из-за быстрого затухания. При изучении количественных признаков хорошие данные получены на частотноизбирательной станции ЧИСС. Огибающие ЧИСС коды показали, что взрывы затухают быстрее, чем землятрясения. Для взрывов отношение максимальных амплитуд продольных и поперечных волн для каждой частоты - величина постоянная. Используя эти признаки, начиная с 2007 года на сейсмической станции Степанаван ведется мониторинг взрывов, произведенных в районах Казрети Грузии и в северных районах Армении. ԵՐԿՐԱՇԱՐԺԵՐԻ ՆԱԽԱՊԱՏ ՐԱՍՏ ՄԱՆ ՊՐՈՑ ԵՍԻ ԱՐՏ ԱՀ ԱՅ Տ ՈՒԹՅ ՈՒՆԸ ԵՐԿՐԱՄԱԳՆԻՍԱԿԱՆ ԵՎ ԻՈՆՈՍՖԵՐԱՅ ԻՆ ԴԻՏ ԱՐԿՈՒՄՆԵՐԻ Տ ՎՅ ԱԼ ՆԵՐՈՎ Մար գ ար Ադ ի բ ե կ յ ան Հ Հ ԱԻՆ Սե յ ս մ ի կ պաշ պան ո ւ թյ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թյ ո ւ ն E-mail: [email protected] Եր կ ր աշ ար ժ ե ր ի ն ախան շ ան ն ե ր ի ան ջ ատմ ան ն պատակ ո վ ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր վ ե լ ե ն Հ ամ ադ ան ի (Ի ր ան , 22.06.2002, M=6.5) և Բի ն գ յ ո լ ի (Թո ւ ր ք ի ա, 01.05.2003, M=6.4) ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի ն ախապատր աս տմ ան պր ո ց ե ս ի դ ր ս և ո ր ո ւ մ ն ե ր ը ե ր կ ր ամ ագ ն ի ս ակ ան և ի ո ն ո ս ֆ ե ր այ ի ն դ ի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի ժ ամ ան ակ այ ի ն շ ար ք ե ր ո ւ մ : Օգ տագ ո ր ծ վ ե լ են ի ո ն ո ս ֆ ե ր այ ի ն ռ ադ ի ո աս տղ ագ ի տակ ան մ ե թո դ ո վ դ ի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի տվ յ ալ ն ե ր ը և ե ր կ ր ամ ագ ն ի ս ակ ան դ աշ տի լ ար վ ած ո ւ թ յ ան T լ ր ի վ վ ե կ տո ր ի ժ ամ ան ակ այ ի ն շ ար ք ե ր ը : Օգ տագ ո ր ծ վ ած մ ե թ ո դ ն ե ր ո վ ան ալ ի զ ի ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր ը ց ո ւ յ ց ե ն տալ ի ս , ո ր ան ո մ ալ ի ան ե ր ը ի հ այ տ ե ն գ ալ ի ս ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց 1–20 օ ր առ աջ : ՈՒժ ե ղ ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի հ ամ ար ս տաց վ ե լ ե ն փո խադ ար ձ կ ո ր ե լ աց ի այ ի գ ո ր ծ ակ ց ի ար ժ ե ք ն ե ր ը (ρ≥ 0.5): ՃԱՊՈՆԻ ԱՅ Ի 11.03.2011Թ. ԵՐԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԻ Հ ԵՏ Ց ՆՑ ՈՒՄՆԱՅ Ի Ն ՊՐ ՈՑ ԵՍԻ Զ ԱՐ ԳԱՑ ՄԱՆ ՎԻ ՃԱԿԱԳՐ ԱԿԱՆ ՎԵՐ Լ ՈՒԾՈՒԹՅ ՈՒՆ Մե ր ի Մկ ր տչ յ ան , Ջո ն Կար ապե տյ ան , Բաբ կ ե ն Սահ ակ յ ան Հ Հ ԳԱԱ Եր կ ր աֆ ի զ ի կ այ ի և ի ն ժ ե ն ե ր այ ի ն ս ե յ ս մ ո լ ո գ ի այ ի ի ն ս տի տո ւ տ E-mail: [email protected] 21 Ու ժ ե ղ հ ե տց ն ց ո ւ մ ն ե ր ի գ ո ր ծ ի ք այ ի ն տվ յ ալ ն ե ր ի հ ի մ ան վրա դ ի տար կ վ ե լ է հ ե տց ն ց ո ւ մ ն այ ի ն պր ո ց ե ս ն ե ր ի տար ած աժ ամ ան ակ այ ի ն զ ար գ աց ո ւ մ ը 11.03.2011-11.06.2011թ . ժ ամ ան ակ ահ ատվ ած ո ւ մ : Դի տար կ վ ած այ ս ժ ամ ան ակ ահ ատվ ած ո ւ մ ե ր կ ր աշ ար ժ ի է պի կ ե ն տր ո ն այ ի ն գ ո տո ւ մ տե ղ ի է ո ւ ն ե ց ե լ ավ ե լ ի ք ան 1360 հ ե տց ն ց ո ւ մ ` Mw≥4.5: Հ ե տց ն ց ո ւ մ ն այ ի ն պր ո ց ե ս ի զ ար գ աց մ ան դ ի ն ամ ի կ այ ի ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր ո ւ թ յ ան հ ամ ար վ ե ր ո ն շ յ ալ ժ ամ ան ակ ահ ատվ ած ը բ աժ ան վ ե լ է ավ ե լ ի փո ք ր մ ի ջ ակ այ ք ե ր ի ` 10 օ ր , 1 ամ ի ս , 2 ամ ի ս , 3 ամ ի ս : Հ ե տց ն ց ո ւ մ ն ե ր ի տար ած ակ ան բ աշ խվ ած ո ւ թ յ ան վ ե ր լ ո ւ ծ ո ւ թ յ ո ւ ն ը ց ո ւ յ ց է տալ ի ս , ո ր առ աջ ի ն տաս ն օ ր յ ակ ո ւ մ ձ և ավ ո ր վ ած հ ե տց ն ց ո ւ մ այ ի ն տի ր ո ւ յ թ ը չ ի ե ն թ ար կ վ ե լ է ակ ան փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի և կ ազ մ ո ւ մ է S≈190 հ ազ ար ք առ . կ մ , ի ն չ ի ց կ ար ե լ ի է ե զ ր ակ աց ն ե լ , ո ր օ ջ ախայ ի ն գ ո տո ւ մ կ ո ւ տակ վ ած մ ն աց ո ր դ այ ի ն լ ար ո ւ մ ն ե ր ի լ ի ց ք աթ ափո ւ մ ը տե ղ ի է ո ւ ն ե ն ո ւ մ հ ի մ ն ակ ան խզ մ ան գ ո տո ւ մ : Հ ատո ւ կ հ ե տաք ր ք ր ո ւ թ յ ո ւ ն է ն ե ր կ այ աց ն ո ւ մ հ ե տց ն ց ո ւ մ ն այ ի ն պր ո ց ե ս ի ը ն դ հ ան ո ւ ր հոսքու մ մ ագ ն ի տո ւ դ այ ի ն ն ե ր կ այ աց ո ւ ց չ ո ւ թ յ ան վ ե ր լ ո ւ ծ ո ւ թ յ ո ւ ն ը , ի ն չ ը հ ն ար ավ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն է տալ ի ս բ աց ահ այ տե լ սեյ սմիկ է ն ե ր գ ի այ ի առ աք մ ան հ ի մ ն ակ ան օ ր ի ն աչ ափո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը : Այ դ ն պատակ ո վ ֆ ի ք ս վ ած ժ ամ ան ակ ահ ատվ ած ն ե ր ի հ ամ ար կ առ ո ւ ց վ ե լ է հ ե տց ն ց ո ւ մ ն ե ր ի ք ան ակ ի կ ախվ ած ո ւ թ յ ո ւ ն ը ` ը ս տ առ ան ձ ի ն մ ագ ն ի տո ւ դ այ ի ն խմ բ ե ր ի : Դի տար կ վ ած օ ր ի ն աչ ափո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը լ ավ ագ ո ւ յ ն կ ե ր պո վ ապր ո ք ս ի մ աց վ ո ւ մ են աս տի ճ ան աց ո ւ ց չ այ ի ն ֆ ո ւ ն կ ց ի այ ո վ . : Ը ն դ ո ր ո ւ մ , տե ղ ի ո ւ ն ե ն y10<y30<y60<y90 ան հ ավ աս ար ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը , ո ր ո ն ց բ ավ ար ար ո ւ մ ը հ ի մ ն ակ ան ո ւ մ պայ մ ան ավ ո ր վ ած է a հ աս տատո ւ ն ի փո փո խո ւ թ յ ամ բ : РАСЧЕТНЫЕ ПАРАМЕТРЫ СЕЙСМИЧЕСКИХ ВОЗДЕЙСТВИЙ И ВОЗМОЖНОСТИ ИХ КАРТИРОВАНИЯ Вананд Григорян Институт геофизики и инженерной сейсмологии НАН РА В рамках научной программы по оценке сейсмической опасности впервые рассмотрена методика картирования уровня спектров реакции [RA-Response Acceleration] на нескольких опорных, представляющий наибольший интерес с инженерной точки зрения, частотах (при фиксированном значении затухания). Оценки [RA] на основании эмпирических соотношений (полученных нами ранее) приведены к некоторым стандартным условиям, например, к заданным очаговым параметрам: M - магнитуды и R – расстояния. При этом, выведенные аналитические зависимости [RA] = F (M,R) позволяют оценить (следовательно, и картировать) значения [RA] при любых заданных периодах. Приведен пример реализации такой постановки задачи на примере юго-западной части территории Армении. 22 Հ ԱՅ ԿԱԿԱՆ Լ ԵՌՆԱՇ ԽԱՐ Հ Ի ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ԱԿՏ Ի ՎՈՒԹՅ ԱՆ ԳՈՏ ԵՎՈՐ ՈՒՄ Սո ս Մար գ ար յ ան , Լ ի լ ի թ Սար գ ս յ ան Հ Հ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն E-mail: [email protected] Սե յ ս մ ի կ ակ տի վ ո ւ թ յ ո ւ ն ը սեյ սմիկ ռեժիմը բ ն ո ւ թ ագ ր ո ղ ամ ե ն ակ ար և ո ր պար ամ ե տր ե ր ի ց մ ե կ ն է : Տ վ յ ալ աշ խատան ք ո ւ մ օ գ տագ ո ր ծ վ ե լ է Եր կ ր աշ ար ժ ե ր ի ազ գ այ ի ն կ ատալ ո գ ի գ ո ր ծ ի ք այ ի ն ժ ամ ան ակ ահ ատվ ած ը (1962-2010թ թ ): Կատալ ո գ ի ց դ ե կ լ աս տե ր ի զ աց վ ե լ են հ ե տց ն ց ո ւ մ ն ե ր ը , ն ախաց ն ց ո ւ մ ն ե ր ը և ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի պար ս ե ր ը : Ն.Կ.Կար ապե տյ ան ի կողմից կ ատար վ ած Հ այ կ ակ ան Լ ե ռ ն աշ խար հ ի գ ո տև ո ր ո ւ մ ը ո ւ ն ե ց ե լ է տե կ տո ն ակ ան հ ի մ ն ավ ո ր ո ւ մ : Այ ս աշ խատան ք ո ւ մ Հ այ կ ակ ան Լ ե ռ ն աշ խար հ ը բ աժ ան վ ե լ է ր 10 գ ո տո ւ , և յ ո ւ ր աք ան չ յ ո ւ ր գ ո տո ւ հ ամ ար բ ե ր վ ած է տե ղ ի ո ւ ն ե ց ած ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի մ ան ր ամ աս ն ն կ ար ագ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը , բ ե ր վ ած են այ դ գ ո տի ն ե ր ո ւ մ տե ղ ի ո ւ ն ե ց ած ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի ժ ամ ան ակ այ ի ն շ ար ք ե ր ը , հ աշ վ ար կ վ ած ե ն այ դ գ ո տի ն ե ր ո ւ մ ան ջ ատվ ած է ն ե ր գ ի այ ի մ ե ծ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը : Ա.Առ աք ե լ յ ան ի և Ա.Մար տի ր ո ս յ ան ի կողմից ար վ ած ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր ո ւ թ յ ան ար դ յ ո ւ ն ք ո ւ մ կ ատար վ ե լ ե ն ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր վ ո ղ տար ած ք ի ս ե յ ս մ ի կ ակ տի վ ո ւ թ յ ան բ աշ խմ ան գ ո տև ո ր ո ւ մ , ո ր ը հ ի մ ն վ ած է եղել գ ո տի ն ե ր ի չ ափե ր ի ս ահ մ ան ափակ մ ան և ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի է պի կ ե ն տր ո ն ն ե ր ի բ աշ խմ ան վ ր ա՝ հ աշ վ ի առ ն ե լ ո վ հ ե տց ն ց ո ւ մ ն ե ր ի և պար ս ե ր ի ք ան ակ ն ե ր ը , ի ն չ պե ս ն աև ս ե յ ս մ ի կ ակ տի վ ո ւ թ յ ան բ աշ խմ ան վ ր ա: Ար դ յ ո ւ ն ք ո ւ մ ս տաց վ ե լ է ն ո ւ յ ն պե ս 10 գ ո տի , ո ր ո ն ց հ ամ ար ո ր ո շ վ ե լ ե ն ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի մ ի ջ ի ն ք ան ակ ն ե ր ը մ ե կ տար վ ա հ ամ ար : Տ վ յ ալ աշ խատան ք ո ւ մ ն ո ւ յ ն պե ս կ ատար վ ե լ է ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր վ ո ղ տար ած ք ի ս ե յ ս մ ի կ ակ տի վ ո ւ թ յ ան գ ո տև ո ր ո ւ մ : Սակ այ ն , ի տար բ ե ր ո ւ թ յ ո ւ ն վ ե ր ո հ ի շ յ ալ հ ե ղ ի ն ակ ն ե ր ի , տվ յ ալ աշ խատան ք ո ւ մ կ ատար վ ած գ ո տև ո ր ո ւ մ ը հ ի մ ն վ ած է ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի է պի կ ե ն տր ո ն ն ե ր ի բ աշ խմ ան խտո ւ թ յ ան վ ր ա: Ու ս ո ւ մ ն աս ի ր վ ո ղ տար ած ք ը բ աժ ան վ ե լ է 0.50x0.50 ս ահ մ ան ն ե ր ո վ ք առ ակ ո ւ ս ի ն ե ր ի և յ ո ւ ր աք ան չ յ ո ւ ր ի հ ամ ար հ աշ վ ար կ վ ե լ է գ ո ր ծ ի ք այ ի ն ժ ամ ան ակ ահ ատվ ած ո ւ մ ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի գ ո ւ մ ար այ ի ն ք ան ակ ը : Այ ն ո ւ հ ե տև , առ ան ձ ն աց վ ած ք առ ակ ո ւ ս ի ն ե ր ի ց յ ո ւ ր աք ան չ յ ո ւ ր ի ս ահ մ ան այ ի ն կ ե տե ր ի ն վ ե ր ագ ր վ ե լ ե ն հ ար և ան մ ակ ե ր ե ս ն ե ր ո ւ մ հ աշ վ վ ած ք ան ակ ն ե ր ի մ ի ջ ի ն աց վ ած ար ժ ե ք ն ե ր ը : Ար դ յ ո ւ ն ք ո ւ մ ս տաց վ ե լ է ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր վ ո ղ տար ած ք ի ս ե յ ս մ ի կ ակ տի վ ո ւ թ յ ո ւ ն ը ար տահ այ տո ղ 5 գ ո տի , ո ր ո ն ց հ ամ ար ո ր ո շ վ ե լ է M≥2.5 ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի տար ե կ ան մ ի ջ ի ն ակ տի վ ո ւ թ յ ո ւ ն ը , b մ ե ծ ո ւ թ յ ո ւ ն ը և ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի առ ավ ե լ ագ ո ւ յ ն ք ան ակ ի տե ղ ի ո ւ ն ե ն ալ ո ւ հ ավ ան ակ ան ո ւ թ յ ո ւ ն ը : 23 ՌԱԴՈՆԱՉ ԱՓԱԿԱՆ ԴԻ Տ ԱՐ ԿՈՒՄՆԵՐ Ի ԱՐԴՅ ՈՒՆՔՆԵՐ Ի ՄԵԿՆԱԲԱՆՄԱՆ ԵՂԱՆԱԿԻ ՄՇ ԱԿՄԱՆ ՓՈՐ Ձ Սամ վ ե լ Ավ ե տի ս յ ան , Զ ո հ ր ապ Ղար ի բ յ ան , Է դ գ ար Մո ւ ղ ն ե ց յ ան Հ Հ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն E-mail: [email protected] Ռադ ո ն ի է մ ան աց ի ո ն դ աշ տի մ ո ն ի տո ր ի ն գ ե ր կ ր ակ ե ղ և ի ո ր ո շ ակ ի հ ատվ ած ո ւ մ լ ար վ ած ա-դ ե ֆ ո ր մ աց ի ո ն վ ի ճ ակ ի փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ն հ ե տև ե լ ո ւ ն պատակ ո վ ի ր ակ ան աց վ ո ւ մ են տար բ ե ր երկրների ս ե յ ս մ ակ ան խատե ս մ ան կ ազ մ ակ ե ր պո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ո ւ մ : Հ ան ր ապե տո ւ թ յ ան ս ե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ան բ ազ մ ապար ամ ե տր այ ի ն մ ո ն ի տո ր ի ն գ այ ի ն դ ի տաց ան ց ո ւ մ գործ ու մ են ավ ե լ ի ք ան ք ս ան ռ ադ ո ն աչ ափակ ան կ այ ան ն ե ր : Դի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր ը վ ե ր լ ո ւ ծ վ ո ւ մ ո ւ մ ե կ ն աբ ան վ ո ւ մ ե ն ո ր ակ ապե ս : Ան ջ ատվ ո ւ մ ե ն է մ ան աց ի ո ն դ աշ տի ան ո մ ալ փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի գ ո տի ն ե ր ը , հ ամ ե մ ատվ ո ւ մ հ ան ր ապե տո ւ թ յ ան տար ած ք ո ւ մ և հ ար ակ ի ց շ ր ջ ան ն ե ր ո ւ մ տե ղ ի ո ւ ն ե ց ած ե ր կ ր աշ ար ժ ի կ ատալ ո գ ի հ ե տի , առ ան ձ ն աց վ ո ւ մ ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի կ ար ճ աժ ամ կ ե տ ո ւ օ պե ր ատի վ ն ախան շ ան ն ե ր : Սակ այ ն է մ ան աց ի ո ն ռ ադ ո ն ի ար տահ ո ս ք ն ո ւ մ ի գ ր աց ի ան կ ախվ ած ե ն ո չ մ ի այ ն ս ե յ ս մ ի կ լ ար ո ւ մ ն ե ր ի փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ց : Պր ակ տի կ այ ո ւ մ ք ի չ չ ե ն դ ե պք ե ր ը , ե ր բ է մ ան աց ի ո ն ռ ադ ո ն ի ան ո մ ալ փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ն չ են հ աջ ո ր դ ե լ սեյ սմիկ ի ր ադ ար ձ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ո չ հ ան ր ապե տո ւ թ յ ան տար ած ք ո ւ մ , ո չ է լ հ ար ակ ի ց շ ր ջ ան ն ե ր ո ւ մ : Տ ար բ ե ր գործ ոններից առ աջ աց ած ան ո մ ալ փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը ի ր ար ի ց տար բ ե ր ակ ե լ ո ւ ն պատակ ո վ ս տո ր և առ աջ ար կ վ ո ւ մ է մ շ ակ ե լ ե ղ ան ակ , ո ր ը , ե ն թ ադ ր վ ո ւ մ է , թ ո ւ յ լ կ տա ք ան ակ ապե ս գ ն ահ ատե լ յ ո ւ ր աք ան չ յ ո ւ ր ազ դ ակ ի ց առ աջ աց ած ազ դ ան շ ան ը : Այ դ ն պատակ ո վ ե ն թ ադ ր վ ո ւ մ է կ ատար ե լ հ ե տև յ ալ ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը . Դի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր ը ն ե ր կ այ աց ն ե լ ժ ամ ան ակ այ ի ն շ ար ք ի տե ս ք ո վ , Ֆո ւ ր յ ե ի ձ և ափո խո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի միջ ոց ով ս տաց վ ած ֆ ո ւ ն կ ց ի ան ե ն թ ար կ ե լ հ ար մ ո ն ի կ ան ալ ի զ ի , ո ր ո շ ե լ ն ր ա գ լ խավ ո ր հ ար մ ո ն ի կ ն ե ր ը , Հ ն ար ավ ո ր ո ւ թ յ ան դ ե պք ո ւ մ ն ախապե ս որոշ ել յ ո ւ ր աք ան չ յ ո ւ ր ազ դ ակ ի ց առ աջ աց ած փո փո խո ւ թ յ ան հ աճ ախո ւ թ յ ո ւ ն ը (պար բ ե ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը ), Հ ամ ադ ր ե լ ո վ գ լ խավ ո ր հ ար մ ո ն ի կ ն ե ր ի և յ ո ւ ր աք ան չ յ ո ւ ր գ ո ր ծ ո ն ի ց առ աջ աց ած փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի պար բ ե ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը , որոշ ել յ ո ւ ր աք ան չ յ ո ւ ր գ ո ր ծ ո ն ի առ աջ աց ր ած դ աշ տի ի ն տե ն ս ի վ ո ւ թ յ ո ւ ն ը , Դի տար կ վ ած ազ դ ան շ ան ի ց հ ան ե լ ո վ կ ո ղ մ ն ակ ի գ ո ր ծ ո ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ազ դ ե ց ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը ` գ ն ահ ատե լ սեյ սմիկ լ ար ո ւ մ ն ե ր ի փո փո խո ւ թ յ ամ բ պայ մ ան ավ ո ր վ ած ազ դ ան շ ան ը : 24 Դի տար կ վ ած ժ ամ ան ակ այ ի ն շ ար ք ը հ ար մ ո ն ի կ ան ալ ի զ ի ե ն թ ար կ ե լ ո ւ ն պատակ ո վ ը ն տր վ ե լ է WOLFRAMRESEARCH ը ն կ ե ր ո ւ թ յ ան MATHEMATICA 5 ծ ր ագ ի ր ը : Սկ զ բ ո ւ մ այ ն փո ր ձ ար կ վ ե լ է տար բ ե ր պար բ ե ր ակ ան , ապա ո չ պար բ ե ր ակ ան ան ալ ի տի կ տե ս ք ո վ ն ե ր կ այ աց վ ած ֆ ո ւ ն կ ց ի ան ե ր ի վ ր ա: Ստաց վ ե լ ե ն կ ան խատե ս ե լ ի ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր : ՄԵՐ Ձ ԵՐԵՎԱՆՅ ԱՆ ԳԵՈԴԻ ՆԱՄԻ ԿԱԿԱՆ ՊՈԼ Ի ԳՈՆԻ ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ՎՏ ԱՆԳԻ ԳՆԱՀ ԱՏ ՈՒՄԸ ՃՇ ԳՐԻ Տ ԳԵՈԴԵԶ Ի ԱԿԱՆ ԴԻ Տ ԱՐ ԿՈՒՄՆԵՐ Ի ՕԳՆՈՒԹՅ ԱՄԲ Նար ի ն ե Հ ար ո ւ թ յ ո ւ ն յ ան Եր և ան ի ճ ար տար ապե տո ւ թ յ ան և շ ի ն ար ար ո ւ թ յ ան պե տակ ան հ ամ ալ ս ար ան E-mail: [email protected] Եր կ ր ի ե ր կ ր աբ ան ակ ան պատմ ո ւ թ յ ան ը ն թ աց ք ո ւ մ ներկա ժ ամ ան ակ աշ ր ջ ան ը բ ն ո ւ թ ագ ր վ ո ւ մ է ակ տի վ տե կ տո ն ակ ան պր ո ց ե ս ն ե ր ո վ , ո ր ն ո ւ ղ ե կ ց վ ո ւ մ է հ ր աբ խայ ի ն և ս ե յ ս մ ի կ ե ր և ո ւ յ թ ն ե ր ո վ : Քան ի ո ր մ ե ր ձ ե ր և ան յ ան տար ած ք ը ն ո ւ յ ն պե ս հ ամ ար վ ո ւ մ է ս ե յ ս մ աակ տի վ գ ո տի , այ դ ի ս կ պատճ առ ո վ մ ե ր կ ո ղ մ ի ց ն ախատե ս վ ո ւ մ է ի ր ակ ան աց ն ե լ գ ե ո դ ե զ ի ակ ան ճ շ գ ր ի տ չ ափո ւ մ ն ե ր այ դ տար ած ք ո ւ մ (մ ե ր ձ ե ր և ան յ ան գ ե ո դ ի ն ամ ի կ ակ ան պո լ ի գ ո ն ): Առ աջ ար կ վ ո ղ ց ան ց ե ր ը պե տք է հ ատե ն հ այ տն ի խզ ո ւ մ ն ե ր ը և գ ո տի ն ե ր ը , ի ս կ ն ր ան ց գ ագ աթ ն ե ր ը ը ն տր վ ե ն այ ն պե ս , ո ր մ ի մ աս ը գ տն վ ի շ ար ժ վ ո ղ տար ած ք ո ւ մ , ի ս կ մ յ ո ւ ս ն ե ր ը ` չ ե զ ո ք (հ աս տատո ւ ն ) գ ո տի ն ե ր ո ւ մ : Օբ յ ե կ տն ե ր ի կ ո ո ր դ ի ն ատն ե ր ի ո ր ո շ մ ան բ ար ձ ր պո տե ն ց ի ալ ճ շ տո ւ թ յ ո ւ ն ը ժ ամ ան ակ ակ ի ց ար բ ան յ ակ այ ի ն մ ե թո դ ն ե ր ո վ ս տե ղ ծ ե լ են բ ոլ որ ն ախադ ր յ ալ ն ե ր ն ար դ յ ո ւ ն ավ ե տ գ ե ո դ ի ն ամ ի կ ակ ան մ ո ն ի թո ր ի ն գ կ ազ մ ակ ե ր պե լ ո ւ հ ամ ար : Դաշ տայ ի ն աշ խատան ք ի յ ո ւ ր աք ան չ յ ո ւ ր դ ի տար կ վ ած ցիկլ ի ավ ար տի ն ն ախատե ս վ ո ւ մ է կ ատար ե լ ս տաց վ ած ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր ի մ շ ակ ո ւ մ , ո ր ը թ ո ւ յ լ կ տա դ ատե լ ց ան ց ի կ ե տե ր ի տե ղ աշ ար ժ ը , ի ն չ պե ս հ ո ր ի զ ո ն ակ ան այ ն պե ս էլ ո ւ ղ ղ աձ ի գ հ ար թ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ո վ ամ բ ո ղ ջ դ ի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի ը ն թ աց ք ո ւ մ : Նմ ան դ ի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր ի հ ամ ադ ր ո ւ մ ը ե ր կ ր աֆ ի զ ի կ ակ ան կ առ ո ւ ց վ ած ք ի և ե ր կ ր աֆ ի զ ի կ ակ ան դ աշ տե ր ի հ ե տ հ ն ար ավ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն կ ը ն ձ ե ռ ի ճ շ տե լ ո ւ շ ր ջ ան ի մ ի կ ր ո ս ե յ ս մ ի կ շ ր ջ ան աց մ ան ք ար տե զ ն ե ր ը , ս ե յ ս մ աակ տի վ շ ր ջ ան աց մ ան ն ո ր մ ե ր ը : ОБ ОДНОМ СПОСОБЕ УТОЧНЕНИЯ СЕЙСМИЧЕСКОЙ ОПАСНОСТИ С ПРИМЕНЕНИЕМ КОМПЛЕКСНОГО ИССЛЕДОВАНИЯ АРХИТЕКТУРНОИСТОРИЧЕСКИХ ПАМЯТНИКОВ Тигран Саакян1, Ашик Саакян2 1. Ереванский государственный архитектурно-строительный университет 2. Национальная служба сейсмической защиты МЧС РА E-mail: [email protected] 25 Aрмянское нагорье является одним из молодых тектонических формирований мира, вследствие чего на ее территории происходили и происходят много разрушительных землетрясений. В разных летописных источниках, наряду с описанием последствий исторических землетрясений, имеется много данных о повреждениях церквей. Учитывая субъективность рассказчиков при описании бедствий, использование макросейсмических данных по их описаниям неудовлетворительно для полноценного представления об интенсивности сейсмического события. Анализируя поведение церквей Армянского нагорья при исторических землетрясениях и подчиняя их комплексному исследованию, можно констатировать, что церкви являются ярким предметом для уточнения оценки сейсмической опасности региона. Подобную задачу рассматривали ряд исследователей, но, как правило, у них отсутствовало комплексное исследование церковных сооружений. Предлагаемый нами способ устраняет эти недостатки и включает в себя следуюший порядок действий для решения этой задачи: 1. Выбор и документированный анализ церквей, поврежденных при исторических землетрясениях. Из церквей выбираются более описанные и документируются согласно следующему порядку: характеристика местности, тип, план, фасады, интерьер, объем и конструктивное решение, стройматериалы, изношенность, степень повреждений, фактическое техническое состояние. 2. Классификация и объемно-пространственный анализ выбранных церквей. Церкви классифицируются по существующей системе типологии, исследуется примененное в ней строительное исскуство, анализируется объемно-пространственная композиция (центр композиции, доминант, ось и осеивание, модуль и система симметрии, ритм и прогрессия, отношение золотого сечения). 3. Изучение строительного материала выбранных церквей. На опытных образцах стройматериалов лабораторным путем исследуются их физико-механические свойства: определяются отношение извести к песку, состав песка, пористость, прочность на сжатие и растяжение. 4. Изучение грунтовых условий площадок выбранных церквей. С помощью инструментальных исследований определяются период собственных колебаний и коэффициент затухания. 5. По всем перечисленным характеристикам создается база данных для каждой церкви отдельно. По известным программам, применяемым в проектировании зданий и сооружений, каждая церковь теоретически подвергается сейсмическим нагрузкам и производится расчетный анализ теоретических моделей. 6. Сравнение теоретических моделей при различных сейсмических нагрузках с полученными церквями повреждениями. Эта процедура осуществляется и для остальных церквей, расположенных в эпицентральной зоне. 7. На основе сравнения результатов проводится уточнение интенсивности и эпицентров землетрясений. Это осуществляется путем интерполирования данных по всем церквям, и на основе моделей затухания ускорений грунтов оценивается интенсивность исторического землетрясения. НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ ПРОГНОЗА ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ В РЕЖИМЕ РЕАЛЬНОГО ВРЕМЕНИ Армен Казарян 9168 North Price Fresno USA 93720 Email: [email protected] 26 Проведённые исследования показывают, что предварительные оценки места, времени и силы сильных землетрясений для реального использования нуждаются в многократном подтверждении на эмпирическом материале в режиме реального времени. Решение о сейсмической опасности зачастую принимается коллегиально в условиях ограниченного времени. Так, при получении предвестников землетрясений за полчаса до сейсмического события у исследователя остаётся мало времени для того, чтобы убедить власти в реальности прогнозных оценок. При условии, что прогноз землетрясений будет производиться в первый раз, подобное положение повышает вероятность игнорирования прогнозных оценок. Предвзятое отношение к землетрясениям как непрогнозируемым событиям еще больше увеличивает возможность пропуска цели при прогнозе землетрясений. Таким образом, создаётся положение, при котором даже точный прогноз сейсмического события может не достичь цели, которая заключается в проведении превентивных мероприятий для уменьшения потерь от стихийного бедствия и спасения жизни людей, находящихся в эпицентре сейсмического события. Ожидание новых сейсмических событий для подтверждения выводов о возможности прогноза землетрясений может обернуться новой трагедией, подобной Спитакскому землетрясению 1988 года. Ретроспективный анализ этого события показывает, что предвестники землетрясения были довольно интенсивные, однако реального прогноза не было. Следующим примером является землетрясение Барисахо 1992г., когда реальный прогноз был получен исследователями в НССЗ, а реального прогноза не было сделано ввиду нерешительности руководства. Другим примером может быть прогноз землетрясений в Италии, когда итальянский сейсмолог за несколько месяцев предсказал землетрясение в Абруцци 6 апреля 2009 года, но ему не поверили. Все перечисленные примеры позволяют говорить о том, что осведомлённость широких кругов населения, а также властей в проводимых исследованиях по прогнозу землетрясений имеют самое непосредственное отношение к реализации прогноза. Необходима осведомлённость институтов власти, принимающих решение о сейсмической опасности. Ни один муниципальный орган не может принять решение о выселении целого города на основании того факта, что, к примеру, вода в колодце пропала. Единственным способом реальной помощи властям для принятия взвешенного решения является доступность и прозрачность приводимых аргументов по оценке степени сейсмической опасности, а также многократно подтверждённая система оценки текущей сейсмической опасности. Практика показывает, что для создания подобных систем не нужно дожидаться новых сейсмических событий. Для создания надёжной экспертной системы оценки текущей сейсмической опасности территории Армении необходим детальный анализ всех произошедших сейсмических событий и их тестирование на основе мониторинговых наблюдений и выработанной теоретической и эмпирической модели подготовки сейсмического события. ՖՐ ԱՆՍԻ ԱԿԱՆ ՎԱՅ Ք ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ԿԱՅ ԱՆՆԵՐ Ի ՓՆՋԻ ԱՇ ԽԱՏ ԱՆՔԸ Հ ԱՅ ԱՍՏ ԱՆՈՒՄ Հ այ կ Հ այ ր ապե տյ ան , Վար ս ի կ Հ այ ր ապե տյ ան , Ար ա Ղո ն յ ան Հ Հ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն E-mail: [email protected] Հ աշ վ ի առ ն ե լ ո վ Հ այ աս տան ո ւ մ սեյ սմիկ վ տան գ ի ու ռիսկի գ ն ահ ատմ ան ը և սեյ սմիկ ռիսկի ն վ ազ ե ց մ ան ն ո ւ ղ ղ վ ած գ ի տակ ան հ ե տազ ո տո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի կ ար և ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը , ՀՀ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ 27 պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ան և Ֆր ան ս ի այ ի Ատո մ այ ի ն է ն ե ր գ ի այ ի կ ո մ ի ս ար ի ատի (CEA) միջ և 2009 թ վ ակ ան ի ն կնքվեց հ ամ աձ այ ն ագ ի ր : Այ դ հ ամ աձ այ ն ագ ր ի շ ր ջ ան ակ ն ե ր ո ւ մ Վայ ք ք աղ աք ի ց 6 կ մ դ ե պի հ ար ավ -ար և մ ո ւ տք տե ղ ադ ր վ ե ց ս ե յ ս մ ի կ կ այ ան ն ե ր ի փո ւ ն ջ , ո ր ը բ աղ կ աց ած է 5 ս ե յ ս մ ո մ ե տր ե ր ի ց ՝ ո ւ ղ ղ ահ այ աց բ աղ ադ ր ի չ ն ե ր ո վ և մ ե կ ` 3 բ աղ ադ ր ի չ ն ե ր ի ց բ աղ կ աց ած ս ե յ ս մ ո մ ե տր ի ց , ո ր ը տե ղ ադ ր վ ած է փն ջ ի կ ե ն տր ո ն ո ւ մ : Կայ ան ն ե ր ը մ ի մ յ ան ց ի ց գ տն վ ո ւ մ ե ն 500 մ հ ե ռ ավ ո ր ո ւ թ յ ան վ ր ա: Վայ ք ս ե յ ս մ ի կ փն ջ ի ց տվ յ ալ ն ե ր ն ան ը ն դ հ ատ ս տաց վ ո ւ մ ե ն ՍՊԱԾ հ ամ ակ ար գ ի Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ար և մ տյ ան ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն և ար բ ան յ ակ այ ի ն կ ապո վ ո ւ ղ ար կ վ ո ւ մ են Ֆր ան ս ի ա: Ֆր ան ս ի աց ի ս ե յ ս մ ո լ ո գ ն ե ր ի կ ո ղ մ ի ց ն ե ր դ ր վ ե լ ե ն ն ո ր ծ ր ագ ր ե ր ՝ ONYX, OPLEVENT և JADE, ո ր ո ն ք թ ո ւ յ լ ե ն տալ ի ս մ շ ակ ե լ և ս տան ալ գ ր ան ց վ ած ս ե յ ս մ ի կ ի ր ադ ար ձ ո ւ թ յ ան հ ի մ ն ակ ան պար ամ ե տր ե ր ը ՝ P և S ալ ի ք ն ե ր ի մ ո ւ տք ի ժ ամ ան ակ ն ե ր ը , աշ խար հ ագ ր ակ ան կ ո ո ր դ ի ն ատն ե ր ը , մ ագ ն ի տո ւ դ ը : Վե ր ը ն շ վ ած ծ ր ագ ր ե ր ը գ տն վ ո ւ մ ե ն փո ր ձ ար կ մ ան փո ւ լ ո ւ մ , և մ շ ակ մ ան ար դ յ ո ւ ն ք ո ւ մ ս տաց վ ած ե ր կ ր աշ ար ժ ի հ ի մ ն ակ ան պար ամ ե տր ե ր ը ս տաց վ ո ւ մ ե ն ո ր ո շ ակ ի ճ շ տո ւ թ յ ամ բ : Տ վ յ ալ աշ խատան ք ո ւ մ հ ամ ադ ր վ ե լ ե ն Վայ ք ս ե յ ս մ ի կ փն ջ ի և Եր և ան հ ե ռ աչ ափակ ան ս ե յ ս մ ի կ կ այ ան ի ց ս տաց վ ած տվ յ ալ ն ե ր ը : Ը ն տր վ ե լ ե ն այ ն ի ր ադ ար ձ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը , ո ր ո ն ք գ ր ան ց վ ե լ ե ն ե ր կ ո ւ ց ան ց ե ր ի կ այ ան ն ե ր ի կ ո ղ մ ի ց : Կատար վ ե լ է հ ամ ե մ ատակ ան վ ե ր լ ո ւ ծ ո ւ թյ ո ւ ն ց ան ց ե ր ի աշ խատան ք ն ե ր ի ո ր ակ ի գ ն ահ ատմ ան ն պատակ ո վ ։ ИССЛЕДОВАНИЕ ВЗАИМОСВЯЗИ ГЕОМАГНИТНОГО ПОЛЯ И АТМОСФЕРНОГО ДАВЛЕНИЯ С БИОЛОГИЧЕСКИМИ РИТМАМИ СЕРДЦА ЧЕЛОВЕКА Ромик Гюлбудагян1, Сейран Кочарян2, Грачья Петросян3, Маргар Адибекян3 1. ЗАО “АРМАТОМ” Мин.энергетики и природных ресурсов РА 2. Ереванский гос. медицинский университет Мин.образования и науки РА 3. Национальная служба сейсмической защиты МЧС РА Для лиц с повышенными артериальным давлением и пульсом исследована степень взаимосвязи индукции геомагнитного поля (ГМП) и атмосферного давления с биоритмами сердца человека (систолическое, диастолическое давление и пульс). У 4-х из 10-и исследованных пациентов коэффициенты кросс-корреляции (ККК) между систолическим и диастолическим давлениями и пульсом по отдельности и индукцией ГМП до и после аномального воздействия ГМП в среднем меняются в интервале 0,3÷0,8. Соответствующие значения времени реакции на аномальное воздействие ГМП лежат в интервале 1÷12 часов. При исследовании влияния атмосферного давления для тех же 10-и пациентов, ККК между вышеуказанными биоритмами сердца и атмосферным давлением до и после его аномального воздействия меняются в среднем в интервале 0,21÷0,85. Соответствующие значения времени реакции на аномальное воздействие атмосферного давления лежат в интервале 1÷13 часов. Таким образом, на примере исследованных пациентов выявлены быстрые реакции артериального давления и пульса на аномальные воздействия ГМП и атмосферного давления. 28 ՈՒԺԵՂ ԵՐ ԿՐԱՇ ԱՐ ԺԻ Հ Ի ԴՐՈԼ ՈԳԻ ԱԿԱՆ ՆԱԽԱՆՇ ԱՆՆԵՐ Ը Վո լ ո դ յ ա Ման աս յ ան Հ Հ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն Վե ր ջ ի ն տար ի ն ե ր ի ն մեծ ո ւ շ ադ ր ո ւ թ յ ո ւ ն է դ ար ձ վ ո ւ մ հ ի դ ր ո մ ե տե ո ր ո լ ո գ ի ակ ան տվ յ ալ ն ե ր ի ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր մ ան ը և կ ի ր առ մ ան ը ո ր պե ս ո ւ ժ ե ղ ե ր կ ր աշ ար ժ ի հ ն ար ավ ո ր կ ան խան շ ան ն ե ր ի : 2007թ . ՍՊԱԾ գ ո ր ծ ակ ալ ո ւ թ յ ո ւ ն ո ւ մ ս տե ղ ծ վ ե ց և ն ե ր կ այ ո ւ մ ս հ ամ ալ ր վ ո ւ մ է Հ Հ գ ե տե ր ի տե ղ ե կ ատվ ակ ան դ ի տակ ե տե ր ի ջ ր ի ե լ ք ե ր ի տվ յ ալ ն ե ր ի բ ազ ան , ի ս կ 2008թ . հ ո ւ ն վ ար ամ ս ի ց , ե ր բ ար դ ե ն կ ո ւ տակ վ ե լ է ի ն ն ախո ր դ 12 ամ ի ս ն ե ր ի տվ յ ալ ն ե ր ը , ս կ ս վ ե լ է Հ Հ գ ե տե ր ի տե ղ ե կ ատվ ակ ան դ ի տակ ե տե ր ի ջ ր ի ե լ ք ե ր ի ան ո մ ալ փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի դ ի տար կ ո ւ մ ը ո ր պե ս ո ւ ժ ե ղ ե ր կ ր աշ ար ժ ի կ ան խան շ ան ն ե ր : Հ ե տազ ո տո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ը ն թ աց ք ո ւ մ այ ս մ ե թ ո դ ի հ ե ղ ի ն ակ Ռ.Տ ե ր -Մի ն աս յ ան ի գ ի տո ւ թ յ ամ բ փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ու լ ր ամ շ ակ ո ւ մ ն ե ր են կ ատար վ ե լ հ ն ար ավ ո ր ո ւ ժ ե ղ ե ր կ ր աշ ար ժ ի հ ավ ան ակ ան է պի կ ե ն տր ո ն ի ո ր ո շ մ ան ե ղ ան ակ ո ւ մ և կ ազ մ վ ե լ Հ Հ գ ե տե ր ի տե ղ ե կ ատվ ակ ան դ ի տակ ե տե ր ի տար ե կ ան ս տո ր ե ր կ ր յ ա հ ո ս ք ի գ ո ր ծ ակ ց ի ար ժ ե ք ն ե ր ի աղ յ ո ւ ս ակ ը : Ը ն դ ո ր ո ւ մ , ն ե ր կ այ ո ւ մ ս Հ Հ ԱԻ Ն Հ այ պե տհ ի դ ր ո մ ե տի տե ղ ե կ ագ ր ո ւ մ տր վ ո ղ 33 գ ե տե ր ի 47 տե ղ ե կ ատվ ակ ան դ ի տակ ե տե ր ի ց 26-ի հ ամ ար տար ե կ ան ս տո ր ե ր կ ր յ ա հ ո ս ք ի գ ո ր ծ ակ ց ի ար ժ ե ք ն ե ր ը ո ր ո շ վ ած ե ն : Դր ան ք վ ե ր ց վ ե լ ե ն պաշ տո ն ակ ան հ ր ապար ակ ո ւ մ ն ե ր ի ց , ի ս կ մ ն աց ած ն ե ր ի հ ամ ար ը ն տր վ ե լ ե ն հ ի դ ր ո լ ո գ ի ակ ան տե ս ակ ե տի ց ան ալ ո գ հ ան դ ի ս աց ո ղ դ ի տակ ե տե ր ի ար ժ ե ք ն ե ր ը : Տ ե ղ ե կ ատվ ակ ան դ ի տակ ե տե ր ի ջ ր ի մ ի ջ ի ն օ ր ակ ան ե լ ք ե ր ի փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի և ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի կ ատալ ո գ ի տվ յ ալ ն ե ր ի ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ու հ ամ ե մ ատո ւ թ յ ո ւ ն ը հ աս տատե լ է, որ հ ե տազ ո տո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ը ն թ աց ք ո ւ մ ո ւ ժ ե ղ ե ր կ ր աշ ար ժ չ ի ս պաս վ ե լ և չ ի գ ր ան ց վ ե լ : Հ ե տազ ո տո ւ թ յ ան ը ն թ աց ք ո ւ մ բ ավ ակ ան ի ն ակ ն ե ր և ան ո մ ալ ի ան ե ր ե ղ ե լ ե ն մ ի այ ն 2007թ . հ ո կ տե մ բ ե ր ի ն , ո ր ո ն ք դ ի տվ ե լ ե ն ն աև Հ Հ գ ե տե ր ի 6 տե ղ ե կ ատվ ակ ան դ ի տակ ե տե ր ո ւ մ և հ ամ ապատաս խան ե լ հ ի դ ր ո ե ր կ ր ադ ի ն ամ ի կ ակ ան կ այ ան ն ե ր ի ջ ր ի մ ակ ար դ ակ ն ե ր ի ան ո մ ալ ի ան ե ր ի ն : Սա հ աս տատո ւ մ է այ ն փաս տը , ո ր գ ե տե ր ի դ ի տակ ե տե ր ի ջ ր ի ե լ ք ե ր ի ան ո մ ալ ի ան ե ր ը ո ր ո շ ակ ի ձ և ո վ ար տաց ո լ ո ւ մ ե ն ս տո ր ե ր կ ր յ ա ջ ր ի մ ակ ար դ ակ ն ե ր ի ան ո մ ալ ի ան ե ր ը և ո ւ ժ ե ղ ո ւ զ գ ալ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի հ ամ ար կ ար ո ղ ե ն հ ան դ ի ս ան ալ կ ար և ո ր կ ան խան շ ան ն ե ր : Փո ր ձ ար կ վ ո ղ հ ի դ ր ո լ ո գ ի ակ ան մ ե թ ո դ ը կ ար ո ղ է կ ար և ո ր դ ե ր ո ւ ն ե ն ալ ո ւ ժ ե ղ ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի (M>5.5) կ ան խատե ս մ ան գ ո ր ծ ո ւ մ : 29 ЗАВИСИМОСТЬ ТОЧНОСТИ ПРОГНОЗНЫХ ОЦЕНОК МЕСТА, ВРЕМЕНИ И СИЛЫ ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ ОТ ШАГА ОПРОСА МОНИТОРИНГОВЫХ ГЕОХИМИЧЕСКИХ СИСТЕМ Армен Казарян 9168 North Price Fresno USA 93720 Email: [email protected] Исследования возможности прогноза землетрясений геохимическими методами на территории Армении и сопредельных областей показали, что процесс нуклеации и развития сейсмического очага происходит в режиме экспоненциального нарастания давления на эпицентр будущего землетрясения. Этот процесс наиболее хорошо отражается в низкочастотной части спектра колебаний давления в гипоцентре будущего события. В область наиболее информативных частот попадают колебания с периодом от 3 до 8 дней. Результаты иссследования показывают, что суточная компонента динамики химического состава воды исследуемых скважин имеет самое непосредственное влияние на химический состав исследуемых подземных вод. Данное обстоятельство диктует необходимость учащения шага опроса химического состава вод скважин. При опросе геохимических скважин один раз в сутки информация, заключающаяся в суточных и полусуточных колебаниях химического состава воды, является шумовой и подлежит фильтрации для выявления полезного сигнала. Однако определённая доля суточных колебаний может содержать ценную информацию о состоянии сейсмического очага в наиболее близких к землетрясению промежутках времени. Влияние процесса подготовки сейсмического события на относительно высокочастотную часть спектра колебаний (от суток до 12 часов) исследуемых компонентов, происходит более интенсивно в заключительной части подготовки землетрясения. Данное обстоятельство диктует необходимость пересмотра режима мониторинговых наблюдений, производимых в Армении для прогноза сильных сейсмических событий на геохимических наблюдательных пунктах. Основой изменения для суточной динамики замеряемых химических компонентов являются приливные деформации земной коры и деформации от относительно близких сильных землетрясений. Комбинированное воздействие именно этих процессов наряду с сезонными атмосферными колебаниями определяет динамику изменения химического состава вод скважин. Для повышенния надёжности прогнозных оценок текущей сейсмической опасности необходимы замеры геохимического состава воды наблюдаемых скважин с частотой опроса, превышающей как минимум в 8 раз полусуточные колебания. ГЕОХИМИЧЕСКИЕ ПРЕДВЕСТНИКИ СИЛЬНЫХ ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ АРМЕНИИ И СОПРЕДЕЛЬНЫХ ОБЛАСТЕЙ Армен Казарян 30 1968 North Price Fresno USA, 93720 Email: [email protected] Анализ сейсмической активности во времени показывает периодический характер сил, ответственных за землетрясения. Согласно проведённым исследованиям, периодические процессы, приводящие к появлению землетрясений, имеют периоды 12 часов и 24 часа, 14 и 28 дней. Выделенные периоды сейсмической активности показывают, что они тесно связаны с солнечными и лунными циклами земных приливов. Выделение геохимических предвестников сейсмических событий показывает, что они также имеют периодический характер. Анализ геохимических предвестников сильных землетрясений в Армении показывает, что процесс подготовки сейсмического события имеет характер экспоненциального нарастания. Модель ЭНИ (Экспоненциального Нарастания Интенсивности) развития сейсмического очага, выведенная на основе наблюдений, позволяет намного приблизиться к предварительной оценке интенсивности, места и времени сильных сейсмических событий. Исследования показывают относительно универсальный характер процесса подготовки сейсмических событий разной интенсивности и удалённости от наблюдательных пунктов. Проведенные исследования показывают, что процесс мониторинга и анализа геохимических предвестников землетрясений по территории Армении и сопредельных областей может явиться хорошей основой для создания экспертной системы прогнозных оценок интенсивности, места и времени будущего сейсмического события. Для создания подобных систем наряду с геохимическим мониторингом необходимы прямые замеры лунно-солнечных приливов земной коры. Такие замеры позволят более точно производить оценку текущей сейсмической опасности. Выявленные особенности процессов подготовки сейсмических событий позволяют надеяться на то, что они имеют универсальный характер и могут применяться для прогнозных оценок места, времени и интенсивности землетрясений в схожих геодинамических условиях. О ВОЗМОЖНОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ БИОЛОГИЧЕСКИХ ПРЕДВЕСТНИКОВ ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ НА ТЕРРИТОРИИ АРМЕНИИ Норайр Хажакян, Армен Казарян 245 east, 58 str. apt.19f, New York, 10022 E-mail: [email protected] Как показали работы, проведенные отделом сейсмобиологии НССЗ в начале девяностых годов, активность аквариумных рыб может быть использована как хороший предвестник сильных сейсмических событий. Для наблюдений нами использовались сомики (Hoplosternum thoracatum). Критерием активности рыб служила частота всплытий к поверхности воды, для заглатывания атмосферного воздуха. Всплытия регистрировались поплавковым датчиком. Имеющееся у нас оборудование давало возможность использования только одного вида аквариумных рыб (а именно – сомиков, ведущих малоподвижный, придонный образ жизни), и регистрации только одного критерия активности. В настоящее время, благодаря доступности цифровых камер с высоким разрешением, и нового программного обеспечения, появилась возможность регистрации гораздо большего количества критериев, характеризующих активность аквариумных рыб любых видов. В частности, изменение скорости перемещений в горизонтальной плоскости, перемещение видов, обитающих в 31 серединных слоях к поверхностным, или, наоборот, к придонным слоям воды, изменение количества внутривидовых столкновений, и т. д. Очевидно, что большее количество данных для анализа и их сопоставление с другими предвестниками (геохимическими, геофизическими и др.), сделает результаты гораздо более достоверными для их использования в прогностических целях. Имеющиеся в настоящее время возможности дистанционного отслеживания поведения аквариумных и бассеинных рыб, а также методы сбора и дистанционной передачи информации открывают большие возможности для установления относительно дешевого мониторингового комплекса и отслеживания биологических предвестников землетрясений. Сеть подобных комплексов позволяет с минимальными затратами обеспечить полноценное мониторинговое наблюдение на всей территории республики. Чувствительность современной аппаратуры отслеживания и возможности обработки визуальных сигналов позволяет перевести поведенческие характеристики отслеживаемых организмов в цифровой формат и обеспечить их детальный анализ современными статистическими методами. Преимуществом подобных систем является их относительная дешевизна и полная сопоставимость данных мониторинга на всей территории. Создание в Армении такой сети наблюдений позволило бы в кратчайшие сроки использовать биологические способы при прогнозе землетрясений. COMPLEX RESEARCH OF EARTHQUAKE`S FORECASTING POSSIBILITIES, SEISMICITY AND CLIMATE CHANGE CORRELATIONS (BlackSeaHazNet) Strachimir Cht. Mavrodiev INRNE BAS, Sofia, Bulgaria The purpose of project BlackSeaHazNet is a development of long-term research cooperation through coordinated joint program for exchange of data, know-how and scientists. The partnership in experimental and theoretical aspects of geophysics will be focused on a creation of fundamentals of a Complex Program for investigation the possibilities to forecast earthquake’s time, hypocentre, magnitude and intensity using reliable precursors. For this aim a monitoring of the following parameters isenvisaged: geophysical and seismological variability over the South-East Europe; water sources and their Radon, Helium, and other gases concentrations; crust temperature; electromagnetic field variations under, on and above Earth surface; satellite monitoring of meteorological parameters, including earthquake clouds; electrical charge distributions and variations in ionospheric parameters; near-space monitoring, aimed to detect and exclude the external influences (i.e., those of Sun and Interplanetary medium variations, Cosmic rays) from the meaningful signal of the solid Earth; biological precursors. For many variables well working global and regional monitoring exists (for example INTERMAGNET monitoring). For others (for example: monitoring of Earth currents distribution) monitoring have to be created. The complex monitoring of the broad variety of parameters defines the output of the Program including: i.) estimations of different time scales for more clear understanding of the Earth system natural variability, ii.) risk assessment of appearance of hazardous for the society events related to earthquakes, climatic changes, etc., iii.) people’s response to an abrupt changes in the monitored parameters. 32 Proposed regional network can be considered as a first step in creation of a wide interdisciplinary scientific consortium capable of formulation of more adequate paradigm of Climate variability and Climatic change (distinguishing the difference between them), Earth seismic processes and the actual problem of their forecast. If the hypothesis for Georeactors net, as possible reason for Climate change will be confirmed, the surprising new knowledge for Climate variations and its connection with Earth’s seismicity can be obtained. Conformation of the hypothesis for existence of new type self-regulated nuclear reactors will enhance the physical understanding of different time scales of Climate - Climate and Climate - Weather transitions and Climate- Seismicity correlations. The exchange of people, methods for data analysis, different approaches, models, etc. is expected to improve the current knowledge and to build up new concepts, models etc. Results will be reported and discussed in the workshops and regional training seminars following the principle of brain-storming. Establishment of such a multidisciplinary program is supported by every partner institutions affording an opportunity to use their own research resources. ON RELIABILITY OF THE GEOMAGNETIC QUAKE AS REGIONAL IMMINENTEARTHQUAKE PRECURSOR Strachimir Cht. Mavrodiev1. Lazo Pekevski2 1. Institute for Nuclear Research and Nuclear Energy, Bulgarian Academy of Sciences, Sofia, Bulgaria 2. Seismological Observatory, Faculty of Natural Sciences and Mathematics, Skopje, Macedonia The regional imminent “when” earthquake predictions are based on time correlation between the geomagnetic quakes and the incoming minimum/ maximum of tidal gravitational potential, where the geomagnetic quake is defined as a jump of the day mean value of the geomagnetic field standard deviation. The probability time window for a forthcoming earthquake is approximately ± 1day for the tidal minimum and ±2 days for the tidal maximum. The statistic evidence of the geomagnetic precursor reliability is based on distributions of time differences between the occurred and the predicted earthquakes for the period 2002– 2005 for the Sofia region and 2004–2005 for the Skopje region. This leads to the Gaussian behaviour with the increasing of the statistics. The predicted earthquake is identified by the maximum of the function proportional to the density of the earthquake radiated energy in the monitoring point. The analytical size of this function, as well as the one-minute scale for calculating the geomagnetic quake signal was established by the Dubna inverse problem method. THE NEW DIGITAL STRONG MOTION NETWORK IN YEREVAN CITY Valery Arzumanyan1, Hrachya Petrosyan1, Kazuhiro Kuki2, Fumio Kaneko3 1. National Survey for Seismic Protection Agency, MES RA 2. Nippon Koei Co. Ltd, Japan 3. OYO International Corporation, Japan E-mail: [email protected] 33 The Spitak 1988 destructive earthquake has shown that the level of seismic resistance of buildings and structures in Armenia is considerably lower than the level of seismic hazard. All the territory of Armenia is practically located in the zone of high seismic risk. Since 1989 a great deal of work was made on seismic risk reduction in Armenia. The seismic hazard level of Armenia was reevaluated, the revision of buildings and structures affected by Spitak Earthquake impact has been completed, and buildings and structures in the northern part of Armenia damaged by the earthquake have been restored and reinforced up to level of seismic resistance, according to Armenian Seismic Building Code. In the same time the capital of Armenia, Yerevan city with 1,3 million population, located in high seismic active zone was rather neglected. Taking into consideration the high population density it is obvious, that the strong earthquake is a great hazard for the capital of Armenia. Under provided conditions the problem of seismic risk reduction in capital of Armenia is of special importance. In this condition, a creation of the modern seismic network that could provide rapid information about destructive earthquakes becomes actual. At present, thanks to financial support of the Japan International Cooperation Agency (JICA) and joint efforts of Armenian and Japanese specialists, the new real-time strong motion network around Yerevan city is under installation. The system will automatically determine the distribution of seismic intensity during earthquake, based on site amplification response due to Yerevan city soil condition. The seismic intensity distribution information will be basic material for central and local governments to undertake necessary actions in case of emergency. Սեկցիա 2 - ՀՀ տարածքի և բնակավայրերի սեյսմիկ ռիսկի գնահատումը և նվազեցումը Секция 2 - Оценка и снижение сейсмического риска территории и населенных пунктов РА ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ОСОБЕННОСТИ СЕЙСМИЧЕСКОГО РИСКА ТЕРРИТОРИИ ГОРОДОВ ЗОНЫ СПИТАКСКОГО ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЯ 1988 ГОДА Сергей Назаретян1, Сурен Дарбинян2, Ашик Саакян1, Акоп Суварян1, Зограп Гарибян1, Карен Мхитарян1, Гайк Карапетян1 1. Национальная служба сейсмической защиты МЧС РА 2. Ереванский государственный университет архитектуры и строительства E-mail: [email protected] Спитакское землетрясение 1988 года показало, что сейсмический риск территорий городов Армении очень высок, в основном, по двум причинам: а) до 1989 года оценка уровня сейсмической опасности всей территории республики была занижена, и соответственно этой заниженной оценке уровня и были спроектированы и построены здания; б) имели место крупные ошибки и недостатки как при проектировании и строительстве, так и при эксплуатации зданий, что послужило доминирующей причиной снижения их сейсмостойкости. Высокоуязвимы были каркасные здания высотой более 5-и этажей. Среднюю уязвимость имели каменные 4-6-и этажные здания, а сравнительно низкую уязвимость имели крупнопанельные здания. Частные здания выстояли при 9-и 34 балльной интенсивности, и только в 9-10-й балльной зоне имели место разрушения. Исследования показали, что разрушение 10% зданий произошло по вине жителей, которые произвели незаконные изменения в конструкциях и планировке квартир, вырыли подвалы даже ниже уровня фундаментов зданий и т.п. За последние 10 лет Северной службой сейсмической защиты MЧC РА выполнены комплексные изыскания по оценке сейсмического риска территорий городов Армении. Уже составлены карты риска городов Гюмри, Ванадзор, Степанаван, Ташир, Артик, Спитак, Маралик, в процессе составления карты городов Берд и Ноемберян. Анализ этих карт и результатов оценки уязвимости зданий позволили выявить несколько важных особенностей риска: 1. Риск разрушений зданий городов Гюмри, Степанаван и Спитак низок, т.к. уязвимые здания вследствие Спитакского землетрясения 1988 года (проявилось с интенсивностью в 9-10 баллов) или были разрушены полностью, или получили повреждения такой степени, что эти здания были вынуждено снесены. Адекватно новой оценке сейсмической опасности были усилены большинство жилых зданий, получивших повреждения III степени; 2. В городах Ванадзор, Ташир, Артик и Маралик интенсивность Спитакского землетрясения 1988г. составила 7-9 баллов. По этой причине многоквартирные здания в основном не разрушились, а получили повреждения II-III степени. Естественно, при новом землетрясении с интенсивностью в 9 баллов эти здания, если они не усилены, получат серьезные повреждения. 3. Небольшую площадь в городах зоны Спитакского землетрясения 1988г. занимают территории с высоким сейсмическим риском разрушения зданий. Часто, уязвимые многоквартирные здания разбросаны по всей территории города и не составляют единой площади. 4. Наиболее уязвимыми являются здания крупных промышленных предприятий, состоянию которых не уделяется должного внимания, так как эти предприятия не работают. 5. Подавляющее большинство объектов здравоохранения и образования имеют низкую уязвимость, т.к. старые здания усилены, а новые – сейсмостойки. 6. Резкое сокращение числа временных жилищ (домиков) за последние десять лет не повлияло на риск разрушений зданий, но существенно снизило риск возникновения пожаров. 7. Уязвимыми являются большинство линий жизнеобеспечения, в т.ч. трубопроводы и подземные кабели. 8. По-прежнему слаб контроль за нормальной эксплуатацией зданий, что может стать одной из причин снижения их сейсмостойкости. ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ՌԻ ՍԿԻ ԳՆԱՀ ԱՏ ՈՒՄԸ ԵՐ ԵՎԱՆԻ ԱՌԱՆՁ Ի Ն ԹԱՂԱՄԱՍԵՐ Ի Հ ԱՄԱՐ` ԵԼ ՆԵԼ ՈՎ ՍՊԻ Տ ԱԿԻ ԵՐԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԻ ՓՈՐ Ձ Ի Ց Ի ո ս ի ֆ Պալ յ ան Եր և ան ի ճ ար տար ապե տո ւ թ յ ան և շ ի ն ար ար ո ւ թ յ ան պե տակ ան հ ամ ալ ս ար ան E-mail: [email protected] Սպի տակ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ծ ան ր հ ե տև ան ք ն ե ր ի մ աս ի ն հ ե տազ ո տո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը չ ափազ ան ց շ ատ ե ն , դ ր ան ք գ տն վ ո ւ մ ե ն տար բ ե ր երկրների հ ե տազ ո տակ ան կ ե ն տր ո ն ն ե ր ո ւ մ և ան հ ատ հ ե ղ ի ն ակ ն ե ր ի ան ձ ն ակ ան ար խի վ ն ե ր ո ւ մ : Վաղ ո ւ ց ան հ ր աժ ե շ տո ւ թ յ ո ւ ն կ ար մի ի ն տե ր ն ե տայ ի ն կ այ ք ո ւ մ հ ավ աք ե լ բ ո լ ո ր այ դ ն յ ո ւ թ ե ր ը ` դ ր ան ց հ ե տագ ա 35 օ գ տագ ո ր ծ ո ւ մ ը հ ե շ տաց ն ե լ ո ւ ն պատակ ո վ , ս ակ այ ն ն մ ան կ այ ք ի ս տե ղ ծ ո ւ մ ը ո ւ շ ան ո ւ մ է ր : 2008 թ վ ակ ան ի ն , Սպի տակ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի 20-ամ յ ակ ի առ թ ի վ , մ ե ր կ ո ղ մ ի ց ս տե ղ ծ վ ե ց www.spitakseism.info կ այ ք ը հ այ ե ր ե ն , ռ ո ւ ս ե ր ե ն , ան գ լ ե ր ե ն և ֆ ր ան ս ե ր ե ն լ ե զ ո ւ ն ե ր ո վ , ս ակ այ ն ն յ ո ւ թ ե ր ի հ ավ աք ո ւ մ ը և տե ղ ադ ր ո ւ մ ը դ ժ վ ար ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր հ ար ո ւ ց ե ց : Կայ ք ի ն կ ատմ ամ բ հ ե տաք ր ք ր ո ւ թ յ ո ւ ն չ ց ո ւ ց աբ ե ր ե ց ի ն ոչ կ ազ մ ակ ե ր պո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը և ոչ էլ ան հ ատ հ ե ղ ի ն ակ ն ե ր ը , որոնց մենք դիմեց ինք հ ամ ագ ո ր ծ ակ ց ո ւ թ յ ան և աջ ակ ց ո ւ թ յ ան հ ամ ար : Այ դ պատճ առ ո վ կ այ ք ո ւ մ տե ղ ադ ր վ ե ց ի ն հ ի մ ն ակ ան ո ւ մ մ ե ր ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը «Սպի տակ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի դ աս ե ր ը և աղ ե տի գ ո տո ւ վ ե ր ակ ան գ ն մ ան խն դ ի ր ն ե ր ը վ ե ր ն ագ ր ո վ , ո ր մ ե ն ք կ ատար ե լ է ի ն ք ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց ան մ ի ջ ապե ս հ ե տո ի ն ն ամ ի ս ն ե ր ի ը ն թ աց ք ո ւ մ : Կայ ք ը ն ե ր կ այ ո ւ մ ս օ գ տագ ո ր ծ վ ո ւ մ է Եր ՃՇ ՊՀ ո ւ ս ան ո ղ ն ե ր ի և մ ագ ի ս տր ան տն ե ր ի կ ո ղ մ ի ց ան հ ատակ ան և հ ե տազ ո տակ ան աշ խատան ք ն ե ր կ ատար ե լ ո ւ հ ամ ար , որոնց կ ար և ո ր ո ւ ղ ղ ո ւ թյ ո ւ ն ն ե ր ի ց են բ ազ մ աբ ն ակ ար ան մ ի ք ան ի տի պայ ի ն շ ե ն ք ե ր ի ս ե յ ս մ ի կ խո ց ե լ ի ո ւ թ յ ան ո ր ո շ ո ւ մ ը և Եր և ան ի առ ան ձ ի ն թ աղ ամ աս ե ր ի հ ամ ար ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի գ ն ահ ատո ւ մ ը ` ե լ ն ե լ ո վ Սպի տակ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի փո ր ձ ի ց : Մի ք ան ի թ աղ ամ աս ե ր ո ւ մ /Աջ ափն յ ակ ի 16-ր դ , 15-ր դ ի մ ի մ աս ը , և այ լ ն / կ ատար վ ած աշ խատաք ն ե ր ն ամ փո փվ ած ե ն մ ե ր «Սե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի գ ն ահ ատմ ան մ ո տավ ո ր մ ե թ ո դ Եր և ան ի առ ան ձ ի ն թ աղ ամ աս ե ր ի հ ամ ար հ ո դ վ ած ո ւ մ /Եր ՃՇ Հ -ի գ ի տակ ան աշ խատո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ժ ո ղ ո վ ած ո ւ , հ ատո ր III (39), 2010/: Սե յ ս մ ի կ ռիսկի գ ն ահ ատմ ան հ ամ ար բ աց առ ապե ս օ գ տագ ո ր ծ վ ե լ է Սպի տակ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի հ ե տև ան ք ն ե ր ի ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր մ ան փո ր ձ ը Լ ե ն ի ն ակ ան ք աղ աք ո ւ մ , ո ր տե ղ վ ն աս վ ած ք ն ե ր ե ն ս տաց ե լ կ ամ ք ան դ վ ե լ ե ն այ ն շ ե ն ք ե ր ը , ո ր ո ն ց ի ց շ ատ կ ան կ առ ո ւ ց վ ած Եր և ան ի տար բ ե ր և մ աս ն ավ ո ր ապե ս հ ե տազ ո տվ ո ղ թ աղ ամ աս ե ր ո ւ մ , և ո ր ո ն ց մ աս ի ն տե ղ ե կ ատվ ո ւ թ յ ո ւ ն կ ա կ այ ք ի «Ճան աչ ե ն ք մ ե ր շ ե ն ք ե ր ը , ո ր տե ղ ապր ո ւ մ ե ն ք » հ ո դ վ ած ո ւ մ : Նե ր կ այ ո ւ մ ս ն մ ան ատի պ աշ խատան ք ն ե ր շ ար ո ւ ն ակ ո ւ մ ե ն ք կ ատար ե լ Եր և ան ի այ լ թ աղ ամ աս ե ր ի հ ամ ար , ո ր ո ն ց ը ն տր ո ւ թ յ ո ւ ն ը կ ատար վ ո ւ մ է նու յ ն ս կ զ բ ո ւ ն ք ո վ , ի ն չ ո ր ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր վ ած թ աղ ամ աս ե ր ի ն ը : Մե ր աշ խատան ք ի շ ար ո ւ ն ակ ո ւ թ յ ո ւ ն ը կ ար ո ղ է դ առ ն ալ ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի ն վ ազ ե ց ո ւ մ ը ն շ վ ած թ աղ ամ աս ե ր ի հ ամ ար , ո ր ը բ ար դ խն դ ի ր է , ս ակ այ ն դ ր ան ո վ ն ո ւ յ ն պե ս պե տք է զ բ աղ վ ե լ ` ե լ ն ե լ ո վ աղ ե տի գ ո տո ւ վ ե ր ակ ան գ ն մ ան և շ ե ն ք ե ր ի ս ե յ ս մ ակ այ ո ւ ն ո ւ թ յ ան բ ար ձ ր աց մ ան կ ո ւ տակ վ ած փո ր ձ ի ց : О ДСР ТЕРРИТОРИИ АРМЕНИИ НА ОСНОВЕ ПОКАЗАТЕЛЕЙ УСТОЙЧИВОСТИ ГОРНЫХ ПОРОД Севада Оганесян, Гамлет Гаспарян, Амаяк Оганесян, Эдуард Геодакян Институт геофизики и инженерной сейсмологии НАН РА E-mail: [email protected] В настоящее время известно, что для выполнения полноценного ДСР следует провести целый комплекс геолого-геофизических, сейсмологических и инженерно-геологических исследований, выполнение которых требует больших финансовых и материальных затрат. Учитывая данное 36 обстоятельство, в настоящей работе сделана попытка выполнить ДСР территории Армении исключительно по имеющимся данным по сейсмотектонике и инженерной геологии. В качестве основы были приняты Карта сейсмогенных зон территории Армении» (2008, ИГИС НАН РА) и Схематическая инженерно-геологическая карта территории Армянской ССР», составленная под редакцией А.Т.Асланяна в 1986 г. По последней карте на территории Армении выделяются 12 разновозрастных районов распространения геолого-литологических комплексов, по устойчивости пород подразделяющихся на четыре категории: сильные, средние, слабые и весьма слабые. Имея ввиду, что устойчивость – это способность пород противостоять внешним физическим воздействиям (при процессах выветривания и переноса), можно заключить, что эта способность пород в первом приближении сопоставима с их способностью противостоять сейсмическим воздействиям. Кроме того, описание грунтов каждой категории, выделенных на этой карте, также сопоставимо с описанием грунтовых условий строительной площадки, принятых в СНРА-6.02.2006г. к применению при сейсмическом микрорайонировании. ԿԱՎԱՅ Ի Ն ԳՐ ՈՒՆՏ ՆԵՐ Ի Ց ԿԱԶ ՄՎԱԾ Լ ԱՆՋԵՐ Ի ՍԵՅ ՍՄԱԿԱՅ ՈՒՆՈՒԹՅ ԱՆ ԳՆԱՀ ԱՏ ՈՒՄԸ Սար գ ի ս Հ այ ր ո յ ան Եր և ան ի պե տակ ան հ ամ ալ ս ար ան Սե յ ս մ ի կ ու ժերի ազ դ ե ց ո ւ թ յ ան պայ մ ան ն ե ր ո ւ մ կ ավ այ ի ն գ ր ո ւ ն տն ե ր ի ց կ ազ մ վ ած լ ան ջ ե ր ի կ այ ո ւ ն ո ւ թ յ ան գ ն ահ ատմ ան հ ար ց ը ն ե ր կ այ ո ւ մ ս շ ար ո ւ ն ակ ո ւ մ է մ ն ալ ճ ար տար ագ ի տակ ան ե ր կ ր աբ ան ո ւ թ յ ան կ ար և ո ր ագ ո ւ յ ն հ ի մ ն ախն դ ի ր ն ե ր ի ց մ ե կ ը : Նե ր կ այ ո ւ մ ս լ ան ջ ե ր ի և շ ե պե ր ի կ այ ո ւ ն ո ւ թ յ ան հ աշ վ ար կ այ ի ն ս խե մ ան ե ր ո ւ մ ս ե յ ս մ ի կ ո ւ ժ ե ր ի ազ դ ե ց ո ւ թ յ ո ւ ն ը լ ան ջ ե ր ի կ այ ո ւ ն ո ւ թ յ ան վրա ար տահ այ տվ ո ւ մ է հ աշ վ ար կ այ ի ն ս խե մ այ ո ւ մ հ ո ր ի զ ո ն ակ ան ո ւ ղ ղ ո ւ թ յ ամ բ ս ե յ ս մ ի կ ար ագ աց ո ւ մ ն ե ր ո վ ո ր ո շ վ ո ղ ո ւ ժ ի տե ղ ադ ր մ ամ բ . P ո ր տե ղ P s s a m, - ս ե յ ս մ ի կ ո ւ ժ ն է , a - ս ե յ ս մ ի կ ար ագ աց ո ւ մ ը , m - ս ո ղ ան ք այ ի ն մ ար մ ն ի զ ան գ վ ած ը : Բաց ի այ ն հ ան գ ամ ան ք ի ց , ո ր չ ափազ ան ց դ ժ վ ար է ի ր ակ ան ո ւ մ ո ր ո շ ե լ ս ե յ ս մ ի կ ո ւ ժ ի ազ դ մ ան ո ւ ղ ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ը , այ դ պի ս ի մ ո տե ց մ ան դ ե պք ո ւ մ հ աշ վ ի չ ե ն առ ն վ ո ւ մ լ ան ջ ը կ ազ մ ո ղ գ ր ո ւ ն տի հ ատկ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը ` պայ մ ան ավ ո ր վ ած ս ե յ ս մ ի կ ազ դ ե ց ո ւ թ յ ամ բ : Սե յ ս մ ի կ ազ դ ե ց ո ւ թ յ ան տե ս ան կ յ ո ւ ն ի ց ո ր ո շ ի ց գ ո ր ծ ո ն ը , ո ր ը պե տք է հ աշ վ ի առ ն վ ի լ ան ջ ե ր ի կ այ ո ւ ն ո ւ թ յ ան հ աշ վ ար կ այ ի ն ս խե մ ան ե ր ո ւ մ , կ ավ այ ի ն գ ր ո ւ ն տի թ ան ձ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն է (կ ո ն ս ի ս տե ն ց ի ան ): Կախվ ած կ ավ այ ի ն գ ր ո ւ ն տի թ ան ձ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց , սեյ սմիկ ու ժերի ազ դ ե ց ո ւ թ յ ան պայ մ ան ն ե ր ո ւ մ գ ր ո ւ ն տը կ ար ո ղ է կ ր ե լ ամ ր ո ւ թ յ ան մ աս ն ակ ի կ ամ ամ բ ո ղ ջ ակ ան կորու ստ (ջ ր ի կ աց ո ւ մ , տի ք ս ատր ո պի ա, պլ ի վ ո ւ ն այ ի ն ե ր և ո ւ յ թ ն ե ր ): Ել ն ե լ ո վ վ ե ր ո հ ի շ յ ալ մ ո տե ց ո ւ մ ն ե ր ի ց , առ աջ ար կ վ ո ւ մ է սեյ սմիկ պայ մ ան ն ե ր ո ւ մ կ ավ այ ի ն ապար ն ե ր ի ց կ ազ մ վ ած լ ան ջ ե ր ի կ այ ո ւ ն ո ւ թ յ ան հ աշ վ ար կ մ ան ժ ամ ան ակ ո ւ ն ե ն ալ տար բ ե ր ակ վ ած մ ո տե ց ո ւ մ : 37 Առ աջ ար կ վ ո ւ մ է ս ե յ ս մ ի կ պայ մ ան ն ե ր ո ւ մ կ ավ այ ի ն գ ր ո ւ ն տն ե ր ի վ ար ք ի կ ան խատե ս մ ան և կ այ ո ւ ն ո ւ թ յ ան հ աշ վ ար կ մ ան հ ե տև յ ալ ս խե մ ան . Կավ այ ի ն ապար ի կ ո ն ս ի ս տե ն ց ի ան Ապար ի վ ար ք ը սեյ սմիկ պայ մ ան ն ե ր ո ւ մ Կո շ տ պլ աս տի կ թ ան ձ ր ո ւ թ յ ո ւ ն Կայ ո ւ ն Ձ ի գ պլ աս տի կ թ ան ձ ր ո ւ թ յ ո ւ ն Ամ ր ո ւ թ յ ան մ աս ն ակ ի կորու ստ Փափո ւ կ պլ աս տի կ , հ ո ս ո ւ ն պլ աս տի կ թ ան ձ ր ո ւ թ յ ո ւ ն Ամ ր ո ւ թ յ ան մ աս ն ակ ի կ ամ լ ր ի վ կորու ստ Սե յ ս մ ի կ ազ դ ե ց ո ւ թ յ ան հ աշ վ ար կ մ ան ս խե մ ան Հ աշ վ ար կ այ ի ն ս խե մ այ ո ւ մ տե ղ ադ ր ե լ ս ահ ք ի ժ ամ ան ակ ավ ո ր դ ի մ ադ ր ո ւ թ յ ան ց ո ւ ց ան ի շ ն ե ր ը և հ ո ր ի զ ո ն ակ ան ո ւ ղ ղ ո ւ թ յ ամ բ ազ դ ո ղ ս ե յ ս մ ի կ ո ւ ժ ը Հ աշ վ ար կ այ ի ն ս խե մ այ ո ւ մ տե ղ ադ ր ե լ դ ի ն ամ ի կ (ս ե յ ս մ ի կ ) պայ մ ան ն ե ր ո ւ մ ո ր ո շ վ ած ս ահ ք ի դ ի մ ադ ր ո ւ թ յ ան ց ո ւ ց ան ի շ ն ե ր ը և կ ատար ե լ ս տատի կ հ աշ վ ար կ առ ան ց հ ո ր ի զ ո ն ակ ան ո ւ ղ ղ ո ւ թ յ ամ բ ս ե յ ս մ ի կ ո ւ ժ ի տե ղ ադ ր մ ան ՎԱՆԱՁ ՈՐ Ի Շ ԵՆՔԵՐԻ ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ԽՈՑ ԵԼ Ի ՈՒԹՅ ՈՒՆՆ ՈՒ ԱՎԵՐ ՄԱՆ ՌԻ ՍԿԸ Կար ե ն Մխի թ ար յ ան Հ Հ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն E-mail: [email protected] Հ ամ աձ այ ն Հ Հ գ ո ր ծ ո ղ ս ե յ ս մ ակ այ ո ւ ն շ ի ն ար ար ո ւ թ յ ան ն ո ր մ ե ր ի , Վան աձ ո ր ք աղ աք ի տար ած ք ը գ տն վ ո ւ մ է 9 բ ալ ո ւ ժ գ ն ո ւ թ յ ան ս ե յ ս մ ի կ գ ո տո ւ մ , ո ր տե ղ մ ի ջ ի ն գ ր ո ւ ն տն ե ր ի հ ո ր ի զ ո ն ակ ան ար ագ աց ո ւ մ ն ե ր ի առ ավ ե լ ագ ո ւ յ ն ար ժ ե ք ը հ ավ աս ար է 0.40g: Քաղ աք ի տար ած ք ն աչ ք ի է ընկնու մ գ ր ո ւ ն տայ ի ն , ի ն ժ ե ն ե ր աե ր կ ր աբ ան ակ ան , հ ի դ ր ո ե ր կ ր աբ ան ակ ան , տե ղ ան ք ի ռ ե լ ի ե ֆ ի բ ար դ առ ան ձ ն ահ ատկ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ո վ , ո ր ո ն ք ն պաս տո ւ մ ե ն ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի , ապա և ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի մ ակ ար դ ակ ի բ ար ձ ր աց մ ան ը : Նե ր կ այ ո ւ մ ս Վան աձ ո ր ք աղ աք ի տար ած ք ը կ առ ո ւ ց ապատվ ած է հ ե տև յ ալ հ ի մ ն ակ ան տի պի շ ե ն ք ե ր ո վ . 1. Մի ն չ և 1988թ . կ առ ո ւ ց վ ած 1-2 հ ար կ ան ի ս ե փակ ան ս ե կ տո ր ի առ ան ձ ն ատն ե ր , ո ր ո ն ց ո վ կ առ ո ւ ց ապատվ ած է ք աղ աք ի տար ած ք ի զ գ ալ ի մ աս ը : Նր ան ք ի ր ակ ան աց վ ած ե ն հ ի մ ն ակ ան ո ւ մ առ ան ց հ ակ աս ե յ ս մ ի կ մ ի ջ ո ց առ ո ւ մ ն ե ր ի և Սպի տակ ի 1988թ . ե ր կ ր աշ ար ժ ի ազ դ ե ց ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց ս տաց ե լ ե ն I-II աս տի ճ ան ի վ ն աս վ ած ք ն ե ր : 38 2. Սպի տակ ի 1988թ . ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց հ ե տո ան հ ատակ ան ն ախագ ծ ե ր ո վ կ առ ո ւ ց վ ած 1-2 հ ար կ ան ի բ ն ակ ե լ ի և հ աս ար ակ ակ ան շ ենքեր, որոնք հ ամ ապատաս խան ո ւ մ են ն ե ր կ այ ի ս գործ ող ս ե յ ս մ ակ այ ո ւ ն շ ի ն ար ար ո ւ թ յ ան ն ո ր մ ե ր ի պահ ան ջ ն ե ր ի ն և ս ե յ ս մ ակ այ ո ւ ն ե ն : 3. Եր կ ր աշ ար ժ ի ց առ աջ կ առ ո ւ ց վ ած 7-8 բ ալ հ աշ վ ար կ այ ի ն ս ե յ ս մ ակ այ ո ւ ն ո ւ թ յ ամ բ 3-5 հ ար կ ան ի ք ար ե շ ե ն ք ե ր , ո ր ո ն ք ս տաց ե լ ե ն հ ի մ ն ակ ան ո ւ մ ե ր ր ո ր դ աս տի ճ ան ի վ ն աս վ ած ք ն ե ր , ամ ր աց վ ե լ ե ն վ տան գ ի ն ո ր մ ակ ար դ ակ ի ն հ ամ ապատաս խան , ս ե յ ս մ ակ այ ո ւ ն ե ն և գ տն վ ո ւ մ ե ն ք աղ աք ի տար բ ե ր հ ատվ ած ն ե ր ո ւ մ : 4. Եր կ ր աշ ար ժ ի ց հ ե տո կ առ ո ւ ց վ ած 9 բ ալ հ աշ վ ար կ այ ի ն ս ե յ ս մ ակ այ ո ւ ն ո ւ թ յ ամ բ 3-5 հ ար կ ան ի ք ար ե և մ ի աձ ո ւ յ լ ե ր կ աթ բ ե տո ն ե շ ե ն ք ե ր , ո ր ո ն ց ն ախագ ծ մ ան և շ ի ն ար ար ո ւ թ յ ան ո ր ակ ը հ ամ ապատաս խան ո ւ մ է ն ե ր կ այ ի ս գործ ող ս ե յ ս մ ակ այ ո ւ ն շ ի ն ար ար ո ւ թ յ ան նորմերի պահ ան ջ ն ե ր ի ն (այ դ պի ս ի շ ե ն ք ե ր ո վ ե ն կ առ ո ւ ց ապատվ ած Տ ար ո ն 1-4 թ աղ ամ աս ե ր ը և այ լ ն ): 5. 6-9 հ ար կ ան ի խո շ ո ր ապան ե լ շ ե ն ք ե ր , ո ր ո ն ք հ ամ ար վ ո ւ մ ե ն առ ավ ե լ ս ե յ ս մ ակ այ ո ւ ն և 1988 թ վ ակ ան ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ազ դ ե ց ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց ս տաց ե լ ե ն I-II աս տի ճ ան ի վ ն աս վ ած ք ն ե ր : 6. Կար կ աս այ ի ն 9 հ ար կ ան ի 111 դ աս ի շ ե ն ք ե ր , ո ր ո ն ք հ ի մ ն ակ ան ո ւ մ ս տաց ե լ են I-II աս տի ճ ան ի վ ն աս վ ած ք ն ե ր , խո ց ե լ ի են և ն ե ր կ այ ո ւ մ ս շ ահ ագ ո ր ծ վ ո ւ մ ե ն : 7. 450 և 111 դ աս ե ր ի մ ի ք ան ի շ ե ն ք ե ր , ո ր ո ն ք ամ ր աց վ ե լ ե ն ճ կ ո ւ ն հ ար կ ի և ռ ե տի ն ե մ ե տաղ ակ ան բ ար ձ ի կ ն ե ր ի կ ի ր առ մ ամ բ : 8. Ժամ ան ակ ավ ո ր կ աց ար ան ն ե ր ո վ (տն ակ ն ե ր ) կ առ ո ւ ց ապատվ ած թ աղ ամ աս ե ր : Վե ր ջ ի ն տար ի ն ե ր ի ն ժ ամ ան ակ ավ ո ր կ աց ար ան ն ե ր ի թ ի վ ը ք աղ աք ո ւ մ զ գ ալ ի ն վ ազ ե լ է : 9. Ի ն ք ն աշ ե ն շ ի ն ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր , ք ար ե և մ ե տաղ ակ ան ավ տո տն ակ ն ե ր , ո ր ո ն ք ս փռ վ ած ե ն ո ղ ջ ք աղ աք ո վ և վ տան գ ե ն ն ե ր կ այ աց ն ո ւ մ մ ի այ ն հ ր դ ե հ ն ե ր ի առ աջ աց մ ան տե ս ան կ յ ո ւ ն ի ց : Այ ս պի ս ո վ , Վան աձ ո ր ք աղ աք ի տար ած ք ի կ առ ո ւ ց ապատո ւ մ ը բ ազ մ ազ ան է , և ս ե յ ս մ ի կ խո ց ե լ ի ե ն հ ի մ ն ակ ան ո ւ մ 111 ս ե ր ի այ ի , I-II աս տի ճ ան ի վ ն աս վ ած ք ն ե ր ս տաց ած բ ազ մ աբ ն ակ ար ան կ ար կ աս այ ի ն շ ե ն ք ե ր ն ո ւ մ ի ն չ և Սպի տակ ի 1988թ . ե ր կ ր աշ ար ժ ը կ առ ո ւ ց վ ած 1-2 հ ար կ ան ի ք ար ե շ ե ն ք ե ր ը : Ել ն ե լ ո վ սեյ սմիկ վ տան գ ի մ ակ ար դ ակ ի ց , շ ենքերի խո ց ե լ ի ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց և այ լ գ ո ր ծ ո ն ն ե ր ի ց , կ ազ մ վ ե լ է շ ե ն ք ե ր ի ավ ե ր մ ան ռ ի ս կ ի ք ար տե զ ը , ո ր ն ո ւ ն ի բ ար դ կ առ ո ւ ց վ ած ք : Ը ս տ այ դ ք ար տե զ ի , Վան աձ ո ր ք աղ աք ը բ աժ ան վ ո ւ մ է ռ ի ս կ ի չ ո ր ս գ ո տի ն ե ր ի . 1. Ռի ս կ ը բ աց ակ այ ո ւ մ է , կ ազ մ ո ւ մ է ք աղ աք ի տար ած ք ի 20 տո կ ո ս ը : 2. Մի ջ ի ն ռ ի ս կ , զ բ աղ ե ց ն ո ւ մ է ք աղ աք ի տար ած ք ի կ ե ս ը : 3. Ռի ս կ ի մ ակ ար դ ակ ը մ ի ջ ի ն ի ց բ ար ձ ր է , կ ազ մ ո ւ մ է տար ած ք ի 10 տո կ ո ս ը : 4. Ռի ս կ ը բ ար ձ ր է , կ ազ մ ո ւ մ է տար ած ք ի 20 տո կ ո ս ը : О ВОЗМОЖНОСТИ ОПРЕДЕЛЕНИЯ СЕЙСМИЧЕСКИХ НАГРУЗОК НА ЗДАНИЯ БЕЗ ПРИМЕНЕНИЯ НЕЯВНЫХ КОЭФФИЦИЕНТОВ Размик Атабекян, Лусине Атабекян 39 Национальная служба сейсмической защиты МЧС РА E-mail: [email protected] За последние десятилетия в ряде публикаций отмечается о значительной приблизительности определения сейсмических нагрузок и отсутствии единого, универсального метода расчета. Рассмотрение норм сейсмостойкого строительства разных стран показывает, что эти утверждения не лишены обоснованности. При попытке расчета по разным нормам получаются значительные расхождения из-за применения различных коэффициентов и параметров. Как отмечает Я.М. Айзенберг, сегодня специалисты стоят перед дилеммой: что важнее - попытаться формализовать разнообразнейшие факторы и включить их в нормы, или понять физику поведения сооружения при землетрясении. В существующих нормах предполагается, что сооружение получает ускорения, соответствующие ускорениям грунта данной площадки. Однако многочисленные инструментальные данные показывают, что ускорения фундамента может в несколько раз отличаться от ускорения грунтов основания, и для корректировки сейсмических нагрузок используются уравнения, включающие ряд коэффициентов. Эти коэффициенты уточняются по мере накопления опытных данных в стремлении оценки истинных сейсмических воздействий на сооружения. В настоящей работе сделана попытка определения сейсмических нагрузок, основанная на законе сохранения количества движения. В первом приближении принимается, что количество движения сооружения равно количеству движения грунтов, вовлеченных во взаимодействие с сооружением. Мы исходим из соображения, что от оснований к фундаментам передается некоторый импульс или импульсы движения, а поведение сооружения зависит от его динамических характеристик. При этом, для расчетов используются только механические и динамические характеристики грунтов оснований и сооружения, и отпадает необходимость применения неявных , корректирующих коэффициентов. Смещения и колебания зданий высотой до 10-12 этажей, в основном, обусловлены деформациями сдвига, а деформации изгиба существенны для более высоких сооружений. Для определения сейсмических нагрузок получены расчетные формулы с учетом только сдвиговой жесткости здания. Эти формулы включают известные, количественно определяемые параметры здания и грунтов оснований. В качестве примера рассчитаны сейсмические нагрузки для первого тона колебаний типового, 10-и этажного дома серии 111. Эти здания в г.Гюмри при Спитакском землетрясении 1988г. в массовом порядке были разрушены. Уцелевшие в г.Ванадзор такие же здания подверглись тщательному обследованию, в том числе и динамическим испытаниям (получены их уточненные динамические характеристики). Осуществлен сравнительный анализ результатов расчета по предложенной методике и по методу, изложенному в нормах и рекомендациях по сейсмостойкому строительству. ԵՐ ԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԵՐ Ի Հ ԵՏ ՔԵՐ Ը ԴՈԻ ՐՍ ԵՆ ԳԱԼ Ի Ս ԵՐ ԿՐ ՆԵՐ Ի ՍԱՀ ՄԱՆՆԵՐ Ի Ց Հ այ կ ան ո ւ շ Հ ար ո ւ թ յ ո ւ ն յ ան Հ Հ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն E-mail: [email protected] 40 Պատմ ակ ան ո ւ ժ ե ղ ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի գ ի տակ ան հ ե տազ ո տո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ն ո ւ ղ ղ ո ր դ վ ո ւ մ ե ն ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի հ ե տև ան ք ն ե ր ո վ և ս կ զ բ ն աղ բ յ ո ւ ր ն ե ր ո ւ մ ե ղ ած հ ի շ ատակ ո ւ մ ն ե ր ո վ : Եր կ ր աշ ար ժ ե ր ի պատմ ո ւ թ յ ո ւ ն ը չ ու նի ժ ամ ան ակ այ ի ն ս ահ մ ան ն ե ր . Հ այ աս տան աշ խար հ ո ւ մ մեր կողմից ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր վ ած ամ ե ն ավ աղ ե ր կ ր աշ ար ժ ի (մ ի ն չ և մ .թ .ա. 746թ .) մ աս ի ն առ աջ ի ն հ ի շ ատակ ո ւ մ ը հ ան դ ի պո ւ մ ենք ո ւ ր ար տակ ան ամ ե ն ահ ի ն ս ե պագ ր ե ր ի ց մեկու մ` Սար դ ո ւ ր II թ ագ ավ ո ր ի Գան ձ ադ ռ ան տար ե գ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ո ւ մ : Վե ր լ ո ւ ծ ե լ ո վ մ ատե ն ագ ր ակ ան ն ո ր աղ բ յ ո ւ ր ն ե ր ը , պար զ ե ց ի ն ք ն աև , ո ր պատմ ակ ան Հ այ աս տան ի 14 մ այ ր աք աղ աք ն ե ր ի ց մ ի այ ն Դվ ի ն ն է ավ ե ր վ ե լ ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց (27.12.893թ .) մ այ ր աք աղ աք ե ղ ած ժ ամ ան ակ աշ ր ջ ան ո ւ մ : Հ ե տազ ո տո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի հ ե ռ ան կ ար ը փն տր ո ւ մ է պատաս խան . հ ե տազ ո տո ղ ն ե ր ի ց ու ՞ մ տե ս ակ ե տն է ճ ի շ տ: Վե ր ջ ի ն զ ար գ աց ո ւ մ ն ե ր ը պատմ ակ ան ս ե յ ս մ ո լ ո գ ի այ ի բ ն ագ ավ առ ո ւ մ թ ո ւ յ լ ե ն տալ ի ս խո ր աց ն ե լ հ ե տազ ո տո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի հ ավ աս տի ո ւ թ յ ան աս տի ճ ան ը ի ն տե լ ե կ տո ւ ալ վ ե ր լ ո ւ ծ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի և հ ր աշ ալ ի լ ո ւ ծ ո ւ մ ն ե ր ի հ ամ ար : Դա հ ե տագ այ ո ւ մ մ ե զ կ ո ւ ղ ղ ո ր դ ի ե ր կ ար աժ ամ կ ե տ ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի և ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի առ ավ ե լ ճ շ գ ր ի տ հ ավ ան ակ ան այ ի ն գ ն ահ ատմ ան ն ո ւ ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի ն վ ազ ե ց մ ան ը : ԵՐ ԿՐ ԱԿԵՂԵՎԻ Տ ԵՂԱՇ ԱՐ ԺԵՐ Ի ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻ Ր ՄԱՆ Հ ԱՄԱՐ ԳԾԱՅ Ի Ն Չ ԱՓՄԱՆ ԳԵՐ ՃՇ ԳՐԻ Տ ՍԱՐ ՔԻ ՄՇ ԱԿՈՒՄ Ար ե ս տ Բե գ լ ար յ ան , Կառ լ ե ն Գյ ո ւ ն աշ յ ան , Եղ ի ս աբ ե թ Հ այ ր ապե տյ ան , Կար ե ն Խաչ ատր յ ան Եր և ան ի ճ ար տար ապե տո ւ թ յ ան և շ ի ն ար ար ո ւ թ յ ան պե տակ ան հ ամ ալ ս ար ան E-mail: [email protected] Բո լ ո ր ճ շ գ ր ի տ գ ե ո դ ե զ ի ակ ան չ ափո ւ մ ն ե ր ո ւ մ և ե ր կ ր ակ ե ղ և ի տե ղ աշ ար ժ ե ր ի ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր մ ան հ ամ ար հ ի մ ն ակ ան ո ւ մ օ գ տագ ո ր ծ վ ո ւ մ է ի ն տե ր ֆ ե ր ո մ ե տր ը : Վե ր ջ ի ն տար ի ն ե ր ի ն ն մ ան աշ խատան ք ն ե ր ո ւ մ ի ր ե ն ց կ ի ր առ ո ւ թ յ ո ւ ն ն են գ տե լ մ ո դ ո ւ լ աց ի ո ն ճշ գրիտ հ ե ռ աչ ափե ր ը : Գե ր մ ան ի այ ի ար և մ ո ւ տք ո ւ մ գ տն վ ո ղ Զ ո լ ե ր ն ալ բ ս ե յ ս մ ի կ ակ տի վ գ ո տո ւ մ Կար լ ս ր ո ւ ե ի հ ամ ալ ս ար ան ի մ աս ն ագ ե տն ե ր ը կ ատար ե լ են փո ք ր դ ե ֆ ո ր մ աց ի ան ե ր ի ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր ո ւ թ յ ո ւ ն ` օ գ տագ ո ր ծ ե լ ո վ Մե կ ո մ ե տր ME3000 և ME-5000 օ պտի կ ակ ան հ ե ռ աչ ափե ր ը : Ոչ պակ աս ար ժ ե ք ավ ո ր աշ խատան ք է կ ատար վ ած Ռո ւ ս աս տան ի Դաշ ն ո ւ թ յ ո ւ ն ո ւ մ . օ գ տագ ո ր ծ ե լ ո վ ME-5000 օ պտի կ ակ ան հ ե ռ աչ ափը , ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր վ ե լ է Սաամ յ ան խզ վ ած ք այ ի ն տի ր ո ւ յ թ ը : Նմ ան աշ խատան ք ն ե ր ը ց ո ւ յ ց ե ն տալ ի ս օ պտի կ ակ ան հ ե ռ աչ ափե ր ի կ ի ր առ մ ան լ այ ն հ ն ար ավ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը Եր կ ր ի կ ե ղ և ի տե ղ աշ ար ժ ե ր ի հ ե տազ ո տմ ան հ ամ ար : Նշ վ ած օ պտի կ ակ ան հ ե ռ աչ ափե ր ի ն զ ո ւ գ ահ ե ռ Եր և ան ի պո լ ի տե խն ի կ ակ ան ի ն ս տի տո ւ տո ւ մ , այ ն ո ւ հ ե տև Եր և ան ի ճ ար տար ապե տո ւ թ յ ան և շ ի ն ար ար ո ւ թ յ ան պե տակ ան հ ամ ալ ս ար ան ո ւ մ մ շ ակ վ ե լ ե ն ն ո ւ յ ն ատի պ ճ շ գ ր տո ւ թ յ ան ДВСД-1200 և ДВСД-1200М օ պտի կ ակ ան հ ե ռ աչ ափե ր ը : 41 Նե ր կ այ ո ւ մ ս այ դ օ պտի կ ակ ան հ ե ռ աչ ափե ր ն ար դ ի ակ ան աց վ ե լ ե ն մ ե ր կ ո ղ մ ի ց առ աջ ադ ր վ ած չ ափմ ան ե ր կ ֆ ազ այ ի ն ե ղ ան ակ ի ն ե ր դ ր մ ամ բ , ո ր ը բ ե ր ո ւ մ է չ ափմ ան ճ շ գ ր տո ւ թ յ ան բ ար ձ ր աց մ ան 3-4 ան գ ամ , ի ն չ ն առ ավ ե լ ն պատակ ահ ար մ ար կ դ ար ձ ն ի օ պտի կ ակ ան հ ե ռ աչ ափե ր ի կ ի ր առ ո ւ մ ը ս ե յ ս մ ի կ ակ տի վ խզ վ ած ք ն ե ր ո ւ մ գ ե ո դ ե զ ի ակ ան մ ո ն ի թ ո ր ի ն գ ի ր ակ ան աց ն ե լ ո ւ հ ամ ար : Հ Հ ՍԵՅ ՍՄԱԱԿՏ Ի Վ ԳՈՏ Ի ՆԵՐ ՈՒՄ ԳԵՈԴԻ ՆԱՄԻ Կ ՊՈԼ Ի ԳՈՆՆԵՐ Ի ԱՆՀ Ր ԱԺԵՇ Տ ՈՒԹՅ ՈՒՆԸ , Չ ԱՓԱԳՐ ՎԱԾ Տ ՎՅ ԱԼ ՆԵՐ Ի ՎԵՐ Լ ՈՒԾՈՒԹՅ ՈՒՆՆ ՈՒ ՄՈՆԻ ԹՈՐ Ի ՆԳԸ Ար ե ս տ Բե գ լ ար յ ան , Հ ո վ ս ե փ Պե տր ո ս յ ան Եր և ան ի ճ ար տար ապե տո ւ թ յ ան և շ ի ն ար ար ո ւ թ յ ան պե տակ ան հ ամ ալ ս ար ան E-mail: [email protected] Եր կ ր աշ ար ժ ավ տան գ գ ո տի ն ե ր ո ւ մ ճ ապո ն աց ի ն ե ր ը կ ր կ ն ակ ի գ ե ո դ ե զ ի ակ ան չ ափո ւ մ ն ե ր ի ար դ յ ո ւ ն ք ո ւ մ պար զ աբ ան ե լ ե ն , ո ր աղ ե տալ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի ժ ամ ան ակ տե ղ ի է ու նենու մ բ ար ձ ո ւ ն ք այ ի ն փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն : Մե ն ք ավ ե լ ի ք ան հ ամ ո զ վ ած ենք, որ ե ր կ ր ակ ե ղ և ի ն շ վ ած փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը ո չ մ ի այ ն տե ղ ի ե ն ո ւ ն ե ն ո ւ մ ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի ժ ամ ան ակ , այ լ և ն ախո ր դ ո ւ մ ե ն դ ր ան ց : Ապաց ո ւ ց ե լ ո ւ հ ամ ար հ ար կ է ս ե յ ս մ ավ տան գ տար ած ք ն ե ր ո ւ մ ի ր ակ ան աց ն ե լ գ ե ո դ ե զ ի ակ ան բ ազ մ ակ ի չ ափո ւ մ ն ե ր : 1910թ . մ ի ն չ և օ ր ս Հ Հ տար ած ք ո ւ մ ի ր ակ ան աց վ ե լ ե ն I և II դ աս ի ն ի վ ե լ ի ր աց մ ան աշ խատան ք ն ե ր , ո ր ո ն ք ը ն դ գ ր կ ե լ ե ն ն աև Գյ ո ւ մ ր ո ւ և Սպի տակ ի տար ած աշ ր ջ ան ը : Վե ր ջ ե ր ս վ ե ր ո հ ի շ յ ալ աշ խատան ք ն ե ր ն ի ր ակ ան աց վ ե լ ե ն ն աև Գե ո դ ե զ ի այ ի և ք ար տե զ ագ ր ո ւ թ յ ան կ ե ն տր ո ն ՊՈԱԿի կ ո ղ մ ի ց : Ց ան ց ի հ ավ աս ար ակ շ ռ մ ան ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր ը հ ամ ե մ ատե լ ո վ Սպի տակ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց հ ե տո կ ատար վ ած ն ի վ ե լ ի ր աց մ ան ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր ի հ ե տ, պար զ վ ե լ է , ո ր է պի կ ե ն տր ո ն ո ւ մ տե ղ ի է ո ւ ն ե ց ե լ ե ր կ ր ակ ե ղ և ի 39 ս մ ի ջ վ ած ք : Այ ս օ ր գ ե ո դ ե զ ի ան զ ի ն վ ած է վ ե ր գ ե տն յ ա և ար բ ան յ ակ այ ի ն ն ո ր ագ ո ւ յ ն ճ շ գ ր ի տ ս ար ք ե ր ո վ ու հ ամ ակ ար գ ե ր ո վ և պատր աս տ է ի ր ակ ան աց ն ե լ գ ե ր ճ շ գ ր ի տ չ ափո ւ մ ն ե ր հ ո ր ի զ ո ն ակ ան և ո ւ ղ ղ աձ ի գ հ ար թ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ո ւ մ : Այ ս ամ ե ն ը ն պատակ աո ւ ղ ղ վ ած կ ազ մ ակ ե ր պե լ ո ւ հ ամ ար առ աջ ար կ ո ւ մ ե ն ք ե ր կ ր աշ ար ժ ավ տան գ գ ո տի ն ե ր ո ւ մ ս տե ղ ծ ե լ հ ի մ ն այ ի ն կ ե տի ն կ ապակ ց վ ած գ ե ո պո լ ի գ ո ն ն ե ր : Ու ս տի ան հ ր աժ ե շ տ է ան հ ապաղ վ ե ր ակ ան գ ն ե լ 1997թ . Հ Հ Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ան (ՍՊԱԾ), ԱՄՆ NASA-ի և Մաս աչ ո ւ ս ե թ ս ի տե խն ո լ ո գ ի ակ ան ի ն ս տի տո ւ տի կողմից հ ի մ ն ադ ր վ ած WGS-84 հ ամ աշ խար հ այ ի ն 42 կ ո ո ր դ ի ն ատայ ի ն հ ամ ակ ար գ ո ւ մ դ ի ր ք ո ր ո շ վ ած մ շ տակ ան գործ ող ար բ ան յ ակ այ ի ն դ ի ր ք ո ր ո շ մ ան NSSP ռ ե ֆ ե ր ե ն ց կ այ ան ը : Այ ս կ այ ան ի ` մ ի ջ ազ գ այ ի ն IGS ց ան ց ի կ ե տ լ ի ն ե լ ը հ ն ար ավ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն է տալ ի ս մեր դ ի տար կ վ ած տվ յ ալ ն ե ր ո վ հ աշ վ ար կ ե լ ՀՀ տար ած ք ի ե ր կ ր ակ ե ղ և ի դ ե ֆ ո ր մ աց ի ան ե ր ի շ ար ժ ի մ ե ծ ո ւ թյ ո ւ ն ն ու վ ե կ տո ր ի ո ւ ղ ղ ո ւ թյ ո ւ ն ը IGS ց ան ց ի կ ե տե ր ի ն կ ատմ ամ բ : Խն դ ր ահ ար ո ւ յ ց ո ւ ղ ղ ո ւ թ յ ամ բ գ ի տակ ան առ աջ ը ն թ աց ի հ ամ ար ան հ ր աժ ե շ տ է առ կ ա բ ո լ ո ր տվ յ ալ ն ե ր ը լ ր աց ո ւ ց ի չ ամ փո փե լ ու ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր ը տր ամ ադ ր ե լ հ ան ր ապե տո ւ թ յ ան հ ամ ապատաս խան մ աս ն ագ ե տն ե ր ի ն (ե ր կ ր աշ ար ժ ագ ե տ, ե ր կ ր աֆ ի զ ի կ ո ս , ե ր կ ր աբ ան , գ ե ո մ ո ր ֆ ո լ ո գ և այ լ ն ): Նր ան ց կ ո ղ մ ի ց ի ր ակ ան աց վ ած գ ի տակ ան ե զ ր ահ ան գ ո ւ մ ն ե ր ի ց ե լ ն ե լ ո վ ` հ ամ ատե ղ ք ն ն ար կ ե լ գ ե ո դ ի ն ամ ի կ ակ ան պո լ ի գ ո ն ի հ ե տագ ա հ ե տազ ո տո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի կ ազ մ ակ ե ր պմ ան և ի ր ակ ան աց մ ան հ ար ց ը : ԳՅ ՈՒՄՐՈՒ Տ ԱՐ ԱԾՔԻ ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ՌԻ ՍԿԻ ԱՌԱՆՁ ՆԱՀ ԱՏ ԿՈՒԹՅ ՈՒՆՆԵՐ Ը Հ ակ ո բ Սո ւ վ ար յ ան Հ Հ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն E-mail: [email protected] Սե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ը գ ն ահ ատվ ած է ԵՏ Հ տե խն ո լ ո գ ի ան ե ր ո վ ս տե ղ ծ վ ած թ վ այ ի ն բ ազ ան ե ր ի հ ի մ ան վ ր ա, ո ր ո ն ք կ ազ մ վ ած ե ն 64 շ ե ր տե ր ի ց : Բազ ան ե ր ը ն ե ր առ ո ւ մ ե ն տվ յ ալ ն ե ր կ առ ո ւ ց ապատմ ան , շ ե ն ք ե ր ի տի պե ր ի ո ւ ս ե յ ս մ ի կ խո ց ե լ ի ո ւ թ յ ան գ ն ահ ատմ ան , դ ե մ ո գ ր աֆ ի այ ի , ի ն ֆ ր ակ առ ո ւ ց վ ած ք ի , ք աղ աք ը կ ե ն ս աապահ ո վ ո ղ գ ծ ե ր ի , ե ր կ ր աշ ար ժ ի ե ր կ ր ո ր դ այ ի ն վ տան գ ն ե ր ի , ք աղ աք ի տար ած ք ի ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի , ի ն ժ ե ն ե ր աե ր կ ր աբ ան ակ ան պայ մ ան ն ե ր ի և այ լ ն ի վ ե ր աբ ե ր յ ալ : Ար դ յ ո ւ ն ք ո ւ մ կ ազ մ վ ած ե ն Գյ ո ւ մ ր ի ք աղ աք ի տար ած ք ի շ ե ն ք ե ր ի ավ ե ր մ ան , հ ր դ ե հ ն ե ր ի առ աջ աց մ ան , կ ե ն ս աապահ ո վ մ ան գ ծ ե ր ի վ ն աս վ ե լ ո ւ ռ ի ս կ ե ր ի ք ար տե զ ն ե ր ը , գ ն ահ ատվ ած ե ն հ ն ար ավ ո ր մ ար դ կ այ ի ն կ ո ր ո ւ ս տն ե ր ը : Սե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի հ աշ վ ար կ ն ե ր ը կ ատար վ ե լ ե ն Գյ ո ւ մ ր ի ք աղ աք ո ւ մ առ ավ ե լ ագ ո ւ յ ն ` 9 բ ալ ո ւ ժ գ ն ո ւ թ յ ամ բ (0.40g) հ ո ր ի զ ո ն ակ ան ար ագ աց մ ամ բ ե ր կ ր աշ ար ժ ի հ ամ ար : Ստաց վ ած տվ յ ալ ն ե ր ո վ Գյ ո ւ մ ր ո ւ տար ած ք ի մ ո տ 5%-ն ո ւ ն ի բ ար ձ ր ռ ի ս կ , 33%-ը ` մ ի ջ ի ն ո ւ մ ի ջ ի ն ի ց բ ար ձ ր ռ ի ս կ , ի ս կ ք աղ աք ի տար ած ք ի մ ե ծ մ աս ո ւ մ ռ ի ս կ ը գ ո ր ծ ն ակ ան ո ւ մ բ աց ակ այ ո ւ մ է : Սպի տակ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց հ ե տո ո ւ ր բ ան ի զ աց ի այ ի տե ն դ ե ն ց ը ց ո ւ յ ց է տալ ի ս , ո ր մ ի ջ ի ն ո ւ բ ար ձ ր ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի մ ակ ե ր ե ս ն ե ր ը փո ք ր ան ո ւ մ ե ն , ք ան ի ո ր ո ւ ժ ե ղ աց վ ած և ն ո ր կ առ ո ւ ց վ ած շ ե ն ք ե ր ը ս ե յ ս մ ակ այ ո ւ ն ե ն : Նո ւ յ ն պի ս ի զ ար գ աց մ ան տե ն դ ե ն ց ո ւ ն ի հ ր դ ե հ ն ե ր ի ռ ի ս կ ը , ք ան ի ո ր հ ր դ ե հ ավ տան գ տար ած ք ն ե ր ը ն վ ազ ո ւ մ ե ն տն ակ ն ե ր ի թ վ ի և 1-2 հ ար կ ան ի հ ի ն փայ տյ ա ծ ած կ ո վ ո ւ փայ տե հ ատակ ո վ տն ե ր ի ք ան ակ ի կ ր ճ ատմ ան հ ե տև ան ք ո վ , ո ր ո ն ք առ ավ ե լ հ ր դ ե հ ավ տան գ ե ն : Հ ն ար ավ ո ր զ ո հ ե ր ի թ ի վ ը գ ի շ ե ր ը կ լ ի ն ի մ ո տ 1000 մ ար դ , ի ս կ վ ի ր ավ ո ր ն ե ր ի ն ը ` 1500 մ ար դ : Մար դ կ այ ի ն կ ո ր ո ւ ս տն ե ր ը հ ի մ ն ակ ան ո ւ մ կ լ ի ն ե ն 12 վ թ ար այ ի ն բ ազ մ աբ ն ակ ար ան շ ե ն ք ե ր ո ւ մ ` 600 զ ո հ , 1-2 հ ար կ ան ի հ ի ն տն ե ր ո ւ մ ` 200 զ ո հ և այ լ ո ւ ր ի շ վ այ ր ե ր ո ւ մ ` 200 զ ո հ : 43 Նե ր ք աղ աք այ ի ն ջ ր ամ ատակ ար ար մ ան , գ ազ ամ ատակ ար ար մ ան , հ ե ռ ախո ս այ ի ն կ ապի , է լ ե կ տր ամ ատակ ար ար մ ան գ ծ ե ր ի ո ւ ղ ի ղ , կ ար ճ աժ ամ կ ե տ, ե ր կ ար աժ ամ կ ե տ ս ո ց ի ալ ակ ան ար ժ ե ք ն ե ր ը բ ար ձ ր ե ն , և դ ր ան ց շ ար ք ի ց դ ո ւ ր ս գ ալ ո ւ դ ե պք ո ւ մ կ առ աջ ան ան լ ո ւ ր ջ դ ժ վ ար ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ` ս կ ս ած աղ ե տի առ աջ ի ն ժ ամ ե ր ի ց : Այ ս բ ո լ ո ր գ ծ ե ր ը հ ի ն ե ն , հ ի մ ն ակ ան ո ւ մ ան ց ե լ է ն ր ան ց շ ահ ագ ո ր ծ մ ան ժ ամ կ ե տն ե ր ը , և ս ե յ ս մ ի կ ց ն ց ո ւ մ ն ե ր ի ց շ ատ տե ղ ե ր ո ւ մ ն ր ան ք շ ար ք ի ց դ ո ւ ր ս կ գ ան : Քաղ աք մ տն ո ղ կ ե ն ս աապահ ո վ մ ան գ ծ ե ր ի ց առ ավ ե լ խո ց ե լ ի է խմ ե լ ո ւ ջ ր ի մ ատակ ար ար մ ան հ ամ ակ ար գ ը , ք ան ի ո ր ջ ո ւ ր ը գ ալ ի ս է մ ի այ ն հ յ ո ւ ս ի ս ո ւ մ գ տն վ ո ղ աղ բ յ ո ւ ր ն ե ր ի ց ` հ ի մ ն ակ ան ո ւ մ Աշ ո ց ք ի շ ր ջ ակ այ ք ի ց , մ ի փո ք ր է լ Ջաջ ո ւ ռ ի ց , ո ր ի գ ծ ե ր ը , հ ատկ ապե ս Սպի տակ ի օ ջ ախայ ի ն գ ո տո ւ ո ւ ժ ե ղ ե ր կ ր աշ ար ժ ի դ ե պք ո ւ մ , դ ո ւ ր ս կ գ ան շ ար ք ի ց , ի ն չ ը տե ղ ի ո ւ ն ե ց ավ 1988թ .: Այ ս տե ս ակ ե տի ց կ ար և ո ր է վ ե ր ակ ան գ ն ե լ Ար և ի կ գ յ ո ւ ղ ի մ ո տակ այ ք ի ց խմ ե լ ո ւ ար տե զ յ ան ջ ր ե ր ի մ ատակ ար ար մ ան ն ախկ ի ն հ ամ ակ ար գ ը : Եր կ ր աշ ար ժ ե ր ի ակ տի վ օ ջ ախն ե ր ի ն կ ատմ ամ բ հ ամ ե մ ատաբ ար լ ավ դ ի ր ք ո ւ ն ե ն ավ տո մ այ ր ո ւ ղ ի ն ե ր ը , է լ ե կ տր ա- և գ ազ ամ ատակ ար ար մ ան գ ծ ե ր ը : ОПОРНЫЕ ДАННЫЕ ДЛЯ СПАСАТЕЛЬНЫХ РАБОТ ПРИ СЕЙСМИЧЕСКОЙ КАТАСТРОФЕ В АРМЕНИИ Сергей Назаретян, Карен Мхитарян, Сирануш Назаретян Национальная служба сейсмической защиты МЧС РА E-mail: [email protected] Используя ряд методов, а также статистические данные о последствиях Спитакского землетрясения 1988 года, в докладе даются конкретные подходы и рекомендации для быстрого определения опорных показателей произошедшей сейсмической катастрофы в Армении для эффективной организации спасательных и аварийно-восстановительных работ. К числу этих данных относятся: положение и размеры зоны разрушения, возможные повреждения наиболее распространенных в зоне бедствия типов зданий, возможные людские потери, расчеты необходимых спасательных сил (специалисты, техника и др). При землетрясении с помощью сейсмических записей достаточно быстро определяются координаты его эпицентра, глубина гипоцентра и магнитуда. Данные о последствиях землетрясения обычно поступают довольно поздно. Для определения вероятного района разрушения рекомендуется использовать статистические модели изосейст территории РА. Направление вытянутости изосейст выбирается на основе карт сейсмоактивных разломов, а интенсивность землетрясения в эпицентре (Iо) определяется с помощью магнитуды (M): Iо=M/2.5 +M Определение степени повреждения зданий при конкретной интенсивности проводится на основе графика повреждений 5-и основных типов зданий (1-2 этажные каменные здания системы мидис с песчано-глинистым или известковым раствором, без использования металлических конструкций; частные 1-2 этажные каменные здания системы мидис с цементным раствором с использованием металлических конструкций; каркасные многоквартирные 4-12 этажные здания; каменные здания серии 450 или 451 с этажностью 4-5; крупнопанельные многоквартирные здания (49 этажей) в зависимости от интенсивности землетрясения. График был составлен по статистическим данным Спитакского землетрясения 1988г. К сожалению, статистические данные о повреждениях линий жизнеобеспечения (инфраструктуры, внешних линий жизнеобеспечения городов) не 44 представительны. Однако данные по Спитакскому землетрясению позволяют провести некоторые расчеты. Для предварительного расчета человеческих потерь (жертв и раненных) необходимо учесть много факторов. Отметим нeкоторые из них: количество разрушенных зданий и квартир, время суток и сезон года землетрясения, потенциал спасательных сил, готовность населения к выполнению спасательных работ, степень готовности властей к управлению спасательными работами и др. Первые два фактора очень важны, и их можно относительно легко учесть. Если имеются данные о разрушенных многоквартирных зданиях, то для расчета числа жертв в одной разрушенной квартире необходимо взять за основу цифру 2.0-2.5 человек в дневное время. В ночное время число жертв будет еще больше - около 3-х. В 1-2 этажных частных домах количество жертв небольшое по разным причинам. При 10 жертвах будет около 15 раненых, подлежащих госпитализации. Очень важны также эффективное время спасательных работ и расчет необходимых спасательных сил и средств. С точки зрения времени, наиболее эффективны спасательные работы в первые 3-5 дней после землетрясения. Этот период времени существенен как для жизни людей, так и для быстрой локализации или предотвращения вторичных последствий землетрясения. Для расчета необходимых спасательных сил можно взять за основу данные по Спитакскому землетрясению 1988 года. В этом случае необходимое число специалистов составит 38 тысяч (профессиональные спасатели, врачи, специализированные инженерные подразделения, пожарные службы и т.п.), а техники - 3100 единиц (погрузчики, краны, бульдозеры, автомашины и т.п.). ФУНКЦИИ СЕЙСМИЧЕСКОЙ УЯЗВИМОСТИ ТИПОВЫХ ЖИЛЫХ ЗДАНИЙ СТАРОЙ ПОСТРОЙКИ Севада Оганесян, Эдуард Геодакян, Джон Карапетян, Бабкен Саакян Институт геофизики и инженерной сейсмологии НАН РА E-mail: [email protected] Оценка сейсмического риска территории крупных городов, ответственных энергетических и гидротехнических сооружений, является крайне важной научно-прикладной задачей. Она имеет как социально-экономическое, так и стратегическое значение, так как связано с сохранением тысяч человеческих жизней и больших материальных ценностей. Одной из двух основных компонент, взаимосвязь которых формирует понятие сейсмического риска, является уязвимость. В крупных городах уязвимость населения от силы сейсмического воздействия существенно зависит от уязвимости городского жилья, при этом разные типы зданий характеризуются разной уязвимостью. В настоящей работе оценены уязвимости построенных в советские годы типовых жилых зданий, массовое разрушение которых при Спитакском землетрясении привело к большому количеству человеческих жертв. Необходимость этих исследований продиктована тем, что и в настоящее время в различных городах Армении такие здания составляют значительную долю городского жилого фонда. В качестве исходной базы данных приняты уникальные по детальности материалы макросейсмического обследования типовых жилых зданий старой постройки в городах Гюмри (Ленинакан), Ванадзор (Кировакан), Степанаван, Спитак, Ашоцк (Гукасян), пострадавших во время Спитакского землетрясения. На основе статистического анализа степени повреждения зданий построены функции уязвимости этих зданий, связывающих степень ущерба с уровнем сейсмического воздействия. Так 45 как эта зависимость носит вероятностный характер, составлена матрица вероятности повреждения этих зданий от силы землетрясения. Полученные результаты могут быть использованы при паспортизации зданий и оценки сейсмического риска крупных населенных пунктов Армении. ПУТИ СНИЖЕНИЯ РИСКА АВАРИЙ НА ПЛОТИНАХ Валерий Хондкарян, Араксия Казарян Национальная служба сейсмической защиты МЧС РА E-mail: [email protected] По материалам Международной комиссии по большим плотинам, ежегодно в мире на плотинах происходит более 3 тысяч аварий. В историю гидротехники вошли крупные катастрофы, вызванные прорывом плотин на реках Хуанхэ и Янцзы, Миссисипи и Миссури, Енисее и Дунае. Катастрофические аварии плотин произошли в таких экономически и технически развитых странах, как Франция, Италия, Китай, Индия, Бразилия, Россия, Южная Корея и др. В Армении на плотинах произошли 4 аварии с тяжелыми последствиями. Разработка эффективных механизмов предотвращения аварий на плотинах представляет собой важный аспект проблемы национальной безопасности любого государства. Решение проблем безопасной эксплуатации гидротехнических сооружений необходимо начинать с анализа факторов риска, изучения статистики видов аварий и их последствий. Разделение катастроф на природные и антропогенные в большинстве случаев условно, так как активация многих негативных природных факторов непосредственно связана с воздействием человека на природную среду. Из всех негативных природных факторов сильные землетрясения имеют наиболее тяжелые и непредсказуемые последствия для плотин. Существует ряд факторов, характерных в настоящее время в большей степени для Армении и стран бывшего Советского Союза и относящихся к разряду экономических. К этим факторам относятся: превышение нормативных сроков эксплуатации плотин, нарушение работы отдельных узлов, отсутствие профилактических ремонтов в связи с финансовыми трудностями, эксплуатация плотин в режимах, игнорирующих требования безопасности, и многое другое. Угрожает безопасности плотин Армении их старение. Большинство из них эксплуатируются уже более 30-40 лет. Согласно данным мировой статистики, именно в этот период возрастает вероятность аварий и повреждений плотин. Между тем, более 50 плотин в Армении в 2011 году перешли рубеж сорокалетней эксплуатации, а 68 из 83 (более 80%) уже находятся в эксплуатации более 30 лет. Среди них – Азатская, Апаранская, Толорсская, Манташская, Джогазская и ряд других потенциально опасных плотин, высота которых превышает 50 м. Опыт эксплуатации плотин в разных странах свидетельствует о том, что исключить аварии невозможно, но необходимо свести их негативное воздействие к минимуму путем прогноза причин и характера возможных бедствий. Для этого необходим мониторинг, охватывающий не только наблюдения за работой измерительного оборудования, но и контроль за правильностью действий эксплуатационного персонала, так как инструкции не всегда строго их регламентируют. В связи с этим, необходимо систематическое повышение квалификации персонала для принятия правильных решений в условиях аварии. На примере эксплуатации Азатской, Апаранской и ряда других плотин показаны пути снижения риска аварий. 46 ՊԱՏ ՎԱՐՆԵՐ Ի ԱՆՎՏ ԱՆԳՈՒԹՅ ԱՆ ՓՈՐ Ձ ԱԳԻ Տ ԱԿԱՆ Հ ԱՄԱԿԱՐԳԻ ՍՏ ԵՂԾՄԱՆ Հ ԵՌԱՆԿԱՐ ՆԵՐ Ը Վալ ե ր ի Խո ն դ կ ար յ ան , Ար աք ս յ ա Ղազ ար յ ան Հ Հ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն E-mail: [email protected] Նե ր կ այ ո ւ մ ս պատվ ար ն ե ր ի ան վ տան գ ո ւ թ յ ան փո ր ձ ագ ի տակ ան հ ամ ակ ար գ ս տե ղ ծ ե լ ո ւ հ ամ ար հ այ տն ի ե ն մ ի ք ան ի մ ո տե ց ո ւ մ ն ե ր , ո ր ո ն ք հ ի մ ն վ ած ե ն «ե թ ե -ո ւ ր ե մ ն » տի պի պար զ կ ան ո ն ն ե ր ի վ ր ա: Այ դ պի ս ի հ ամ ակ ար գ ի ի ր ագ ո ր ծ մ ան հ ամ ար պահ ան ջ վ ո ւ մ է տր ամ աբ ան ակ ան կ ան ո ն ն ե ր ի ֆ ո ր մ ալ ը ն դ հ ան ր աց ո ւ մ , ո ր ո ն ց մ շ ակ մ ան հ ամ ար ան հ ր աժ ե շ տ է մ ե ծ ք ան ակ ո ւ թ յ ամ բ տե ղ ե կ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի հ ավ աք ագ ր ո ւ մ : Դր ան ք ե ն ` պատվ ար ի կ առ ո ւ ց մ ան և շ ահ ագ ո ր ծ մ ան պատմ ո ւ թ յ ո ւ ն ը , տե ղ ե կ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր տար բ ե ր խափան ո ւ մ ն ե ր ի , վ թ ար ն ե ր ի և ն ր ան ց պատճ առ ն ե ր ի մ աս ի ն և այ լ ն : Վթ ար ն ե ր ի և խափան ո ւ մ ն ե ր ի մ ե կ ն աբ ան ո ւ մ ը ց ո ւ յ ց է տալ ի ս , ո ր հ ի դ ր ո տե խն ի կ ակ ան կ առ ո ւ յ ց ի ան վ տան գ ո ւ թ յ ո ւ ն ը կ ախվ ած է ջ ր ամ բ ար ի , պատվ ար ի հ ի մ ք ի և մ ար մ ն ի բ ն ո ւ թ ագ ր ե ր ի ց , ջ ր հ ե ռ ի և ջ ր թ ափի կ առ ո ւ ց վ ած ք ի տե խն ի կ ակ ան վ ի ճ ակ ի ց , մ ե խան ի կ ակ ան ս ար ք ավ ո ր ո ւ մ ն ե ր ի վ ի ճ ակ ի ց և մ ի շ ար ք այ լ գործ ոններից : Ի ր հ ե ր թ ի ն պատվ ար -հ ի մ ք -ջ ր ամ բ ար հ ամ ակ ար գ ի յ ո ւ ր աք ան չ յ ո ւ ր տար ր ն ո ւ ն ի ի ր ո ւ ր ո ւ յ ն կ առ ո ւ ց վ ած ք ը : Ար դ յ ո ւ ն ք ո ւ մ կ ար ե լ ի է կ առ ո ւ ց ե լ հ ի ե ր ար խի կ կ առ ո ւ յ ց , ո ր ի տար ր ե ր ը հ ան դ ի ս ան ո ւ մ ե ն փո ր ձ ագ ի տակ ան հ ամ ակ ար գ ի օ բ յ ե կ տն ե ր : Բո լ ո ր կ առ ո ւ ց վ ած ք այ ի ն տար ր ե ր ի հ ամ ար ս ահ մ ան այ ի ն վ ի ճ ակ ի յ ո ւ ր աք ան չ յ ո ւ ր հ ն ար ավ ո ր տե ս ակ ն ե ր ի դ ե պք ո ւ մ կ ար ե լ ի է մ տց ն ե լ բ ն ո ւ թ ագ ի ր ՝ խափան մ ան Ik , ց ո ւ ց ան ի շ ՝ որը ը ն դ հ ան ր աց ն ո ւ մ է ակ ն ադ ի տակ ան և գ ո ր ծ ի ք այ ի ն ( I vis և I inst) ճ ան ապար հ ո վ ս տաց վ ած ո ր ակ ակ ան և ք ան ակ ակ ան ց ո ւ ց ան ի շ ն ե ր ը և ո ւ ն ի հ ե տև յ ալ տե ս ք ը . Ik Կառ ո ւ ց վ ած ք այ ի ն տար ր ի հ ե տև յ ալ բ ան աձ և ո վ ՝ I vis I inst 2 խափան մ ան ց ո ւ ց ան ի շ ը կ ար ե լ ի է որոշ ել l Ij k 1 l k k 1 Ik k ո ր տե ղ I j –ի ն j-ր դ կ առ ո ւ ց վ ած ք այ ի ն տար ր ի խափան մ ան ց ո ւ ց ան ի շ ն է , k–ն գ ո ր ծ ակ ի ց է , ո ր ը բ ն ո ր ո շ ո ւ մ է ս ահ մ ան այ ի ն վ ի ճ ակ ի k-ր դ (k=1,2,3,4,...e) տե ս ք ի հ ամ ե մ ատակ ան ազ դ ե ց ո ւ թ յ ո ւ ն ը ան վ տան գ ո ւ թ յ ան վրա (փո ր ձ ագ ի տակ ան ճ ան ապար հ ո վ ճ շ տվ ո ւ մ է շ ահ ագ ո ր ծ մ ան ը ն թ աց ք ո ւ մ ): Փո ր ձ ագ ի տակ ան հ ամ ակ ար գ ի ամ ե ն ակ ար և ո ր և աշ խատատար մ աս ը վ թ ար ն ե ր ի բ ազ այ ի ս տե ղ ծ ո ւ մ ն է : Նշ վ ած ն յ ո ւ թ ե ր ը հ ավ աք վ ե լ ե ն ի ն չ պե ս գ ր ակ ան աղ բ յ ո ւ ր ն ե ր ի ց , հ աշ վ ե տվ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ց , այ ն պե ս էլ ան մ ի ջ ապե ս 47 ակ ն ադ ի տակ ան և գ ո ր ծ ի ք այ ի ն հ ե տազ ո տո ւ թ յ ան ճ ան ապար հ ո վ : Նե ր կ այ ո ւ մ ս հ ավ աք վ ած են ն յ ո ւ թե ր հ ան ր ապե տո ւ թ յ ո ւ ն ո ւ մ շ ահ ագ ո ր ծ վ ո ղ 83 պատվ ար ն ե ր ի վ ե ր աբ ե ր յ ալ : Կատար վ ե լ է ն ր ան ց խափան ո ւ մ ն ե ր ի և վ ն աս վ ած ք ն ե ր ի վ ի ճ ակ ագ ր ակ ան վ ե ր լ ո ւ ծ ո ւ թ յ ո ւ ն ը : Մի շ ար ք պատվ ար ն ե ր ի հ ամ ար վերը ն շ վ ած «ե թ ե -ո ւ ր ե մ ն » մ ո տե ց ո ւ մ ն ե ր ո վ մ շ ակ վ ե լ է փո ր ձ ագ ի տակ ան հ ամ ակ ար գ : ԵՐ ԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԻ ԺԱՄԱՆԱԿ ՄԱՐ ԴԿԱՆՑ ՕՐԳԱՆԻ Զ ՄՈՒՄ Տ ԵՂԻ ՈՒՆԵՑ ՈՂ Հ ՈԳԵՖԻ Զ Ի ՈԼ ՈԳԻ ԱԿԱՆ Տ ԵՂԱՇ ԱՐ ԺԵՐԸ Հ աս մ ի կ Կի ր ակ ո ս յ ան Հ Հ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն E-mail: [email protected] Եր կ ր աշ ար ժ ը հզոր դ ի ս թր ե ս է իր հ ան կ ար ծ ակ ի ո ւ թ յ ամ բ , ո ւ ժ գ ն ո ւ թ յ ամ բ , ազ դ ե ց ո ւ թ յ ամ բ , բ աց աս ակ ան հ ե տև ան ք ն ե ր ո վ : Եր կ ր աշ ար ժ ի ժ ամ ան ակ ք ի չ թ վ ո վ մ ար դ ի կ ե ն ի վ ի ճ ակ ի լ ի ն ո ւ մ ար դ յ ո ւ ն ավ ե տո ր ե ն գ ո ր ծ ե լ ո ւ (12-25%), 1/4-ը գ տն վ ո ւ մ է խո ւ ճ ապի և ս ո ւ ր շ փո թ վ ած ո ւ թ յ ան մ ե ջ : Տ ո ւ ժ ած ն ե ր ի հ ի մ ն ակ ան մ աս ը դ առ ն ո ւ մ է ապակ ո ղ մ ն ո ր ո շ վ ած : Սպի տակ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի տո ւ ժ ած ն ե ր ի հ ե տ ան ց կ աց ր ած աշ խատան ք այ ի ն փո ր ձ ը հ ն ար ավ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն տվ ե ց առ ան ձ ն աց ն ե լ կ ատար վ ած ի մ ի ք ան ի մ ե կ ն աբ ան ո ւ թ յ ո ւ ն ` բ ն ագ ի տակ ան , ք աղ աք ակ ան , կ ր ո ն ակ ան : Առ ավ ե լ կ ար և ո ր ե ն հ ո գ ե բ ան ակ ան և մ ար մ ն ակ ան խն դ ի ր ն ե ր ի առ աջ աց ո ւ մ ը ե ր կ ր աշ ար ժ ի ը ն թ աց ք ո ւ մ և դ ր ան ի ց հ ե տո : Աղ ե տի հ ե տև ան ք ո վ ս տե ղ ծ վ ած ար տակ ար գ ի ր ավ ի ճ ակ ն ի հ այ տ բ ե ր ե ց հ ո գ ե բ ան ակ ան և հ ո գ ե ախտաբ ան ակ ան ե ր և ո ւ յ թ ն ե ր : Այ դ ժ ամ ան ակ հ ո գ ե կ ան հ ակ ազ դ ո ւ մ ն ե ր ի զ ար գ աց մ ան գ ո ր ծ ը ն թ աց ո ւ մ գ ե ր ակ շ ռ ո ւ մ է ի ն ե ր կ ո ւ դ ր դ ապատճ առ . մ ե կ ն ան ս պաս ե լ ի ի ր ավ ի ճ ակ ը , հ ար ազ ատն ե ր ի կ ո ր ո ւ ս տը , ան օ թ և ան ո ւ թ յ ո ւ ն ը , մ ե ն ակ ո ւ թ յ ո ւ ն ը , կ ո ր ս տի զ գ աց ո ւ մ ը , վ ն աս ը : Մյ ո ւ ս ը ` տո ւ ժ ո ղ ն ե ր ի մ ն ալ ն այ ն վ տան գ ավ ո ր պայ մ ան ն ե ր ո ւ մ , ո ր ո ն ք մ շ տապե ս հ ի շ ե ց ն ո ւ մ է ի ն աղ ե տը և դրա հետ կ ապվ ած շ ատ լ ու րջ խն դ ի ր ն ե ր : Հ ո գ ե ախտաբ ան ակ ան խան գ ար ո ւ մ ն ե ր ի ձ և ավ ո ր ո ւ մ ն աղ ե տի ց հ ե տո ի ր ակ ան ան ո ւ մ է փո ւ լ առ փո ւ լ : Առ ան ձ ն աց ն ո ւ մ ե ն ք հ ե տև յ ալ շ ր ջ ան ն ե ր ը ` ս ո ւ ր , ե ն թ աս ո ւ ր , ք ր ո ն ի կ : Մար դ կ ան ց օ ր գ ան ի զ մ ի հ ո գ ե ֆ ի զ ի ո լ ո գ ի ակ ան տե ղ աշ ար ժ ե ր ն ը ն թ ան ո ւ մ ե ն փո ւ լ ե ր ո վ : Առ ան ձ ն աց ն ո ւ մ ե ն ք 5 փո ւ լ , ո ր ո ն ք ը ն թ ան ո ւ մ ե ն ն մ ան ի ր ավ ի ճ ակ ն ե ր ո ւ մ : Այ ս պայ մ ան ն ե ր ո ւ մ գ ե ր խն դ ի ր է դ առ ն ո ւ մ օ ր գ ան ի զ մ ի հ ար մ ար ո ղ ակ ան և վ ե ր ակ ան գ ն ո ղ ակ ան գ ո ր ծ ը ն թ աց ն ե ր ի ակ տի վ աց ո ւ մ ը : Ան շ ո ւ շ տ, հ ար մ ար ո ւ մ ը բ ար դ հ ո գ ե ֆ ի զ ի ո լ ո գ ի ակ ան գ ո ր ծ ը ն թ աց է , և այ ն տե ղ ի է ու նենու մ մեկը մյ ու սի շ ար ո ւ ն ակ ո ւ թ յ ո ւ ն ը կ ազ մ ո ղ հ ո գ ե ֆ ի զ ի ո լ ո գ ի ակ ան գ ո ր ծ ը ն թ աց ն ե ր ի մ աս ն ակ ց ո ւ թ յ ամ բ : ԱՎԵՐ Ի Չ ԵՐ ԿՐ ԱՇ ԱՐԺԻ ԴԵՊՔՈՒՄ ՔԱՂԱՔԱՅ Ի Ն ԵՎ ԳԵՐ ԱՏ ԵՍՉ ԱԿԱՆ ԾԱՌԱՅ ՈՒԹՅ ՈՒՆՆԵՐ Ի ՕՊԵՐ ԱՏ Ի Վ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅ ՈՒՆՆԵՐ Ի ՊԼ ԱՆՆԵՐ Ի ԿԱԶ ՄՄԱՆ Հ Ի ՄՆԱԿԱՆ ՍԿԶ ԲՈՒՆՔՆԵՐ Ը 48 Վր ե ժ Գաբ ր ի ե լ յ ան 1, Վան ան դ Գր ի գ ո ր յ ան 2 1. Հ Հ ԱԻ Ն Հ այ աս տան ի փր կ ար ար ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն 2. Հ Հ ԳԱԱ Եր կ ր աֆ ի զ ի կ այ ի և ի ն ժ ե ն ե ր այ ի ն ս ե յ ս մ ո լ ո գ ի այ ի ի ն ս տի տո ւ տ Սպի տակ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի մ ան ր ամ աս ն ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր ո ւ թ յ ան ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր ի և կ ո ւ տակ վ ած փո ր ձ ի հ ի մ ան վ ր ա մ շ ակ վ ե լ է ե ր կ ր աշ ար ժ ի դ ե պք ո ւ մ ք աղ աք այ ի ն հ ատո ւ կ ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի (փր կ ար ար ակ ան և հ ակ ահ ր դ ե հ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր , ո ս տի կ ան ո ւ թ յ ան , ճ ան ապար հ այ ի ն ո ս տի կ ան ո ւ թ յ ան ս տո ր աբ աժ ան ո ւ մ ն ե ր , առ ո ղ ջ ապահ ո ւ թ յ ան , կ ապի , տր ան ս պո ր տի , է ն ե ր գ ա- և ջ ր ամ ատակ ար ար մ ան հ ամ ակ ար գ ե ր և այ լ ն ) օ պե ր ատի վ գ ո ր ծ ո ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի պլ ան ն ե ր ի կ ազ մ մ ան մ ե թ ո դ ի կ ա: Այ ն հ ե ն վ ո ւ մ է հ ե տև յ ալ հ ի մ ն ակ ան ս կ զ բ ո ւ ն ք ն ե ր ի վ ր ա. ա) տար ած ք ի ս ե յ ս մ ի կ ռ ի ս կ ի (շ ե ն ք ե ր ի փլ ո ւ զ մ ան , մ ար դ կ այ ի ն կ ո ր ո ւ ս տն ե ր ի , ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց առ աջ աց ած ե ր կ ր ո ր դ այ ի ն հ ե տև ան ք ն ե ր ի , ե ն թ ակ առ ո ւ ց վ ած ք ն ե ր ի վ ն աս մ ան և այ լ ն ) գ ն ահ ատմ ան ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր ի վ ր ա, բ ) օ պե ր ատի վ գ ո ր ծ ո ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի լ ի ար ժ ե ք ի ր ակ ան աց մ ան հ ամ ար առ կ ա ռ ե ս ո ւ ր ս ն ե ր ի (ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի առ կ ա և պահ ո ւ ս տայ ի ն , հ ի մ ն ակ ան և շ ար ժ ակ ան մ ի ջ ո ց ն ե ր ի , հ ի մ ն ակ ան ո ւ շ ր ջ ան ց ի կ ե ր թ ո ւ ղ ի ն ե ր ի և այ լ ն ) հ աշ վ առ մ ան վ ր ա, գ ) փր կ ար ար ակ ան գ ո ր ծ ո ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի հ ն ար ավ ո ր օ պե ր ատի վ ո ւ թ յ ան ապահ ո վ ո ւ մ ` ե լ ն ե լ ո վ ժ ամ ան ակ այ ի ն (հ ի մ ն ակ ան ո ւ մ առ աջ ի ն 3-5 օ ր ե ր ի ) և տար վ ա ե ղ ան ակ ի գ ո ր ծ ո ն ն ե ր ի ց , դ ) ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի գ ո ր ծ ո ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի փո խհ ամ աձ այ ն ե ց ո ւ մ և այ լ ը ն տր ան ք այ ի ն (այ դ թվ ո ւ մ ն աև տե ղ ակ այ մ ան ) տար բ ե ր ակ ն ե ր ի ն ախատե ս ո ւ մ , ե ) կ ազ մ վ ած հ ամ ալ ի ր պլ ան ն ե ր ի մ ատչ ե լ ի ո ւ թ յ ան և հ ան ր այ ն աց մ ան ապահ ո վ մ ան պար զ ո ւ թ յ ան վ ր ա, զ ) ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի շ ե ն ք ե ր ի , գ ծ ե ր ի և այ լ օ բ յ ե կ տն ե ր ի ս ե յ ս մ ի կ խո ց ե լ ի ո ւ թ յ ան գ ն ահ ատո ւ մ ն ե ր ի վ ր ա: ԱՂԵՏ ՆԵՐ Ի ԲԺՇ ԿՈւ ԹՅ Ու ՆՆ ԱՐ Տ ԱԿԱՐ Գ Ի Ր ԱՎԻ ՃԱԿՆԵՐ Ի , ՄԱՍՆԱՎՈՐ ԱՊԵՍ, ԵՐ ԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԻ ԺԱՄԱՆԱԿ Ջե մ մ ա Հ ար ո ւ թ յ ո ւ ն յ ան Հ Հ ԱԻ Ն ԱԻ ՔԾ վ ար չ ո ւ թ յ ան աղ ե տն ե ր ի բ ժ շ կ ո ւ թ յ ան բ աժ ի ն E-mail: [email protected] Նե ր կ այ աց վ ո ւ մ է աղ ե տն ե ր ի բ ժ շ կ ո ւ թ յ ան ն ե ր կ ա ի ր ավ ի ճ ակ ը , այ դ հ ամ ակ ար գ ի ն պատակ ը և խն դ ի ր ն ե ր ը , ի ն չ պե ս ն աև դ ե ր ը ար տակ ար գ ի ր ավ ի ճ ակ ն ե ր ի և, մ աս ն ավ ո ր ապե ս , ե ր կ ր աշ ար ժ ի ժ ամ ան ակ : Հ ե տազ ո տո ւ թ յ ո ւ ն ը կ ատար վ ե լ է 2011թ . Ար ձ ագ ան ք ծ ր ագ ր ի շ ր ջ ան ակ ն ե ր ո ւ մ Տ ավ ո ւ շ ի և Վայ ո ց ձ ո ր ի մ ար զ ե ր ի վ ար ժ ան ք ն ե ր ի դ ի տար կ ո ւ մ ն ե ր ի , ի ն չ պե ս ն աև Սպի տակ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի դ ե պք ե ր ի հ ե տազ ո տմ ան հ ե տհ այ աց վ ե ր լ ո ւ ծ ո ւ թ յ ան հ ի մ ան վ ր ա: 49 Մե ր վ ե ր լ ո ւ ծ ո ւ թ յ ան ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր ը ց ո ւ յ ց տվ ե ց ի ն , ո ր ար տակ ար գ ի ր ավ ի ճ ակ ն ե ր ի ն , մ աս ն ավ ո ր ապե ս , ե ր կ ր աշ ար ժ ի ն դ ի մ ակ այ ե լ ո ւ հ ամ ար ան հ ր աժ ե շ տ է հ ան ր ապե տո ւ թ յ ո ւ ն ո ւ մ ձ և ավ ո ր ե լ աղ ե տն ե ր ի բ ժ շ կ ո ւ թ յ ան հ զ ո ր հ ամ ակ ար գ , բ ար ձ ր պատր աս տվ ած ո ւ թ յ ան բ ո ւ ժ ան ձ ն ակ ազ մ , աղ ե տն ե ր ի բ ժ շ կ ո ւ թ յ ան կ ան ո ն ակ ար գ վ ած օ ր ե ն ս դ ր ակ ան դ աշ տ: Հ Հ ԴԻ Լ Ի ՋԱՆ ԵՎ Ի ՋԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔՆԵՐ Ի ԿԱՌՈՒՑ ԱՊԱՏ ՄԱՆ ԱՌԱՆՁ ՆԱՀ ԱՏ ԿՈՒԹՅ ՈՒՆՆԵՐ Ը Մո ւ ր ադ Տ ի գ ր ան յ ան , Կար ե ն Մխի թ ար յ ան Հ Հ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն E-mail: [email protected] Տ ավ ո ւ շ ի մ ար զ ի Դի լ ի ջ ան և Ի ջ և ան ք աղ աք ն ե ր ի տար ած ք ն ե ր ը , հ ամ աձ այ ն Հ Հ ս ե յ ս մ ակ այ ո ւ ն շ ի ն ար ար ո ւ թ յ ան ն ո ր մ ե ր ի , գ տն վ ո ւ մ ե ն հ ամ ապատաս խան աբ ար ե ր ր ո ր դ և առ աջ ի ն ս ե յ ս մ ի կ գ ո տի ն ե ր ո ւ մ , ո ւ ր գ ր ո ւ ն տն ե ր ի հ ո ր ի զ ո ն ակ ան ար ագ աց ո ւ մ ն ե ր ի ս պաս վ ո ղ առ ավ ե լ ագ ո ւ յ ն ար ժ ե ք ն ե ր ը կ ազ մ ո ւ մ ե ն ` 0.40g Դի լ ի ջ ան և 0.20g Ի ջ և ան ք աղ աք ն ե ր ի հ ամ ար : Եր կ ո ւ ք աղ աք ն ե ր ի տար ած ք ն ե ր ն է լ աչ ք ի ե ն ը ն կ ն ո ւ մ գ ր ո ւ ն տայ ի ն , ի ն ժ ե ն ե ր ա-ե ր կ ր աբ ան ակ ան , հ ի դ ր ո ե ր կ ր աբ ան ակ ան , տե ղ ան ք ի ռ ե լ ի ե ֆի , ս ո ղ ան ք ն ե ր ի և մի շ ար ք այ լ ակ տի վ գործ ոնների առ ան ձ ն ահ ատկ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ո վ : Դր ան ք հ աշ վ ի ե ն առ ն վ ած ք աղ աք ն ե ր ի ս ե յ ս մ ի կ մ ի կ ր ո շ ր ջ ան աց մ ան ք ար տե զ ն ե ր ո ւ մ : Եր կ ո ւ ք աղ աք ն ե ր ո ւ մ է լ կ ան 100-ի ց ավ ե լ ի բ ազ մ աբ ն ակ ար ան շ ե ն ք ե ր , ո ր ո ն ց զ գ ալ ի մ աս ը ն ախագ ծ վ ե լ ո ւ կ առ ո ւ ց վ ե լ է Սպի տակ ի 1988 թ վ ակ ան ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց առ աջ ` ս ե յ ս մ ակ այ ո ւ ն ո ւ թ յ ան ց ած ր մ ակ ար դ ակ ի հ աշ վ առ ո ւ մ ո վ : Ի ն չ պե ս Դի լ ի ջ ան , այ ն պե ս է լ Ի ջ և ան ք աղ աք ո ւ մ գ ե ր ակ շ ռ ո ւ մ ե ն ք ար ե 3-5 հ ար կ ան ի , 450 և 451 դ աս ի շ ե ն ք ե ր ը : Դի լ ի ջ ան ո ւ մ դ ր ան ք թ վ ո վ 68-ն ե ն , ի ս կ Ի ջ և ան ո ւ մ ՝ 70-ը : Դի լ ի ջ ան ք աղ աք ո ւ մ կ ան ն աև կ առ ո ւ ց վ ած 3-5 և 9 հ ար կ ան ի կ ար կ աս ապան ե լ այ ի ն շ ե ն ք ե ր (թ վ ո վ 33), ո ր ո ն ք բ ավ ակ ան ի ն լ ավ ե ն դ ի մ ակ այ ե լ 1988 թ վ ակ ան ի Սպի տակ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ն : Ի տար բ ե ր ո ւ թ յ ո ւ ն Դի լ ի ջ ան ք աղ աք ի պան ե լ այ ի ն շ ե ն ք ե ր ի , Ի ջ և ան ք աղ աք ը կ առ ո ւ ց ապատվ ած է ե ր կ աթ բ ե տո ն ե կ ար կ աս այ ի ն շ ե ն ք ե ր ո վ (թ վ ո վ 34), ո ր ո ն ց մ ի մ աս ը կ առ ո ւ ց վ ե լ է Սպի տակ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց հ ե տո : 1988 թ վ ակ ան ի Սպի տակ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի ց և ե ր կ ար տար ի ն ե ր շ ահ ագ ո ր ծ վ ե լ ո ւ ց , շ ե ն ք ե ր ը ս տաց ե լ ե ն տար բ ե ր աս տի ճ ան ի վ ն աս վ ած ք ն ե ր : Շ ե ն ք ե ր ի տե խն ի կ ակ ան վ ի ճ ակ ի և վ ն աս վ ած ո ւ թ յ ան աս տի ճ ան ի աճ ի վ ր ա մ ե ծ ազ դ ե ց ո ւ թ յ ո ւ ն ո ւ ն ե ն ն աև ս ո ղ ան ք այ ի ն ե ր և ո ւ յ թ ն ե ր ը : Հ աշ վ ի առ ն ե լ ո վ ե ր կ ո ւ ք աղ աք ն ե ր ի տար ած ք ն ե ր ի կ առ ո ւ ց ապատմ ան առ ան ձ ն ահ ատկ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը , կ ատար վ ած ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ար դ յ ո ւ ն ք ո ւ մ հ ավ աք վ ած տվ յ ալ ն ե ր ի բ ազ ան ե ր ի հ ի մ ան վ ր ա ծ առ այ ո ւ թ յ ան մ աս ն ագ ե տն ե ր ի կ ո ղ մ ի ց ք ար տե զ ագ ր վ ե լ ո ւ կ ազ մ վ ե լ ե ն Դի լ ի ջ ան և Ի ջ և ան ք աղ աք ն ե ր ի բ ազ մ աբ ն ակ ար ան շ ենքերի ավ ե ր մ ան սեյ սմիկ ռիսկի ք ար տե զ ն ե ր ը ` ս պաս վ ե լ ի ք առ ավ ե լ ագ ո ւ յ ն ո ւ ժ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի դ ե պք ո ւ մ : Նկ ատի ո ւ ն ե ն ալ ո վ գ ո ր ծ ը ն թ աց ի դ ի ն ամ ի կ զ ար գ աց ո ւ մ ը , շ ենքերի վ ն աս վ ած ք ն ե ր ի փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը , մ աս ն ագ ե տն ե ր ն ամ ե ն տար ի թ ար մ աց ն ո ւ մ ե ն հ ավ աք վ ած տվ յ ալ ն ե ր ի բ ազ ան ե ր ը , ի ր ակ ան աց ն ո ւ մ ե ն 50 մ ո ն ի թո ր ի ն գ ` առ ավ ե լ վ թ ար այ ի ն շ ենքերի տե խն ի կ ակ ան փո փո խո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր մ ան ն պատակ ո վ : վ ի ճ ակ ի ՈՒԺԵՂ ԵՐ ԿՐԱՇ ԱՐ ԺԵՐ Ի Ց Հ ԵՏ Ո ՍՈՑ Ի ԱԼ -Հ ՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ Հ ԵՏ ԵՎԱՆՔՆԵՐԻ ՎԵՐ ԱՑ ՄԱՆ ՄԻ Շ ԱՐՔ Հ Ի ՄՆԱԽՆԴԻ Ր ՆԵՐԻ ՄԱՍԻ Ն Բո ր ի ս Պե տր ո ս յ ան Հ Հ ԱԻ Ն Սե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան ազ գ այ ի ն ծ առ այ ո ւ թ յ ո ւ ն E-mail: [email protected] Բն ակ ան բ ո լ ո ր աղ ե տն ե ր ի ց ամ ե ն ադ աժ ան ը ե ր կ ր աշ ար ժ ն է , ո ր ն ը ն դ գ ր կ ո ւ մ է վ ի թ խար ի տար ած ք ն ե ր ` տալ ո վ բ ազ մ աթ ի վ մ ար դ կ այ ի ն զ ո հ ե ր և պատճ առ ե լ ո վ ահ ռ ե լ ի կ ո ր ո ւ ս տն ե ր : Սպի տակ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ի դ աս ե ր ը և ը ն դ հ ան ր ապե ս աշ խար հ ո ւ մ այ լ աղ ե տալ ի ե ր կ ր աշ ար ժ ե ր ի փո ր ձ ը ց ո ւ յ ց է տալ ի ս , ո ր հ ո գ ե բ ան ակ ան հ ե տև ան ք ն ե ր ի չ ափը կ ար ե լ ի է զ գ ալ ի ո ր ե ն ն վ ազ ե ց ն ե լ , ե թ ե բ ն ակ չ ո ւ թ յ ո ւ ն ը պատր աս տ լ ի ն ի աղ ե տն ե ր ի ն : Այ դ ո ւ ղ ղ ո ւ թ յ ամ բ տար վ ո ղ աշ խատան ք ն ե ր ի հ ի մ ք ը պե տք է հ ան դ ի ս ան ա բ ն ակ չ ո ւ թ յ ան ս ե յ ս մ ի կ պաշ տպան ո ւ թ յ ան վ ար ք ակ ան ո ն ն ե ր ի ո ւ ս ո ւ ց ո ւ մ ը բ ն ակ չ ո ւ թ յ ան լ այ ն խավ ե ր ո ւ մ , հ ատկ ապե ս ն ախադ պր ո ց ակ ան և դ պր ո ց ակ ան հ ամ ակ ար գ ո ւ մ : Եր կ ր աշ ար ժ ե ր ի պատճ առ ած հ ո գ ե կ ան և ֆ ի զ ի ո լ ո գ ի ակ ան ազ դ ե ց ո ւ թ յ ո ւ ն ը գ ե ր ազ ան ց ո ւ մ է մ ար դ ո ւ ամ բ ո ղ ջ կ յ ան ք ո ւ մ տե ս ած դ ժ վ ար ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը : Այ դ ի ս կ պատճ առ ո վ հ ի վ ան դ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի կ ան խե լ ն ավ ե լ ի հեշ տ է, ք ան բ ու ժել ը: Սթ ր ե ս այ ի ն ռ ե ակ ց ի ան ե ր ի օ ր ի ն աչ ափո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի գ ի տե ն ալ ը օ գ ն ո ւ մ է խո ւ ս ափե լ ն ր ա բ աց աս ակ ան հ ե տև ան ք ն ե ր ի ց : Ել ն ե լ ո վ վ ե ր ո ն շ վ ած ի ց , մ ե ն ք կ ար ո ղ ե ն ք աս ե լ , ո ր բ ն ակ չ ո ւ թ յ ան հ ո գ ե բ ան ակ ան և բ ար ո յ ակ ան ն ախապատր աս տո ւ մ ը ար տակ ար գ ի ր ավ ի ճ ակ ն ե ր ի ն մեր ծ առ այ ո ւ թ յ ան հ ի մ ն ախն դ ի ր ն ե ր ի ց մեկն է: Ան հ ր աժ ե շ տ է ձ և ավ ո ր ե լ մ ար դ կ ան ց մ ո տ հ ո գ ե կ ան կ այ ո ւ ն ո ւ թ յ ո ւ ն և կ ո փե լ ն ր ան ց կ ամ ք ը : Հ ո գ ե կ ան պատր աս տվ ած ո ւ թ յ ան հ ի մ ն ակ ան առ ար կ ան է հ ան դ ի ս ան ո ւ մ ան հ ր աժ ե շ տ հ ո գ ե բ ան ակ ան հ ատկ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի զ ար գ աց ո ւ մ ն ո ւ ամ ր ապն դ ո ւ մ ը : СЕЙСМОСТОЙКОСТЬ ОБРАТНО ВИСЯЧИХ МОСТОВ Роберт Азоян Ереванский государственный университет архитектуры и строительства Обратно висячие мосты при правильной проектировке всегда будут сейсмостойкими благодаря системе поддержки в виде непрерывной тросовой преднапряженной связи, обволакивающей сооружение и заделанной вне его пределов. Такая система сейсмозащиты является естественной при проектировании железобетонного или металлического обратно висячего моста. Заметим, что данная система является следствием 51 проектирования и строительства обратно висячего моста, который по идее должен опираться, поддерживаться и преднапрягаться тросовой системой, служащей одновременно и конструкции, и ее сейсмозащите. Таким образом, появляется естественная возможность использования совмещенной функции тросов, заделанных вне пределов пролетного строения. Отметим, что это обстоятельство весьма полезное, и оно выделяет рассматриваемые мосты с точки зрения их сейсмостойкости, что особенно важно для районов, подверженных воздействию сильных землетрясений. Благодаря мощности таких гибких пучков, пропущенных через опоры моста, в сущности разрешается проблема сейсмозащиты сооружения, но важно также правильно разрешить и другие проблемы, касающиеся опорных частей, деформационных швов и ограничителей. В докладе отражены подробности работы также конструкций тросовой системы и элементов сопряжения. ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ СОДЕРЖАНИЕ ԱՌԱՋԱԲԱՆ……………………………………………………………………………………………….. 5 Սե կ ց ի ա 1 - Հ Հ տար ած ք ի ս ե յ ս մ ի կ վ տան գ ի գ ն ահ ատո ւ մ ը Секция 1 - Оценка сейсмической опасности территории РА ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------1. Հ Հ ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ԱՆՎՏ ԱՆԳՈՒԹՅ ԱՆ ՎԻ ՃԱԿՆ ՈՒ Հ Ի ՄՆԱԽՆԴԻ ՐՆԵՐ Ը …………………... 8 Սե ր գ ե յ Նազ ար ե թ յ ան 2. ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ՊԱՇ Տ ՊԱՆՈՒԹՅ ԱՆ ԱԶ ԳԱՅ Ի Ն ԾԱՌԱՅ ՈՒԹՅ ԱՆ ԴԻ Տ ԱՑ ԱՆՑ ԵՐ Ի Զ ԱՐ ԳԱՑ ՄԱՆ ՍԿԶ ԲՈՒՆՔՆԵՐԸ ……………..........................................................................9 Է դ ի կ Մի ք այ ե լ յ ան , Ար ամ Ջավ ադ յ ան , Վան ի կ Մկ ր տչ յ ան 3. Ը ՆԹԱՑ Ի Կ ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ՎՏ ԱՆԳԻ ԳՆԱՀ ԱՏ ՄԱՆ ՓՈՐ Ձ ԱԳԻ Տ ԱԿԱՆ Հ ԱՄԱԿԱՐ ԳԵՐԻ ԹԵՍՏ ԱՎՈՐ ՈՒՄԸ 2011 ԹՎԱԿԱՆԻ Ն ԳՐ ԱՆՑ ՎԱԾ ԵՐ ԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԵՐԻ ՕՐ Ի ՆԱԿՈՎ………....10 Հ ր աչ յ ա Պե տր ո ս յ ան , Գայ ան ե Վար դ ան յ ան 4. Հ ԱԷ Կ-Ի ԱՆՎՏ ԱՆԳ Շ ԱՀ ԱԳՈՐ ԾՄԱՆ ԵՎ ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ՎՏ ԱՆԳԻ ԳՆԱՀ ԱՏ ՄԱՆ Հ ԱՄԱՐ ՆԱԽԱՏ ԵՍՎՈՂ ՖԻ Զ Ի ԿԱԿԱՆ ԴԱՇ Տ ԵՐ Ի ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻ Ր ՈՒԹՅ ՈՒՆՆԵՐ ………………….….11 Ար ամ այ ի ս Սար դ ար յ ան , Ան ն ա Բայ ր ամ յ ան 52 5. ՍՊԻ Տ ԱԿԻ 1988Թ. ԵՐ ԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԻ ՕՋԱԽԱՅ Ի Ն ԳՈՏ ՈՒ Հ ԱՄԱԼ Ի Ր ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻ Ր ՈՒԹՅ ՈՒՆՆԵՐ Ի ՈՐ ՈՇ ԱՐ ԴՅ ՈՒՆՔՆԵՐ ....................................................12 Լ յ ո ւ դ ա Թադ և ո ս յ ան , Ռո բ ե ր տ Մի ն աս յ ան , Լ յ ո ւ բ ա Մի ր զ ո յ ան 6. EARTHQUAKES AND RADIATION……………………………………………………………………13 Emma Saghatelyan, Armen Saghatelyan, Artavazd Petrosyan, Hasmik Asmaryan 7. РАСПРЕДЕЛЕНИЕ ФОНОВОЙ СЕЙСМИЧНОСТИ ПО ТЕРРИТОРИИ АРМЕНИИ……………..14 Эдуард Геодакян, Айкуи Мкртчян, Джон Карапетян, Бабкен Саакян 8. ПРИМЕНЕНИЕ СПЕЦИАЛЬНЫХ СТАТИСТИЧЕСКИХ АЛГОРИТМОВ И МОНИТОРИНГА ГИДРОГЕОХИМИЧЕСКИХ ВРЕМЕННЫХ РЯДОВ С ЦЕЛЬЮ ПРОГНОЗА ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ…………………………………………………………………………………………14 Евгений Арутюнян, Ирина Сафарян и Арам Есаян 9. Հ ԱՅ ԱՍՏ ԱՆԻ Հ ԱՆՐԱՊԵՏ ՈՒԹՅ ԱՆ Տ ԱՐ ԱԾՔՈՒՄ ՈՒԺԵՂ ԵՐ ԿՐԱՇ ԱՐ ԺԵՐ Ի ԿԱՆԽԱՏ ԵՍՄԱՆ Հ ՆԱՐ ԱՎՈՐ ՈՒԹՅ ՈՒՆՆԵՐ Ը ՄԱԳՆԻ ՍԱՉ ԱՓԱԿԱՆ Տ ՎՅ ԱԼ ՆԵՐ ՈՎ…….15 Սամ վ ե լ Հ ո վ հ ան ն ի ս յ ան 10. О ФИЗИКЕ НЕКОТОРЫХ ВИДОВ ОЧАГОВ ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ НА ТЕРРИТОРИИ АРМЕНИИ…………………………………………………………………………………………………..16 Альберт Арутюнян, Грачья Петросян 11. СОВРЕМЕННЫЕ МЕТОДЫ И ОПЫТ СЕЙСМОПРОГНОСТИЧЕСКИХ ГЕОХИМИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ В АРМЕНИИ…………………………………………………………………………...17 Рудольф Геворкян, Валерий Игумнов, Зуида Степанян, Спартак Арутюнян 12. РАЗВИТИЕ СЕЙСМОЛОГИЧЕСКИХ НАБЛЮДЕНИЙ НА КАВКАЗЕ ПРИ ОЦЕНКЕ СЕЙСМИЧЕСКОЙ ОПАСНОСТИ ТЕРРИТОРИИ РЕСПУБЛИКИ АРМЕНИЯ……………………….18 Гегине Саргсян, Гоар Абгарян 13. ԵՐ ԵՎԱՆՅ ԱՆ ԵՎ ԳԱՌՆՈՒ ԽԶ ՎԱԾՔՆԵՐ Ի ՍԵՅ ՍՄԱԱԿՏ Ի ՎՈՒԹՅ ԱՆ, ԴՐ ԱՆՑ ՈՎ Շ ԱՐ ԺՄԱՆ Տ Ի ՊԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻ Ր ՄԱՆ ԱՐ ԴՅ ՈՒՆՔՆԵՐ Ի ՄԱՍԻ Ն……………………………..18 Աշ խե ն Թո վ մ աս յ ան 14. ԱՆՋԱՏ ՎԱԾ ՍԵՅ ՍՄԻ Կ Է ՆԵՐ ԳԻ ԱՅ Ի ԱՌԱՆՁ ՆԱՀ ԱՏ ԿՈՒԹՅ ՈՒՆՆԵՐ Ը Հ ԱՅ ԿԱԿԱՆ Լ ԵՌՆԱՇ ԽԱՐ Հ ՈՒՄ………………………………………………………………………………………… ..19 Լ ի լ ի թ Սար գ ս յ ան , Սո ս Մար գ ար յ ան , Ար ա Ղո ն յ ան , Հ այ կ Պո ղ ո ս յ ան 15. ВЗРЫВЫ И ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЯ……………………………………….……………………………...20 Ашик Саакян 53 16. ԵՐԿՐԱՇԱՐԺԵՐԻ ՆԱԽԱՊԱՏ ՐԱՍՏ ՄԱՆ ՊՐՈՑ ԵՍԻ ԱՐՏ ԱՀ ԱՅ Տ ՈՒԹՅ ՈՒՆԸ ԵՐԿՐԱՄԱԳՆԻՍԱԿԱՆ ԵՎ ԻՈՆՈՍՖԵՐԱՅ ԻՆ ԴԻՏ ԱՐԿՈՒՄՆԵՐԻ Տ ՎՅ ԱԼ ՆԵՐՈՎ…………….......21 Մար գ ար Ադ ի բ ե կ յ ան 17. ՃԱՊՈՆԻ ԱՅ Ի 11.03.2011Թ. ԵՐԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԻ Հ ԵՏ Ց ՆՑ ՈՒՄՆԱՅ Ի Ն ՊՐՈՑ ԵՍԻ Զ ԱՐ ԳԱՑ ՄԱՆ ՎԻ ՃԱԿԱԳՐ ԱԿԱՆ ՎԵՐ Լ ՈՒԾՈՒԹՅ ՈՒՆ…………………………………………….21 Մե ր ի Մկ ր տչ յ ան , Ջո ն Կար ապե տյ ան , Բաբ կ ե ն Սահ ակ յ ան 18. РАСЧЕТНЫЕ ПАРАМЕТРЫ СЕЙСМИЧЕСКИХ ВОЗДЕЙСТВИЙ И ВОЗМОЖНОСТИ ИХ КАРТИРОВАНИЯ………………………………………………………………………………………....22 Вананд Григорян 19. Հ ԱՅ ԿԱԿԱՆ Լ ԵՌՆԱՇ ԽԱՐ Հ Ի ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ԱԿՏ Ի ՎՈՒԹՅ ԱՆ ԳՈՏ ԵՎՈՐ ՈՒՄ……………..23 Սո ս Մար գ ար յ ան , Լ ի լ ի թ Սար գ ս յ ան 20. ՌԱԴՈՆԱՉ ԱՓԱԿԱՆ ԴԻ Տ ԱՐ ԿՈՒՄՆԵՐ Ի ԱՐ ԴՅ ՈՒՆՔՆԵՐ Ի ՄԵԿՆԱԲԱՆՄԱՆ ԵՂԱՆԱԿԻ ՄՇ ԱԿՄԱՆ ՓՈՐ Ձ …………………………………………………………………………….24 Սամ վ ե լ Ավ ե տի ս յ ան , Զ ո հ ր ապ Ղար ի բ յ ան , Է դ գ ար Մո ւ ղ ն ե ց յ ան 21. ՄԵՐ Ձ ԵՐ ԵՎԱՆՅ ԱՆ ԳԵՈԴԻ ՆԱՄԻ ԿԱԿԱՆ ՊՈԼ Ի ԳՈՆԻ ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ՎՏ ԱՆԳԻ ԳՆԱՀ ԱՏ ՈՒՄԸ ՃՇ ԳՐԻ Տ ԳԵՈԴԵԶ Ի ԱԿԱՆ ԴԻ Տ ԱՐ ԿՈՒՄՆԵՐ Ի ՕԳՆՈՒԹՅ ԱՄԲ…………….25 Նար ի ն ե Հ ար ո ւ թ յ ո ւ ն յ ան 22. ОБ ОДНОМ СПОСОБЕ УТОЧНЕНИЯ СЕЙСМИЧЕСКОЙ ОПАСНОСТИ С ПРИМЕНЕНИЕМ КОМПЛЕКСНОГО ИССЛЕДОВАНИЯ АРХИТЕКТУРНО-ИСТОРИЧЕСКИХ ПАМЯТНИКОВ……………………………………………………………….. …………………………25 Тигран Саакян, Ашик Саакян 23. НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ ПРОГНОЗА ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ В РЕЖИМЕ РЕАЛЬНОГО ВРЕМЕНИ………………………………………………………………………………………………….26 Армен Казарян 24. ՖՐ ԱՆՍԻ ԱԿԱՆ <<ՎԱՅ Ք>> ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ԿԱՅ ԱՆՆԵՐ Ի ՓՆՋԻ ԱՇ ԽԱՏ ԱՆՔԸ Հ ԱՅ ԱՍՏ ԱՆՈՒՄ…………………………………………………………………………………………… …27 Հ այ կ Հ այ ր ապե տյ ան , Վար ս ի կ Հ այ ր ապե տյ ան , Ար ա Ղո ն յ ան 25. ИССЛЕДОВАНИЕ ВЗАИМОСВЯЗИ ГЕОМАГНИТНОГО ПОЛЯ И АТМОСФЕРНОГО ДАВЛЕНИЯ С БИОЛОГИЧЕСКИМИ РИТМАМИ СЕРДЦА ЧЕЛОВЕКА…………………………...............28 Ромик Гюлбудагян, Сейран Кочарян, Грачья Петросян, Маргар Адибекян 26. ՈՒԺԵՂ ԵՐԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԻ Հ Ի ԴՐ ՈԼ ՈԳԻ ԱԿԱՆ ՆԱԽԱՇ ԱՆՆԵՐԸ ……………………..………...29 54 Վո լ ո դ յ ա Ման աս յ ան 27. ЗАВИСИМОСТЬ ТОЧНОСТИ ПРОГНОЗНЫХ ОЦЕНОК МЕСТА, ВРЕМЕНИ И СИЛЫ ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ ОТ ШАГА ОПРОСА МОНИТОРИНГОВЫХ ГЕОХИМИЧЕСКИХ СИСТЕМ……………………………………………………………………………………………………30 Армен Казарян 28. ГЕОХИМИЧЕСКИЕ ПРЕДВЕСТНИКИ СИЛЬНЫХ ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ АРМЕНИИ И СОПРЕДЕЛЬНЫХ ОБЛАСТЕЙ………………………………………………………………………….30 Армен Казарян 29. О ВОЗМОЖНОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ БИОЛОГИЧЕСКИХ ПРЕДВЕСТНИКОВ ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ НА ТЕРРИТОРИИ АРМЕНИИ………………………………………………..…..31 Норайр Хажакян, Армен Казарян 30. COMPLEX RESEARCH OF EARTHQUAKE`S FORECASTING POSSIBILITIES, SEISMICITY AND CLIMATE CHANGE CORRELATIONS (BlackSeaHazNet) ………………………32 Strachimir Cht. Mavrodiev 31. ON RELIABILITY OF THE GEOMAGNETIC QUAKE AS REGIONAL IMMINENTEARTHQUAKE PRECURSOR………………………………………………………………………..……33 Strachimir Cht. Mavrodiev, Lazo Pekevski 32. THE NEW DIGITAL STRONG MOTION NETWORK IN YEREVAN CITY…..………….….……..33 Valery Arzumanyan, Hrachya Petrosyan, Kazuhiro Kuki, Fumio Kaneko Սեկցիա 2 - ՀՀ տարացքի և բնակավայրերի սեյսմիկ ռիսկի գնահատումը և նվազեցումը Секция 2 - Оценка и снижение сейсмического риска территории и населенных пунктов РА ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------33. ОСОБЕННОСТИ СЕЙСМИЧЕСКОГО РИСКА ТЕРРИТОРИИ ГОРОДОВ ЗОНЫ СПИТАКСКОГО ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЯ 1988 ГОДА……………………………………………………..34 Сергей Назаретян, Сурен Дарбинян, Ашик Саакян, Акоп Суварян, Зограп Гарибян, Карен Мхитарян, Гайк Карапетян 34. ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ՌԻ ՍԿԻ ԳՆԱՀ ԱՏ ՈՒՄԸ ԵՐ ԵՎԱՆԻ ԱՌԱՆՁԻ Ն ԹԱՂԱՄԱՍԵՐ Ի Հ ԱՄԱՐ` ԵԼ ՆԵԼ ՈՎ ՍՊԻ Տ ԱԿԻ ԵՐ ԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԻ ՓՈՐ Ձ Ի Ց …………………………………………………......35 Ի ո ս ի ֆ Պալ յ ան 35. О ДСР ТЕРРИТОРИИ АРМЕНИИ НА ОСНОВЕ ПОКАЗАТЕЛЕЙ УСТОЙЧИВОСТИ ГОРНЫХ ПОРОД………………………………………………………………………………………...36 Севада Оганесян, Гамлет Гаспарян, Амаяк Оганесян, Эдуард Геодакян 55 36. ԿԱՎԱՅ Ի Ն ԳՐ ՈՒՆՏ ՆԵՐ Ի Ց ԿԱԶ ՄՎԱԾ Լ ԱՆՋԵՐ Ի ՍԵՅ ՍՄԱԿԱՅ ՈՒՆՈՒԹՅ ԱՆ ԳՆԱՀ ԱՏ ՈՒՄԸ ………………………………………………………………………………………………. .37 Սար գ ի ս Հ այ ր ո յ ան 37. ՎԱՆԱՁՈՐ Ի Շ ԵՆՔԵՐ Ի ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ԽՈՑ ԵԼ Ի ՈՒԹՅ ՈՒՆՆ ՈՒ ԱՎԵՐ ՄԱՆ ՌԻ ՍԿԸ .........38 Կար ե ն Մխի թ ար յ ան 38. О ВОЗМОЖНОСТИ ОПРЕДЕЛЕНИЯ СЕЙСМИЧЕСКИХ НАГРУЗОК НА ЗДАНИЯ БЕЗ ПРИМЕНЕНИЯ НЕЯВНЫХ КОЭФФИЦИЕНТОВ………………………………………………..39 Размик Атабекян, Лусине Атабекян 39. ԵՐ ԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԵՐ Ի Հ ԵՏ ՔԵՐԸ ԴՈԻ Ր Ս ԵՆ ԳԱԼ Ի Ս ԵՐ ԿՐՆԵՐ Ի ՍԱՀ ՄԱՆՆԵՐ Ի Ց …........40 Հ այ կ ան ո ւ շ Հ ար ո ւ թ յ ո ւ ն յ ան 40. ԵՐ ԿՐ ԱԿԵՂԵՎԻ Տ ԵՂԱՇ ԱՐԺԵՐ Ի ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻ Ր ՄԱՆ Հ ԱՄԱՐ ԳԾԱՅ Ի Ն Չ ԱՓՄԱՆ ԳԵՐ ՃՇ ԳՐ Ի Տ ՍԱՐ ՔԻ ՄՇ ԱԿՈՒՄ……………………………………………………………41 Ար ե ս տ Բե գ լ ար յ ան , Կառ լ ե ն Գյ ո ւ ն աշ յ ան , Եղ ի ս աբ ե թ Հ այ ր ապե տյ ան , Կար ե ն Խաչ ատր յ ան 41. Հ Հ ՍԵՅ ՍՄԱԱԿՏ Ի Վ ԳՈՏ Ի ՆԵՐՈՒՄ ԳԵՈԴԻ ՆԱՄԻ Կ ՊՈԼ Ի ԳՈՆՆԵՐ Ի ԱՆՀ Ր ԱԺԵՇ Տ ՈՒԹՅ ՈՒՆԸ , Չ ԱՓԱԳՐՎԱԾ Տ ՎՅ ԱԼ ՆԵՐ Ի ՎԵՐ Լ ՈՒԾՈՒԹՅ ՈՒՆՆ ՈՒ ՄՈՆԻ ԹՈՐ Ի ՆԳԸ …………………………………………………………………….……………….…..42 Ար ե ս տ Բե գ լ ար յ ան , Հ ո վ ս ե փ Պե տր ո ս յ ան 42. ԳՅ ՈՒՄՐ ՈՒ Տ ԱՐԱԾՔԻ ՍԵՅ ՍՄԻ Կ ՌԻ ՍԿԻ ԱՌԱՆՁ ՆԱՀ ԱՏ ԿՈՒԹՅ ՈՒՆՆԵՐ Ը …………...43 Հ ակ ո բ Սո ւ վ ար յ ան 43. ОПОРНЫЕ ДАННЫЕ ДЛЯ СПАСАТЕЛЬНЫХ РАБОТ ПРИ СЕЙСМИЧЕСКОЙ КАТАСТРОФЕ В АРМЕНИИ......................................................................................................................44 Сергей Назаретян, Карен Мхитарян, Сирануш Назаретян 44. ФУНКЦИИ СЕЙСМИЧЕСКОЙ УЯЗВИМОСТИ ТИПОВЫХ ЖИЛЫХ ЗДАНИЙ СТАРОЙ ПОСТРОЙКИ………………………………………………………………………………………………45 Севада Оганесян, Эдуард Геодакян, Джон Карапетян, Бабкен Саакян 45. ПУТИ СНИЖЕНИЯ РИСКА АВАРИЙ НА ПЛОТИНАХ …………………………………………45 Валерий Хондкарян, Араксия Казарян 46. ՊԱՏ ՎԱՐ ՆԵՐԻ ԱՆՎՏ ԱՆԳՈՒԹՅ ԱՆ ՓՈՐՁ ԱԳԻ Տ ԱԿԱՆ Հ ԱՄԱԿԱՐ ԳԻ ՍՏ ԵՂԾՄԱՆ Հ ԵՌԱՆԿԱՐ ՆԵՐ Ը …………………………………………………………………………..46 Վալ ե ր ի Խո ն դ կ ար յ ան , Ար աք ս յ ա Ղազ ար յ ան 56 47. ԵՐ ԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԻ ԺԱՄԱՆԱԿ ՄԱՐԴԿԱՆՑ ՕՐ ԳԱՆԻ Զ ՄՈՒՄ Տ ԵՂԻ ՈՒՆԵՑ ՈՂ Հ ՈԳԵՖԻ Զ Ի ՈԼ ՈԳԻ ԱԿԱՆ Տ ԵՂԱՇ ԱՐ ԺԵՐԸ …………………………………………………………...47 Հ աս մ ի կ Կի ր ակ ո ս յ ան 48. ԱՎԵՐ Ի Չ ԵՐ ԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԻ ԴԵՊՔՈՒՄ ՔԱՂԱՔԱՅ Ի Ն ԵՎ ԳԵՐ ԱՏ ԵՍՉ ԱԿԱՆ ԾԱՌԱՅ ՈՒԹՅ ՈՒՆՆԵՐ Ի ՕՊԵՐ ԱՏ Ի Վ ԳՈՐ ԾՈՂՈՒԹՅ ՈՒՆՆԵՐ Ի ՊԼ ԱՆՆԵՐԻ ԿԱԶ ՄՄԱՆ Հ Ի ՄՆԱԿԱՆ ՍԿԶ ԲՈՒՆՔՆԵՐ Ը ………………………………………………….............48 Վր ե ժ Գաբ ր ի ե լ յ ան , Վան ան դ Գր ի գ ո ր յ ան 49. ԱՂԵՏ ՆԵՐ Ի ԲԺՇ ԿՈՒԹՅ ՈՒՆՆ ԱՐ Տ ԱԿԱՐ Գ Ի Ր ԱՎԻ ՃԱԿՆԵՐ Ի , ՄԱՍՆԱՎՈՐԱՊԵՍ, ԵՐ ԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԻ ԺԱՄԱՆԱԿ................................................................................................49 Ջե մ մ ա Հ ար ո ւ թ յ ո ւ ն յ ան 50. Հ Հ ԴԻ Լ Ի ՋԱՆ ԵՎ Ի ՋԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔՆԵՐԻ ԿԱՌՈՒՑ ԱՊԱՏ ՄԱՆ ԱՌԱՆՁ ՆԱՀ ԱՏ ԿՈՒԹՅ ՈՒՆՆԵՐ Ը ………………………………………………………………………. .49 Մո ւ ր ադ Տ ի գ ր ան յ ան , Կար ե ն Մխի թ ար յ ան 51. ՈՒԺԵՂ ԵՐԿՐ ԱՇ ԱՐ ԺԵՐ Ի Ց Հ ԵՏ Ո ՍՈՑ Ի ԱԼ -Հ ՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ Հ ԵՏ ԵՎԱՆՔՆԵՐԻ ՎԵՐ ԱՑ ՄԱՆ ՄԻ Շ ԱՐ Ք Հ Ի ՄՆԱԽՆԴԻ Ր ՆԵՐ Ի ՄԱՍԻ Ն……………………………………….......50 Բո ր ի ս Պե տր ո ս յ ան 52. СЕЙСМОСТОЙКОСТЬ ОБРАТНО ВИСЯЧИХ МОСТОВ……………...…………………………51 Роберт Азоян Հ ամ ակ ար գ չ այ ի ն ձ և ավ ո ր ո ւ մ ը ՝ Վար ս ի կ Հ այ ր ապե տյ ան ի , Սր բ ագ ր ի չ և տե խն ի կ ակ ան խմ բ ագ ի ր ՝ Ալ ե ք ս ան դ ր ա Պառ ավ յ ան : Ձ և ավ ո ր վ ած և տպագ ր վ ած է Հ Հ ար տակ ար գ ի ր ավ ի ճ ակ ն ե ր ի ն ախար ար ո ւ թ յ ո ւ ն ո ւ մ , 0054, Եր և ան , Դավ ի թ աշ ե ն 4-ր դ թ աղ ամ աս , Ա.Մի կ ո յ ան 109/8: Տ պաք ան ակ ՝ 100 օ ր ի ն ակ : Компьютерный дизайн: Варсик Айрапетян, Корректор и технический редактор: Александра Паравян. 57 Оформлено и отпечатано в Министерстве чрезвычайных ситуаций РА, 0054, Ереван, Давидашен 4-й массив, А.Микояна 109/8. Тираж - 100 экз. 58